Армения

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Армения
Жерінің көлемі – 29,8 мың км.кв
Халқының саны- 3,2млн
Астанасы – Ереван
Ақша бірлігі – драм
Мемлекеттік құрылымы- федералды республика
Заң шығарушы орган- парламент
Әкімшілік территориялық бірлігі- 11провинция
Маманданған салалары- түсті металлургия, машина жасау, тамақ өнеркәсібі
Армения солтүстігі мен батысында Грузиямен, шығысында және оңтүстік-
шығысында Әзірбайжанмен, ал батысы мен оңтүстігінде Түркиямен шектеседі.
Армения теңізге тікелей шыға алмайды, ал көрші мемлекеттермен шекаралары
Кіші Кавказдың асу бермес қиын тау жоталары арқылы өтеді. Ел шебінің басым
бөлігін Түркиямен және Әзірбайжанмен шекаралары құрайды, сол себепті тарихи
кезеңдерде бұл елдермен шекара жанжалы жиі туындаған болатын. Осының бәрі
Арменияның географиялық және геосаяси жағдайына өзіндік ықпал етеді.

Тарихы

Армения — қызғылықты оқиғаларға бай тарихы бар ежелгі мемлекет. Әлемдегі
көне этностардың бірі болып саналатын армян халқы Армян таулы қыратын
біздің заманымыздан әлдеқайда бұрын мекен еткен болатын. Қазіргі Армения
аумағында б.з.д. IX ғасырдың өзінде құл иеленуші ежелгі Урарту мемлекеті
болған, ал б.з.д. IV ғасырда Армян патшалығының негізі қаланды. Біздің
заманымыздың басында мемлекет аумағында христиан діні тарала бастады.
Осылайша жаңа заманның 301 жылы Армения христиан мемлекетіне айналды. Орта
ғасырларда гүлденген Армения қалалары сауда мен өнер орталықтары болды. X
ғасырдың соңына қарай елдің оңтүстік бөлігін Византия басып алды. Армения
бұдан кейін тағдыр тәлкегіне көп ұшырады: сан ғасырлар бойы ел аумағы талай
рет сырттан келген жаудың табанында қалды. XVII ғасырда Арменияның екі
қуатты көршісі бұл елді екіге бөліл алды; ел аумағының батысы Түркияның, ал
шығысы Иранның қарамағына өтті. Кейінірек орыс-парсы соғысының нәтижесінде
Шығыс Армения Ресей империясының құрамына енді. Түркияның қол астында
қалған Батыс Армения жылдар бойы түрік билеушілерінің қатал езгісінде
болды. Бұл қайғылы оқиғалар армян халқының тағдырына елеулі ықпал етті:
құртып-жоюдан аман қалған армяндар атақонысын тастап, бас сауғалауға мәжбүр
болды. Әлемнің әр түкпірінде өмір сүретін армяндардың ірі топтарын осымен
түсіндіруге болады.
1922 жылы Армения Грузия және Әзірбайжанмен бірге Кавказ сырты Кеңестік
Федерациялық Социалистік Республикасының құрамына енді. 1936 жылы КСРО
құрамына одақтық республика ретінде кірді. Қазіргі кезде Армения БҰҰ, ТМД
мүшесі болып табылады. Республика өз тәуелсіздігін 1991 жылдың 23
қыркүйегінде жариялады.

Табиғат жағдайлары мен ресурстары

Бұл шағын елдің табиғат жағдайлары өте алуан түрлі. Ел аумағының 910
бөлігі теңіз деңгейінен 1000 м биіктікте орналасқан, мұның өзі жер қорын
шаруашылық мақсатта пайдалануды қиындатады. Елдің оңтүстік-батыс бөлігін
Арарат жазығы алып жатыр, мүнда ТМД аумағындағы ең ежелгі және әдемі
калалардың бірі болып саналатын ел астанасы Ереван орналасқан.
Арменияның таулы бөлігі сейсмикалық жағынан қауіпті ауданға жатады, соңғы
жойқын жерсілкішсі 1988 жылы Спитак қаласы маңында болды. Арменияның ең
биік нүктесі — елдің солтүстігінде орналасқан Арагац тауы (4090 м). Ел
аумағында түсті металдардың едәуір мол қоры шоғырланған. Әсіресе мыс кең
орындары айрықша көзге түседі. Олар елдің оңтүстік-шығысы мен солтүстік-
бастысында орналасқан. Мыстан басқа, Армения молибден кең орындарымен,
алуан түрлі құрылыс материалдарымен (мәрмәр, гранит, туф және т.б.) әйгілі.
Ел аумағы субтропиктік белдеуде жатыр. Қаңтардың орташа температурасы 0°С-
тан 12°С -ка дейін, ал шілденің орташа температурасы +18°С-тан +24°С-қа
дейін ауытқиды. Жылдың жауын-шашынның ең көп мөлшері (900 мм) Кіші
Кавказдың батыс беткейлерінде түседі, ал Арарат аңғарында оның көрсеткіші
бар болғаны 220 мм ғана. Сол себепті егістік алқаптары қолдан суаруды қажет
етеді. Елдің шығысында, Әзірбайжанмен шекараға жақын жерде Севан тау көлі
орналасқан. Көл суы әрқашан салқын, тіпті жаздың өзінде оның жағалауында
салқын леп соғып тұрады. Көл айналасында ұлттык саябақ ұйымдастырылған.
Севанға жақын манда минералды бұлақтар негізінде жұмыс істейтін Джермук,
Арзни және басқа сауықтыру орындары орналасқан. Өзен торы біркелкі
таралмаған, ол тек биік таулы аудандарда жиірек. Елдегі ең ұзын өзен —
Аракс.

Халқы

2008 жылдың соңына қарай Арменияда 3,3 миллион халық тұрды, халықтың орташа
тығыздығының көрсеткіші 1 км2-ге 108 адамнан келді. Жер бедерінің күрделі
болуы халықтың қоныстану сипатына да ықпал еткен: Армения халқының
жартысынан астамы Арарат жазығында тұрады. Табиғи өсу жыл сайын қысқарып
келеді, қазіргі кезде оның көрсеткіші 4‰-ге тең. Қала халқының үлес салмағы
— 67%. Арменияны бірұлтты елдер қатарына қосуға болады, өйткені оның
халқының 94%-ын армяндар құрайды. Басқа ұлттар арасында орыстардың,
күрдтердің, грузиндер мен гректердің саны біршама. Өз атаулары – хай. Тілі
– армян, үндіевропалық тілдердің дербес тармағы болып табылады. Екі үлгісі
бар: батыс және шығыс, оны қазіргі Армения Республикасының халқы қолданады.
Діні – монофизиттік бағыттағы христиандық. Армения әлемде христиандықты
мемлекеттік дін ретінде қабылдаған бірінші ел (301 жылы).
Армяндардың ХІХ ғасыр соңы – ХХ ғасыр басындағы тұрғын үйлерінің терезелері
үлкен, бір немесе екі қабатты құрылыс болып келген, шатыры жабынқышты
екіеңісті, сондай-ақ ашық верандасы болған. Төменгі қабатында шаруашылық
үйжайлар орналасқан.
Ерлер мен әйелдердің дәстүрлі киімі негізінен аласа жағалы жейде мен кең
шалбардан тұрған, әйелдердің шалбары бүріліп, тобық тұсында бекітілген, ал
ерлерде ол жалпақ шұлғаумен оралған. Сыртынан черкеска (ерлерде) және
көйлек (әйелдерде) үлгісіндегі сыртқы киімнің әр түрлерін киген. Белбеу, ал
әйелдер, көбінесе ұзын шарф байланған. Әйелдер міндетті түрде сәнді кестелі
алжапқыш жапқан. Әсіресе, алтын жіппен өрнектелген барқыт немесе шұғадан
тігілген некелік алжапқыштар әдемі болған. Мех, киіз немесе тоқыма баскиім
киген, ал әйелдер – түрлі әшекейлері бар жиек салынған жамылғы жамылған.
Армяндардың ас мәзірі сан түрлі болып келеді. Хашлама, әйгілі хаш көже
(дірілдектің ыстық күйінде пайдаланатын түрі), сиыр етінен пісіріліп яйни
қақөрігі қосылған көже, кюфта, толма, бастурма, түрлі палау – анар (нров
плав), қақталған балық (плав апхтац дзков) немесе кептірілген жеміс (чров
плав) қосылған палаулар көбірек тараған. Істікте қуырылған севан форелі –
ишхан хоровац армяндардың ең сүйіп жейтін асы. Хороващ – шошқа етінен
әзірленген кәуәп армяндардың басты мерекелік дәмі болып табылады. Барлық
тағамдарға аскөк және ашытпай пісірілген жұқа нан – лаваш міндетті түрде
беріледі, лаваш осы күнге дейін балшықтан соғылған пеш – тонирде ескі
технологиялар бойынша пісіріледі.

Шаруашылығы

Соңғы онжылдықта ТМД-ның басқа да жас тәуелсіз мемлекеттеріндегі сияқты,
Арменияда да экономиканың құлдырауы басым болды. Кеңестік дәуірмен
салыстырғанда халықтың әл-ауқаты да төмендеп кетті. Қазіргі кезде ЖІӨ-нің
жан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.