Араб-парсы сөздерінің қазақ тіліне ауысу жолдары

1 Араб және парсы тілдерінен ауысқан лексикалық элементтердің қазақ тіліне ену
2 Өзбек тілінің басқа түркі тілдерімен бір ерекшелігі

Қазіргі қазақ тіліндегі араб және парсы төркіндес сөздерді екі топқа бөліп қарауға болады. Бірі — қазақ тіліне ерте кезден-ақ әбден сіңісіп, қалыптасып кеткен, әрі мейлінше жиі қолданылатын сөздер. Бұл топтағы сөздер өзінің фонетикалық тұлғасын мүлдем өзгертіп жіберген болып келеді. Ең бастысы — мұндай сөздер қазақтың бұрынғы төл сөзіндей қабылданады. Бұлардың шет тілдерден ауысып келгендігі негізінен ұмытылып та кеткен деуге болады. Бұған: адам, ажал, әлем, дәулет, құдірет, мезгіл, сабын, уақыт, халық секілді сөздерді мысал етіп келтірсек те жеткілікті.
Араб-парсы сөздерінің екінші тобы — халық тіліне терең сіңісіп кетпеген, көбінесе дерлік кітаби лексикада қолданылатын, діни түсініктер мен абстракт ұғымдарды білдіретін сөздер. Мұндай араб-парсы элементтері оқшауланып тұрады. Мәселен, амал, қадір, апта, бақ, есеп, өмір сияқты толып жатқан сөздер қазақ тіліне әлдеқашан әбден сіңісіп, қалыптасып, түп-төркіні ұмытылып кеткені мәлім. Ал тіліміздегі мехнат, ғибрат, ғайбат, махрұм, еждиһат тәрізді көптеген сөздср халық тіліне етене сіңісе қойған жоқ. Бұл секілді элементтер қалың көпшілік үшін біршама жат сөздер болып табылады. Мұндай сөздерді фонетикалық белгілері мен сыртқы тұлғасына қарап-ақ қазақ тіліне ертеден еніп қалыптасып кеткен сөздерден айырып білуге болады.
Сондай-ақ сөздердің бір тілден екіншісіне ауысуы да түрліше жолдармен жүзеге асқаны анық. Әйтсе де бұл процесс қашан басталды деген сауалға хронологиясын анықтай, дәл жауап беру өте қиын. Тарихи деректер мынаны көрсетіп отыр: Орта Азия мен Қазақстанды мекендеген түркі тайпаларының тіліне араб сөздерінен гөрі парсы сөздері әлдеқайда ертерек ене бастаған. Кейбір тайпалардың аттары мен географиялық атауларға талдау жасай келіп, әрі көне заман тарихшыларының мәліметтеріне сүйене отырып төмендегідей қорытынды жасауға болады: біздің заманымыздан бұрынғы VI—IV ғасырларда Қазақстан территориясын мекен еткен сақ тайпаларының солтүстік тобы — түркі тілдерінде, ал оңтүстік тобы — иран тілдерінде сөйлеген. Мәдениеті мен өнері дамудың біршама жоғары сатысына жеткен, көшім-қонымы көп сақ тайпалары біздің заманымызға дейінгі VI—IV ғасырларда Персиямен тығыз қарым-қатынаста болғаны мәлім. Сауда саласындағы, өзара әскери одақ құрып, ортақ жауға қарсы күресу жөніндегі қатынастар бұл тайпалардың тіліне де өз ықпалын тигізбей қоймады.