Табыстардың есебі және аудиті

Дипломдық жұмыс тақырыбы: «Табыстардың есебі және аудиті»

Мазмұны

Кіріспе

Нарық экономикасы жағдайында, ұйымға экономикалық пайданың мәмілемен байланысты тиісті ағынның пайда болуы ықтимал болған жағдайда ғана табыс танылады. Кейбір жағдайларда қарама-қарсы ұсыныс алмағанға дейін немесе бар белгісіздік жойылмағанға дейін ол ықтимал бола алмайды. Мұндай белгісіздік, мысалы, шетел мемлекетінде жүзеге асырылған сату бойынша тиісті қарама-қарсы ұсыныстарды жіберуге шетел мемлекеттері органдарының рұқсат беруіне қатысты болуы мүмкін. Рұқсат берілгеннен кейін белгісіздік жойылады және табыс тиісінше танылады. Алайда, табысқа қосылып кеткен соманы инкассациялау туралы белгісіздік пайда болған кезде соңына дейін алынбаған сома немесе алынуы ықтимал болған сома басынан танылған табыс сомасының түзетуі сияқты емес, шығыс ретінде танылады.

Сол мәмілеге немесе басқа жағдайға қатысты табыс пен шығыс бір мезгілде танылады; бұл процесс әдетте табыс пен шығыстың сәйкестігі деп аталады. Егер табыстың танылуы үшін керекті басқа талаптар орындалса, шығыстар, соның ішінде кепілдік міндеттемелері және тауарларды тиеп жөнелтуден кейін пайда болған басқа шығындар сенімді бағалануы мүмкін. Алайда шығындардың сенімді бағаланбауы жағдайында табыс таныла алмайды, мұндай жағдайда тауарды сатқаннан кейін алынған кез келген қарама-қарсы ұсыну міндеттеме ретінде танылады.

Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік есеп стандарты, кәсіпорын қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебінің типтік шот жоспары мен Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бұйрығы бойынша бекітілген. Бухгалтерлік есептің типтік шот жоспарында белгіленген жалпы принциптер мен ережелер және Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп жөніндегі» Заңына, сонымен қатар Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі өкілетті ұйымдары қабылдаған қаулылар мен ұсыныс, талаптарға сай жүргізіледі.

Меншік иелері мен экономиканың барлық салаларындағы кәсіпорын еңбек коллективтері шикізаттар мен материалдарды тиімді жұмсап, өндіріс қалдықтарын азайтып, өнімнің сапасын жоғарылатып, оның меншікті құнын кемітуді көздейді. Осыған орай, бухгалтерлік есеп тек шаруашылық қызметті көрсетіп қана қоймай, сондай-ақ, өзіндік ықпалын да тигізіп отыруына байланысты, оның маңызы мен рөлі артпақ.

Бухгалтерлік есеп басқару процесінің бөлігі ретінде, кәсіпорынның ағымдағы қызметін бақылау, оның стратегиясы мен тактикасын, жоспарлау, ресурстарын тиімді пайдаланып, нәтижесін бағалауға, сонымен қатар дұрыс басқарушы шешім қабылдауға қажетті ақпараттармен қамтамасыз етеді. Бухгалтерлік есеп кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жүргізілуі мен экономиканың материалдық және материалдық емес саласына міндетті түрде әсер етеді. Бұл байланыс кәсіпорындар мен мекемелерге, ұйымдарға есеп айырысу, кассалық және басқада операциялар бойынша аналитикалық есептің дербес бет есебінің көшірмесі дайындалып отырады. Бухгалтерлік есеп өзінің жеделділігімен ерекшеленеді. Бухгалтерлік есеп теориясы мен тәжірибесі арасындағы тығыз байланыс орнаған. Есеп теориясы бухгалтерлердің не істеу және қалай істеу керектігін санаға сыятын жолдармен түсіндіреді. Есеп теориясында қолданылатын әдістерді принциптер деп атайды. Бухгалтерлік баланстың түпкі мақсаты бухгалтерлік есеп табиғатын зерттеу үшін концептуалды принциптердің санаға сиятындай жолдарын көрсету болып табылады.

Қазіргі заман бухгалтерлері бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең кәсіби білімі арқылы экономикалық талдау мен аудит бағдыларын игеру, сондай-ақ өндіріс процестерін басқара білу тиіс. Бухгалтерия қызметкерлері нарық жағдайында тез әрі дұрыс бағыт алу үшін, бухгалтерлік есеп және есеп беру жүйесін жақсы меңгеруі қажет. Сондықтан бухгалтерлік есептің теориялық негіздері мен әдістемелік қағидаларын жас мамандардың жақсы меңгеруі олардың кәсіби дайындығы мен іскерлік қабілеттерін қалыптастыруда маңызы зор. Әрбір шаруашылық операциясын баланстың өзінде көрсету өте ауқымды болады, сондықтан баланстар есепті кезеңнің басына және аяғына жасалады. Мұның өзі барлық өзгерістерге жалпылама түрде мүмкіндік береді, ал ағымдағы өзгерістер бухгалтерлік есептің шоттарында ескеріледі.

Жалпы кәсіпорын жаңадан құрылған уақытта, жасалған балансты кіріспе баланс деп атайды. Кейбір жағдайда кәсіпорынның алдында міндеттемесі болмаса, бухгалтерлік кіріспе балансты актив меншікті капиталға тең болады. Бухгалтерлік баланс айдың, тоқсанның, жылдың басына жасалынады, яғни әрбір белгіленген есеп беретін уақыттағы құрастырылған балансты ағымдағы бухгалтерлік баланс деп атайды.

«Табыстардың есебі мен аудиті» тақырыбы бойынша дипломдық жұмыс ұйымның барлық кірістері мен шығыстары құрылымына өте кең түрде тереңдетіліп зерттеген. Сырт көзбен қарағанда кәсіпорынның сатылған тауарлардың (қызметтердің мен жұмыстардың) табыстары мен шығыстарының есебі мекеменің қаржылық қорытындысына маңызды әсер береді. Яғни ұйым қаржысының заттай және ақшалай шығындарын және қорлану көздерін көрсетеді. Сонымен қатар осы кірістер мен шығыстар ұйымның пайдалығын, болашақта дамуын көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты нақты объектіде дайын өнімді өндіру мен сату бойынша есепті және аудитті жүргізуді зерттеу, өнімнің өзіндік құнын анықтау, оларды жүргізудің жетіспеушілігін анықтау.

Осы мақсатты жүзеге асыру үшін келесі мәселелерді орындау қажет. Біріншіден, кәсіпорынның табыстар есебін зерттеу. Екіншіден, сатылған тауарлардың (қызметтердің және жұмыстардың) табыстарды есептеудің тәртібі, сонымен қоса өзіндік құнды анықтаудың әдісін пайдалану. Үшіншіден, кәсіпорында сатылған тауарлардың (қызметтердің және жұмыстардың) табыстарының аудитін зерттеу.

Тақырыптың өзектілігі - 2008 және 2009 жылдар аралығындағы «Саяхат» ЖШС бухгалтерлік есебі мәліметтерін зерттеу және талдау негізінде дәлелденеді.

І - тарау. Табыстар бухгалтерлік есептің объектісі ретінде

және ұйымның қаржылық жағдайы

1. Табыстардың анықталуы және бағалануы

Келесі операциялар және жағдайлардан пайда болатын табысты есептеу қолданылуы керек:

1) тауарларды сатудан;

2) қызметтерді көрсетулерден;

3) пайыз, лицензияланған төлемдер және дивидендтер әкелетін ұйым активтерін басқа жағынан пайдалану.

Табыс - ұйымның әдеттегі қызметі барысында, осындай ағын акционерлердің жарналары есебінен болатыннан өзге капиталдың ұлғаюына әкеліп соқтырғанда туындайтын кезең ішіндегі экономикалық пайданың жалпы ағыны.

Әділ құн - жақсы хабардар, осындай мәмілені жасауды қалаған және бір-бірінен тәуелсіз тараптардың арасында мәміле жасағанда активке ауыстыруға болатын немесе міндеттемені реттеуге болатын сома.

Табысқа тек ұйыммен алынған және оның өз жеке шотына түсуі міндетті экономикалық кірістердің жалпы кірісі кіреді. Үшінші тараптың пайдасына түскен сатылым салығы, тауарлар және қызметтерден алынатын салық және қосымша құн салығы сияқты сомалар ұйымға түсетін экономикалық пайда болып табылмайды, және жеке капиталдың өсуіне әкелмейді. Сондықтан олар табыстан алынып тасталды. Агенттік қарым-қатынас кезінде тап осылай экономикалық пайданың жалпы ағыны ұйымның өз капиталының ұлғаюына әкеліп соқтырмайтын принципал пайдасына жиналатын сомадан тұрады. Принципал пайдасына алынған сомалар табыс емес, делдалдық сыйақы сомасы табыс болып табылады.

Табыс алынған немесе алынуға тиіс қарама-қарсы ұсыну әділ құны бойынша бағалануы тиіс.

Операциядан пайда болатын табыс сомасы әдетте, ұйым және сатып алушы немесе акцияны пайдаланушы арасындағы шартпен анықталады. Ол ұйыммен ұсынылатын қандай да бір сауда жеңілдігінің сомасы немесе санға жеңілдіктерді ескере отырып, алынған немесе алынуға тиіс қарама-қарсы ұсыну әділ құны бойынша бағаланады.

Көпшілік жағдайда қарама-қарсы ұсыну ақша қаражаты немесе оның баламалары нысанында ұсынылады, ал табыс сомасы - алынған немесе алынуы күтілетін ақша қаражаттарының немесе оның баламаларының сомасы. Алайда, ақша қаражаттарын немесе оның баламаларының табысын кейінгісіне қалдырған жағдайда қарама-қарсы ұсынудың әділ құны алынған немесе алынуы күтілетін ақша қаражаттарының номиналды сомасынан азырақ болуы мүмкін. Мысалы, ұйым сатып алушыға пайызсыз кредит ұсынуы мүмкін немесе тауарларды сату кезінде қарама-қарсы ұсыну ретінде одан нарықтағыдан төмен пайыз мөлшерлемесін алуға вексель қабылдай алады. Шарт шын мәнінде қаржы операциясы ретінде болғанда, қарама-қарсы ұсынудың әділ құны шартты пайыз мөлшерлемесінің көмегімен барлық Саяхат табыстардың дисконттауымен анықталады. Пайыздың ендірілген мөлшерлемесі:

(а) ұқсас төлем қабілеттілік рейтингі мен эмитенттің бірдей қаржы құралына арналған басым мөлшерлемеден; не

(b) қаржы құралының номиналдық сомасына дисконт ретінде қолдану олардың қаржы құралдарымен төлем жасаған кезде тауарлар мен қызмет көрсетулердің ағымдағы сату бағасын алуға мүмкіндік беретін пайыздық мөлшерлемеден тұратын нақтырақ анықталатын шама.

Әділ құн мен тиісті қарама-қарсы ұсынудың номиналдық сомасы арасындағы айырма 29 және 30-тармақтарға, сонымен қоса 39 Қаржы құралдары: тану және бағалау (IAS) ХҚЕС-на сәйкес пайыз кірісі ретінде қабылданады.

Тауарлар немесе қызметтер сипаты және көлемі жағынан бірдей тауарлар немесе қызметтерге айырбасталған жағдайда, айырбас табыс пайда болатын операция ретінде қаралмайды. Бұл белгілі бір жерде уақытша негізде сұранысты қанағаттандыру үшін әртүрлі жерлерде жабдықтаушылар қорды ауыстырған кезде май немесе сүт өнімдерінде жиі болады. Ерекшеленетін тауарлар немесе қызметтер тауарлар сатылғанда немесе қызметтер көрсетілгенде айырбасталса, онда айырбас табысты жасайтын операция ретінде қаралады. Табыс ауыстырылған қаржы құралдары немесе оның баламасы сомасына түзетілген алынған тауарлар немесе қызметтердің әділ құны бойынша өлшенеді. Алынған тауарлардың немесе қызметтердің әділ құны сенімді өлшене алмаған жағдайда, табыс ауыстырылған қаржы құралдары немесе оның баламасы сомасына берілген тауарлардың немесе қызметтердің әділ құны бойынша өлшенеді.

Тауарларға ұйымның сату үшін шығарған, немесе қайта сату үшін сатып алынған өнімі кіреді, оның ішінде, бөлшек саудамен айналысатын саудагер қайта сату үшін сатып алынған тауарлар немесе жер және басқа да мүлік бар.

Қызмет көрсетуге белгілі бір мерзім ішінде шартта келісілген ұйымның міндеттерді атқаруы кіреді. Қызметтер бір кезең ішінде немесе бірден көп кезеңдерде көрсетілуі мүмкін. Қызмет көрсетуге арналған кейбір шарттар құрылыс шарттарымен тікелей байланысты, мысалы, жоба жетекшілері және архитекторларға қызмет көрсетуге арналған шарттар. Бұл келісім-шарттардан келетін табыс осы Стандартта қаралмайды, бірақ 11 Құрылысқа жасалған келісім-шарттар (IAS) ХҚЕС-пен белгіленген құрылыс шарттарының талаптарына сәйкес көрінеді.

Ұйым активтерін басқа ұйымдардың пайдалануы табыстың мынадай нысандарда пайда болуына әкеліп соқтырады:

(а) пайыздар - ақша қаражатын немесе оның баламаларын немесе ұйымға тиесілі соманы пайдаланғаны үшін төлемдер;

(b) роялтилер - ұйымның ұзақ мерзімді активтерін мысалы, патенттерді, тауар белгілерін, авторлық құқықтарды және компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдаланғаны үшін төлемдер; және

(c) дивидендтер - пайданы акционерлік капиталды иеленушілер арасында олардың белгілі бір сыныптың капиталына қатысуына қарай теңбе-тең бөлу.

6. Осы Стандарт мыналардан алынатын табыстарға қатысты болмайды:

(а) жалдау шарттарынан (қараңыз: 17 Жалдау (IAS) ХҚЕС) ;

(b) үлестік қатысу бойынша есептеу әдісіне сәйкес есептелетін инвестициялаудан дивидендтер (қараңыз: 28 Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар (IAS) ХҚЕС) ;

(с) 4 Сақтандыру келісім-шарттары (IFRS) ХҚЕС қолдану аясындағы сақтандыру шарттарынан;

(d) қаржы активтерінің әділ құнында және қаржы міндеттемелерінде немесе оларды өткізудегі өзгерістерден;

(е) басқа қысқа мерзімді актив құнының өзгеруінен;

(f) ауылшаруашылық бағытының биологиялық активтерінің әділ құнының алғашқы танылуынан және өзгеруінен (қараңыз: 41 Ауылшаруашылығы ( IAS) ХҚЕС) ;

(g) ауылшаруашылық өнімінің алғашқы танылуынан (Қараңыз: 41 Ауылшаруашылығы (IAS) ХҚЕС) ; және

(h) пайдалы қазбаларды өндіруден.

1. 2 «Саяхат» ЖШС - нің бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы және жалпы экономикалық сипаттамасы

Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорынның тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер және басқа да контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты. «Саяхат» ЖШС-гі қызмет көрсетумен (тауар сату, өткізу) айналысады. Бұл «Саяхат» ЖШС концорциумның тоғыз еншілес фирманың бірі болып табылады. Оның экономикалық сипаттамасына тоқталатын болсақ, біріншіден баланс өтімділігін, кәсіпорынның табыстылығын, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын, кәсіпорынның төлем қабілеттігін сипаттап өтейік. Баланс өтімділгі келесі қатынастарда саналады:

А ₁ >П ₁ , А ₂ >П _2, А ₃ >П ₃ , А ₄ <П ₄

Мұнда, А ₁ -ең өтімді активтер;

А ₂ -тез өтімді активтер;

А ₃ -баяу өтімді активтер;

А ₄ -қиын өтімді активтер,

П ₁ -жедел міндетттемелер;

П ₂ - қысқа мерзімді міндеттемелер;

П ₃ -ұзақ мерзімді міндеттемелер;

П ₄ - тұрақты міндеттемелер.

«Саяхат» ЖШС-тің 31. 12. 2009 жылғы бухгалтерлік баланс көрсеткіштеріне сүйене отырып баланс өтімділігін талдау қажет (1-кесте) .

1-кесте

«Саяхат» ЖШС-нің баланс өтімділігін талдау

мың теңге

А ₁ <П ₁ , А ₂ >П _2, А ₃ >П ₃ , А ₄ >П ₄ Жыл басындағы көрсеткіштер

А ₁ < П ₁ , А ₂ >П _2, А ₃ >П ₃ , А ₄ >П ₄ Жыл соңындағы көрсеткіштер

Демек, кәсіпорын жыл басы мен жыл соңында бірінші көрсеткіштерден қиындық шеккенін көріп тұрымыз. Төрт теңсіздіктің ішіндегі бірінші теңсіздік баланс өтімділігін анықтайды.

Кәсіпорынның табыстылығын зерттеген кезде активтерінің табыстылығы өскені білінеді (2-кесте) .

2-кесте

«Саяхат» ЖШС-тің табыстылығын талдау

Кәсіпорынның әрбір көрсеткіштерінің табыстылығын есептеп көрдік. Есепті кезеңнің басындағы теріс көрсеткіштер кәсіпорынның жағдайы айтарлықтай нашар екенін көрсетіп тұр ал, есепті кезеңнің соңында жағдай тұрақталды.

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын төрт коэффициенттер арқылы айқындауға болады (3-кесте) .

3-кесте

«Саяхат» ЖШС-тің қаржылық тұрақтылығын талдау

Бұдан көріп тұрғанымыздай кәсіпорынның есепті кезең басында қаржылық тұрақтылығы өте нашар, есепті кезең соңында жағдай жақсарған бірақ, кәсіпорын қаржылық тұрақты деп айтуға болмайды. Бұл жағдайда нарықтық қатынаста басқа кәсіпорынмен бәсекелесуге қиын келеді.

Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі қаржылық жағдайын талдауда шешуші роль атқарады. Бұл көрсеткішті сыртқы және ішкі қолданушылар көре алады. Ішкі қолданушылар яғни, жетекшілер кәсіпорынның қаншалықты төлем қабілеттігі бар екенін, және оны жақсарту үшін қандай шаралар қолдану керек екенін анықтайды. Сонымен «Саяхат» ЖШС әр коэффициент бойынша кәсіпорынның төлем қабілеттігі зерттеледі (4-кесте) .

4-кесте

«Саяхат» ЖШС-тің төлем қабілеттігін талдау

«Саяхат» ЖШС-тің абсолютті өтімді коэффициенті теориялық ұтымды мәнінен алшақ, тек жыл басында ғана 0, 01-ге өзгерген. Аралық өтімді коэффициент теориялық ұтымды мәніне сәйкес келіп тұр.

ІІ - тарау. Табыстардың есебі

2. 1. Дайын өнімді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыс

Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған жылдық жиынтық табысты құрайды және ол 2 Халықаралық қаржы есебінің стандартының (ХҚЕС) «Табыс» деген 22 тарауы бойынша есептелінеді. Табыс сондай-ақ тауарлы-материалдық босалқыларды несе өзге активтерді сатқаннан, қызмет көрсеткеннен, кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден, пайыздардан, роялтиден және дивидендтерден алынуы мүмкін.

Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен қызметтерден алынады. Олардың сатылу құны тараптар аясында жасалған келісім-шартта (контрактіде) анықталынады. Ал мәміледен шығатын табыс сомасы бағасынан немесе сатудан жасалатын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың (мәміленің) құндарын өлшейді. Сатып алушылардың алған активтер үшін төлеген сомасын сату құны деп атайды. Сату құнын анықтаған кезде, тараптар өздерінің келісім-шарттарында бухгалтерлік есептің мынадай басты қағидаларына көңіл бөледі: есептеу, шындық, алаламау, яғни екі жақты да бірдей көру, сақтық жасау т. б. тауарды сатқаннан түскен табыс келесі жағдайды сақтаған кезде танылады: табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағалағанда, яғни екі тарап та мәмілеге қатысқан кезде, сатушы қандай соманы сұрап отырғанын және сатып алушы қандай соманы төлейтіндігін білген жағдайда; мәмілемен байланысты экономикалық олжаны және соны субъектінің алу ықтималдығы бар болуы мүмкін. Ал бұл сатушының сатқан тауары үшін келісім-шартта көрсетілген соманы сатып алушының төлейтіндігі туралы сенімін білдіреді.

Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқығы болып табылады. Бұл әдетте берілген кезден басталады. Ал егер сатушы меншік иесі ретінде құқығын және міндеттемісін сақтаған болса, онда ол сатылған болып табылмайды және табыс танылмайды; мәміле бойынша күтілетін шығын үлкен нөлдік деңгейдегі бағалауды қажет етеді.

Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына жағдайларды қоспағанда:

-есеп беру күніне мәміленің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәлдікпен анықталса;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс