Өндіріс шығындары есебін ұйымдастырудың теориялық негіздері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 111 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . . 3

АНЫҚТАМАЛАР . . . 4

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР . . . 5

КІРІСПЕ . . . 6

1 ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Шығындар сипаттамасы және жіктелуі . . . 9

1. 2 Шығындарды тану әдістемесі мен бағалау тәртібі . . . 23

1. 3 Зерттеу объектісінің жалпы экономикалық сипаттамасы . . . 41

2 ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ

2. 1 Өндірістік есептің синтетикалық және аналитикалық есебін ұйымдастыру . . . 50

2. 2 Өндірістік шығындар есебін калькуляциялау әдістері бойынша ұйымдастыру . . . 63

2. 3 Өндірістік шығындар есебін калькуляциялық баптары бойынша ұйымдастыру . . . 74

3 ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ

3. 1 Зерттеу объектісінде қолданылатын шығындар есебінің әдісі . . . 85

3. 2 Өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнын талдау . . . 89

3. 3 Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыруды жетілдіру жолдары . . . 94

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 99

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 104

ҚОСЫМШАЛАР . . . 106

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

АҚ - Акционерлік қоғам

«АТ» - Авто транспорт

ФИФО - Бірнші бірінші кіріс - бірінші шығыс - бағалау әдісі

ХҚЕС - Халықаралық қаржылық есептілік стандарты

ҰҚЕС - Ұлттық қаржылық есептілік стандарты

ҚР - Қазақстан Республикасы

ЖШС - Жауапкершілік шеңберлі серіктестік

КДШ - Көлік дайындау шығыстары

ТМҚ - Тауарлы материалдық қорлар

МЖКПШ - машиналар мен жабдықтарды күту және пайдалану шығындары

ЖӨШ - жалпы өндірістік шығындары

ҚҚС- қосылған құн салығы

АНЫҚТАМАЛАР

Шығындар - шаруашылық іс - әрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі құралдары мен керек - жарақтарын алуға, жұмыс орындау, қызмет көрсетуге алынған) тұтынылған материалдық, еңбек, қаржылық және басқа ресурстардың және баланста көрсетілетін болашақта табыс әкелу мүмкіндігі бар кәсіпорын активі ретінде көрсетілетін құн.

Өндірістік шығындар - кәсіпорынның өндірістік қызметіне байланысты шығындар.

Өндірістік емес шығындар - кезең шығыстары.

Тікелей шығындар - калькуляциялауға жататын (бұйым, жұмыс, сату аумағы, бөлімшелер) объектілерге дейін бақылауға жататын шығындар;

Жанама шығындар (тікелей емес шығындар) - олар тек белгілі бір орында қолданылмайтын өндірістік үстеме шығындар.

Реттелетін шығындар -бұл мөлшері бөлім басшыларымен және менеджерлермен өзгертілетін шығындар.

Реттелмейтін шығындар - бұл берілген жоспарлау дәрежесінде кәсіпорын басшылары тарапынан қадағалауға жатпайтын шығындар.

Тиімді шығындар - бұлар өнім өндруге бағытталған шығындар, өткізу нәтижесінде табыс алынады.

Тиімсіз шығындар - өнім өндірілмейтін болғандықтан нәтижесінде табыс алынбайтын шығындар.

Айнымалы шығындар - өндірістің және де қызметтің өзгерісіне пропорционалды өзгеріп отыратын шығындар. Мысалға тікелей материалдарды немесе автокөліктердің жүргеніне байланысты өзгеріп отыратын жанар май шығындарын айтуға болады.

Тұрақты шығындар - кәсіпорын өндірісі мен қызметінің өзгерісіне байланыссыз бір қалыпты шығындар.

Аралас шығындар - бұл шығындар өндіріс көлеміне байланысты өзгеретін жартылай айнымалы немесе жартылай тұрақты шығындар ды айтамыз.

Шығындар орталықтары- өнім, жұмыс, қызметтердің, жабдықтардың орналасу жерлері.

Табыс орталықтары - өнім (жұмыс, қызмет) сатумен байланысты бөлімшелер.

Пайда орталығы - пайдасы анықталатын шығындар орталықтары.

Инвестиция орталықтары - оның менеджері әдеттегідей сатудан түскен табыс және шығыстар үшін жауапты.

Шығынның пайда болу орны - кәсіпорынның құрылым бөлімшелері (бөлім, цех, учаске, бригада) .

Шығын орталықтары - алғашқы өндірістік қызмет көрсету бөлімдері.

Жауапкершілік орталықтары - өндірістің әр түрлі бөлімшелері.

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Диссертациялық жұмыста келесі заңдылық, нормативтік актілер және стандарттарға сілтемелілер қолданылған:

1. ҚР Қаржы министрлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы № 217 бұйрығымен бекітілген «№2 қаржылық есептіліктің Ұлттық стандарты».

2. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары. -2007

3. ҚР «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» 2007 жылығы 28 ақпандағы № 235-III Заңы.

4. ҚР Қаржы министрлігінің 2007 жылдың 22 маусымындағы № 221 бұйрығымен бекітілген «Бухгалтерлік есепті жүргізу тәртіптерін бекіту туралы».

5. ҚР Қаржы министрлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы № 215 бұйрығымен бекітілген «Бухгалтерлік есеп регистрлерінің үлгілерін бекіту туралы».

6. ҚР Қаржы министрлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы № 216 бұйрығымен бекітілген «Бастапқы есептік құжаттар үлгілерін бекіту туралы».

7. «Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер туралы». 1998 ж 22 сәуір, №220-1 ҚР Заңы.

8. «Қажылық есептіліктің халықаралық стандарттары»/2008 ж 31 қаңтарға БС қабылдаған Қажылық есептіліктің халықаралық стандарттарының ресми мәтінінің толық аудармасы.

9. Қазақстан Республикасындағы 2002 жылдың 29 қазанындағы № 542 «Қаржылық есепті дайындау мен ұсынуға арналған тұжырымдамалық негіздері»

КІРІСПЕ

Нарықтық қатынастар жағдайында ұйым басшылары мен мамандары өнім (жұмыс орындау мен қызмет көрсету) өндірісінің рентабельділік деңгейін жоғарылатуға және қызметтің барлық түрлерінің тиімділігін арттыруға мүдделі болуы керек. Бұл өндірістің технологиялық үрдістерін ғана емес, сонымен қатар кәсіпкерліктің экономикалық ұйымдарын және олардың әртүрлі сегменттеріне қатысты басқару жүйесінің барлық қызметтерін жетілдіруді талап етеді.

Нарықтық экономика жағдайында ұйымдардың өндіріс шығындары және оны азайту туралы мәселелер аса маңызды болып отыр. Қазіргі кезде кәсіпорын қаржылық тәуелсіздікке, өнімді өткізуден түскен ақшаны тиімді бөлуге, түскен пайданы тиімді жұмсауға иелік етеді, пайданы алмастан бұрын шығындардың барлық түрін және азайту жолдарын талдауы керек.

Экономикасы дамыған елдерде өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын калькульяциялау басқару есебінде қарастырылады, онда өнімнің өзіндік құнын басқару үшін кәсіпорын әкімшілігіне және маманына ақпарат беріледі. Соңғы жылдарда біздің елімізде де ірі кәсіпорындар қаржылық есеп пен қатар, өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау жүйесін басқару есебінің мақсатында жүргізеді. Дегенмен де, өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың көп бөлігі біріңғай бухгалтерлік есептің құрама бөлігі болып табылады.

Кез-келген кәсіпорын өнім өндірісін бастамас бұрын, ол қандай пайда ала-алатынын анықтап алады. Кәсіпорынның өндірістік шешімдері, жұмыстары нарық жағдайлары мен өндірістік шығындар арқылы анықталады.

Өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызмет көрсету белгілі бір шығындармен байланысты. Оңтайлы басқару мен қаржылық шешімдерді қабылдау үшін өз шығындары жайлы ақпаратты талдай білу керек. Шығындарды талдау - олардың тиімділігін анықтауға, олардың шектен тыс болу - болмауын айқындауға, жұмыстың сапалық көрсеткіштерін тексеруге, бағаларды дұрыс қоюға, шығындарды реттеу мен бақылауға, пайда мен өндірістің пайдалы деңгейін жоспарлауға көмектеседі.

Кәсіпорынның ұйымдастырушылық қызметі бүкіл кәсіпорынның мақсаттары мен міндеттеріне сай жұмыс істеуді қамтамасыз ететін қажетті үрдіс болып табылады.

Кәсіпорынның өндірістік іс-әрекетінің мақсаты - өнім шығару, оны өткізу мен пайда алу.

«Шығындар» сөзі жағдайға байланысты әр түрлі мәнге ие болады. Басқару есебінде шығындар әр түрлі мақсаттар үшін әр түрлі тәсілдермен жіктеледі. Шығындар басқару есебінің негізгі объектілерінің бірі болып саналады.

Кәсіпорынның өткізуге арналған өнім (жұмыс, көрсетілетін қызмет) шығынды көтерушілер болып табылады.

Кез-келген ұйымның негізгі мақсаты - пайданы максималдау.

Бұл стартегиялық мақсатты жүзеге асырудағы барлық мүмкіндіктер өндіріс шығындары және өндірілген өнімге деген сұраныспен шектелген.

Өндіріс шығындарының есебін ұйымдастыру қаржылық есепте мынандай қағидаларға негізделеді: өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауда таңдалып алынған әдістің бір жыл бойы өзгермеуі; барлық операциялар есебінің толық көрініс беруі; шығыстар мен кірістерді есептік кезеңде дұрыс жатқызу; өндіріс шығындарының ағымдық есебіндегі және капитал салымындағы шектеулік; өзіндік құн құрамының регламенті, нақты өзіндік құн көрсеткіштерінің нормативтік жоспарлы көрсеткіштермен сәйкестігі.

Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен қатар қызмет көрсету адамдық, материалдық, ақшалай ресурс шығындарын қажет етеді. Бұл қолданылған ресурстар соңында әртүрлі нысанда және көлемде өзіндік құнға негізделеді.

Аталған шығындар, өнім және қызмет көрсетуге аударылған, өзіндік құнға қосылғандар оларды өткізу бағасында өткеріледі. Осылайша, өзіндік құн-кәсіпорында өткізу мақсатында өндірілген өнім мен қызмет көрсетулерге кеткен шығындардың ақшалай түрдегі сомасын көрсетеді.

Өндіріске жұмсалған шығындар өнім өндіру, жұмыс орындау және қызмет көрсету шығындарын қамтиды да, материалдандырылып актив ретінде нақты өзіндік құны бойынша тіркеліп, дайын өнім (қызмет, жұмыс) түрінде болашақта табыс әкелу қасиетіне ие болады. Өндіріске жұмсалған шығындардың табыс әкелу қасиеті шығынның жұмсалу мақсатынан туындайды. Өндіріске жұмсалған шығындардың түпкілікті мақсаты ұйымға табыс әкелу. Дайын өнім (қызмет, жұмыс) өндіру мен қатар оның сапалы болып өндірілу мақсаты қоса көзделеді, себебі, өндіріске жұмсалған шығындарды өтеп үстінен табыс түсіру үшін өнімнің сапалы болуы басты мақсат болса, табыстың көлеміне тікелей байланысты өндіріске жұмсалған шығынның нормаланған мөлшердегі көлемінің сақталуы негізгі мақсаттардың бірі болып табылады.

Өндірістік шығындардың есебін дұрыс ұйымдастыру өнімнің өзіндік құнын нақты есептеуге ықпал етеді. Сонымен, кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің бірі - өнімнің өзіндік құны болып саналады. Өзіндік құн-өнім өндіруге жұмсалған барлық шығын. Өндірілген өнімнің өзіндік құнына өндіріске жұмсалған шығындар: шикізат, материалдар, өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы, электр қуаты, амортизациялық аударымдар т. б. кіреді. Өзіндік құн сол кәсіпорын шығынының жиынтық көрсеткіші, ол әрбір өнімге жұмсалған жалпы шығын сомасын өнім көлеміне бөлу арқылы анықталады.

Өнімнің өзіндік құны туралы нақты ақпарат алудың шарты - ол өндірістік шығындарының құрамын дұрыс анықтау болып табылады. Біздің елімізде қаржылық есепті жүргізу барысында өнімнің өзіндік құнының құрамы мемлекет тарапынан Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы № 217 бұйрығымен бекітілген «№2 қаржылық есептіліктің Ұлттық стандарттарымен» реттеледі, ол ХҚЕС (халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары) арқылы анықталады.

Диссертациялық жұмыс тақырыбының өзектілігі : Өндіріс шығындарын түсіну үшін, ең алдымен оның пайда болу себептерін, табиғатын, олардың бағыттарын, мақсатын, негізгі шешетін мәселелерін, шаруашылық үрдістерінің сатыларындағы атқаратын қызметімен, рөлін анықтап алудың маңызы зор.

Өзіндік құн - өте маңызды экономикалық көрсеткіш, ұйымның пайдасы, табыстылығы осыған тәуелді. Сондықтан, өндірістік шығындарды дұрыс есептеу және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерін зерттеп білудің маңыздылығы зор деуге болады.

Ұйымдардың дамуындағы өндіріс шығындарын барынша азайтып, толық зерттеп, максималды табысқа жету, сондай-ақ өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауды дұрыс жүргізу арқылы кәсіпорындардың тиімді экономикалық қызмет етуінің маңыздылығын атап өту болып табылады.

Диссертациялық жұмыстың мақсаты:

өндіріс шығындарының есебін ұйымдастыруды және өнімнің (жұмыс, қызметтің) өзіндік құнын калькуляциялауды теориялық жағынан қарастыру;
зерттеу объектісінің жалпы экономикалық сипаттамасы мен қаржылық жағдайын талдау, өндірістік шығындары есебін ұйымдастыруды жетілдіру;
зерттеу объектісінде қолданылатын өндіріс шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдісін зерттеу болып табылады.

Диссертациялық жұмыстың мiндеті:

шығындар түсінігі, жіктелуінің мәнін қарастыру;
зерттеу объектісіндегі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуын және негізгі экономикалық көрсеткіштерін, қаржылық жағдайын талдау, сонымен бірге зерттеу объектісіндегі өндірістік шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдісіне тоқталу;
өндірістік шығындар есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерінің мағынасына тоқталып, олардың айырмашылықтарын ашып жазу;
өндіріс есебінің шоттар жүйесін талдау және талдамалық есебін дұрыс ұйымдастырудың маңыздылығына тоқталу;
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерін жетілдіру жолдарын қарастыру.

Диссертациялық жұмыстың зерттеу объектісі. Зерттеу объектісі ретінде Алматы қаласындағы «АТ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС) алынды.

Диссертациялық жұмыстың теориялық және әдiстемелiк негiзi. Диссертациялық жұмысты орындау барысында бухгалтерлiк есеп, қаржылық есеп, басқару есебі және талдау саласындағы шетелдiк және отандық ғалымдар мен мамандардың ғылыми еңбектерi, мерзімдік басылымдардың мәліметтері және зерттеу жүргізілген ұйымның ішкі нормативті-техникалық құжаттары, бухгалтерлік есеп мәліметтері пайдаланылды.

Өндіріс шығындарының құрамын құрудың негізгі қағидалары бухгалтерлермен белгіленеді және ол кәсіпорынның есеп саясатында көрсетіледі.

Экономика элементтері бойынша шығындарды топтастыру өндіріске қандай шығын жұмсалғанын және шығындардың әр элементтері мен жалпы шығын сомасының арасындағы қатынасты көрсетеді. Материалдық шығындардың элементтері сатып алынған материалдарды, бұйымдарды, жанар майды және энергияның өндіріске жұмсалған мөлшерін көрсетеді. Еңбекақы шығындары мен әлеуметтік аударымдар тек қана негізгі қызмет жұмысшыларына қатысты болады.

1 ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Шығындар сипаттамасы және оның жіктелуі

Өндірістік бағдарламаның орындалуын қадағалау мен өндіріс көлемін келешекте өсіру шараларын анықтау өндірістік кәсіпорындардың бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

Кәсіпорынның өндірістік шешімдері нарық жағдайлары мен шығындар арқылы анықталады. Өнім көлемінің өзгеруі ұйымдар ұсынатын тауарлардың мөлшері және оның бағасымен байланысты. Қандай да бір өндіріс үрдісін жүзеге асыру барысында белгілі бір шығын мөлшері жұмсалады, яғни жұмсалған шығындар арқылы өндірілетін өнімнің, орындалатын жұмыстар мен қызметтердің құндары қалыптасады.

Қаржылық есепте шығын термині белгілі бір мақсатқа жету үшін қолданылған ресурстар мөлшерінің ақша түріндегі көрсеткіші ретінде анықталады. Басқару есебінде шығын термині барлық жағдайларда көрсетіледі: қорларды бағалау және табыстарды анықтау үшін, бюджетті құрастыру және бақылау үшін қолданылады.

№ 2 қаржылық есептіліктің Ұлттық стандарттарының 12 «Қорлар» бөлімі § 85 «Қорлардың өлшенуі және құны» 219-бабында «Қорларды қайта өңдеу шығындары тікелей өнім бірліктерімен байланысты шығындарды, яғни тікелей еңбекақы төлеу шығындары сияқтыларды қосады. Сол сияққты шикізатты дайын өнімге өңдеу кезінде пайда болатын айнымалы және тұрақты өндірістік үстеме шығындар да тікелей өнім бірліктерімен байланысты шығындарға жатады. [1, 29-30 б. ]

Өндірістік шығындардың есебін дұрыс ұйымдастырудың ең маңыздысы олардың ғылыми негізделген жіктемесі. Өндірістік шығындар - бұл басқару категориясы тұрғысынан қарағандағы шығындар жіктемесінің бір элементі болып табылады. Сонымен, шығындар жіктемесінен бұрын өндірістік шығындарды қарастыруға болады.

Өндіріс үрдісінде тек өнім жасаумен ғана шектелмейді, өндіріс - материалдық, еңбек және басқа да ресурстарды тұтыну үрдісі болып табылады, өйткені, өндіріс шикізат пен материалдарсыз, электр қуатынсыз, еңбекақы және негізгі құралдардың тозу шығындарынсыз іске асырылмайды.

Өндіріске жұмсалатын шығындар есебін ұйымдастыру жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, «өндіріс шығындары» дегеніміз не, соны анықтап алғанымыз жөн. Кейінгі жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әртүрлі түсіндіріледі.

В. Ф. Палий өндірістік есепті, өндірістік нәтижелер мен шығыстар туралы мәліметтер қалыптастыратын бухгалтерлік есептің жалпы жүйесінің бір бөлігі ретінде анықтайды [2] . Ал Р. Н. Энтони өндірістік есепті тауар өндіру мақсатында өндірістік шығындардың сомасын анықтау қажет деп түсіндіреді. Ч. Т. Хорнгрен, Дж. Фостер өндірістік есептің басты мақсаты қаржылық есептіліктің көрсеткіштерін есептеу үшін өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаумен байланыстырады.

С. Т. Миржакыпова, Г. Н. Аппакова, Ш. А. Иманкулова, Р. Ж. Бекова авторлардың пікірі бойынша басқару есебінде өндірістік есептегі көрсетілген шығындар ұйым қажеттілігі үшін экономикалық ресурстардың пайдалануын немесе кәсіпорын міндеттерін көбейтуді білдіреді [7, 131 б] .

Шығыстар (өзіндік құн) - бұл өнімді шығарумен, өткізумен және қызмет көрсетумен байланысты кәсіпорынның коммерциялық немесе өндірістік қызметтерін жүзеге асыру үшін қажетті өндірістік факторлар шығындарының ақшалай нысанда болуын айтамыз, яғни кәсіпорынның өнімді өндіруге және өткізуге кеткен барлық шығындар [8, 198 б] . Өндіріс шығындарының анықтамасы бойынша өндіріс пен өткізудің өзіндік құнын, өнімді шығару мен сатуды бір-бірінен ажырата білу керек. Өнімді өндірудің өзіндік құны шығарылған өнімнің бүкіл көлеміне және осы немесе басқа да өндірісте бір бірлікке төмендейтін еңбекақы төлеу шығындарын және барлық материалдық шығындарды ақшалай өлшемде сипаттайды. Кәсіпорынның барлық жақтары өзінің көрінісін жалпыға бірдей экономикалық көрсеткіші өзіндік құнда табады: өндірісті технологиялық жабдықтаудың дәрежесі және технологиялық процестерді меңгеру; өндірісті және еңбекті ұйымдастыру деңгейі, өндірістік қуаттылықты қолдану дәрежесі; материалдық және еңбек ресурстарын пайдаланудың үнемділігі және өндірістік-шаруашылық қызметін сипаттайтын басқадай шарттар мен факторлар [9, 293 б] .

Шығындар - басқару есебінің негізгі объектілерінің бірі, күрделі және сан қырлы құбылыс.

Шығындар - шаруашылық іс - әрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі құралдары мен керек - жарақтарын алуға, жұмыс орындау, қызмет көрсетуге алынған) тұтынылған материалдық, еңбек, қаржылық және басқа ресурстардың және баланста көрсетілетін болашақта табыс әкелу мүмкіндігі бар кәсіпорын активі ретінде көрсетілетін құн. Бұдан шығатыны, «шығындар» ұғымы «өндіріске шыққан шығындар» ұғымынан кең екені білінеді, өндіріске шыққан шығындар - өнімді (жұмыс, көрсетілген қызметті) өндіру барысында тұтынылған ресурстар бөлігі болып табылады.

«Шығыстар» мен «шығындар» түсінігі экономикалық мәліметтерде ұқсастырылып, теңдестіріліп жүр, бірақта олардың үлкен айырмашылықтары бар. Қазақстан Республикасындағы 2002 жылдың 29 қазанындағы № 542 «Қаржылық есепті дайындау мен ұсынуға арналған тұжырымдамалық негіздерге» сәйкес шығыстарға ұйымның және тағы да басқа негізгі қызмет барысында туындайтын шығыстар кіреді. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес шығысқа шеккен зиян да, шыққан шығын да кіреді. Активтердің азаюына немесе сенімді өлшенетін міндеттемелердің ұлғаюына байланысты болашақ экономикалық пайданың кемуі ұйымның шығыстары деп танылады.

Яғни, шығыстарды ұйымның табыс алуына байланысты жұмсалған шығындарының бөлігі деп түсіндіруге болады.

Шығыстар есепті кезең қатынасына қарай екі категорияға бөлінеді:

1. ағымдағы есепті кезең шығыстары;

2. кейінге қалдырылған шығыстар.

Ағымдағы есепті кезең шығыстары шаруашылық іс - әрекетінің фактілеріне байланысты және осы кезеңнің табыстары мен шығыстары туралы есепте танылады.

Есепті кезеңнің табыстарымен өзара байланысының белгілері бойынша олар мыналарға бөлінеді:

осы есепті кезеңде алынған табыстарымен байланыстырылған шығыстар (негізгі және негізгі емес қызмет шығыстары) ;

- ағымдағы табысты алумен байланысты емес есепті кезеңнің осы (ағымдағы) шығыстары. Осы есепті кезеңнің табыстарын алу фактісіне қарамастан, табыстар мен шығыстар туралы есепте және ағымдағы есепті кезеңде танылады, мойындалады. Олар көбіне табыстың бары немесе жоғынан (мысалы, активтің амортизациясы, кеңсе бөлмелерін жалға алу жөніндегі шығыстар) гөрі кезеңнің бар болуымен негізделеді.

Кейінге қалдырылған шығыстар болашақта ықтимал табыстар алу мақсатымен есепті кезеңде жүзеге асатын ұйымның ресурстарын қолдану жөніндегі шаруашылық операцияларымен байланысты. Олар кәсіпорынның балансында қаржыландыруға жатады.

Ұйымның болашақтағы ресурстарында пайда болу мүмкіндігіне қарай кейінге қалдырылған шығыстар былайша бөлінеді:

- күрделі қаржы;

- болашақ кезең шығыстары.

Шығындарды жіктеу әр түрлі белгілер бойынша жүргізіледі:

Басқару шешімдерін қабылдау үшін ішкі пайдаланушыларға қажетті ақпаратты дайындау тұрғысынан күтілетін шығыстар мен табыстар туралы түрлі мәліметтер ұсынылуы тиіс.

Кәсіпорындарда өндірістік бағыттағы шығындар атқаратын қызмет түрі бойынша бір-біріне байланысты екі негізгі категорияға бөлінеді:

1. Өндірістік шығындар;

2. Өндірістік емес шығындар.

Өндірістік шығындар. Өндірістік шығындар деп кәсіпорынның өндірістік қызметіне байланысты шығындарды айтады. Өндірістік шығындар негізгі үш категорияға бөлінеді: тікелей материалдық шығындар, тікелей еңбек шығындары және өндірістік үстеме шығындар . Тікелей материалдық шығындарға (тікелей материалдарға) өнімнің құрамына кіретін материалдардың шығындары кіреді. Мысалы, болат автокөлік өндірісінде, ал ағаш жиһаз өндірісінде тікелей материалға жатады. Желім, шегелер және тағы басқа да уақ-түйек заттар көмекші материалдар болып табылады және өндірістік үстеме шығындардың бір бөлігі ретінде жіктеледі. Тікелей еңбек бұл өнім өндірісіне тікелей қатысты негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбегі. Мысалы, тікелей еңбек шығындарына механикалық цехтің металл өңдейтін станоктары станокшыларының жалақысы жатады. Тікелей емес еңбек шығындарына цех ғимаратының күзетшісіне төленетін еңбекақыны жатқызуға болады, олар өндірістік үстеме шығындарға жатады. Өндірістік үстеме шығындар жалпы шығыннан тікелей материалдық және еңбек шығындарын алып тастағанға тең. Өндірістік үстеме шығындарға амортизациялық аударымдар, жалдық төлемдер, салықтар, сақтандыру жарналары, еңбекақы бойынша қосымша төлемдер және тағы басқалары жатады. Көптеген шығындардың түрлері өз категориялары шегінде ішінара бірін бірі жабады.

Тікелей материалдық шығындар мен тікелей еңбек шығындары құндарының қосындысы негізгі өзіндік құнды береді. Тікелей еңбек шығындары мен өндірістік үстеме шығындардың қосындысы өңдеу шығындары деп аталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.