Аққозы қажы және ұрпақтары

Жоспар
Кіріспе

1 Аққозының ата тегі
2. «Елден шықтық қуғынмен»...
3. Сарыкөлде мешіт салдырған

1.Үш рет барған Меккеге... Иә, қазақта қасиетті Меккеге үш дүркін барған адамдар саусақпен санаулы. Егер рекордтарды жазатын Гиннес кітабына адамның сан алуан өнері, жеңісі мен жетістіктері тіркелетін болса, XlX ғасырда ат пен түйеге ғана аяқ артып Меккеге үш барған адамның ерлігі мен қайтпас жігері тарих көшінде ескерусіз қала берген. Меккеге үш рет барған әйгілі адамымыз Қостанай өңіріндегі Сибан керей руынан шыққан Өтемісұлы Аққозы қажы.
Аққозының ата тегіне байланысты сөз қозғар болсақ «Керей» шежіресінде мынадай жолдарды оқыр едік: «Сибан керейдің негізгісі Есеней ағасұлтандық еткенде бір жерге жиналды, қазір Қостанай мен Солтүстік Қазақстан облыстарының түйіскен жерінде, Сарыкөл, Ұзынкөл, Жамбыл аудандарының тарапында десек те, өзге облыстардың да көп жеріне тарап кеткен. Көкшетау (шығыс жағында), Ақмола (Сілеті, Ақкөл), Семей облыстары, тіпті сонау Монғолдағы Баянөлгейге дейін тарағанын Сәбит Мұқанов айтып кеткен екен.
Сибан балаларының бірі Күнгенеден Әлібек, одан Базарқұл,одан Алдаберді,одан Қойсары.Қойсарыдан Жаңбыршы, Жәдік. Жаңбыршыдан Байжігіт батыр мен Байсейіт... Байжігіттен:Мама батыр, Сама, Ажы, Елібай. Бұл төрт туысқан төрт түрлі десе де болады. Мама- қазақтың бетке ұстар көрнекті батырларының бірі.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Аққозы қажы және ұрпақтары
1.Үш рет барған Меккеге... Иә, қазақта қасиетті Меккеге үш дүркін
барған адамдар саусақпен санаулы. Егер рекордтарды жазатын Гиннес кітабына
адамның сан алуан өнері, жеңісі мен жетістіктері тіркелетін болса, XlX
ғасырда ат пен түйеге ғана аяқ артып Меккеге үш барған адамның ерлігі мен
қайтпас жігері тарих көшінде ескерусіз қала берген. Меккеге үш рет барған
әйгілі адамымыз Қостанай өңіріндегі Сибан керей руынан шыққан Өтемісұлы
Аққозы қажы.
Аққозының ата тегіне байланысты сөз қозғар болсақ Керей шежіресінде
мынадай жолдарды оқыр едік: Сибан керейдің негізгісі Есеней ағасұлтандық
еткенде бір жерге жиналды, қазір Қостанай мен Солтүстік Қазақстан
облыстарының түйіскен жерінде, Сарыкөл, Ұзынкөл, Жамбыл аудандарының
тарапында десек те, өзге облыстардың да көп жеріне тарап кеткен. Көкшетау
(шығыс жағында), Ақмола (Сілеті, Ақкөл), Семей облыстары, тіпті сонау
Монғолдағы Баянөлгейге дейін тарағанын Сәбит Мұқанов айтып кеткен екен.
Сибан балаларының бірі Күнгенеден Әлібек, одан Базарқұл,одан
Алдаберді,одан Қойсары.Қойсарыдан Жаңбыршы, Жәдік. Жаңбыршыдан Байжігіт
батыр мен Байсейіт... Байжігіттен:Мама батыр, Сама, Ажы, Елібай. Бұл төрт
туысқан төрт түрлі десе де болады. Мама- қазақтың бетке ұстар көрнекті
батырларының бірі. Сама- малды, бай болған. Ажы- жорықтарда үлкен ағасының
соңынан еріп ерлік көрсеткен, сол батырлығымен туған жерін басқыншы жаудан
азат ету соғысында қаза тапқан. Ал Елібай құдайға сиынған сопы екен. Одан
тараған ұрпақ ішінен бүкіл бір төңірекке әулиелігімен аты шыққан Аққозы
қажыны ауызға алуға болады. Жазушы Ғабит Мүсіреповтың айтуына қарағанда
Аққозы атамыз жаңа туғанда екі шекесінде жас қозының мүйізінің орнындай
томпақ нысанасы бар екен, соған қарап нәрестенің атын Аққозы қойыпты
(Сарыарқа №3, 1996, 23-бет, Керей шежіре. Н.Нарынбайұлы). Әңгімені
әріден, яғни, тарих қойнауларынан бастар болсақ, әулие Мәжһүр Жүсіп
Көбейұлының жазған қазақ шежіресіне жүгінеміз. Мәжһүр Жүсіп: Қазақ қазақ
болғанда бұл қазақта қажыға ілкі бастап барған уақ Нүркен бай. Тоқал
қатынымен барып, төрт жыл жолаушылықпен жүріп, бесінші жылда қайтып, аман-
есен елжұртына келген.
Сол Нүркеннен соң екінші хажыға барушы күлік Самай сопы мен Баянаула
дуан болып ашылған кезде ноғай Байжан хазірет екеуі болған, екуі де сол
жақта өлген. Солардың кеткен кезі 1858 жыл болса керек...
Бұл қазақтан үшінші хажыға барушылар тобықты Құнанбай, айдабол Қишыл
Қыстаубай-дей келіп, көптеген ишан, молда, хажылардың есімдерін атайды.
Әрі қарай шежіре: Орта жүзден жиырма кісі, кіші жүзден табандаған жүз
кісі болыпты. Ішінде Нұрпейіс хазірет, Досжан халфе бар. Қазақ мұнан бұрын
бүйтіп бас қосып хажыға бармаған екен- деп сыр шертеді.
Қазақтан хажылыққа үшінші барғандардың ішінде Аққозы Өтемісұлы болғанын
әрі оның беделді адам екенін мына деректер дәлелдей түседі: Аға сұлтан
Құнанбай жасы ұлғайған шағында аға сұстан Есенейге хабар берген. Сіздің
елде Бұхардан, Самарқанттан оқып келген Аққозы деген ғұлама бар. Сол
қажылыққа Меккеге менімен бірге барсын дейді. Содан Есеней біздің атамыз
Аққозыға хабар салып алғызған екен. Атамыз қажылыққа баруға уағда берген
(Сарыарқа №3, 1996, 23-).
Ал Сәбит Мұқанов таңдамалы шығармаларының XV томындағы Қазақ шежіресі
бөліміндегі хажылық жөнінде жеке тоқталған 61-ші бетте : Құнанбай Омбыға
барып жол жайын біледі-ау деген Шоқан Уалихановпен ақылдасады. Шоқан оған:
Тура жолы Одесса қаласына поездбен барып, одан әрі Қара және Орта
теңіздері арқылы кемемен кету- дейді. Бірақ бұл жолмен қазір жүре
алмайсыздар, өйткені жақын арада Ресей мен Түркия соғысқалы жатыр.
- Енді қалай жүреміз?
- Тек Каспий және Қара теңіздерінің күнгей жағасы арқылы атпен кетуге
болады, ол ауыр да ұзақ жол.
Құнанбай да, Аққозы мен Бименді де бұл қиындыққа көнеді. Олар қарулы
жас жігіттерден жиырма бес нөкер алып, бір түйеге құрт, ірімшік, сүт, жент
сияқты бұзылмайтын азықтарын артып, жолға шығады.
- Сол сапардан,- дейді білетіндер,- Меккеге кеткендер еліне бір жыл үш
айда оралыпты-мыс.
Қажылыққа дайындалған Құнанбай Шоқаннан жол жайынан көп бұрын сұраған
болуы керек. Өйткені, Шоқан 1865 жылы дүние салса, ал Құнанбай бастаған
хажылыққа сапар 1874 жылы болған. Мәшһүр Жүсіп те осы жылды нақтылап
жазған. Сол сапарында олар Меккеде тақия, яғни, үй салдырған.
Меккеден уақып үй салып,
Пәтер қып жаққан шырақты.
Бір құдайдың жолына
Малды аямай бұлапты,- деп Абайдың жырлағаны осы оқиғадан хабар береді.
Ал біз әңгімелеп отырған Аққозы қажы кейін екінші рет Меккеге тағы
барып келген. Құдай жолында құлшылық етіп, жан-дүниесіне имандылық ұялаған
ол үшін жолы тағы да сапарға шығып, Меккеге жеткен екен. Елге қайтар кезде
Аққозы қажы түс көріп, бірге барған адамдарға: Екі күн кідіре тұрыңдар,
мен осында қаламын,- деп тілек білдіреді. Айтқандай-ақ, бір намаз үстінде
дүние салған екен. Денесі Меккеде жерленген.

2. Елден шықтық қуғынмен...
Аркаға аты шыққан Аққозыдан Мұстафа, Сүлеймен, Қажы, Қали. Жүсіп атты
бес ұл тарайды
Ақ жұмыртқа, сары уыз,
Әлпештеп қолда өсірген.
Туған ұлдан не пайда,
Қолына найза алмаса.
Атаның жолын қумаса?!- деп Махамбет Өтемісұлы жырлағандай, атақты
Аққозының ұрпағы да өзінің жолын қуды. Мұстафа, Сүлеймен, Қали, Қажы ауылда
медресе бітіріп, Тройцкіде Уазифа медресесінде оқыған. Мұстафа указной
молла болыпты. Сүлеймен қажы мен Қали қажы Сарыкөл өңірінде (қазіргіСарыкөл
ауданы; Қостанай облысы) өздері тұратын мекенде қарағайдан мешіт салдырған.

Сүлеймен қажы емші де болған екен. Сырқат жандар келіп, ол үшкіріп, дем
салып, емдеген соң көптеген адамдар ауруынан сауығып кеткен.
Дін жолына ден қойған адамдар мүмкіндігі болмай Мекке сапарына шыға
алмай қалса, Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне барып, тәуіп ететін
болған. Сүлейменұлы Кәкім, Қалиұлы Сәден, Жаманұлы Сәлпен және Қожагелдіұлы
Мырзахметқожа төртеуі Қожа Ахмет Яссауи басына барып, атпен бір ай жүріп
қайтқан екен. Кейіннен Аққозының аруағы кіші ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.