Құрамында лигнандар, антроцен туындылары флованоидтар, илік заттары бар өсімдіктер және олардың ерекшеліктері
I. Лигнандар.
1. Құрамында лигнандар бар өсімдіктер
• өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
• химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
• Қолданылуы
. Реми медицинада
. Халық медицинасында
II. Антрацендер
1. Антрацен туындылары және олардың гликозидтеріне алпы түсінік.
2. Құрамында антрацен туындылары бар өсімдіктер
• өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
• химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
• Қолданылуы
. Реми медицинада
. Халық медицинасында
III. Флавоноидтар
1. Флавоноидтар туралы жалпы түснік.
2. Құрамында флавоноидтар бар өсімдіктер
• өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
• химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
• Қолданылуы
. Реми медицинада
. Халық медицинасында
IV. Илеуші заттар
1. Илеуші заттар туралы жалпы түсінік.
2. Құрамында илеуші заттар бар өсімдіктер
• өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
• химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
• Қолданылуы
. Реми медицинада
. Халық медицинасында
1. Құрамында лигнандар бар өсімдіктер
• өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
• химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
• Қолданылуы
. Реми медицинада
. Халық медицинасында
II. Антрацендер
1. Антрацен туындылары және олардың гликозидтеріне алпы түсінік.
2. Құрамында антрацен туындылары бар өсімдіктер
• өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
• химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
• Қолданылуы
. Реми медицинада
. Халық медицинасында
III. Флавоноидтар
1. Флавоноидтар туралы жалпы түснік.
2. Құрамында флавоноидтар бар өсімдіктер
• өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
• химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
• Қолданылуы
. Реми медицинада
. Халық медицинасында
IV. Илеуші заттар
1. Илеуші заттар туралы жалпы түсінік.
2. Құрамында илеуші заттар бар өсімдіктер
• өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
• химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
• Қолданылуы
. Реми медицинада
. Халық медицинасында
Лигнандар көміртегі қаңқалы (С6-С3) екі фрагменттен тұрады. Лигнандар майларда, эфир майларында және смолада (қарамай) жақсы ериді. Олардың өсімдік клеткаларында бірге болуы осымен түсіндіріледі.
Лигнандар өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған. Олар бос, яғни жеке күйінде де, гликозидтер түрінде де болады. Өсімдіктердің барлық мүшелерінде болады, әсіресе тұқымдарда, тамырда, сүректе және сүректенген сабақтарда мол болады.
Лигнандар - фармакологиялық белсенді заттар. Подофиллин тобындағы лигнандар ісікке (опухоль) қарсы әсер етеді. Лимонник және элеутрокок деген Қазақстанда кездеспейтін өсімдіктердің қуаттандырғыш және сергітетін әсерлері бар екендігі анықталған.
Алыну жолы
Өсімдік шикізатынан лигнандарды этил спиртімен экстракттайды. Оларды хромотограммаларда және фенолды қосылыстарға арналған реактивтер арқылы анықтайды. Лигнандарды алуды алюминий колонкалары мен селикагельде адсорбциялық хроматография көмегімен жүзеге асырады. Кейбір лигнандар сығып алған сұйықтықты кристализация жолымен алады. Лигнандарды среік заттардан бөліп алу қиын болғандықтан, оны қоспаларын пайдалану ұсынылады.
Құрамында лигнандар бар өсімдіктер
Қытай лимоннигі - Schіsandra chіnensіs (Turcz.) Baill. - Лимонник китайский
Тікенекті элеутерококк – Eleutherococcus sentіcosus (Rupr. & Maxim.) Maxim.– Элеутерококк колючий
Мақсыр Рапонтикум - Rhapontіcum carthamoіdes (Willd.) Iljin – Рапонтикум сафлоравидная
Podophyllum peltatum L. - Подофилл щитовидный –Қазақстанда кездепейді
Үнді құнжыт - Sesamum indicum L. - Кунжут индийский
Шұбар алатікен – Silybum marianum (L.) Gaertn.- Расторопша пятнистая
• Тұқымдас: Аралия - Araliaceae – Аралиевые
Туыс: Элеутерококк - Eleutherococcus – Элеутерококк
Түр: Тікенекті э. – Е. senticosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. – Э. колючий
Биологиялық сипаттамасы. Жемістері қара шар түрінде жинақталған бұталы өсімдік. Бұта денесінің ұзындығы 2-2,5 м-ден 4-5 м-ге дейін жетеді. Өркендері тік, ашық сұр қабықпен қапталған, жиі орналасқан тікенектері бар.
Жапырақтары күрделі саусақшалы, сағақтары ұзын.
Гүлдері майда, қарапайым шатырша түрінде жиналған.
Жемістері шар тәріздес, жылтыр, тұқымдары жарты ай формалы, сарғыш, ұзындығы 3,5 – 8,5 мм.
Шілде – тамызда гүлдейді, жемістерін қыркүйек айында береді.
Таралуы:Тек Қиыр Шығыста – Примор, Хабаровск өлкесінде, оңтүстік Сахалинде таралған.
Лигнандар өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған. Олар бос, яғни жеке күйінде де, гликозидтер түрінде де болады. Өсімдіктердің барлық мүшелерінде болады, әсіресе тұқымдарда, тамырда, сүректе және сүректенген сабақтарда мол болады.
Лигнандар - фармакологиялық белсенді заттар. Подофиллин тобындағы лигнандар ісікке (опухоль) қарсы әсер етеді. Лимонник және элеутрокок деген Қазақстанда кездеспейтін өсімдіктердің қуаттандырғыш және сергітетін әсерлері бар екендігі анықталған.
Алыну жолы
Өсімдік шикізатынан лигнандарды этил спиртімен экстракттайды. Оларды хромотограммаларда және фенолды қосылыстарға арналған реактивтер арқылы анықтайды. Лигнандарды алуды алюминий колонкалары мен селикагельде адсорбциялық хроматография көмегімен жүзеге асырады. Кейбір лигнандар сығып алған сұйықтықты кристализация жолымен алады. Лигнандарды среік заттардан бөліп алу қиын болғандықтан, оны қоспаларын пайдалану ұсынылады.
Құрамында лигнандар бар өсімдіктер
Қытай лимоннигі - Schіsandra chіnensіs (Turcz.) Baill. - Лимонник китайский
Тікенекті элеутерококк – Eleutherococcus sentіcosus (Rupr. & Maxim.) Maxim.– Элеутерококк колючий
Мақсыр Рапонтикум - Rhapontіcum carthamoіdes (Willd.) Iljin – Рапонтикум сафлоравидная
Podophyllum peltatum L. - Подофилл щитовидный –Қазақстанда кездепейді
Үнді құнжыт - Sesamum indicum L. - Кунжут индийский
Шұбар алатікен – Silybum marianum (L.) Gaertn.- Расторопша пятнистая
• Тұқымдас: Аралия - Araliaceae – Аралиевые
Туыс: Элеутерококк - Eleutherococcus – Элеутерококк
Түр: Тікенекті э. – Е. senticosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. – Э. колючий
Биологиялық сипаттамасы. Жемістері қара шар түрінде жинақталған бұталы өсімдік. Бұта денесінің ұзындығы 2-2,5 м-ден 4-5 м-ге дейін жетеді. Өркендері тік, ашық сұр қабықпен қапталған, жиі орналасқан тікенектері бар.
Жапырақтары күрделі саусақшалы, сағақтары ұзын.
Гүлдері майда, қарапайым шатырша түрінде жиналған.
Жемістері шар тәріздес, жылтыр, тұқымдары жарты ай формалы, сарғыш, ұзындығы 3,5 – 8,5 мм.
Шілде – тамызда гүлдейді, жемістерін қыркүйек айында береді.
Таралуы:Тек Қиыр Шығыста – Примор, Хабаровск өлкесінде, оңтүстік Сахалинде таралған.
oo
№ 15 дәріс:
Құрамында лигнАндар, антроцен туындылары флованоидтар, илік заттары бар Өсімдіктер жӘне олардың ерекшеліктері, ДӘРІЛІК ШИКІЗАТЫ, ПАЙДАЛАНЫЛУЫ
Орындаған: Осмонали Б.Б. , Хамза А.
Қабылдаған: б.ғ.к., аға оқытушы
Тыныбеков Б. М.
oo Жоспар
I. Лигнандар.
1. Құрамында лигнандар бар өсімдіктер
oo өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
oo химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
oo Қолданылуы
oo Реми медицинада
oo Халық медицинасында
II. Антрацендер
1. Антрацен туындылары және олардың гликозидтеріне алпы түсінік.
2. Құрамында антрацен туындылары бар өсімдіктер
oo өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
oo химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
oo Қолданылуы
oo Реми медицинада
oo Халық медицинасында
III. Флавоноидтар
1. Флавоноидтар туралы жалпы түснік.
2. Құрамында флавоноидтар бар өсімдіктер
oo өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
oo химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
oo Қолданылуы
oo Реми медицинада
oo Халық медицинасында
IV. Илеуші заттар
1. Илеуші заттар туралы жалпы түсінік.
2. Құрамында илеуші заттар бар өсімдіктер
oo өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
oo химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
oo Қолданылуы
oo Реми медицинада
oo Халық медицинасында
Лигнандар.
Лигнандар көміртегі қаңқалы (С6-С3) екі фрагменттен тұрады. Лигнандар майларда, эфир майларында және смолада (қарамай) жақсы ериді. Олардың өсімдік клеткаларында бірге болуы осымен түсіндіріледі.
Лигнандар өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған. Олар бос, яғни жеке күйінде де, гликозидтер түрінде де болады. Өсімдіктердің барлық мүшелерінде болады, әсіресе тұқымдарда, тамырда, сүректе және сүректенген сабақтарда мол болады.
Лигнандар - фармакологиялық белсенді заттар. Подофиллин тобындағы лигнандар ісікке (опухоль) қарсы әсер етеді. Лимонник және элеутрокок деген Қазақстанда кездеспейтін өсімдіктердің қуаттандырғыш және сергітетін әсерлері бар екендігі анықталған.
Алыну жолы
Өсімдік шикізатынан лигнандарды этил спиртімен экстракттайды. Оларды хромотограммаларда және фенолды қосылыстарға арналған реактивтер арқылы анықтайды. Лигнандарды алуды алюминий колонкалары мен селикагельде адсорбциялық хроматография көмегімен жүзеге асырады. Кейбір лигнандар сығып алған сұйықтықты кристализация жолымен алады. Лигнандарды среік заттардан бөліп алу қиын болғандықтан, оны қоспаларын пайдалану ұсынылады.
Құрамында лигнандар бар өсімдіктер
Қытай лимоннигі - Schіsandra chіnensіs (Turcz.) Baill. - Лимонник китайский
Тікенекті элеутерококк - Eleutherococcus sentіcosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. - Элеутерококк колючий
Мақсыр Рапонтикум - Rhapontіcum carthamoіdes (Willd.) Iljin - Рапонтикум сафлоравидная
Podophyllum peltatum L. - Подофилл щитовидный - Қазақстанда кездепейді
Үнді құнжыт - Sesamum indicum L. - Кунжут индийский
Шұбар алатікен - Silybum marianum (L.) Gaertn.- Расторопша пятнистая
oo Тұқымдас: Аралия - Araliaceae - Аралиевые
Туыс: Элеутерококк - Eleutherococcus - Элеутерококк
Түр: Тікенекті э. - Е. senticosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. - Э. колючий
Биологиялық сипаттамасы. Жемістері қара шар түрінде жинақталған бұталы өсімдік. Бұта денесінің ұзындығы 2-2,5 м-ден 4-5 м-ге дейін жетеді. Өркендері тік, ашық сұр қабықпен қапталған, жиі орналасқан тікенектері бар.
Жапырақтары күрделі саусақшалы, сағақтары ұзын.
Гүлдері майда, қарапайым шатырша түрінде жиналған.
Жемістері шар тәріздес, жылтыр, тұқымдары жарты ай формалы, сарғыш, ұзындығы 3,5 - 8,5 мм.
Шілде - тамызда гүлдейді, жемістерін қыркүйек айында береді.
Таралуы:Тек Қиыр Шығыста - Примор, Хабаровск өлкесінде, оңтүстік Сахалинде таралған.
Химиялық құрамы және әсер етуші заттары
Элеутерококктың құрамында (жабайы бұрыш):
Моносахаридтер, полисахаридтер;
Шайыр, балауыз;
Пектинді заттар;
Кумариндер туындысы;
Майлы қышқылдар;
Эфир майлары;
Микроэлементтер;
А, В, С, D, Е элеутерозидтері
Бұл заттар невроз кезінде, қажығанда, және ауыр науқастан кейін, жалпы әлсіздік, гипотония кезінде, стресстен арылу үшін, есту қабілетін және көру қабілетін жоғарылатуға әсер етеді.
Қолданылуы
Ресми медицинада
Элеутерококк , орталық жүйке жүйесін ынталандырады мотор белсенділігін арттырады және рефлекс қызметін себепші, дене және ақыл-ой арттырады өнімділік, көру өткірлігі артады метаболизмін жақсартады және бейімдеуші организмнің сипаттары, қандағы қант қалыпқа келтіреді, сондай-ақ мазмұны қандағы гемоглобин, қан қысымы, бар және стресске қарсы тоник (тоник) тиімділік, тәбетті арттырады.
Халық медицинасында:
Элеутерококктың сұйық сығындысын жалпы күш беру үшін, ауыр оталардан кейін, спортпен шұғылданатын адамдар қолданады. Рецептісі: ұнтақталған тамырынан 1 с қасық алып, 1\2 л су үстінен құйып, 5 минут қайнатады, суығанша ұстайды. 20-30 мл-ден күніне 3 рет қабылдайды. Оны гипотония, астения, ревматизм, кезінде қолданады.
Жақпамайы: құрғақ тамырын алып, майдалап, ұнтақтың бір бөлігін алып, оны шошқаның ішкі майының (басқа майды алуға болады) 5 бөлігімен араластыру керек. Бұл жақпамайды жаралар болғанда, экзема, псориаз кезінде қолдануға болады.
Алайда өсімдікті мынадай жағдайларда қолдануға болмайды: аллергиялық реакциялар кезінде, ұқысыздық, гипоклимия. Миокард инфарктісінде, аритмия, ұйқының бұзылуында және церебральді-қантамырлы патология кезінде қолдануға болмайды. Соған қоса, жүктілік кезінде, 12 жасқа дейінгі балаларға болмайды.
oo Тікенекті элеутерококктан алынатын дәрілер
oo Тұқымдас: Күрделігүлділер - Asteraceae - Сложноцветные
Туыс: Алатікен - Silybum - Расторопша
Түр: Шұбар алатікен - S. marianum (L.) Gaertn - Расторопша пятнистая
Биологиялық сипаттамасы. Астралылар тұқымдасына жататын бір немесе екі жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. Бір ғана түрі - шұбар А. (S. marіanum) белгілі. Ол Қазақстанда таулы, шөлді аймақтарында өседі. Биікт. 14 - 30 см, кейде 1,5 м-ге жетеді. Сабағы жалаң, кейде түкті, бұтақты. Жапырақтары тікенді, жылтыр ақ дағы болады. Гүлдері көп, қызғылт, көкшіл, кейде ақ түсті, ірі, дара себет гүлшоғырына топталады. Шілде - тамыз айларында гүлдеп, жемістенеді. Тұқымы домалақ, тықыр, қара қоңыр немесе ақшыл шұбар.
Таралуы. Батыс және орталық Еуропада, Ресейдің оңтүстің аудандарында, Украина, Батыс Сібір, Сондай-ақ Америкада, Азияда, Шатландияда кездеседі.
Химиялық құрамы, дәрілік шикізаттар
Өсімдіктің құрамында:
флавоноидтар жәнефлавонолигнандар(силибинин, силикристин, силидианин)
алкалоидтар
сапониндер,
белки
К витамин
шайыр
тирамин, гистамин,
т.б макро- және микроэлементтер.
Ресми медицинада
Алатікен қартаюдың алдын алатын жақсы антиоксидант болып келеді. Ол биологиялық құрылымдарды бұзатын бос радикалдарды бейтараптандырады. Алатəкен Ресей жəне көптеген Батыс Еуропа елдерінің фармакопеясына кіреді. Фармацевтік өндіріс алатікеннің сығындысы мен тұнбасын жəне осы өсімдіктің жемістеріндегі флаволигнаттары бар "Холелитин", "Силибор", "Легалон", "Карсил" препараттарын жасап шығарады
Жемістерінің сығындысы (экстракт) бірнеше өт айдағыш дəрілердің құрамына кіреді. Гомеопатиялық препарат Carduus marianus та бауыр жəне өт қапшығында ауыру сезімі пайда болғанда қабылайды.
Жасалатын препараттар: Бонджигар, Силибор, Легалон, Карсил, Гепабене, Здравушка, Гепасил
Халық медицинасында
Алатікеннің экстракты бауырдың (гепатит, цирроз, уыттық зақымдар), көкба-уырдың ауруларын емдеу кезінде, өт қуығының тастары кезінде қосалқы құрал ретінде тиімді. Өт өн-діру ұлғаяды.
Алатікен жапырақтарынан жасалған сұйық ботқа (кашица) жараларды, күйіктерді жақсы емдейді. Ірі жапырақтарының тікенектерін алып тастап, майдалап, зақымдалған жерге қойып, бинттейді. Оны жиі ауыстырып тұру керек.
Шұбар алатікеннен жасалатын дәрілер
oo Тұқымдас: Күнжіттер - Pedaliaceae - Кунжуты
Туыс: Күнжіт - Sesamum - Кунжут
Түр: Үнді күнжіті - S. indicum L. - Кунжут индийский
Биологиялық сипаттамасы. Дүние жүзінде тропиктік аймақтарда және Оңтүстік Африкада өсетін 20-ға жуық түрі белгілі. Қазақстанда 1 түрі - үнді Күнжіті (S. іndіcum) бар. Бұл биіктігі 1 - 2,5 метрдей, өте тез өсетін бір жылдық өсімдік. Сабағы тік, 4 - 8 қырлы, тамыры 1 м тереңдікке дейін жетеді. Төм. жапырақтары қысқа, жалпақ болады. Орта тұсындағылары ірі келеді. Ашық қызғылт, күлгін не ақ түсті, дара гүлі жапырақ қойнауынан жетіледі. Гүлі оймаққа ұқсайды. Маусым - тамыз айларында гүлдеп, жемістенеді. Вегетац. мерзімі 2,5 - 5 ай. Жемісі - көп қырлы қорапша, ұзындығы 3 - 5 см, піскенде қақырап ашылады да, тұқымы жерге төгіледі. Бір қорапшада 80-ге жуық дән болады.
Дәрілік шикізаттар және химиялық құрамы
Күнжіт дəнектерінде ең бір жақсы тағамдық майларының 60% болады, оның ішінде олеин қышқылы 48% жəне линол қышқылының 36,8% болады. Бұдан басқа күнжіт дəнектерінде белоктың 19% жəне еритін көмірсулардың 17,5% болады. Күнжіт майының жоғарғы сорттары прован майынан кем емес
Өсімдік құрамында сезамин заты бар. Ол мықты табиғи антиоксидант: қандағы зиянды холестеринді азайтады.
Кальций, фосфор, магний, темір
Фосфор-кальций алмасцын реттейтін фитин заты.
Қолданылуы
Ресми медицинада
Медицинада күнжіт майының жоғарғы сорттарын сыртқа қолданатын дəрілер мен инъекциялық ерітінділерді дайындау үшін қолданады.
Күнжіт майы тромбоциттер санын көбейтіп, қанның ұюын жылдамдатады, сондықтан оны гемаррогиялық диатез жəне Верльгоф ауруын емдеу үшін пайдаланады (1 ас қасықтан күніне 3 рет).
Халық медицинасында
Сүйекті, бұлшық етті қатайту үшін: күнжіттің ақ тұқымдарын пеште қуырып, ұнтақтап, күніне 1 ас қасықтай жеп тұру керек және зімбір сусынымен (имбирный сок) артынан ішу керек. Курс - 14 күн.
Суық тиюдің симптомдарын да жеңілдетуге болады: су моншасында 38-40 С дейін ысытып, ұйқыға жатар алдында кеуде мен арқаға жағады. Күнжіт майының бірнеше тамшысын жылы сүтке құйып, ангина және фарингит кезінде бірнеше рет үшу керек
Ортаңғы құлақ қабынған кезде жылы майды тамшылатып құяды.
Үнді күнжітінан жасалатын дәрілер
oo Тұқымдас: Лимонниктер - Schisandraceae - Лимонники
туыс: Лимонник - Schisandra - Лимонник
түр: Қытай лимоннигі - S. chinensis (Turcz.) Baill. - Лимонник китайский
Биологиялық сипатамасы. Ұзындығы 10-15 м болатын лиана,солтүстік аудандарда 4 м-ден сирек асады. Диаметрі 2 см болатын сабағы тіректе оралып тұрады және қабыршақты, қыртысты күңгірт-қоңыр қабықпен қапталған. Өркендерінде тегіс сарғыш қабықша.
Жарықсүйгіш, бірақ ерте жастық кезеңде ұзақ және қатты көлеңкеге төзімді.
Таралғу аймағы: Қытай, Жапония және Корея. Ресей аумағында тек Примор және Хабаровск өлкесінде, Сахалинде, Курил аралдарында кездеседі.
Химиялық құрамы, дәрілік заттары
Лимонник құрамында 10 лигнан кездеседі.
Схизандрин - тонизациялайтын қасиетке ие басты лигнандардың бірі. Өсімдіктің құрамында бұдан басқа дезоксисхизандрин, у-схизандрин табылған. Бұдан басқа құрамындағы заттар:
Лимон, алма және шарап, аскорбин қышқылдары;
Эфир майлары;
Май қышқылдары;
Илік заттар;
С витамині және т.б.
Лимонниктің дәрілік қасиеті оның құрамындағы лигнандардың болуымен байланысты.Лимонник орталық жүйке жүйесін қоздырады, рефлекторлық қозғыштықты тудырады.
Қолданылуы
Дәстүрлі медицина:
Лимонниктің спирттік тұнбасы дәріханаларда сатылады. Ол ОЖЖ-ға стимулдаушы әсер көрсетеді, артериялық қысымды көтереді; неврастения, астеникалық және астенодепрессивтік жағдайлар кезінде қолданады (жылдам шаршағыштық, тітіркенгіштік, ұйқы басу, төмен артериялық қысым).
Лимонник тұнбасын ішке күніне 20-30 тамшыдан тамаққа дейін 30 минут немесе тамақтан кейін 4 сағат өткенде (күніне 2-3 рет) қабылдайды. Емделу курсы 20-25 күнді құрайды. Емдік әсері біртіндеп жүреді.
Халық медицинасы:
Лимонник тұнбасын дайындағанда жемістердің 10 г судың 200 мл мөлшеріне есептеп дайындайды. Оларды арнайы ыдыста езгілейді, үстінен ыстық су құйып, қайнатады және сол мезетте-ақ оттан алып, суытып, күніне 1 ас қасығынан қабылдап тұрады.
Ежелгі Қиыр Шығыс тұрғындары лимонниктің кептірілген жемістерін аспен бірге қабылдап отырған. Өйткені олардың айтуы бойынша, жемістер күшті сақтап тұрады.
Қытай лимоннигінен алынатын дәрілер
oo Тұқымдас: Күрделігүлділер - Asteraceae - Сложноцветные
туыс: Rhaponticum - Рапонтикум - Рапонтикум
түр: R.carthamoides - Мақсыр рапонтикум - Рапонтикум сафлоровый
Биологиялық сипатамасы. Мақсыр рапонтикумы-көпжылдық шөптесін өсімдік, биіктігі 0,5-2м аралығында, тамырсабағы сүректенген көптеген тамырлары бар. Сабақтары бірнешеу, олар бұтақтанбаған. Жапырақтары кезектесіп орналасқан, шеттері ара сияқты. Гүлшоғы - үлкен шар тәрізді себет, жеке сабақтың ұшында орналасқан. Гүлдері қызғылт-ақшыл көк. Жемістері - қоңыр тұқымшалар. Тұқымдары қоңыр қырлы, ұзындығы 6-8 мм, ені 3-4 мм. Жемісі тұқымша. Мақсыр рапонтикум қысқы суыққа төзімді, жарық сүйгіш өсімдік. Шілде тамыз айларында гүлдейді. Тамыз - қыркүйек айларында жемістейді. Хромосома саны - 24.
Таралуы. Мақсыр рапонтикум өсімдігі Онтүстік Сібір эндемі. Шығыс Қазақстан тауларына да кіреді.
Оның ареалы Кузнетцк алатауын Батыс және Шығыс Саян, Хамар-Дабаның, Тарбағатай, Жетісу Алатауларының және алтайдың биік тау және орман белдеулерінде қамтиды. Қазақстанда Алтай, Тарбағатай, Жоңғар тауларының биік деңгейіндегі шалғындықтарда кездеседі.
Химиялық құрамы және дәрілік шикізаты
Өсімдіктің тамырсабағында фиоэкдизон иынтығы, стеройдтер, гликозиттер, флаванойдтар, иілік заттар, эфир майлары болады.
Смолалар, майлар, балауыз, кемеди, каротин аскорбин қышқылы, инулин, қымыздық кальций қышқылдары, фосфор қышқылдарының қалдықтары болады. Негізі биологиялық белсенді заттардың бірі ол экдистерон. Жер үсті мүшелерінде экдистерон мөлшері 0,26 пайыздан 0,57 пайызға дейін, ал жемістерінде тұқымдарында 1,51 пайыз.
Медицинада мақсыр рапонтикумның тамыры мен тамыр сабағын қолданады. Өсімдікті күз соңында топырақ қатуынан соң жинайды.
Қолданылуы
Ресми медицинада
Медицинада ОЖЖ-ны стимулдайтын зат ретінде қолданылады. Сығындысы астенодепресстік күйлерде, климакстық кезеңде, депрессия жіне импотенцияға жағымды әсер етеді. Бұл өсімдіктің тұнбаларын дәріханалардан алуға болады. Инъекция түрінде салады. Организмге түскеннен кейін қан ағысымен ішкі мүшелерге тасымалданып, молекулалық деңгейде әсер етеді.
Адамды критикалық күйлерден шығаруға қабілетті: пульс қалпына келеді және коронарлы қан ағысы жақсарады, қан тамыр ішіндегі заттардың қоюлығы азаяды. Рапонтикумнан жасалған препараттар қымбат, сондықтан мүмкіндік болса, оны үйге отырғызған дұрыс.
Оған қосымша сүйектер сынған кезде жылдамырақ бітісу үшін көмектеседі.
Халақ медицинасы
Қажудан арылу үшін: құрғатылған, майдаланған шөпті бір стақан ыстық су құйылған ыдысқа салу керек. Жарты сағатқа бу моншасына қойып қою керек. Моншадан алып, 45 минутқа тағы тұндырып қою керек. Сүзіп алып, күніне екі рет екі қасықтан ішу керек. Емделу курсы 3 апта. Бұл рецепт ұйқысыздықтан арылу үшін де көмектеседі.
Өсімдіктер алынатын дәрілер
Өсімдіктердің синтездейтін фармакологиялық белсенді қосылыстарының ішінде хиноидты құрылысты антраценнің туындылары ерекше топ болып саналады. Антрацен туындылары тотығу дәрежесіне байланысты үш топқа бөлінеді:
Антрахинондар.
Антрондар.
Антранолдар.
Антрахинондар өз кезегінде екі үлкен класқа:
Хризациндар туындылары
Ализарин туындылары
Антрахинондар туындылары және олардың қалпына келген өнімдері (антрон және антранол) өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған. Олар өте жиі мына төмендегі тұқымдастар өкілдерінде кездеседі: 1) Rubіaceae; 2) Rhamnaceae; 3) Polygonaceae; 4) Fabaceae; 5) Lіlіaceae. Олар төменгі сатыдағы өсімдіктерде де табылған. Мысалы, қыналарда, саңырауқұлақтарда және өңездерде (плесень). Антрахинондар өсімдіктерде тотығу-қалпына келу процестерінде маңызды роль атқарады.
Антраценнің туындыларын алу үшін көбінесе полиамидті сорбентте колонкалық хроматографияны жиірек қолданады, ал элюациялауды өспелі полрялықты органикалық еріткіштердің көмегімен жүреді
Құрамында антрацен туындылары бар өсімдіктер
Сынғақ итшомырт - Frungula alnus Mіll. - Крушина ольховидная
Ішдәрі қаражемі - Rhamnus cathartіca L. - Жестер слабительный
Rheum palmatun L. - Ревень дланевидный - Қазақстанда кездеспейді
Атқұлақ жылқы қымыздығы - Rumex confertus Wіlld. - Щавель конский
Шілтер жапырақ шайқурай - Hyperіcum perforatum L. - Зверобой продырявленный
Aloe arborescens Mіll. - Алоэ древовидное - Қазақстанда кедеспейді
oo Тұқымдас: Қаражемістер - Rhamnaceae - Крушиновые
туыс: Итшомырт - Frangula - Крушина
түр: Сынғақ итшомырт - Frangula alnus Mіll. - Крушина ольховидная
Биологиялық сипаттамасы. Сыңғақ итшомырт - бұта, өте сирек ағаш биіктігі 3м дейін болуы мүмкін. Діңі және бұталары тікенексіз тегіс. Жапырақтары кезектесіп орналасқан. Сағақты, сопақ, қысқа үшкірленген, жылтыр 6-8 пар параллельді екінші жүйкелі. Гүлдері ұсақ, жасыл-ақшыл. Жемістері - сүйекше. Олар алғаш жасыл-көк, сосын қызыл, ал піскен кезде қара түсті. Сүйектері 2, олар дөңгелек.
Таралуы. Бұл өсімдіктің ареалы ТМД елдерінің бүкіл Европалық бөлігін алып жатыр. Негізінен жалпақ жапырақты және аралас ормандарда өседі.
Қазақстанда - далалық Қазақстанның Солтүстігінде ормандардың шеттерінде, өзендер жағалауларында бұталар арасында, Орталық Қазақстандағы ұсақ шоқыларда, тауларда Алтайдан Іле Алатауына дейін кездеседі.
Химиялық құрамы
Жаңа жиналған сыңғақ итшомырт қабығында алғашқы антронолглюкозид-франгулирозид болады. Оның адамды құстыратын әсері бар.
Антронолдар ауа оттегісімен өздігінен тотығуға қабілетті. Сондықтан сыңғақ итшомырт қабығын бір жыл сақтағаннан кейін пайдаланады.
Жапырағында:
сапониндер, алкалоидтар; С дәрумені; Илікзаттар; Флавоноидтар; Көпядролы қосылыстар; Антрахинон.
Тозаңында: каротиноид, бета-каротин, С дәрумені, фенолкарбон қышқылдары, катехиндер, флавоноидтер, антрахинондар, көмірсулар.
Жемісінде: алма қышқылы, эфир майлары, алкалоидтар, пектиндер, қанттар және т.б.
Қолданылуы
Халық және ресми медицинада итшомырттың қабығының қайнатпасын созылмалы іш қату кезінде және ішектің жалпы әлсіздігі кезінде қолданады
Ресми медицина
фармацевтикалық өндірісте итшомырттың сулы және құрғақ сығындысын шығарады, оның қабығы көптеген ішті босатуға арналған дәрілердің құрамына кіреді. Сұйық экстрактісін 20-40 тамшы белгілейді, ал таблеткаларын ("Рамнил) ұйқының алдында 1-2-ден ішеді.
Халық медицинасы
қайнатпаны дайындау. Қабықшаның 20 г (2 ас қасық) эмаль ыдысқа салады, үстінен 200 мл ыстық қайнаған су құяды, бетін жауып, су моншасна қалдырады. Сол уақытта жиі араластырып тұрады (30 мин), бөлме температурасында 10 мин суытады, сүзіп, қалған шикізатты сығып алады. Алынған қайнатпаға 200 мл-ге дейін қайнаған су құяды. Дайындалған қайнатпаны 2 тәул аса ұстауға болмайды. Оны күн түспейтін жерге, құрғақ, әрі салқын жерде ұстайды.
oo Сынғақ итшомырттан алынатын дәрілер
oo тұқымдас: Қаражемістер - Rhamnaceae - Крушиновые
туыс: Қаражеміс - Rhamnus - Жестер
түр: Ішдәрі қаражеміс - R. cathartica L. - Жестер слабительный
Биологиялық сипаттамасы. Ішдәрі қаражеміс - онша үлкен емес ағаш немесе үлкен бұта. Қарама-қарсы орналасқан бұтақтарымен, бұл бұтақтар ұштарында тікенектер бар, қабығы қызыл-қоңыр, жылтыр (жас бұтақтарда) немесе қара, кедір-бұдыр, (ескі бұтақтарда) - жапырақтары қарама-қарсы орналасқан сағақты, дөңгелек жұмыртқа, шамалы үшкірленген, майда араның тісі сияқты, негізгі жүйкеден екі жағынан да үштен доға тәрізді жүйкелері болады. Жемістері - шырынды сүйек.
Таралуы. Ішдәрі қаражеміс ТМД елдерінің Европалық бөлігінде (Солтүстік райондардан басқа), Кавказда, Батыс Сібірдің орманды даласында және Қазақстанда кездеседі.
Жалпақ жапырақты және аралас ормандарда, ормандардың шеттерінде, бұталар арасында, өзен бойларындағы шалғындықтарда жиірек кездеседі. Қазақстанда шөлдер және биік таулардан басқа барлық далалық және тау беткейлерінде ормандар шеттерінде кездеседі.
Химиялық құрамы
Ішдәрі қаражемісіндегі оксиметилантрахинондар құрамы сыңғақ итшомырттың қабығындағы құрамға жақын. Қаражемісте глюкофрангулин (рамнокатартин деп аталады), франгулин, франгулаэмадин және жостерин болады. Қаражемісте бірқатар флавонолдар, оның ішінде рамноцитрин, рамнетин, кверцетин және кемпферол, соныман қатар қанттар және пектин заттары болады.
Қолданылуы
Халық медицинасында
Бұл өсімдікті ауызды шаю үшін, тері аурулары кезінде (экзема, т.б.) шаю үшін, іріңді жаралар кезінде, сыздауықтарға жемістерінің және бұталарының қайнатпасын қолданады.
Ал фармацевтикалық өндірісте ішті айдау дәрілерінің құрамына кіреді.
Қаражеміс тұнбасы: жемістердің 1 ас қасығына 1 стақан ыстық су құю керек, бетін жауып, 2 сағат тұндырып қою керек. Түнде жарты стақан ішіп тұру керек (іш айдау үшін).
Қаражеміс қайнатпасы: құрғақ жемістердің 20 г 0,5 л суда 20 минут қайнатып, 8-10 сағат тұндырып қояды, сосын сүзіп алу керек. Күніне 3-4 рет 1 ас қасықтан ішу керек.
oo Ішдәрі қаражемістен алынатын дәрілер
oo Тұқымдас: Тарандар - Polygonaceae - Гречишные
Туыс: Қымыздықтар - Rumex - Щавель
Түр: Атқұлақ жылқы қымыздығы - R.confertus - Щавель конский
Биологиялық сипаттамасы. Қымыздық көпжылдық шөптесін өсімдік. Сабағының биіктігі 150 см дейін, қысқа көпбасты тамырсабағы мықты аз тармақталған тамырға ауысады. Жапырақтары кезектесіп орналасқан, төменгілері үшбұрышты-жұмыртқа тәрізді, түпкі жағы жүрек тәрізді, ұзындығы 15-25 см шамасында. Сабақтағы жапырақтары бірте-бірте кішірейіп жұмыртқа-ланцет тәрізді болады. Гүлдері ұсақ, жасыл-көкшіл, сыпырғы тәрізді гүлшоғына жиналған. Жемістері - жұмыртқа тәрізді, 3-қырлы, ашық-қоңыр жаңғақша. Мамыр айында гүлдейді.
Таралуы. ТМД елдерінің Европалық бөлігінде, Кавказда, Оңтүстік Сібірде, Қазақстанда кездеседі. Негізінен шалғындықта, өзен бойларында, орман алаңдарында, жол бойларында кездеседі.
Химиялық құрамы
Өсімдік құрамында 4%-ға дейін антрагликозидтер болады. Антрагликозидтер құрамында негізгі агликондар реум-эмодин және хризофанол, илеу заттары 13-15% шамасында. Олар пирокатехин туындыларына жатады. Мол мөлшерде флавоноидтар, К дәрумені, шайырлар, эфир майлар, темір, аскорбин қышқылы.
Дәрілік шикізаты: тамыры, тамырсабақ, жерүсті мүшелері, илік заттар.
Қолданылуы
Жылқы қымыздығы медицинада қайнатпалар мен ұнтақтар түрінде пайдаланылады. Тамыры мен тамырсабақтары іш айдау, тұтқырлатқыш зат, ішекқұртқа қарсы, қан тоқтатқыш, бактерицидтік, т.б. қасиеті бар.
Халық медицинасында: қайнатпаны дайындау үшін ұнтақталған тамырдан 1 ас қасық алып, үстінен 200 мл қайнаған ыстық су құйып, отқа 15 мин қайнатту керек. Одан соң 2 сағат тұндырып, содан кейін сүзіп алады. Қабылдау: 100 мл күніне 3 рет. Оны мидағы қан айналуды дұрыстау үшін қабылдайды.
Ресми медицина: жылқы қымыздығын ұнтақ түрінде ішке қабылдайды. Бұдан басқа, ұнтақтар қаназдық кезде жақсы әсер береді, асқорыту жолдарын реттейді.
Асқазан жараларында, энтероколитте жылқы қымыздығының эфир майлары қолданылады.
oo Тұқымдас: Hypericaceae - Шайқурайлар - Зверобойные
туыс: Шайқурай - Hypericum - Зверобой
түр: Шілтер жапырақ шайқурай - Н. perforatum - Зверобой продырявленный
Биологиялық сипаттамасы. Гүлдері едәуір көлемді, жалтыр сары, қалқан секілді сыпырғыға жиналған. Тостағаншалары мен күлтелері 5-тен, көп аталықтары 3 шоққа бөлінген. Гүлдері шырынсыз бірақ ашық, бояуы және тозаңның шамадан тыс көптігі жәндіктерді шақырады. Гүлдеуі мекеніне байланысты маусымнан тамызға дейін созылады. Тұқымы тамыз және қыркүйек айларында жетіледі. Бұл үш қырлы, қоңыр түсті қауашақтар басқалардан ерекше көзге түседі. Құрғақ күндері ашылады да, жаңбырлы күндері жабылып тұрады
Таралуы. Қазақстанның барлық аудандарында, өзен жағасында, шалғынды далада, бұталы өсімдіктер арасында, тау сайларында, беткейлерінде, тың жерлерде өсіп-өнеді.
Химиялық құрамы.
Негізгі әсер етуші заттары - конденсацияланған антраценон туындылары - гиперицин, псевдагиперицин және т.б. Олардың мөлшері 0,5%-ға жетеді. Олардан басқа смола заттары (10%-ға дейін) флавоноидтар, илеуші заттар, эфир майлары болады. Флавоноидтардан флавоноидгликозидтер: гиперозид 1% шамасында (галактозид, кверцетин), рутин, кверцетин болады. Илеуші заттар 10%-ға дейін болады. Олар конденсацияланған туындылар тобына жатады. Мол мөлшерде каротин (55мг100гр) және аскорбин қышқылы.
Дәрілік шикізаты
Hyperіcum perforatum өсімдігінің жер үсті мүшелерін гүлдегеннен бастап жинауға болады. Кесіп алынған өсімдіктер ұзындығы 30 см шамасында. Жинап алынған өсімдікті олардың гүлдерінің бояуын сақтау үшін тез арада ауада кептіру керек. Жиналған шикізаттың бальзамның иісіндей иісі және ауыз қуыратындай ащы дәмі болады.
Қолданылуы
Бұл өсімдікті тұнба ретінде (Tіnctura Huperіcі) қабынуға тырыстыратын (вяжущее) және ішектің шырышты қабатының қабынуына қарсы дәрі ретінде, колитпен ауырғанда, стоматитпен (ауыздың сілекей қабығының қабынуы, ауыз уылуы) қызыл иекті (десна) шаюға және майлауға қолданылады.
Ресми медицина. Гинекологиялық практикада шайқурай майын жатыр мойны эрозиясын емдеуде, қабыну ауруларында, молочница кезінде қолданады.
Халық медицинасы.
Шайқурай қайнатпасы: 10 г (бір жарым ас қасық) 200 мл суға. Қайнағаннан соң әлсіз отта 3-5 минут пісіреді, отты өшіреді. Жабық ыдыста 30 мин ұстайды, сүзіп және сығып алады. Күніне 3 рет тамаққа дейін 30 мин бұрын стақанның 3\1 бөлігін қабылдайды.
Шайқурайдың арақтағы тұнбасы: құрғақ майдаланған шөптен 8 ас қасық алып, шыны банкаға салады (500-650 мл), үстінен 250 мл арақ құяды, қақпағын жабады, 14 күнге қойып қояды, арасында шайқап тұру керек. Кейін сүзіп алады. Стоматологиялық практикада тұтқырлататын және қабынуа қарсы зат ретінде пайдаланады.
Шілтер жапырақ шайқурайдан алынатын дәрілер
Флавоноидтар
Флавоноидтар дифенилпропан С6-С3-С6 қаңқасы жататын табиғи қосылыстардың үлкен тобын құратын, өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған фенолды қосылыстар.
Флавоноидтар классификациясы.
Барлық флавоноидтар негізіне флавон деген қосылыс жатады. Флавон дегеніміз 2-фенил-хроман немесе 2-фенил-хроман немесе 2-фенил-бенз-(-пиран.
Барлық флавоноидтар бірнеше негізгі топтарға бөлінеді: 1)Катехиндер; 2)Лейкоантоцианидиндер; 3)Антоцианидиндер; 4)Флавонондар; 5)Флавонолдар-3; 6)Флавондар және флавонолдар; 7)Халкондар және дигидрохалкондар; 8) Аурондар; 9) Изофлавондар.
Флавоноидтар өздерінше бос күйінде де, немесе гликозидтер түрінде де (катехиндерден басқасы) кездеседі. Көміртекті бөлігі ретінде моно-, ди- және трисахаридтер болуы мүмкін. Моносахаридтерден кәдімгі өсімдіктерде болатын қанттар: D-глюкоза, D-галактоза, D-ксилоза, L-рамноза, L-арабиноза болады.
Флавоноидтар өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған. Флавоноид қосылыстары өсімдіктердің барлық мүшелерінде гликозидтер формасында жинақталады. Гүлдердің күлтелерінде антоциандар (антоцианидин гликозидтері) болады.
Олар гүлдерді алқызыл, қызғылт, қызғылт-көкшіл және жасыл-көк түрге бояйды. Гүлдердің сары түске боялуы оларда каратиноидтармен қатар флавонол гликозидтері (аурандар және халкондар) болуына байланысты.
Көптеген жемістердің бояуларының негізі - антоциандар және флавонолды гликозидтер. Жапырақтарда флавоноидтардан флавонол гликозидтері басым болады, ал антоциандар салыстырмалы аз. Тұқымдарда флавоноидтар бос және байланысқан күйінде бола алады, мысалы флавонол кверцетин. Тұқымдардағы флавоноидтардың қызметі белгісіз. Олар тұқымның өсуін тежейді деген болжам бар.
Дәрілік өсімдіктерден флавоноидтарды бөліп алу әдістері
Флавоноидтар үшін өсімдіктерден бөліп алатын уникалды әдісі жоқ. Әрбір әдісте флавоноидтармен бірге бірлесіп бөлінетін заттарға және шикізаттың ерекшеліктеріне байланысты болады.
Флавоноидтарды бөліп алу үшін өсімдіктерді сәйкес қоспада эксракциясын жасайды: этанолмен, метанолмен, ыстуқ сумен немесе спирт-сулы қоспамен.
Тазалап және бөлу үшін қолданады:
1. Таңдамалы экстракцияны
2. Ауыр металдардың тұздарымен тұндыру
3. Хромотографиялық әдітер
Дәрілік өсімдіктерден флавоноидьарды бөліп алу экстракцияны қолданады:
1. Дәрілік өсімдіктердің экстракцияланған флавоноидтарының суммасы (70%,80% этанолмен немесе метанолмен)
2. Вакуумда спиртті суқалғанша айдайды
3. Алынған флавоноидтар суммасын липофильды затардан СCl4 тазарту
4. Флавоноидтарды өсу полярлығымен фракцияларға бөлінуі.
1) Агликондарды этилді эфирмен эктракциялау;
2) Моноглюказиттерді эилацитапен экстракциялау;
3) Биоздтерді, триозиттерді және т.б. Полярлы флавоноидтарды н-бутанолмен экстракциялау;
5. Алынған фракцияларды хромотография көмегімен полиамидті сорбентте, силикагелде немесе целлюлозада бөледі. Заттардың элюированиесін хлороформ мен этанол немесе сапирті су қоспасымен концентрациясы өсу жолымен жүогізеді.
Құрамында флавоноидтар бар негізгі өсімдіктерге
Көк гүлкекіре - Centaureae cyanus L. - василек синий,
Үштүсті шегіргүл - Vіola trіcolor L. - фиалка трехцветковая
Алқызыл долана - Crataegus sanguіnea Pall. - боярышник кровокрасный
Ақызыл таспа, құс таран - Polygonum avіculare Pall. - горец птичий
айланшөп тараны - Polygonum persіcarіa L. - горец почечуйный,
Байкал томағашөбі - Scutellarіa baіcalensіs Georgi. - Шлемник байкальский - Қазақстанда кездеспейді
Құмдық салаубас - Helіchrysum arenarіum (L.) Moench - бессмертник (цмин) песчаный
Жалаң мия - Glycyrrhіza glabra L. - солодка голая
Оралдық мия - Glycyrrhіza uralensіs Fisch. - солотка уральская
Егістік қуандәрі - Ononіs arvensіs L. - стальник пашенный
Биологиялық сипаттамасы. Centaureae cyanus (көк гүлкекіре - василек синий) - (астралылар тұқымдасының гүлкекіре туысына жататын арам шөп. Зембілге жиналған гүлдерінің шетіндегілері үлкендеу, көгілдір түсті (өте сирек болса да ақ және қызғылт түстілері де кездеседі) келеді. Көккекіренің біржылдығы да, екіжылдығы да, болады. Биіктігі-30-60 см. Бұтақты болып өседі.
Маусым-шілде айларында гүлдейді.
Таралуы: Бұл республикамыздың Орал, Ақтөбе, Қостанай, Семей және Шығыс Қазақстан облыстарында кең таралған. Қай жерде кездессе де шашыранды және сирек өседі. Көк гүлкекіре құмды және құмшауыт топырақтарда астық және мал азықтық егістіктерде кездеседі. Бүкіл Қазақстанда арам шөп немесе сәндік өсімдік ретінде кездеседі.
Химиялық құрамы.
Шеткі гүлдерінде антоциандар және кумариндер болады. Антоциандардан цианин көк гүлкекіреге тән. Көккекіре гүлдерінде - бояулы заттар, цианин глюкозиттері, ащы глюкозидтер, ценаурин, немесе кницин, цикорин глюкозиді, минералды тұздар болады.
Кумариндерден цикорин кездеседі. Сонымен бірге глюкозид центаурин болады.
Көк гүлкекіренің гүлдерінен 1%-дық хлорсутекті қышқылы ерітіндісімен антоциандардың сығындысын алады, бұл кезде боялған оксони тұздары түзіледі. Олардың оптикалық тығыздығын өлшеп цианидиннің 3,5 дигликозидіне (цианинге) шаққанда цианиннің хлорсутек қышқылының 1% ерітіндісіндегі жұтылу меншікті көрсеткішін есепке алып, антоциандардың мөлшерін анықтайды.
Дәрілік шикізаты.
Шеткі көк гүлдері себеттерін жинайды. Сосын шеткі гүлдерін жұлып алады, кейде шеткі гүлдерге жақын орналасқан түтікше тәрізді гүлдерін де жинайды. Жиналған шикізатты тез көлеңкеде кептіреді. Құрғақ жерде сақтайды. Асықпай күнде немесе ылғал жерде кептіргенде гүлдері қызғылттанып немесе ағарып кетеді.
Қолданылуы
Ресми медицинада
.Бүйрек және жүрек ауруларынан болатын ісінуде гүлкекіре гүлдерінің тұндырмасын қолдануға ұсынады.
Медицина көк гүлкекірені қосымша емделу ретінде мына белгілер бойынша ұсынады:
Әрүрлі қалыптасқан ісіктерге;
Өт шығару жолдарының дискинезиясына
Холициститте және бауырдың басқа ауруларында
Гүлкекірені өз бетімен немесе дәрілік қоспалармен бірге қабылдай беруге болады. Сонымен қатар, аурудың белгілерін бәсеңдететіні анықталған:
конъюнктивитте;
блефаритта;
Гемеролопия кезінде;
шаршаған көздер синдромында;
Халық медицинасында
Бұл өсімдіктің шикізатынан алынған қайнатпаның және сұйық экстракттың зәр шығарушы және өт бөлуші қасиеттері бар екендігі тәжірибеде дәлелденген. Әртүрлі зәр шығарушы қоспалар құрамында болады. Көккекіре гүлдерін несеп жүргізетін, қызба ауруларыен сырқаттанғандардығ қызуын төмен түсіретін дәрі ретінде оның гүл желектерінен тұнба жасап ішеді. Несеп-жыныс органдарының қабынып ауруларына көккекіре желегін ырғай тамырына, жүгері қауызына, қайың бүрлеріне, ошаған шөбіне қосып пайдаланады.
Гүлкекіренің тұнбасын көздің шырышты қабығының қабынуы кезінде қолданады. Бұл үшін құрғақ гүлінен 1-2 шай қасықтан алынады оның үстіне 200 мл қайнаған су құйяды, 1 сағатқа тұндырып қояды. Дайындалған тұнбаны көзге 6-8 рет басады. Өте жақсы нәтиже алу үшін күніне үш рет 15-20 минуттан, тамақ ішкеннен кейін. Осы тұнба "тауық соқырлығы" ауруындада қолданады.
Конъюктивитті емдеуде гулкекіре гүлінің 2 бөлігін алу керек; итмұрын гүлінің 1 бөлігін, дәрілік түймедағының гүлін, жолжелкеннің жапырағын, шөптесін бузинияның гүлдерін. 3 ас қасық қоспаға стакан қайнаған суды құяды, суығанша тұндырады, содан кейін дәке арқылы сүзіп алады. Күніне бір рет 3 тамшыдан екі көзенеде тамызады.
Зәр шығару жолдары және бүйрек аурулары болған жағдайда зәр айдағыш ретінде тұнбас қолданады, оны дайындау үшін 15 г гүлкекіре гүлін, 45г аюжидек жапырағын, 15 г арша жемістері, 1 ас қасық қоспаға 200 мл қайнаған су құяды, 20 мин қалдырамыз. Алынған халық медицинасының қоспасын күніне 3-4 рет 1 ас қасықтан қолданамыз.
oo Тұқымдас: Violaceae - - Фиалковые
Туыс: Шегіргүл - Vіola - фиалка
Түр: Үштүсті ш. - V. trіcolor L. - ф. трехцветковая
Биологиялық сипаттамасы. Бір-, екіжылдық шөптесін өсімдік. Биіктігі 30 см шамасында. Күлтесі тостағаншасынан үлкен, күлте жапырақшалары әртүрлі түске боялған, жоғарғы 2 күлтесі көк-күлгін, төменгі 3 күлтесі сары күлгін жолақтармен. Бүкіл жаз бойы гүлдейді. Гүлдері ірі, дара, үш немесе төрт қырлы ұзын гүл сағақтарында отыр, желектері әр түсті жоғарылары күлгін, ортаңғылары көк немесе ашық күлгін, төменгі желектері сары күлгін жолақтармен, төменгі және екі бүйірліктерінің түбінде түктері бар. Үштүсі шегір гүл негізінен тұқымдары арқылы көбейеді. Жемісі созылыңқы жұмыртқа тәрізді 3 жарнақты қорапша. Мамыр-маусым айларында гүлдейді. Шілде тамыз айларында жемістейді. Хромосома саны 26.
Таралуы: ТМД елдерінің Еуропалық бөлігінде, Батыс Сібір, Орта және Аилантикалық Еуропада кездеседі. Қазақстанда тыңвйған жерлерде және арам шөп ретінде егістерде кездееді. Іле, Күнгей Алаталарында бақтарда өседі.Солтүстік Тянь-Шанның етегіндегі айдалған жерлерде кездеседі.
Химиялық құрамы.
Үштүсті шегіргүл шөбінде флаванойдтар (виолантин, витексин, изовитексин, ориятин, изоориентин, вицеин, пеонидин, 3-гликозидті, рутин), гүлінде антоциан гликозидтері дельфинидин, неонидин және т.б. болады. Гүлдеген кезінде шөбінде флавонол гликозиді рутин және шамалы болса да эфир майлары, сапониндер, С-дәрумені, қоймалжың заттар, уреол қышқылы, иілік заттар болады. Бұл өсімдік каротиноидтарға өте бай. (-каротин 100гр40мг дейін болады. Солармен бірге құрамында аскорбин қышқылы, сапониндер және қоймалжың полисахаридтер, таниндер болады. Үшгүлді шегіргүл -- дәрілік өсімдік, оның құрамында глюкозидтер, сапониндер, қышқылдар, флаволоидтар, алкалоидтар, каротин және витаминдер (С, Е, Р) бар.
Дәрілік шикізаты.
Өсімдікті гүлдеген кезінде жинайды. Сабақтағы төменгі жапырақтары жалпақ сопақша ұзындығы 60 см дейін, жоғарғылары - ұзын сопақ. Жапырақ серіктері ірі, әр жапырақта екеуден. Гүлдері жеке, зигоморфты, ұзын гүл сағақтары ұштарында. Тостағаншасы 5 жапырақшадан, күлтесі де 5 әртүрлі күлтешелерден. Төменгі күлтесі бәрінен де ірі мүйіз жақша тәрізді өсіндісі бар (шпорец).
Қолданылуы
Ресми медицинада
Шегіргүлден алынған препараттар бронх бездерінің қызметін күшейтеді. "Тривиолин" препараты жөтелге ем. l Шегіргүлді ежелден әсемдік, сондайақ эфир майын алу үшін өсіреді. l Үш түсті шегіргүл (Viola tricolor) -- дәрілік өсімдік, оның құрамында глюкозидтер, сапониндер, қышқылдар, флаволоидтар, алкалоидтар, каротин және дәрумендер (С, Е, Р) бар. Өсімдік қақырық түсіретін және зәр шығаратын (айдайтын) қоспалар құрамына қосылады. Өсімдіктің тұнбалары бронхы бездерінің секрециясын күшейтеді.
Үштісті шегір қабынуға қарсы қасеттерге ие, олар жер үсті мүшелерінің фармакологиялық активтілігіне байланысты, антисепиктік әсерін асқазан-ішек жоларының аймағына тигізеді, бронхы бездің секрециясын күшейтеді және қақарық шығаруды жеңілдетеді. Сапониндер өсімдіктің бронхылық, қақырық шығарғыш және зәр айдағыш қызметтерін ашады.
Шегіргүл препараттарын қолдануда, қабынуға қарсы әсерден басқа, сонымен қатар спазмолитикалық және ө жүргізгіш әсер етеді.
Халық медицинасында
Халық медицинасында Шегіргүлдің қайнатпасы мен тұнбасын ішіп немесе теріге жағып, сары ауруды, ұшықты, қышыма қотырды, т.б. тері ауруларын емдеуге, сондай-ақ несеп жүргізіп, тер шығаруға, қан тазартуға кеңінен қолданады. Шегіргүлден алынған препараттар бронх бездерінің қызметін күшейтеді. "Тривиолин" препараты жөтелге ем. Шегіргүлді ежелден әсемдік, сондай-ақ эфир майын алу үшін өсіреді.
Үштісі шегіргүл тұнбасы: 1 ас қасық кепкен және майдаоанған шөптің үстіне 1 стакан қайнаған су құйяды, ораптастап және суығанша күтеді, содан кейін сүзеді. 0,5 стаканнан күніне 3-4 рет ішу кереек. Тшөптен жасалған тұнбасын суық тигенде қолданады, асқазан-ішек жолдарынң және бүйректердің қабынуында қолданады, қанды тазалағыш ретінде көптеген әртүрлі тері ауруларында пайдаланылады.
Шегіргүлді термоста буландыруға болады, 1-2 ас қасыққа 500 мл қайнақ су құяды, 1-2 сағат тұндырады, тұнбаны тәулік ішінде ішу керек.
Шегіргүлден және череда өсімдігінің шөбінің, грек жаңғағының жапырағын және құлпынай қосылған қоспалы шайды қиын туудан кейін береді. Әрбір өсімдікті тең мөлшерде алып, араластырып, содан кейін 50-60 грамм қоспасын 1 л қайнаған сумен құйып, тұндырады. Күніне 5-6 рет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
№ 15 дәріс:
Құрамында лигнАндар, антроцен туындылары флованоидтар, илік заттары бар Өсімдіктер жӘне олардың ерекшеліктері, ДӘРІЛІК ШИКІЗАТЫ, ПАЙДАЛАНЫЛУЫ
Орындаған: Осмонали Б.Б. , Хамза А.
Қабылдаған: б.ғ.к., аға оқытушы
Тыныбеков Б. М.
oo Жоспар
I. Лигнандар.
1. Құрамында лигнандар бар өсімдіктер
oo өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
oo химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
oo Қолданылуы
oo Реми медицинада
oo Халық медицинасында
II. Антрацендер
1. Антрацен туындылары және олардың гликозидтеріне алпы түсінік.
2. Құрамында антрацен туындылары бар өсімдіктер
oo өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
oo химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
oo Қолданылуы
oo Реми медицинада
oo Халық медицинасында
III. Флавоноидтар
1. Флавоноидтар туралы жалпы түснік.
2. Құрамында флавоноидтар бар өсімдіктер
oo өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
oo химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
oo Қолданылуы
oo Реми медицинада
oo Халық медицинасында
IV. Илеуші заттар
1. Илеуші заттар туралы жалпы түсінік.
2. Құрамында илеуші заттар бар өсімдіктер
oo өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктері
oo химиялық құрамы және дәрілік шикізаты.
oo Қолданылуы
oo Реми медицинада
oo Халық медицинасында
Лигнандар.
Лигнандар көміртегі қаңқалы (С6-С3) екі фрагменттен тұрады. Лигнандар майларда, эфир майларында және смолада (қарамай) жақсы ериді. Олардың өсімдік клеткаларында бірге болуы осымен түсіндіріледі.
Лигнандар өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған. Олар бос, яғни жеке күйінде де, гликозидтер түрінде де болады. Өсімдіктердің барлық мүшелерінде болады, әсіресе тұқымдарда, тамырда, сүректе және сүректенген сабақтарда мол болады.
Лигнандар - фармакологиялық белсенді заттар. Подофиллин тобындағы лигнандар ісікке (опухоль) қарсы әсер етеді. Лимонник және элеутрокок деген Қазақстанда кездеспейтін өсімдіктердің қуаттандырғыш және сергітетін әсерлері бар екендігі анықталған.
Алыну жолы
Өсімдік шикізатынан лигнандарды этил спиртімен экстракттайды. Оларды хромотограммаларда және фенолды қосылыстарға арналған реактивтер арқылы анықтайды. Лигнандарды алуды алюминий колонкалары мен селикагельде адсорбциялық хроматография көмегімен жүзеге асырады. Кейбір лигнандар сығып алған сұйықтықты кристализация жолымен алады. Лигнандарды среік заттардан бөліп алу қиын болғандықтан, оны қоспаларын пайдалану ұсынылады.
Құрамында лигнандар бар өсімдіктер
Қытай лимоннигі - Schіsandra chіnensіs (Turcz.) Baill. - Лимонник китайский
Тікенекті элеутерококк - Eleutherococcus sentіcosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. - Элеутерококк колючий
Мақсыр Рапонтикум - Rhapontіcum carthamoіdes (Willd.) Iljin - Рапонтикум сафлоравидная
Podophyllum peltatum L. - Подофилл щитовидный - Қазақстанда кездепейді
Үнді құнжыт - Sesamum indicum L. - Кунжут индийский
Шұбар алатікен - Silybum marianum (L.) Gaertn.- Расторопша пятнистая
oo Тұқымдас: Аралия - Araliaceae - Аралиевые
Туыс: Элеутерококк - Eleutherococcus - Элеутерококк
Түр: Тікенекті э. - Е. senticosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. - Э. колючий
Биологиялық сипаттамасы. Жемістері қара шар түрінде жинақталған бұталы өсімдік. Бұта денесінің ұзындығы 2-2,5 м-ден 4-5 м-ге дейін жетеді. Өркендері тік, ашық сұр қабықпен қапталған, жиі орналасқан тікенектері бар.
Жапырақтары күрделі саусақшалы, сағақтары ұзын.
Гүлдері майда, қарапайым шатырша түрінде жиналған.
Жемістері шар тәріздес, жылтыр, тұқымдары жарты ай формалы, сарғыш, ұзындығы 3,5 - 8,5 мм.
Шілде - тамызда гүлдейді, жемістерін қыркүйек айында береді.
Таралуы:Тек Қиыр Шығыста - Примор, Хабаровск өлкесінде, оңтүстік Сахалинде таралған.
Химиялық құрамы және әсер етуші заттары
Элеутерококктың құрамында (жабайы бұрыш):
Моносахаридтер, полисахаридтер;
Шайыр, балауыз;
Пектинді заттар;
Кумариндер туындысы;
Майлы қышқылдар;
Эфир майлары;
Микроэлементтер;
А, В, С, D, Е элеутерозидтері
Бұл заттар невроз кезінде, қажығанда, және ауыр науқастан кейін, жалпы әлсіздік, гипотония кезінде, стресстен арылу үшін, есту қабілетін және көру қабілетін жоғарылатуға әсер етеді.
Қолданылуы
Ресми медицинада
Элеутерококк , орталық жүйке жүйесін ынталандырады мотор белсенділігін арттырады және рефлекс қызметін себепші, дене және ақыл-ой арттырады өнімділік, көру өткірлігі артады метаболизмін жақсартады және бейімдеуші организмнің сипаттары, қандағы қант қалыпқа келтіреді, сондай-ақ мазмұны қандағы гемоглобин, қан қысымы, бар және стресске қарсы тоник (тоник) тиімділік, тәбетті арттырады.
Халық медицинасында:
Элеутерококктың сұйық сығындысын жалпы күш беру үшін, ауыр оталардан кейін, спортпен шұғылданатын адамдар қолданады. Рецептісі: ұнтақталған тамырынан 1 с қасық алып, 1\2 л су үстінен құйып, 5 минут қайнатады, суығанша ұстайды. 20-30 мл-ден күніне 3 рет қабылдайды. Оны гипотония, астения, ревматизм, кезінде қолданады.
Жақпамайы: құрғақ тамырын алып, майдалап, ұнтақтың бір бөлігін алып, оны шошқаның ішкі майының (басқа майды алуға болады) 5 бөлігімен араластыру керек. Бұл жақпамайды жаралар болғанда, экзема, псориаз кезінде қолдануға болады.
Алайда өсімдікті мынадай жағдайларда қолдануға болмайды: аллергиялық реакциялар кезінде, ұқысыздық, гипоклимия. Миокард инфарктісінде, аритмия, ұйқының бұзылуында және церебральді-қантамырлы патология кезінде қолдануға болмайды. Соған қоса, жүктілік кезінде, 12 жасқа дейінгі балаларға болмайды.
oo Тікенекті элеутерококктан алынатын дәрілер
oo Тұқымдас: Күрделігүлділер - Asteraceae - Сложноцветные
Туыс: Алатікен - Silybum - Расторопша
Түр: Шұбар алатікен - S. marianum (L.) Gaertn - Расторопша пятнистая
Биологиялық сипаттамасы. Астралылар тұқымдасына жататын бір немесе екі жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. Бір ғана түрі - шұбар А. (S. marіanum) белгілі. Ол Қазақстанда таулы, шөлді аймақтарында өседі. Биікт. 14 - 30 см, кейде 1,5 м-ге жетеді. Сабағы жалаң, кейде түкті, бұтақты. Жапырақтары тікенді, жылтыр ақ дағы болады. Гүлдері көп, қызғылт, көкшіл, кейде ақ түсті, ірі, дара себет гүлшоғырына топталады. Шілде - тамыз айларында гүлдеп, жемістенеді. Тұқымы домалақ, тықыр, қара қоңыр немесе ақшыл шұбар.
Таралуы. Батыс және орталық Еуропада, Ресейдің оңтүстің аудандарында, Украина, Батыс Сібір, Сондай-ақ Америкада, Азияда, Шатландияда кездеседі.
Химиялық құрамы, дәрілік шикізаттар
Өсімдіктің құрамында:
флавоноидтар жәнефлавонолигнандар(силибинин, силикристин, силидианин)
алкалоидтар
сапониндер,
белки
К витамин
шайыр
тирамин, гистамин,
т.б макро- және микроэлементтер.
Ресми медицинада
Алатікен қартаюдың алдын алатын жақсы антиоксидант болып келеді. Ол биологиялық құрылымдарды бұзатын бос радикалдарды бейтараптандырады. Алатəкен Ресей жəне көптеген Батыс Еуропа елдерінің фармакопеясына кіреді. Фармацевтік өндіріс алатікеннің сығындысы мен тұнбасын жəне осы өсімдіктің жемістеріндегі флаволигнаттары бар "Холелитин", "Силибор", "Легалон", "Карсил" препараттарын жасап шығарады
Жемістерінің сығындысы (экстракт) бірнеше өт айдағыш дəрілердің құрамына кіреді. Гомеопатиялық препарат Carduus marianus та бауыр жəне өт қапшығында ауыру сезімі пайда болғанда қабылайды.
Жасалатын препараттар: Бонджигар, Силибор, Легалон, Карсил, Гепабене, Здравушка, Гепасил
Халық медицинасында
Алатікеннің экстракты бауырдың (гепатит, цирроз, уыттық зақымдар), көкба-уырдың ауруларын емдеу кезінде, өт қуығының тастары кезінде қосалқы құрал ретінде тиімді. Өт өн-діру ұлғаяды.
Алатікен жапырақтарынан жасалған сұйық ботқа (кашица) жараларды, күйіктерді жақсы емдейді. Ірі жапырақтарының тікенектерін алып тастап, майдалап, зақымдалған жерге қойып, бинттейді. Оны жиі ауыстырып тұру керек.
Шұбар алатікеннен жасалатын дәрілер
oo Тұқымдас: Күнжіттер - Pedaliaceae - Кунжуты
Туыс: Күнжіт - Sesamum - Кунжут
Түр: Үнді күнжіті - S. indicum L. - Кунжут индийский
Биологиялық сипаттамасы. Дүние жүзінде тропиктік аймақтарда және Оңтүстік Африкада өсетін 20-ға жуық түрі белгілі. Қазақстанда 1 түрі - үнді Күнжіті (S. іndіcum) бар. Бұл биіктігі 1 - 2,5 метрдей, өте тез өсетін бір жылдық өсімдік. Сабағы тік, 4 - 8 қырлы, тамыры 1 м тереңдікке дейін жетеді. Төм. жапырақтары қысқа, жалпақ болады. Орта тұсындағылары ірі келеді. Ашық қызғылт, күлгін не ақ түсті, дара гүлі жапырақ қойнауынан жетіледі. Гүлі оймаққа ұқсайды. Маусым - тамыз айларында гүлдеп, жемістенеді. Вегетац. мерзімі 2,5 - 5 ай. Жемісі - көп қырлы қорапша, ұзындығы 3 - 5 см, піскенде қақырап ашылады да, тұқымы жерге төгіледі. Бір қорапшада 80-ге жуық дән болады.
Дәрілік шикізаттар және химиялық құрамы
Күнжіт дəнектерінде ең бір жақсы тағамдық майларының 60% болады, оның ішінде олеин қышқылы 48% жəне линол қышқылының 36,8% болады. Бұдан басқа күнжіт дəнектерінде белоктың 19% жəне еритін көмірсулардың 17,5% болады. Күнжіт майының жоғарғы сорттары прован майынан кем емес
Өсімдік құрамында сезамин заты бар. Ол мықты табиғи антиоксидант: қандағы зиянды холестеринді азайтады.
Кальций, фосфор, магний, темір
Фосфор-кальций алмасцын реттейтін фитин заты.
Қолданылуы
Ресми медицинада
Медицинада күнжіт майының жоғарғы сорттарын сыртқа қолданатын дəрілер мен инъекциялық ерітінділерді дайындау үшін қолданады.
Күнжіт майы тромбоциттер санын көбейтіп, қанның ұюын жылдамдатады, сондықтан оны гемаррогиялық диатез жəне Верльгоф ауруын емдеу үшін пайдаланады (1 ас қасықтан күніне 3 рет).
Халық медицинасында
Сүйекті, бұлшық етті қатайту үшін: күнжіттің ақ тұқымдарын пеште қуырып, ұнтақтап, күніне 1 ас қасықтай жеп тұру керек және зімбір сусынымен (имбирный сок) артынан ішу керек. Курс - 14 күн.
Суық тиюдің симптомдарын да жеңілдетуге болады: су моншасында 38-40 С дейін ысытып, ұйқыға жатар алдында кеуде мен арқаға жағады. Күнжіт майының бірнеше тамшысын жылы сүтке құйып, ангина және фарингит кезінде бірнеше рет үшу керек
Ортаңғы құлақ қабынған кезде жылы майды тамшылатып құяды.
Үнді күнжітінан жасалатын дәрілер
oo Тұқымдас: Лимонниктер - Schisandraceae - Лимонники
туыс: Лимонник - Schisandra - Лимонник
түр: Қытай лимоннигі - S. chinensis (Turcz.) Baill. - Лимонник китайский
Биологиялық сипатамасы. Ұзындығы 10-15 м болатын лиана,солтүстік аудандарда 4 м-ден сирек асады. Диаметрі 2 см болатын сабағы тіректе оралып тұрады және қабыршақты, қыртысты күңгірт-қоңыр қабықпен қапталған. Өркендерінде тегіс сарғыш қабықша.
Жарықсүйгіш, бірақ ерте жастық кезеңде ұзақ және қатты көлеңкеге төзімді.
Таралғу аймағы: Қытай, Жапония және Корея. Ресей аумағында тек Примор және Хабаровск өлкесінде, Сахалинде, Курил аралдарында кездеседі.
Химиялық құрамы, дәрілік заттары
Лимонник құрамында 10 лигнан кездеседі.
Схизандрин - тонизациялайтын қасиетке ие басты лигнандардың бірі. Өсімдіктің құрамында бұдан басқа дезоксисхизандрин, у-схизандрин табылған. Бұдан басқа құрамындағы заттар:
Лимон, алма және шарап, аскорбин қышқылдары;
Эфир майлары;
Май қышқылдары;
Илік заттар;
С витамині және т.б.
Лимонниктің дәрілік қасиеті оның құрамындағы лигнандардың болуымен байланысты.Лимонник орталық жүйке жүйесін қоздырады, рефлекторлық қозғыштықты тудырады.
Қолданылуы
Дәстүрлі медицина:
Лимонниктің спирттік тұнбасы дәріханаларда сатылады. Ол ОЖЖ-ға стимулдаушы әсер көрсетеді, артериялық қысымды көтереді; неврастения, астеникалық және астенодепрессивтік жағдайлар кезінде қолданады (жылдам шаршағыштық, тітіркенгіштік, ұйқы басу, төмен артериялық қысым).
Лимонник тұнбасын ішке күніне 20-30 тамшыдан тамаққа дейін 30 минут немесе тамақтан кейін 4 сағат өткенде (күніне 2-3 рет) қабылдайды. Емделу курсы 20-25 күнді құрайды. Емдік әсері біртіндеп жүреді.
Халық медицинасы:
Лимонник тұнбасын дайындағанда жемістердің 10 г судың 200 мл мөлшеріне есептеп дайындайды. Оларды арнайы ыдыста езгілейді, үстінен ыстық су құйып, қайнатады және сол мезетте-ақ оттан алып, суытып, күніне 1 ас қасығынан қабылдап тұрады.
Ежелгі Қиыр Шығыс тұрғындары лимонниктің кептірілген жемістерін аспен бірге қабылдап отырған. Өйткені олардың айтуы бойынша, жемістер күшті сақтап тұрады.
Қытай лимоннигінен алынатын дәрілер
oo Тұқымдас: Күрделігүлділер - Asteraceae - Сложноцветные
туыс: Rhaponticum - Рапонтикум - Рапонтикум
түр: R.carthamoides - Мақсыр рапонтикум - Рапонтикум сафлоровый
Биологиялық сипатамасы. Мақсыр рапонтикумы-көпжылдық шөптесін өсімдік, биіктігі 0,5-2м аралығында, тамырсабағы сүректенген көптеген тамырлары бар. Сабақтары бірнешеу, олар бұтақтанбаған. Жапырақтары кезектесіп орналасқан, шеттері ара сияқты. Гүлшоғы - үлкен шар тәрізді себет, жеке сабақтың ұшында орналасқан. Гүлдері қызғылт-ақшыл көк. Жемістері - қоңыр тұқымшалар. Тұқымдары қоңыр қырлы, ұзындығы 6-8 мм, ені 3-4 мм. Жемісі тұқымша. Мақсыр рапонтикум қысқы суыққа төзімді, жарық сүйгіш өсімдік. Шілде тамыз айларында гүлдейді. Тамыз - қыркүйек айларында жемістейді. Хромосома саны - 24.
Таралуы. Мақсыр рапонтикум өсімдігі Онтүстік Сібір эндемі. Шығыс Қазақстан тауларына да кіреді.
Оның ареалы Кузнетцк алатауын Батыс және Шығыс Саян, Хамар-Дабаның, Тарбағатай, Жетісу Алатауларының және алтайдың биік тау және орман белдеулерінде қамтиды. Қазақстанда Алтай, Тарбағатай, Жоңғар тауларының биік деңгейіндегі шалғындықтарда кездеседі.
Химиялық құрамы және дәрілік шикізаты
Өсімдіктің тамырсабағында фиоэкдизон иынтығы, стеройдтер, гликозиттер, флаванойдтар, иілік заттар, эфир майлары болады.
Смолалар, майлар, балауыз, кемеди, каротин аскорбин қышқылы, инулин, қымыздық кальций қышқылдары, фосфор қышқылдарының қалдықтары болады. Негізі биологиялық белсенді заттардың бірі ол экдистерон. Жер үсті мүшелерінде экдистерон мөлшері 0,26 пайыздан 0,57 пайызға дейін, ал жемістерінде тұқымдарында 1,51 пайыз.
Медицинада мақсыр рапонтикумның тамыры мен тамыр сабағын қолданады. Өсімдікті күз соңында топырақ қатуынан соң жинайды.
Қолданылуы
Ресми медицинада
Медицинада ОЖЖ-ны стимулдайтын зат ретінде қолданылады. Сығындысы астенодепресстік күйлерде, климакстық кезеңде, депрессия жіне импотенцияға жағымды әсер етеді. Бұл өсімдіктің тұнбаларын дәріханалардан алуға болады. Инъекция түрінде салады. Организмге түскеннен кейін қан ағысымен ішкі мүшелерге тасымалданып, молекулалық деңгейде әсер етеді.
Адамды критикалық күйлерден шығаруға қабілетті: пульс қалпына келеді және коронарлы қан ағысы жақсарады, қан тамыр ішіндегі заттардың қоюлығы азаяды. Рапонтикумнан жасалған препараттар қымбат, сондықтан мүмкіндік болса, оны үйге отырғызған дұрыс.
Оған қосымша сүйектер сынған кезде жылдамырақ бітісу үшін көмектеседі.
Халақ медицинасы
Қажудан арылу үшін: құрғатылған, майдаланған шөпті бір стақан ыстық су құйылған ыдысқа салу керек. Жарты сағатқа бу моншасына қойып қою керек. Моншадан алып, 45 минутқа тағы тұндырып қою керек. Сүзіп алып, күніне екі рет екі қасықтан ішу керек. Емделу курсы 3 апта. Бұл рецепт ұйқысыздықтан арылу үшін де көмектеседі.
Өсімдіктер алынатын дәрілер
Өсімдіктердің синтездейтін фармакологиялық белсенді қосылыстарының ішінде хиноидты құрылысты антраценнің туындылары ерекше топ болып саналады. Антрацен туындылары тотығу дәрежесіне байланысты үш топқа бөлінеді:
Антрахинондар.
Антрондар.
Антранолдар.
Антрахинондар өз кезегінде екі үлкен класқа:
Хризациндар туындылары
Ализарин туындылары
Антрахинондар туындылары және олардың қалпына келген өнімдері (антрон және антранол) өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған. Олар өте жиі мына төмендегі тұқымдастар өкілдерінде кездеседі: 1) Rubіaceae; 2) Rhamnaceae; 3) Polygonaceae; 4) Fabaceae; 5) Lіlіaceae. Олар төменгі сатыдағы өсімдіктерде де табылған. Мысалы, қыналарда, саңырауқұлақтарда және өңездерде (плесень). Антрахинондар өсімдіктерде тотығу-қалпына келу процестерінде маңызды роль атқарады.
Антраценнің туындыларын алу үшін көбінесе полиамидті сорбентте колонкалық хроматографияны жиірек қолданады, ал элюациялауды өспелі полрялықты органикалық еріткіштердің көмегімен жүреді
Құрамында антрацен туындылары бар өсімдіктер
Сынғақ итшомырт - Frungula alnus Mіll. - Крушина ольховидная
Ішдәрі қаражемі - Rhamnus cathartіca L. - Жестер слабительный
Rheum palmatun L. - Ревень дланевидный - Қазақстанда кездеспейді
Атқұлақ жылқы қымыздығы - Rumex confertus Wіlld. - Щавель конский
Шілтер жапырақ шайқурай - Hyperіcum perforatum L. - Зверобой продырявленный
Aloe arborescens Mіll. - Алоэ древовидное - Қазақстанда кедеспейді
oo Тұқымдас: Қаражемістер - Rhamnaceae - Крушиновые
туыс: Итшомырт - Frangula - Крушина
түр: Сынғақ итшомырт - Frangula alnus Mіll. - Крушина ольховидная
Биологиялық сипаттамасы. Сыңғақ итшомырт - бұта, өте сирек ағаш биіктігі 3м дейін болуы мүмкін. Діңі және бұталары тікенексіз тегіс. Жапырақтары кезектесіп орналасқан. Сағақты, сопақ, қысқа үшкірленген, жылтыр 6-8 пар параллельді екінші жүйкелі. Гүлдері ұсақ, жасыл-ақшыл. Жемістері - сүйекше. Олар алғаш жасыл-көк, сосын қызыл, ал піскен кезде қара түсті. Сүйектері 2, олар дөңгелек.
Таралуы. Бұл өсімдіктің ареалы ТМД елдерінің бүкіл Европалық бөлігін алып жатыр. Негізінен жалпақ жапырақты және аралас ормандарда өседі.
Қазақстанда - далалық Қазақстанның Солтүстігінде ормандардың шеттерінде, өзендер жағалауларында бұталар арасында, Орталық Қазақстандағы ұсақ шоқыларда, тауларда Алтайдан Іле Алатауына дейін кездеседі.
Химиялық құрамы
Жаңа жиналған сыңғақ итшомырт қабығында алғашқы антронолглюкозид-франгулирозид болады. Оның адамды құстыратын әсері бар.
Антронолдар ауа оттегісімен өздігінен тотығуға қабілетті. Сондықтан сыңғақ итшомырт қабығын бір жыл сақтағаннан кейін пайдаланады.
Жапырағында:
сапониндер, алкалоидтар; С дәрумені; Илікзаттар; Флавоноидтар; Көпядролы қосылыстар; Антрахинон.
Тозаңында: каротиноид, бета-каротин, С дәрумені, фенолкарбон қышқылдары, катехиндер, флавоноидтер, антрахинондар, көмірсулар.
Жемісінде: алма қышқылы, эфир майлары, алкалоидтар, пектиндер, қанттар және т.б.
Қолданылуы
Халық және ресми медицинада итшомырттың қабығының қайнатпасын созылмалы іш қату кезінде және ішектің жалпы әлсіздігі кезінде қолданады
Ресми медицина
фармацевтикалық өндірісте итшомырттың сулы және құрғақ сығындысын шығарады, оның қабығы көптеген ішті босатуға арналған дәрілердің құрамына кіреді. Сұйық экстрактісін 20-40 тамшы белгілейді, ал таблеткаларын ("Рамнил) ұйқының алдында 1-2-ден ішеді.
Халық медицинасы
қайнатпаны дайындау. Қабықшаның 20 г (2 ас қасық) эмаль ыдысқа салады, үстінен 200 мл ыстық қайнаған су құяды, бетін жауып, су моншасна қалдырады. Сол уақытта жиі араластырып тұрады (30 мин), бөлме температурасында 10 мин суытады, сүзіп, қалған шикізатты сығып алады. Алынған қайнатпаға 200 мл-ге дейін қайнаған су құяды. Дайындалған қайнатпаны 2 тәул аса ұстауға болмайды. Оны күн түспейтін жерге, құрғақ, әрі салқын жерде ұстайды.
oo Сынғақ итшомырттан алынатын дәрілер
oo тұқымдас: Қаражемістер - Rhamnaceae - Крушиновые
туыс: Қаражеміс - Rhamnus - Жестер
түр: Ішдәрі қаражеміс - R. cathartica L. - Жестер слабительный
Биологиялық сипаттамасы. Ішдәрі қаражеміс - онша үлкен емес ағаш немесе үлкен бұта. Қарама-қарсы орналасқан бұтақтарымен, бұл бұтақтар ұштарында тікенектер бар, қабығы қызыл-қоңыр, жылтыр (жас бұтақтарда) немесе қара, кедір-бұдыр, (ескі бұтақтарда) - жапырақтары қарама-қарсы орналасқан сағақты, дөңгелек жұмыртқа, шамалы үшкірленген, майда араның тісі сияқты, негізгі жүйкеден екі жағынан да үштен доға тәрізді жүйкелері болады. Жемістері - шырынды сүйек.
Таралуы. Ішдәрі қаражеміс ТМД елдерінің Европалық бөлігінде (Солтүстік райондардан басқа), Кавказда, Батыс Сібірдің орманды даласында және Қазақстанда кездеседі.
Жалпақ жапырақты және аралас ормандарда, ормандардың шеттерінде, бұталар арасында, өзен бойларындағы шалғындықтарда жиірек кездеседі. Қазақстанда шөлдер және биік таулардан басқа барлық далалық және тау беткейлерінде ормандар шеттерінде кездеседі.
Химиялық құрамы
Ішдәрі қаражемісіндегі оксиметилантрахинондар құрамы сыңғақ итшомырттың қабығындағы құрамға жақын. Қаражемісте глюкофрангулин (рамнокатартин деп аталады), франгулин, франгулаэмадин және жостерин болады. Қаражемісте бірқатар флавонолдар, оның ішінде рамноцитрин, рамнетин, кверцетин және кемпферол, соныман қатар қанттар және пектин заттары болады.
Қолданылуы
Халық медицинасында
Бұл өсімдікті ауызды шаю үшін, тері аурулары кезінде (экзема, т.б.) шаю үшін, іріңді жаралар кезінде, сыздауықтарға жемістерінің және бұталарының қайнатпасын қолданады.
Ал фармацевтикалық өндірісте ішті айдау дәрілерінің құрамына кіреді.
Қаражеміс тұнбасы: жемістердің 1 ас қасығына 1 стақан ыстық су құю керек, бетін жауып, 2 сағат тұндырып қою керек. Түнде жарты стақан ішіп тұру керек (іш айдау үшін).
Қаражеміс қайнатпасы: құрғақ жемістердің 20 г 0,5 л суда 20 минут қайнатып, 8-10 сағат тұндырып қояды, сосын сүзіп алу керек. Күніне 3-4 рет 1 ас қасықтан ішу керек.
oo Ішдәрі қаражемістен алынатын дәрілер
oo Тұқымдас: Тарандар - Polygonaceae - Гречишные
Туыс: Қымыздықтар - Rumex - Щавель
Түр: Атқұлақ жылқы қымыздығы - R.confertus - Щавель конский
Биологиялық сипаттамасы. Қымыздық көпжылдық шөптесін өсімдік. Сабағының биіктігі 150 см дейін, қысқа көпбасты тамырсабағы мықты аз тармақталған тамырға ауысады. Жапырақтары кезектесіп орналасқан, төменгілері үшбұрышты-жұмыртқа тәрізді, түпкі жағы жүрек тәрізді, ұзындығы 15-25 см шамасында. Сабақтағы жапырақтары бірте-бірте кішірейіп жұмыртқа-ланцет тәрізді болады. Гүлдері ұсақ, жасыл-көкшіл, сыпырғы тәрізді гүлшоғына жиналған. Жемістері - жұмыртқа тәрізді, 3-қырлы, ашық-қоңыр жаңғақша. Мамыр айында гүлдейді.
Таралуы. ТМД елдерінің Европалық бөлігінде, Кавказда, Оңтүстік Сібірде, Қазақстанда кездеседі. Негізінен шалғындықта, өзен бойларында, орман алаңдарында, жол бойларында кездеседі.
Химиялық құрамы
Өсімдік құрамында 4%-ға дейін антрагликозидтер болады. Антрагликозидтер құрамында негізгі агликондар реум-эмодин және хризофанол, илеу заттары 13-15% шамасында. Олар пирокатехин туындыларына жатады. Мол мөлшерде флавоноидтар, К дәрумені, шайырлар, эфир майлар, темір, аскорбин қышқылы.
Дәрілік шикізаты: тамыры, тамырсабақ, жерүсті мүшелері, илік заттар.
Қолданылуы
Жылқы қымыздығы медицинада қайнатпалар мен ұнтақтар түрінде пайдаланылады. Тамыры мен тамырсабақтары іш айдау, тұтқырлатқыш зат, ішекқұртқа қарсы, қан тоқтатқыш, бактерицидтік, т.б. қасиеті бар.
Халық медицинасында: қайнатпаны дайындау үшін ұнтақталған тамырдан 1 ас қасық алып, үстінен 200 мл қайнаған ыстық су құйып, отқа 15 мин қайнатту керек. Одан соң 2 сағат тұндырып, содан кейін сүзіп алады. Қабылдау: 100 мл күніне 3 рет. Оны мидағы қан айналуды дұрыстау үшін қабылдайды.
Ресми медицина: жылқы қымыздығын ұнтақ түрінде ішке қабылдайды. Бұдан басқа, ұнтақтар қаназдық кезде жақсы әсер береді, асқорыту жолдарын реттейді.
Асқазан жараларында, энтероколитте жылқы қымыздығының эфир майлары қолданылады.
oo Тұқымдас: Hypericaceae - Шайқурайлар - Зверобойные
туыс: Шайқурай - Hypericum - Зверобой
түр: Шілтер жапырақ шайқурай - Н. perforatum - Зверобой продырявленный
Биологиялық сипаттамасы. Гүлдері едәуір көлемді, жалтыр сары, қалқан секілді сыпырғыға жиналған. Тостағаншалары мен күлтелері 5-тен, көп аталықтары 3 шоққа бөлінген. Гүлдері шырынсыз бірақ ашық, бояуы және тозаңның шамадан тыс көптігі жәндіктерді шақырады. Гүлдеуі мекеніне байланысты маусымнан тамызға дейін созылады. Тұқымы тамыз және қыркүйек айларында жетіледі. Бұл үш қырлы, қоңыр түсті қауашақтар басқалардан ерекше көзге түседі. Құрғақ күндері ашылады да, жаңбырлы күндері жабылып тұрады
Таралуы. Қазақстанның барлық аудандарында, өзен жағасында, шалғынды далада, бұталы өсімдіктер арасында, тау сайларында, беткейлерінде, тың жерлерде өсіп-өнеді.
Химиялық құрамы.
Негізгі әсер етуші заттары - конденсацияланған антраценон туындылары - гиперицин, псевдагиперицин және т.б. Олардың мөлшері 0,5%-ға жетеді. Олардан басқа смола заттары (10%-ға дейін) флавоноидтар, илеуші заттар, эфир майлары болады. Флавоноидтардан флавоноидгликозидтер: гиперозид 1% шамасында (галактозид, кверцетин), рутин, кверцетин болады. Илеуші заттар 10%-ға дейін болады. Олар конденсацияланған туындылар тобына жатады. Мол мөлшерде каротин (55мг100гр) және аскорбин қышқылы.
Дәрілік шикізаты
Hyperіcum perforatum өсімдігінің жер үсті мүшелерін гүлдегеннен бастап жинауға болады. Кесіп алынған өсімдіктер ұзындығы 30 см шамасында. Жинап алынған өсімдікті олардың гүлдерінің бояуын сақтау үшін тез арада ауада кептіру керек. Жиналған шикізаттың бальзамның иісіндей иісі және ауыз қуыратындай ащы дәмі болады.
Қолданылуы
Бұл өсімдікті тұнба ретінде (Tіnctura Huperіcі) қабынуға тырыстыратын (вяжущее) және ішектің шырышты қабатының қабынуына қарсы дәрі ретінде, колитпен ауырғанда, стоматитпен (ауыздың сілекей қабығының қабынуы, ауыз уылуы) қызыл иекті (десна) шаюға және майлауға қолданылады.
Ресми медицина. Гинекологиялық практикада шайқурай майын жатыр мойны эрозиясын емдеуде, қабыну ауруларында, молочница кезінде қолданады.
Халық медицинасы.
Шайқурай қайнатпасы: 10 г (бір жарым ас қасық) 200 мл суға. Қайнағаннан соң әлсіз отта 3-5 минут пісіреді, отты өшіреді. Жабық ыдыста 30 мин ұстайды, сүзіп және сығып алады. Күніне 3 рет тамаққа дейін 30 мин бұрын стақанның 3\1 бөлігін қабылдайды.
Шайқурайдың арақтағы тұнбасы: құрғақ майдаланған шөптен 8 ас қасық алып, шыны банкаға салады (500-650 мл), үстінен 250 мл арақ құяды, қақпағын жабады, 14 күнге қойып қояды, арасында шайқап тұру керек. Кейін сүзіп алады. Стоматологиялық практикада тұтқырлататын және қабынуа қарсы зат ретінде пайдаланады.
Шілтер жапырақ шайқурайдан алынатын дәрілер
Флавоноидтар
Флавоноидтар дифенилпропан С6-С3-С6 қаңқасы жататын табиғи қосылыстардың үлкен тобын құратын, өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған фенолды қосылыстар.
Флавоноидтар классификациясы.
Барлық флавоноидтар негізіне флавон деген қосылыс жатады. Флавон дегеніміз 2-фенил-хроман немесе 2-фенил-хроман немесе 2-фенил-бенз-(-пиран.
Барлық флавоноидтар бірнеше негізгі топтарға бөлінеді: 1)Катехиндер; 2)Лейкоантоцианидиндер; 3)Антоцианидиндер; 4)Флавонондар; 5)Флавонолдар-3; 6)Флавондар және флавонолдар; 7)Халкондар және дигидрохалкондар; 8) Аурондар; 9) Изофлавондар.
Флавоноидтар өздерінше бос күйінде де, немесе гликозидтер түрінде де (катехиндерден басқасы) кездеседі. Көміртекті бөлігі ретінде моно-, ди- және трисахаридтер болуы мүмкін. Моносахаридтерден кәдімгі өсімдіктерде болатын қанттар: D-глюкоза, D-галактоза, D-ксилоза, L-рамноза, L-арабиноза болады.
Флавоноидтар өсімдіктер әлемінде кеңінен таралған. Флавоноид қосылыстары өсімдіктердің барлық мүшелерінде гликозидтер формасында жинақталады. Гүлдердің күлтелерінде антоциандар (антоцианидин гликозидтері) болады.
Олар гүлдерді алқызыл, қызғылт, қызғылт-көкшіл және жасыл-көк түрге бояйды. Гүлдердің сары түске боялуы оларда каратиноидтармен қатар флавонол гликозидтері (аурандар және халкондар) болуына байланысты.
Көптеген жемістердің бояуларының негізі - антоциандар және флавонолды гликозидтер. Жапырақтарда флавоноидтардан флавонол гликозидтері басым болады, ал антоциандар салыстырмалы аз. Тұқымдарда флавоноидтар бос және байланысқан күйінде бола алады, мысалы флавонол кверцетин. Тұқымдардағы флавоноидтардың қызметі белгісіз. Олар тұқымның өсуін тежейді деген болжам бар.
Дәрілік өсімдіктерден флавоноидтарды бөліп алу әдістері
Флавоноидтар үшін өсімдіктерден бөліп алатын уникалды әдісі жоқ. Әрбір әдісте флавоноидтармен бірге бірлесіп бөлінетін заттарға және шикізаттың ерекшеліктеріне байланысты болады.
Флавоноидтарды бөліп алу үшін өсімдіктерді сәйкес қоспада эксракциясын жасайды: этанолмен, метанолмен, ыстуқ сумен немесе спирт-сулы қоспамен.
Тазалап және бөлу үшін қолданады:
1. Таңдамалы экстракцияны
2. Ауыр металдардың тұздарымен тұндыру
3. Хромотографиялық әдітер
Дәрілік өсімдіктерден флавоноидьарды бөліп алу экстракцияны қолданады:
1. Дәрілік өсімдіктердің экстракцияланған флавоноидтарының суммасы (70%,80% этанолмен немесе метанолмен)
2. Вакуумда спиртті суқалғанша айдайды
3. Алынған флавоноидтар суммасын липофильды затардан СCl4 тазарту
4. Флавоноидтарды өсу полярлығымен фракцияларға бөлінуі.
1) Агликондарды этилді эфирмен эктракциялау;
2) Моноглюказиттерді эилацитапен экстракциялау;
3) Биоздтерді, триозиттерді және т.б. Полярлы флавоноидтарды н-бутанолмен экстракциялау;
5. Алынған фракцияларды хромотография көмегімен полиамидті сорбентте, силикагелде немесе целлюлозада бөледі. Заттардың элюированиесін хлороформ мен этанол немесе сапирті су қоспасымен концентрациясы өсу жолымен жүогізеді.
Құрамында флавоноидтар бар негізгі өсімдіктерге
Көк гүлкекіре - Centaureae cyanus L. - василек синий,
Үштүсті шегіргүл - Vіola trіcolor L. - фиалка трехцветковая
Алқызыл долана - Crataegus sanguіnea Pall. - боярышник кровокрасный
Ақызыл таспа, құс таран - Polygonum avіculare Pall. - горец птичий
айланшөп тараны - Polygonum persіcarіa L. - горец почечуйный,
Байкал томағашөбі - Scutellarіa baіcalensіs Georgi. - Шлемник байкальский - Қазақстанда кездеспейді
Құмдық салаубас - Helіchrysum arenarіum (L.) Moench - бессмертник (цмин) песчаный
Жалаң мия - Glycyrrhіza glabra L. - солодка голая
Оралдық мия - Glycyrrhіza uralensіs Fisch. - солотка уральская
Егістік қуандәрі - Ononіs arvensіs L. - стальник пашенный
Биологиялық сипаттамасы. Centaureae cyanus (көк гүлкекіре - василек синий) - (астралылар тұқымдасының гүлкекіре туысына жататын арам шөп. Зембілге жиналған гүлдерінің шетіндегілері үлкендеу, көгілдір түсті (өте сирек болса да ақ және қызғылт түстілері де кездеседі) келеді. Көккекіренің біржылдығы да, екіжылдығы да, болады. Биіктігі-30-60 см. Бұтақты болып өседі.
Маусым-шілде айларында гүлдейді.
Таралуы: Бұл республикамыздың Орал, Ақтөбе, Қостанай, Семей және Шығыс Қазақстан облыстарында кең таралған. Қай жерде кездессе де шашыранды және сирек өседі. Көк гүлкекіре құмды және құмшауыт топырақтарда астық және мал азықтық егістіктерде кездеседі. Бүкіл Қазақстанда арам шөп немесе сәндік өсімдік ретінде кездеседі.
Химиялық құрамы.
Шеткі гүлдерінде антоциандар және кумариндер болады. Антоциандардан цианин көк гүлкекіреге тән. Көккекіре гүлдерінде - бояулы заттар, цианин глюкозиттері, ащы глюкозидтер, ценаурин, немесе кницин, цикорин глюкозиді, минералды тұздар болады.
Кумариндерден цикорин кездеседі. Сонымен бірге глюкозид центаурин болады.
Көк гүлкекіренің гүлдерінен 1%-дық хлорсутекті қышқылы ерітіндісімен антоциандардың сығындысын алады, бұл кезде боялған оксони тұздары түзіледі. Олардың оптикалық тығыздығын өлшеп цианидиннің 3,5 дигликозидіне (цианинге) шаққанда цианиннің хлорсутек қышқылының 1% ерітіндісіндегі жұтылу меншікті көрсеткішін есепке алып, антоциандардың мөлшерін анықтайды.
Дәрілік шикізаты.
Шеткі көк гүлдері себеттерін жинайды. Сосын шеткі гүлдерін жұлып алады, кейде шеткі гүлдерге жақын орналасқан түтікше тәрізді гүлдерін де жинайды. Жиналған шикізатты тез көлеңкеде кептіреді. Құрғақ жерде сақтайды. Асықпай күнде немесе ылғал жерде кептіргенде гүлдері қызғылттанып немесе ағарып кетеді.
Қолданылуы
Ресми медицинада
.Бүйрек және жүрек ауруларынан болатын ісінуде гүлкекіре гүлдерінің тұндырмасын қолдануға ұсынады.
Медицина көк гүлкекірені қосымша емделу ретінде мына белгілер бойынша ұсынады:
Әрүрлі қалыптасқан ісіктерге;
Өт шығару жолдарының дискинезиясына
Холициститте және бауырдың басқа ауруларында
Гүлкекірені өз бетімен немесе дәрілік қоспалармен бірге қабылдай беруге болады. Сонымен қатар, аурудың белгілерін бәсеңдететіні анықталған:
конъюнктивитте;
блефаритта;
Гемеролопия кезінде;
шаршаған көздер синдромында;
Халық медицинасында
Бұл өсімдіктің шикізатынан алынған қайнатпаның және сұйық экстракттың зәр шығарушы және өт бөлуші қасиеттері бар екендігі тәжірибеде дәлелденген. Әртүрлі зәр шығарушы қоспалар құрамында болады. Көккекіре гүлдерін несеп жүргізетін, қызба ауруларыен сырқаттанғандардығ қызуын төмен түсіретін дәрі ретінде оның гүл желектерінен тұнба жасап ішеді. Несеп-жыныс органдарының қабынып ауруларына көккекіре желегін ырғай тамырына, жүгері қауызына, қайың бүрлеріне, ошаған шөбіне қосып пайдаланады.
Гүлкекіренің тұнбасын көздің шырышты қабығының қабынуы кезінде қолданады. Бұл үшін құрғақ гүлінен 1-2 шай қасықтан алынады оның үстіне 200 мл қайнаған су құйяды, 1 сағатқа тұндырып қояды. Дайындалған тұнбаны көзге 6-8 рет басады. Өте жақсы нәтиже алу үшін күніне үш рет 15-20 минуттан, тамақ ішкеннен кейін. Осы тұнба "тауық соқырлығы" ауруындада қолданады.
Конъюктивитті емдеуде гулкекіре гүлінің 2 бөлігін алу керек; итмұрын гүлінің 1 бөлігін, дәрілік түймедағының гүлін, жолжелкеннің жапырағын, шөптесін бузинияның гүлдерін. 3 ас қасық қоспаға стакан қайнаған суды құяды, суығанша тұндырады, содан кейін дәке арқылы сүзіп алады. Күніне бір рет 3 тамшыдан екі көзенеде тамызады.
Зәр шығару жолдары және бүйрек аурулары болған жағдайда зәр айдағыш ретінде тұнбас қолданады, оны дайындау үшін 15 г гүлкекіре гүлін, 45г аюжидек жапырағын, 15 г арша жемістері, 1 ас қасық қоспаға 200 мл қайнаған су құяды, 20 мин қалдырамыз. Алынған халық медицинасының қоспасын күніне 3-4 рет 1 ас қасықтан қолданамыз.
oo Тұқымдас: Violaceae - - Фиалковые
Туыс: Шегіргүл - Vіola - фиалка
Түр: Үштүсті ш. - V. trіcolor L. - ф. трехцветковая
Биологиялық сипаттамасы. Бір-, екіжылдық шөптесін өсімдік. Биіктігі 30 см шамасында. Күлтесі тостағаншасынан үлкен, күлте жапырақшалары әртүрлі түске боялған, жоғарғы 2 күлтесі көк-күлгін, төменгі 3 күлтесі сары күлгін жолақтармен. Бүкіл жаз бойы гүлдейді. Гүлдері ірі, дара, үш немесе төрт қырлы ұзын гүл сағақтарында отыр, желектері әр түсті жоғарылары күлгін, ортаңғылары көк немесе ашық күлгін, төменгі желектері сары күлгін жолақтармен, төменгі және екі бүйірліктерінің түбінде түктері бар. Үштүсі шегір гүл негізінен тұқымдары арқылы көбейеді. Жемісі созылыңқы жұмыртқа тәрізді 3 жарнақты қорапша. Мамыр-маусым айларында гүлдейді. Шілде тамыз айларында жемістейді. Хромосома саны 26.
Таралуы: ТМД елдерінің Еуропалық бөлігінде, Батыс Сібір, Орта және Аилантикалық Еуропада кездеседі. Қазақстанда тыңвйған жерлерде және арам шөп ретінде егістерде кездееді. Іле, Күнгей Алаталарында бақтарда өседі.Солтүстік Тянь-Шанның етегіндегі айдалған жерлерде кездеседі.
Химиялық құрамы.
Үштүсті шегіргүл шөбінде флаванойдтар (виолантин, витексин, изовитексин, ориятин, изоориентин, вицеин, пеонидин, 3-гликозидті, рутин), гүлінде антоциан гликозидтері дельфинидин, неонидин және т.б. болады. Гүлдеген кезінде шөбінде флавонол гликозиді рутин және шамалы болса да эфир майлары, сапониндер, С-дәрумені, қоймалжың заттар, уреол қышқылы, иілік заттар болады. Бұл өсімдік каротиноидтарға өте бай. (-каротин 100гр40мг дейін болады. Солармен бірге құрамында аскорбин қышқылы, сапониндер және қоймалжың полисахаридтер, таниндер болады. Үшгүлді шегіргүл -- дәрілік өсімдік, оның құрамында глюкозидтер, сапониндер, қышқылдар, флаволоидтар, алкалоидтар, каротин және витаминдер (С, Е, Р) бар.
Дәрілік шикізаты.
Өсімдікті гүлдеген кезінде жинайды. Сабақтағы төменгі жапырақтары жалпақ сопақша ұзындығы 60 см дейін, жоғарғылары - ұзын сопақ. Жапырақ серіктері ірі, әр жапырақта екеуден. Гүлдері жеке, зигоморфты, ұзын гүл сағақтары ұштарында. Тостағаншасы 5 жапырақшадан, күлтесі де 5 әртүрлі күлтешелерден. Төменгі күлтесі бәрінен де ірі мүйіз жақша тәрізді өсіндісі бар (шпорец).
Қолданылуы
Ресми медицинада
Шегіргүлден алынған препараттар бронх бездерінің қызметін күшейтеді. "Тривиолин" препараты жөтелге ем. l Шегіргүлді ежелден әсемдік, сондайақ эфир майын алу үшін өсіреді. l Үш түсті шегіргүл (Viola tricolor) -- дәрілік өсімдік, оның құрамында глюкозидтер, сапониндер, қышқылдар, флаволоидтар, алкалоидтар, каротин және дәрумендер (С, Е, Р) бар. Өсімдік қақырық түсіретін және зәр шығаратын (айдайтын) қоспалар құрамына қосылады. Өсімдіктің тұнбалары бронхы бездерінің секрециясын күшейтеді.
Үштісті шегір қабынуға қарсы қасеттерге ие, олар жер үсті мүшелерінің фармакологиялық активтілігіне байланысты, антисепиктік әсерін асқазан-ішек жоларының аймағына тигізеді, бронхы бездің секрециясын күшейтеді және қақарық шығаруды жеңілдетеді. Сапониндер өсімдіктің бронхылық, қақырық шығарғыш және зәр айдағыш қызметтерін ашады.
Шегіргүл препараттарын қолдануда, қабынуға қарсы әсерден басқа, сонымен қатар спазмолитикалық және ө жүргізгіш әсер етеді.
Халық медицинасында
Халық медицинасында Шегіргүлдің қайнатпасы мен тұнбасын ішіп немесе теріге жағып, сары ауруды, ұшықты, қышыма қотырды, т.б. тері ауруларын емдеуге, сондай-ақ несеп жүргізіп, тер шығаруға, қан тазартуға кеңінен қолданады. Шегіргүлден алынған препараттар бронх бездерінің қызметін күшейтеді. "Тривиолин" препараты жөтелге ем. Шегіргүлді ежелден әсемдік, сондай-ақ эфир майын алу үшін өсіреді.
Үштісі шегіргүл тұнбасы: 1 ас қасық кепкен және майдаоанған шөптің үстіне 1 стакан қайнаған су құйяды, ораптастап және суығанша күтеді, содан кейін сүзеді. 0,5 стаканнан күніне 3-4 рет ішу кереек. Тшөптен жасалған тұнбасын суық тигенде қолданады, асқазан-ішек жолдарынң және бүйректердің қабынуында қолданады, қанды тазалағыш ретінде көптеген әртүрлі тері ауруларында пайдаланылады.
Шегіргүлді термоста буландыруға болады, 1-2 ас қасыққа 500 мл қайнақ су құяды, 1-2 сағат тұндырады, тұнбаны тәулік ішінде ішу керек.
Шегіргүлден және череда өсімдігінің шөбінің, грек жаңғағының жапырағын және құлпынай қосылған қоспалы шайды қиын туудан кейін береді. Әрбір өсімдікті тең мөлшерде алып, араластырып, содан кейін 50-60 грамм қоспасын 1 л қайнаған сумен құйып, тұндырады. Күніне 5-6 рет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz