Төменгі сынып оқушыларының білім сапасын арттыру жолдары
Кіріспе 3.7
І.тарау. Бастауыш сыныпты оқытуда ғылымилылық принцип.8.22
1.1. Төменгі сынып оқушыларын оқытуда қолданылатын
әдістер 8.16
1.2. Бастауышта білім берудің мазмұны 17.22
ІІ.тарау. Төмменгі сынып оқушыларының білімі мен дағдысын
бақылау әдістері 23.40
2.1. Оқушылардың білімін бақылау және бағалау 24.29
2.2. Білім мен дағдының тексерудің маңызы мен формалары 30.40
Қорытынды 41.44
Пайдаланылған әдебиеттер 45.47
І.тарау. Бастауыш сыныпты оқытуда ғылымилылық принцип.8.22
1.1. Төменгі сынып оқушыларын оқытуда қолданылатын
әдістер 8.16
1.2. Бастауышта білім берудің мазмұны 17.22
ІІ.тарау. Төмменгі сынып оқушыларының білімі мен дағдысын
бақылау әдістері 23.40
2.1. Оқушылардың білімін бақылау және бағалау 24.29
2.2. Білім мен дағдының тексерудің маңызы мен формалары 30.40
Қорытынды 41.44
Пайдаланылған әдебиеттер 45.47
Кіріспе.
Тақырыптың көкейкестілігі:
Қазіргі кезде пайдаланылп жүрген мектеп бағдарламаларын жете зерттеудегі аса бір күрделі міндет педагогикалық жағынан дұрыс деп табылған ғылым негіздерінің әрбір бастауыш курсының қол жетерліктей болуы мен ғылымилылығын үлестіруді іске асыру болып отыр.
Оқытудың ғылымилылық принципі нәтижесінде мектеп оқушыларды ғылым, техника және мәдениет дамуының қазіргі заманғы деңгейіне сай біліммен қаруландыруды қолға алып отыр. Алайда, қазір пайдаланып жүрген бағдарлама жасау үстінде барлық пән бойынша комиссия мына пікірді бір ауыздан қолдады, «орта мектеп оқушыларының қолы жеткен дайындық пен даму деңгейі жағдайында, мектепте білім алу мазмұнына, ғылымның, техникалық және мәдениеттің маңызды жетістіктерінің өзін тура енгізуге мүмкін емес». Жаңа бағдарлама жобасының бірінші вариантын талқылау кезінде, оның кемшілігі әлі белгілі дәрежеде орныққан деп немесе мектеп оқушыларының оның меңғеруі қажет деп есептеуге болмайтын, қазіргі заманғы ғылымның осындай бөлімдерінің бағдарламаға енгізгендігі болып табылатындығы атап өтілді. Бастауыш сынып оқушыларының қазіргі ғылым жетістіктері мен танысуын өзін-өзі ақтаған, көкейкесті деп тіпті де қабылдауға болмайды. Мұнымен бірге оқушыларға жеткізілген теориялық мәліметтер, олар оқып үйренетін ереже оның дамуының қазіргі деңгейіндегі ғылыми біліміне қарама-қайшы келмеуін талап ету орынды.
Ғылыми принциптің осы аспектісі бағдарламалар мен оқулықтардың мазмұндарында қатаң сақталған, оны әрбір мұғалім күнделікті тәжірибесінде басшылыққа алуы тиіс.
Оқытуды бұлайша құру мектептің жоғары сыныптарына ауысу дәрежесіне қарай оқушыылардың қайта межеге және қайта оқуының қажеттілігін болдырмайды.
а) Ғылыми негіздерінің мектептік курсының бір мақсатқа бағытталған кұрылымы. Классикалық ғылымның негізгі қағидалары мен қазіргі заманғы ғылыми териялардың дұрыс арақатынасын белгілеу талап етіледі. Мектепте білім берудің мазмұнында дәстүрлі мәселерді ескермеу, оларды жаңа және ең жаңа ғылыми негіздерінің көптеген курстарын төменгі сынып оқушыларының саналы оқып үйренуіне мүмкіндік жасамағандық және, екіншіден, оқушыларды адамзат баласы жасаған байлықтардан тұратын білімдермен қаруландыруға бағытталған мектептің, білім беру тәрбие қызметіне шек қойғандық болар еді. Пайдаланып жүрген бағдарламаның негізіне алынған, төмендегідей проблеманы шешу неғұрлым дәлелденген болып шықты: «Ғылым негіздерін оқытудың ғылыми-теориялық дәрежесін көтеру әрбір оқу пәнінің жетекші идеясын анықтау жолымен жүзеге асады, мұнан келіп оқытудың нақтылы мазмұны ашылуы тиіс. Сөйтіп педагогикалық міндет осы идеяларын қазіргі заманғы ғылым дамуының негізгі бағыттарымен сәйкес келуінен және мұнымен бірге мектеп оқушыларының, тіпті қарапайым түрде болса да меңгеруіне лайық болуынан тұрады... білім берудің мазмұнын одан әрі қарай дайындау осы идеяны дұрыс түсінуге тірек болып табылатын, түсініктер мен ұғымдар қалыптасатын, материалды анықтаудан, жаңа идеялар оқып-үйренетін ұғымның номенклатурасын жай ғана кеңейтуге айналмай, ғылым негіздері материалды қазіргі ғылыми көзқарастар мен әдістердің көрінетін идеялармен ұштастыру үшін, тиісті курстардың құрылымы мен мазмұнын өзгертуден тұрады»2.
Оқу материалын жетекші ғылыми идеяның негізінде ұмымдастыру жалпы білім беретін орта мектептің 4-10 сыныптарында оқып үйренетін, ғылым негіздерінің бірқатар жүйелі курстары праграммаларының негізгі ерекшеліктері болады. Бұл принципті белгілі бір дәрежеде бастауыш мектептің жекелеген праграммалары құрылымында да іске асыруға мүмкіндік туды.
Мәселен,орыс тілі бастауыш курсының негізінде тілді жан-жақты дамыту жатады. Бұл міндетке фонетиканы, лексиканың әлементтерін,морфологияны, синтаксисті оқып үйрену бағындырылды. «Дұрыс айту, ауызекі сөйлеудің ұғынықтылығы және мәнерлілігі,сөздікті байыту,сөзді дұрыс және дәл қолдану,сөз тіркесі,сөйлем байланыстырып(контекстік) сөйлеу, арфаграфиялық жағынан сауатты жазу хақындағы жұмыс -бастауыш сыныптардағы тіл сабақтарының негізгі мазмұны осындай», 1-3 сыныптардағы орыс тілі программасының түсінік хатында осылай айтылған.
Математиканың бастауыш курсының негізі натуралдық сандар мен негізгі шаманың арифметикасы болып табылады.Натуралдық сандар мен ноль арифметикасының теориялық мәселелері соңғы жиынтық әрекеттері негізінде ашылады.Праграмма талап еткендей: «балалар заттар жиынтығын анықтаудан сандар әрекетіне,ал олардан - арифметикалық амалдар мен сандардың жалпы қасиетін құрастыруға және оларды әріптерді пайдаланып жазуға көшеді». Математиканың бастауыш курсының маңызды идеясы тура және қайта әрекеттердің, оның компоненттері мен нәтижелері арасындағы байланысты ашудан тұрады.
Ғылым негіздері курсының жетекші ғылыми идеясының айналасына бүкіл бағдарламалық материалды ұйымдастыру табиғат тану бойынша бағдарламада біршама дәйекті түрде көрсетілген. Бағдарламаның әрбір тақырыбының материалында өлі және тірі табиғаттың, адамдардың табиғаты мен еңбегі құбылысының өзара шарттылығы құрастырылады. Бейнелеу өнері бастауыш курсының басты идеясын бейнелеу қызметінің көптеген түрлерінде көркем бейненің мазмұны мен формасының бірлігінің балалардың түсінуі үшін лайықты формада көрсету болып табылады. Оқушылар бұл бірлікті сурет салудың барлық түрлерінің процесінде де (натурасынан, тақырыптың және декоративтік салу), сондай-ақ бейнелеу өнері шығармаларымен танысу кезінде де байқай алады. б) Ұғым жүйесінің қалыптасуы.
Жетекші гылыми идеяның негізінде ғылым негіздері курсының құралуы- бастауыш білім берудің мазмұнында ғылыми принциптің жүзеге асуы жолдарының бірі ғана. Бұл принциптің маңызды көрінуі ғылым негіздері барлық курстарының теориялық мәліметтерінің кеңеюі және оқытудың ұғымдық негізінің біршама дәйекті сақталуы болып табылады. Бастауыш сыныптарда ұғымдық негіздерін дәйектілікпен жүзеге асыру өмір шындығын бейнелі түрде қабылдауға байланысты қалыптасатын түсініктердің ролін ешбір кемітпейді. Табиғат құбылыстары жөнінде, тарихи оқиғалар туралы, қазіргі кездегі техника туралы, көркемөнер шығармалары туралы берілетін түсініктер бастауыш сыныптардағы бағдарламалық материалдың елеулі бөлігін құрады.
Бағдарламалық материалды игеру деңгейі, демек, оқыту ісінің әсерлігі де көрнекіліктің әралуан құралдарын пайдаланып отыруға көп жағынан тәуелді келеді. Бұрынынырақта көрсетіп кеткеніміміздей, белгілі бір жағдайларда көрнекі құралдарды пайдаланып отыру оқушылардың абстрактілік ойын дамытуға емес, сонымен бірге оқушылар тарапынан аса маңызды ойлау маңызды операцияларының меңгеруіне септігін тигізеді.
Бастауыш білім берудің теориялық дәрежесін көтеру, бастауыш сыныптарда меңгерілуге тиісті мәліметтер көлемінің өсуі төменгі сынып оқушыларын оқытудың түсініктілік проблемасын айтарлықтай күрделендіріп отыр. Бұл проблеманы шешуде балалардың танымдық мүмкіншіліктерін артық бағалау қандай қауіпті болса, кем бағалауда да соншалықты қауіпті.
Бала псхологиясы мен педагогикалық психология саласындағы соңғы зерттеулер оқыту ісінің мазмұны мен әдістерін өзгерте отырып, балаларға жекелеген психикалық процестер мен функцияларды дамыту жағынан кереметтей жетістіктерге қол жеткізуге болады; осының нәтижесінде төменгі сынып оқушылары әдетте анағұрлым ересек жасқа тән деп есептеліп келген психикалық процестердің ерекшеліктеріне ие бола бастайды.(мәселен,төменгі мектеп жасындағыларының өзінде ойлаудың теориялық формаларының пайда болуы).
Бұл негіздеме бізге адамның жасына қатысты ұғымды жоққа шығару үшін тіпті дәрменсіз тәрізді көрінеді , өйткені жасқа қатысты ұғым жекелеген ерекщеліктердің карапайым қосындысымен емес, баланың жеке басына тән кейбір тұтас құрылымдық өзіндік айырмашылықтармен және дамудың дәл осы кезеңге лайықты ерекше тенденцияларымен сипатталады. Басқа сөзбен айтқанда, баланың жасына қатысты психиологиялық сипаттама оған тән жекелеген ерекшеліктерімен айқындалмайды, оның жеке басының әрбіржас кезеңдегі әр түрлі құрылысымен- оның қажет ету аясымен, оның ақыл ой құрылымымен және оның өмір шындығына жасайтын қатынасының ерекше сипатымен айқындалады.
Оқушыларға жоғары теориялық және практикалық дайындығын үйлестіру мектептің ең маңызды міндеті болды және болып қала берді. Оқытудың теориялық деңгейін арттыруды оқушылардың дағдыларын жетілдірумен қоса жүргізбейінше тиімді деп санауға болмайды. Мұндай
Тақырыптың көкейкестілігі:
Қазіргі кезде пайдаланылп жүрген мектеп бағдарламаларын жете зерттеудегі аса бір күрделі міндет педагогикалық жағынан дұрыс деп табылған ғылым негіздерінің әрбір бастауыш курсының қол жетерліктей болуы мен ғылымилылығын үлестіруді іске асыру болып отыр.
Оқытудың ғылымилылық принципі нәтижесінде мектеп оқушыларды ғылым, техника және мәдениет дамуының қазіргі заманғы деңгейіне сай біліммен қаруландыруды қолға алып отыр. Алайда, қазір пайдаланып жүрген бағдарлама жасау үстінде барлық пән бойынша комиссия мына пікірді бір ауыздан қолдады, «орта мектеп оқушыларының қолы жеткен дайындық пен даму деңгейі жағдайында, мектепте білім алу мазмұнына, ғылымның, техникалық және мәдениеттің маңызды жетістіктерінің өзін тура енгізуге мүмкін емес». Жаңа бағдарлама жобасының бірінші вариантын талқылау кезінде, оның кемшілігі әлі белгілі дәрежеде орныққан деп немесе мектеп оқушыларының оның меңғеруі қажет деп есептеуге болмайтын, қазіргі заманғы ғылымның осындай бөлімдерінің бағдарламаға енгізгендігі болып табылатындығы атап өтілді. Бастауыш сынып оқушыларының қазіргі ғылым жетістіктері мен танысуын өзін-өзі ақтаған, көкейкесті деп тіпті де қабылдауға болмайды. Мұнымен бірге оқушыларға жеткізілген теориялық мәліметтер, олар оқып үйренетін ереже оның дамуының қазіргі деңгейіндегі ғылыми біліміне қарама-қайшы келмеуін талап ету орынды.
Ғылыми принциптің осы аспектісі бағдарламалар мен оқулықтардың мазмұндарында қатаң сақталған, оны әрбір мұғалім күнделікті тәжірибесінде басшылыққа алуы тиіс.
Оқытуды бұлайша құру мектептің жоғары сыныптарына ауысу дәрежесіне қарай оқушыылардың қайта межеге және қайта оқуының қажеттілігін болдырмайды.
а) Ғылыми негіздерінің мектептік курсының бір мақсатқа бағытталған кұрылымы. Классикалық ғылымның негізгі қағидалары мен қазіргі заманғы ғылыми териялардың дұрыс арақатынасын белгілеу талап етіледі. Мектепте білім берудің мазмұнында дәстүрлі мәселерді ескермеу, оларды жаңа және ең жаңа ғылыми негіздерінің көптеген курстарын төменгі сынып оқушыларының саналы оқып үйренуіне мүмкіндік жасамағандық және, екіншіден, оқушыларды адамзат баласы жасаған байлықтардан тұратын білімдермен қаруландыруға бағытталған мектептің, білім беру тәрбие қызметіне шек қойғандық болар еді. Пайдаланып жүрген бағдарламаның негізіне алынған, төмендегідей проблеманы шешу неғұрлым дәлелденген болып шықты: «Ғылым негіздерін оқытудың ғылыми-теориялық дәрежесін көтеру әрбір оқу пәнінің жетекші идеясын анықтау жолымен жүзеге асады, мұнан келіп оқытудың нақтылы мазмұны ашылуы тиіс. Сөйтіп педагогикалық міндет осы идеяларын қазіргі заманғы ғылым дамуының негізгі бағыттарымен сәйкес келуінен және мұнымен бірге мектеп оқушыларының, тіпті қарапайым түрде болса да меңгеруіне лайық болуынан тұрады... білім берудің мазмұнын одан әрі қарай дайындау осы идеяны дұрыс түсінуге тірек болып табылатын, түсініктер мен ұғымдар қалыптасатын, материалды анықтаудан, жаңа идеялар оқып-үйренетін ұғымның номенклатурасын жай ғана кеңейтуге айналмай, ғылым негіздері материалды қазіргі ғылыми көзқарастар мен әдістердің көрінетін идеялармен ұштастыру үшін, тиісті курстардың құрылымы мен мазмұнын өзгертуден тұрады»2.
Оқу материалын жетекші ғылыми идеяның негізінде ұмымдастыру жалпы білім беретін орта мектептің 4-10 сыныптарында оқып үйренетін, ғылым негіздерінің бірқатар жүйелі курстары праграммаларының негізгі ерекшеліктері болады. Бұл принципті белгілі бір дәрежеде бастауыш мектептің жекелеген праграммалары құрылымында да іске асыруға мүмкіндік туды.
Мәселен,орыс тілі бастауыш курсының негізінде тілді жан-жақты дамыту жатады. Бұл міндетке фонетиканы, лексиканың әлементтерін,морфологияны, синтаксисті оқып үйрену бағындырылды. «Дұрыс айту, ауызекі сөйлеудің ұғынықтылығы және мәнерлілігі,сөздікті байыту,сөзді дұрыс және дәл қолдану,сөз тіркесі,сөйлем байланыстырып(контекстік) сөйлеу, арфаграфиялық жағынан сауатты жазу хақындағы жұмыс -бастауыш сыныптардағы тіл сабақтарының негізгі мазмұны осындай», 1-3 сыныптардағы орыс тілі программасының түсінік хатында осылай айтылған.
Математиканың бастауыш курсының негізі натуралдық сандар мен негізгі шаманың арифметикасы болып табылады.Натуралдық сандар мен ноль арифметикасының теориялық мәселелері соңғы жиынтық әрекеттері негізінде ашылады.Праграмма талап еткендей: «балалар заттар жиынтығын анықтаудан сандар әрекетіне,ал олардан - арифметикалық амалдар мен сандардың жалпы қасиетін құрастыруға және оларды әріптерді пайдаланып жазуға көшеді». Математиканың бастауыш курсының маңызды идеясы тура және қайта әрекеттердің, оның компоненттері мен нәтижелері арасындағы байланысты ашудан тұрады.
Ғылым негіздері курсының жетекші ғылыми идеясының айналасына бүкіл бағдарламалық материалды ұйымдастыру табиғат тану бойынша бағдарламада біршама дәйекті түрде көрсетілген. Бағдарламаның әрбір тақырыбының материалында өлі және тірі табиғаттың, адамдардың табиғаты мен еңбегі құбылысының өзара шарттылығы құрастырылады. Бейнелеу өнері бастауыш курсының басты идеясын бейнелеу қызметінің көптеген түрлерінде көркем бейненің мазмұны мен формасының бірлігінің балалардың түсінуі үшін лайықты формада көрсету болып табылады. Оқушылар бұл бірлікті сурет салудың барлық түрлерінің процесінде де (натурасынан, тақырыптың және декоративтік салу), сондай-ақ бейнелеу өнері шығармаларымен танысу кезінде де байқай алады. б) Ұғым жүйесінің қалыптасуы.
Жетекші гылыми идеяның негізінде ғылым негіздері курсының құралуы- бастауыш білім берудің мазмұнында ғылыми принциптің жүзеге асуы жолдарының бірі ғана. Бұл принциптің маңызды көрінуі ғылым негіздері барлық курстарының теориялық мәліметтерінің кеңеюі және оқытудың ұғымдық негізінің біршама дәйекті сақталуы болып табылады. Бастауыш сыныптарда ұғымдық негіздерін дәйектілікпен жүзеге асыру өмір шындығын бейнелі түрде қабылдауға байланысты қалыптасатын түсініктердің ролін ешбір кемітпейді. Табиғат құбылыстары жөнінде, тарихи оқиғалар туралы, қазіргі кездегі техника туралы, көркемөнер шығармалары туралы берілетін түсініктер бастауыш сыныптардағы бағдарламалық материалдың елеулі бөлігін құрады.
Бағдарламалық материалды игеру деңгейі, демек, оқыту ісінің әсерлігі де көрнекіліктің әралуан құралдарын пайдаланып отыруға көп жағынан тәуелді келеді. Бұрынынырақта көрсетіп кеткеніміміздей, белгілі бір жағдайларда көрнекі құралдарды пайдаланып отыру оқушылардың абстрактілік ойын дамытуға емес, сонымен бірге оқушылар тарапынан аса маңызды ойлау маңызды операцияларының меңгеруіне септігін тигізеді.
Бастауыш білім берудің теориялық дәрежесін көтеру, бастауыш сыныптарда меңгерілуге тиісті мәліметтер көлемінің өсуі төменгі сынып оқушыларын оқытудың түсініктілік проблемасын айтарлықтай күрделендіріп отыр. Бұл проблеманы шешуде балалардың танымдық мүмкіншіліктерін артық бағалау қандай қауіпті болса, кем бағалауда да соншалықты қауіпті.
Бала псхологиясы мен педагогикалық психология саласындағы соңғы зерттеулер оқыту ісінің мазмұны мен әдістерін өзгерте отырып, балаларға жекелеген психикалық процестер мен функцияларды дамыту жағынан кереметтей жетістіктерге қол жеткізуге болады; осының нәтижесінде төменгі сынып оқушылары әдетте анағұрлым ересек жасқа тән деп есептеліп келген психикалық процестердің ерекшеліктеріне ие бола бастайды.(мәселен,төменгі мектеп жасындағыларының өзінде ойлаудың теориялық формаларының пайда болуы).
Бұл негіздеме бізге адамның жасына қатысты ұғымды жоққа шығару үшін тіпті дәрменсіз тәрізді көрінеді , өйткені жасқа қатысты ұғым жекелеген ерекщеліктердің карапайым қосындысымен емес, баланың жеке басына тән кейбір тұтас құрылымдық өзіндік айырмашылықтармен және дамудың дәл осы кезеңге лайықты ерекше тенденцияларымен сипатталады. Басқа сөзбен айтқанда, баланың жасына қатысты психиологиялық сипаттама оған тән жекелеген ерекшеліктерімен айқындалмайды, оның жеке басының әрбіржас кезеңдегі әр түрлі құрылысымен- оның қажет ету аясымен, оның ақыл ой құрылымымен және оның өмір шындығына жасайтын қатынасының ерекше сипатымен айқындалады.
Оқушыларға жоғары теориялық және практикалық дайындығын үйлестіру мектептің ең маңызды міндеті болды және болып қала берді. Оқытудың теориялық деңгейін арттыруды оқушылардың дағдыларын жетілдірумен қоса жүргізбейінше тиімді деп санауға болмайды. Мұндай
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы. — Алматы, Қазақ университеті, 1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. -
А., 1991.
3. Айтмамбетова Б., Бозжанова К., т.б. Балаларды семьяда адамгершілікке
тәрбиелеудің кейбір мәселелері. - Алматы, 1985.
4. Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері. - А.,1991.
5. АйғабыловаН. Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу
жолдары. - А., Өнер. 1972.
6. Ахметов Ж. Балаларды мәдениеттілікке тәрбиелеу жолдары. //Қазақстан мұғалімі, А., 1994.
7. Алмаханова X. Жас өспірімдерге әстетикалық тәрбие бері. /Методикалық нұсқау. А., 1990.
8. Ақназаров Б. Класс жетекшісі. - А., Мектеп, 1973.
9. Әбенбаев С. Оқушы жастарға әстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. А.,1992.
10. Ю.Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. - А., 1999.
11 .Әбдіразақов Е. Адамгершілік, имандылық тәрбиесі. - Шымкент 1994.
12.Әбиев Ж. Жаңа адамда қалыптастыру. - Алматы, 1988.
ІЗ.Әбиев Ж. Еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздері. - Алматы, 1997.
14. Н.Әбиев Ж. Оқушыларға атеистік тәрбие беру. Алматы, //Қазақстан мектебі, 1959. №3.
15. Әбілова Зоқушыларға әстетикалық тәрбие беру. — А., 1972. іб.ӘбіловаЗ. Әтнопедагогика — А., 1997.
17. Әтемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні. Қаз.мем. 1-1996. 18.Болдырев Н. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. - Алматы, 1987. Ш-УІтарау.
19.Болдырев Н. Класс жетекшісі. - А., Мектеп, 1980. 20.Богословский В. т.б. Жалпы психология - А., Мектеп, 1980, 13 тарау. 21.Безкаравайный С, Жұмабаев А. Мектепте өткізілетін тарихи -әдеби
кештер. - А., Мектеп, 1968.
22.Бержанов Қ, Тәрбие мен оқытудың бірлігі. - Алматы, 1973. 23.Бержанов Қ., С.Мусин. педагогика тарихы. - А., Мектеп, 1984. 24. Бержанов Қ. Оқу-ағартудағы халықтар достығы. Алматы, 1976. 25.БарановС. Принципы обучения. - Москва, 1975. 26.Бабанский Ю. Педагогика. - Москва 1988. 27.Батышев С. Научная организация учебно-воспитательного процеса. -
Москва, 1975. 28.Внутришкольное управление: Вопросы теории и практики. Под ред.
Т.И.Шамовой. 29.Дорженов С. Бүгінгі ислам. - Алматы, Білім қоғамы, 1988.
ЗО.Дүйсенбинова Адамгершілік тәрбиесіне айқын бағыт //Қазақстан
мектебі. 7-1991ж/ 31 .Елеманов С, Күктілеуов А. Жастарға арналған праволық білім беру
негіздері. - А., 1985. 32.Егембердиев Ж. Мектеп жұмыстарын жоспарлау /Методикалық
ұсыныстар. А., Мектеп, 1975. ЗЗ.Жұмаханов Ә. Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір
мәселелері. А., 1985. 34.Жас ұрпаққа дамгершілік әстетикалық тәрбие беру концепсиясы.
//Қазақ мұғалімі, 1-тамыз 1989. 35.Жақыпов А. Өнеге өрісі- А., Мектеп, 1975. Зб.Жұмабаев Ә. Ата-аналар жауапкершілігі. А.,1977. 37.Ильина Т. Педагогика. Москва, 1984.
38.Иванова Н., Қозғанбаева М. Оқыту процесінің мәні. - Алматы, 1991. 39.Керімов Л. Праволық тәрбие жүйесі. Алматы, 1991. 40.Капралов Р. Класс жетекшісінің жүмысы. Алматы, 1983. 41.Класный час и его организация. Алматы, 1989. 42.Капралова Р. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін жұмысы,-
Алматы, 1973.
43.Керімов Л. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. - Алматы, 1990. 44.Көпжасарова М. Оқушыларды кластан тыс жүмыстарда коллективизмге
тәрбиелеу. Алматы, Мектеп, 1978.
45.Көшекпаев Н. Оқыту теориясы. - Алматы, Мектеп, 1976. 46.Кочетов А. Оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуі. Москва, Просвещение,
1967. 47.Крупская Н. Көркемдікке тәрбиелеудің міндеттері туралы. Таңдамалы
педагогикалық шығармалары.- Алматы, 1973. 48.Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. Астана,1998. 49.ЛембергР. Оқыту әдістері. Алматы, 1958. 5О.Лернер И. Дидактические основы методов обучения. Москва,
Педагогика, 1981.
51.Методика правового воспитания. - Москва, 1984. 52.Макаренко А. ¥стаздық дастан. Алматы, 1985. 53.Макаренко А. Ата-аналар кітабы.Алматы, 1985. 54.Маслов., Карагоз Ю. Планирования воспитательной работы в учебной
группе. Москва, 1985.
55.Мурзалин С. Рухани байлық. Алматы, Казақстан, 1988. 56.Махмудов М. Мектепте проблемалы оқытуды ұйымдастыру.
Алматы,1981. 57.Николаева В. В школе и после школы вместе: Книга для учителя.
Москва, Проссвещения, 1988. 58.Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл. Адамгершілік. Алматы, Білім,
1994. 59.Нұрғалиева Г. Оқыту әдістері. Алматы, 1991. бО.Нұрмағанбетов С, Овчиникова Р. Метептегі кластан тыс жұмыстар.
Алматы, Мектеп, 1969. бі.Нүрланова Г.К. Орта ғасыр ғүламаларының тәрбие тағылымдары.
Алматы, 2003.
62.Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу. Алматы, Мектеп, 1975. бЗ.Основы внутришкольного управления.(Под ред.П.В. Судоминского)
Москва, Педагогика, 1987. 64.0қушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны. (ред. басқарған Макаренко
А.С.) Алматы, Мектеп, 1978. 65.Положения о ретинго-тестовой контроля качества знания, навыков и
умений студентов. Алматы, Казгумя, 1996.
бб.Педагогика школы./под ред. Г.И.Шукиной. Москва, Поссвещения, 1977. 67.Подласый И. Педагогика. Москва, 2000. 68.Сабыров Т. Болашақ мүғалімдердің дидактикалық дайындығын
жетілдіру. Алматы, Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім
академиясының баспа кабинеті, 1999.
69.Сухомлинский В. Балаларға жүрек жылуы. Алматы, 1976. 7О.Сейталиев К. Тәрбие теориясы. Алматы, 1986. 71.Сухомлинский В. Мектептің жас директорларымен сырласу. Алматы,
1987.
72.Төлеубеков А.Р. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері. Алматы, 1991. 73.¥зақбаева С. Әстетикалық және әкономикалық тәрбие негіздері.
Алматы, 1991. 74.¥зақбаева С. Балаларға әстетикалық тәрбие берудегі халық дәстүрі.
Алматы, 1990.
1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы. — Алматы, Қазақ университеті, 1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. -
А., 1991.
3. Айтмамбетова Б., Бозжанова К., т.б. Балаларды семьяда адамгершілікке
тәрбиелеудің кейбір мәселелері. - Алматы, 1985.
4. Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері. - А.,1991.
5. АйғабыловаН. Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу
жолдары. - А., Өнер. 1972.
6. Ахметов Ж. Балаларды мәдениеттілікке тәрбиелеу жолдары. //Қазақстан мұғалімі, А., 1994.
7. Алмаханова X. Жас өспірімдерге әстетикалық тәрбие бері. /Методикалық нұсқау. А., 1990.
8. Ақназаров Б. Класс жетекшісі. - А., Мектеп, 1973.
9. Әбенбаев С. Оқушы жастарға әстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. А.,1992.
10. Ю.Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. - А., 1999.
11 .Әбдіразақов Е. Адамгершілік, имандылық тәрбиесі. - Шымкент 1994.
12.Әбиев Ж. Жаңа адамда қалыптастыру. - Алматы, 1988.
ІЗ.Әбиев Ж. Еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздері. - Алматы, 1997.
14. Н.Әбиев Ж. Оқушыларға атеистік тәрбие беру. Алматы, //Қазақстан мектебі, 1959. №3.
15. Әбілова Зоқушыларға әстетикалық тәрбие беру. — А., 1972. іб.ӘбіловаЗ. Әтнопедагогика — А., 1997.
17. Әтемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні. Қаз.мем. 1-1996. 18.Болдырев Н. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. - Алматы, 1987. Ш-УІтарау.
19.Болдырев Н. Класс жетекшісі. - А., Мектеп, 1980. 20.Богословский В. т.б. Жалпы психология - А., Мектеп, 1980, 13 тарау. 21.Безкаравайный С, Жұмабаев А. Мектепте өткізілетін тарихи -әдеби
кештер. - А., Мектеп, 1968.
22.Бержанов Қ, Тәрбие мен оқытудың бірлігі. - Алматы, 1973. 23.Бержанов Қ., С.Мусин. педагогика тарихы. - А., Мектеп, 1984. 24. Бержанов Қ. Оқу-ағартудағы халықтар достығы. Алматы, 1976. 25.БарановС. Принципы обучения. - Москва, 1975. 26.Бабанский Ю. Педагогика. - Москва 1988. 27.Батышев С. Научная организация учебно-воспитательного процеса. -
Москва, 1975. 28.Внутришкольное управление: Вопросы теории и практики. Под ред.
Т.И.Шамовой. 29.Дорженов С. Бүгінгі ислам. - Алматы, Білім қоғамы, 1988.
ЗО.Дүйсенбинова Адамгершілік тәрбиесіне айқын бағыт //Қазақстан
мектебі. 7-1991ж/ 31 .Елеманов С, Күктілеуов А. Жастарға арналған праволық білім беру
негіздері. - А., 1985. 32.Егембердиев Ж. Мектеп жұмыстарын жоспарлау /Методикалық
ұсыныстар. А., Мектеп, 1975. ЗЗ.Жұмаханов Ә. Семьяда балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір
мәселелері. А., 1985. 34.Жас ұрпаққа дамгершілік әстетикалық тәрбие беру концепсиясы.
//Қазақ мұғалімі, 1-тамыз 1989. 35.Жақыпов А. Өнеге өрісі- А., Мектеп, 1975. Зб.Жұмабаев Ә. Ата-аналар жауапкершілігі. А.,1977. 37.Ильина Т. Педагогика. Москва, 1984.
38.Иванова Н., Қозғанбаева М. Оқыту процесінің мәні. - Алматы, 1991. 39.Керімов Л. Праволық тәрбие жүйесі. Алматы, 1991. 40.Капралов Р. Класс жетекшісінің жүмысы. Алматы, 1983. 41.Класный час и его организация. Алматы, 1989. 42.Капралова Р. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін жұмысы,-
Алматы, 1973.
43.Керімов Л. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. - Алматы, 1990. 44.Көпжасарова М. Оқушыларды кластан тыс жүмыстарда коллективизмге
тәрбиелеу. Алматы, Мектеп, 1978.
45.Көшекпаев Н. Оқыту теориясы. - Алматы, Мектеп, 1976. 46.Кочетов А. Оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуі. Москва, Просвещение,
1967. 47.Крупская Н. Көркемдікке тәрбиелеудің міндеттері туралы. Таңдамалы
педагогикалық шығармалары.- Алматы, 1973. 48.Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. Астана,1998. 49.ЛембергР. Оқыту әдістері. Алматы, 1958. 5О.Лернер И. Дидактические основы методов обучения. Москва,
Педагогика, 1981.
51.Методика правового воспитания. - Москва, 1984. 52.Макаренко А. ¥стаздық дастан. Алматы, 1985. 53.Макаренко А. Ата-аналар кітабы.Алматы, 1985. 54.Маслов., Карагоз Ю. Планирования воспитательной работы в учебной
группе. Москва, 1985.
55.Мурзалин С. Рухани байлық. Алматы, Казақстан, 1988. 56.Махмудов М. Мектепте проблемалы оқытуды ұйымдастыру.
Алматы,1981. 57.Николаева В. В школе и после школы вместе: Книга для учителя.
Москва, Проссвещения, 1988. 58.Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл. Адамгершілік. Алматы, Білім,
1994. 59.Нұрғалиева Г. Оқыту әдістері. Алматы, 1991. бО.Нұрмағанбетов С, Овчиникова Р. Метептегі кластан тыс жұмыстар.
Алматы, Мектеп, 1969. бі.Нүрланова Г.К. Орта ғасыр ғүламаларының тәрбие тағылымдары.
Алматы, 2003.
62.Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу. Алматы, Мектеп, 1975. бЗ.Основы внутришкольного управления.(Под ред.П.В. Судоминского)
Москва, Педагогика, 1987. 64.0қушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны. (ред. басқарған Макаренко
А.С.) Алматы, Мектеп, 1978. 65.Положения о ретинго-тестовой контроля качества знания, навыков и
умений студентов. Алматы, Казгумя, 1996.
бб.Педагогика школы./под ред. Г.И.Шукиной. Москва, Поссвещения, 1977. 67.Подласый И. Педагогика. Москва, 2000. 68.Сабыров Т. Болашақ мүғалімдердің дидактикалық дайындығын
жетілдіру. Алматы, Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім
академиясының баспа кабинеті, 1999.
69.Сухомлинский В. Балаларға жүрек жылуы. Алматы, 1976. 7О.Сейталиев К. Тәрбие теориясы. Алматы, 1986. 71.Сухомлинский В. Мектептің жас директорларымен сырласу. Алматы,
1987.
72.Төлеубеков А.Р. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері. Алматы, 1991. 73.¥зақбаева С. Әстетикалық және әкономикалық тәрбие негіздері.
Алматы, 1991. 74.¥зақбаева С. Балаларға әстетикалық тәрбие берудегі халық дәстүрі.
Алматы, 1990.
ҚАЗАҚСТАН БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Тақырыбы: Төменгі сынып оқушыларының білім сапасын арттыру жолдары.
Жетекші:
Орындаған:
Кіріспе 3-7
І-тарау. Бастауыш сыныпты оқытуда ғылымилылық принцип.8-22
Төменгі сынып оқушыларын оқытуда қолданылатын
әдістер 8-16
Бастауышта білім берудің мазмұны 17-22
ІІ-тарау. Төмменгі сынып оқушыларының білімі мен дағдысын
бақылау әдістері 23-40
Оқушылардың білімін бақылау және бағалау 24-29
Білім мен дағдының тексерудің маңызы мен формалары 30-40
Қорытынды 41-44
Пайдаланылған әдебиеттер 45-47
Кіріспе.
Тақырыптың көкейкестілігі:
Қазіргі кезде пайдаланылп жүрген мектеп бағдарламаларын жете
зерттеудегі аса бір күрделі міндет педагогикалық жағынан дұрыс деп табылған
ғылым негіздерінің әрбір бастауыш курсының қол жетерліктей болуы мен
ғылымилылығын үлестіруді іске асыру болып отыр.
Оқытудың ғылымилылық принципі нәтижесінде мектеп оқушыларды ғылым,
техника және мәдениет дамуының қазіргі заманғы деңгейіне сай біліммен
қаруландыруды қолға алып отыр. Алайда, қазір пайдаланып жүрген бағдарлама
жасау үстінде барлық пән бойынша комиссия мына пікірді бір ауыздан қолдады,
орта мектеп оқушыларының қолы жеткен дайындық пен даму деңгейі жағдайында,
мектепте білім алу мазмұнына, ғылымның, техникалық және мәдениеттің маңызды
жетістіктерінің өзін тура енгізуге мүмкін емес. Жаңа бағдарлама жобасының
бірінші вариантын талқылау кезінде, оның кемшілігі әлі белгілі дәрежеде
орныққан деп немесе мектеп оқушыларының оның меңғеруі қажет деп есептеуге
болмайтын, қазіргі заманғы ғылымның осындай бөлімдерінің бағдарламаға
енгізгендігі болып табылатындығы атап өтілді. Бастауыш сынып оқушыларының
қазіргі ғылым жетістіктері мен танысуын өзін-өзі ақтаған, көкейкесті деп
тіпті де қабылдауға болмайды. Мұнымен бірге оқушыларға жеткізілген
теориялық мәліметтер, олар оқып үйренетін ереже оның дамуының қазіргі
деңгейіндегі ғылыми біліміне қарама-қайшы келмеуін талап ету орынды.
Ғылыми принциптің осы аспектісі бағдарламалар мен оқулықтардың
мазмұндарында қатаң сақталған, оны әрбір мұғалім күнделікті тәжірибесінде
басшылыққа алуы тиіс.
Оқытуды бұлайша құру мектептің жоғары сыныптарына ауысу дәрежесіне
қарай оқушыылардың қайта межеге және қайта оқуының қажеттілігін
болдырмайды.
а) Ғылыми негіздерінің мектептік курсының бір мақсатқа бағытталған
кұрылымы. Классикалық ғылымның негізгі қағидалары мен қазіргі заманғы
ғылыми териялардың дұрыс арақатынасын белгілеу талап етіледі. Мектепте
білім берудің мазмұнында дәстүрлі мәселерді ескермеу, оларды жаңа және ең
жаңа ғылыми негіздерінің көптеген курстарын төменгі сынып оқушыларының
саналы оқып үйренуіне мүмкіндік жасамағандық және, екіншіден, оқушыларды
адамзат баласы жасаған байлықтардан тұратын білімдермен қаруландыруға
бағытталған мектептің, білім беру тәрбие қызметіне шек қойғандық болар еді.
Пайдаланып жүрген бағдарламаның негізіне алынған, төмендегідей проблеманы
шешу неғұрлым дәлелденген болып шықты: Ғылым негіздерін оқытудың
ғылыми-теориялық дәрежесін көтеру әрбір оқу пәнінің жетекші идеясын анықтау
жолымен жүзеге асады, мұнан келіп оқытудың нақтылы мазмұны ашылуы тиіс.
Сөйтіп педагогикалық міндет осы идеяларын қазіргі заманғы ғылым дамуының
негізгі бағыттарымен сәйкес келуінен және мұнымен бірге мектеп
оқушыларының, тіпті қарапайым түрде болса да меңгеруіне лайық болуынан
тұрады... білім берудің мазмұнын одан әрі қарай дайындау осы идеяны дұрыс
түсінуге тірек болып табылатын, түсініктер мен ұғымдар қалыптасатын,
материалды анықтаудан, жаңа идеялар оқып-үйренетін ұғымның номенклатурасын
жай ғана кеңейтуге айналмай, ғылым негіздері материалды қазіргі ғылыми
көзқарастар мен әдістердің көрінетін идеялармен ұштастыру үшін, тиісті
курстардың құрылымы мен мазмұнын өзгертуден тұрады2.
Оқу материалын жетекші ғылыми идеяның негізінде ұмымдастыру жалпы
білім беретін орта мектептің 4-10 сыныптарында оқып үйренетін, ғылым
негіздерінің бірқатар жүйелі курстары праграммаларының негізгі
ерекшеліктері болады. Бұл принципті белгілі бір дәрежеде бастауыш
мектептің жекелеген праграммалары құрылымында да іске асыруға
мүмкіндік туды.
Мәселен,орыс тілі бастауыш курсының негізінде тілді жан-жақты дамыту
жатады. Бұл міндетке фонетиканы, лексиканың әлементтерін,морфологияны,
синтаксисті оқып үйрену бағындырылды. Дұрыс айту, ауызекі сөйлеудің
ұғынықтылығы және мәнерлілігі,сөздікті байыту,сөзді дұрыс және дәл
қолдану,сөз тіркесі,сөйлем байланыстырып(контекстік) сөйлеу, арфаграфиялық
жағынан сауатты жазу хақындағы жұмыс -бастауыш сыныптардағы тіл
сабақтарының негізгі мазмұны осындай, 1-3 сыныптардағы орыс тілі
программасының түсінік хатында осылай айтылған.
Математиканың бастауыш курсының негізі натуралдық сандар мен негізгі
шаманың арифметикасы болып табылады.Натуралдық сандар мен ноль
арифметикасының теориялық мәселелері соңғы жиынтық әрекеттері негізінде
ашылады.Праграмма талап еткендей: балалар заттар жиынтығын анықтаудан
сандар әрекетіне,ал олардан - арифметикалық амалдар мен сандардың жалпы
қасиетін құрастыруға және оларды әріптерді пайдаланып жазуға көшеді.
Математиканың бастауыш курсының маңызды идеясы тура және қайта
әрекеттердің, оның компоненттері мен нәтижелері арасындағы байланысты
ашудан тұрады.
Ғылым негіздері курсының жетекші ғылыми идеясының айналасына бүкіл
бағдарламалық материалды ұйымдастыру табиғат тану бойынша бағдарламада
біршама дәйекті түрде көрсетілген. Бағдарламаның әрбір тақырыбының
материалында өлі және тірі табиғаттың, адамдардың табиғаты мен еңбегі
құбылысының өзара шарттылығы құрастырылады. Бейнелеу өнері бастауыш
курсының басты идеясын бейнелеу қызметінің көптеген түрлерінде көркем
бейненің мазмұны мен формасының бірлігінің балалардың түсінуі үшін лайықты
формада көрсету болып табылады. Оқушылар бұл бірлікті сурет салудың барлық
түрлерінің процесінде де (натурасынан, тақырыптың және декоративтік салу),
сондай-ақ бейнелеу өнері шығармаларымен танысу кезінде де байқай алады. б)
Ұғым жүйесінің қалыптасуы.
Жетекші гылыми идеяның негізінде ғылым негіздері курсының
құралуы- бастауыш білім берудің мазмұнында ғылыми принциптің жүзеге асуы
жолдарының бірі ғана. Бұл принциптің маңызды көрінуі ғылым негіздері
барлық курстарының теориялық мәліметтерінің кеңеюі және оқытудың ұғымдық
негізінің біршама дәйекті сақталуы болып табылады. Бастауыш сыныптарда
ұғымдық негіздерін дәйектілікпен жүзеге асыру өмір шындығын бейнелі түрде
қабылдауға байланысты қалыптасатын түсініктердің ролін ешбір кемітпейді.
Табиғат құбылыстары жөнінде, тарихи оқиғалар туралы, қазіргі кездегі
техника туралы, көркемөнер шығармалары туралы берілетін түсініктер
бастауыш сыныптардағы бағдарламалық материалдың елеулі бөлігін құрады.
Бағдарламалық материалды игеру деңгейі, демек, оқыту ісінің әсерлігі
де көрнекіліктің әралуан құралдарын пайдаланып отыруға көп жағынан тәуелді
келеді. Бұрынынырақта көрсетіп кеткеніміміздей, белгілі бір жағдайларда
көрнекі құралдарды пайдаланып отыру оқушылардың абстрактілік ойын дамытуға
емес, сонымен бірге оқушылар тарапынан аса маңызды ойлау маңызды
операцияларының меңгеруіне септігін тигізеді.
Бастауыш білім берудің теориялық дәрежесін көтеру, бастауыш сыныптарда
меңгерілуге тиісті мәліметтер көлемінің өсуі төменгі сынып оқушыларын
оқытудың түсініктілік проблемасын айтарлықтай күрделендіріп отыр. Бұл
проблеманы шешуде балалардың танымдық мүмкіншіліктерін артық бағалау қандай
қауіпті болса, кем бағалауда да соншалықты қауіпті.
Бала псхологиясы мен педагогикалық психология саласындағы соңғы
зерттеулер оқыту ісінің мазмұны мен әдістерін өзгерте отырып, балаларға
жекелеген психикалық процестер мен функцияларды дамыту жағынан кереметтей
жетістіктерге қол жеткізуге болады; осының нәтижесінде төменгі сынып
оқушылары әдетте анағұрлым ересек жасқа тән деп есептеліп келген психикалық
процестердің ерекшеліктеріне ие бола бастайды.(мәселен,төменгі мектеп
жасындағыларының өзінде ойлаудың теориялық формаларының пайда болуы).
Бұл негіздеме бізге адамның жасына қатысты ұғымды жоққа шығару үшін
тіпті дәрменсіз тәрізді көрінеді , өйткені жасқа қатысты ұғым жекелеген
ерекщеліктердің карапайым қосындысымен емес, баланың жеке басына
тән кейбір тұтас құрылымдық өзіндік айырмашылықтармен және
дамудың дәл осы кезеңге лайықты ерекше тенденцияларымен сипатталады. Басқа
сөзбен айтқанда, баланың жасына қатысты психиологиялық сипаттама оған тән
жекелеген ерекшеліктерімен айқындалмайды, оның жеке басының әрбіржас
кезеңдегі әр түрлі құрылысымен- оның қажет ету аясымен, оның ақыл ой
құрылымымен және оның өмір шындығына жасайтын қатынасының ерекше сипатымен
айқындалады.
Оқушыларға жоғары теориялық және практикалық дайындығын үйлестіру
мектептің ең маңызды міндеті болды және болып қала берді. Оқытудың
теориялық деңгейін арттыруды оқушылардың дағдыларын жетілдірумен қоса
жүргізбейінше тиімді деп санауға болмайды. Мұндай жақсартудың орын
алғандығын осы зерттеу жұмысында келтірілген көрсеткіштер айқын дәлелдейді.
Алайла сөйте тұрғанымен оқушылардың білім деңгейі мен дағдыларының арасында
белгілі дәрежеде алшақтықтың бар екендігі мектептердің едәуір бөлігінде
казірдің өзінде де орын алуда. Бұған оқушыларға ұсынылатын грамматикалық
тапсырмалардың төмен орындалу нәтжелері дәлел бола алады. Ол нәтижелер
ұсынылатын тапсырмалар мазмұнының табиғи түрде біртіндеп күрделене
беретіндігіне байланысты. Сынып жоғарылаған сайын нашарлай түсуде.
Егер граматикалық тапсырмалар оқушылардың диктанттарды пайдаланылған
емле ережелеріне негізделген мәселелерді қаншалықты сапалы меңгергендігін
тексеруді мақсат етіп қойғандығын еске алсақ, оқушылардың бірер бөлігінің
орфографиялық дағдыларды формальды меңгергендігі айқын болады.
Сонымен бірге ережелерді есте сақтап отыруды қажет ететін
орфограммаларға қатысты жіберілген қателер мен сөйлемдердегі сөздерді
талдау арқылы теориялық ережелерді қолданылуын еске түсіруге байланысты
берілген орфограммаларды жіберілген қателер арасындағы үлкен
айырмашылықтардың да орын алып отырғандығын көреміз.
Төменгі класс оқушыларын дайындау ісіндегі өте күрделі кемшілік ауызша
және жазбаша байланыстыра сөйлеу дағдыларының деңгейі болып отыр. Жаңа
программа бойынша оқытуда. Бұл міндеттің шешуі қандай да бір айтарлықтай
нәтижеге жеткендігі сезілмейді.
Оқушылардың бірқатар бөлінгенін практикалық тапсырмаларды орындаған
кезде алынған білімін саналы түрде пайдалана алмауы математикадан бақылау
жұмыстарын жүргізген кезде де байқалды. Егер негізінен алғанда адамдар
алгоритмнен есте сақтауға негізделген есептерді үшінші сынып оқушыларьшың
аз бөлігі ғана шығара алмаса, арифметикалық амалдарды орындау тәртібін
оқушылардың көпшілігі бұзып отырады. Үшінші сыныптардың оушылары көбіне
шамаларды салыстырған кезде, екінші мысалдың нәтижелерін бірінші мысалдың
нәтижелері бойынша іздестіріп табуда, амалдар компононттері мен
нәтижелері арасындағы тәуелділіктерді анықтауда қиналады. Геометриялық
фигураларды құрастыру және олардың ауданын есептеп шығару кезінде
ойланбай қолдануды талап ететін практикалық тапсырмаларды
оқушылардың үштен біріне жуығы орындай алмады.
■
Зерттеу объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептеріндегі бастауыш
сыныпты оқыту және тәлім - тәрбие беру сапасын жетілдіру
Зерттеу мақсаты. . Республика әкономикасының өркендеуі кезеңіндегі
жалпы білім беретін мектептерінің педагогикалық проблемаларын айқындау, жас
буынды оқыту және тәрбиелеу процестерін жетілдіру тәсілдерін көрсету, оны
іске асыру.
Зерттеудің міндеттері:
Жалпы және кәсіптік білім берудің мақсаты - жастардың жан-жақты
дамытып, өмірге, еңбек іс-әрекетіне және кәсіптік орта, жоғары оқу
орындарына түсуге даярлау.
Білім берудің қазіргі кездегі жоғары талаптарға сай жазылған оқу
бағдарламалары мен оқулақтарға байланысты. Жалпы білім беру мазмұнына
оқылатын пәндердің үш негізгі циклдері кіреді: ғылыми жаратылыс,
гуманитарлық циклдер, еңбек және дене шынықтыру дайындығы.
Жалпы және кәсіптік білім беру мазмұнын, оқу жоспарын,
бағдарламаларды, оқу құралдарын жетілдіру, жаңарту.
Әрбір пән бойынша сабақ берудің сапасын арттыру.
Политехникалық білім, еңбек тәрбиесі мен оқыту, кәсіптік бағдар
беру.
Жалпы білім беру мазмұнын ізгілендіру және гуманитарландыру.
Дипломдық жумыстың қурылымы - кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I - тарау. Бастауыш сыныпты оқытуда ғылымилылық принципі.
1.1. Төменгі сынып оқушыларын оқытуда қолданылатын
әдістер
Қазіргі кезде пайдаланылп жүрген мектеп бағдарламаларын жете
зерттеудегі аса бір күрделі міндет педагогикалық жағынан дұрыс деп табылған
ғылым негіздерінің әрбір бастауыш курсының қол жетерліктей болуы мен
ғылымилылығын үлестіруді іске асыру болып отыр.
Оқытудың ғылымилылық принципі нәтижесінде мектеп оқушыларды ғылым,
техника және мәдениет дамуының қазіргі заманғы деңгейіне сай біліммен
қаруландыруды қолға алып отыр. Алайда, қазір пайдаланып жүрген бағдарлама
жасау үстінде барлық пән бойынша комиссия мына пікірді бір ауыздан қолдады,
орта мектеп оқушыларының қолы жеткен дайындық пен даму деңгейі жағдайында,
мектепте білім алу мазмұнына ғылымның, техникалық және мәдениеттің маңызды
жетістіктерінің өзін тура енгізуге мүмкін емес3. Жаңа бағдарлама жобасының
бірінші вариантын талқылау кезінде, оның кемшілігі әлі белгілі дәрежеде
орныққан деп немесе мектеп оқушыларының оның меңгеруі қажет деп есептеуге
болмайтын, қазіргі заманғы ғылымның осындай бөлімдерінің багдарламаға
енгізгендігі болып табылатындығы атап өтілді. Бастауыш сынып оқушыларының
қазіргі ғылым жетістіктері мен танысуын өзін-өзі ақтаған, көкейкесті деп
тіпті де қабылдауға болмайды. Мұнымен бірге окушыларға жеткізілген
теориялық мәліметтер, олар оқып үйренетін ереже оның дамуының қазіргі
деңгейіндегі ғылыми біліміне қарама-қайшы келмеуін талап ету орынды.
Ғылыми принциптің осы аспектісі бағдарламалар мен оқулықтардың
мазмұндарында қатаң сақталған, оны әрбір мұғалім күнделікті тәжірибесінде
басшылыққа алуы тиіс.
Оқытуды бұлайша құру мектептің жоғары сыныптарына ауысу дәрежесіне
қарай оқушыылардың қайта межеге және қайта оқуының қажеттілігін
болдырмайды.
а) Ғылыми негіздерінің мектептік курсының бір мақсатқа бағытталған
құрылымы. Классикалық ғылымның негізгі қағидалары мен қазіргі заманғы
ғылыми териялардың дұрыс арақатынасын белгілеу талап етіледі. Мектепте
білім берудің мазмұнында дәстүрлі мәселерді ескермеу, оларды жаңа және ең
жаңа ғылыми негіздерінің көптеген курстарын төменгі сынып оқушыларының
саналы оқып үйренуіне мүмкіндік жасамағандық және, екіншіден,
оқушыларды адамзат баласы жасаған байлықтардан тұратын білімдермен
қаруландыруға бағытталған мектептің, білім беру тәрбие қызметіне шек
қойғандық болар еді. Пайдаланып жүрген бағдарламаның
негізіне алынған, төмендегідей проблеманы шешу неғұрлым
дәлелденген болып шықты: Ғылым негіздерін оқытудың ғылыми-
теориялық дәрежесін көтеру әрбір оқу пәнінің жетекші идеясын анықтау
жолымен жүзеге асады, мұнан келіп оқытудың нақтылы мазмұны ашылуы тиіс.
Сөйтіп педагогикалық міндет осы идеяларын қазіргі заманғы ғылым дамуының
негізгі бағыттарымен сәйкес келуінен және мұнымен бірге мектеп
оқушыларының, тіпті қарапайым түрде болса да меңгеруіне лайық болуынан
тұрады... білім берудің мазмұнын одан әрі қарай дайындау осы
идеяны дұрыс түсінуге тірек болып табылатын, түсініктер мен ұғымдар
қалыптасатын, материалды анықтаудан, жаңа идеялар оқып- үйренетін ұғымның
номенклатурасын жай ғана кеңейтуге айналмай, ғылым негіздері
материалды қазіргі ғылыми көзқарастар мен әдістердің көрінетін идеялармен
ұштастыру үшін, тиісті курстардың құрылымы мен мазмұнын өзгертуден
тұрады.Оқу материалын жетекші ғылыми идеяның негізінде ұйымдастыру жалпы
білім беретін орта мектептің 4-10 сыныптарында оқып үйренетін, ғылым
негіздерінің бірқатар жүйелі курыстары праграммаларының негізгі
ерекшеліктері болады. Бұл принципті белгілі бір дәрежеде бастауыш мектептің
жекелеген праграммалары құрылымында да іске асыруға мүмкіндік туды.
Мәселен, орыс тілі бастауыш курсының негізінде тілді жан-жақты дамыту
жатады. Бұл міндетке фонетиканы, лексиканың әлементтерін,морфологияны,
синтаксисті оқып үйрену бағындырылды. Дұрыс айту,ауызекі сөйлеудің
ұғынықтылығы және мәнерлілігі,сөздікті байыту,сөзді дұрыс және дәл
қолдану,сөз тіркесі,сөйлем байланыстырып(контекстік) сөйлеу, арфаграфиялық
жағынан сауатты жазу хақындағы жұмыс -бастауыш сыныптардағы тіл
сабақтарының негізгі мазмұны осындай, 1-3 сыныптардағы орыс тілі
программасының түсінік хатында осылай айтылған.
Математиканың бастауыш курсының негізі натуралдық сандар мен негізгі
шаманың арифметикасы болып табылады.Натуралдық сандар мен ноль
арифметикасының теориялық мәселелері соңғы жиынтық әрекеттері негізінде
ашылады.Праграмма талап еткендей: балалар заттар жиынтығын анықтаудан
сандар әрекетіне,ал олардан - арифметикалық амалдар мен сандардың жалпы
қасиетін құрастыруға және оларды әріптерді пайдаланып жазуға көшеді.
Математиканың бастауыш курсының маңызды идеясы тура және қайта
әрекеттердің, оның компоненттері мен нәтижелері арасындағы байланысты
ашудан тұрады.
Ғылым негіздері курсының жетекші ғылыми идеясының айналасына бүкіл
бағдарламалық материалды ұйымдастыру табиғат тану бойынша бағдарламада
біршама дәйекті түрде көрсетілген. Бағдарламаның әрбір тақырыбының
материалында өлі және тірі табиғаттың, адамдардың табиғаты мен еңбегі
құбылысының өзара шарттылығы құрастырылады.
Бейнелеу өнері бастауыш курсыныңбасты идеясын бейнелеу қызметінің
көптеген түрлерінде көркем бейненің мазмұны мен формасының бірлігінің
балалардың түсінуі үшін лайықты формада көрсету болып табылады. Оқушылар
бұл бірлікті сурет салудың барлық түрлерінің процесінде де (натурасынан,
тақырыптың және декоративтік салу), сондай-ақ бейнелеу өнері шығармаларымен
танысу кезінде де байқай алады. б) Ұғым жүйесінің қалыптасуы.
Жетекші ғылыми идеяның негізінде ғылым негіздері курсының құралуы-
бастауыш білім берудің мазмұнында ғылыми принциптің жүзеге асуы жолдарының
бірі ғана. Бұл принциптің маңызды көрінуі ғылым негіздері барлық
курстарының теориялық мәліметтерінің кеңеюі және оқытудың ұғымдық негізінің
біршама дәйекті сақталуы болып табылады.
Бастауыш сынып бағдарламасында меңгеруге тиісті, ұғым бөлімі,
әмпирикаклық мәндегі оқу әрекеті процесінде, балалардың соған сәйкес
құбылысты тікелей байқауы кезінде қалыптасады. Мұндакй әрекетке, мысалы,
келесі жұмыс түрлерін жатқызуға болады :
Орыс тілі. Дауысты және дауыссыз, жуан және жіңішке
дауыссыздарды, қос ұяң және қатаң дауыссыздарды, екпін түсетін
және екпін түспейтін дауыстыларды ажырату, кто? Что какой?
Деген сұрақтарға жауап беретін сөздерді бөліп алу. Грамматика мен
көркем жазу сабақтарында, оқу сабақтарында (1 сынып) оқуға
байланысты мағынасы жақын және қарама-қарсы сөздерді бөліп алу.
Мағынасына қарай байланысты сөздер жұбын бөліп алу.
Приставкадан предлогтың айырмашылығын танып білу (2-3 сынып).
Мәнәне, мағынасына қарай мәтіндегі үстеулерді бөліп алу (3
сынып).
Математика. Практикалық танысу- арифметикалық амалдың
миысалдар мен және ішінара әріптік символдардың кіріспесімен,
қосындысының орналастырушылық және байланыстырушылық
қасиетімен (1 сынып), қосынды санға қатысты көбейту және бөлу
қасиетімен, көбейтудің орналастырушылық қасиетімен (2 сынып),
теңестірумен (1-3 сынып) ; өзгермелі (2 сынып), теңсіздіпен (2-3
сыныптар) шама үлесімен (2 сынып), бөлшек сандармен, бөлшектің
алымымен және бөлгішімен танысу.
Төменгі сынып оқушылары практикалық танысу жолымен бірқатар
геометриялық ұғымдарды : түзу және қисық сызық, түзу кесінді, кесіндінің
ұзындығы, төрт бұрыш, квадрат, көп бұрыштың әлементтерін меңгеруге
дайындалады.
Табиға тану. Температурамен қардың жаууы, боран,сең жүруі,
өзеннің тасуы және су тасқынымен іс жүзінде танысады. Нақты
өсімдіктерден бүршіктер мен өркендерді танып білу, қалемшелер
сулатпалар, тамыр атпаларын (2 сынып) ажырата білу. План мен
картаны ажыратып, масштабын анықтау (3 сынып).
Бейнелеу өнері. Сурет салу тәсілдерін үйрену барысында балалар
хроматикалық және ахроматикалық, жылы және салқын түстерді
ажыратуды үйренеді, сызық дегеніміз не және горизонт деңгейі,
перспектива, көру нүктесі, шығу нүктесі дегенді іс жүзінде біледі;
балалар жарық көлеңкесімен танысады, графика, живопись,
декоротивті-қолданбалы өнер шығармалары арасындағы
айырмашылықтарды, сондай-ақ пейзаж, натюрморт, портреттің
өзіне тән белгілерін меңгереді.
Музыка. Музыка ән сабақтарында балалар нақты музыкалық
шығармалардан мысалдар арқылы музыка жанрларымен танысады, әнді, маршты,
биді бір-бірінен ажыратуды, әндегі шумақтарды, фразаларды ән
бастамасын, қайырмаларын ажыратуға үйренеді.
6. Дене тәрбиесі. Бұл пән бойынша сабақтың дәйекті практикалық
сипатына қарамастан, балалар қозғалу режимі, мүсін, шынықтыру дегендердің
не екенін біледі.
Түбір ұғымын оқушы өздігінен жұмысында одан әрі қарай оқып үйренуіне
Знегізгі жағдай қажет:
Оқушылардың алдын-ала сөз түбірін қандай әдістермен анықтауға
болатындығын меңгерудіайқын мақсат етіп қою керек;
Оқушылармен бірге осыған байланысты белгілі бір ереже жасау
және оны сөзбен тұжырымдау;
Бұл әдістердің оқушылардың өздігінен қолдануын бақылай отырып,
оларды жаттығу жолымен жүйелі түрде бекітіп, оқушылардыөзін-өзі
бақылауға ұйреті керек.
Мұғалім сабақ тапсырмасына сай оқушының ойын кажеттіслыстыруға,
классификациялауға, корытындылауға бағыттауда тиісті көрнекі құралдарды,
дидактикалық тарпта материалдарды, кестелерді пайдалана алады.
Жаңа ұғым қалыптастырылатын сыныпта шағын комплетілі мектептің
мұғалімі оқушылармен тікелей жұмыстар жүргізуге көп уақыт бөледі. Шағын
комлектілі мектептегі сабақ құрылымы мынадай түрде болады:
Дайындық жұмысы (теориялық материалды өздігінен қайталау,жаңа
ұғымды меңгеруге қажетті жаттығуларды орындау) ;
Жаңа ұғымдардың негізіне жататын, өздігінен бақылау, жүйеге
келтіріп, классификациялау;
• Мұғалімнің басшылыңымен жинақтау және қорытындылау.
Жаңа ұғымды қолдану жағдайымен танысу (мұғалімнің
басшылығымен жаппай жұмыс);
Жаңа ұғымдарды қолданудағы алғашқы жаттығулар (өздігінен
жұмыс істеу);
Мұндай жаттығулардың қатарына мына жаттығулар жатады: алуан түрлі
граматикалық талдаулар, іріктеу диктанттары, математикалық диктанттар,
математиклық өрнектерді, теңсіздіктерді салыстыру, чертеждар мен
дидактикалық материалдардан геометриялық өрнектерді тану және т.б. ең
соңында, дұрыс жазу дағдысы мен есептеу, дағдыларын ғана қалыптастырып
қоймай, оқып-үйренген теориялық материалды бекітуге мүмкіндік туғызатынорыс
тілі мен математика бойынша жаттығуларды дәстүрлі түрлерін орындау.
Өкінішке орай, оқытудың дедуктивтік әдәсі үшін жаңа бағдарлама ашып
отырған мүмкіндіктер көптеген мектептерде әлі өз дәрежесінде
пайдаланылмайды. Нәтижесінде сабақтардың теориялық дәрежесін төмедетіп,
оларды біршама нашарлатуға әкеліп соқтырады.
Бастауыш сыныптарда ұғымдық негіздерін дәйектілікпен жүзеге асыру өмір
шындығын бейнелі түрде қабылдауға байланысты қалыптасатын түсініктердің
ролін ешбір кемітпейді. Табиғат құбылыстары жөнінде, тарихи оқиғалар
туралы, қазіргі кездегі техника туралы, көркемөнер шығармалары туралы
берілетін түсініктер бастауыш сыныптардағы бағдарламалық материалдың елеулі
бөлігін құрады.
Бағдарламалық материалды игеру деңгейі, демек, оқыту ісінің әсерлігі
де көрнекіліктің әралуан құралдарын пайдаланып отыруға көп жағынан тәуелді
келеді. Бұрынынырақта көрсетіп кеткеніміміздей, белгілі бір жағдайларда
көрнекі құралдарды пайдаланып отыру оқушылардың абстрактілік ойын дамытуға
емес, сонымен бірге оқушылар тарапынан аса маңызды ойлау маңызды
операцияларының меңгеруіне септігін тигізеді.
Көп мәселенң түйіні сол көрнекі құралдың сипатына тәуелді болады.
Мүғалімнің сабақ үстінде қандай да бір көрнекі қүралдарға қандай роль
жүктейтіндігінің де едәуір маңызы бар. Оқу процесінде әр түрлі
информациялық деректерді, оның ішінде көрнекі құралдар мен мүғалімнің өз
сөз бір- бірімен дүрыс ұштастырып отырудың мәні зор.
Көрнекі күралдарды оқушылардың оқу процесіндегі роліне қарай екі үлкен
топқа:- заттық бейнелік көрнекі қүралдармен таңбалы көрнекілікке бөлуге
болады. Бірінші топтың көрнекі құралдары (картиналар, фотосуреттер,
суреттер,диапазитивтер,диафильмдер, кино үзінділер,кино фильмдердабиғи
объектілер және т.б.) мүғалімге түсініктер мен үғымдарды қалыптастыру
кезінде сезімдік қабылдауына оқушылардың арқа сүйеуіне жәрдем беріп
отырады.Екінші жағдайдағы көрнекі қүралдар( схемалық көлемді
модельдер,схемаклар, чертеждар,карталар т.с.с) оқылатын объектілердің
күрделі байланыстарын,өзара тәуелділігін және қатысын,
олардың нақтылы, бейнелі қабылдауға көндікпейтін ішкі құрылымын түсіндіру
үшін керек.
Көрнекіліктің қандай түрінде болсын изоморфизм мен қарапайымдылық
ұштастырылып отыруы керек.
Көрнекі құралдардың изомофизмі туралы айтқанымызда оқылып жатқан
объектілердің қүрылымы және қатыныстары көрнекі құралдар арқылы берілген
кескіндемемен,ол кескіндеме қандай формада жүзеге асырылмасын, тепе-тең
екндігін естен шығармау керек. Кабылдау қарапацымдылығы мәселесіне оралсақ
көрнекі құралдар жасаған кезде оқылатын объектің барлық маңызы шамалы
бөлшектері мен үсакқ түйек жақтары керексіз етіліп , ұғымдардыңнегізгі
қасиеттерін немесе түсініктерін басты компонеттерін белгілейтін тек ең
маңызды бөлшектері мен жақтарын ғана сақтау арқылы қол жеткізіледі.
Көрнекілітің әр құралы оның жоғары әсерлілігін қамтамасыз ететін оқу
процесінде өзі атқара алатын өзіне ғана тән ерекше қызметке ие болып
отырады.
Көрнекілік қүралдарының әр алуан дидактикалық қызметіне және
мүмкіншіліктеріне байланысты олардың сабақ үстінде комплексті түрде оларды
қолдану қажет. Тек осы жағдайда ғана сабақ алдына қойылатын әрбір танымдық
міндетті шешу бағытында максималды әсерлікке қол жеткізуге болады.
Көрнекіліктің әртүрлі құралдарын комплексті түрде қолдану қажеттігі
оның сабақ үстінде әр алуан анализаторлардың бірлесіп жүмыс істеуін
қамтамасыз ете алуына да байланысты.
Сонымен бірге көрнекілік құралдарының әлденеше түрін тек оқылып жатқан
қүбылыстың әртүрлі жақтарын ашып беруге, ал оның әрқайсысын көрнекіліктің
тек белгілі түрімен сенімді түрде және толық бейнелей алуға болатын
жағдайда ғана пайдаланған тиімді. Көрнекі құралдарды іріктеу үстінде
олардың мүмкіндігін әрбір оқу пәнінің өзіндік ерекшелігімен және әрбір
сабақтың мазмұнымен салыстырып алу қажет. Бүл арада Ю.К.Бабанскийдің
көрнекілікпен шектен тыс айналысу өмір шындығын онсыз әсерлі түрде тану
мүмкін емес абстрактілі ойлаудытежеуге апарып соғады. Көрнекілікті өте мол
қолдану көп жағдайда оқушылар зейінін шашыратады, олардың зейінін
тақырыптың негізгі идеясын танудан басқаға аударады, мүның өзі әсіресе ес
қабілеті көрнекілік образды қабылдаудан гөрі, сөздік логикалық қабылдауға
бейім балалармен айналысқанда орын алады дейтін пікірмен келіспеске
болмайды.
Көрнекі құралдарды орынды қолджана білмеудің білім меңгеруге тигізетін
кері әсерін Е.Н:Кабанова - Меллер де атап көрсетеді.
Оқу процесінде көрнекі құралдарды пайдалану тиімділігі сабақ үстінде
олардың әртүрін педагогикалық жағынан орынды ұштастыра білуге ғана емес,
сонымен бірге көрнекілік пен басқа да білім көздерінің, атап айтқанда
мүғалім сөзінің арақатысына байланысты болады.
Көрнекі құралдар мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемасы Л.В.Занковтың
Мұғалімнің сөздері мен көрнекі құралдардың оқыту ісіндегі үштастығы және
оқыту ісіндегі көрнекілік пен оқушылар белсенділігін көтеру деген
еңбектерінде анағұрлым толық қолданған. Л.В.Занковтің пікірінше, мұғалім
сөзі мен көрнекі құралдарды ұштастырудың алты формасы бар:
1-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы бөлімді оқушылар бақылау процесінде
көрнекі объектінің өзінен алады. 2-форма: мүғалім сөздің көмегімен
оқушылардың өздері көрнекі объектілерге жасаған бақылаулары негізінде және
олардың бүрынғы білетінднрі негізінде балаларды құбылыстар арасындағы
қабылдау процесінде көзге көріне қоймайтын байланыстарды саналы түрде
ұғынуға және түжырымдауға бастайды.
3-форма: объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәләметтері оқушылар мұғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал көрнекі қүралдар сөзбен берілген мәлімдемелерді
дәлелдеп немесе нақтай түсу қызметін атқарады. 4-форма: мектеп оқушыларының
көрнекі объектіге жасаған бақылауларына сүйене отырып, педагог қүбылыстар
арасындағы оқушылар тікелей қабылдай алмайтын байланыстар туралы
хабарлайды, яки қорытынды жасайды, жекелеген деректерді біріктіреді,
жинақтайды. 5-форма: көрнекі түрде көрсете отырып мүғалім оқушыларға қолда
бар объектілермен жүмыс істегенде орындауға тиісті іс-әрекеттерге қатысты,
сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу әдістеріне қатысты нұсқау береді.
6-форма: педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар объектілермен
олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында нүсқау береді,
мұның өзінде мүгалімнің нүсқауы қолма-қол көрсетіліп отырады.
Әксперименттік жүмыстың нәтижелеріне анализ жасай келіп, мектеп
оқушыларын нәрсенің сыртқы бейнесімен таныстырған кезде мұғалімнің сөзі мен
көренкі қүралдарды ұштастырудың 1- формасының аса тиімділігін және 3-
форманыңбасқалардан гөрі тиімділігі төмендігінкөрсетіп отыр. Қүбылыстардың
байланысы мен тәуелдігін оқу қажет болған жағдайда 4- форма емес, 2- форма
анағұрлым тиімді болатын көрінеді. Сонымен рірге әксперимент оқушылардың
білімді баянды меңгеруі үшін мұғалімнің сөзі мен көрнекі құралдарды
ұштастырудың 1 және 2- формаларының тиімділік әсерінің жоғары болатынын
көрсетті.
Сонымен, көрнекі құралдар мен білім бкру кездерінің бірі ретінде
пайдаланылмай, мүғалім сөзінің иллюстрациясы ретінде ғана қызмет атқарса,
оларды қолданудың тиімділігі анағүрлым төмен болып шығады.
Мектеп тәрибесінде мүғалімнің сөзі мен көрнекі құралдарды^штастырудың
дәл осы формасы әлі күнге дейін анағұрлым кеңірек етек алуда. Демек, оқу
процесін жетілдіру міндеттерінің бірі сабақтарда көрнекі қүралдарды мәлімет
берудің дербес кездері ретінде кеңінен пайдалануда болып табылады. Бү_л
оқушылардың сабақ үстінде жеке дидактикалық материалдардың әр алуан
түрлерімен өздігінен жұмыс істеп отыруын, зат сабақтарын, жеке тәжірибелер
мен бақылаушылардың (табиғат тану және еңбек оқу сабақтарында) жүргізіп
отыруды, демонстрациялық көрнекі қүралдарды оқып үйренуге негізделген
тапсырмаларды орындатуды және т.с.с. керек етеді.
Көрнекі құралдарды пайдаланудың тиімділігі оларда берілетін
мәліметтерді оқушылардың өздігінен қорыта алу дәрежесімен айқындалады.
Мектеп оқушыларының теориялық ойлауын дамытуга көрнекілктің, бір
жағынан, көптеген нәрселер мен қүбылыстарға тән анағұрлым ортақ қасиеттерін
айырып тануға және олардың мәні шамалы қасиеттеріне назар аудармауға
мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан -ұғымдарды деректендіруге септігін
тигізетін түрлерін қолдану жәрдем етеді. Көрнекі қүралдардың бұл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазган мақалалардың бірінде ашылып көрсетілген.
Онда былыа делінген: Әр алуан нәрселермен және геометриялық фигуралар
модельдерімен жанаса, көптеген тәжірибелерді орындай отырып, оқушылар
олардың кандай материалдардан жасалғандығына, түр-түсіне, жай- жапсарына,
салмағына және т.с.с. қатысы шамалы оларға анағұрлым ортақ қасиеттерді
айқындайды. Мүнда геометриялық образды деректендіру тәсілін жүйелі түрде
қолдану арқылы қол жеткізіледі.1
Оқыту ісінде көрнекі қүралдарды қолдануды педагогикалық жағынан
негіздей отырып, оынды түрде қолданудың оқыту процесінде сезім мен
тиімділікті табиғи түрде ұштастыруға көмектесетіндігі мейілінше айқын
нәрсе, мұның өзі оқыту ісінің теориялық дәрежесін көтеруге тиімді жағдайлар
туғызады.
Ғылым негіздерін оқытудың теориялық дәрежесін көтеру сонымен
көрнекіліктін көптеген қүралдарының сипаты мен қүрылымына елеулі өзгерістер
енгізуді және осыған қоса оларды сабақтарда пайдалану тәсілдерін жетілдіре
түсуді шарт етіп қояды. Көрнекі құралдарды өзгерту ісі құбылыстардың,
нәрселердің аса мәнді қасиеттерін, олардың өз арасындағы қатынастарды айыра
алуға және қабылдауға кедергі жасайтын бейнелеу артықшылықтарынан және тым
көп ұсақ-түйектерден арылту бағытында жүргізілуге тиіс. Мұндай көрнекі
құралдарды қолдану оқушыларға оқылып жатқан объектілердің мәні шамалы
қасиеттеріне көңіл аудармауға мүмкіндік береді, мұның өзі ұғымдар мен
түсініктерді қалыптастыруға тиімді жағдайлар туғызады.
Бір сабақта қолданылатын көрнекі қүралдардың орынсыз көп түрінен бас
тарту да оқу танымы процесінде оқушыларға оқылып жатқан объектілердің
анағүрлым мәнді жақтарын айыруды жеңілдетеді және олардың мәні шамалы
қасиеттеріне көңіл қоймауына мүмкіндік береді.
Сонымен, көрнекі қүралдар мен білім бкру кездерінің бірі
ретінде пайдаланылмай, мүғалім сөзінің иллюстрациясы ретінде ғана қызмет
аіқарса, оларды қолданудың тиімділігі анағүрлым төмен болып шығады. Мектеп
тәжірибесінде мүғалімнің сөзі мен
көрнекі құралдарды ұштастырудың дәл осы формасы әлі күнге дейін анағұрлым
кеңірек етек алуда. Демек, оқу процесін жетілдіру міндеттерінің бірі
сабақтарда көрнекі қүралдарды мәлімет берудің дербес кездері ретінде
кеңінен пайдалануда болып табылады. Бүл оқушылардың сабақ үстінде жеке
дидактикалық материалдардың әр алуан түрлерімен өздігінен жұмыс
істеп отыруын, зат сабақтарын, жеке тәжірибелер мен
бақылаушылардың (табиғат тану және еңбек оқу сабақтарында) жүргізіп
отыруды, демонстрациялық көрнекі қүралдарды оқып үйренуге
негізделген тапсырмаларды орындатуды және т.с.с. керек етеді. Көрнекі
қүралдарды пайдаланудың тиімділігі оларда берілетін мәліметтерді
оқушылардың өздігінен қорыта алу дәрежесімен айқындалады.
Мектеп оқушыларының теориялық ойлауын дамытуға
көрнекілктің, бір жағынан, көптеген нәрселер мен қүбылыстарға тән анағұрлым
ортақ қасиеттерін айырып тануға және олардың мәні шамалы қасиеттеріне назар
аудармауға мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан -үғымдарды деректендіруге
септігін тигізетін түрлерін қолдану жәрдем етеді. Көрнекі қүралдардың бүл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазған мақалалардың бірінде ашылып көрсетілген.
Онда былыа делінген: Әр алуан нәрселермен және геометриялық
фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген тәжірибелерді орындай отырып,
оқушылар олардың қандай материалдардан жасалғандығына, түр-түсіне, жай-
жапсарына, салмағына және т.с.с. қатысы шамалы оларға анағұрлым
ортақ қасиеттерді айқындайды. Мүнда геометриялық образды деректендіру
тәсілін жүйелі түрде қолдану арқылы қол жеткізіледі.
1.2. Бастауышта білім берудің мазмұны.
Бастауыш білім берудің теориялық дәрежесін көтеру, бастауыш сыныптарда
меңгерілуге тиісті мәліметтер көлемінің өсуі төменгі сынып оқушыларын
оқытудың түсініктілік проблемасын айтарлықтай күрделендіріп отыр. Бұл
проблеманы шешуде балалардың танымдық мүмкіншіліктерін артық бағалау қандай
қауіпті болса, кем бағалауда да соншалықты қауіпті.
Жас кездегі алғырлығына табыну да сондай-ақ жас ерекшеліктерін
ескермеу де біздер үшін бірдей цажетсіз, - деп көрсетіледі Дидактика
негіздерінде. Біздің міндетіміз балалардың мол таным мүмкіншілігін ашу,
сонымен бірге олардың әр жастагы және сол жасңа лайыцты оку сатысындагы
психикалыц, атап айтқанда, ойлау әрекетінің өзіндік ерекшеліктерін көрсету
болып табылады .
К.Д.Ушинскийдің жалпылай алғанда оқудың, оның ішінде жеке бір пәннің
шектен тысқары талаптарына уақытынан бүрын кездесу және жас жағынан игеруге
болмайтын қиындықтарға тап болу нәтижесінде бала өз күшіне деген сенімді
жоғалтуы және бүл сенбеушілік бала көңіліне соншалықты үялауы да, тіпті
оның оқуын көпке дейін бәсеңсітуі де мүмкін. Дарынды, күйгелек те сезімтал
баланың сезімтал баланың талайы тап осы адам үшін барлық істе соншалықты
қажетті өз күшіне деген сезімді уақытынан бүрын жасалған талпыныстарды
жоғалтқандықтан да топас та жалқау болды деген пікірінің мән-мағынасы әлі
күнге дейін күшті.
Бала псхологиясы мен педагогикалық психология саласындағы соңғы
зерттеулер оқыту ісінің мазмүны мен әдістерін өзгерте отырып, балаларға
жекелеген психикалық процестер мен функцияларды дамыту жағынан кереметтей
жетістіктерге қол жеткізуге болады; осының нәтижесінде төменгі сынып
оқушылары әдетте анағүрлым ересек жасқа тән деп есептеліп келген психикалық
процестердің ерекшеліктеріне ие бола бастайды.(мәселен,төменгі мектеп
жасындағыларының өзінде ойлаудың теориялық формаларының пайда болуы).
Бұл негіздеме бізге адамның жасына қатысты үғымды жоққа шығару үшін
тіпті дәрменсіз тәрізді көрінеді , өйткені жасқа қатысты ұғым жекелеген
ерекщеліктердің қарапайым қосындысымен емес, баланың жеке басына тән кейбір
түтас қүрылымдық өзіндік айырмашылықтармен және дамудың дәл осы кезеңге
лайықты ерекше тенденцияларымен сипатталады. Басқа сөзбен айтқанда, баланың
жасына қатысты психиологиялық сипаттама оған тән жекелеген ерекшеліктерімен
айқындалмайды, оның жеке басының әрбір жас кезеңдеп әр түрлі
құрылысымен- оның қажет ету аясымен, оның ақыл ой құрылымымен және оның
өмір шындығына жасайтын қатынасының ерекше сипатымен айқындалады.
Н.П.Ерастовтьщ оқу материалының игерімділік белгілерін зерттей
қоытындылары атарлықтай көңіл аударарлықтай. Оның пікірінше, мұндай
белгілер бесеу :
Бағыттылық. Материалды іріктеп алудағы бағыттылықты бірінші
кезекте оқыту ісінің тәрбиелік міндеттері талап етеді: ғылымның
негізгі мазмұнынан табиғаттың, қоғамның және ой-пірдің мейілінше
ортақ заңдары жөніндегі дұрыстығын анағұрлым айқын дәлелдейді.
Шолымдылық. Оқу материалынан шолымдылығы оқыту үшін
іріктеліп алынатын ғылыми білімдер қосындысын жүйелеуге,
тұтастай қамтуға кедергі жасамайтындай мөлшерімен сипатталады:
Номалылық. Оқу материалының нормалылығы ондағы
айқындылығы жетерліктей етіліп, есте сақтауға және операция
жасауға ыңғайлы етіліп тұжырымдалған жалпыға бірдей міндетті
нормалар мен ережелерді ажырата білумен сипатталады.
Жеңілділік. Оқу материалының жеңілділігі ғылыми теорияның
анағұрлым маңызды, елеулі компоненттерінің және ғылыми
білімдерді үсынудың психологиялық жағынан негізделген
формаларын таңдап алумен сипатталады;
5. Үлестірімділік. Оқу материалының үлестірмелілігі
дегеніміз іс жүзінде келгенде оқу процесінің міндеттеріне
және мектеп
оқушыларының жас ерекшеліктеріне сәйкес оқу жылдары бойынша
орналастыруы.
Сабақтың ең басты мақсаты оның теориялық, ғылыми мазмүны, мұғалім
баяндайтын материалдың дәлдігі болып табылады. Бірде-бір сабақ, тіпті
әдістемелік түрғыдан алғанда өте тамаша сабақтың өзі де, егер оны баяндау
барысында мұғалім фактіден берілетін білім картинасын бұралмайтындай,
оқушыларды өмір шындығы туралы теріс түсініктерді тутызатындай
фактіліктілік қателіктер дәлсіздіктер жіберіп отырса, қанағаттанарлық сабақ
өтті деуге болмайды.
Балаларды мектепке түсуге дайындау жөніндегі мәселе оқытудың
түсініктілігі проблемасына тығыз байланысты.
Жас баланы мектепке дайындау жөніндегі жүмыстың мазмүны ол баланы
қазіргі кезде мектеп жасында кәмілеттілік деп аталып жүрген дәрежеге
жеткізу міндеттері мен белгіленеді.
Бастауыш білімге окудың жаңа мазмүнына көшкен кезде мүғалімдер, мектеп
басшылары мен әдіскерлер арасында бү_л бағдарламаларды материалдарды тек
мектепке келместен бұрын оқуға, есеп шығаруға және аздап жаза білуге
үйренген балалар ғана меңгере алады деген пікір кең өріс алды. Алты жасар
балаларды бүған ата-аналар немесе келешектегі бірінші сыныптардың
мұғалімдері мұның алдындағы оқу жылы ішінде үйретуі керек деп есептелінді.
Бірте-бірте ата-аналарды жаппай оқытудың ерекше түрі-келешектегі
бірінші сынып оқушыларының ата-аналарымен әдістемелік сабақтар жүргізу ісі
қалаптаса бастады.
Келешекте бірінші сынып оқушылардың ата- аналар жиналыстарында
мүғалімдерден: Жаңа бағдарламалар өте күрделі, егер балаларыңызды алдын-
ала оқуға, аздап есеп шығарып, жаза білуге уйретсеңіздер біз оларды орындай
алмаймыз, - деген сөздерді жиі естуге болады. 1- сыныпқа келген баланың
сауатты болмауы оның табиғи кемістігі ретінде қарау жағдайлары да кездесіп
отырады. Әсіресе мұндай жағдай бірқатар пәндер шетел тілдерінде оқытылатын
мектептерде жиі орын алады.
Балаларды мектепке дайындаудағы басты нәрсе- оқуға үйрету емес, бұл
мектеп міндетіне жатады, әр сәбидің білімді бағдарлама талаптарының осы
заманғы дәреже-деңгейінде меңгеруін кейін жеңілдете түсетін интеллектісін
дамыту болып табылады. Бүл істе көп нәрсені ата-ананың қайсысы болсын
орындай алады.
Ата-аналар бала мектепке келместен көп бүрын оның сөйлеу тілін дамыту
бағытында жұмыс істейтін болса, мүғалімге үлкен көмек көрсетеді. Ашығына
келгенде, жетік тіл-жетілген ойдың аса маңызды көрсеткіштерінің бірі ғой.
Жас баланы дыбыстарды дүрыс айта білуге, айқын дикцияға дүрыс интонацияға,
мәнерлі сөйлеудің әр алуан аиалына үйретудің маңызы зор. Оны біртіндеп
сүрақтарға толық жауап қайтаруға, айтайын дегенін жүйелі, түсінікті етіп
баяндауға үйрету керек. Балалардың тілі мен ісін дамытуға әңгімелер мен
ертегілер тыңдату және оларды қайта айтқызу, тақпақтар жаттату жәрдем
береді.
Серуендер кезінде айналадағы нәрселер туралы балалармен кеңес жүргізу,
олпрдың күн бойында көрген-білгендері туралы әңгімелету, суреттер қарау
және олардың мазмұны туралы кеңестер өткізу бірінші сыныптардың болашақ
оқушыларының байқағыштық қасиеттерін дамытуға, нақты ситуацияларда дүрыс
бағдар жасай білуіне игі ықпал жасайды.
Айналадағы нәрселер туралы әңгімелерді нәрселер тобын сан жағынан
салыстыру үшін де (қызыл түстен ақ түс көп; шыршалар қайыңдарданаз; келесі
үйде қанша қабат болса, бүл үйдеде сонша қабат бар т.с.с.) пайдаланған
тиімді. Мүндай әңгімелер нәрселердің пішіндерін байқау үшін де (тік
бұрышты, үш бүрышты, дөңгелек),ү_зынырақ, қысқарақ, биігірек, төменірек
кеңірек тарырақ деген сияқты түсініктерді қалыптастыру үшін де үлкен
мүмкіндіктер ашады.
Балалар дамытушы маңызы зор болатын ойындар кезінде де осылардың
барлығымен танысады. Әсіресе баланы математика сабақтарына дайындау үшін
заттарды санау, олардың кеңістіктегі жағдайын айқындау ойындары өте
пайдалы. Балалар сутет салуды ұнатады, ал мұның өзі мектепте оқуға қажетті
шығармашылық қиялды дамытады.
Балалар жанүяда интеллектуалдық жағынан дамытудың басқа да рационалды
жолдары аз емес.
Ата-аналарды келешекте бірінші сыныпта оқитын оқушылармен сабақтар
өткізу әдістемесіне үйретуді ұйымдастырумен қабат көптеген халық ағарту
орындары мектептер жанынан алты жасар балалар топтарын құра бастады.
Бірқатар жерлерде бүл үшін тіпті арнаулы бағдарламалар да жасалды. Олардың
көпшілігіне ортақ бір қате -балаларды мектепке жалпылай дамыта отырып
дайындау ісін мектеп жасына дейінгі балаларды жанұяда оқыту ісімен
ауыстыруға тырысушылық орын алады. Балаларды мектепке дайындау міндеттерін
былайша теріс түсіну бірсыпыра жерлерде қазірдің өзіндн дн жойылмай отыр.
Мектепке дайындау сабақтарын сонымен бірге балаларды балалар
ұжымындағы мінез- қүлық ережелерімен, мектептегі тәртіппен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Төменгі сынып оқушыларының білім сапасын арттыру жолдары.
Жетекші:
Орындаған:
Кіріспе 3-7
І-тарау. Бастауыш сыныпты оқытуда ғылымилылық принцип.8-22
Төменгі сынып оқушыларын оқытуда қолданылатын
әдістер 8-16
Бастауышта білім берудің мазмұны 17-22
ІІ-тарау. Төмменгі сынып оқушыларының білімі мен дағдысын
бақылау әдістері 23-40
Оқушылардың білімін бақылау және бағалау 24-29
Білім мен дағдының тексерудің маңызы мен формалары 30-40
Қорытынды 41-44
Пайдаланылған әдебиеттер 45-47
Кіріспе.
Тақырыптың көкейкестілігі:
Қазіргі кезде пайдаланылп жүрген мектеп бағдарламаларын жете
зерттеудегі аса бір күрделі міндет педагогикалық жағынан дұрыс деп табылған
ғылым негіздерінің әрбір бастауыш курсының қол жетерліктей болуы мен
ғылымилылығын үлестіруді іске асыру болып отыр.
Оқытудың ғылымилылық принципі нәтижесінде мектеп оқушыларды ғылым,
техника және мәдениет дамуының қазіргі заманғы деңгейіне сай біліммен
қаруландыруды қолға алып отыр. Алайда, қазір пайдаланып жүрген бағдарлама
жасау үстінде барлық пән бойынша комиссия мына пікірді бір ауыздан қолдады,
орта мектеп оқушыларының қолы жеткен дайындық пен даму деңгейі жағдайында,
мектепте білім алу мазмұнына, ғылымның, техникалық және мәдениеттің маңызды
жетістіктерінің өзін тура енгізуге мүмкін емес. Жаңа бағдарлама жобасының
бірінші вариантын талқылау кезінде, оның кемшілігі әлі белгілі дәрежеде
орныққан деп немесе мектеп оқушыларының оның меңғеруі қажет деп есептеуге
болмайтын, қазіргі заманғы ғылымның осындай бөлімдерінің бағдарламаға
енгізгендігі болып табылатындығы атап өтілді. Бастауыш сынып оқушыларының
қазіргі ғылым жетістіктері мен танысуын өзін-өзі ақтаған, көкейкесті деп
тіпті де қабылдауға болмайды. Мұнымен бірге оқушыларға жеткізілген
теориялық мәліметтер, олар оқып үйренетін ереже оның дамуының қазіргі
деңгейіндегі ғылыми біліміне қарама-қайшы келмеуін талап ету орынды.
Ғылыми принциптің осы аспектісі бағдарламалар мен оқулықтардың
мазмұндарында қатаң сақталған, оны әрбір мұғалім күнделікті тәжірибесінде
басшылыққа алуы тиіс.
Оқытуды бұлайша құру мектептің жоғары сыныптарына ауысу дәрежесіне
қарай оқушыылардың қайта межеге және қайта оқуының қажеттілігін
болдырмайды.
а) Ғылыми негіздерінің мектептік курсының бір мақсатқа бағытталған
кұрылымы. Классикалық ғылымның негізгі қағидалары мен қазіргі заманғы
ғылыми териялардың дұрыс арақатынасын белгілеу талап етіледі. Мектепте
білім берудің мазмұнында дәстүрлі мәселерді ескермеу, оларды жаңа және ең
жаңа ғылыми негіздерінің көптеген курстарын төменгі сынып оқушыларының
саналы оқып үйренуіне мүмкіндік жасамағандық және, екіншіден, оқушыларды
адамзат баласы жасаған байлықтардан тұратын білімдермен қаруландыруға
бағытталған мектептің, білім беру тәрбие қызметіне шек қойғандық болар еді.
Пайдаланып жүрген бағдарламаның негізіне алынған, төмендегідей проблеманы
шешу неғұрлым дәлелденген болып шықты: Ғылым негіздерін оқытудың
ғылыми-теориялық дәрежесін көтеру әрбір оқу пәнінің жетекші идеясын анықтау
жолымен жүзеге асады, мұнан келіп оқытудың нақтылы мазмұны ашылуы тиіс.
Сөйтіп педагогикалық міндет осы идеяларын қазіргі заманғы ғылым дамуының
негізгі бағыттарымен сәйкес келуінен және мұнымен бірге мектеп
оқушыларының, тіпті қарапайым түрде болса да меңгеруіне лайық болуынан
тұрады... білім берудің мазмұнын одан әрі қарай дайындау осы идеяны дұрыс
түсінуге тірек болып табылатын, түсініктер мен ұғымдар қалыптасатын,
материалды анықтаудан, жаңа идеялар оқып-үйренетін ұғымның номенклатурасын
жай ғана кеңейтуге айналмай, ғылым негіздері материалды қазіргі ғылыми
көзқарастар мен әдістердің көрінетін идеялармен ұштастыру үшін, тиісті
курстардың құрылымы мен мазмұнын өзгертуден тұрады2.
Оқу материалын жетекші ғылыми идеяның негізінде ұмымдастыру жалпы
білім беретін орта мектептің 4-10 сыныптарында оқып үйренетін, ғылым
негіздерінің бірқатар жүйелі курстары праграммаларының негізгі
ерекшеліктері болады. Бұл принципті белгілі бір дәрежеде бастауыш
мектептің жекелеген праграммалары құрылымында да іске асыруға
мүмкіндік туды.
Мәселен,орыс тілі бастауыш курсының негізінде тілді жан-жақты дамыту
жатады. Бұл міндетке фонетиканы, лексиканың әлементтерін,морфологияны,
синтаксисті оқып үйрену бағындырылды. Дұрыс айту, ауызекі сөйлеудің
ұғынықтылығы және мәнерлілігі,сөздікті байыту,сөзді дұрыс және дәл
қолдану,сөз тіркесі,сөйлем байланыстырып(контекстік) сөйлеу, арфаграфиялық
жағынан сауатты жазу хақындағы жұмыс -бастауыш сыныптардағы тіл
сабақтарының негізгі мазмұны осындай, 1-3 сыныптардағы орыс тілі
программасының түсінік хатында осылай айтылған.
Математиканың бастауыш курсының негізі натуралдық сандар мен негізгі
шаманың арифметикасы болып табылады.Натуралдық сандар мен ноль
арифметикасының теориялық мәселелері соңғы жиынтық әрекеттері негізінде
ашылады.Праграмма талап еткендей: балалар заттар жиынтығын анықтаудан
сандар әрекетіне,ал олардан - арифметикалық амалдар мен сандардың жалпы
қасиетін құрастыруға және оларды әріптерді пайдаланып жазуға көшеді.
Математиканың бастауыш курсының маңызды идеясы тура және қайта
әрекеттердің, оның компоненттері мен нәтижелері арасындағы байланысты
ашудан тұрады.
Ғылым негіздері курсының жетекші ғылыми идеясының айналасына бүкіл
бағдарламалық материалды ұйымдастыру табиғат тану бойынша бағдарламада
біршама дәйекті түрде көрсетілген. Бағдарламаның әрбір тақырыбының
материалында өлі және тірі табиғаттың, адамдардың табиғаты мен еңбегі
құбылысының өзара шарттылығы құрастырылады. Бейнелеу өнері бастауыш
курсының басты идеясын бейнелеу қызметінің көптеген түрлерінде көркем
бейненің мазмұны мен формасының бірлігінің балалардың түсінуі үшін лайықты
формада көрсету болып табылады. Оқушылар бұл бірлікті сурет салудың барлық
түрлерінің процесінде де (натурасынан, тақырыптың және декоративтік салу),
сондай-ақ бейнелеу өнері шығармаларымен танысу кезінде де байқай алады. б)
Ұғым жүйесінің қалыптасуы.
Жетекші гылыми идеяның негізінде ғылым негіздері курсының
құралуы- бастауыш білім берудің мазмұнында ғылыми принциптің жүзеге асуы
жолдарының бірі ғана. Бұл принциптің маңызды көрінуі ғылым негіздері
барлық курстарының теориялық мәліметтерінің кеңеюі және оқытудың ұғымдық
негізінің біршама дәйекті сақталуы болып табылады. Бастауыш сыныптарда
ұғымдық негіздерін дәйектілікпен жүзеге асыру өмір шындығын бейнелі түрде
қабылдауға байланысты қалыптасатын түсініктердің ролін ешбір кемітпейді.
Табиғат құбылыстары жөнінде, тарихи оқиғалар туралы, қазіргі кездегі
техника туралы, көркемөнер шығармалары туралы берілетін түсініктер
бастауыш сыныптардағы бағдарламалық материалдың елеулі бөлігін құрады.
Бағдарламалық материалды игеру деңгейі, демек, оқыту ісінің әсерлігі
де көрнекіліктің әралуан құралдарын пайдаланып отыруға көп жағынан тәуелді
келеді. Бұрынынырақта көрсетіп кеткеніміміздей, белгілі бір жағдайларда
көрнекі құралдарды пайдаланып отыру оқушылардың абстрактілік ойын дамытуға
емес, сонымен бірге оқушылар тарапынан аса маңызды ойлау маңызды
операцияларының меңгеруіне септігін тигізеді.
Бастауыш білім берудің теориялық дәрежесін көтеру, бастауыш сыныптарда
меңгерілуге тиісті мәліметтер көлемінің өсуі төменгі сынып оқушыларын
оқытудың түсініктілік проблемасын айтарлықтай күрделендіріп отыр. Бұл
проблеманы шешуде балалардың танымдық мүмкіншіліктерін артық бағалау қандай
қауіпті болса, кем бағалауда да соншалықты қауіпті.
Бала псхологиясы мен педагогикалық психология саласындағы соңғы
зерттеулер оқыту ісінің мазмұны мен әдістерін өзгерте отырып, балаларға
жекелеген психикалық процестер мен функцияларды дамыту жағынан кереметтей
жетістіктерге қол жеткізуге болады; осының нәтижесінде төменгі сынып
оқушылары әдетте анағұрлым ересек жасқа тән деп есептеліп келген психикалық
процестердің ерекшеліктеріне ие бола бастайды.(мәселен,төменгі мектеп
жасындағыларының өзінде ойлаудың теориялық формаларының пайда болуы).
Бұл негіздеме бізге адамның жасына қатысты ұғымды жоққа шығару үшін
тіпті дәрменсіз тәрізді көрінеді , өйткені жасқа қатысты ұғым жекелеген
ерекщеліктердің карапайым қосындысымен емес, баланың жеке басына
тән кейбір тұтас құрылымдық өзіндік айырмашылықтармен және
дамудың дәл осы кезеңге лайықты ерекше тенденцияларымен сипатталады. Басқа
сөзбен айтқанда, баланың жасына қатысты психиологиялық сипаттама оған тән
жекелеген ерекшеліктерімен айқындалмайды, оның жеке басының әрбіржас
кезеңдегі әр түрлі құрылысымен- оның қажет ету аясымен, оның ақыл ой
құрылымымен және оның өмір шындығына жасайтын қатынасының ерекше сипатымен
айқындалады.
Оқушыларға жоғары теориялық және практикалық дайындығын үйлестіру
мектептің ең маңызды міндеті болды және болып қала берді. Оқытудың
теориялық деңгейін арттыруды оқушылардың дағдыларын жетілдірумен қоса
жүргізбейінше тиімді деп санауға болмайды. Мұндай жақсартудың орын
алғандығын осы зерттеу жұмысында келтірілген көрсеткіштер айқын дәлелдейді.
Алайла сөйте тұрғанымен оқушылардың білім деңгейі мен дағдыларының арасында
белгілі дәрежеде алшақтықтың бар екендігі мектептердің едәуір бөлігінде
казірдің өзінде де орын алуда. Бұған оқушыларға ұсынылатын грамматикалық
тапсырмалардың төмен орындалу нәтжелері дәлел бола алады. Ол нәтижелер
ұсынылатын тапсырмалар мазмұнының табиғи түрде біртіндеп күрделене
беретіндігіне байланысты. Сынып жоғарылаған сайын нашарлай түсуде.
Егер граматикалық тапсырмалар оқушылардың диктанттарды пайдаланылған
емле ережелеріне негізделген мәселелерді қаншалықты сапалы меңгергендігін
тексеруді мақсат етіп қойғандығын еске алсақ, оқушылардың бірер бөлігінің
орфографиялық дағдыларды формальды меңгергендігі айқын болады.
Сонымен бірге ережелерді есте сақтап отыруды қажет ететін
орфограммаларға қатысты жіберілген қателер мен сөйлемдердегі сөздерді
талдау арқылы теориялық ережелерді қолданылуын еске түсіруге байланысты
берілген орфограммаларды жіберілген қателер арасындағы үлкен
айырмашылықтардың да орын алып отырғандығын көреміз.
Төменгі класс оқушыларын дайындау ісіндегі өте күрделі кемшілік ауызша
және жазбаша байланыстыра сөйлеу дағдыларының деңгейі болып отыр. Жаңа
программа бойынша оқытуда. Бұл міндеттің шешуі қандай да бір айтарлықтай
нәтижеге жеткендігі сезілмейді.
Оқушылардың бірқатар бөлінгенін практикалық тапсырмаларды орындаған
кезде алынған білімін саналы түрде пайдалана алмауы математикадан бақылау
жұмыстарын жүргізген кезде де байқалды. Егер негізінен алғанда адамдар
алгоритмнен есте сақтауға негізделген есептерді үшінші сынып оқушыларьшың
аз бөлігі ғана шығара алмаса, арифметикалық амалдарды орындау тәртібін
оқушылардың көпшілігі бұзып отырады. Үшінші сыныптардың оушылары көбіне
шамаларды салыстырған кезде, екінші мысалдың нәтижелерін бірінші мысалдың
нәтижелері бойынша іздестіріп табуда, амалдар компононттері мен
нәтижелері арасындағы тәуелділіктерді анықтауда қиналады. Геометриялық
фигураларды құрастыру және олардың ауданын есептеп шығару кезінде
ойланбай қолдануды талап ететін практикалық тапсырмаларды
оқушылардың үштен біріне жуығы орындай алмады.
■
Зерттеу объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептеріндегі бастауыш
сыныпты оқыту және тәлім - тәрбие беру сапасын жетілдіру
Зерттеу мақсаты. . Республика әкономикасының өркендеуі кезеңіндегі
жалпы білім беретін мектептерінің педагогикалық проблемаларын айқындау, жас
буынды оқыту және тәрбиелеу процестерін жетілдіру тәсілдерін көрсету, оны
іске асыру.
Зерттеудің міндеттері:
Жалпы және кәсіптік білім берудің мақсаты - жастардың жан-жақты
дамытып, өмірге, еңбек іс-әрекетіне және кәсіптік орта, жоғары оқу
орындарына түсуге даярлау.
Білім берудің қазіргі кездегі жоғары талаптарға сай жазылған оқу
бағдарламалары мен оқулақтарға байланысты. Жалпы білім беру мазмұнына
оқылатын пәндердің үш негізгі циклдері кіреді: ғылыми жаратылыс,
гуманитарлық циклдер, еңбек және дене шынықтыру дайындығы.
Жалпы және кәсіптік білім беру мазмұнын, оқу жоспарын,
бағдарламаларды, оқу құралдарын жетілдіру, жаңарту.
Әрбір пән бойынша сабақ берудің сапасын арттыру.
Политехникалық білім, еңбек тәрбиесі мен оқыту, кәсіптік бағдар
беру.
Жалпы білім беру мазмұнын ізгілендіру және гуманитарландыру.
Дипломдық жумыстың қурылымы - кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I - тарау. Бастауыш сыныпты оқытуда ғылымилылық принципі.
1.1. Төменгі сынып оқушыларын оқытуда қолданылатын
әдістер
Қазіргі кезде пайдаланылп жүрген мектеп бағдарламаларын жете
зерттеудегі аса бір күрделі міндет педагогикалық жағынан дұрыс деп табылған
ғылым негіздерінің әрбір бастауыш курсының қол жетерліктей болуы мен
ғылымилылығын үлестіруді іске асыру болып отыр.
Оқытудың ғылымилылық принципі нәтижесінде мектеп оқушыларды ғылым,
техника және мәдениет дамуының қазіргі заманғы деңгейіне сай біліммен
қаруландыруды қолға алып отыр. Алайда, қазір пайдаланып жүрген бағдарлама
жасау үстінде барлық пән бойынша комиссия мына пікірді бір ауыздан қолдады,
орта мектеп оқушыларының қолы жеткен дайындық пен даму деңгейі жағдайында,
мектепте білім алу мазмұнына ғылымның, техникалық және мәдениеттің маңызды
жетістіктерінің өзін тура енгізуге мүмкін емес3. Жаңа бағдарлама жобасының
бірінші вариантын талқылау кезінде, оның кемшілігі әлі белгілі дәрежеде
орныққан деп немесе мектеп оқушыларының оның меңгеруі қажет деп есептеуге
болмайтын, қазіргі заманғы ғылымның осындай бөлімдерінің багдарламаға
енгізгендігі болып табылатындығы атап өтілді. Бастауыш сынып оқушыларының
қазіргі ғылым жетістіктері мен танысуын өзін-өзі ақтаған, көкейкесті деп
тіпті де қабылдауға болмайды. Мұнымен бірге окушыларға жеткізілген
теориялық мәліметтер, олар оқып үйренетін ереже оның дамуының қазіргі
деңгейіндегі ғылыми біліміне қарама-қайшы келмеуін талап ету орынды.
Ғылыми принциптің осы аспектісі бағдарламалар мен оқулықтардың
мазмұндарында қатаң сақталған, оны әрбір мұғалім күнделікті тәжірибесінде
басшылыққа алуы тиіс.
Оқытуды бұлайша құру мектептің жоғары сыныптарына ауысу дәрежесіне
қарай оқушыылардың қайта межеге және қайта оқуының қажеттілігін
болдырмайды.
а) Ғылыми негіздерінің мектептік курсының бір мақсатқа бағытталған
құрылымы. Классикалық ғылымның негізгі қағидалары мен қазіргі заманғы
ғылыми териялардың дұрыс арақатынасын белгілеу талап етіледі. Мектепте
білім берудің мазмұнында дәстүрлі мәселерді ескермеу, оларды жаңа және ең
жаңа ғылыми негіздерінің көптеген курстарын төменгі сынып оқушыларының
саналы оқып үйренуіне мүмкіндік жасамағандық және, екіншіден,
оқушыларды адамзат баласы жасаған байлықтардан тұратын білімдермен
қаруландыруға бағытталған мектептің, білім беру тәрбие қызметіне шек
қойғандық болар еді. Пайдаланып жүрген бағдарламаның
негізіне алынған, төмендегідей проблеманы шешу неғұрлым
дәлелденген болып шықты: Ғылым негіздерін оқытудың ғылыми-
теориялық дәрежесін көтеру әрбір оқу пәнінің жетекші идеясын анықтау
жолымен жүзеге асады, мұнан келіп оқытудың нақтылы мазмұны ашылуы тиіс.
Сөйтіп педагогикалық міндет осы идеяларын қазіргі заманғы ғылым дамуының
негізгі бағыттарымен сәйкес келуінен және мұнымен бірге мектеп
оқушыларының, тіпті қарапайым түрде болса да меңгеруіне лайық болуынан
тұрады... білім берудің мазмұнын одан әрі қарай дайындау осы
идеяны дұрыс түсінуге тірек болып табылатын, түсініктер мен ұғымдар
қалыптасатын, материалды анықтаудан, жаңа идеялар оқып- үйренетін ұғымның
номенклатурасын жай ғана кеңейтуге айналмай, ғылым негіздері
материалды қазіргі ғылыми көзқарастар мен әдістердің көрінетін идеялармен
ұштастыру үшін, тиісті курстардың құрылымы мен мазмұнын өзгертуден
тұрады.Оқу материалын жетекші ғылыми идеяның негізінде ұйымдастыру жалпы
білім беретін орта мектептің 4-10 сыныптарында оқып үйренетін, ғылым
негіздерінің бірқатар жүйелі курыстары праграммаларының негізгі
ерекшеліктері болады. Бұл принципті белгілі бір дәрежеде бастауыш мектептің
жекелеген праграммалары құрылымында да іске асыруға мүмкіндік туды.
Мәселен, орыс тілі бастауыш курсының негізінде тілді жан-жақты дамыту
жатады. Бұл міндетке фонетиканы, лексиканың әлементтерін,морфологияны,
синтаксисті оқып үйрену бағындырылды. Дұрыс айту,ауызекі сөйлеудің
ұғынықтылығы және мәнерлілігі,сөздікті байыту,сөзді дұрыс және дәл
қолдану,сөз тіркесі,сөйлем байланыстырып(контекстік) сөйлеу, арфаграфиялық
жағынан сауатты жазу хақындағы жұмыс -бастауыш сыныптардағы тіл
сабақтарының негізгі мазмұны осындай, 1-3 сыныптардағы орыс тілі
программасының түсінік хатында осылай айтылған.
Математиканың бастауыш курсының негізі натуралдық сандар мен негізгі
шаманың арифметикасы болып табылады.Натуралдық сандар мен ноль
арифметикасының теориялық мәселелері соңғы жиынтық әрекеттері негізінде
ашылады.Праграмма талап еткендей: балалар заттар жиынтығын анықтаудан
сандар әрекетіне,ал олардан - арифметикалық амалдар мен сандардың жалпы
қасиетін құрастыруға және оларды әріптерді пайдаланып жазуға көшеді.
Математиканың бастауыш курсының маңызды идеясы тура және қайта
әрекеттердің, оның компоненттері мен нәтижелері арасындағы байланысты
ашудан тұрады.
Ғылым негіздері курсының жетекші ғылыми идеясының айналасына бүкіл
бағдарламалық материалды ұйымдастыру табиғат тану бойынша бағдарламада
біршама дәйекті түрде көрсетілген. Бағдарламаның әрбір тақырыбының
материалында өлі және тірі табиғаттың, адамдардың табиғаты мен еңбегі
құбылысының өзара шарттылығы құрастырылады.
Бейнелеу өнері бастауыш курсыныңбасты идеясын бейнелеу қызметінің
көптеген түрлерінде көркем бейненің мазмұны мен формасының бірлігінің
балалардың түсінуі үшін лайықты формада көрсету болып табылады. Оқушылар
бұл бірлікті сурет салудың барлық түрлерінің процесінде де (натурасынан,
тақырыптың және декоративтік салу), сондай-ақ бейнелеу өнері шығармаларымен
танысу кезінде де байқай алады. б) Ұғым жүйесінің қалыптасуы.
Жетекші ғылыми идеяның негізінде ғылым негіздері курсының құралуы-
бастауыш білім берудің мазмұнында ғылыми принциптің жүзеге асуы жолдарының
бірі ғана. Бұл принциптің маңызды көрінуі ғылым негіздері барлық
курстарының теориялық мәліметтерінің кеңеюі және оқытудың ұғымдық негізінің
біршама дәйекті сақталуы болып табылады.
Бастауыш сынып бағдарламасында меңгеруге тиісті, ұғым бөлімі,
әмпирикаклық мәндегі оқу әрекеті процесінде, балалардың соған сәйкес
құбылысты тікелей байқауы кезінде қалыптасады. Мұндакй әрекетке, мысалы,
келесі жұмыс түрлерін жатқызуға болады :
Орыс тілі. Дауысты және дауыссыз, жуан және жіңішке
дауыссыздарды, қос ұяң және қатаң дауыссыздарды, екпін түсетін
және екпін түспейтін дауыстыларды ажырату, кто? Что какой?
Деген сұрақтарға жауап беретін сөздерді бөліп алу. Грамматика мен
көркем жазу сабақтарында, оқу сабақтарында (1 сынып) оқуға
байланысты мағынасы жақын және қарама-қарсы сөздерді бөліп алу.
Мағынасына қарай байланысты сөздер жұбын бөліп алу.
Приставкадан предлогтың айырмашылығын танып білу (2-3 сынып).
Мәнәне, мағынасына қарай мәтіндегі үстеулерді бөліп алу (3
сынып).
Математика. Практикалық танысу- арифметикалық амалдың
миысалдар мен және ішінара әріптік символдардың кіріспесімен,
қосындысының орналастырушылық және байланыстырушылық
қасиетімен (1 сынып), қосынды санға қатысты көбейту және бөлу
қасиетімен, көбейтудің орналастырушылық қасиетімен (2 сынып),
теңестірумен (1-3 сынып) ; өзгермелі (2 сынып), теңсіздіпен (2-3
сыныптар) шама үлесімен (2 сынып), бөлшек сандармен, бөлшектің
алымымен және бөлгішімен танысу.
Төменгі сынып оқушылары практикалық танысу жолымен бірқатар
геометриялық ұғымдарды : түзу және қисық сызық, түзу кесінді, кесіндінің
ұзындығы, төрт бұрыш, квадрат, көп бұрыштың әлементтерін меңгеруге
дайындалады.
Табиға тану. Температурамен қардың жаууы, боран,сең жүруі,
өзеннің тасуы және су тасқынымен іс жүзінде танысады. Нақты
өсімдіктерден бүршіктер мен өркендерді танып білу, қалемшелер
сулатпалар, тамыр атпаларын (2 сынып) ажырата білу. План мен
картаны ажыратып, масштабын анықтау (3 сынып).
Бейнелеу өнері. Сурет салу тәсілдерін үйрену барысында балалар
хроматикалық және ахроматикалық, жылы және салқын түстерді
ажыратуды үйренеді, сызық дегеніміз не және горизонт деңгейі,
перспектива, көру нүктесі, шығу нүктесі дегенді іс жүзінде біледі;
балалар жарық көлеңкесімен танысады, графика, живопись,
декоротивті-қолданбалы өнер шығармалары арасындағы
айырмашылықтарды, сондай-ақ пейзаж, натюрморт, портреттің
өзіне тән белгілерін меңгереді.
Музыка. Музыка ән сабақтарында балалар нақты музыкалық
шығармалардан мысалдар арқылы музыка жанрларымен танысады, әнді, маршты,
биді бір-бірінен ажыратуды, әндегі шумақтарды, фразаларды ән
бастамасын, қайырмаларын ажыратуға үйренеді.
6. Дене тәрбиесі. Бұл пән бойынша сабақтың дәйекті практикалық
сипатына қарамастан, балалар қозғалу режимі, мүсін, шынықтыру дегендердің
не екенін біледі.
Түбір ұғымын оқушы өздігінен жұмысында одан әрі қарай оқып үйренуіне
Знегізгі жағдай қажет:
Оқушылардың алдын-ала сөз түбірін қандай әдістермен анықтауға
болатындығын меңгерудіайқын мақсат етіп қою керек;
Оқушылармен бірге осыған байланысты белгілі бір ереже жасау
және оны сөзбен тұжырымдау;
Бұл әдістердің оқушылардың өздігінен қолдануын бақылай отырып,
оларды жаттығу жолымен жүйелі түрде бекітіп, оқушылардыөзін-өзі
бақылауға ұйреті керек.
Мұғалім сабақ тапсырмасына сай оқушының ойын кажеттіслыстыруға,
классификациялауға, корытындылауға бағыттауда тиісті көрнекі құралдарды,
дидактикалық тарпта материалдарды, кестелерді пайдалана алады.
Жаңа ұғым қалыптастырылатын сыныпта шағын комплетілі мектептің
мұғалімі оқушылармен тікелей жұмыстар жүргізуге көп уақыт бөледі. Шағын
комлектілі мектептегі сабақ құрылымы мынадай түрде болады:
Дайындық жұмысы (теориялық материалды өздігінен қайталау,жаңа
ұғымды меңгеруге қажетті жаттығуларды орындау) ;
Жаңа ұғымдардың негізіне жататын, өздігінен бақылау, жүйеге
келтіріп, классификациялау;
• Мұғалімнің басшылыңымен жинақтау және қорытындылау.
Жаңа ұғымды қолдану жағдайымен танысу (мұғалімнің
басшылығымен жаппай жұмыс);
Жаңа ұғымдарды қолданудағы алғашқы жаттығулар (өздігінен
жұмыс істеу);
Мұндай жаттығулардың қатарына мына жаттығулар жатады: алуан түрлі
граматикалық талдаулар, іріктеу диктанттары, математикалық диктанттар,
математиклық өрнектерді, теңсіздіктерді салыстыру, чертеждар мен
дидактикалық материалдардан геометриялық өрнектерді тану және т.б. ең
соңында, дұрыс жазу дағдысы мен есептеу, дағдыларын ғана қалыптастырып
қоймай, оқып-үйренген теориялық материалды бекітуге мүмкіндік туғызатынорыс
тілі мен математика бойынша жаттығуларды дәстүрлі түрлерін орындау.
Өкінішке орай, оқытудың дедуктивтік әдәсі үшін жаңа бағдарлама ашып
отырған мүмкіндіктер көптеген мектептерде әлі өз дәрежесінде
пайдаланылмайды. Нәтижесінде сабақтардың теориялық дәрежесін төмедетіп,
оларды біршама нашарлатуға әкеліп соқтырады.
Бастауыш сыныптарда ұғымдық негіздерін дәйектілікпен жүзеге асыру өмір
шындығын бейнелі түрде қабылдауға байланысты қалыптасатын түсініктердің
ролін ешбір кемітпейді. Табиғат құбылыстары жөнінде, тарихи оқиғалар
туралы, қазіргі кездегі техника туралы, көркемөнер шығармалары туралы
берілетін түсініктер бастауыш сыныптардағы бағдарламалық материалдың елеулі
бөлігін құрады.
Бағдарламалық материалды игеру деңгейі, демек, оқыту ісінің әсерлігі
де көрнекіліктің әралуан құралдарын пайдаланып отыруға көп жағынан тәуелді
келеді. Бұрынынырақта көрсетіп кеткеніміміздей, белгілі бір жағдайларда
көрнекі құралдарды пайдаланып отыру оқушылардың абстрактілік ойын дамытуға
емес, сонымен бірге оқушылар тарапынан аса маңызды ойлау маңызды
операцияларының меңгеруіне септігін тигізеді.
Көп мәселенң түйіні сол көрнекі құралдың сипатына тәуелді болады.
Мүғалімнің сабақ үстінде қандай да бір көрнекі қүралдарға қандай роль
жүктейтіндігінің де едәуір маңызы бар. Оқу процесінде әр түрлі
информациялық деректерді, оның ішінде көрнекі құралдар мен мүғалімнің өз
сөз бір- бірімен дүрыс ұштастырып отырудың мәні зор.
Көрнекі күралдарды оқушылардың оқу процесіндегі роліне қарай екі үлкен
топқа:- заттық бейнелік көрнекі қүралдармен таңбалы көрнекілікке бөлуге
болады. Бірінші топтың көрнекі құралдары (картиналар, фотосуреттер,
суреттер,диапазитивтер,диафильмдер, кино үзінділер,кино фильмдердабиғи
объектілер және т.б.) мүғалімге түсініктер мен үғымдарды қалыптастыру
кезінде сезімдік қабылдауына оқушылардың арқа сүйеуіне жәрдем беріп
отырады.Екінші жағдайдағы көрнекі қүралдар( схемалық көлемді
модельдер,схемаклар, чертеждар,карталар т.с.с) оқылатын объектілердің
күрделі байланыстарын,өзара тәуелділігін және қатысын,
олардың нақтылы, бейнелі қабылдауға көндікпейтін ішкі құрылымын түсіндіру
үшін керек.
Көрнекіліктің қандай түрінде болсын изоморфизм мен қарапайымдылық
ұштастырылып отыруы керек.
Көрнекі құралдардың изомофизмі туралы айтқанымызда оқылып жатқан
объектілердің қүрылымы және қатыныстары көрнекі құралдар арқылы берілген
кескіндемемен,ол кескіндеме қандай формада жүзеге асырылмасын, тепе-тең
екндігін естен шығармау керек. Кабылдау қарапацымдылығы мәселесіне оралсақ
көрнекі құралдар жасаған кезде оқылатын объектің барлық маңызы шамалы
бөлшектері мен үсакқ түйек жақтары керексіз етіліп , ұғымдардыңнегізгі
қасиеттерін немесе түсініктерін басты компонеттерін белгілейтін тек ең
маңызды бөлшектері мен жақтарын ғана сақтау арқылы қол жеткізіледі.
Көрнекілітің әр құралы оның жоғары әсерлілігін қамтамасыз ететін оқу
процесінде өзі атқара алатын өзіне ғана тән ерекше қызметке ие болып
отырады.
Көрнекілік қүралдарының әр алуан дидактикалық қызметіне және
мүмкіншіліктеріне байланысты олардың сабақ үстінде комплексті түрде оларды
қолдану қажет. Тек осы жағдайда ғана сабақ алдына қойылатын әрбір танымдық
міндетті шешу бағытында максималды әсерлікке қол жеткізуге болады.
Көрнекіліктің әртүрлі құралдарын комплексті түрде қолдану қажеттігі
оның сабақ үстінде әр алуан анализаторлардың бірлесіп жүмыс істеуін
қамтамасыз ете алуына да байланысты.
Сонымен бірге көрнекілік құралдарының әлденеше түрін тек оқылып жатқан
қүбылыстың әртүрлі жақтарын ашып беруге, ал оның әрқайсысын көрнекіліктің
тек белгілі түрімен сенімді түрде және толық бейнелей алуға болатын
жағдайда ғана пайдаланған тиімді. Көрнекі құралдарды іріктеу үстінде
олардың мүмкіндігін әрбір оқу пәнінің өзіндік ерекшелігімен және әрбір
сабақтың мазмұнымен салыстырып алу қажет. Бүл арада Ю.К.Бабанскийдің
көрнекілікпен шектен тыс айналысу өмір шындығын онсыз әсерлі түрде тану
мүмкін емес абстрактілі ойлаудытежеуге апарып соғады. Көрнекілікті өте мол
қолдану көп жағдайда оқушылар зейінін шашыратады, олардың зейінін
тақырыптың негізгі идеясын танудан басқаға аударады, мүның өзі әсіресе ес
қабілеті көрнекілік образды қабылдаудан гөрі, сөздік логикалық қабылдауға
бейім балалармен айналысқанда орын алады дейтін пікірмен келіспеске
болмайды.
Көрнекі құралдарды орынды қолджана білмеудің білім меңгеруге тигізетін
кері әсерін Е.Н:Кабанова - Меллер де атап көрсетеді.
Оқу процесінде көрнекі құралдарды пайдалану тиімділігі сабақ үстінде
олардың әртүрін педагогикалық жағынан орынды ұштастыра білуге ғана емес,
сонымен бірге көрнекілік пен басқа да білім көздерінің, атап айтқанда
мүғалім сөзінің арақатысына байланысты болады.
Көрнекі құралдар мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемасы Л.В.Занковтың
Мұғалімнің сөздері мен көрнекі құралдардың оқыту ісіндегі үштастығы және
оқыту ісіндегі көрнекілік пен оқушылар белсенділігін көтеру деген
еңбектерінде анағұрлым толық қолданған. Л.В.Занковтің пікірінше, мұғалім
сөзі мен көрнекі құралдарды ұштастырудың алты формасы бар:
1-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы бөлімді оқушылар бақылау процесінде
көрнекі объектінің өзінен алады. 2-форма: мүғалім сөздің көмегімен
оқушылардың өздері көрнекі объектілерге жасаған бақылаулары негізінде және
олардың бүрынғы білетінднрі негізінде балаларды құбылыстар арасындағы
қабылдау процесінде көзге көріне қоймайтын байланыстарды саналы түрде
ұғынуға және түжырымдауға бастайды.
3-форма: объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәләметтері оқушылар мұғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал көрнекі қүралдар сөзбен берілген мәлімдемелерді
дәлелдеп немесе нақтай түсу қызметін атқарады. 4-форма: мектеп оқушыларының
көрнекі объектіге жасаған бақылауларына сүйене отырып, педагог қүбылыстар
арасындағы оқушылар тікелей қабылдай алмайтын байланыстар туралы
хабарлайды, яки қорытынды жасайды, жекелеген деректерді біріктіреді,
жинақтайды. 5-форма: көрнекі түрде көрсете отырып мүғалім оқушыларға қолда
бар объектілермен жүмыс істегенде орындауға тиісті іс-әрекеттерге қатысты,
сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу әдістеріне қатысты нұсқау береді.
6-форма: педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар объектілермен
олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында нүсқау береді,
мұның өзінде мүгалімнің нүсқауы қолма-қол көрсетіліп отырады.
Әксперименттік жүмыстың нәтижелеріне анализ жасай келіп, мектеп
оқушыларын нәрсенің сыртқы бейнесімен таныстырған кезде мұғалімнің сөзі мен
көренкі қүралдарды ұштастырудың 1- формасының аса тиімділігін және 3-
форманыңбасқалардан гөрі тиімділігі төмендігінкөрсетіп отыр. Қүбылыстардың
байланысы мен тәуелдігін оқу қажет болған жағдайда 4- форма емес, 2- форма
анағұрлым тиімді болатын көрінеді. Сонымен рірге әксперимент оқушылардың
білімді баянды меңгеруі үшін мұғалімнің сөзі мен көрнекі құралдарды
ұштастырудың 1 және 2- формаларының тиімділік әсерінің жоғары болатынын
көрсетті.
Сонымен, көрнекі құралдар мен білім бкру кездерінің бірі ретінде
пайдаланылмай, мүғалім сөзінің иллюстрациясы ретінде ғана қызмет атқарса,
оларды қолданудың тиімділігі анағүрлым төмен болып шығады.
Мектеп тәрибесінде мүғалімнің сөзі мен көрнекі құралдарды^штастырудың
дәл осы формасы әлі күнге дейін анағұрлым кеңірек етек алуда. Демек, оқу
процесін жетілдіру міндеттерінің бірі сабақтарда көрнекі қүралдарды мәлімет
берудің дербес кездері ретінде кеңінен пайдалануда болып табылады. Бү_л
оқушылардың сабақ үстінде жеке дидактикалық материалдардың әр алуан
түрлерімен өздігінен жұмыс істеп отыруын, зат сабақтарын, жеке тәжірибелер
мен бақылаушылардың (табиғат тану және еңбек оқу сабақтарында) жүргізіп
отыруды, демонстрациялық көрнекі қүралдарды оқып үйренуге негізделген
тапсырмаларды орындатуды және т.с.с. керек етеді.
Көрнекі құралдарды пайдаланудың тиімділігі оларда берілетін
мәліметтерді оқушылардың өздігінен қорыта алу дәрежесімен айқындалады.
Мектеп оқушыларының теориялық ойлауын дамытуга көрнекілктің, бір
жағынан, көптеген нәрселер мен қүбылыстарға тән анағұрлым ортақ қасиеттерін
айырып тануға және олардың мәні шамалы қасиеттеріне назар аудармауға
мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан -ұғымдарды деректендіруге септігін
тигізетін түрлерін қолдану жәрдем етеді. Көрнекі қүралдардың бұл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазган мақалалардың бірінде ашылып көрсетілген.
Онда былыа делінген: Әр алуан нәрселермен және геометриялық фигуралар
модельдерімен жанаса, көптеген тәжірибелерді орындай отырып, оқушылар
олардың кандай материалдардан жасалғандығына, түр-түсіне, жай- жапсарына,
салмағына және т.с.с. қатысы шамалы оларға анағұрлым ортақ қасиеттерді
айқындайды. Мүнда геометриялық образды деректендіру тәсілін жүйелі түрде
қолдану арқылы қол жеткізіледі.1
Оқыту ісінде көрнекі қүралдарды қолдануды педагогикалық жағынан
негіздей отырып, оынды түрде қолданудың оқыту процесінде сезім мен
тиімділікті табиғи түрде ұштастыруға көмектесетіндігі мейілінше айқын
нәрсе, мұның өзі оқыту ісінің теориялық дәрежесін көтеруге тиімді жағдайлар
туғызады.
Ғылым негіздерін оқытудың теориялық дәрежесін көтеру сонымен
көрнекіліктін көптеген қүралдарының сипаты мен қүрылымына елеулі өзгерістер
енгізуді және осыған қоса оларды сабақтарда пайдалану тәсілдерін жетілдіре
түсуді шарт етіп қояды. Көрнекі құралдарды өзгерту ісі құбылыстардың,
нәрселердің аса мәнді қасиеттерін, олардың өз арасындағы қатынастарды айыра
алуға және қабылдауға кедергі жасайтын бейнелеу артықшылықтарынан және тым
көп ұсақ-түйектерден арылту бағытында жүргізілуге тиіс. Мұндай көрнекі
құралдарды қолдану оқушыларға оқылып жатқан объектілердің мәні шамалы
қасиеттеріне көңіл аудармауға мүмкіндік береді, мұның өзі ұғымдар мен
түсініктерді қалыптастыруға тиімді жағдайлар туғызады.
Бір сабақта қолданылатын көрнекі қүралдардың орынсыз көп түрінен бас
тарту да оқу танымы процесінде оқушыларға оқылып жатқан объектілердің
анағүрлым мәнді жақтарын айыруды жеңілдетеді және олардың мәні шамалы
қасиеттеріне көңіл қоймауына мүмкіндік береді.
Сонымен, көрнекі қүралдар мен білім бкру кездерінің бірі
ретінде пайдаланылмай, мүғалім сөзінің иллюстрациясы ретінде ғана қызмет
аіқарса, оларды қолданудың тиімділігі анағүрлым төмен болып шығады. Мектеп
тәжірибесінде мүғалімнің сөзі мен
көрнекі құралдарды ұштастырудың дәл осы формасы әлі күнге дейін анағұрлым
кеңірек етек алуда. Демек, оқу процесін жетілдіру міндеттерінің бірі
сабақтарда көрнекі қүралдарды мәлімет берудің дербес кездері ретінде
кеңінен пайдалануда болып табылады. Бүл оқушылардың сабақ үстінде жеке
дидактикалық материалдардың әр алуан түрлерімен өздігінен жұмыс
істеп отыруын, зат сабақтарын, жеке тәжірибелер мен
бақылаушылардың (табиғат тану және еңбек оқу сабақтарында) жүргізіп
отыруды, демонстрациялық көрнекі қүралдарды оқып үйренуге
негізделген тапсырмаларды орындатуды және т.с.с. керек етеді. Көрнекі
қүралдарды пайдаланудың тиімділігі оларда берілетін мәліметтерді
оқушылардың өздігінен қорыта алу дәрежесімен айқындалады.
Мектеп оқушыларының теориялық ойлауын дамытуға
көрнекілктің, бір жағынан, көптеген нәрселер мен қүбылыстарға тән анағұрлым
ортақ қасиеттерін айырып тануға және олардың мәні шамалы қасиеттеріне назар
аудармауға мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан -үғымдарды деректендіруге
септігін тигізетін түрлерін қолдану жәрдем етеді. Көрнекі қүралдардың бүл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазған мақалалардың бірінде ашылып көрсетілген.
Онда былыа делінген: Әр алуан нәрселермен және геометриялық
фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген тәжірибелерді орындай отырып,
оқушылар олардың қандай материалдардан жасалғандығына, түр-түсіне, жай-
жапсарына, салмағына және т.с.с. қатысы шамалы оларға анағұрлым
ортақ қасиеттерді айқындайды. Мүнда геометриялық образды деректендіру
тәсілін жүйелі түрде қолдану арқылы қол жеткізіледі.
1.2. Бастауышта білім берудің мазмұны.
Бастауыш білім берудің теориялық дәрежесін көтеру, бастауыш сыныптарда
меңгерілуге тиісті мәліметтер көлемінің өсуі төменгі сынып оқушыларын
оқытудың түсініктілік проблемасын айтарлықтай күрделендіріп отыр. Бұл
проблеманы шешуде балалардың танымдық мүмкіншіліктерін артық бағалау қандай
қауіпті болса, кем бағалауда да соншалықты қауіпті.
Жас кездегі алғырлығына табыну да сондай-ақ жас ерекшеліктерін
ескермеу де біздер үшін бірдей цажетсіз, - деп көрсетіледі Дидактика
негіздерінде. Біздің міндетіміз балалардың мол таным мүмкіншілігін ашу,
сонымен бірге олардың әр жастагы және сол жасңа лайыцты оку сатысындагы
психикалыц, атап айтқанда, ойлау әрекетінің өзіндік ерекшеліктерін көрсету
болып табылады .
К.Д.Ушинскийдің жалпылай алғанда оқудың, оның ішінде жеке бір пәннің
шектен тысқары талаптарына уақытынан бүрын кездесу және жас жағынан игеруге
болмайтын қиындықтарға тап болу нәтижесінде бала өз күшіне деген сенімді
жоғалтуы және бүл сенбеушілік бала көңіліне соншалықты үялауы да, тіпті
оның оқуын көпке дейін бәсеңсітуі де мүмкін. Дарынды, күйгелек те сезімтал
баланың сезімтал баланың талайы тап осы адам үшін барлық істе соншалықты
қажетті өз күшіне деген сезімді уақытынан бүрын жасалған талпыныстарды
жоғалтқандықтан да топас та жалқау болды деген пікірінің мән-мағынасы әлі
күнге дейін күшті.
Бала псхологиясы мен педагогикалық психология саласындағы соңғы
зерттеулер оқыту ісінің мазмүны мен әдістерін өзгерте отырып, балаларға
жекелеген психикалық процестер мен функцияларды дамыту жағынан кереметтей
жетістіктерге қол жеткізуге болады; осының нәтижесінде төменгі сынып
оқушылары әдетте анағүрлым ересек жасқа тән деп есептеліп келген психикалық
процестердің ерекшеліктеріне ие бола бастайды.(мәселен,төменгі мектеп
жасындағыларының өзінде ойлаудың теориялық формаларының пайда болуы).
Бұл негіздеме бізге адамның жасына қатысты үғымды жоққа шығару үшін
тіпті дәрменсіз тәрізді көрінеді , өйткені жасқа қатысты ұғым жекелеген
ерекщеліктердің қарапайым қосындысымен емес, баланың жеке басына тән кейбір
түтас қүрылымдық өзіндік айырмашылықтармен және дамудың дәл осы кезеңге
лайықты ерекше тенденцияларымен сипатталады. Басқа сөзбен айтқанда, баланың
жасына қатысты психиологиялық сипаттама оған тән жекелеген ерекшеліктерімен
айқындалмайды, оның жеке басының әрбір жас кезеңдеп әр түрлі
құрылысымен- оның қажет ету аясымен, оның ақыл ой құрылымымен және оның
өмір шындығына жасайтын қатынасының ерекше сипатымен айқындалады.
Н.П.Ерастовтьщ оқу материалының игерімділік белгілерін зерттей
қоытындылары атарлықтай көңіл аударарлықтай. Оның пікірінше, мұндай
белгілер бесеу :
Бағыттылық. Материалды іріктеп алудағы бағыттылықты бірінші
кезекте оқыту ісінің тәрбиелік міндеттері талап етеді: ғылымның
негізгі мазмұнынан табиғаттың, қоғамның және ой-пірдің мейілінше
ортақ заңдары жөніндегі дұрыстығын анағұрлым айқын дәлелдейді.
Шолымдылық. Оқу материалынан шолымдылығы оқыту үшін
іріктеліп алынатын ғылыми білімдер қосындысын жүйелеуге,
тұтастай қамтуға кедергі жасамайтындай мөлшерімен сипатталады:
Номалылық. Оқу материалының нормалылығы ондағы
айқындылығы жетерліктей етіліп, есте сақтауға және операция
жасауға ыңғайлы етіліп тұжырымдалған жалпыға бірдей міндетті
нормалар мен ережелерді ажырата білумен сипатталады.
Жеңілділік. Оқу материалының жеңілділігі ғылыми теорияның
анағұрлым маңызды, елеулі компоненттерінің және ғылыми
білімдерді үсынудың психологиялық жағынан негізделген
формаларын таңдап алумен сипатталады;
5. Үлестірімділік. Оқу материалының үлестірмелілігі
дегеніміз іс жүзінде келгенде оқу процесінің міндеттеріне
және мектеп
оқушыларының жас ерекшеліктеріне сәйкес оқу жылдары бойынша
орналастыруы.
Сабақтың ең басты мақсаты оның теориялық, ғылыми мазмүны, мұғалім
баяндайтын материалдың дәлдігі болып табылады. Бірде-бір сабақ, тіпті
әдістемелік түрғыдан алғанда өте тамаша сабақтың өзі де, егер оны баяндау
барысында мұғалім фактіден берілетін білім картинасын бұралмайтындай,
оқушыларды өмір шындығы туралы теріс түсініктерді тутызатындай
фактіліктілік қателіктер дәлсіздіктер жіберіп отырса, қанағаттанарлық сабақ
өтті деуге болмайды.
Балаларды мектепке түсуге дайындау жөніндегі мәселе оқытудың
түсініктілігі проблемасына тығыз байланысты.
Жас баланы мектепке дайындау жөніндегі жүмыстың мазмүны ол баланы
қазіргі кезде мектеп жасында кәмілеттілік деп аталып жүрген дәрежеге
жеткізу міндеттері мен белгіленеді.
Бастауыш білімге окудың жаңа мазмүнына көшкен кезде мүғалімдер, мектеп
басшылары мен әдіскерлер арасында бү_л бағдарламаларды материалдарды тек
мектепке келместен бұрын оқуға, есеп шығаруға және аздап жаза білуге
үйренген балалар ғана меңгере алады деген пікір кең өріс алды. Алты жасар
балаларды бүған ата-аналар немесе келешектегі бірінші сыныптардың
мұғалімдері мұның алдындағы оқу жылы ішінде үйретуі керек деп есептелінді.
Бірте-бірте ата-аналарды жаппай оқытудың ерекше түрі-келешектегі
бірінші сынып оқушыларының ата-аналарымен әдістемелік сабақтар жүргізу ісі
қалаптаса бастады.
Келешекте бірінші сынып оқушылардың ата- аналар жиналыстарында
мүғалімдерден: Жаңа бағдарламалар өте күрделі, егер балаларыңызды алдын-
ала оқуға, аздап есеп шығарып, жаза білуге уйретсеңіздер біз оларды орындай
алмаймыз, - деген сөздерді жиі естуге болады. 1- сыныпқа келген баланың
сауатты болмауы оның табиғи кемістігі ретінде қарау жағдайлары да кездесіп
отырады. Әсіресе мұндай жағдай бірқатар пәндер шетел тілдерінде оқытылатын
мектептерде жиі орын алады.
Балаларды мектепке дайындаудағы басты нәрсе- оқуға үйрету емес, бұл
мектеп міндетіне жатады, әр сәбидің білімді бағдарлама талаптарының осы
заманғы дәреже-деңгейінде меңгеруін кейін жеңілдете түсетін интеллектісін
дамыту болып табылады. Бүл істе көп нәрсені ата-ананың қайсысы болсын
орындай алады.
Ата-аналар бала мектепке келместен көп бүрын оның сөйлеу тілін дамыту
бағытында жұмыс істейтін болса, мүғалімге үлкен көмек көрсетеді. Ашығына
келгенде, жетік тіл-жетілген ойдың аса маңызды көрсеткіштерінің бірі ғой.
Жас баланы дыбыстарды дүрыс айта білуге, айқын дикцияға дүрыс интонацияға,
мәнерлі сөйлеудің әр алуан аиалына үйретудің маңызы зор. Оны біртіндеп
сүрақтарға толық жауап қайтаруға, айтайын дегенін жүйелі, түсінікті етіп
баяндауға үйрету керек. Балалардың тілі мен ісін дамытуға әңгімелер мен
ертегілер тыңдату және оларды қайта айтқызу, тақпақтар жаттату жәрдем
береді.
Серуендер кезінде айналадағы нәрселер туралы балалармен кеңес жүргізу,
олпрдың күн бойында көрген-білгендері туралы әңгімелету, суреттер қарау
және олардың мазмұны туралы кеңестер өткізу бірінші сыныптардың болашақ
оқушыларының байқағыштық қасиеттерін дамытуға, нақты ситуацияларда дүрыс
бағдар жасай білуіне игі ықпал жасайды.
Айналадағы нәрселер туралы әңгімелерді нәрселер тобын сан жағынан
салыстыру үшін де (қызыл түстен ақ түс көп; шыршалар қайыңдарданаз; келесі
үйде қанша қабат болса, бүл үйдеде сонша қабат бар т.с.с.) пайдаланған
тиімді. Мүндай әңгімелер нәрселердің пішіндерін байқау үшін де (тік
бұрышты, үш бүрышты, дөңгелек),ү_зынырақ, қысқарақ, биігірек, төменірек
кеңірек тарырақ деген сияқты түсініктерді қалыптастыру үшін де үлкен
мүмкіндіктер ашады.
Балалар дамытушы маңызы зор болатын ойындар кезінде де осылардың
барлығымен танысады. Әсіресе баланы математика сабақтарына дайындау үшін
заттарды санау, олардың кеңістіктегі жағдайын айқындау ойындары өте
пайдалы. Балалар сутет салуды ұнатады, ал мұның өзі мектепте оқуға қажетті
шығармашылық қиялды дамытады.
Балалар жанүяда интеллектуалдық жағынан дамытудың басқа да рационалды
жолдары аз емес.
Ата-аналарды келешекте бірінші сыныпта оқитын оқушылармен сабақтар
өткізу әдістемесіне үйретуді ұйымдастырумен қабат көптеген халық ағарту
орындары мектептер жанынан алты жасар балалар топтарын құра бастады.
Бірқатар жерлерде бүл үшін тіпті арнаулы бағдарламалар да жасалды. Олардың
көпшілігіне ортақ бір қате -балаларды мектепке жалпылай дамыта отырып
дайындау ісін мектеп жасына дейінгі балаларды жанұяда оқыту ісімен
ауыстыруға тырысушылық орын алады. Балаларды мектепке дайындау міндеттерін
былайша теріс түсіну бірсыпыра жерлерде қазірдің өзіндн дн жойылмай отыр.
Мектепке дайындау сабақтарын сонымен бірге балаларды балалар
ұжымындағы мінез- қүлық ережелерімен, мектептегі тәртіппен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz