ХІХ 60-70 ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

Кіріспе. . .: 1 ХІХ 60-70 жылдарындағы Қазақстанды басқару жүйесіндегі өзгерістер . . .

5: 11

Кіріспе. . .: 1. 1

5: Қазақ даласында генерал-губернаторлықтардың құрылуы: даярлық жұмысы мен барысы . . .

Кіріспе. . .: 1. 2

5: 1867-1868 жылдардағы «Уақытша Ереже»: мазмұны, сипаты, салдары . . .

Кіріспе. . .: 2 1867-1891 жылдардағы және ХХ ғ. басындағы реформалар: сипаты мен мазмұны . . .

5: 26

Кіріспе. . .: 2. 1

5: Дала және Түркістан генерал-губернаторлығының әкімшілік қызметі . . .

Кіріспе. . .:

2. 2

2. 3

ХХ ғасырдың басындағы дала генерал - губернаторлығының әкімшілік жүйесіндегі қайта құрулар

Қазақ даласында енгізілген реформалардың зардапты салдары . . .

Кіріспе. . .: Қорытынды . . .

5: 63

Кіріспе. . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

5: 65

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі Ресей империализмінің қазақ халқын саяси билігінен біржола айырып, өзінің толық отарына айналдыруға белсене кіріскен кезі ХІХ ғасырдың 60-шы жылдары болатын. Ғасырлар бойы Орта Азияны жаулап алуға ұмтылып келген патшалыққа әуелі осы бағыттағы тек экономикалық қана емес, стратегиялық пиғылдары тұрғысынан да сенімді плацдарм болып табылатын Қазақстанды империяның толыққанды отарына айналдыру қажет болды. Оған тек қазақ даласындағы әкімшілік басқаруды өзгерту арқылы ғана қол жеткізу мүмкін еді.

60-шы жылдардың ортасы мен ХХ ғасырдың басында Ресей Орта Азияны түгелге жуық, ал Қазақстанды толығымен өз иелігіне айналдырды. Енді Қазақстан үшін де империяның басқа ұлт аймақтарындағы сияқты өзіндік ерекшеліктері бар арнайы басқару тәртібі дайындалып, күшіне енгізілді. Бұл Қазақстанды Ресей империясының отары ретінде толығымен заңды түрде бекіткен 1867, 1868, 1886, 1891 жылдардағы әкімшілік басқару реформалары және 1902-1903 жылдардағы Орал, Торғай мен Семей, Ақмола жеріндегі «Шаруалар басшылығы институты» болатын.

Көп уақыт бойы патша үкіметінің қазақ халқына қатысты жүргізген саясаты туралы бірыңғай сыңаржақ көзқарастар үстемдік алып келгені белгілі.

Бүгінде отан тарихының іргелі мәселелерін қорытып, оны жазудың әдістерін айқындауды ерекше талап етіп отыр. Көршілес Ресей және олар сияқты европалық алпауыт елдер империализм кезеңіндегі тарихын жазуда, бүгінде, «жаңа» ұстанымдағы пікірлерін алға тарта бастағаны белгілі. Әрине, «жаңа империя тарихын» жазушылардың пікірлері бодан болған ел тарихшылары ойымен әрдайым ұштаса бермейді. Өйткені әр ел тарихшысының мемлекеттік ұстанымы болады. Сондықтан ел тарихын тек әрдайым отаншылдық принциптерін ұстанғанда ғана, тарихи зерттеу жұмыстары өз деңгейінен орын алатын болады.

1867 - 1917 ж. ж. Қазақстан тарихында қазақ көшпелі қоғамының әлеуметтік - мәдени өмірі қайшылығы мол күрделі оқиғаларға толы болды. Тарих ғылымының осы кезеңінің мәселелерін зерттеу тұрғысындағы маңызды қадамдарына қарамастан, оның көптеген қырлары әлі де нақтылауды және тереңірек зерттеуді қажет етеді. XIX ғасырда қазақ даласына енгізілген әкімшілік реформалар қайта зерттелуіне қарамастан, Ережеге енгізілген империялық биліктің үздіксіз толықтырылып отырған заңдылықтары жөнінде айтылмай қала берді. Ал шын мәнінде, аймақтарды басқару мәселесі Ресейдің полиэтникалық және орасан зор территориялық қатынасында дәстүрлі түрде маңызды орын алды, сондықтан басқару жүйесінде үздіксіз өзгертулер мен толықтырулар болып тұрды.

Жаңа әкімшілік буыны Ақмола, Семей, Торғай, Орал және Жетісу қазақтары өмірін аса ауыр жағдайда қалдырды. Қазақтан жерлерді тартып алу мәселесі отарлық аппаратттың күн тәртібіндегі ең өзекті проблемасы болған еді, сондықтан барлық әкішілік құрылымындағы басшыларының құзыры шексіз болды. Ал қазақтар үшін жер мәселесі ұзаққа созылған ең күрделі, аса маңызды әрі қиыншылығы мол проблемаға айналды. Империялық үкіметтің аграрлық саясаты, қазақ халқының «жаңа лауазымды тұлғаларымен» өзара арақатынасында өткір қайшылық сипат алды. Ресей империясының көп ұлтты шет аймақтарын патша үкіметінің басқару ерекшеліктері, аймақтық және отарлық билік арасындағы өзара байланыстарының күрделі механизмдері әлі де терең зерттеу жұмыстарын қажет етеді.

Сондықтан бүгінгі күнде зерттеу жұмыстарында жаңа методологиялық құралдарды басшылыққа алып, әлемдік ғылыми орта пікірін назарда ұстау артық болмас еді. Соған сәйкес жаңа ақпараттарды сыни талдауға алып, қазіргі жағдайдағы өзгелер ойының жетегінде кетіп қалмаудың барлық мүмкіндіктерін қолға алу керек.

Тақырыптың зерттелу деңгейі .

Қазіргі кездегі тарих ғылымына жаңа көзқарас тарихи шындықты, патшалықтың отарлау саясатын мойындатуға тырысқан революцияға дейінгі тарихнама мұрасын мұқият зерттеуді талап етеді

Мәселенің тарихнамасы өз бастауын сол жылдары-ақ мерзімді баспасөз бетінде жарық көрген материалдардан алынды. Әр түрлі бағыттағы, газет-журналдарды «Уақытша Ереженің» негізінде қазақ даласында жаңа әкімшілік-басқару жүйесінің енгізіле бастауы туралы, оған қарсы 1869 жылы Орал, Торғай өңірінде етек алған бас көтерулер мен олардың себептері, басталуы және барысы жөнінде мағлұматтар үздіксіз жарияланып тұрды. Бұл хабарламаларда көтеріліс себептері «Хиуа ханының әзәзілдігімен», «жаңа реформа бойынша бұрынғы билігінен айырылған жергілікті феодалдардың арандатушылығымен» немесе «христиан дінін күшпен қабылдату жөніндегі өсек-аяңмен» түсіндірілді [1] . Өйткені, оның шынайы себептері мен реформаның астарлы бағыттарын ашып көрсету сол кездегі мерзімді баспасөз материалдары авторларының мүддесінде емес еді.

Орыс тарихнамасында Қазақстанның саяси-әкімшілік құрылымы жөнінде арнаулы еңбектер болған емес. Бірақ, қарастырылып отырған кезеңдегі отарлық әкімшіліктің ұйымдастырылуы мен қызметіне қатысты кейбір мәселелер шенеуніктердің, шығыстанушылардың еңбектерінде көрініс тапты. Олардың арасынан М. Венюковтың [2], А. К. Гейнстің [3], Ф. Лобысевичтің [4] және Н. А. Середаның [5] жұмыстарын атап өткен жөн. Бұл еңбектерді талдау барысында, патша үкіметінің қазақ халқын басқаруды қайта құруды заңдастырған Уақытша Ережелерді қабылдаудағы түпкі мақсаты, ол реформаларды қазақтардың қабыл алу сипаты сияқты күрделі мәселелерге жауап іздестірілді. Бірақ, ХІХ ғасыр тарихнамасында аталған мәселелерді жан-жақты, объективті тұрғыдан талдау көзделінген емес. Дегенмен, жалпы қалдырылған көптеген мәліметтер мен түрлі пікірлер бұл еңбектерге ерекше көңіл аударуды және, олар империялық позиция тұрғысынан жазылғандықтан, әбден елеп-екшеп, байыппен, ғылыми түрде талдап қарастыруды қажет етеді.

Орыс шығыстанушыларының қатарын көбіне әкімшілік шенеуніктері мен әскери қызметтегі адамдар құрды. Олар қызмет бабындағы әрекетімен қоса, қол астындағы халық жөнінде жеткілікті мәліметтер жинау үшін қазақ даласын жан-жақты зерттеуге міндетті еді. Бұл бағытта, әсіресе, әскери тарихшы М. А. Терентьевтің «Орта Азияны жаулап алу тарихы» [6] атты кітабын ерекше атап өткен жөн. Автор бұл кітапта Орта Азиядағы отарлық әкімшіліктің қызметіне және оның жергілікті халықпен қарым-қатынасына көңіл бөле отырып, қазақ даласының билеуші топтарын қазақ халқына қатысты қатал әскери шаралар мен басқару әдістерін қолдануға шақырды.

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы орыс зерттеушілері В. Поттоның [7], П. Мачулиннің [8], Б. Юзефовичтің [9] және Ф. Лобысевичтің [10] еңбектері тікелей қарастырылып отырған мәселенің этнографиясына қатысты қызықты мәліметтер береді.

Орыстың Императорлық Географиялық Қоғамының Орынбор бөлімінің «Жазбалары мен «Хабарларында», Орынбор Ғылыми Архив Комиссиясының «Еңбектерінде» жарияланған материалдар атап айтсақ, сол басылымдардың беттерінен алынған Ы. Алтынсариннің [11], Т. А. Сейдалиннің [12], Б. Дауылбаевтың [13] және Л. А. Словоохотовтың [14] мақалалары қазақ халықтарының тұрмыс-салты, әдет-ғұрпы, шаруашылығы, сот ісі жөнінде сөз қозғайды.

Қазақстанда патшалық билігінің тарихы, сол сияқты, И. И. Крафттың [15], А. И. Добросмысловтың [16] еңбектерінде де сөз болады. Н. А. Середа еңбегінің өңделген нұсқасы сияқты Добросмысловтың «Тарихи очерктері» өлке қазақтарының тарихы жайлы материалдармен қоса, «Уақытша Ереженің» мәтіні, және оған қарсы көтерілістің кейбір тұстары көрініс тапқан.

Бөлім «Жазбалары» мен Комиссия «Еңбектерінің» бетінен жаңа әкімшілік-басқару жүйесінің құрылу барысы жөніндегі Н. А. Крыжановскийдің сөзі [17], Л. Ф. Баллюзектің мәлімдемесі [18], И. В. Черновтың [19] және Н. Ивановтың [20] мақалалары, ол авторлардың отаршылдық мүдде тұрғысынан айтқан ой-пікірлері мен тұжырымдары бізге «жаңа реформаның» мақсатын, жергілікті әкімшілік қызметінің отарлық мәнін және өлке халқына жүктелген міндеттерді ашып көрсетуге мүмкіндік береді.

ХІХ ғасырдың екінші жартысында метрополия қазақ даласында мұсылман дінін қудалап, правословиелік миссионерлердің қызметін күшейте бастады. Өздерінің еңбектерінде миссионерлер [21] христиан дінін уағыздап, қазақтар арасында православие дінін тарату қажеттілігін баса көрсетті.

Өздерінің өмірін елінің егемендігі үшін күреске арнаған қазақ зиялылары Ә. Бөкейханов[22], М. Тынышпаев [23] патша үкіметінің отарлық саясатын батыл әшкерелеген тұңғыш қазақ зиялыларының қатарына жатады. Олар революцияға дейін-ақ үкіметтің түпкі мақсаты - қазақтардың жерін тартып алып, оларды әдет-ғұрпынан, салт-санасынан, ата-дәстүрінен айырып, орыстандыру екенін дәлелдеп берді.

Т. Шонанұлы еңбегі [24] Ресейдің отарлау саясатын, шаруалар қоныстануын, соның салдарынан көшпелі шаруашылықтың тығырыққа тірелуін жаңаша зерделеуге көмектеседі. ХІХ ғасырдың соңындағы қазақ өлкесінің әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін және ұлт-азаттық қозғалыстарды, патшалықтың отарлық саясатын толық қамтуға көмектескен еңбектер қатарынан П. Г. Галузо [25], Г. Сафаров [26], М. П. Вяткин [27] есімдерін ерекше атауға болады.

Әкімшілік басқару реформаларының дайындалуы, Қазақстандағы отарлық-әкімшілік жүйенің саяси дамуы және қызметі, патшалықтың қазақ жерін отарлау саясаты мен жазалау шаралары Б. С. Сүлейменовтың [28], Г. С. Сапарғалиевтің [29] еңбектерінде айтылды.

Сонымен қатар Қазақстандық тарихнамада патша үкіметінің оқу-ағарту, орыстандыру бағытындағы саясаты қазіргі заман талабына сай сарапталып зерттелуде. Бұл бағытта жазылған еңбектердің қатарында Н. Бехмаханова [30], К. А. Жиренчин [31], С. Қ. Жақыпбек [32] еңбектерін ерекше атап көрсетуге болады. Сондай-ақ М. Қ. Қойгелдиев [33], С. М. Мәшімбаев [34], Б. Әбдірахманова [35], Д. И. Дулатова [36] еңбектері жұмысты жазу барысында жетекші рөл атқарды.

Бүгінгі тарихнама қандай да бір қорытынды жасау үшін белгілі бір тәжірибе жинақтап қорытуды қажет етеді, сонымен бірге қазақ қоғамының әлеуметтік -экономикалық дамуы туралы мәселелерді талдап зерттеудің онан кейінгі жолдарын айқындауды талап етеді. Осындай мәселелердің бірі Ресей империясының аймақтық басқару моделін құрудағы тарихи тәжірибесі, орталық пен аймақтар арасындағы әкімшілік - саяси өзара байланыстардың ұйымдастырылуын зерттеу болды. Осыған байланысты империя кеңістігін кеңейтуге ықпал еткен факторлар көрсетілген, экономикалық және саяси дамудың түрлі сатысында тұрған және біртұтас геосаяси кеңістікте түрлі социо-мәдени және этноконфессионалды параметрлері бар халықтарды біріктіруге мүмкіндік берген империялық басқару механизмін айрықша көрсеткен «Национальные окраины Российской империи» (М., 1997) [38] деп аталатын еңбек үлкен қызығушылық туғызады. Дегенмен, бұл зерттеуде де XX ғ. басындағы қазақ даласындағы қазақ халқына қатысты әкімшілік басқару билігіне назар аударылмады.

Сонымен қатар тақырып аясындағы қорғалған докторлық, кандидаттық диссертациялық еңбектердің біздің жұмысты жазып шығуымызда көмегінің болғанын атап өткіміз келеді. Мысалы, «Степное положение 1891 года в Казахстане: исторический аспект» атты тақырыпта кандидаттық диссертацияның авторы А. Т. Ахметова ХІХ ғасыр соңындағы қазақ қоғамының құқысыздық жағдайын Дала Ережесі негізімен жан-жақты талдауға алса, З. Т. Садвокасова [39] отарлық жүйенің рухани салдары жөнінде зерттеулер жүргізді.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Патшалық Ресейдің 1867 - 1891 жылдар аралығындағы отаршылдық саясатын толық қамту жұмыстың мақсаты болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстанның әкімшілік-саяси, әлеуметтік- экономикалық және мәдени отарға алыну тұрғысынан жан-жақты қарастыру, XX ғ. басындағы Ресейдің империялық саясатындағы тұтас бір құбылыс ретінде құрылған жаңа институттың басқару жүйесін зерттеуге алу. Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттерді орындау көзделінді:

Бұл мақсатқа жету үшін алға мынадай міндеттер қойылды:

саяси реформаларды енгізуде /1867-1868/ жүргізілген даярлықты баяндау;
1867-1868 жж. реформаларды талдау және оған баға беру;
патшалықтың саяси билігінің қазақ халқына тигізген зардапты салдарын айқындау;

- Ресей үкіметінің отарлық басқарма қызметін талдау және оның XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпалын көрсету.

- жылдық есептер негізімен далалық өлкелердегі саяси мәселелерді талдау;

- жылдық есептерде көрсетілетін елішілік әлеуметтік қайшылықтар себептерін анықтау;

- жылдық есептерде берілетін басқарма штаттарының құрамын, қызметін, жаңа басқару механизмін талдау;

- олардың XX ғасыр басындағы қазақ қоғамының әлеуметтік - мәдени өміріне тигізген зардапты салдарын анықтау.

Зерттеу нысаны ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы реформаланған Қазақстан тарихын зерттеуге алу.

Зерттеу пәні 1867-1917 ж. аралығындағы Ресей империясының қазақ жерлеріне енгізге саяси-әкімшілік реформалары.

Зерттеудің мерзімдік шегі 1867 - 1917жж. аралығын қамтиды. Отарлық билік жүйесінің ең шарықтаған мезгілі: қазақ ауылдарында орыстық шенеуніктер санының ұлғаюы, генерал-губернаторлық отарлық қызметінің шексіз орын алуы толығымен заңдастырылған кезең зерттеудің мерзімдік шегі болып табылады

Зерттеудің методологиялық негізі. Зерттеу жұмысы экономика, құқық және тарих саласындағы пәнаралық байланыс негізімен зерттеуге алынды. Сондықтан диссертациялық жұмыстың әдістемелік негізін мерзімдік әдіс, нақты және логикалық талдау әдістері, тарихи жүйелілік пен салыстырмалы талдау, сыни-сараптау тәрізді әмбебап ұстанымдар қалайды. Жұмысты жазуда ғылыми-теориялық деңгейде жазылған зерттеуші ғалымдардың еңбектері және онда айтылған теориялық-әдістемелік тұжырымдар басшылыққа алынды.

Зерттеу жұмысының деректік негізі. Жұмыстың деректік негізін ХХ ғасырдың басындағы жарық көрген газет, журнал, орыс шенеуніктерінің жазбалары, қазақ интеллигенциясының мерзімді басылым беттерінде жарияланған мақалалары, ресми құжаттық материалдар [37] құрайды.

Сонымен қатар ҚР ОММ материалдары: генерал-губернаторлардың өзара жазысқан хаттары, әкімшілік буын өкілдері мен жергілікті қазақ жұртшылығының отарлық езгіге қарсы мәлімдемелері, өтініш хаттары, арзы-шағымдары қолданылды. Мысалы: №64 қ., 1120 іс, ҚРОММ 369 қор., 450-541 іс, І т. т. т. [40] Революцияға дейінгі жарияланған деректердің ішінде «Ресей империясының заңдарының толық жинағына» кірген патшалық үкіметтің заңнамалық актілері маңызды орын алады [41] . Далалық аймақтардағы орын алға түрлі келеңсіз жағдайлар қазақ жеріндегі мерзімді баспа материалдарынанда да орын алып жатты. «Айқап» журналы [42] мен «Қазақ» газеті [43] халық соттарын сайлау, бақылау жүргізу, қазақтармен орыс әкімшілігіндермен қарым- қатынасы (халық соты, болыс басқарушыларын, ауыл старшындарын, билерді сайлауда, жер мәселесі төңірегіндегі шаруа бастықтарының ұстанымдары сөз болады.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақ жеріндегі отарлық реформалардың енгізілуі мен оның іске асырылуын кешенді қарастыру жұмыстың басты жаңалығы блып табылады. Пәнаралық тоғыста жүргізілген бұл жұмыста диапазоны кең «күнделіктілік тарих» әдістері де орын алды. Мысалы бұрын проблеманың тек саяси немесе экономикалық аспектісі қарастырылып келген болса, енді қарапайым қазақ азаматтырының, халықтың тұрмыс-тіршілігі мен олардың отаршылыдққа көзқарастары мен наразылығы басты нысанға алына отырып, қарастырылды. Ал бұл жұмыс мазмұнын жаңа деңгейге көтергені сөзсіз деп ойлаймыз. Жұмыс барысында мынадай ғылыми жаңалықтар алынды:

Түркістан, Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығының құрылу процесі микроталдаулар арқылы зерттеуге алынды;
«Уақытша Ереженің» негізгі мазмұны, сипаты мен салдары талданды;
ХІХ ғасырдың соңындағы жаңа заңдық құжаттарға сыни талдаулар жасалынып, оның ерекшеліктері жаңа мұрағаттық құжаттар негізімен толықтырылды;
ХХ ғасырдың басындағы отарлық заңдық жүйедегі өзгерістер қазақ зиялыларының отарлық әкімшілік саясатына көзқарастары талданды;
Зерттеу пәнаралық синтез аясында қарастырылды

Зерттеу жұмысының ғылыми - практикалық маңызы. Диссертациялық жұмыс нәтижесін отарлық жүйедегі Қазақстан тақырыбындағы сабақтарда қолдануға болады.

Қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдар.

1. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан ресейлік реформаларың пәрменді түрде жүргізілген тұтас, әрі ұзақ мерзімді қамтыған кезең болды. Аталған уақыт аралығы отарлық басқару жүйесіндегі Қазақстан тарихының мемлекеттіліктің дәстүрлі құндылықтарынан айырылу, жеңіліс табу, толығымен империя құрамына асқан басыңқы күшпен енгізілу уақыты болды деп қорытуға болады.

2. Құқықсыздық жайлаған қазақ қоғамының күнделікті өмірінде материалды, әлеуметтік, экономикалық зардапты қойғанда ең бастысы, рухани, психологиялық апат кеңінен орын алды деуімізге болады. Отарлық сананың қалыптасуы ел ішінің екіге жарылумен көрініс тапты. Ауыл старшындары, болыстары сияқты отарлық биліктің жергілікті өкілдері пайда болып, рухани тұрғыдан қазақы бірегейлік сананың іргесі сөгілді.

3. Қазақ даласы оташылдардың темір қоршауына толығымен алынып, өз туған мекен еткен қасиетті жер орыстар иелігіне өткізілді.

4. Заңдылықтарға сүйене отырып, патшалық орыстандыру, христиандандыру саясатын жүргізді. Қазақ халқының мемлекеттілігіне, ұлттың өмір сүруіне үлкен қауіп төндірді.

Зерттеу нәтижесінің сыннан өтуі . Зерттеудің негізгі нәтижелері ғылыми басылымдарда жарияланды.

Диссертацияның құрылымы мен көлемі . алға қойылған мақсат, міндеттермен ескерілген. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

ХІХ 60-70 жылдарындағы Қазақстанды басқару жүйесіндегі өзгерістерҚазақ даласында генерал-губернаторлықтарының құрылуы: даярлық жұмысы мен барысы

Құжаттық материалдардың көрсетуіне қарағанда 1867 жылы бекітілген «Жетісуда және Сырдария облыстарын басқарудың уақытша Ережесінде» белгіленген талаптарға сәйкес жаңа тұрпаттағы ауыл, болыс және уездерді құру, сондай-ақ оларды басқаратын билік жүйесін ұйымдастыру ісі генерал-губернатор белгіленген мерзімнен, яғни 1868 жылдың 1 наурызынан сәл кешігіп аяқталғаны байқалады.

Анығырақ айтқанда, ұйымдастыру комиссиялары өз жұмыстарын мынадай мерзімде аяқтаған болатын: Ыстық көл комиссиясы 1 сәуірде, Оңтүстік-Сергиполь 25 сәуірде, Солтүстік-Сергиполь 11 мамырда, Оңтүстік-Қапал 18 маусымда, Солтүстік-Қапал 27 мамырда, Верный 16 шілдеде, Тоқмақ 8 шілдеде1.

Қайсібір комиссиялар өз жұмысына кешігіп кірісті. Сергиполь және Қапал уездерінде қалың қар түсіп, күннің суытуына байланысты бұл аймақтардағы істі тездету үшін қосымша комиссиялар түзуге тура келген еді. Комиссиялардың жұмысы мынадай нәтижелермен аяқталады: Верный уезінде 17, Тоқмақ уезінде 19, Ыстық көл уезінде 6, Қапал уезінде 13, Сергипольде 13 болыстықтар құрылды. Әр болыстыққа 1000-нан 2500 шаңыраққа шейін енді. Облыстағы жаңа құрылған 68 болыстық 104. 659 отбасын қамтыған еді.

Жетісу әскери губернаторы өзінің 1868 жылғы есебінде «Комиссиялар өз міндетін абыройлы және қанағаттанарлықтай дәрежеде орындап шықты. Соның нәтижесінде 16 шілдеге қарай облыстың көшпелі жұрты Жетісу және Сырдария обылстарын басқарудың уақытша Ережесінде көрсетілген жаңа негіздегі құрылым алды», - деп жазды. Облыс губернаторы есебінде сондай-ақ жаңа құрылым «қазақтардың тұрмысын мұқият зерттеу нәтижесінде жасалған, халық оны ризашылықпен қабыл алуда, сөйтіп әлгінде ғана енгізіле бастағанына қарамастан ол игі жемісін бере бастады», - деп те көрсетті.

Халықтың ресми билікке қатынасындағы мұндай жағымды өзгерісті облыс басшысы осы уақытқа шейін салынып келген түйе және киіз үй салығының жойылумен, сонымен бірге отбасынан жиналатын салықтың көлемі екі есе өскенімен, бірақ салық бөлу және оны жинау тәртібінің бұрынғыдан жетіле түскендігі, ал осы жаңалықтарды халықтың жағымды қарсы алғандығымен байланыстырды. Бұл, әрине, облыс губернаторының Тәшкендегі тікелей басшысы алдында берген есебінде жасалған тұжырым болатын, ал есепте жасалған тұжырым мен өмірлік шындықтың арасында алшақтық болатындығы белгілі. Енді соған тоқталайық.

Орыс әкімшілігі үшін ең негізгі және біраз күрделігі бар іс, әрине, қазақ және қырғыз ауылдарын әкімшілік бөліктерге (ауыл және болыс) бөлу, сондай-ақ олар үшін жергілікті билік аппаратын құру болғандығы айқын. Отаршыл әкімшілік құжаттарында жергілікті ауылдарды басқару ісін жүргізетін орындарды «туземная администрация», яғни «бұратаналар әкімшілігі» атады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.