Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызы
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І бөлім. Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызы
1.1. Қаржылық есеп берудің, экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2. Қаржылық есеп берудің жетілдіру мақсатында ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Қаржылық есеп берудің алдындағы міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
ІІ бөлім. «Индергаз» ЖШС . ң экономикалық . ұйымдастырушылық және
қаржы жағдайына сипаттама
2.1 Кәсіпорынның қаржы . экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... 17
2.2. Кәсіпорынның есеп . ұйымдастырушылық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..23
ІІІ бөлім. «Индергаз» ЖШС . ғы қаржылық есеп берудің жағдайы, аудиті
және жасалу тәртібі
3.1. ХҚЕС . ға көшудегі қаржылық есеп берудің құрастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.2. Қаржылық есеп берудің №1 формасы бухгалтерлік балансты
құрастыру ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3.Қаржылық есеп берудің №2 форма табыстар мен шығындарды
құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.4. Қаржылық есеп берудің қателерін түзету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
3.5. Қаржылық есеп беруді компьтерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Қосымшалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І бөлім. Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызы
1.1. Қаржылық есеп берудің, экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2. Қаржылық есеп берудің жетілдіру мақсатында ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Қаржылық есеп берудің алдындағы міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
ІІ бөлім. «Индергаз» ЖШС . ң экономикалық . ұйымдастырушылық және
қаржы жағдайына сипаттама
2.1 Кәсіпорынның қаржы . экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... 17
2.2. Кәсіпорынның есеп . ұйымдастырушылық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..23
ІІІ бөлім. «Индергаз» ЖШС . ғы қаржылық есеп берудің жағдайы, аудиті
және жасалу тәртібі
3.1. ХҚЕС . ға көшудегі қаржылық есеп берудің құрастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.2. Қаржылық есеп берудің №1 формасы бухгалтерлік балансты
құрастыру ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3.Қаржылық есеп берудің №2 форма табыстар мен шығындарды
құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.4. Қаржылық есеп берудің қателерін түзету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
3.5. Қаржылық есеп беруді компьтерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Қосымшалар
Кіріспе
Қаржылық есептің негізгі атқаратын қызметінің функцияларының бірі пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі және қаржылық жағдайы туралы ақпараттық мәліметтерді уақтылы жеткізіп беріп отыру.Осындай ақпараттық мәліметтердің негізгі қайнар көзі- бухгалтерлік баланс. «Баланс» сөзі латын тілінен аударғанда теңдікті, теңдестікті және қандай да бір қызметінің тараптары арасындағы қатынастардың сандық көрсеткіштерін білдіреді. Ақпараттарды баланстық жинақтау есепте, қаржы- шаруашылық қызметті талдауда басқару ұйымдарының нарық экономикасында бағыт алуы үшін кеңінен қолданылады.
Қаржылық есеп беру мәні – оның атауына негізделеді. Бір жағынан ол бухгалтерлік есеп әдістерінің бір бөлігі болып саналса, екінші жағынан Қаржылық есеп беру –жылдық және кезеңдік есеп берулердің бір формасы болып табылады.
Қаржылық есеп беру көбіне ақпараттық формаға жатқызылады. Қаржылық есеп беруді білу –оның әрбір баптарының мазмұнын,бағалау әдістерін, кәсіпорын қызметіндегі алатын орнын, басқа баптармен байланысын білу. Бұл тақырыптың маңыздылығы сол, Қаржылық есеп беру арқылы:
- талданып отырған кәсіпорын туралы көп көлемде ақпарат алынады;
- кәсіпорынның жеке айналым құралдарымен қамтамасыз етілуін анықталады;
- айналым құралдарының өзгеріс мөлшерін анықтауға болады;
- аналитикалық көрсеткіштерді есептеуінсіз кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайы бағаланады;
- жыл ішінде кәсіпорынның қаржылық жағдайында қандай өзгерістер болғаны анық көрінеді.
Сондай – ақ, Қаржылық есеп беру коммуникацияның нақты құралы болып табылады, ол арқылы: басшылар ұқсас кәсіпорындар жүйесінде өз кәсіпорны қандай орын алатыны туралы, таңдалған стратегиялық курстың дұрыстығы туралы, пайдаланылатын ресурстар тиімділігінің салыстырмалы сипаттамасы туралы мәлімет ала алады, және кәсіпорынды басқару бойынша әртүрлі сұрақтарға байланысты шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді;аудитор өз тексерісін жоспарлау, аудит жүргізу процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін қосымша мәлімет ала алады, есеп жүйесіндегі әлсіз орындарды анықтауға және клиенттің сыртқы есеп берулеріндегі кейбір мүмкін қателіктерді анықтауға мүмкіндік алады;аналитиктер қаржылық анализ бағыттарын анықтай алады.
Сонымен, Қаржылық есеп беру кәсіпорынның мүлкін ақшалай бағамен, белгілі бір сәтке екі топпен: орналасу мен пайдаланылуы бойынша және олардың пайда болу көздері бойынша жалпылай көрсетудің әдісі болып табылады.
Жұмысымның мақсаты – нақты кәсіпорынның материалдары бойынша Қаржылық есеп берудің мәні мен маңызын, оның басқару шешімдерін бақылаудағы ролін анықтау болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес жұмысымда келесідей міндеттер айқындалады:
- кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау барысында бухгалтерлік баланстың мәнін анықтау;
- Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызын талдап, ғалымдар мен тәжірибешілердің еңбектеріне шолу;
- дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған «Индергаз» ЖШС-ң экономикалық-ұйымдастырушылық жағдайына сипаттама беру ( 2004-2006 жылдардағы бухгалтерлік балансын салыстырмалы түрде талдау, қаржы-шаруашылық жағдайына есеп беру және т.б.)
- қазіргі кездегі балансты есептеудегі ақпарат жүйелеріне сипаттама беру;
- ХҚЕС – на көшудегі Қаржылық есеп беруді қайта құрастырудағы ерекшеліктерін анықтап, талдау.
Қаржылық есептің негізгі атқаратын қызметінің функцияларының бірі пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі және қаржылық жағдайы туралы ақпараттық мәліметтерді уақтылы жеткізіп беріп отыру.Осындай ақпараттық мәліметтердің негізгі қайнар көзі- бухгалтерлік баланс. «Баланс» сөзі латын тілінен аударғанда теңдікті, теңдестікті және қандай да бір қызметінің тараптары арасындағы қатынастардың сандық көрсеткіштерін білдіреді. Ақпараттарды баланстық жинақтау есепте, қаржы- шаруашылық қызметті талдауда басқару ұйымдарының нарық экономикасында бағыт алуы үшін кеңінен қолданылады.
Қаржылық есеп беру мәні – оның атауына негізделеді. Бір жағынан ол бухгалтерлік есеп әдістерінің бір бөлігі болып саналса, екінші жағынан Қаржылық есеп беру –жылдық және кезеңдік есеп берулердің бір формасы болып табылады.
Қаржылық есеп беру көбіне ақпараттық формаға жатқызылады. Қаржылық есеп беруді білу –оның әрбір баптарының мазмұнын,бағалау әдістерін, кәсіпорын қызметіндегі алатын орнын, басқа баптармен байланысын білу. Бұл тақырыптың маңыздылығы сол, Қаржылық есеп беру арқылы:
- талданып отырған кәсіпорын туралы көп көлемде ақпарат алынады;
- кәсіпорынның жеке айналым құралдарымен қамтамасыз етілуін анықталады;
- айналым құралдарының өзгеріс мөлшерін анықтауға болады;
- аналитикалық көрсеткіштерді есептеуінсіз кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайы бағаланады;
- жыл ішінде кәсіпорынның қаржылық жағдайында қандай өзгерістер болғаны анық көрінеді.
Сондай – ақ, Қаржылық есеп беру коммуникацияның нақты құралы болып табылады, ол арқылы: басшылар ұқсас кәсіпорындар жүйесінде өз кәсіпорны қандай орын алатыны туралы, таңдалған стратегиялық курстың дұрыстығы туралы, пайдаланылатын ресурстар тиімділігінің салыстырмалы сипаттамасы туралы мәлімет ала алады, және кәсіпорынды басқару бойынша әртүрлі сұрақтарға байланысты шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді;аудитор өз тексерісін жоспарлау, аудит жүргізу процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін қосымша мәлімет ала алады, есеп жүйесіндегі әлсіз орындарды анықтауға және клиенттің сыртқы есеп берулеріндегі кейбір мүмкін қателіктерді анықтауға мүмкіндік алады;аналитиктер қаржылық анализ бағыттарын анықтай алады.
Сонымен, Қаржылық есеп беру кәсіпорынның мүлкін ақшалай бағамен, белгілі бір сәтке екі топпен: орналасу мен пайдаланылуы бойынша және олардың пайда болу көздері бойынша жалпылай көрсетудің әдісі болып табылады.
Жұмысымның мақсаты – нақты кәсіпорынның материалдары бойынша Қаржылық есеп берудің мәні мен маңызын, оның басқару шешімдерін бақылаудағы ролін анықтау болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес жұмысымда келесідей міндеттер айқындалады:
- кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау барысында бухгалтерлік баланстың мәнін анықтау;
- Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызын талдап, ғалымдар мен тәжірибешілердің еңбектеріне шолу;
- дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған «Индергаз» ЖШС-ң экономикалық-ұйымдастырушылық жағдайына сипаттама беру ( 2004-2006 жылдардағы бухгалтерлік балансын салыстырмалы түрде талдау, қаржы-шаруашылық жағдайына есеп беру және т.б.)
- қазіргі кездегі балансты есептеудегі ақпарат жүйелеріне сипаттама беру;
- ХҚЕС – на көшудегі Қаржылық есеп беруді қайта құрастырудағы ерекшеліктерін анықтап, талдау.
Қолданылған әдебиеттер
1. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының заңы, 26.12.1995, 2002ж «өзгертулер мен толықтырулар»,№ 2732
2. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының заңы, 28.02.2007 № 234-III
3. Бухгалтерлік есеп стандарттары - Алматы : ЛЕМ, 2004
4. Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі – Алматы: LEM, 2005
5. Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі ( өзгертулер мен толықтырулар) – Алматы: Центральный дом бухгалтера, 2007
6. Артеменко В.Г. Беллендир М.В. «Финансовый анализ». –М.,1997г.
7. Астахов В.П. «Теория бухгалтерского учета». –М., 1997г.
8. Баймұханова С.Б «Бухгалтерлік есеп», Алматы.Издательство/ Маркет,2005
9. Богатая И.Н,Хахонова Н.Н «Бухгалтерский учет», Ростов на Дону: Феникс,2003
10. Дүйсенбаев К.Ш. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Оқу құралы, Алматы: Экономика, 2001
11. Жарылғасов Б.Т «Анализ бухгалтерской финансовой отчетности» Москва:Экономист,2004
12. Каморджанова Н.А,Картамов И.В «Бухгалтерский и финансовый учет» СПб:Питер,2003
13. Камышев П.И,Камышанов А.П «Бухгалтерская (финансовая) отчетность:составление и анализ» , Москва:Омега,2003
14. Кеулімжаев К. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Алматы:Экономист,2003
15. Казюбинский А.О,Грашев С.В «Ехсеl для бухгалтера в примерах Москва:Главбух,2003
16. Қасымтаева Ж «Қаржы есебі», Журнал “Бухгалтер”,Астана:Әлем,2.99, 60 бет/
17. Ларионов «Бухгалтерский учет». Москва, 1999г.
18. Миржакыпова С.Т «Бухгалтерский учет в РК» Алматы:Экономика,2002
19. Назарова В.В «Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп» Алматы:Экономика,2005
20. Сакмурзаев «Бухгалтерский учет на современном предприятии»
21. Төлегенов С.Т «Бухгалтерлік ақпарат жүйелері» Алматы: Экономика, 2001
22. Хахонова Н.Н «Основы бухгалтерского учета и аудита» Ростов на Дону:Феникс,2003
23. Абдиманапов А. « Терминология и признание элементов финансовой отчетности» Бух.учет и аудит, 2005, №2, 3 бет
24. Айрих Н. «Формирование бухгалтерского баланса на дату перехода МСФО» ,Бюллетень бухгалтера,2006, № 11, 10 бет
25. Айрих Н. « О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» Бюллетень бухгалтера, 2007,№ 12, 13 бет
26. Ахметова Б. « Бухгалтерский баланс» Бух.учет на практике, 2006,№2 (27), 85 бет
27. Витулева Т. « Бухгалтерский баланс. Форма 100.38» Бух.учет на практике, 2007, № 2 (39), 104 бет
28. Капасов Р. «Финансовая отчетность как база для проведения финансового анализа» Бух.учет на практике, 2006, № 12 (37), 33 бет
29. Нургазина Ж.К «Составление баланса», Бухгалтер, Астана: Әлем, №3, 2000,48 бет
30. Нурсеитов Ә. « МСФО: принципы перехода и преминения», Бух.учет на практике, 2006,№5 (30) 12 бет
31. ТарасоваЛ.И «Как организовать бухгалтерский учеттна компьютере?», Бухгалтер, Астана:Әлем,4.99,59 бет
32. Шеверницкая Т. « Приложение № 38 и № 38/1 Бухгалтерский баланс», Бюллетень бухгалтера, 2006,№ 4-5, 99 бет
33. Шеверницкая Т. « Приложение № 38 Бухгалтерский баланс», Бюллетень бухгалтера, 2007,№ 4-5, 118 бет
34. Шербинина Е. « Переходим на 1С: Бухгалтерия 8. для Казахстана» Бюллетень бухгалтера, 2007,№ 17, 7 бет
1. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының заңы, 26.12.1995, 2002ж «өзгертулер мен толықтырулар»,№ 2732
2. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының заңы, 28.02.2007 № 234-III
3. Бухгалтерлік есеп стандарттары - Алматы : ЛЕМ, 2004
4. Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі – Алматы: LEM, 2005
5. Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі ( өзгертулер мен толықтырулар) – Алматы: Центральный дом бухгалтера, 2007
6. Артеменко В.Г. Беллендир М.В. «Финансовый анализ». –М.,1997г.
7. Астахов В.П. «Теория бухгалтерского учета». –М., 1997г.
8. Баймұханова С.Б «Бухгалтерлік есеп», Алматы.Издательство/ Маркет,2005
9. Богатая И.Н,Хахонова Н.Н «Бухгалтерский учет», Ростов на Дону: Феникс,2003
10. Дүйсенбаев К.Ш. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Оқу құралы, Алматы: Экономика, 2001
11. Жарылғасов Б.Т «Анализ бухгалтерской финансовой отчетности» Москва:Экономист,2004
12. Каморджанова Н.А,Картамов И.В «Бухгалтерский и финансовый учет» СПб:Питер,2003
13. Камышев П.И,Камышанов А.П «Бухгалтерская (финансовая) отчетность:составление и анализ» , Москва:Омега,2003
14. Кеулімжаев К. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Алматы:Экономист,2003
15. Казюбинский А.О,Грашев С.В «Ехсеl для бухгалтера в примерах Москва:Главбух,2003
16. Қасымтаева Ж «Қаржы есебі», Журнал “Бухгалтер”,Астана:Әлем,2.99, 60 бет/
17. Ларионов «Бухгалтерский учет». Москва, 1999г.
18. Миржакыпова С.Т «Бухгалтерский учет в РК» Алматы:Экономика,2002
19. Назарова В.В «Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп» Алматы:Экономика,2005
20. Сакмурзаев «Бухгалтерский учет на современном предприятии»
21. Төлегенов С.Т «Бухгалтерлік ақпарат жүйелері» Алматы: Экономика, 2001
22. Хахонова Н.Н «Основы бухгалтерского учета и аудита» Ростов на Дону:Феникс,2003
23. Абдиманапов А. « Терминология и признание элементов финансовой отчетности» Бух.учет и аудит, 2005, №2, 3 бет
24. Айрих Н. «Формирование бухгалтерского баланса на дату перехода МСФО» ,Бюллетень бухгалтера,2006, № 11, 10 бет
25. Айрих Н. « О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» Бюллетень бухгалтера, 2007,№ 12, 13 бет
26. Ахметова Б. « Бухгалтерский баланс» Бух.учет на практике, 2006,№2 (27), 85 бет
27. Витулева Т. « Бухгалтерский баланс. Форма 100.38» Бух.учет на практике, 2007, № 2 (39), 104 бет
28. Капасов Р. «Финансовая отчетность как база для проведения финансового анализа» Бух.учет на практике, 2006, № 12 (37), 33 бет
29. Нургазина Ж.К «Составление баланса», Бухгалтер, Астана: Әлем, №3, 2000,48 бет
30. Нурсеитов Ә. « МСФО: принципы перехода и преминения», Бух.учет на практике, 2006,№5 (30) 12 бет
31. ТарасоваЛ.И «Как организовать бухгалтерский учеттна компьютере?», Бухгалтер, Астана:Әлем,4.99,59 бет
32. Шеверницкая Т. « Приложение № 38 и № 38/1 Бухгалтерский баланс», Бюллетень бухгалтера, 2006,№ 4-5, 99 бет
33. Шеверницкая Т. « Приложение № 38 Бухгалтерский баланс», Бюллетень бухгалтера, 2007,№ 4-5, 118 бет
34. Шербинина Е. « Переходим на 1С: Бухгалтерия 8. для Казахстана» Бюллетень бухгалтера, 2007,№ 17, 7 бет
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І бөлім. Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызы
1.1. Қаржылық есеп берудің, экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2. Қаржылық есеп берудің жетілдіру мақсатында ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3. Қаржылық есеп берудің алдындағы
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .13
ІІ бөлім. Индергаз ЖШС - ң экономикалық – ұйымдастырушылық және
қаржы жағдайына сипаттама
2.1 Кәсіпорынның қаржы – экономикалық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... 17
2.2. Кәсіпорынның есеп - ұйымдастырушылық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..23
ІІІ бөлім. Индергаз ЖШС – ғы қаржылық есеп берудің жағдайы, аудиті
және жасалу тәртібі
3.1. ХҚЕС – ға көшудегі қаржылық есеп берудің құрастырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3.2. Қаржылық есеп берудің №1 формасы бухгалтерлік балансты
құрастыру ерекшелігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
3.3.Қаржылық есеп берудің №2 форма табыстар мен шығындарды
құрастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
3.4. Қаржылық есеп берудің қателерін
түзету ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 32
3.5. Қаржылық есеп беруді компьтерлендіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..58
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 61
Қосымшалар
Кіріспе
Қаржылық есептің негізгі атқаратын қызметінің функцияларының бірі
пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі және қаржылық жағдайы туралы
ақпараттық мәліметтерді уақтылы жеткізіп беріп отыру.Осындай ақпараттық
мәліметтердің негізгі қайнар көзі- бухгалтерлік баланс. Баланс сөзі латын
тілінен аударғанда теңдікті, теңдестікті және қандай да бір қызметінің
тараптары арасындағы қатынастардың сандық көрсеткіштерін білдіреді.
Ақпараттарды баланстық жинақтау есепте, қаржы- шаруашылық қызметті
талдауда басқару ұйымдарының нарық экономикасында бағыт алуы үшін кеңінен
қолданылады.
Қаржылық есеп беру мәні – оның атауына негізделеді. Бір жағынан ол
бухгалтерлік есеп әдістерінің бір бөлігі болып саналса, екінші жағынан
Қаржылық есеп беру –жылдық және кезеңдік есеп берулердің бір формасы болып
табылады.
Қаржылық есеп беру көбіне ақпараттық формаға жатқызылады. Қаржылық
есеп беруді білу –оның әрбір баптарының мазмұнын,бағалау әдістерін,
кәсіпорын қызметіндегі алатын орнын, басқа баптармен байланысын білу. Бұл
тақырыптың маңыздылығы сол, Қаржылық есеп беру арқылы:
- талданып отырған кәсіпорын туралы көп көлемде ақпарат алынады;
- кәсіпорынның жеке айналым құралдарымен қамтамасыз етілуін анықталады;
- айналым құралдарының өзгеріс мөлшерін анықтауға болады;
- аналитикалық көрсеткіштерді есептеуінсіз кәсіпорынның жалпы қаржылық
жағдайы бағаланады;
- жыл ішінде кәсіпорынның қаржылық жағдайында қандай өзгерістер болғаны
анық көрінеді.
Сондай – ақ, Қаржылық есеп беру коммуникацияның нақты құралы
болып табылады, ол арқылы: басшылар ұқсас кәсіпорындар жүйесінде өз
кәсіпорны қандай орын алатыны туралы, таңдалған стратегиялық курстың
дұрыстығы туралы, пайдаланылатын ресурстар тиімділігінің салыстырмалы
сипаттамасы туралы мәлімет ала алады, және кәсіпорынды басқару бойынша
әртүрлі сұрақтарға байланысты шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді;аудитор
өз тексерісін жоспарлау, аудит жүргізу процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін
қосымша мәлімет ала алады, есеп жүйесіндегі әлсіз орындарды анықтауға және
клиенттің сыртқы есеп берулеріндегі кейбір мүмкін қателіктерді анықтауға
мүмкіндік алады;аналитиктер қаржылық анализ бағыттарын анықтай алады.
Сонымен, Қаржылық есеп беру кәсіпорынның мүлкін ақшалай бағамен,
белгілі бір сәтке екі топпен: орналасу мен пайдаланылуы бойынша және
олардың пайда болу көздері бойынша жалпылай көрсетудің әдісі болып
табылады.
Жұмысымның мақсаты – нақты кәсіпорынның материалдары бойынша
Қаржылық есеп берудің мәні мен маңызын, оның басқару шешімдерін
бақылаудағы ролін анықтау болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес жұмысымда
келесідей міндеттер айқындалады:
- кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау барысында бухгалтерлік баланстың
мәнін анықтау;
- Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызын талдап, ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне шолу;
- дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған Индергаз ЖШС-ң
экономикалық-ұйымдастырушылық жағдайына сипаттама беру ( 2004-2006
жылдардағы бухгалтерлік балансын салыстырмалы түрде талдау, қаржы-
шаруашылық жағдайына есеп беру және т.б.)
- қазіргі кездегі балансты есептеудегі ақпарат жүйелеріне сипаттама
беру;
- ХҚЕС – на көшудегі Қаржылық есеп беруді қайта құрастырудағы
ерекшеліктерін анықтап, талдау.
Дипломдық жұмысым кіріспе, үш бөлімнен, қорытынды мен ұсыныстан,
қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады және ҚР-ң Заңы,
нормативтік актілерге, теориялық және әдістемелік жағынан көптеген ғалымдар
мен тәжірибешілердің еңбектеріне сүйеніп, кәсіпорынның бухгалтерлік
балансына негізделіп жазылған.Сондай –ақ, бұл жұмысымда салыстыру,
материалдарды теориялық және нақты талдау,синтетикалық топтастыру,
корреляциялық әдістер қолданылады.
Бұл жұмысымның нақтылығы - ИндергазЖШС-ң 2004-2006 жылдар бойынша
мәліметтерін зерттеу негізінде айқындалады.
1- Бөлім . Қаржылық есеп берудің экономикалық мазмұны жасау және ұсыну
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің
қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірілген бірден-бір көзіне,
әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандардағы шаруашылық субъектілерінің өзара
негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық
есептердің ақпараттық базасына айналды.
Бухгалтерлік есеп – субъектілердің активтері, меншікті капиталы,
міндеттемелері, табыстары және шығыстары жөніндегі ақпаратты жинақтау,
тіркеу және қорытындылау жүйесі.
Қаржылық есеп беруді жасамас бұрын оның деректерінің шынайылығын
қамтамасыз ету үшін Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы
Заңға, 24 Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру бухгалтерлік есептің
стандартына сәйкес субъект мүлікті және міндеттемелерді түгендеуге
міндетті.
Қаржылық есеп берудің элементтері:
Активтер субъектінің құнмен бағаланатын мүлкі, мүліктік және жеке
мүліктік емес игіліктері мен құқықтары.
Активтер пайдалану мерзіміне байланысты екі топқа бөлінеді: ұзақ
мерзімді активтер, ағымдағы активтер.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің активтері белгілі бір көздерден
құралады. Субект активтерінің құралу
Меншікті капитал- субъект қызметінің бүкіл кезеңіне арналып бекітіледі,
оның негізгі және айналым қаржысының құралу көздері болып табылады.
Міндеттемелер- бұл белгілі тұлғаның ( борышкердің) басқа бір тұлғаның,
яғни қарызгердің (кредитордың) пайдасына белгілі бір іс әрекет жасау
міндеттемесі : мәселен, мүлікті тапсыруы, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және
басқалар, не болмаса белгілі бір іс әрекеттен бас тарта тұруы, ал
борышкерден оның міндеттемелерін атқаруды талап етуге қарызгердің құқы бар.
Міндеттемелер ұзақ мерзімді және ағымдағы болып міндеттемелер болып
бөлінеді.
Табыстар- бұл активтердің көбеюі және міндеттемелердің азаюы.
Шығыстар- бұл активтердің азаюы және мндеттемелердің көбеюі.
Есептік кезеңдегі тугендеу санын, оның жүргізілетін күнін, оның әрбіреуін
тексеретін мүлік тізбесін субъект белгілейд. Субъект түгендеуді жүргізу
міндетті мына жағдайларда қалыс қалады:
~ жылдық бухгалтерлік есеп беруді жасау алдында, алайда есептік
жылдың қараша айынан бұрын бастамауы керек ;
- субъект мүлікті жалға, сатуға, сатып алуға, сондай-ақ шаруашылық
жүргізуші субъектінің қайта кұрылуына тапсырғанда ;
- материалды-жауапты тұлға ауысқанда (істі қабылдау-тапсыру күні) ;
- талан-тараж және қаскүнемдік фактілерін белгілегенде, сондай-ақ
құндылықтар бүлдірілгенде - мұндай фактілерде дереу
түгендеу ;
- төтенше жағдайдан болатын өрт немесе стихиялық (дүлей) апат кезінде,
бұл апаттар басылғаннан кейін түгендеуді дереу қолға алу ;
- тарату (бөліністік) балансы жасалмастан бұрын субъектіні таратуда
(қайтаұйымдастыруда);
- негізгі құралды және тауарлы-материалдық қорларын қайта бағалауда
-субъектінің есептік саясатымен белгіленген мерзімде және
Қазақстан Республикасы заңында қарастырылған басқа жағдайлар.
1.2. Бухгалтерлік балансты жетілдіру мақсатында ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне шолу
Бухгалтерлік баланс - еліміздің тәжірибесінде шетелдік тәжірибеге
қарағанда, қаржылық есеп берудің басты формасы ретінде ерекшеленеді.
Ал,батыс тәжірибелерінде, яғни, американдық, британдық жән жаңа
зейландиялық кәсіпорындардың жылдық есеп беруінде ерекше назарды табыс және
шығыс туралы есеп беруге аударады, себебі, онда табыс қызметтің маңызды
көрсеткіші болып табылады. Сондай – ақ, бухгалтерлік баланс – белгілі бір
уақыт мерзіміне экономикалық объектілердің стратегиялық жағдайын бейнелеу.
Ол шаруашылық субъектінің құралдар кірісін, шығысын және ішкі қозғалысын
бейнелемейді.
Жоғары оқу орындарында экономикалық мамандық алатын студенттерге
Бизнес мектептер мен экономикалық лицейлерге арналған ағылшын авторының
Бухгалтерлік баланс деген оқулығында келесідей анықтама берілген:
Бухгалтерлік баланс – бұл кәсіпорынның белгілі бір күндегі қаржылық
жағдайының кестесі болып табылады.(6)
Ағылшын ғалымдары шығарған Қаржылық есеп беру деген оқу
құралында былай жазылған: Қаржылық есеп беру – бұл белгілі бір күнге
кәсіпорынға тиісті барлық активтер мен оның борыштарын анықтайтын
пассивтердің тізімі. Бұл берілген уақыт мерзіміндегі бизнестің қаржы
жағдайының бейнесі болып табылады. Актив пен пассивтің әрбір бабы ақшалай
көрініске ие болады.(6) Қаржылық есеп беру– жылдық есеп берудің ең басты
формасы. Ол кәсіпорынның шаруашылық құралдары мен оларды қалыптастыру
көздерінің құрамы мен мөлшері туралы ақпарат белгілеу тәсілі болғандықтан
бұл айтылған пікірлермен толығымен келісуге болады.
Француз авторлары Э.Лоэте мен А.Гильбо бухгалтерлік балансты
жабылмаған шоттар синтезі деп атайды. Ал, Додэ Нақты жағдай мен есептік
жылдың шын мәнінде табысты болғанын тек қана бухгалтерлік баланс көрсетеді
- дейді. (11)
Әлемлік банк өңдеп шығарған Қаржылық есеп, аудит, есеп беру
бойынша нұсқаулар оқулығында былайша түсіндіріледі: Қаржылық есеп беру –
бұл белгілі бір кезеңде жасалған және осы кезеңдегі ұйымның жалпы қаржылық
жағдайын бағалау үшін пайдаланылатын фотосурет. Қаржылық жағдай ұғымымен
тікелей байланысқан баланстың есеп элементтері дегеніміз бұл активтер,
пассивтер және капитал. Баланстық есеп кәсіпорынның әрі қарайғы жұмысын
қамтамасыз ету үшін қазіргі уақытта қолда бар ресурстар туралы ақпаратты
қамтиды. Ол сондай – ақ, бұл активтерді қаржыландыру көздері туралы
ақпараттан тұрады. Мысалы: бұл көздер қарызға алынған ба, жоқ әлде меншікті
ме?деген сұрақтар шешіледі.(13)
Қаржылық есеп беру мақсаты- бухгалтерлік есепті №2 Бухгалтерлік
баланс және қаржылық есептегі негізгі өзгертулер деген стандартында
көрсетілгендей, - бұл қолданушыны заңды тұлғаның қаржылық жағдайы және оның
қызметінің нәтижелері мен есепті кезеңдегі қаржылық жағдайында болған
өзгерістер туралы пайдалы, маңызды әрі дәл ақпараттармен қамтамасыз ету
болып табылады деп көрсетілген Қазақстандық ғалым К.Ш.Дүйсенбаевтың
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау деген оқу құралында. 10)
Қазақстандық сертификатталған бухгалтер - тәжірибеші А.Абдиманапов
Терминология және қаржылық есеп беру элементерін мойындау мақаласында:
Қаржылық есеп беруде ашылып көрсетілуге тиісті ақпараттар қаржылық есеп
берудің бір бөлігі болып табылады. Бұл ақпараттар кәсіпорынның қаржылық
жағдайын бағалауға және қаржылық шешімдер қабылдауға қажет. Пайдаланушылар
дұрыс қаржылық шешім қабылдай алмайды егер бухгалтерлік баланстағы
мәліметтер толық, түсінікті көрсетілмесе (23) Бұл айтылған сөздермен
келісетін себебім шынымен де егер баланста мәліметтер толық көрсетілмесе,
онда кәсіпорынның қазіргі жағдайын қандай екенін біз біле алмаймыз .
АТФ Банк бас маманы Р.Капасов: Қаржылық есеп беру – кәсіпорынның
қаржылық жағдайын бағалау және талдау үшін ақпаратты форма болып табылады.
Бухгалтерлік баланс анализі кәсіпорынның актив, міндеттеме және меншікті
капиталын бағалауды болжайды. (28) Бұл пікірмен келісуге болады, себебі,
бухгалтерлік баланс баптары арқылы қазіргі таңда кәсіпорын мүлкі,оның
орналасуы туралы көп көлемде ақпарат ала аламыз.
Қазақстан Республикасының аудиторы Т.Витулева Бухгалтерлік
баланс деген мақаласында: Қаржылық есеп беру – есепке алу әдісіне сәйкес
қызметтің үздіксіздігі туралы жіберу негізінде құрылуға тиіс баланс(27)
Бухгалтерлік баланс қаржылық есеп берудің ең басты формасы болып
саналғандықтан бұл аудиторлық көзқараспен толықтай келісуге болады.
Cертификацияланған бухгалтер- тәжірибеші Ә.Нурсеитов өз
мақаласында(30) : Бастапқы баланс қалыптасқан терминология бойынша кіріс
қалдықтары, ал бастапқы сальдо есебімен құрылған есептік кезеңге баланс
ХҚЕС бойынша құрылған бірінші қаржылық есеп болып табылады деген сөздеріне
толықтай келісуге болады.
1.3. Қаржылық есеп берудің алдындағы міндеттері
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы негізгі құралдардың орналасуы мен
пайдалануы және олардың пайда болу көздері бойынша сипаталады. Бұл
мәліметтер кәсіпорынның бухгалтерлік балансында көрсетіледі, себебі ол
қаржылық есеп беру жүйесінің басты көрсеткіші болып табылады. Қаржылық есеп
беруде мынадай маңызды міндеттер атқарады:
- Меншік иелері мен менеджерлерді шаруашылық субъектінің мүліктік
жағдайымен таныстырады; баланстан олар осы кәсіпорын иелік ететін
материалдық құралдар қорларының саны мен сапасы туралы ақпарат ала
алады;
- Баланс бойынша кәсіпорын жақын арада үшінші тұлғаның алдында өзіне
жүктелген міндеттемелерді орындау мүмкіндігі анықталады;
- Актив пен пассив баптырының мазмұны, ішкі саясаты, сыртқы
пайдаланушыларға қолдануға мүмкіндік береді;
Қаржылық есеп берудің басты формасы ретінде, есептік кезеңге кәсіпорын
мүлкінің құрамы мен құрылымын, шығыстары мен ағымдық активтердік
айналымдылығын, меншік капиталы мен міндеттемелерін, дебиторлық кредиторлық
бережақтардың жағдайы мен динамикасын,кәсіпорынның төлем қабілеттілігін
анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның нақты аналитикалық мүмкіндіктерін бағалау үшін берілген
баланстағы ақпараттарды оқып білу қажет, яғни : Баланс - бұл есептік кезең
басы мен аяғына сол кездегі мәліметтерді сәйкестендіру болып табылады. Ол
мынадай сұраққа жауап береді: Дәл қазіргі уақытта кәсіпорынның жағдайы
қандай ?, ал мына сұраққа жауап бермейді: Мұндай жағдай ненің нәтижесінде
болды?
Негізгі Қаржылық есеп беру мазмұнының жалпы көрсеткіштері оны
пайдаланушыларға үлкен ақпарат береді және қаржылық жағдайды нақты бағалау
үшін негізгі талдау бағыттарын анықтайды :
- Қысқа мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі баланс
құрылымының қанағаттанарлық бағалау көрсеткіштерінің есептелуіне
негізделеді.Төлем қабілетілігін сипаттау үшін мынаған назар аударған
жөн,банктердегі есеп шоттардағы ақша қаражаттарына,ұйымның
кассасына,шығындарға, дебиторлық,кредиторлық бережақтарға;
- Ұзақ мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі құралдардың
пайда болу көздерінің құрылымын,ұйымның сыртқы инвесторлары мен
кредиторларына тәуелді деңгейін зерттейді;
- Ұйымның іскерлік активтілігінің анализі;
Сондай –ақ, Қаржылық есеп беруді құрған кезде келесідей міндеттер
де есепке алынғаны жөн. Оны жасауға дейін есеп регистріндегі барлық
синтетикалық шоттар бойынша қалдық пен айналым аналитикалық есеп
мәліметтермен салыстырылады. Жылдың басындағы және аяғындағы баланстың
деректерін салыстыру үшін жыл басындағы бекітілген баланс номенклатурасымен
және бөлім топтамаларымен, әрбір баптарымен ( егер баланс баптарының
номенклатурасында өзгерістер болса) сәйкестендірілуге тиіс.
Ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттемелер өзара есепке алынуына
рұқсат етілмейді. Бухгалтерлік баланстың кейбір баптары басқа баптарға
енгізілмеуі керек немесе бұрып қоюға болмайды ( мысалы: дебиторлық қарызды
кредиторлық қарызбен жабуға болмайды)
Сонымен Қаржылық есеп берудегі ағымдық активтер мен
міндеттемелерді анықтау және олардың мазмұнын ашудың қаржылық есеп беру
үшін маңызы зор, сондай – ақ, пайдаланушылар үшін де ол өте қажет және
олардың сол көрсеткіштері бойынша талдау жасалынады.
Сондай – ақ, ұзақ және ағымдағы активтер, меншік капиталы, ұзақ
және ағымдағы міндеттемелер Қаржылық есеп беру ашылуы тиіс.
Бухгалтерлік балансты құру кезінде алдына қойылған міндеттер
келесідей принциптерге негізделеді:
- Ақшалай өлшем – бухгалтерлік бақылауға алынған объектілер бір
ақпаратты модельге жалпылау үшін көрсеткіштерді бірдей ақшалай өлшемге
алып келінеді;
- Ерекшеленген кәсіпорын- бухгалтерлік баланс оған байланысты тұлғаларға
( дебитор, кредитор, инвестор т.б) емес, кәсіпорынға қатысты;
активінде толық бақылауға алынған және мүлік құқығын иеленген
кәсіпорынға тиісті мүліктер есептеледі;
- Қызмет етуші кәсіпорын – кәсіпорын қызмет атқаратын мерзімі
анықталмаған, оның ликвидациясы белгісіз;
- Өзіндік құны бойынша есеп – бухгалтерлік баланста актив ағымдағы
нарықтық құнымен емес, бастапқы сомасы бойынша бейнеленеді;
- Екі жақты жазу – бұл концепция келесідей фактіден көрінеді:
бухгалтердік баланстың сол жағындағы актив сомасы меншікті және
тартылған капитал сомасына тең болуы.
2 бөлім. Индергаз ЖШС - ң қаржы – ұйымдастырушылық
жағдайына сипаттама
2.1 Кәсіпорынның қаржы – экономикалық жағдайын талдау
Дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған
Индергазжауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС) Атырау облысы, Индер
ауданында орналасқан.
Индергаз ЖШС ҚР Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңына және
Азаматтық Кодексіне негізделіп, Атырау облыстық Әділет басқармасының
қаулысына сәйкес 1998 жылы 22 сәуірде құрылды. 2004 жылдың 14
желтоқсанында акционерлердің кезекті отырысында Индергаз ЖШС ретінде
қайта құрылды.
Меншік формасы - жеке кәсіпорын.
Индергаз ЖШС Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік
туралызаңына және жеке Жарғысына (Устав) сәйкес өзінің қызметін жүзеге
асырып келе жатқан заңды тұлға,ол жеке балансын,өз кәсіпорын атымен қазақ
және орыс тілдерінде мөр таңбасын және банкте есептік,арнайы және валюталық
шоттарын иеленеді.
Жарғылық капиталы - 6 385 200 мың теңге.
Негізгі қызмет түрлері:
• тұрба құбырлары бойынша газ отындарын бөлу;
• Атырау облысының халқын табиғи және сұйытылған (сжиженный) газбен
қамтамасыз ету бойынша қызметтер көрсету.
Индергаз ЖШС – ң қаржы – шаруашылық жағдайын талдай келсек
келесідей нәтижелерді көреміз. Мұны төмендегі кестелерден анық көре
аламыз.
Кесте 1
2004-2006 жылдарға Индергаз ЖШС-ң
өндіріс көлемі
Өсу
Көрсеткіштер Жылдар қарқыны %
2004 2005 2006
Тауарлы өнім көлемі, 108080379 144958583 108079895 100
мың.тг
Негізгі құралдар, 17781991 22521428 27651274 156
мың.тг
Жұмысшылар саны,адам 38 47 53 139
Таза табыс 4851342 3954745 5229880 108
(зиян),мың.тг
Кестеден көріп отырғанымыздай, тауарлы өнім көлемі 2006 жылы 2004
жылмен салыстырғанда ешбір өзгерусіз қалғанын көре аламыз, ал 2005 жылды
2004 жылмен салыстырғанда (144958583108080379)*100%) 34%-ға өскені анық
көрінеді.(144958583тг) Осы жылы жағымды бағаны кәсіпорынның негізгі
құралдарының көбеюіне бере аламыз, яғни, кестеден көріп отырғанымыздай 56 %-
ға немесе 9869283 мың теңгеге көбейген, өсу қарқынының мұндай көрсеткіші
кәсіпорынның жер, ғимараттар алуынан білінеді. Мұны 1-3 қосымшалардан, яғни
кәсіпорын баланстарынан анық көре аламыз. 2006 жылы кәсіпорынның таза
табысы басқа жылдармен салыстырғанда едәуір жоғарылаған (+8%).
Кәсіпорынның өндірілген өнім көлемін бөлек баптар бойынша талдап
өтсек,оны төмендегі кестеден көре аламыз.
Кесте 2
2004- 2006 жылдарға Индергаз ЖШС-ң
тауарлы өнім көлемі, (мың. тг)
Жылдар Өсу
Көрсеткіштер қарқын
ы %
2004 2005 2006
Мың,тг Мың,тг Мың,тг
Табиғи газды сату 56 977 858 48 634 193 39 346 532 69
Табиғи газ тасымалы26 847 519 40 543 604 32 718 081 122
Сұйытылған газ сату24 255 002 55 780 786 36 015 282 148
Барлығы 108 080 379 144 958 583 108 079 895 100
2004 жылы басқа жылдармен салыстырғанда табиғи газды сату көлемі
едәуір жоғары болған 56 977 858 мың тг себебі бұл жылдары көптеген жеке
және заңды тұлғалар газды жаңадан өткізе бастады. 2004 жылмен салыстыратын
болсақ, 2006 жылы газ сату көлемі 31% ға азайған,ал 2005 жылмен
салыстырғанда (39346532 48634193)* 100%) 19%-ға азайған, бұл жылдан жылға
азаюдың себебін Индер ауданында ЖАҚ ИСИ гипс, ЖАҚ ИСИ Инерт, АҚ
Тодини т.б. ірі өндіріс ұйымдарының өз қызметтерін аяқтауына байланысты
екенін көре аламыз.2006 жылы табиғи газ тасымалының жоғарылағаны көрінеді,
2004 жылмен салыстыратын болсақ, газ тасымалы 22%-ға көбейген, ал 2005
жылмен салыстырғанда (3271808140543604)*100%) 19%-ға азайған, себебі бұл
жылдары газдың 1м3- не жаңа тарифтік ставка 3,6 теңгеге бірден жоғарылауы
көрінеді. Сондықтан да Индергаз ЖШС- ң сатып алушылары Аркагаз ЖШС
сынды көптеген заңды тұлғалар сатып алынатын газ көлемін азайтты,себебі
газдың құны жоғарылай түсті. Ал сұйытылған газ (сжиженный) сату көлемі 2005
жылы ең жоғары көрсеткішті көрсетеді. 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
сұйытылған газ сату көлемі 48% -ға көтерілген. Жалпы бұл кестеден көріп
отырғанымыздай кәсіпорынның тауарлы өнім көлемі 2006 жылы 2004 жылмен
салыстырғанда бірқалыпты қалғананын көреміз.
Кесте 3
2006 жылы Индергаз ЖШС –ң негізгі құрал құрамы,
құрылымы және жылдамдығы,мың тг.
Жылдар
Негізгі
құралдар тобы
2004 2005 2006 Өсу
қарқыны
%
Сомасы Үлес Сомасы Үлес Сомасы Үлес
салмағы салмағы% салмағы%
%
1.Жер - - - - - - -
2.Ғимараттар 5638247 31,7 5638247 25 1197487143,3 212
мен үйлер
3.Машиналар 741026 4,2 4438648 19,7 6609525 23,9 892
мен жабдықтар
4.Басқа да 16460540 1941889286,2 1844983366,7 112
негізгі 92,5
құралдар
5.Жинақталған 5057822 28,4 6974359 30,9 9382955 33,9 186
тозу
Барлығы 17781991100 22521428100 27651274100 156
Кестеден көріп отырғанымыздай ИндергазЖШС-ң негізгі құралдар
құрамының өсуі 2006 жылы көбіне ғимараттар мен үйлер (2,12 есе ) және
машиналар мен жабдықтардың көбеюінен (8,9 есе) байқалады. Әсіресе 2006
жылы негізгі қүралдардың құрамынан машиналар мен жабдықтардың бірден 23,9%
- ды иеленуге жағымды баға беруге болады.Ғимараттар мен үйлер де 2006 жылы
2004 жылмен салыстырғанда 6336624 мың теңгеге немесе 2,12 есе өсуінің өзі
кәсіпорын мүлкінің көбеюіне өз үлесін тигізеді. Басқа да негізгі құралдар
2006 жылы 12%-ға көтерілген. Бұл көрсеткіштер кәсіпорынның негізгі
айналысатын қызметіне тікелей байланысты болғандықтан бұл құралдарды
ұлғайту кәсіпорын үшін тиімді деп ойлаймын.
Кестедегі көрсеткіштерді талдай келе кәсіпорынның негізгі
құралдармен қамтамасыз етілу жағдайы бірқалыпты жақсарып, жыл аяғында
жоғарылағанын көре аламыз.
Кәсіпорының басқа да көрсеткіштері сияқты, Индергаз ЖШС – ң
жұмысшылар саны төмендегі кестеден көріп отырғанымыздай, жылдан жылға
көбейіп отырған.
Кесте 4
Индергаз ЖШС-ң жұмысшылардың саны, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар Өсу
қарқыны
, %
2004 2005 2006
Кәсіпорын жұмысшылары 30 37 42 140
Әкімшілік басқару персоналдары 3 4 4 133
Маман кадрлар 5 6 7 140
Барлығы 38 47 53 139
2006 жылы кәсіпорынның әкімшілік басқару персоналдарының құрамында
бір адамға көбейгені байқалады, яғни, басқару бөлімінде бұрын директор,
директор орынбасары және менеджер қызмет атқарса, 2005 жылдан бастап
коммерция бойынша директор орынбасары жұмыс қызметіне кіріседі. Сондай –ақ,
экономист маманы мен бухгалтерия бөлімшесіне бір бухгалтер қосылады.
Барлық қызметкерлердің өзгеру қарқыны 39%- ға көбейгенін көре аламыз.
Жалпы жоғарыдағы кестелерді талдай келіп, кәсіпорынның қаржылық
нәтижесіне тоқталатын болсам, оны төмендегі кестеден көре аламыз.
Кесте 5
2004-2006 ж.ж. ИндергазЖШС –ң қаржылық нәтижесі,мың тг.
№ Атауы Жылдар Өсу
қарқыны
%
2004 2005 2006
1 Тауараларды 108 080 379 144 958 108 079 895 100
(қызмет,жұмыс) сатудан 583
түскен табыс
2 Сатылған тауардың 93684203 125206790 84985786 91
өзіндік құны
3 Жалпы табыс 14396176 19751793 23094109 160
4 Кезеңдік шығындар, 7689749 13352832 15514671 2,02
соның ішінде: 7689749 13352832 15128825
-жалпы және әкімшілік 385846
шығындар;
-пайызды төлеуге
шығындар;
5 Негізгі қызметтен табыс 6706427 6398961 7579438 113
(шығыс)
6 Салық салуға дейін 6706427 6398961 7579438 113
қарапайым қызметтен
табыс (шығыс)
7 Корпоративтік табыс 1855085 2444216 2349558 127
салығы бойынша шығыс
8 Салық салынғаннан кейін 4851342 3954745 5229880 108
қарапайым қызметтен
табыс (шығыс)
9 Таза табыс 4851342 3954745 5229880 108
Қаржылық есеп беру деп- есептік кезең үшін субъектінің қаржы-
шаруашылық қызметін кешенді сипаттайтын жиынтық және өзара байланысты
көрсеткіштер жүйесін айтады. Кәсіпорынның қаржылық нәтижесінен көріп
отырғанымыздай тауарларды өткізуден түскен табыс 2005 жылы айтарлықтай
жоғары болды – 144958583 мың тг,бірақ та бұған қарамастан кәсіпорынның таза
табысы бұл жылы басқа жылдармен салыстырғанда ең төменгі көрсеткішті
көрсетеді (3954745 мың тг). 2006 жылы таза табыс көлемі көбейіп 5229880 мың
тг немесе 8% өсті ,бұған қарап біз кәсіпорынның жағдайы едәуір
жақсарып,табысқа жеткенін көре аламыз.Бұл кестенің мәліметтері бойынша
кәсіпорын қызметінің қорытындысы жасалады ,ол ағымдық және перспективалық
жоспарлауды талдау үшін ақпарат көзінің қызметін атқарады.
2.2. Кәсіпорынның есеп - ұйымдастырушылық жағдайы
“Индергаз” ЖШС - ң Есеп саясаты ҚР - ң Президент тапсырысына
сәйкес кәсіпорынның бухгалтерлік және қаржылық есеп жүйесін реттейтін
заңды түрдегі құжат болып табылады. Есеп саясатының қалыптасу базасы болып
–ҚБЕС саналады. Есеп сасясатында бухгалтерлік және қаржылық есептің олардың
принциптері мен негіздеріне сәйкес енгізу әдістері қарастырылады.
Есептік саясат келесі жағлайларда өзгертілуі мүмкін.
- мемлекетік басқару органының қатаң тапсырысы бойынша ;
- ҚР- ң бухгалтерлік есеп заңындағы өзгерістерге сәйкес;
- Егер мұндай өзгерістер қаржылық ақпараттармен сәйкес болса;
- Заңды тұлғаның қайта құрылуы және меншік иелерінің ауыстырылуына
сәйкес; (п.18 БЕС №3)
Есептік саясат өзгерістердің нәтижесінде пайда болған өзгерген сома:
- Бөлінбеген табыстың бастапқы сальдоны өзгерту жолымен қорытынды
есепте бейнеленеді;
- Таза табысты немесе есептік период шығындарын анықтаған кезде
ескеріледі;
Есептік саясаттағы өзгерістер қаржылық есепке нақты кесел келтірсе, онда
заңды тұлға түсіндірме хаттамаларда келесідей ақпараттар көрсетуі тиіс:
1. Өзгеріс себебін;
2. Есептік және болашақтағы өзгеріс сомасын;
3. Таза табысты және есептік период шығындарын анықтағандағы ескерілген
өзгеріс сомасын;
Қаржылық есеп беру ҚР-ң валютасы негізінде құрылады және оған
жауапты басшы және бас бухгалтер қол қояды.
Кәсіпорын қызметін реттейтін негізгі құжат - оның Жарғысы болып
табылады. Серіктестік қызметінің ең басты мақсаты- Жарғылық қызметті жүзеге
асыру арқылы таза табысты алу. Кәсіпорын қызметінің жеке
мақсаттары,сфералары мен түрлері заңдық тәртіппен орнатылған қатысушылардың
келісімімен директор анықтайды.Серіктестік мүлкі қатысушылардың
салымдары,серіктестікпен алынған табыстан және заңмен рұқсат етілген көздер
есебінен қалыптасады және оның балансында есептеледі.Кәсіпорынның таза
табысы есебінен резервтік капитал,өндірісті дамыту қорлары және басқада
қорлар қалыптасуы мүмкін.Оны қолданудың мөлшері мен тәртібі қатысушалардың
жалпы жиналысында анықталады.Серіктестіктің жарғылық капиталының азаюы
немесе өсуі қазіргі заңдарға сәйкес қатысушалардың ортақ шешімі бойынша
жүзеге асырылады.
Кәсіпорын зиян шеккен жағдайда резервтік капиталдың қаражаттары
есебінен өтеледі. Егер де резервтік капитал қорлары жетіспеген кезде
серіктестікте бар басқа да қорлар есебінен,ал егер бұлар да жетпеген
жағдайда серіктестік мүлкін сату есебінен жабылады. Кәсіпорынның қызметін
басқару - оның жоғарғы органы болып табылатын серіктестік қатысушыларының
жалпы жиналысымен және атқарушы орган –директормен қамтамасыз етіледі.
Серіктестік қатысушаларымен жасалған келісім-шарт негізінде директор
өзінің қызметтерін атқарады.Кәсіпорын қызметі мен оның қызметкерлерін
бақылау заң бойынша міндет жүктелген мемлекеттік органдармен және
құрылтайшылармен жүзеге асырылады.
Серіктестік қазіргі заң шеңберінде өз қызметінің кадрлық қамтамасыз
етілуінің сұрақтарын шешеді;еңбекті ұйымдастырудың әдістері мен
формаларын;оның төлемі мен материалдық ынталандырылуымен,тарифтік ставкалар
мен олардың төлем мөлшерін, қызметкерлерге сыйақыларды,жұмыс күнінің режимі
мен жұмыс аптасын,жыл сайынғы және басқа да демалыстарды ұсыну тәртібі мен
мөлшерін анықтайды;сәйкес бюджеттік қорларға аударымдар үшін еңбекақыдан
ұсталымдарды жүргізеді.
Есеп саясатына сәйкес жылдық қаржылық есеп беру үшін есептік кезең
аралығы болып 1 қаңтар мен 31 желтоқсан табылады.Қаржылық есепті құру
кезінде 2,3,4 БЕС қолданылады. Қаржылық есептің нақтылығы тәуелсіз
аудиторлық шешіммен дәлілденуі мүмкін.
Кәсіпорындағы бухгатерлік есептің міндеті – оперативті басқару және
инвесторлар мен кредиторларды қызықтыру үшін Индергаз ЖШС-ң қаржылық
қызмет нәтижелері мен шаруашылық процестері туралы толық нақты мағлұмат
беру болып табылады.
2006 жылда жүргізілген аудит бойынша кәсіпорынның есеп саясаты
кішкене ескіре келген: Соңғы тағайындалған Шоттар жоспарынан алынып
тасталған 709,808 шоттары қолданылады.
Табыс шоттары 701,709,725,727 субшоттармен қоса шоттардан құралады.
Шығыс шоттары 801,808,811,821,831,842,845 субшоттарымен қоса шоттардан
құралады.
Кейбір бухгалтерлік алғашқы құжаттар қолмен жасалады,сонан соң арнайы
бухгалтерлік бағдарламаға енгізіледі.
Толықтай алып қарасақ,есеп пен есеп берулер орташа жағдайда деп
бағалауға болады.
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп жеке құрылымдық бірлік болып
табылатын,бас бухгалтермен басқарылатын бухгалтериямен жүзеге асырылады
және бухгалтерлік жазбалардың екі жақты жазу әдісі негізінде құрылады.
Кәсіпорынның бухгалтерия жағдайына қысқаша тоқаталып кететін болсақ,
бухгалтерияда бас бухгалтер ,негізгі құралдар және материадық емес активтер
бойынша бухгалтер,есеп айырысу бойынша бухгалтер, бір кассир қызмет
атқарады.Ағымдық жылда болған барлық шаруашылық операциялар туралы әр
бухгалтер және кассир жыл соңында өз есеп берулерін толықтай бас
бухгалтерге тапсырады. Бас бухгалтер Бухгалтерлік есеп туралы күш
иеленетін ҚР-ң Президент Жарлығын, БЕС, БЕС – на методикалық қосымшаларды,
нормативтік құжаттарды қолданады және кәсіпорында болып жатқан барлық
шаруашылық операциялардың шоттарда түгелдей бейнеленуін және оларға
бақылауды қамтамасыз етеді. Есептесу, несиелік, қаржылық міндеттемелерге
,тауарлы- материалдық құндылықтарды беру - қабылдауға байланысты құжаттарға
бас бухгалтер кәсіпорын басшысымен бірігіп қол қояды.Бас бухгалтердің
қолысыз барлық құжаттар жарамсыз болып есептеледі. Кәсіпорынның бухгалтерия
құрылымын төмендегі сызбадан көре аламыз.
Сызба 1
Индергаз ЖШС- ң бухгалтерия құрылымы
Бухгалтерия
Бас бухгалтер
Негізгі құралдар мен МЕА Есеп
айырысу
бойынша бухгалтер
бойынша бухгалтер
Кассир
ІІІ бөлім. Индергаз ЖШС – ғы қаржылық есеп берудің жағдайы, аудиті
және жасалу тәртібі
3.1. ХҚЕС – ға көшудегі қаржылық есеп берудің құрастырудың ерекшеліктері
Аяқталмаған құрылысты түгендеу барысында оның бар-жоқтығын (его наличие)
және заттай көлемі тексеріледі, сонымен бірге оның құрамына құрал-сайман,
құрастырылмай есептен шығарылған монтаж кіретінін немесе кірмейтінін
анықтау; құрылыс-монтаж жұмыстарының құрамында - жоспарсыз жұмыстың бар-
жоғы анықталуы керек; тоқтатылған және уақытша тоқтатылған құрылыс
объектілерінің жағдайын анықтайды.
Аяқталмаған күрделі жөндеулерді түгендеу нақты өндірістің заттай жұмысын,
оның көлемін және құнын белгілеуді білдіреді.
Кассадағы ақша қаражатын кассадағы қолда бар ақшаны белгілеу жолымен және
қатаң есеп берумен бланктерді полистік (сактандыру куәлігі) қайта
есептеумен түгендейді. Түгендеу нәтижесін жеке Қолда бар ақшаны түгендеу
актісімен рәсімдейді.
Кассалық операциялардың есебін кассир кассалық кітапта жүргізеді, ол
беттері нөмірленген, тігілген және мөрмен бекітілген болуы керек. Кассалық
кітаптағы беттер саны кәсіпорынның бас бухгалтерінің қолымен сендірілуі
керек. Кассалық кітаптағы жазулар екі данада жазылады. Екінші данасы
жыртылмалы болады және кәсіпорынның кассирі есеп беруінде қолданылады,
кассалық кітапқа түзетулер енгізуге болмайды. Жіберілген қателар кассир
мен бас бухгалтердің қолымен сендіріледі. Кәсіпорын кассасында қолма-қол
ақшамен қатар чек кітапшалары және басқа да бағалы қағаздар, қатаң есеп
беру бланкілері болуы мүмкін. Халықаралық қаржылық есеп стандартынаа сәйкес
шот жоспары төрт белгіден құралады. Кәсіпорын 2008 жылдың 1 қаңтарынан
бастап ХҚЕС көшуге байланысты өзінің жұмыс шот жоспарын жасаған болатын
және шаруашылық операциялары сәйкесінше бейнеленетін болады.
Кассаны түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығымен әзірленген
және бекітілген кассалық операцияларды жүргізу Ережесіне сәйкес жүзеге
асырылады. Кассаны түгендеу, қатаң есеп берумен ққжаттар және бланкілерді
(әуе- жэне теміржол билеттері, жанар-жағар май (бензин) талондарын және
т.б.) түгендеу әдетте бас бухгалтер мен кассирдің қатысумен кенеттен
болады. Түгендеу кезінде қолда бар ақша полистік қайта ессптеліп, кассада
сақтаулы басқа да құндылықтар тексеріледі. Түгендеу басталғанша (бірнеше
касса) оларға сүргі салынады, яғни мөрленеді. Кассир түгендеу сәтінде
кассалық есеп беруді жасау керек және кассалық кітапша бойынша ақша
қаражатының қалдығын шығаруы керек. Кассирден барлық кіріс және шығыс
құжаттары есеп беруге кірді және кассада кірістелінбеген, есептен
шығарылмаған сома қалған жоқ деген қолхат алынады. Ақша қайта
есептелінгеннен кейін кассадағы ақша қаражатын түгендеу актісі жасалады.
Түгендеу нәтижесі кассалық кітапша бойынша бухгалтерлік есеп деректерімен
салыстырылады. Актіге анықталған жолсыздықтар туралы кассирдің
түсініктемесі және түгендеу нәтижесі бойынша ары қарай шешім туралы субъект
басшысының қарары жазылады.
Түгендеу барысында мыналарды тексеру аса қажет: кассирмен толық
материалдық жауапкершілік туралы келісімшарт бекітілді ме, касса талапқа
сай жарақталған ба, сейф кілттерінің дубликаты (көшірме нұсқасы) қайда
сақталады.
Мысалы. Кассаны түгендеу барысында 150 теңге артық шықты. Мұндай жағдайда
кассалық кіріс ордері жазылып, мына жазулар бойьшша рәсімделетін субъект
қызметінің нәтижесіне кірістеледі (жатқызылады): 451 Кассадағы ұлттық
валюта түріндегі қолма-қол ақшалар шот дебеті
727 Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыс шот кредиті
150 теңге
Егер кассаны түгендеу кезінде 5 000 теңге кем шыықса, мұндай жағдайда:
• анықталған кем сомаға кассалық шығыс ордері жазылады:
334 Бүлінген кұндылық шығыны, кем шығу шот дебеті
451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар шот кредиті
5000 ;
кассирдің мойнына ақша салу
333 Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу шот дебетІ
334 Бүлінген кұндылық шығыны, кем шығу шот кредиті
5000 теңге;
• кассирмен кем шығуды жабу (кассалық кіріс ордері жазылады):
451 Кассадағы үлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар шот дебеті
333 Материалдык зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу шот кредиті
5000 теңге.
Банктегі шот, несие бойынша, салық бойынша банкпен есеп айырысу,
бюджетпен, қызметксрлермен еңбекақы бойынша, жабдықтаушылармен,
мердігерлермен және басқадай кредит берушілермен бастапқы құжаттардың
негізінде түгенделеді, мұнда қалдықтардың нақтылығы белгіленіп, бұл шотқа
жататын соманы мұқият тексереді. Берешектің пайда болған мерзімін, оның
нақтылығын, талап мерзімін өткізіп алған кінәліні анықтайды. Барлық
дебиторлармен және кредиторлармен кәсіпорын қағаздық шоттан үзінді көшірме
алмасуы керек және оларға түгендеу комиссиясын ұсыну керек.
Баланстан берешектің есептеп шығаруын тексеріп, 3 жылдың ішінде өндіріп
алу мүмкіндігін бақылауды жүзеге асыру аса қажет.
Егер айырысуларды түгендеу дебиторлық және кредиторлық берешектер сомасын
негіздсу және қысқарту, айыппүл төлеуге, тұрақсыздық төлеміне (айыбы) және
күмәнді қарыз бойынша резерв пайда болуына жол бермеу үшін төлем тәртібінің
сақталуын қадағалау, бекітідген келісімшарт бойынша өзара есеп айырысу,
төлем мерзімін нақтылау максатында жүргізіледі.
• есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу - Қазақсган Респубтосасы
заңында белгіленген іссапар және өкілдік щығындардың орнын толтыру
нормасына, субъектінің кассалық операцияларды жүргізу Ережесіне сәйкес
апаруашылық, өкілдік және іссапар шығындарына арналған ақшалай қаражатты
беру негіздемесінің дұрыстығын тексереді. Ақшалай қаражатты беру және шағын
кәсіпорындардағы 24 Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің есебі және есеп
беруі Стандартына сәйкес тексеріледі;
• кредиттерді алу және өтеу бойынша банкпен есеп айырысу — тексеру
барысында ағымдық, корреспонденттік немесе жинақ шоттары мен оларға
тіркелген қосымша ақтау құжаттарына қатысты банк жазулары салыстырылады.
Ақшалай кредит сомасының есептелу мерзіміне және процент төлеміне
(кредиттік келісімішартпен анықталады) сәйкес тексеріледі;
Заемды белгілі орны бар банктер коммерциялық келісімшарт негізінде
несиелік қабілеттілігі жоғары кәсіпорындарға береді.
Банк заемы – банк белгілі мерзімге сыйақысын төлеу арқылы
клиентке соманы бөледі немесе беретін келісімшарт болып табылады.
Банктік емес мекемелердің заемдары – бір жақ – заем беруші -
екінші жаққа – заем алушыға - ақша немесе материалдық қорларды
қайтарып беру шарты бойынша бір периодқа қарызға беру туралы
келісімшарт.
Банк заемдарының түрлері:
- қысқа мерзімді- 1 жылға дейінгі,бірақ 2 жылдан кем емес;
- орта мерзімді- 1 жылдан 3жылға дейінгі;
- ұзақ мерзімді-3 жылдан жоғары.
Орта және ұзақ мерзімді заемдар кәсіпорынның өндірістік және
әлеуметтік дамуына қолданылады.
Несиелендіру түрлері:
- аванстық - өнім дайындаушы кәсіпорындарға бөлінеді;
- бланкілік(сенімхат) –қаржылық тұрақты субъектілерге,сенімді
төлеушілерге сенімді түрде беріледі;
- консорциалық несие- үлкен мақсатты жобаларды несиелеу үшін заем
алушы екі немесе одан көп банктерде қарастырылады;
- ипотекалық- мүлікті кепілдікке алып берілетін ұзақ мерзімді
ссудалар;
- овердрафт- банк клиенттерінің шоттарынан қорларды шығару арқылы
жүзеге асырылатын қысқа мерзімді несиелендіру формасы;
- кредиттік сызық – минималды төлемдер шегінде несиелер немесе заем
алушы алдындағы банктердің құнды түрде құжатталған міндеттемесі;
- тұтынушы мақсаттарына арналған несие: несиеге алынған тауарларға;
жеке құрылыстарға; жеке басқа да жеке қажеттіліктерге несиелер;
- Стэнд – бай – халықаралық валюталық қор елдерінен берілген
несиелер.
Банк заемы есебі 60 Заемдар шотында қарастырады.
• сатып алушылар және тапсырыс берушілермен, жабдықтаушылар және
мердігерлермен есеп айырысу - субъект таңдаған есептік саясатқа
сәйкес тексереді. Мынаны есте ұстау керек: талап қою мерзімі 3
жылды құрайды (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 178-
бабы, Салық кодексінің 219-бабы, 1-тармағы, 1-тармақшасы). Талап
кою мерзімі келісімшарт негізінде қарызды кешіктіру (қарызды төлеу
мерзімін өткізіп алу) сәтінен басталады. Талап қою мерзімі біткен
(өтіп кеткен) дебиторлық берешек субъект басшысының шешімі бойынша
резерв есебінен есептен шығарылады (БЕС 5 Табыс және оған
әдістемелік ұсыныс болып табылатын Күмәнді қарыздар бойынша пайда
болған резерв) немесе резерв кұрылмаған болса, онда шаруашылық
қызметінің нәтижесіне жатқызылып, салық салғанда түзетуге кіреді
(Салық кодексінің 219-бабы);
еңбекақы бойынша субьектінің қызметкерге берешегі - комиссия істелінген
және істелінбеген уақыт үшін есептелген соманы тексереді (Салық кодексінің
149-бабы, 2-тармағы); шаруашылықтың есеп жүргізу саясатында қаралған еңбек
ақы есептеу есеп айырысу тәртіптерімен таңысқаннан кейін, еңбек ақы бойынша
есеп айырысуларға аудиторлық тексеру жүргізудің шараларын толық қамтитындай
етіп мынадай мазмұнда бағдарлама жасайды:
- күшіндегі заң актілерінің баптарында қаралған жалақы төлеудің
есебінің жүргізу тәртібінің сақталуын тексеру;
- бастапқы құжаттарының тұпнұсқасын ( нғыздылығын ) олардың жалақы
есептеу және төлеу бойынша нормативтік құқықтық актілерге
сәйкестігін тексеру;
- мерзімдік және кесімді тарифтік қойылымдар бойынша еңбек ақы
есептеудің негізділігін тексеру;
- шаруашылықтың қолданысындағы сыйақы есептеу жүйесі бойынша жұмыс
көлеміне және істеген уақытына қарай сыйақы есептеудің дұрыстығын
және негізділігін тексеру;
- уақытша жұмысқа қабілетсіздігі бойынша жәрдем ақы және әр түрлі
қосымша ақы есептеудің дұрыстығын тексеру;
- жалақыдан ұстаған ұсталымдардың дұрыстығын тексеру;
- депонеттегі жалақыны тексеру;
- еңбек ақы төлеу және есептеу бойынша, жасалған шоттарының
корреспонденцияларының дұрыстығын тексеру;
- шарыашылықтың жұмыскерлерімен еңбек ақы төлеу бойынша есеп
айырысудың есебін жүргізуде анықталған ауытқуларды қалпына келтіру
бойынша ұсыныстар жасау.
Шаруашылық жүргізушінің шаруашылықтың еңбек ақы төлеу бойынша
қарыздары туралы ақпараттарды жинақтау үшін, 681 Жұмыскерлермен еңбек
ақы төлеу бойынша есеп айырысулар шотты қаралған. 681 Жұмыскерлермен
еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысулар шотты бойынша аналитикалық есеп
мәліметтері синтетикалық есеп мәліметтерімен сәйкес келмейтін жағдайлары
жиі кездеседі. Бұны осы шот бойынша қалдықты, есептеу төлем ведомысындағы
қорытынды сомасымен ( берілуге тиісті ) салыстыру жолмен анықтайды. 681
шоты бойынша мәліметтерінің аналитикалық есеппен сәйкессіздік жағдайы
кездессе, аудитор оның себебін анықтап, анықталған ауытқуларды қалпына
келтіру бойынша ұсыныстар беруге міндетті. Еңбек ақы бойынша есеп айырысуды
айдиттеу кезінде ішкі бақылаудың жағдайын және бухгалтерлік есептің жүйесін
зерттеу үшін тест жүргізу арқылы пысықтай түсу керек.
• есептеудің дұрыстығы, мөлшерлеме көлемі және салық төлеу мерзімдері
жинақтаушы зейнетақы қоры үшін ұсталымдар, сондай-ақ бұлардың бухгалтерлік
есеп заттарында көрініс табады;
• алдагы кезең шығындары - құжат бойынша шотта көрініс табатын сома,
сонымен бірге шығынға жатқызылатын сома бежіленеді;
• жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу - жолдағы
тауарлар сомасының бір бөлігі және фактурасы жоқ жеткізілім бойынша.
Кәсіпорын өз өндірісінің тиімді және ырғақты жұмысын қамтамасыз ету үшін
өзінің материалдық-техникалық базасын жасайды,яғни өндіріске қажет қорларын
құрайды. Кәсіпорынды жабдықтау экономикалық және әлеуметтік даму
жоспарларына сәйкес жүргізіледі.Кәсіпорын өзінің ұдайы өндірісін қамтамасыз
ету үшін өнім шығарушы кәсіпорындармен немесе делдалдық ұйымдармен
келісімшартқа отырады.
Демек, кәсіпорын жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін
671Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу шотын пайдаланады,онда
есеп айырысулар сомасының деңгейіне және нысандарына қарамастан,
жабдықтаушылардан алынған матераилдық,босалқы қорлар, атқарылған жұмыстар
мен қызметтер үшін есеп айырысулар жүргізіледі. 671-шоттың кредиті бойынша
жабдықтаушылардың акцептелген шот-фактурасы және дебеті бойынша – есеп
айырысу, валюталық және басқа шоттардың кредитінен олардың төлемақысы
жазылады.
Өнім жеткізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы насандағы журналда,
машинограммада немесе тізімдемеде әрбір шот-фактурасы немесе төлем-талап
тапсырмалары бойынша жүргізіледі, ал бұл өз кезегінде әрбір құжат бойынша
есеп айырысуларды бақылап отыруға мүмкіндік береді. Келіп түскен шот-
фактураларды алдымен Келіп түскен жүктер есебі журналына тіркейді.
Қоймаларға құндалақтардың түсуіне қарай журналда кіріс құралдары бойынша
есепке алынады да, қоймаларға босалқы қорлардың немесе түспеген жүктерді
іздестірумен байланысты сұрау салудың нәтижесінде алынған дерек негізінде
келіп түскен күнін жазып қояды. Журналдың деректері 671-шотының
деректерімен мезгіл-мезгіл тексеріп отырады. Журнал бойынша сондай-ақ жол
үстіндегі материалдық құндылықтардың сомасы бақыланады. Журналға жабдықтау
бөлімінің тауарлы көліктік ілеспесі, кіріс ордерлері,материалдарды қабылдау
туралы актілері негізінде кәсіпорын қоймасына материалдық құндылықтардың
түсуіне қарай жазып оырады. Ескерту бағасына шоттың төленуі,акцептен бас
тартуы немесе ішінара акцептелген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І бөлім. Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызы
1.1. Қаржылық есеп берудің, экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2. Қаржылық есеп берудің жетілдіру мақсатында ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3. Қаржылық есеп берудің алдындағы
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .13
ІІ бөлім. Индергаз ЖШС - ң экономикалық – ұйымдастырушылық және
қаржы жағдайына сипаттама
2.1 Кәсіпорынның қаржы – экономикалық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... 17
2.2. Кәсіпорынның есеп - ұйымдастырушылық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..23
ІІІ бөлім. Индергаз ЖШС – ғы қаржылық есеп берудің жағдайы, аудиті
және жасалу тәртібі
3.1. ХҚЕС – ға көшудегі қаржылық есеп берудің құрастырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3.2. Қаржылық есеп берудің №1 формасы бухгалтерлік балансты
құрастыру ерекшелігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
3.3.Қаржылық есеп берудің №2 форма табыстар мен шығындарды
құрастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
3.4. Қаржылық есеп берудің қателерін
түзету ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 32
3.5. Қаржылық есеп беруді компьтерлендіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..58
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 61
Қосымшалар
Кіріспе
Қаржылық есептің негізгі атқаратын қызметінің функцияларының бірі
пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі және қаржылық жағдайы туралы
ақпараттық мәліметтерді уақтылы жеткізіп беріп отыру.Осындай ақпараттық
мәліметтердің негізгі қайнар көзі- бухгалтерлік баланс. Баланс сөзі латын
тілінен аударғанда теңдікті, теңдестікті және қандай да бір қызметінің
тараптары арасындағы қатынастардың сандық көрсеткіштерін білдіреді.
Ақпараттарды баланстық жинақтау есепте, қаржы- шаруашылық қызметті
талдауда басқару ұйымдарының нарық экономикасында бағыт алуы үшін кеңінен
қолданылады.
Қаржылық есеп беру мәні – оның атауына негізделеді. Бір жағынан ол
бухгалтерлік есеп әдістерінің бір бөлігі болып саналса, екінші жағынан
Қаржылық есеп беру –жылдық және кезеңдік есеп берулердің бір формасы болып
табылады.
Қаржылық есеп беру көбіне ақпараттық формаға жатқызылады. Қаржылық
есеп беруді білу –оның әрбір баптарының мазмұнын,бағалау әдістерін,
кәсіпорын қызметіндегі алатын орнын, басқа баптармен байланысын білу. Бұл
тақырыптың маңыздылығы сол, Қаржылық есеп беру арқылы:
- талданып отырған кәсіпорын туралы көп көлемде ақпарат алынады;
- кәсіпорынның жеке айналым құралдарымен қамтамасыз етілуін анықталады;
- айналым құралдарының өзгеріс мөлшерін анықтауға болады;
- аналитикалық көрсеткіштерді есептеуінсіз кәсіпорынның жалпы қаржылық
жағдайы бағаланады;
- жыл ішінде кәсіпорынның қаржылық жағдайында қандай өзгерістер болғаны
анық көрінеді.
Сондай – ақ, Қаржылық есеп беру коммуникацияның нақты құралы
болып табылады, ол арқылы: басшылар ұқсас кәсіпорындар жүйесінде өз
кәсіпорны қандай орын алатыны туралы, таңдалған стратегиялық курстың
дұрыстығы туралы, пайдаланылатын ресурстар тиімділігінің салыстырмалы
сипаттамасы туралы мәлімет ала алады, және кәсіпорынды басқару бойынша
әртүрлі сұрақтарға байланысты шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді;аудитор
өз тексерісін жоспарлау, аудит жүргізу процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін
қосымша мәлімет ала алады, есеп жүйесіндегі әлсіз орындарды анықтауға және
клиенттің сыртқы есеп берулеріндегі кейбір мүмкін қателіктерді анықтауға
мүмкіндік алады;аналитиктер қаржылық анализ бағыттарын анықтай алады.
Сонымен, Қаржылық есеп беру кәсіпорынның мүлкін ақшалай бағамен,
белгілі бір сәтке екі топпен: орналасу мен пайдаланылуы бойынша және
олардың пайда болу көздері бойынша жалпылай көрсетудің әдісі болып
табылады.
Жұмысымның мақсаты – нақты кәсіпорынның материалдары бойынша
Қаржылық есеп берудің мәні мен маңызын, оның басқару шешімдерін
бақылаудағы ролін анықтау болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес жұмысымда
келесідей міндеттер айқындалады:
- кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау барысында бухгалтерлік баланстың
мәнін анықтау;
- Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызын талдап, ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне шолу;
- дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған Индергаз ЖШС-ң
экономикалық-ұйымдастырушылық жағдайына сипаттама беру ( 2004-2006
жылдардағы бухгалтерлік балансын салыстырмалы түрде талдау, қаржы-
шаруашылық жағдайына есеп беру және т.б.)
- қазіргі кездегі балансты есептеудегі ақпарат жүйелеріне сипаттама
беру;
- ХҚЕС – на көшудегі Қаржылық есеп беруді қайта құрастырудағы
ерекшеліктерін анықтап, талдау.
Дипломдық жұмысым кіріспе, үш бөлімнен, қорытынды мен ұсыныстан,
қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады және ҚР-ң Заңы,
нормативтік актілерге, теориялық және әдістемелік жағынан көптеген ғалымдар
мен тәжірибешілердің еңбектеріне сүйеніп, кәсіпорынның бухгалтерлік
балансына негізделіп жазылған.Сондай –ақ, бұл жұмысымда салыстыру,
материалдарды теориялық және нақты талдау,синтетикалық топтастыру,
корреляциялық әдістер қолданылады.
Бұл жұмысымның нақтылығы - ИндергазЖШС-ң 2004-2006 жылдар бойынша
мәліметтерін зерттеу негізінде айқындалады.
1- Бөлім . Қаржылық есеп берудің экономикалық мазмұны жасау және ұсыну
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің
қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірілген бірден-бір көзіне,
әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандардағы шаруашылық субъектілерінің өзара
негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық
есептердің ақпараттық базасына айналды.
Бухгалтерлік есеп – субъектілердің активтері, меншікті капиталы,
міндеттемелері, табыстары және шығыстары жөніндегі ақпаратты жинақтау,
тіркеу және қорытындылау жүйесі.
Қаржылық есеп беруді жасамас бұрын оның деректерінің шынайылығын
қамтамасыз ету үшін Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы
Заңға, 24 Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру бухгалтерлік есептің
стандартына сәйкес субъект мүлікті және міндеттемелерді түгендеуге
міндетті.
Қаржылық есеп берудің элементтері:
Активтер субъектінің құнмен бағаланатын мүлкі, мүліктік және жеке
мүліктік емес игіліктері мен құқықтары.
Активтер пайдалану мерзіміне байланысты екі топқа бөлінеді: ұзақ
мерзімді активтер, ағымдағы активтер.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің активтері белгілі бір көздерден
құралады. Субект активтерінің құралу
Меншікті капитал- субъект қызметінің бүкіл кезеңіне арналып бекітіледі,
оның негізгі және айналым қаржысының құралу көздері болып табылады.
Міндеттемелер- бұл белгілі тұлғаның ( борышкердің) басқа бір тұлғаның,
яғни қарызгердің (кредитордың) пайдасына белгілі бір іс әрекет жасау
міндеттемесі : мәселен, мүлікті тапсыруы, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және
басқалар, не болмаса белгілі бір іс әрекеттен бас тарта тұруы, ал
борышкерден оның міндеттемелерін атқаруды талап етуге қарызгердің құқы бар.
Міндеттемелер ұзақ мерзімді және ағымдағы болып міндеттемелер болып
бөлінеді.
Табыстар- бұл активтердің көбеюі және міндеттемелердің азаюы.
Шығыстар- бұл активтердің азаюы және мндеттемелердің көбеюі.
Есептік кезеңдегі тугендеу санын, оның жүргізілетін күнін, оның әрбіреуін
тексеретін мүлік тізбесін субъект белгілейд. Субъект түгендеуді жүргізу
міндетті мына жағдайларда қалыс қалады:
~ жылдық бухгалтерлік есеп беруді жасау алдында, алайда есептік
жылдың қараша айынан бұрын бастамауы керек ;
- субъект мүлікті жалға, сатуға, сатып алуға, сондай-ақ шаруашылық
жүргізуші субъектінің қайта кұрылуына тапсырғанда ;
- материалды-жауапты тұлға ауысқанда (істі қабылдау-тапсыру күні) ;
- талан-тараж және қаскүнемдік фактілерін белгілегенде, сондай-ақ
құндылықтар бүлдірілгенде - мұндай фактілерде дереу
түгендеу ;
- төтенше жағдайдан болатын өрт немесе стихиялық (дүлей) апат кезінде,
бұл апаттар басылғаннан кейін түгендеуді дереу қолға алу ;
- тарату (бөліністік) балансы жасалмастан бұрын субъектіні таратуда
(қайтаұйымдастыруда);
- негізгі құралды және тауарлы-материалдық қорларын қайта бағалауда
-субъектінің есептік саясатымен белгіленген мерзімде және
Қазақстан Республикасы заңында қарастырылған басқа жағдайлар.
1.2. Бухгалтерлік балансты жетілдіру мақсатында ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне шолу
Бухгалтерлік баланс - еліміздің тәжірибесінде шетелдік тәжірибеге
қарағанда, қаржылық есеп берудің басты формасы ретінде ерекшеленеді.
Ал,батыс тәжірибелерінде, яғни, американдық, британдық жән жаңа
зейландиялық кәсіпорындардың жылдық есеп беруінде ерекше назарды табыс және
шығыс туралы есеп беруге аударады, себебі, онда табыс қызметтің маңызды
көрсеткіші болып табылады. Сондай – ақ, бухгалтерлік баланс – белгілі бір
уақыт мерзіміне экономикалық объектілердің стратегиялық жағдайын бейнелеу.
Ол шаруашылық субъектінің құралдар кірісін, шығысын және ішкі қозғалысын
бейнелемейді.
Жоғары оқу орындарында экономикалық мамандық алатын студенттерге
Бизнес мектептер мен экономикалық лицейлерге арналған ағылшын авторының
Бухгалтерлік баланс деген оқулығында келесідей анықтама берілген:
Бухгалтерлік баланс – бұл кәсіпорынның белгілі бір күндегі қаржылық
жағдайының кестесі болып табылады.(6)
Ағылшын ғалымдары шығарған Қаржылық есеп беру деген оқу
құралында былай жазылған: Қаржылық есеп беру – бұл белгілі бір күнге
кәсіпорынға тиісті барлық активтер мен оның борыштарын анықтайтын
пассивтердің тізімі. Бұл берілген уақыт мерзіміндегі бизнестің қаржы
жағдайының бейнесі болып табылады. Актив пен пассивтің әрбір бабы ақшалай
көрініске ие болады.(6) Қаржылық есеп беру– жылдық есеп берудің ең басты
формасы. Ол кәсіпорынның шаруашылық құралдары мен оларды қалыптастыру
көздерінің құрамы мен мөлшері туралы ақпарат белгілеу тәсілі болғандықтан
бұл айтылған пікірлермен толығымен келісуге болады.
Француз авторлары Э.Лоэте мен А.Гильбо бухгалтерлік балансты
жабылмаған шоттар синтезі деп атайды. Ал, Додэ Нақты жағдай мен есептік
жылдың шын мәнінде табысты болғанын тек қана бухгалтерлік баланс көрсетеді
- дейді. (11)
Әлемлік банк өңдеп шығарған Қаржылық есеп, аудит, есеп беру
бойынша нұсқаулар оқулығында былайша түсіндіріледі: Қаржылық есеп беру –
бұл белгілі бір кезеңде жасалған және осы кезеңдегі ұйымның жалпы қаржылық
жағдайын бағалау үшін пайдаланылатын фотосурет. Қаржылық жағдай ұғымымен
тікелей байланысқан баланстың есеп элементтері дегеніміз бұл активтер,
пассивтер және капитал. Баланстық есеп кәсіпорынның әрі қарайғы жұмысын
қамтамасыз ету үшін қазіргі уақытта қолда бар ресурстар туралы ақпаратты
қамтиды. Ол сондай – ақ, бұл активтерді қаржыландыру көздері туралы
ақпараттан тұрады. Мысалы: бұл көздер қарызға алынған ба, жоқ әлде меншікті
ме?деген сұрақтар шешіледі.(13)
Қаржылық есеп беру мақсаты- бухгалтерлік есепті №2 Бухгалтерлік
баланс және қаржылық есептегі негізгі өзгертулер деген стандартында
көрсетілгендей, - бұл қолданушыны заңды тұлғаның қаржылық жағдайы және оның
қызметінің нәтижелері мен есепті кезеңдегі қаржылық жағдайында болған
өзгерістер туралы пайдалы, маңызды әрі дәл ақпараттармен қамтамасыз ету
болып табылады деп көрсетілген Қазақстандық ғалым К.Ш.Дүйсенбаевтың
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау деген оқу құралында. 10)
Қазақстандық сертификатталған бухгалтер - тәжірибеші А.Абдиманапов
Терминология және қаржылық есеп беру элементерін мойындау мақаласында:
Қаржылық есеп беруде ашылып көрсетілуге тиісті ақпараттар қаржылық есеп
берудің бір бөлігі болып табылады. Бұл ақпараттар кәсіпорынның қаржылық
жағдайын бағалауға және қаржылық шешімдер қабылдауға қажет. Пайдаланушылар
дұрыс қаржылық шешім қабылдай алмайды егер бухгалтерлік баланстағы
мәліметтер толық, түсінікті көрсетілмесе (23) Бұл айтылған сөздермен
келісетін себебім шынымен де егер баланста мәліметтер толық көрсетілмесе,
онда кәсіпорынның қазіргі жағдайын қандай екенін біз біле алмаймыз .
АТФ Банк бас маманы Р.Капасов: Қаржылық есеп беру – кәсіпорынның
қаржылық жағдайын бағалау және талдау үшін ақпаратты форма болып табылады.
Бухгалтерлік баланс анализі кәсіпорынның актив, міндеттеме және меншікті
капиталын бағалауды болжайды. (28) Бұл пікірмен келісуге болады, себебі,
бухгалтерлік баланс баптары арқылы қазіргі таңда кәсіпорын мүлкі,оның
орналасуы туралы көп көлемде ақпарат ала аламыз.
Қазақстан Республикасының аудиторы Т.Витулева Бухгалтерлік
баланс деген мақаласында: Қаржылық есеп беру – есепке алу әдісіне сәйкес
қызметтің үздіксіздігі туралы жіберу негізінде құрылуға тиіс баланс(27)
Бухгалтерлік баланс қаржылық есеп берудің ең басты формасы болып
саналғандықтан бұл аудиторлық көзқараспен толықтай келісуге болады.
Cертификацияланған бухгалтер- тәжірибеші Ә.Нурсеитов өз
мақаласында(30) : Бастапқы баланс қалыптасқан терминология бойынша кіріс
қалдықтары, ал бастапқы сальдо есебімен құрылған есептік кезеңге баланс
ХҚЕС бойынша құрылған бірінші қаржылық есеп болып табылады деген сөздеріне
толықтай келісуге болады.
1.3. Қаржылық есеп берудің алдындағы міндеттері
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы негізгі құралдардың орналасуы мен
пайдалануы және олардың пайда болу көздері бойынша сипаталады. Бұл
мәліметтер кәсіпорынның бухгалтерлік балансында көрсетіледі, себебі ол
қаржылық есеп беру жүйесінің басты көрсеткіші болып табылады. Қаржылық есеп
беруде мынадай маңызды міндеттер атқарады:
- Меншік иелері мен менеджерлерді шаруашылық субъектінің мүліктік
жағдайымен таныстырады; баланстан олар осы кәсіпорын иелік ететін
материалдық құралдар қорларының саны мен сапасы туралы ақпарат ала
алады;
- Баланс бойынша кәсіпорын жақын арада үшінші тұлғаның алдында өзіне
жүктелген міндеттемелерді орындау мүмкіндігі анықталады;
- Актив пен пассив баптырының мазмұны, ішкі саясаты, сыртқы
пайдаланушыларға қолдануға мүмкіндік береді;
Қаржылық есеп берудің басты формасы ретінде, есептік кезеңге кәсіпорын
мүлкінің құрамы мен құрылымын, шығыстары мен ағымдық активтердік
айналымдылығын, меншік капиталы мен міндеттемелерін, дебиторлық кредиторлық
бережақтардың жағдайы мен динамикасын,кәсіпорынның төлем қабілеттілігін
анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның нақты аналитикалық мүмкіндіктерін бағалау үшін берілген
баланстағы ақпараттарды оқып білу қажет, яғни : Баланс - бұл есептік кезең
басы мен аяғына сол кездегі мәліметтерді сәйкестендіру болып табылады. Ол
мынадай сұраққа жауап береді: Дәл қазіргі уақытта кәсіпорынның жағдайы
қандай ?, ал мына сұраққа жауап бермейді: Мұндай жағдай ненің нәтижесінде
болды?
Негізгі Қаржылық есеп беру мазмұнының жалпы көрсеткіштері оны
пайдаланушыларға үлкен ақпарат береді және қаржылық жағдайды нақты бағалау
үшін негізгі талдау бағыттарын анықтайды :
- Қысқа мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі баланс
құрылымының қанағаттанарлық бағалау көрсеткіштерінің есептелуіне
негізделеді.Төлем қабілетілігін сипаттау үшін мынаған назар аударған
жөн,банктердегі есеп шоттардағы ақша қаражаттарына,ұйымның
кассасына,шығындарға, дебиторлық,кредиторлық бережақтарға;
- Ұзақ мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі құралдардың
пайда болу көздерінің құрылымын,ұйымның сыртқы инвесторлары мен
кредиторларына тәуелді деңгейін зерттейді;
- Ұйымның іскерлік активтілігінің анализі;
Сондай –ақ, Қаржылық есеп беруді құрған кезде келесідей міндеттер
де есепке алынғаны жөн. Оны жасауға дейін есеп регистріндегі барлық
синтетикалық шоттар бойынша қалдық пен айналым аналитикалық есеп
мәліметтермен салыстырылады. Жылдың басындағы және аяғындағы баланстың
деректерін салыстыру үшін жыл басындағы бекітілген баланс номенклатурасымен
және бөлім топтамаларымен, әрбір баптарымен ( егер баланс баптарының
номенклатурасында өзгерістер болса) сәйкестендірілуге тиіс.
Ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттемелер өзара есепке алынуына
рұқсат етілмейді. Бухгалтерлік баланстың кейбір баптары басқа баптарға
енгізілмеуі керек немесе бұрып қоюға болмайды ( мысалы: дебиторлық қарызды
кредиторлық қарызбен жабуға болмайды)
Сонымен Қаржылық есеп берудегі ағымдық активтер мен
міндеттемелерді анықтау және олардың мазмұнын ашудың қаржылық есеп беру
үшін маңызы зор, сондай – ақ, пайдаланушылар үшін де ол өте қажет және
олардың сол көрсеткіштері бойынша талдау жасалынады.
Сондай – ақ, ұзақ және ағымдағы активтер, меншік капиталы, ұзақ
және ағымдағы міндеттемелер Қаржылық есеп беру ашылуы тиіс.
Бухгалтерлік балансты құру кезінде алдына қойылған міндеттер
келесідей принциптерге негізделеді:
- Ақшалай өлшем – бухгалтерлік бақылауға алынған объектілер бір
ақпаратты модельге жалпылау үшін көрсеткіштерді бірдей ақшалай өлшемге
алып келінеді;
- Ерекшеленген кәсіпорын- бухгалтерлік баланс оған байланысты тұлғаларға
( дебитор, кредитор, инвестор т.б) емес, кәсіпорынға қатысты;
активінде толық бақылауға алынған және мүлік құқығын иеленген
кәсіпорынға тиісті мүліктер есептеледі;
- Қызмет етуші кәсіпорын – кәсіпорын қызмет атқаратын мерзімі
анықталмаған, оның ликвидациясы белгісіз;
- Өзіндік құны бойынша есеп – бухгалтерлік баланста актив ағымдағы
нарықтық құнымен емес, бастапқы сомасы бойынша бейнеленеді;
- Екі жақты жазу – бұл концепция келесідей фактіден көрінеді:
бухгалтердік баланстың сол жағындағы актив сомасы меншікті және
тартылған капитал сомасына тең болуы.
2 бөлім. Индергаз ЖШС - ң қаржы – ұйымдастырушылық
жағдайына сипаттама
2.1 Кәсіпорынның қаржы – экономикалық жағдайын талдау
Дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған
Индергазжауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС) Атырау облысы, Индер
ауданында орналасқан.
Индергаз ЖШС ҚР Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңына және
Азаматтық Кодексіне негізделіп, Атырау облыстық Әділет басқармасының
қаулысына сәйкес 1998 жылы 22 сәуірде құрылды. 2004 жылдың 14
желтоқсанында акционерлердің кезекті отырысында Индергаз ЖШС ретінде
қайта құрылды.
Меншік формасы - жеке кәсіпорын.
Индергаз ЖШС Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік
туралызаңына және жеке Жарғысына (Устав) сәйкес өзінің қызметін жүзеге
асырып келе жатқан заңды тұлға,ол жеке балансын,өз кәсіпорын атымен қазақ
және орыс тілдерінде мөр таңбасын және банкте есептік,арнайы және валюталық
шоттарын иеленеді.
Жарғылық капиталы - 6 385 200 мың теңге.
Негізгі қызмет түрлері:
• тұрба құбырлары бойынша газ отындарын бөлу;
• Атырау облысының халқын табиғи және сұйытылған (сжиженный) газбен
қамтамасыз ету бойынша қызметтер көрсету.
Индергаз ЖШС – ң қаржы – шаруашылық жағдайын талдай келсек
келесідей нәтижелерді көреміз. Мұны төмендегі кестелерден анық көре
аламыз.
Кесте 1
2004-2006 жылдарға Индергаз ЖШС-ң
өндіріс көлемі
Өсу
Көрсеткіштер Жылдар қарқыны %
2004 2005 2006
Тауарлы өнім көлемі, 108080379 144958583 108079895 100
мың.тг
Негізгі құралдар, 17781991 22521428 27651274 156
мың.тг
Жұмысшылар саны,адам 38 47 53 139
Таза табыс 4851342 3954745 5229880 108
(зиян),мың.тг
Кестеден көріп отырғанымыздай, тауарлы өнім көлемі 2006 жылы 2004
жылмен салыстырғанда ешбір өзгерусіз қалғанын көре аламыз, ал 2005 жылды
2004 жылмен салыстырғанда (144958583108080379)*100%) 34%-ға өскені анық
көрінеді.(144958583тг) Осы жылы жағымды бағаны кәсіпорынның негізгі
құралдарының көбеюіне бере аламыз, яғни, кестеден көріп отырғанымыздай 56 %-
ға немесе 9869283 мың теңгеге көбейген, өсу қарқынының мұндай көрсеткіші
кәсіпорынның жер, ғимараттар алуынан білінеді. Мұны 1-3 қосымшалардан, яғни
кәсіпорын баланстарынан анық көре аламыз. 2006 жылы кәсіпорынның таза
табысы басқа жылдармен салыстырғанда едәуір жоғарылаған (+8%).
Кәсіпорынның өндірілген өнім көлемін бөлек баптар бойынша талдап
өтсек,оны төмендегі кестеден көре аламыз.
Кесте 2
2004- 2006 жылдарға Индергаз ЖШС-ң
тауарлы өнім көлемі, (мың. тг)
Жылдар Өсу
Көрсеткіштер қарқын
ы %
2004 2005 2006
Мың,тг Мың,тг Мың,тг
Табиғи газды сату 56 977 858 48 634 193 39 346 532 69
Табиғи газ тасымалы26 847 519 40 543 604 32 718 081 122
Сұйытылған газ сату24 255 002 55 780 786 36 015 282 148
Барлығы 108 080 379 144 958 583 108 079 895 100
2004 жылы басқа жылдармен салыстырғанда табиғи газды сату көлемі
едәуір жоғары болған 56 977 858 мың тг себебі бұл жылдары көптеген жеке
және заңды тұлғалар газды жаңадан өткізе бастады. 2004 жылмен салыстыратын
болсақ, 2006 жылы газ сату көлемі 31% ға азайған,ал 2005 жылмен
салыстырғанда (39346532 48634193)* 100%) 19%-ға азайған, бұл жылдан жылға
азаюдың себебін Индер ауданында ЖАҚ ИСИ гипс, ЖАҚ ИСИ Инерт, АҚ
Тодини т.б. ірі өндіріс ұйымдарының өз қызметтерін аяқтауына байланысты
екенін көре аламыз.2006 жылы табиғи газ тасымалының жоғарылағаны көрінеді,
2004 жылмен салыстыратын болсақ, газ тасымалы 22%-ға көбейген, ал 2005
жылмен салыстырғанда (3271808140543604)*100%) 19%-ға азайған, себебі бұл
жылдары газдың 1м3- не жаңа тарифтік ставка 3,6 теңгеге бірден жоғарылауы
көрінеді. Сондықтан да Индергаз ЖШС- ң сатып алушылары Аркагаз ЖШС
сынды көптеген заңды тұлғалар сатып алынатын газ көлемін азайтты,себебі
газдың құны жоғарылай түсті. Ал сұйытылған газ (сжиженный) сату көлемі 2005
жылы ең жоғары көрсеткішті көрсетеді. 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
сұйытылған газ сату көлемі 48% -ға көтерілген. Жалпы бұл кестеден көріп
отырғанымыздай кәсіпорынның тауарлы өнім көлемі 2006 жылы 2004 жылмен
салыстырғанда бірқалыпты қалғананын көреміз.
Кесте 3
2006 жылы Индергаз ЖШС –ң негізгі құрал құрамы,
құрылымы және жылдамдығы,мың тг.
Жылдар
Негізгі
құралдар тобы
2004 2005 2006 Өсу
қарқыны
%
Сомасы Үлес Сомасы Үлес Сомасы Үлес
салмағы салмағы% салмағы%
%
1.Жер - - - - - - -
2.Ғимараттар 5638247 31,7 5638247 25 1197487143,3 212
мен үйлер
3.Машиналар 741026 4,2 4438648 19,7 6609525 23,9 892
мен жабдықтар
4.Басқа да 16460540 1941889286,2 1844983366,7 112
негізгі 92,5
құралдар
5.Жинақталған 5057822 28,4 6974359 30,9 9382955 33,9 186
тозу
Барлығы 17781991100 22521428100 27651274100 156
Кестеден көріп отырғанымыздай ИндергазЖШС-ң негізгі құралдар
құрамының өсуі 2006 жылы көбіне ғимараттар мен үйлер (2,12 есе ) және
машиналар мен жабдықтардың көбеюінен (8,9 есе) байқалады. Әсіресе 2006
жылы негізгі қүралдардың құрамынан машиналар мен жабдықтардың бірден 23,9%
- ды иеленуге жағымды баға беруге болады.Ғимараттар мен үйлер де 2006 жылы
2004 жылмен салыстырғанда 6336624 мың теңгеге немесе 2,12 есе өсуінің өзі
кәсіпорын мүлкінің көбеюіне өз үлесін тигізеді. Басқа да негізгі құралдар
2006 жылы 12%-ға көтерілген. Бұл көрсеткіштер кәсіпорынның негізгі
айналысатын қызметіне тікелей байланысты болғандықтан бұл құралдарды
ұлғайту кәсіпорын үшін тиімді деп ойлаймын.
Кестедегі көрсеткіштерді талдай келе кәсіпорынның негізгі
құралдармен қамтамасыз етілу жағдайы бірқалыпты жақсарып, жыл аяғында
жоғарылағанын көре аламыз.
Кәсіпорының басқа да көрсеткіштері сияқты, Индергаз ЖШС – ң
жұмысшылар саны төмендегі кестеден көріп отырғанымыздай, жылдан жылға
көбейіп отырған.
Кесте 4
Индергаз ЖШС-ң жұмысшылардың саны, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар Өсу
қарқыны
, %
2004 2005 2006
Кәсіпорын жұмысшылары 30 37 42 140
Әкімшілік басқару персоналдары 3 4 4 133
Маман кадрлар 5 6 7 140
Барлығы 38 47 53 139
2006 жылы кәсіпорынның әкімшілік басқару персоналдарының құрамында
бір адамға көбейгені байқалады, яғни, басқару бөлімінде бұрын директор,
директор орынбасары және менеджер қызмет атқарса, 2005 жылдан бастап
коммерция бойынша директор орынбасары жұмыс қызметіне кіріседі. Сондай –ақ,
экономист маманы мен бухгалтерия бөлімшесіне бір бухгалтер қосылады.
Барлық қызметкерлердің өзгеру қарқыны 39%- ға көбейгенін көре аламыз.
Жалпы жоғарыдағы кестелерді талдай келіп, кәсіпорынның қаржылық
нәтижесіне тоқталатын болсам, оны төмендегі кестеден көре аламыз.
Кесте 5
2004-2006 ж.ж. ИндергазЖШС –ң қаржылық нәтижесі,мың тг.
№ Атауы Жылдар Өсу
қарқыны
%
2004 2005 2006
1 Тауараларды 108 080 379 144 958 108 079 895 100
(қызмет,жұмыс) сатудан 583
түскен табыс
2 Сатылған тауардың 93684203 125206790 84985786 91
өзіндік құны
3 Жалпы табыс 14396176 19751793 23094109 160
4 Кезеңдік шығындар, 7689749 13352832 15514671 2,02
соның ішінде: 7689749 13352832 15128825
-жалпы және әкімшілік 385846
шығындар;
-пайызды төлеуге
шығындар;
5 Негізгі қызметтен табыс 6706427 6398961 7579438 113
(шығыс)
6 Салық салуға дейін 6706427 6398961 7579438 113
қарапайым қызметтен
табыс (шығыс)
7 Корпоративтік табыс 1855085 2444216 2349558 127
салығы бойынша шығыс
8 Салық салынғаннан кейін 4851342 3954745 5229880 108
қарапайым қызметтен
табыс (шығыс)
9 Таза табыс 4851342 3954745 5229880 108
Қаржылық есеп беру деп- есептік кезең үшін субъектінің қаржы-
шаруашылық қызметін кешенді сипаттайтын жиынтық және өзара байланысты
көрсеткіштер жүйесін айтады. Кәсіпорынның қаржылық нәтижесінен көріп
отырғанымыздай тауарларды өткізуден түскен табыс 2005 жылы айтарлықтай
жоғары болды – 144958583 мың тг,бірақ та бұған қарамастан кәсіпорынның таза
табысы бұл жылы басқа жылдармен салыстырғанда ең төменгі көрсеткішті
көрсетеді (3954745 мың тг). 2006 жылы таза табыс көлемі көбейіп 5229880 мың
тг немесе 8% өсті ,бұған қарап біз кәсіпорынның жағдайы едәуір
жақсарып,табысқа жеткенін көре аламыз.Бұл кестенің мәліметтері бойынша
кәсіпорын қызметінің қорытындысы жасалады ,ол ағымдық және перспективалық
жоспарлауды талдау үшін ақпарат көзінің қызметін атқарады.
2.2. Кәсіпорынның есеп - ұйымдастырушылық жағдайы
“Индергаз” ЖШС - ң Есеп саясаты ҚР - ң Президент тапсырысына
сәйкес кәсіпорынның бухгалтерлік және қаржылық есеп жүйесін реттейтін
заңды түрдегі құжат болып табылады. Есеп саясатының қалыптасу базасы болып
–ҚБЕС саналады. Есеп сасясатында бухгалтерлік және қаржылық есептің олардың
принциптері мен негіздеріне сәйкес енгізу әдістері қарастырылады.
Есептік саясат келесі жағлайларда өзгертілуі мүмкін.
- мемлекетік басқару органының қатаң тапсырысы бойынша ;
- ҚР- ң бухгалтерлік есеп заңындағы өзгерістерге сәйкес;
- Егер мұндай өзгерістер қаржылық ақпараттармен сәйкес болса;
- Заңды тұлғаның қайта құрылуы және меншік иелерінің ауыстырылуына
сәйкес; (п.18 БЕС №3)
Есептік саясат өзгерістердің нәтижесінде пайда болған өзгерген сома:
- Бөлінбеген табыстың бастапқы сальдоны өзгерту жолымен қорытынды
есепте бейнеленеді;
- Таза табысты немесе есептік период шығындарын анықтаған кезде
ескеріледі;
Есептік саясаттағы өзгерістер қаржылық есепке нақты кесел келтірсе, онда
заңды тұлға түсіндірме хаттамаларда келесідей ақпараттар көрсетуі тиіс:
1. Өзгеріс себебін;
2. Есептік және болашақтағы өзгеріс сомасын;
3. Таза табысты және есептік период шығындарын анықтағандағы ескерілген
өзгеріс сомасын;
Қаржылық есеп беру ҚР-ң валютасы негізінде құрылады және оған
жауапты басшы және бас бухгалтер қол қояды.
Кәсіпорын қызметін реттейтін негізгі құжат - оның Жарғысы болып
табылады. Серіктестік қызметінің ең басты мақсаты- Жарғылық қызметті жүзеге
асыру арқылы таза табысты алу. Кәсіпорын қызметінің жеке
мақсаттары,сфералары мен түрлері заңдық тәртіппен орнатылған қатысушылардың
келісімімен директор анықтайды.Серіктестік мүлкі қатысушылардың
салымдары,серіктестікпен алынған табыстан және заңмен рұқсат етілген көздер
есебінен қалыптасады және оның балансында есептеледі.Кәсіпорынның таза
табысы есебінен резервтік капитал,өндірісті дамыту қорлары және басқада
қорлар қалыптасуы мүмкін.Оны қолданудың мөлшері мен тәртібі қатысушалардың
жалпы жиналысында анықталады.Серіктестіктің жарғылық капиталының азаюы
немесе өсуі қазіргі заңдарға сәйкес қатысушалардың ортақ шешімі бойынша
жүзеге асырылады.
Кәсіпорын зиян шеккен жағдайда резервтік капиталдың қаражаттары
есебінен өтеледі. Егер де резервтік капитал қорлары жетіспеген кезде
серіктестікте бар басқа да қорлар есебінен,ал егер бұлар да жетпеген
жағдайда серіктестік мүлкін сату есебінен жабылады. Кәсіпорынның қызметін
басқару - оның жоғарғы органы болып табылатын серіктестік қатысушыларының
жалпы жиналысымен және атқарушы орган –директормен қамтамасыз етіледі.
Серіктестік қатысушаларымен жасалған келісім-шарт негізінде директор
өзінің қызметтерін атқарады.Кәсіпорын қызметі мен оның қызметкерлерін
бақылау заң бойынша міндет жүктелген мемлекеттік органдармен және
құрылтайшылармен жүзеге асырылады.
Серіктестік қазіргі заң шеңберінде өз қызметінің кадрлық қамтамасыз
етілуінің сұрақтарын шешеді;еңбекті ұйымдастырудың әдістері мен
формаларын;оның төлемі мен материалдық ынталандырылуымен,тарифтік ставкалар
мен олардың төлем мөлшерін, қызметкерлерге сыйақыларды,жұмыс күнінің режимі
мен жұмыс аптасын,жыл сайынғы және басқа да демалыстарды ұсыну тәртібі мен
мөлшерін анықтайды;сәйкес бюджеттік қорларға аударымдар үшін еңбекақыдан
ұсталымдарды жүргізеді.
Есеп саясатына сәйкес жылдық қаржылық есеп беру үшін есептік кезең
аралығы болып 1 қаңтар мен 31 желтоқсан табылады.Қаржылық есепті құру
кезінде 2,3,4 БЕС қолданылады. Қаржылық есептің нақтылығы тәуелсіз
аудиторлық шешіммен дәлілденуі мүмкін.
Кәсіпорындағы бухгатерлік есептің міндеті – оперативті басқару және
инвесторлар мен кредиторларды қызықтыру үшін Индергаз ЖШС-ң қаржылық
қызмет нәтижелері мен шаруашылық процестері туралы толық нақты мағлұмат
беру болып табылады.
2006 жылда жүргізілген аудит бойынша кәсіпорынның есеп саясаты
кішкене ескіре келген: Соңғы тағайындалған Шоттар жоспарынан алынып
тасталған 709,808 шоттары қолданылады.
Табыс шоттары 701,709,725,727 субшоттармен қоса шоттардан құралады.
Шығыс шоттары 801,808,811,821,831,842,845 субшоттарымен қоса шоттардан
құралады.
Кейбір бухгалтерлік алғашқы құжаттар қолмен жасалады,сонан соң арнайы
бухгалтерлік бағдарламаға енгізіледі.
Толықтай алып қарасақ,есеп пен есеп берулер орташа жағдайда деп
бағалауға болады.
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп жеке құрылымдық бірлік болып
табылатын,бас бухгалтермен басқарылатын бухгалтериямен жүзеге асырылады
және бухгалтерлік жазбалардың екі жақты жазу әдісі негізінде құрылады.
Кәсіпорынның бухгалтерия жағдайына қысқаша тоқаталып кететін болсақ,
бухгалтерияда бас бухгалтер ,негізгі құралдар және материадық емес активтер
бойынша бухгалтер,есеп айырысу бойынша бухгалтер, бір кассир қызмет
атқарады.Ағымдық жылда болған барлық шаруашылық операциялар туралы әр
бухгалтер және кассир жыл соңында өз есеп берулерін толықтай бас
бухгалтерге тапсырады. Бас бухгалтер Бухгалтерлік есеп туралы күш
иеленетін ҚР-ң Президент Жарлығын, БЕС, БЕС – на методикалық қосымшаларды,
нормативтік құжаттарды қолданады және кәсіпорында болып жатқан барлық
шаруашылық операциялардың шоттарда түгелдей бейнеленуін және оларға
бақылауды қамтамасыз етеді. Есептесу, несиелік, қаржылық міндеттемелерге
,тауарлы- материалдық құндылықтарды беру - қабылдауға байланысты құжаттарға
бас бухгалтер кәсіпорын басшысымен бірігіп қол қояды.Бас бухгалтердің
қолысыз барлық құжаттар жарамсыз болып есептеледі. Кәсіпорынның бухгалтерия
құрылымын төмендегі сызбадан көре аламыз.
Сызба 1
Индергаз ЖШС- ң бухгалтерия құрылымы
Бухгалтерия
Бас бухгалтер
Негізгі құралдар мен МЕА Есеп
айырысу
бойынша бухгалтер
бойынша бухгалтер
Кассир
ІІІ бөлім. Индергаз ЖШС – ғы қаржылық есеп берудің жағдайы, аудиті
және жасалу тәртібі
3.1. ХҚЕС – ға көшудегі қаржылық есеп берудің құрастырудың ерекшеліктері
Аяқталмаған құрылысты түгендеу барысында оның бар-жоқтығын (его наличие)
және заттай көлемі тексеріледі, сонымен бірге оның құрамына құрал-сайман,
құрастырылмай есептен шығарылған монтаж кіретінін немесе кірмейтінін
анықтау; құрылыс-монтаж жұмыстарының құрамында - жоспарсыз жұмыстың бар-
жоғы анықталуы керек; тоқтатылған және уақытша тоқтатылған құрылыс
объектілерінің жағдайын анықтайды.
Аяқталмаған күрделі жөндеулерді түгендеу нақты өндірістің заттай жұмысын,
оның көлемін және құнын белгілеуді білдіреді.
Кассадағы ақша қаражатын кассадағы қолда бар ақшаны белгілеу жолымен және
қатаң есеп берумен бланктерді полистік (сактандыру куәлігі) қайта
есептеумен түгендейді. Түгендеу нәтижесін жеке Қолда бар ақшаны түгендеу
актісімен рәсімдейді.
Кассалық операциялардың есебін кассир кассалық кітапта жүргізеді, ол
беттері нөмірленген, тігілген және мөрмен бекітілген болуы керек. Кассалық
кітаптағы беттер саны кәсіпорынның бас бухгалтерінің қолымен сендірілуі
керек. Кассалық кітаптағы жазулар екі данада жазылады. Екінші данасы
жыртылмалы болады және кәсіпорынның кассирі есеп беруінде қолданылады,
кассалық кітапқа түзетулер енгізуге болмайды. Жіберілген қателар кассир
мен бас бухгалтердің қолымен сендіріледі. Кәсіпорын кассасында қолма-қол
ақшамен қатар чек кітапшалары және басқа да бағалы қағаздар, қатаң есеп
беру бланкілері болуы мүмкін. Халықаралық қаржылық есеп стандартынаа сәйкес
шот жоспары төрт белгіден құралады. Кәсіпорын 2008 жылдың 1 қаңтарынан
бастап ХҚЕС көшуге байланысты өзінің жұмыс шот жоспарын жасаған болатын
және шаруашылық операциялары сәйкесінше бейнеленетін болады.
Кассаны түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығымен әзірленген
және бекітілген кассалық операцияларды жүргізу Ережесіне сәйкес жүзеге
асырылады. Кассаны түгендеу, қатаң есеп берумен ққжаттар және бланкілерді
(әуе- жэне теміржол билеттері, жанар-жағар май (бензин) талондарын және
т.б.) түгендеу әдетте бас бухгалтер мен кассирдің қатысумен кенеттен
болады. Түгендеу кезінде қолда бар ақша полистік қайта ессптеліп, кассада
сақтаулы басқа да құндылықтар тексеріледі. Түгендеу басталғанша (бірнеше
касса) оларға сүргі салынады, яғни мөрленеді. Кассир түгендеу сәтінде
кассалық есеп беруді жасау керек және кассалық кітапша бойынша ақша
қаражатының қалдығын шығаруы керек. Кассирден барлық кіріс және шығыс
құжаттары есеп беруге кірді және кассада кірістелінбеген, есептен
шығарылмаған сома қалған жоқ деген қолхат алынады. Ақша қайта
есептелінгеннен кейін кассадағы ақша қаражатын түгендеу актісі жасалады.
Түгендеу нәтижесі кассалық кітапша бойынша бухгалтерлік есеп деректерімен
салыстырылады. Актіге анықталған жолсыздықтар туралы кассирдің
түсініктемесі және түгендеу нәтижесі бойынша ары қарай шешім туралы субъект
басшысының қарары жазылады.
Түгендеу барысында мыналарды тексеру аса қажет: кассирмен толық
материалдық жауапкершілік туралы келісімшарт бекітілді ме, касса талапқа
сай жарақталған ба, сейф кілттерінің дубликаты (көшірме нұсқасы) қайда
сақталады.
Мысалы. Кассаны түгендеу барысында 150 теңге артық шықты. Мұндай жағдайда
кассалық кіріс ордері жазылып, мына жазулар бойьшша рәсімделетін субъект
қызметінің нәтижесіне кірістеледі (жатқызылады): 451 Кассадағы ұлттық
валюта түріндегі қолма-қол ақшалар шот дебеті
727 Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыс шот кредиті
150 теңге
Егер кассаны түгендеу кезінде 5 000 теңге кем шыықса, мұндай жағдайда:
• анықталған кем сомаға кассалық шығыс ордері жазылады:
334 Бүлінген кұндылық шығыны, кем шығу шот дебеті
451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар шот кредиті
5000 ;
кассирдің мойнына ақша салу
333 Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу шот дебетІ
334 Бүлінген кұндылық шығыны, кем шығу шот кредиті
5000 теңге;
• кассирмен кем шығуды жабу (кассалық кіріс ордері жазылады):
451 Кассадағы үлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар шот дебеті
333 Материалдык зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу шот кредиті
5000 теңге.
Банктегі шот, несие бойынша, салық бойынша банкпен есеп айырысу,
бюджетпен, қызметксрлермен еңбекақы бойынша, жабдықтаушылармен,
мердігерлермен және басқадай кредит берушілермен бастапқы құжаттардың
негізінде түгенделеді, мұнда қалдықтардың нақтылығы белгіленіп, бұл шотқа
жататын соманы мұқият тексереді. Берешектің пайда болған мерзімін, оның
нақтылығын, талап мерзімін өткізіп алған кінәліні анықтайды. Барлық
дебиторлармен және кредиторлармен кәсіпорын қағаздық шоттан үзінді көшірме
алмасуы керек және оларға түгендеу комиссиясын ұсыну керек.
Баланстан берешектің есептеп шығаруын тексеріп, 3 жылдың ішінде өндіріп
алу мүмкіндігін бақылауды жүзеге асыру аса қажет.
Егер айырысуларды түгендеу дебиторлық және кредиторлық берешектер сомасын
негіздсу және қысқарту, айыппүл төлеуге, тұрақсыздық төлеміне (айыбы) және
күмәнді қарыз бойынша резерв пайда болуына жол бермеу үшін төлем тәртібінің
сақталуын қадағалау, бекітідген келісімшарт бойынша өзара есеп айырысу,
төлем мерзімін нақтылау максатында жүргізіледі.
• есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу - Қазақсган Респубтосасы
заңында белгіленген іссапар және өкілдік щығындардың орнын толтыру
нормасына, субъектінің кассалық операцияларды жүргізу Ережесіне сәйкес
апаруашылық, өкілдік және іссапар шығындарына арналған ақшалай қаражатты
беру негіздемесінің дұрыстығын тексереді. Ақшалай қаражатты беру және шағын
кәсіпорындардағы 24 Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің есебі және есеп
беруі Стандартына сәйкес тексеріледі;
• кредиттерді алу және өтеу бойынша банкпен есеп айырысу — тексеру
барысында ағымдық, корреспонденттік немесе жинақ шоттары мен оларға
тіркелген қосымша ақтау құжаттарына қатысты банк жазулары салыстырылады.
Ақшалай кредит сомасының есептелу мерзіміне және процент төлеміне
(кредиттік келісімішартпен анықталады) сәйкес тексеріледі;
Заемды белгілі орны бар банктер коммерциялық келісімшарт негізінде
несиелік қабілеттілігі жоғары кәсіпорындарға береді.
Банк заемы – банк белгілі мерзімге сыйақысын төлеу арқылы
клиентке соманы бөледі немесе беретін келісімшарт болып табылады.
Банктік емес мекемелердің заемдары – бір жақ – заем беруші -
екінші жаққа – заем алушыға - ақша немесе материалдық қорларды
қайтарып беру шарты бойынша бір периодқа қарызға беру туралы
келісімшарт.
Банк заемдарының түрлері:
- қысқа мерзімді- 1 жылға дейінгі,бірақ 2 жылдан кем емес;
- орта мерзімді- 1 жылдан 3жылға дейінгі;
- ұзақ мерзімді-3 жылдан жоғары.
Орта және ұзақ мерзімді заемдар кәсіпорынның өндірістік және
әлеуметтік дамуына қолданылады.
Несиелендіру түрлері:
- аванстық - өнім дайындаушы кәсіпорындарға бөлінеді;
- бланкілік(сенімхат) –қаржылық тұрақты субъектілерге,сенімді
төлеушілерге сенімді түрде беріледі;
- консорциалық несие- үлкен мақсатты жобаларды несиелеу үшін заем
алушы екі немесе одан көп банктерде қарастырылады;
- ипотекалық- мүлікті кепілдікке алып берілетін ұзақ мерзімді
ссудалар;
- овердрафт- банк клиенттерінің шоттарынан қорларды шығару арқылы
жүзеге асырылатын қысқа мерзімді несиелендіру формасы;
- кредиттік сызық – минималды төлемдер шегінде несиелер немесе заем
алушы алдындағы банктердің құнды түрде құжатталған міндеттемесі;
- тұтынушы мақсаттарына арналған несие: несиеге алынған тауарларға;
жеке құрылыстарға; жеке басқа да жеке қажеттіліктерге несиелер;
- Стэнд – бай – халықаралық валюталық қор елдерінен берілген
несиелер.
Банк заемы есебі 60 Заемдар шотында қарастырады.
• сатып алушылар және тапсырыс берушілермен, жабдықтаушылар және
мердігерлермен есеп айырысу - субъект таңдаған есептік саясатқа
сәйкес тексереді. Мынаны есте ұстау керек: талап қою мерзімі 3
жылды құрайды (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 178-
бабы, Салық кодексінің 219-бабы, 1-тармағы, 1-тармақшасы). Талап
кою мерзімі келісімшарт негізінде қарызды кешіктіру (қарызды төлеу
мерзімін өткізіп алу) сәтінен басталады. Талап қою мерзімі біткен
(өтіп кеткен) дебиторлық берешек субъект басшысының шешімі бойынша
резерв есебінен есептен шығарылады (БЕС 5 Табыс және оған
әдістемелік ұсыныс болып табылатын Күмәнді қарыздар бойынша пайда
болған резерв) немесе резерв кұрылмаған болса, онда шаруашылық
қызметінің нәтижесіне жатқызылып, салық салғанда түзетуге кіреді
(Салық кодексінің 219-бабы);
еңбекақы бойынша субьектінің қызметкерге берешегі - комиссия істелінген
және істелінбеген уақыт үшін есептелген соманы тексереді (Салық кодексінің
149-бабы, 2-тармағы); шаруашылықтың есеп жүргізу саясатында қаралған еңбек
ақы есептеу есеп айырысу тәртіптерімен таңысқаннан кейін, еңбек ақы бойынша
есеп айырысуларға аудиторлық тексеру жүргізудің шараларын толық қамтитындай
етіп мынадай мазмұнда бағдарлама жасайды:
- күшіндегі заң актілерінің баптарында қаралған жалақы төлеудің
есебінің жүргізу тәртібінің сақталуын тексеру;
- бастапқы құжаттарының тұпнұсқасын ( нғыздылығын ) олардың жалақы
есептеу және төлеу бойынша нормативтік құқықтық актілерге
сәйкестігін тексеру;
- мерзімдік және кесімді тарифтік қойылымдар бойынша еңбек ақы
есептеудің негізділігін тексеру;
- шаруашылықтың қолданысындағы сыйақы есептеу жүйесі бойынша жұмыс
көлеміне және істеген уақытына қарай сыйақы есептеудің дұрыстығын
және негізділігін тексеру;
- уақытша жұмысқа қабілетсіздігі бойынша жәрдем ақы және әр түрлі
қосымша ақы есептеудің дұрыстығын тексеру;
- жалақыдан ұстаған ұсталымдардың дұрыстығын тексеру;
- депонеттегі жалақыны тексеру;
- еңбек ақы төлеу және есептеу бойынша, жасалған шоттарының
корреспонденцияларының дұрыстығын тексеру;
- шарыашылықтың жұмыскерлерімен еңбек ақы төлеу бойынша есеп
айырысудың есебін жүргізуде анықталған ауытқуларды қалпына келтіру
бойынша ұсыныстар жасау.
Шаруашылық жүргізушінің шаруашылықтың еңбек ақы төлеу бойынша
қарыздары туралы ақпараттарды жинақтау үшін, 681 Жұмыскерлермен еңбек
ақы төлеу бойынша есеп айырысулар шотты қаралған. 681 Жұмыскерлермен
еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысулар шотты бойынша аналитикалық есеп
мәліметтері синтетикалық есеп мәліметтерімен сәйкес келмейтін жағдайлары
жиі кездеседі. Бұны осы шот бойынша қалдықты, есептеу төлем ведомысындағы
қорытынды сомасымен ( берілуге тиісті ) салыстыру жолмен анықтайды. 681
шоты бойынша мәліметтерінің аналитикалық есеппен сәйкессіздік жағдайы
кездессе, аудитор оның себебін анықтап, анықталған ауытқуларды қалпына
келтіру бойынша ұсыныстар беруге міндетті. Еңбек ақы бойынша есеп айырысуды
айдиттеу кезінде ішкі бақылаудың жағдайын және бухгалтерлік есептің жүйесін
зерттеу үшін тест жүргізу арқылы пысықтай түсу керек.
• есептеудің дұрыстығы, мөлшерлеме көлемі және салық төлеу мерзімдері
жинақтаушы зейнетақы қоры үшін ұсталымдар, сондай-ақ бұлардың бухгалтерлік
есеп заттарында көрініс табады;
• алдагы кезең шығындары - құжат бойынша шотта көрініс табатын сома,
сонымен бірге шығынға жатқызылатын сома бежіленеді;
• жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу - жолдағы
тауарлар сомасының бір бөлігі және фактурасы жоқ жеткізілім бойынша.
Кәсіпорын өз өндірісінің тиімді және ырғақты жұмысын қамтамасыз ету үшін
өзінің материалдық-техникалық базасын жасайды,яғни өндіріске қажет қорларын
құрайды. Кәсіпорынды жабдықтау экономикалық және әлеуметтік даму
жоспарларына сәйкес жүргізіледі.Кәсіпорын өзінің ұдайы өндірісін қамтамасыз
ету үшін өнім шығарушы кәсіпорындармен немесе делдалдық ұйымдармен
келісімшартқа отырады.
Демек, кәсіпорын жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін
671Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу шотын пайдаланады,онда
есеп айырысулар сомасының деңгейіне және нысандарына қарамастан,
жабдықтаушылардан алынған матераилдық,босалқы қорлар, атқарылған жұмыстар
мен қызметтер үшін есеп айырысулар жүргізіледі. 671-шоттың кредиті бойынша
жабдықтаушылардың акцептелген шот-фактурасы және дебеті бойынша – есеп
айырысу, валюталық және басқа шоттардың кредитінен олардың төлемақысы
жазылады.
Өнім жеткізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы насандағы журналда,
машинограммада немесе тізімдемеде әрбір шот-фактурасы немесе төлем-талап
тапсырмалары бойынша жүргізіледі, ал бұл өз кезегінде әрбір құжат бойынша
есеп айырысуларды бақылап отыруға мүмкіндік береді. Келіп түскен шот-
фактураларды алдымен Келіп түскен жүктер есебі журналына тіркейді.
Қоймаларға құндалақтардың түсуіне қарай журналда кіріс құралдары бойынша
есепке алынады да, қоймаларға босалқы қорлардың немесе түспеген жүктерді
іздестірумен байланысты сұрау салудың нәтижесінде алынған дерек негізінде
келіп түскен күнін жазып қояды. Журналдың деректері 671-шотының
деректерімен мезгіл-мезгіл тексеріп отырады. Журнал бойынша сондай-ақ жол
үстіндегі материалдық құндылықтардың сомасы бақыланады. Журналға жабдықтау
бөлімінің тауарлы көліктік ілеспесі, кіріс ордерлері,материалдарды қабылдау
туралы актілері негізінде кәсіпорын қоймасына материалдық құндылықтардың
түсуіне қарай жазып оырады. Ескерту бағасына шоттың төленуі,акцептен бас
тартуы немесе ішінара акцептелген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz