IS-LM моделі
1. IS.LM моделі.
2. Жұмыссыздық мәні, түрлері. Оукен заңы.
3. Инфляция мәні, түрлері.
4. Инфляция мен жұмыссыздықтың өзара байланысы. Филлипс қисығы.
2. Жұмыссыздық мәні, түрлері. Оукен заңы.
3. Инфляция мәні, түрлері.
4. Инфляция мен жұмыссыздықтың өзара байланысы. Филлипс қисығы.
IS-LM үлгісі (инвестиция – қор жинағы, ұнамды өтімділік – ақша) – жиынтық сұраныс функциясын анықтау үшін қажетті, экономикалық факторды айқындайтын тауар – ақша тепе – теңдігінің үлгісі. Тауар және ақша нарықтарында бір мезгілде тепе –теңдік қалыптасу үшін, қажетті табыс көлемі Ү пен нарықтық пайыз мөлшері R –дің тіркемесін табуға үлгі мүмкіндік береді. Ақша нарығында пайыздық мөлшерлеменің ауытқуы жиынтық шығындар шамасына әсер етеді. IS-LM үлгісін ең алғаш рет Дж. Хикс 1937 жылы ұсынған. А. Хансеннің 1949 жылы шыққан «Монетарлық теория және қазыналық саясат» атты кітабы арқылы ол көпшілікке мәлім болады, содан кейін ол Хикс-Хансен үлгісі деп аталып кетті.
IS-LM үлгісінің негізгі теңдеулері, мұндағы:
1. Y=C +I + G + Xn – негізгі макроэкономикалық тепе теңдік.
2. C = a + b (Y – T) - тұтыну функциясы.
3. I = e – d * r –инвестиция функциясы.
4. Xn = g – m’ * Y – h * r – таза экспорт функциясы.
5. M/P = k *Y – h *r – ақшаға сұраныс функциясы.
Үлгінің ішкі айнымалылары: Ү (табыс), С(тұтыну), І (инвестиция), Хn (таза экспорт) R (пайыздық мөлшерлеме).
Үлгінің сыртқы айнымалылары: G (мемлекеттік шығындар), Ms (ақша ұсынысы), t (салық мөлшерлемесі).
Эмпирикалық коэффиценттер: (a,b,e,d,g,m’,n,k,h) оң мәндер және салыстырмалы түрде қарағанда тұрақты.
IS қисығы келесі шарт орындалса, жатықтау болады:
1. (d) инверстициялар мен (n) таза экспорттың сезімталдығы пайыз мөлшерлемесінің динамикасына жоғары болса;
2. (b) тұтынуға шекті бейімділік үлкен болса;
3. (t) салық салудың шекті мөлшерлемесі аз болса;
4. (m') импорттауға шекті бейімділік аз болса.
Мемлекеттік шығыстар G өссе немесе салықтар T азайса, IS қисығы оңға жылжытады. Салықтық мөлшерлеменің t өзгеруі сонымен қатар IS-ң көлбеу бұрышын өзгертеді.
IS-LM үлгісінің негізгі теңдеулері, мұндағы:
1. Y=C +I + G + Xn – негізгі макроэкономикалық тепе теңдік.
2. C = a + b (Y – T) - тұтыну функциясы.
3. I = e – d * r –инвестиция функциясы.
4. Xn = g – m’ * Y – h * r – таза экспорт функциясы.
5. M/P = k *Y – h *r – ақшаға сұраныс функциясы.
Үлгінің ішкі айнымалылары: Ү (табыс), С(тұтыну), І (инвестиция), Хn (таза экспорт) R (пайыздық мөлшерлеме).
Үлгінің сыртқы айнымалылары: G (мемлекеттік шығындар), Ms (ақша ұсынысы), t (салық мөлшерлемесі).
Эмпирикалық коэффиценттер: (a,b,e,d,g,m’,n,k,h) оң мәндер және салыстырмалы түрде қарағанда тұрақты.
IS қисығы келесі шарт орындалса, жатықтау болады:
1. (d) инверстициялар мен (n) таза экспорттың сезімталдығы пайыз мөлшерлемесінің динамикасына жоғары болса;
2. (b) тұтынуға шекті бейімділік үлкен болса;
3. (t) салық салудың шекті мөлшерлемесі аз болса;
4. (m') импорттауға шекті бейімділік аз болса.
Мемлекеттік шығыстар G өссе немесе салықтар T азайса, IS қисығы оңға жылжытады. Салықтық мөлшерлеменің t өзгеруі сонымен қатар IS-ң көлбеу бұрышын өзгертеді.
1. Б.М. Мұхамедиев , Р.Т. Дуламбаева ''Макроэкономика''
2. Н.Қ. Мамыров, М.Ә.Тілеужанова ''Макроэкономика''
3. https://kk.wikipedia.org –сайты.
4. www.stat.kz –сайты.
2. Н.Қ. Мамыров, М.Ә.Тілеужанова ''Макроэкономика''
3. https://kk.wikipedia.org –сайты.
4. www.stat.kz –сайты.
Жоспары:
1. IS-LM моделі.
2. Жұмыссыздық мәні, түрлері. Оукен заңы.
3. Инфляция мәні, түрлері.
4. Инфляция мен жұмыссыздықтың өзара байланысы. Филлипс қисығы.
1.IS-LM моделі
IS-LM үлгісі (инвестиция - қор жинағы, ұнамды өтімділік - ақша) - жиынтық сұраныс функциясын анықтау үшін қажетті, экономикалық факторды айқындайтын тауар - ақша тепе - теңдігінің үлгісі. Тауар және ақша нарықтарында бір мезгілде тепе - теңдік қалыптасу үшін, қажетті табыс көлемі Ү пен нарықтық пайыз мөлшері R - дің тіркемесін табуға үлгі мүмкіндік береді. Ақша нарығында пайыздық мөлшерлеменің ауытқуы жиынтық шығындар шамасына әсер етеді. IS-LM үлгісін ең алғаш рет Дж. Хикс 1937 жылы ұсынған. А. Хансеннің 1949 жылы шыққан Монетарлық теория және қазыналық саясат атты кітабы арқылы ол көпшілікке мәлім болады, содан кейін ол Хикс-Хансен үлгісі деп аталып кетті.
IS-LM үлгісінің негізгі теңдеулері, мұндағы:
1. Y=C +I + G + Xn - негізгі макроэкономикалық тепе теңдік.
2. C = a + b (Y - T) - тұтыну функциясы.
3. I = e - d * r - инвестиция функциясы.
4. Xn = g - m' * Y - h * r - таза экспорт функциясы.
5. MP = k *Y - h *r - ақшаға сұраныс функциясы.
Үлгінің ішкі айнымалылары: Ү (табыс), С(тұтыну), І (инвестиция), Хn (таза экспорт) R (пайыздық мөлшерлеме).
Үлгінің сыртқы айнымалылары: G (мемлекеттік шығындар), Ms (ақша ұсынысы), t (салық мөлшерлемесі).
Эмпирикалық коэффиценттер: (a,b,e,d,g,m',n,k,h) оң мәндер және салыстырмалы түрде қарағанда тұрақты.
IS қисығы келесі шарт орындалса, жатықтау болады:
1. (d) инверстициялар мен (n) таза экспорттың сезімталдығы пайыз мөлшерлемесінің динамикасына жоғары болса;
2. (b) тұтынуға шекті бейімділік үлкен болса;
3. (t) салық салудың шекті мөлшерлемесі аз болса;
4. (m') импорттауға шекті бейімділік аз болса.
Мемлекеттік шығыстар G өссе немесе салықтар T азайса, IS қисығы оңға жылжытады. Салықтық мөлшерлеменің t өзгеруі сонымен қатар IS-ң көлбеу бұрышын өзгертеді. Ұзақ мерзімді келешекте IS қисығының көлбеу бұрышы табыстарды саралауын реттеу саясаты арқылы өзгертуге болады, өткені бай отбасыларының тұтынуға шекті бейімділігі кедей отбасларыныкінен азырақ болады. Қалған параметрлері (d, n және m') макроэкономикалық саясаттың ықпалына бағынбайды және оынң тиімділігін анықтайтын сыртқы факторлар болып табылады.
LM қисығы жатықтау болады, егер:
1. Ақшаға сұраныстың нарықтық пайыз мөлшерлемесінің динамикасына сезімталдығы (h) жоғары болса;
2. Ақшаға сұраныстың ЖІӨ динамикасына сезімталдығы (k) төмен болса.
Ақшаға ұсыныстың артуы немесе бағалар деңгейінің төмендеуі LM қисығын оңға жылжытады және керісінше.
IS және LMқисықтарын бір диаграммада үйлестіріп, IS-LM моделін аламыз (1-сурет). Ол экономикалық саясаттың салдарын талдаудың ыңғайлы құралы болып табылады.
IS және LM қисықтарының қиылысуы А нүктесін белгілейді, онда бір мезгілде тауарлар мен қызметтер нарығы мен ақша нарығында тепе-теңдік орнайды.
(Ye , re ) тепе- теңдік жұпты, Gмемлекеттік шығыстар, T салықтар, M ақша жиыны мен P бағалар деңгейінің берілген мәндері шартында, Y және r жөнінде екі теңдеу жүйесін шығару арқылы есептеуге болады.
Y = C (Y-T) + I(r) +G
M P= L (r,Y)
Алгебралық түрде тепе-теңдік өндіріс көлемін Isтеңдеуінін r мәнін LM теңдеуіне қою және соңғысын r қатысты шығару арқылы табуға болады:
Y=h a+e+g+G-bT0 k (d+n)+h[ 1-b (1-t)+m']+ d+nk (d+n)+h [1-b (1-t)+m'] x MP
( T = Ta + tY шарты орындалса).
Р бағалар деңгейі тіркелген жағдайда Y тепе-теңдік мәні жалғыз болады. Пайыз мөлшерлемесінің r тепе-теңдік мәнін Y тепе-теңдік мәнін IS немесе LM теңдеуіне қою және оны r қатысты шығару арқылы табуға болады.
Осы тауарда біз экзогенді айнымалылардың өзгерісі эндогенді айнымалыларға қандай жолмен әсер ететінін IS-LM үлгісінде зерттейміз.Себебі ақша - несие және бюджет-салық саясаттары экзогенді айнымалылардың арасында орын алады және IS-LM үлгісі қысқа мерзімді кезеңде экономикаға осы айнымалылардың әсерін көрсетеді.
r LM
re A 1-сурет. IS - LM моделі
IS
Ye Y
2.Жұмыссыздық мәні, түрлері. Оукен заңы.
Экономикалық циклдердің анағұрлым ауыр салдары инфляция және жұмыссыздық болып табылады. Алдымен, жұмыссыздық деп аталатын негізгі ұғымды түсіндіруден бастайық. Халықаралық еңбек ұйымының анықтамасы бойынша жұмыссыз - бұл жұмыс жасағысы келетін, бірақ жұмысы жоқ адам.
Еңбектің халықаралық ұйымының анықтамасына сәйкес, жұмыссыздардың қатарына кәмелетке толған, бірақ жұмыста жоқ, дәл осы уақытта жұмысқа жарамсыз және қарастырылған уақытта белсенді түрде жұмыс іздеп жүрген адамдар жатады. Жұмысты белсенді түрде іздеу әрекеттеріне жататындар: еңбек биржасында тіркелу, жұмыс берушілерге өтініш жасау, газет беттерінде хабарландыру беру немесе сәйкес хабарландыруларға көңіл бөлу т.с.с.
Халықты мынадай екі топқа бөлуге болады:
1) экономикалық белсенді емес халық - бұлар жұмыс күшінің құрамына кірмейтіндер. Оларға 16 жасқа дейінгі адамдар, күндізгі оқу орындарының оқушылары мен студенттері, еңбекке қабілетсіз адамдар, зейнеткерлер, үй шаруасындағы адамдар, жұмыс іздеуін тоқтатқан адамдар, жұмыс жасауды қажетсінбейтін адамдар (табыс көзінен тәуелсіз адамдар);
2) экономикалық белсенді халық - тауарлар мен қызметтер өндірісі үшін жұмыс күштерін ұсынатын еңбекке қабілетті азаматтар бөлігі.
Жұмыссыздар мен жұмыспен қамтылғандардың жалпы саны елдің жұмыс күшін құрайды.
Елдегі жұмыссыздық деңгейі жұмыссыздардың санын жұмыс күшінің санына бөлу арқылы анықталады:
u = UL * 100 %
мұндағы: u - жұмыссыздық деңгейі,
U - жұмыссыздар саны,
L - жұмыс күші.
Экономистер жұмыссыздықтың үш түрін қарастырады:
* Фрикциондық;
* Құрылымдық;
* Циклдік.
1. Фрикциондық жұмыссыздық адамдардың бір аймақтан басқа бір аймаққа көшуімен, мамандығының ауысуымен, оқуымен, бала күтуімен байланысты орын алады. Оны, кейде, өз еркімен болатын жұмыссыздық деп атайды. Фрикциондық жұмыссыздық - жұмыс орнын немесе кәсібін ауыстырғысы келетіндердің жұмысқа орналасудағы қиыншылықтармен және жұмысты күтуімен байланысты жұмыссыздық. Біреу өзін қызықтыратын және жоғары ақы төленетін жұмысты іздеуі, енді біреу жұмыс орнында қойылатын талаптарға сәйкес келмей, қарапайымдау жұмыс іздеуі мүмкін. Фрикциондық жұмыссыздарға, сонымен қоса, біліктілігінің және тәжірибесінің жоқтығына байланысты жастар, жұмыс орындарында нәсілі, жынысы, ұлты бойынша ала-алаушылыққа (дискриминация) ұшырағандар да жатады. Фрикциондық жұмыссыздық экономикада міндетті түрде болады және, кей жағдайда, жұмыс күшін тиімді қолданып, оларды ұтымды бөлуге жағдай жасайды.
2. Жұмыссыздықтың күрделі нышандарының бірі - құрылымдық (технологиялық) жұмыссыздық. Ол жұмыс күшіне деген сұраныс пен еңбек ұсынысының сәйкес келмеуінің нәтижесінде пайда болады. Бұл сәйкессіздік өндірістегі технологиялық өзгерістермен байланысты. Технологиялық өзгерістердің салдарынан кейбір мамандық түрлеріне сұраныс азаяды және жұмыс берушілер жаңа кәсіп иелерін іздейді. Жұмыссыздықтың бұл түрі - жұмыс күшінің кәсіби дайындығының өндіріс құрылымына сәйкессіздігі салдарынан орын алатын жұмыссыздық.
Өндіріс құрылымы ғылыми-техникалық прогресс пен жаңа технологиялардың енгізілуімен үнемі өзгеріп отырады. Бір кәсіп түрлеріне қажеттілік қысқарса, жаңа, бұрын болмаған кәсіп түрлеріне сұраныс болуы мүмкін. Мысалы, дербес компьютерлердің пайда болуына байланысты кеңсе қызметкерлерінің кейбіреулеріне сұраныс болмай қалды. Ал, математиктер мен программистер үшін бос орындар пайда болды. Жұмыссыздықтың бұл түрі де экономикалық циклдің кез-келген сатысында, тіпті, шарықтау шыңында да кездеседі.
Фрикциондық жұмыссыздық пен құрылымдың жұмыссыздықтың бір-бірінен ерекшеленуінің екі негізгі белгілерін бөліп қарауға болады:
а) фрикциондық жұмыссыздар еңбек нарығында жұмыс күштерін сата алатын кәсіби дағдыға және біліктілікке ие, ал құрылымдық жұмыссыздар қайта дайындықсыз және қосымша білім алмайынша, біліктілігін көтермейінше немесе тұрған жерін ауыстырмайынша жұмысқа тұра алмайды.
ә) фрикционды жұмыссыздар қысқа мерзімдік сипатқа ие, ал құрылымдық жұмыссыздық оған қарағанда ұзағырақ болады.
3. Циклдік жұмыссыздық - өндіріс деңгейінің құлдырауынан немесе жиынтық сұраныстың жалпы төмендеуіне байланысты кез-келген мамандық бойынша жұмыс таба алмаудан орын алатын жаппай жұмыссыздықтың аса ауыр түрі. Жұмыссыздықтың бұл түрі жұмыссыздықтың нақты деңгейінің табиғи деңгейінен ауытқуымен байланысты. Экономикалық құлдырау кезеңінде циклдік жұмыссыз-дық фрикциондық жұмыссыздық пен құрылымдық жұмыссыздықты толықтырады, ал экономикалық өсу (өрлеу) кезеңдерінде циклдік жұмыссыздық жоғалады.
Бірақ, еңбек нарығы тепе-теңдік жағдайында болғанда да фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздықтың деңгейі орын алады. Ал циклдік жұмыссыздық болса құлдырау кезеңдерінде орын алады да, соның салдарынан жұмысбастылық жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың тепе-теңсіздігінен қысқарады. Циклдік жұмыссыздықтың орын алуы күрделі макроэкономикалық мәселеге айналады, макроэкономикалық тұрақсыздықты туындатады, ресурстардың толық қамтылмауын болдырады.
ХХ ғасырдың 60-шы жылдары американдық экономистер, Нобель сыйлығының лауреаттары Милтон Фридмен мен Эдмунд Фелпс толық жұмысбастылық және жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген ұғымдарды енгізді.
Толық жұмысбастылық - бұл жұмыс күшінің жалпы санында 5,5% және 6,5% мөлшерінде жұмыспен қамтылмағандардың үлесін сақтап тұру, яғни бұл жағдай тек циклдік жұмыссыздық болмағанда ғана орын алады. Бұл көрсеткіштер әр елде әртүрлі болуы мүмкін, бірақ толық жұмысбастылықты жұмыс күшінің 100% жұмыс істеуі деп айтуға болмайды.
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі - бұл әлеуетті ЖІӨ-ге сәйкес келетін толық жұмысбастылық кезіндегі жұмыссыздық деңгейі. Жұмыссыздықтың табиғи (теңгерімді) деңгейі фрикицондық және құрылымдық жұмыссыздық деңгейлерінің қосындысына тең. Табиғи жұмыссыздық ұғымын алғаш рет М.Фридмен 1967 жылы Американың экономикалық ассоциациясының алдында сөйлеген сөзінде ұсынған болатын. Ал, 1968 жылы Американың екінші бір экономисі Э.Фелпс те М.Фридменнен тәуелсіз жұмыссыздықтың табиғи деңгейін ұсынды.
Шетел-дік тәжірибеде жұмыссыздықтың табиғи деңгейін басқаша NAIRU деп атайды. NAIRU (Non-Accelerations-Infliacion Rate of Unemployment) түсінігі - бұл инфляция қарқынын үдетпейтін жұмыссыздықтың дең-гейі немесе инфляцияны тұрақтандыратын жұмыссыздықтың қалыпты деңгейі.
Жұмыссыздық пен өнім көлемі арасындағы өзара байланысты америкалық экономист Артур Оукенмен (1928-1980 ж.ж.) ұсынылған заң арқылы түсінуге болады. Бұл заңды Оукен заңы деп атайды. Оукен заңына сәйкес жұмыссыздықтың нақты деңгейі өзінің табиғи деңгейінен 1%-ға өссе, онда нақты ЖІӨ деңгейі әлеуетті ЖІӨ-ге қарағанда 2,5%-ға қысқарады. Ал 2,5% Оукен коэффициенті деп аталады. Оукен заңы игіліктер нарығы мен еңбек нарығы арасындағы өзара байланысты сипаттайды. Оукен заңы мынадай формуламен жазылады:
Y* - Y Y* ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. IS-LM моделі.
2. Жұмыссыздық мәні, түрлері. Оукен заңы.
3. Инфляция мәні, түрлері.
4. Инфляция мен жұмыссыздықтың өзара байланысы. Филлипс қисығы.
1.IS-LM моделі
IS-LM үлгісі (инвестиция - қор жинағы, ұнамды өтімділік - ақша) - жиынтық сұраныс функциясын анықтау үшін қажетті, экономикалық факторды айқындайтын тауар - ақша тепе - теңдігінің үлгісі. Тауар және ақша нарықтарында бір мезгілде тепе - теңдік қалыптасу үшін, қажетті табыс көлемі Ү пен нарықтық пайыз мөлшері R - дің тіркемесін табуға үлгі мүмкіндік береді. Ақша нарығында пайыздық мөлшерлеменің ауытқуы жиынтық шығындар шамасына әсер етеді. IS-LM үлгісін ең алғаш рет Дж. Хикс 1937 жылы ұсынған. А. Хансеннің 1949 жылы шыққан Монетарлық теория және қазыналық саясат атты кітабы арқылы ол көпшілікке мәлім болады, содан кейін ол Хикс-Хансен үлгісі деп аталып кетті.
IS-LM үлгісінің негізгі теңдеулері, мұндағы:
1. Y=C +I + G + Xn - негізгі макроэкономикалық тепе теңдік.
2. C = a + b (Y - T) - тұтыну функциясы.
3. I = e - d * r - инвестиция функциясы.
4. Xn = g - m' * Y - h * r - таза экспорт функциясы.
5. MP = k *Y - h *r - ақшаға сұраныс функциясы.
Үлгінің ішкі айнымалылары: Ү (табыс), С(тұтыну), І (инвестиция), Хn (таза экспорт) R (пайыздық мөлшерлеме).
Үлгінің сыртқы айнымалылары: G (мемлекеттік шығындар), Ms (ақша ұсынысы), t (салық мөлшерлемесі).
Эмпирикалық коэффиценттер: (a,b,e,d,g,m',n,k,h) оң мәндер және салыстырмалы түрде қарағанда тұрақты.
IS қисығы келесі шарт орындалса, жатықтау болады:
1. (d) инверстициялар мен (n) таза экспорттың сезімталдығы пайыз мөлшерлемесінің динамикасына жоғары болса;
2. (b) тұтынуға шекті бейімділік үлкен болса;
3. (t) салық салудың шекті мөлшерлемесі аз болса;
4. (m') импорттауға шекті бейімділік аз болса.
Мемлекеттік шығыстар G өссе немесе салықтар T азайса, IS қисығы оңға жылжытады. Салықтық мөлшерлеменің t өзгеруі сонымен қатар IS-ң көлбеу бұрышын өзгертеді. Ұзақ мерзімді келешекте IS қисығының көлбеу бұрышы табыстарды саралауын реттеу саясаты арқылы өзгертуге болады, өткені бай отбасыларының тұтынуға шекті бейімділігі кедей отбасларыныкінен азырақ болады. Қалған параметрлері (d, n және m') макроэкономикалық саясаттың ықпалына бағынбайды және оынң тиімділігін анықтайтын сыртқы факторлар болып табылады.
LM қисығы жатықтау болады, егер:
1. Ақшаға сұраныстың нарықтық пайыз мөлшерлемесінің динамикасына сезімталдығы (h) жоғары болса;
2. Ақшаға сұраныстың ЖІӨ динамикасына сезімталдығы (k) төмен болса.
Ақшаға ұсыныстың артуы немесе бағалар деңгейінің төмендеуі LM қисығын оңға жылжытады және керісінше.
IS және LMқисықтарын бір диаграммада үйлестіріп, IS-LM моделін аламыз (1-сурет). Ол экономикалық саясаттың салдарын талдаудың ыңғайлы құралы болып табылады.
IS және LM қисықтарының қиылысуы А нүктесін белгілейді, онда бір мезгілде тауарлар мен қызметтер нарығы мен ақша нарығында тепе-теңдік орнайды.
(Ye , re ) тепе- теңдік жұпты, Gмемлекеттік шығыстар, T салықтар, M ақша жиыны мен P бағалар деңгейінің берілген мәндері шартында, Y және r жөнінде екі теңдеу жүйесін шығару арқылы есептеуге болады.
Y = C (Y-T) + I(r) +G
M P= L (r,Y)
Алгебралық түрде тепе-теңдік өндіріс көлемін Isтеңдеуінін r мәнін LM теңдеуіне қою және соңғысын r қатысты шығару арқылы табуға болады:
Y=h a+e+g+G-bT0 k (d+n)+h[ 1-b (1-t)+m']+ d+nk (d+n)+h [1-b (1-t)+m'] x MP
( T = Ta + tY шарты орындалса).
Р бағалар деңгейі тіркелген жағдайда Y тепе-теңдік мәні жалғыз болады. Пайыз мөлшерлемесінің r тепе-теңдік мәнін Y тепе-теңдік мәнін IS немесе LM теңдеуіне қою және оны r қатысты шығару арқылы табуға болады.
Осы тауарда біз экзогенді айнымалылардың өзгерісі эндогенді айнымалыларға қандай жолмен әсер ететінін IS-LM үлгісінде зерттейміз.Себебі ақша - несие және бюджет-салық саясаттары экзогенді айнымалылардың арасында орын алады және IS-LM үлгісі қысқа мерзімді кезеңде экономикаға осы айнымалылардың әсерін көрсетеді.
r LM
re A 1-сурет. IS - LM моделі
IS
Ye Y
2.Жұмыссыздық мәні, түрлері. Оукен заңы.
Экономикалық циклдердің анағұрлым ауыр салдары инфляция және жұмыссыздық болып табылады. Алдымен, жұмыссыздық деп аталатын негізгі ұғымды түсіндіруден бастайық. Халықаралық еңбек ұйымының анықтамасы бойынша жұмыссыз - бұл жұмыс жасағысы келетін, бірақ жұмысы жоқ адам.
Еңбектің халықаралық ұйымының анықтамасына сәйкес, жұмыссыздардың қатарына кәмелетке толған, бірақ жұмыста жоқ, дәл осы уақытта жұмысқа жарамсыз және қарастырылған уақытта белсенді түрде жұмыс іздеп жүрген адамдар жатады. Жұмысты белсенді түрде іздеу әрекеттеріне жататындар: еңбек биржасында тіркелу, жұмыс берушілерге өтініш жасау, газет беттерінде хабарландыру беру немесе сәйкес хабарландыруларға көңіл бөлу т.с.с.
Халықты мынадай екі топқа бөлуге болады:
1) экономикалық белсенді емес халық - бұлар жұмыс күшінің құрамына кірмейтіндер. Оларға 16 жасқа дейінгі адамдар, күндізгі оқу орындарының оқушылары мен студенттері, еңбекке қабілетсіз адамдар, зейнеткерлер, үй шаруасындағы адамдар, жұмыс іздеуін тоқтатқан адамдар, жұмыс жасауды қажетсінбейтін адамдар (табыс көзінен тәуелсіз адамдар);
2) экономикалық белсенді халық - тауарлар мен қызметтер өндірісі үшін жұмыс күштерін ұсынатын еңбекке қабілетті азаматтар бөлігі.
Жұмыссыздар мен жұмыспен қамтылғандардың жалпы саны елдің жұмыс күшін құрайды.
Елдегі жұмыссыздық деңгейі жұмыссыздардың санын жұмыс күшінің санына бөлу арқылы анықталады:
u = UL * 100 %
мұндағы: u - жұмыссыздық деңгейі,
U - жұмыссыздар саны,
L - жұмыс күші.
Экономистер жұмыссыздықтың үш түрін қарастырады:
* Фрикциондық;
* Құрылымдық;
* Циклдік.
1. Фрикциондық жұмыссыздық адамдардың бір аймақтан басқа бір аймаққа көшуімен, мамандығының ауысуымен, оқуымен, бала күтуімен байланысты орын алады. Оны, кейде, өз еркімен болатын жұмыссыздық деп атайды. Фрикциондық жұмыссыздық - жұмыс орнын немесе кәсібін ауыстырғысы келетіндердің жұмысқа орналасудағы қиыншылықтармен және жұмысты күтуімен байланысты жұмыссыздық. Біреу өзін қызықтыратын және жоғары ақы төленетін жұмысты іздеуі, енді біреу жұмыс орнында қойылатын талаптарға сәйкес келмей, қарапайымдау жұмыс іздеуі мүмкін. Фрикциондық жұмыссыздарға, сонымен қоса, біліктілігінің және тәжірибесінің жоқтығына байланысты жастар, жұмыс орындарында нәсілі, жынысы, ұлты бойынша ала-алаушылыққа (дискриминация) ұшырағандар да жатады. Фрикциондық жұмыссыздық экономикада міндетті түрде болады және, кей жағдайда, жұмыс күшін тиімді қолданып, оларды ұтымды бөлуге жағдай жасайды.
2. Жұмыссыздықтың күрделі нышандарының бірі - құрылымдық (технологиялық) жұмыссыздық. Ол жұмыс күшіне деген сұраныс пен еңбек ұсынысының сәйкес келмеуінің нәтижесінде пайда болады. Бұл сәйкессіздік өндірістегі технологиялық өзгерістермен байланысты. Технологиялық өзгерістердің салдарынан кейбір мамандық түрлеріне сұраныс азаяды және жұмыс берушілер жаңа кәсіп иелерін іздейді. Жұмыссыздықтың бұл түрі - жұмыс күшінің кәсіби дайындығының өндіріс құрылымына сәйкессіздігі салдарынан орын алатын жұмыссыздық.
Өндіріс құрылымы ғылыми-техникалық прогресс пен жаңа технологиялардың енгізілуімен үнемі өзгеріп отырады. Бір кәсіп түрлеріне қажеттілік қысқарса, жаңа, бұрын болмаған кәсіп түрлеріне сұраныс болуы мүмкін. Мысалы, дербес компьютерлердің пайда болуына байланысты кеңсе қызметкерлерінің кейбіреулеріне сұраныс болмай қалды. Ал, математиктер мен программистер үшін бос орындар пайда болды. Жұмыссыздықтың бұл түрі де экономикалық циклдің кез-келген сатысында, тіпті, шарықтау шыңында да кездеседі.
Фрикциондық жұмыссыздық пен құрылымдың жұмыссыздықтың бір-бірінен ерекшеленуінің екі негізгі белгілерін бөліп қарауға болады:
а) фрикциондық жұмыссыздар еңбек нарығында жұмыс күштерін сата алатын кәсіби дағдыға және біліктілікке ие, ал құрылымдық жұмыссыздар қайта дайындықсыз және қосымша білім алмайынша, біліктілігін көтермейінше немесе тұрған жерін ауыстырмайынша жұмысқа тұра алмайды.
ә) фрикционды жұмыссыздар қысқа мерзімдік сипатқа ие, ал құрылымдық жұмыссыздық оған қарағанда ұзағырақ болады.
3. Циклдік жұмыссыздық - өндіріс деңгейінің құлдырауынан немесе жиынтық сұраныстың жалпы төмендеуіне байланысты кез-келген мамандық бойынша жұмыс таба алмаудан орын алатын жаппай жұмыссыздықтың аса ауыр түрі. Жұмыссыздықтың бұл түрі жұмыссыздықтың нақты деңгейінің табиғи деңгейінен ауытқуымен байланысты. Экономикалық құлдырау кезеңінде циклдік жұмыссыз-дық фрикциондық жұмыссыздық пен құрылымдық жұмыссыздықты толықтырады, ал экономикалық өсу (өрлеу) кезеңдерінде циклдік жұмыссыздық жоғалады.
Бірақ, еңбек нарығы тепе-теңдік жағдайында болғанда да фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздықтың деңгейі орын алады. Ал циклдік жұмыссыздық болса құлдырау кезеңдерінде орын алады да, соның салдарынан жұмысбастылық жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың тепе-теңсіздігінен қысқарады. Циклдік жұмыссыздықтың орын алуы күрделі макроэкономикалық мәселеге айналады, макроэкономикалық тұрақсыздықты туындатады, ресурстардың толық қамтылмауын болдырады.
ХХ ғасырдың 60-шы жылдары американдық экономистер, Нобель сыйлығының лауреаттары Милтон Фридмен мен Эдмунд Фелпс толық жұмысбастылық және жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген ұғымдарды енгізді.
Толық жұмысбастылық - бұл жұмыс күшінің жалпы санында 5,5% және 6,5% мөлшерінде жұмыспен қамтылмағандардың үлесін сақтап тұру, яғни бұл жағдай тек циклдік жұмыссыздық болмағанда ғана орын алады. Бұл көрсеткіштер әр елде әртүрлі болуы мүмкін, бірақ толық жұмысбастылықты жұмыс күшінің 100% жұмыс істеуі деп айтуға болмайды.
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі - бұл әлеуетті ЖІӨ-ге сәйкес келетін толық жұмысбастылық кезіндегі жұмыссыздық деңгейі. Жұмыссыздықтың табиғи (теңгерімді) деңгейі фрикицондық және құрылымдық жұмыссыздық деңгейлерінің қосындысына тең. Табиғи жұмыссыздық ұғымын алғаш рет М.Фридмен 1967 жылы Американың экономикалық ассоциациясының алдында сөйлеген сөзінде ұсынған болатын. Ал, 1968 жылы Американың екінші бір экономисі Э.Фелпс те М.Фридменнен тәуелсіз жұмыссыздықтың табиғи деңгейін ұсынды.
Шетел-дік тәжірибеде жұмыссыздықтың табиғи деңгейін басқаша NAIRU деп атайды. NAIRU (Non-Accelerations-Infliacion Rate of Unemployment) түсінігі - бұл инфляция қарқынын үдетпейтін жұмыссыздықтың дең-гейі немесе инфляцияны тұрақтандыратын жұмыссыздықтың қалыпты деңгейі.
Жұмыссыздық пен өнім көлемі арасындағы өзара байланысты америкалық экономист Артур Оукенмен (1928-1980 ж.ж.) ұсынылған заң арқылы түсінуге болады. Бұл заңды Оукен заңы деп атайды. Оукен заңына сәйкес жұмыссыздықтың нақты деңгейі өзінің табиғи деңгейінен 1%-ға өссе, онда нақты ЖІӨ деңгейі әлеуетті ЖІӨ-ге қарағанда 2,5%-ға қысқарады. Ал 2,5% Оукен коэффициенті деп аталады. Оукен заңы игіліктер нарығы мен еңбек нарығы арасындағы өзара байланысты сипаттайды. Оукен заңы мынадай формуламен жазылады:
Y* - Y Y* ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz