Сақтандыру, оның мәні,ролі және маңызы



КІРІСПЕ

1 САҚТАНДЫРУ, ОНЫҢ МӘНІ,РОЛІ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ

1.1 Сақтандырудың экономикалық мәні және мағынасы

1.2 Сақтандыру жіктемесінің негіздері мен принциптері

1.3 Сақтандырунарығының реформаларын заңмен қамтамасыз ету

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

2.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру ісінің даму тенденцияларын талдау

2.2 Казкоммерц .Полис АҚ қаржылық қызметін бағалау

3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстанның сақтандыру нарығы бұрынғы мемлекеттік сақтандыру жүйесі негізінде қалыптасты . Бұған дейін Қазақстан Республикасында тұрғындармен, кәсіпорындармен және ұйымдармен сақтандыру операцияларын жүргізудің монопольдық құқығына Мемлекеттік сақтандыру ұйымдары ғана ие болып келді , тек бұдан бірнеше жыл бұрын Мемлекеттік сақтандыру ұйымдарымен экономикалық және ұйымдық тұрғыдан байланысты емес , дербес сақтандыру ұйымдары құрылып , дами бастады .
Отандық сақтандыру нарығы өзінің даму жолында түрлі кедергілерді артқа тастап,бәсекелестік ортаны қалыптастыру жолында дамыды . Қазіргі таңда республикада адал бәсеке нарығы қалыптасты деп айтуға болады . Бұрындары тек шетелдерде қолданылып келген сақтандырудың жаңа түрлері енгізіліп, жауапкершілік артуда .
Сақтандыру экономиканың маңызды әрі аз зерттелген саласы болып табылады . Қазақстанда өзінің даму кезеңінде болуына қарамастан , ерте кезде пайда болған . Содан бері жазатайым жағдайлардан сақтандыру жүйесі арқылы қорғап , адамзаттың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып даму жолында. Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастыру бір жағынан нарықтық экономиканың әрекет етіуінің жалпы экономикалық заңдылықтарына сүйенсе , екінші жағынан оған Қазақстан Республикасының өтіуінің өзіндік ерекшілігімен сипатталады . Өз кезегінде сақтандырудың өзі реттеу объектісі болып табылады. Нарықтық қатынастарға өту Қазақстан Республикасының сақтандыру жүйесіне бірқатар құрылымдық өзгерістер алып келді . Қазіргі кезде өз жұмыстарын жаңашыл қалыптастыратын сақтандырудың қазіргі жағдайы сақтандыруды одан әрі дамыту мен модернизациялаудың әлемдік тәжірибелерге негізделуін қажет етеді . Бұл ең алдымен құқықтық және ақпараттық базаның жетілмегендігіне ,әдістемелік жұмыстардың жүргізілмеуіне байланысты.
Осы орайда сақтандыруды ұйымдастырудың әдістемелік негізін қалыптастырудың ұлттық сақтандыру нарығының даму ерекшіліктері мен тенденцияларын айқындаудың өзектілігі зор . Осындай мәселелердің маңыздылығы , сақтандыру саласының аз зерттелуі сақтандыруды дипломдық жұмысымның тақырыбы ретінде алуыма себеп болды .
Курстық жұмыстың бірінші"Сақтандыру,оның мәні,ролі және маңызы"бөлімінде сақтандырудың экономикалық категория ретіндегі қызметтері , қайта өндіру процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етудегі ролі , сақтандыру қатынастарының жіктелуі қарастырылған . Екінші "ҚР сақтандыру ісінің қазіргі жағдайын талдау" бөлімінде сақтандыру ісінің қалыптасуы мен дамуына, сақтандыру ұйымдарының қаржылық қызметіне талдау жасалынған .
1. Қазақстан Республикасының „Сақтандыру қызметі туралы” Заңы 18 желтоқсан 2000 жыл N126-11
2. Қазақстан Республикасының „Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы” Заңы 01.07.2003 ж. N446-11
3. Қазақстан Республикасының „Тасымалдаушының жолдаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы” Заңы. 01.07.2003 жыл N444-11
4. Қазақстан Республикасының „Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы” заңы 25.04.2003 жыл N405-11
5. Қазақстан Республикасының „Жеке нотариустардың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы” Заңы 11.06.2003 жыл N432-11.
6. Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығын 2004-2006 жж. Дамыту бағдарламасы 01.09.2004 жыл N729.
7. Жайлин Ғ.А. Азаматтық құқық. Оқулық – Алматы, 2003 - 170 б.
8. Құлпыбаев Қ.С. Қаржы. Оқу құралы – Алматы: 2003.
9. Жуйриков К., Назарчук И., Жуйриков Р., Страхование: теория, практика, зарубежный опты: Учебник для студентов вузов и колледжей / Под редакцией К.К. Жуйрикова. – Алматы: ОФ „БИС” -2000-384 с.
10. Жуйриков К.К. Страхование в условияз перехода к рынку. А.: „Алилет-Голос”, 1993г. – 126 с.
11. Жуйриков К.К. Страхование в Казхастане: Пути дальнейшего развития. А.: „Жібек жолы”, 1994 г. – 278 с.
12. Жуйриков К.К. Формы и методы страхования. А.: „Комплекс”, 1999 г. – 138 с.
13. Жуйриков К.К. Перестрахование и рынок. А.: „Жибек жолы”, 1994 г. – 50 с.
14. Шахов В.В. Страхование. Учебник. М.: „ЮНИТИ”, 1997г. – 312 с.
15. Гвозденко А. Основы страхования. М.: „Финансы и статистика”, 1999 г. – 299с.
16. Иванов М., Бутабаев А. Страховой рынок Казахстана: проблемы и тенденции развития // РЦБК, N1, 2005 г. -19 с.
17. Абуов С.И. Инвестиционная деятельность страховых компаний. // Аль-Пари, N2, 2003 г. – 6 с.
18. Касымканова Г. Риск-менеджмент в страховом секторе. // РЦБК N2 2005 г. – 16 с.
19. Жуйриков К.К. Страхование сельскохозяйственного производства в Республике Казахстан. // Банки Казахстана. N7 2002 г. – 65с.
20. Абдрахманова Г. Конъюктура и тенденции развития страхового рынка Казахстана. // Финансы и кредиты N3 2004г. -30 с.
21. Жуйриков К.К. Опыт страхования в некоторых зарубежных странах // Банки Казахстана N7, 2002 г. – 19с.
22. Моисеев А. Страховой рынок: поиск путей развития // Аль-Пари N5, 2003 г. -37 с.
23. Овчарова Г. Экономическая категория – страхования // Финансы и кредиты. N2, 2004 г. – 49 с.
24. Даутов К.М. Оценка бизнеса как основной подход управления стоимостью страховой компании. // Аль-Пари, N1, 2004 г. – 55 с.
25. Турбина К.Е. Тенденции развития мирового рынка страхования. М.: „АНКИЛ”, 2000 г. -52 с.
26. Берг Т.К. Рынок страхования: организация и регулиование. Минск: „БЭУ”, 2002 г. -119 с.
27. Тулепбаев Ш. Страхование жизни. // Банки Казахстана N11,2001г -47 с.
28. Курмангалиева А. Проблемы интеграции страховых компаний Казахстана в мировой рынок страхования. // РЦБК N3, 2003 г. -40 с.

Пән: Сақтандыру
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:   
ЖОСПАР

КІРІСПЕ

1 САҚТАНДЫРУ, ОНЫҢ МӘНІ,РОЛІ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ

1.1 Сақтандырудың экономикалық мәні және мағынасы

1.2 Сақтандыру жіктемесінің негіздері мен принциптері

1.3 Сақтандырунарығының реформаларын заңмен қамтамасыз ету

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

2.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру ісінің даму тенденцияларын
талдау

2.2 Казкоммерц –Полис АҚ қаржылық қызметін бағалау

3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Қазақстанның сақтандыру нарығы бұрынғы мемлекеттік сақтандыру жүйесі
негізінде қалыптасты . Бұған дейін Қазақстан Республикасында
тұрғындармен, кәсіпорындармен және ұйымдармен сақтандыру операцияларын
жүргізудің монопольдық құқығына Мемлекеттік сақтандыру ұйымдары ғана ие
болып келді , тек бұдан бірнеше жыл бұрын Мемлекеттік сақтандыру
ұйымдарымен экономикалық және ұйымдық тұрғыдан байланысты емес , дербес
сақтандыру ұйымдары құрылып , дами бастады .
Отандық сақтандыру нарығы өзінің даму жолында түрлі кедергілерді артқа
тастап,бәсекелестік ортаны қалыптастыру жолында дамыды . Қазіргі таңда
республикада адал бәсеке нарығы қалыптасты деп айтуға болады . Бұрындары
тек шетелдерде қолданылып келген сақтандырудың жаңа түрлері енгізіліп,
жауапкершілік артуда .
Сақтандыру экономиканың маңызды әрі аз зерттелген саласы болып
табылады . Қазақстанда өзінің даму кезеңінде болуына қарамастан , ерте
кезде пайда болған . Содан бері жазатайым жағдайлардан сақтандыру жүйесі
арқылы қорғап , адамзаттың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып
даму жолында. Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастыру бір жағынан
нарықтық экономиканың әрекет етіуінің жалпы экономикалық заңдылықтарына
сүйенсе , екінші жағынан оған Қазақстан Республикасының өтіуінің өзіндік
ерекшілігімен сипатталады . Өз кезегінде сақтандырудың өзі реттеу объектісі
болып табылады. Нарықтық қатынастарға өту Қазақстан Республикасының
сақтандыру жүйесіне бірқатар құрылымдық өзгерістер алып келді . Қазіргі
кезде өз жұмыстарын жаңашыл қалыптастыратын сақтандырудың қазіргі жағдайы
сақтандыруды одан әрі дамыту мен модернизациялаудың әлемдік тәжірибелерге
негізделуін қажет етеді . Бұл ең алдымен құқықтық және ақпараттық базаның
жетілмегендігіне ,әдістемелік жұмыстардың жүргізілмеуіне байланысты.

Осы орайда сақтандыруды ұйымдастырудың әдістемелік негізін
қалыптастырудың ұлттық сақтандыру нарығының даму ерекшіліктері мен
тенденцияларын айқындаудың өзектілігі зор . Осындай мәселелердің
маңыздылығы , сақтандыру саласының аз зерттелуі сақтандыруды дипломдық
жұмысымның тақырыбы ретінде алуыма себеп болды .
Курстық жұмыстың бірінші"Сақтандыру,оның мәні,ролі және
маңызы"бөлімінде сақтандырудың экономикалық категория ретіндегі қызметтері
, қайта өндіру процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етудегі ролі ,
сақтандыру қатынастарының жіктелуі қарастырылған . Екінші "ҚР сақтандыру
ісінің қазіргі жағдайын талдау" бөлімінде сақтандыру ісінің қалыптасуы мен
дамуына, сақтандыру ұйымдарының қаржылық қызметіне талдау жасалынған .
Үшінші "Қазақстан Республикасы сақтандыру ісін жетілдіру жолдары"
бөлімінде сақтандыруды дамытудың негізгі бағыттары ұсынылған.
Қорытындыда сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы қорытындыланып,
зерттеу нәтижесі бойынша ұсыныстар жасалған .

1 САҚТАНДЫРУ, ОНЫҢ МӘНІ, РОЛІ ЖӘНЕ МАНЫЗЫ

1. Сақтандырудың экономикалық мәні мен мағынасы

Сақтандыру – бұл қоғамдық қатынастардың ең көне категорияларының
бірі. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау кезеңінде пайда болып, ол
біртіндеп қоғамдық өңдірістің қажетті серіктесіне айналды.
Қарастырылып отырған түсініктің бастапқы мағынасы сақтану сөзімен
байланысты. Сақтандыру қауіпсіздік қажеттілігін қанағаттандырады, онда
жеке тұлға немесе кәсіпорын бірден физиологиялық қажеттілікті
қанағаттануынан кейін қанағаттандыруға талпынады.
Табиғи болмыстар, техникалық элементтердің сенімсіздігі, адамдық
факторлар тәуекелдің көзі болып және шығынға алып келуі
мүмкін. Бұл өндірістік процесстегі қақтығыстың себебі болуы
мүмкін, экономикалық негіздің өмір сүруінің үзілуіне алып келуі мүмкін
жеке тұлғаны немесе жалпы қоғамды қоса. Мүліктердің иегерлері,
өзара өндірістік қатынастарға түсе отырып, оның сақтануы үшін қорқынышты
сезінеді, кездейсоқ апаттардың әрекетінен жоғалу және жойылу
мүмкіндіктері, өрттің, тонаудың және басқа да күтпеген қауіптерге
байланысты. Мұндай келеңсіздіктердің басты себебі болып
өндірістегі тәуелділіктер тән болып табылады. Нәтижесінде қоғамда
әлеуметтік шиеленістер пайда болуы мүмкін. Жұмыс күшін өндірудің
басқа сақтандыру қоғамда бизнес үшін моральді қоршауды құру
мен қамтамасыз етуі керек.
Бұл объективті түрде адамдар арасында қатынасты тудырады
ескертулер, алдын-алу бойынша кездейсоқ апаттар мен басқа да
бәлекеттердің бұзушы әрекеттерін жою, сонымен бірге келтірілген
залалдың орнын толтыру сияқты.
Тәуекелге түскендерге қарағанда, жәбірленушілердің саны
әрдайым аз болады, сондықтан заңды түрде материалдық
шығынды өтеу идеялы туды мүліктің иегерлері арасындағы
шешу жолымен біреге отырып.
Сақтандырудың мәні, осылайша, шығынды уақытша және
аймақтық бірігуінен құралады.

Шығынды таратудың сақтандыруға қажетті шарттары болып :
шаруашылық звенолары мен азаматтардың жанұяларының мүліктерінің
оңашалығы, сақтандыруға қатысушы шаруашылық санының айтарлықтай болуы;
қауіптілік көздерінің әртүрлілігі мен өзгеше табиғаттары.
Сақтандырудың экономикалық категориядағы арнайлығы келесі белгілермен
мінезденеледі:
1) кездейсоқтытқтың белгілері, өздеріне қосатын:
а) қолайсыз байланыстардың кездейсоқ мінезінің орнауы, яғни нақты
тәуекелдің болуы;
б) қоғамдық өндіріске түскен материалдық немесе басқада шығынды өтеу
қажеттілігі;
2) жеке тұлғаның, кәсіпорынның, қоғамдық қауіпсіздік талаптарын
оъективті түрде қанағаттандыру;
3) сақтандыруда оған қатысушы сақтандырушылар арасында болған
шығынды өтеу таралымы іске асады, тұйық мінезге ие болған;
4) шығынды қайта тарату, аймақтық бірліктер арасында, сонымен
бірге уақыт бойынша ;
5) шығынды тұйық түрде таратып салу қаражаттарды
қайтарудың негізі, сақтандыру қорына кеткен.
Сақтандыру экономикалық категория ретінде бұл формалар мен
әдістер жүйесі мақсаттық ақша қаражатттарын қалыптастыру мен оларды
әртүрлі күтпеген, қолайсыз болмыстарда шығынды өтеуде қолданылатын,
сонымен бірге азаматтарға олардың өміріндегі оқиғалар болғанда
көмек көрсету үшін.
Сақтандырудың экономикалық мәні олардың функцияларымен сәйкес
келеді.
Тәуекелдік функциялы тікелей түрде негізінен сақтандыру қорғау
тағайындауымен байланысты. Дәл осы функцияда сақтандыруға
қатысушылар арасындағы ақша формасының құнын қайта тарату іске
асады.
Ескерту функциялы локальдық іс-шаралардың сақтандыру бөлінген
есебінен қаржыландыруға бағытталған өшіру немесе сақтандыру
оъектілерінің сақтандыру тәуекелін төмендетуге.
Сақтау функциясы – бұл өмір сүру үшін сақтандыру көмегімен
ақша сомаларын сақтау. Ол жанұялық әлеуметтік жағдай мен
жеткіліктілікке жеткен соманы сақтап қорғауға қажеттілікпен
байланысты.
Сақтандырудың бақылау функциясы заңды құжаттар негізінде
сақтандыру қорының қаражаттарын пайдалану мен қатаң түрде мақсатты
қалыптастыруды қамтамасыз етуден тұрады.
Сақтандырудың болуы бір жағынан парадоксальді : егер көптеген
адамдар үшін тәуекел мен оған байланысты қаржылық шығындар-
жауыздық болса, онда неге сақтанушыларға мұндай тәуекелді өзіне
алу пайдалы болып тұр?
Бұл пародокстің түсінігі екі принципті беред, кез- келген
сақтандыру негізінде жататын.
Біріншіден, сақтандырушы көптеген сақтанушылардың қаражаттарын
біріктіреді, сол бір тәуекелге ұрынатын. Әрине, қаражаттарды біріктіру
фактінің өзі нақты сақтанушының тәуекелге ұрыну мүмкіндігін
кетірмейді, тек оған байланысты кездейсоқ, қаржылық шығындарды
белгіленгендер мен қаныстырады көлемі аз премиялармен алмастырып
отырады.
Екіншіден сақтандыруға тек келесі шарттарға жауап беретін
тәуекелдер ғана қабылданады:
- -бір сақтандырушының сақтану жағдайының келіп түсу мүмкіндігі
екінші сақтандырушының жағдайына тәуелді болмауы керек. Мұндай
жағдайдың мысалы болып инфляция табылады.
- -сақтану жағдайының болу мүмкіндігінің мағынасы бірліктен аз
болуы керек. Яғни сақтанушыға ұрланған автокөлікті сақтануына
нұсқау жасалмайды немесе созылмалы не ауруы бар адамдарға
денсаулығының мәселесіне сақтандырушы болуға кеңес берілмейді.
- -сақтану жағдайының болуы мүмкіндігінің мағынасы белгілі болуы
керек, әйтпесе сақтандырушы сақтану премиясының көлеміне сене
алмайды.
Бұл принциптер сақтану тарифтерінің есеп беру негізгі болып
табылады, оларды нақты орнығуынан сақтандыру қызметінің
тиімділігі байланысты болады.
Сақтандыру жүйесі республиканың экономикасының тұрақты және
сенімді түрде дамуына септігін тигізуі керек, халықтың
әлеуметтік қорғауын көтеру үшін, азаматтардың мүліктерін және
шаруашылық субъектілерді сақтандыруға толықтыруын негізді орнату
керек.
Сақтандырудың дамуы, өз кезегінде заң қорларының жетілуіне
байланысты болады, мемлекеттің ақша- несиелік саясаты мен салықтық-
бюджеттік тиімділігіне, сақтандыру қызметін қадағалау сапасы мен
сақтандыру ұйымының қызметінің сенімділігіне байланысты болады.
Кез келген салада кәсіпкерлік қызмет өмір мен мүліктің
жоғалу тәуекеліне ықпалды, олардың уақыты мен масштабын анықтау
мүмкін емес. Кездейсоқтық емес, кәсіпкерлік табысының шығу тегі
капиталды салудың тәуекеліне берілген төлемі болып табылады.
Экономикалық қатынастардың жүйесі саймандар қатарын өңдеді, олар
тәуекелді тиімді басқаруға жол береді, кәсіпкер үшін қауіпсіз
орынды таңдай отырып.
Сақтандыру қаржы рыногінің элементтерінің бірі болып табылып
экономикалық категориялар арасынан ерекше орынға ие болады.
Сақтандырудың айырмашылықты ерекшелігі болып қаржы қаражаттары
мағыналарының шоғырлануы болып табылады. Дүниеде сақтандыру
капиталы банктен түсіп ғана қоймай, одан озып кетед: АҚШ,
Финляндия, Швейцария, Жапония және басқа да мемлекеттер қатарында
сақтандыру қорлары бұл мемлекеттердің вальдық ұлттық өнімінен
3-4 мәрте алып түседі. Сақтандыру компаниялары АҚШ долларымен 4
триллион сомасы көлемінде экономикаға салынған қаражаттан жалпы
көлемдерін басқарып отырады. Көріп отырғанымыздай, онда сақтандыру
өзінің спецификасы мен орындалатын функциясының күшімен қоғамда
экономиканың стратегиялық секторы болып табылады. Қазақстан
Республикасында сақтандыру резервтері ішкі вальдық өкілінің 0,2%
құрайды, жүз сақтандыру қаржыларын инвестициондық процесске
әрекеттенуіне жол бермейді.

1.2 Сақтандыру жіктемесінің негіздері мен принциптері

Сақтандыру экономикалық қатынастар жүйесі ретінде сақтандыру
жауапкершілігінің әртүрлі объектілері мен субъектілерін басып
алады, заңдардың анықталған заңды қатынастардың күшімен ұйымдардың
формаларының қызметіндегі . Экономикалық қатынастардың әртүлілігін
дұрыстау үшін және бір әрі өзара байланысты жүйе орнату
үшін сақтандыру классификациясы қажет.
Классификациялауда әдетте өзара байланысқан звенолардың
иерархиялық бағынатын жүйесін түсінеді, бір жалпы бейнені құруға
жол беретін олардың біріккен бөліктерін ажыратып көрсететін
түрдегі.
Сақтандыру облыстында жаңа заң қабылдағанға дейін сақтандырудың
классификациясының негізіне екі категория қойылды : сақтандыру
объектілеріндегі айырмашылық пен сақтандыру жауапкершілігі
көлеміңдегі айырмашылық. Осыған сәйкес екі классификация
қолданылады: сақтандыру объектісі бойынша және қауіптік тегі
бойынша. Біріншіде- жалпы, екіншісі – жеке, тек мүліктік сақтандыруды
алады.
Сақтандыру объектілері бойынша сақтандырудың жалпы
классификациясы бұл- сақтандырудың сапа бойынша, сапа мен түрлері
бойынша сақтандыруды бөлудің иерархиялық жүйесі, олар
классификациясының звенолары болып табылады.
Классификацияның звенолары осылай орналасқан, әрбір келесі звено
бұрынғының бөлігі болуы керек. Жоғары звено үшін сапа
қабылданады, орташа - сапаның төмеңгісі- сақтандырудың түрі.
Классификацияның барлық звенолары сақтандыруды жүргізудің
формаларын алады - міндетті және ерікті.
Мүліктік сақтандыруда объекті ретінде материалдық құндылықтар
саналады, жеке түрде оның өмірі , денсаулығы және еңбекке
қабілеттілігі, жауапкершілік сақтандыруда – сақтандырушылардың келісім-
шартты орындау міндеттері немесе залал үшін жауапкершілікке
тартылуы, оның айыбынан басқа адамдарға келтірілген әлеулеттілікте
–сақтандыру объектісі болып азаматтық табыс деңгейі саналады,
кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыруда сақтандыру объектісі болып
шығынның қалыптасуы мен табысты алмау тәуекелі саналады.
Бірақ, интеграциялық процесс пен Қазақстан Республикасының
экономикасының инвестициялық қызметінің кеңесіне байланысты
жалпы қаржылық рынокта, және жеке алғанда сақтандыруға,
дүниежүзілік және халықаралық нарыққа ену қажет еді, онда
анықталған белгілі классификацияның стандаттары әрекеттенуді
етті, осы не басқа экономикалық категориялардың. Әрине, бұл
мәселемен сақтандыруда да соқтығысты, оның классификациясы
Қазақстанда өте көлемді болып, сақтандыру ұйымдары мен
мемлекеттік сақтан қадағалауында қосымша қиындықтарды тудырды.
Жекелеп айтқанда, лицензилаудың үлкен қызметі мен сақтандыру
компанияларының қаржылық тұрақтылығын анықтау талап етілді,
олар қайта сақтандыру қызметінде қиындықтарға тап болды.
Осының нәтижесінде шетелдік серіктестіктер үшін Қазқстанның
сақтандыру рыногы тиімсіз болды. Осыған сәйкес, сақтандыру
классификациясын түбірінен өзгерту қажет болды, шетелдік
мемлекеттердің көшірмесі болмаса да, оған жақын болды.
Сақтандыру классификациясына сәйкес, Қазақстан Республикасының
заңында келтірілген сақтандыру қезметі жайлы 2000жылы 18
желтоқсанынан бастап, сақтандыру ұйымының сақтандыру қезметі екі
сала бойынша жүргізіледі: өмірді сақтандыру және жеке
сақтандыру.
Өмірді сақтандыруда саласы сақтандырудың ерікті формасымен
келесі класстардан тұрады:
1. 1)өмірді сақтандыру
2) аннуитетті сақтандыру
Өмірді сақтандыру жеке сақтандыру түрлерінің бірігуін
көрсетеді, сақтандырушының өлімі жағдайында сақтандыру төлемдерін
іске асыру
мен ақтандыру мерзімі аяқталғанға дейін өмір сүруін немесе
сақтандыру жасының келісім- шартын анықтау. Өмірді сақтанды
бірнеше жылға немесе өмір бойына түзеледі. Осымен олар басқа
класстардан ерекшеленеді:
Өмірді сақтандырудың негізгі түрлеріне қарайтыңдар: аралас,
қосымша, зейнетақы, перзенттер, өмірлік, өлім болған жағдайға.
Аннуитетті сақтандыру жеке сақтандырудың түрлерінің
бірігулері көрсетеді : кезеңдік сақтандыру төлемдерінің іске
асырылуын қарастыратын, зейнетақы мен рента түрінде
сақтандырушының белгілі жасқа жету жағдайында, еңбекке
қабілеттілігі жоғалғанда, бағушының өлімінде, жұмыссыздық пен басқа
жағдайларда, сақтандырушының жеке табысының төмендеуі мен
жоғалуына алып келетін. Басқаша айтқанда, сақтандырушы біруақытта
не қарызға сақтандыру сақтандыру мекемесіне белгілі ақша санының
төлейді, ал кейін бірнеше жыл көлемінде немесе өмір бойы
әрдайым табысты алып отырады.
Практикада аннуитетті сақтандырудың бірнеше түрлері қолданылады:
1)инвестициялық жоспармен, табыс сақтандыруы бағалы қағаз
капиталын салумен біріккен кезде, басқа, дивидендтер алатын ;
2)қатысушы аннуитет, сақтанушы сақтандырушы ұйымның табысына
қатысқан кездегі;
3) ерекше аннуитет, сақтанушыға не оның жақындарына бірнеше
жылдар қатарында төленетін, сақтанушыға берілген мерзімге дейін
өмір сүре алады ма оған байланысты болмайды;
4)бөлінуші (бөлінбейтін) аннуитет мирасқорлар арасында табыс
бөлінеді ме, осыған байланысты болады;

сурет1

Сақтандыру класстары

5)қайтарушы (қайтарылмайтын) аннуитет, сақтанушының өлімі
жағдайында салымды қайтару қарастырылады ма, осыған байланысты
болады:
- бақытсыз жағдай мен аурудан сақтандыру;
-медициналық сақтандыру;
-автомобильдік көліктен сақтандыру;
-темір жол көлігінен сақтандыру;
-әуе көлігінен сақтандыру;
-су көлігінен сақтандыру;
-жүктен сақтандыру;
-3-7 пункттерде көрсетілген класстардан басқа мүліктерді
сақтандыру;
-кәсіпкерлік тәуекелден сақтандыру;
-автомобильдік көлік иегерлерін азаматтық- құқықтық
жауапкершіліктен сақтандыру;
-теміржол көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық
жауапкершіліктен сақтандыру;
-әуе көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен
сақтандыру;
-су көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен
сақтандыру;
-тасымалдау жауапкершілігінен азаматтық- құқықтық ақтандыру;
-азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен келісім- шарт бойынша
сақтандыру;
-келтірілген залал, 10-14 пункттерде көрсетілген класстардан
басқа азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру.
Сақтандыру классификациясы сақтандыру қатынастарының өзара
байланысты звеноларға бірігу тобын көрсетеді, өзара белгілі
бағынуда тұрған. Басқаларға қарағанда кең тараған болып
сақтандыру объектілері бойынша классификация болып табылады. Ол
сақтандырудың салаға, саладан төменге және сақтандыру түрлеріне
бөлінуді қарастырады. Нарықтық экономикада сақтандыру объектілерінің
мінезіне тән сақтандыруды төрт салаға бөлу дұрыс: Мүліктік
сақтандыру, жауапкершіліктің жеке сақтандырылуы, кәсіпкерлік
тәуекелдік сақтандыру.
Мүліктік сақтандыру сатандырудың саласы болып табылады, онда
сақтандыру құқықтық қатынастардың объектілері болып әртүрлі мүліктер
көрінеді оның экономикалық тағайындалуы - залалды өтеу, сақтандыру
жағдайдың салдарынан пайда болған. Жеке сақтандыру сақтандыруды
саласы ретінде саналады, онда сақтандыру объектісі болып өмір,
адамның еңбекке қабілеттілігі мен денсаулығы саналады.
Жауапкершілік сақтандыру-сақтандырудың саласы, онда үшін тұлғаның
алдындағы жауапкершілік объекті болып табылады, оған келтірілген
зиян сақтандырушының әрекетінен немесе әрекетсіздігінен болған.
Жауапкершілік сақтандыру арқылы мүмкінді зиян келтірушілердің
экономикалық қызығуының сақтандыру қорғанысы іске асырылады.
Сақтандырудың салалық мінездемесі сақтандыру қызметінің жалпы
мәселелерін шешеді, бірақ нақты сақтандыру қызығушылығын
кәсіпорындардан, ұйымнан, азаматтардан алмайды, сақтандыруды жүргізуге
жол беретін. Нақты қызығушылықты бөлшектеу үшін сақтану қорғанысының
әдістерін негіздеу мақсатында саладан төменгі және сақтандыру
түрлері бөлінеді.
Мүліктік сақтандыруды саланың астына бөлу негізінде
жекеменшік формалары мен сақтандырушылардың категориялары жатады.
Осы белгімен мүліктік сақтандырудың салаларының астарын ажыратады:
мүліктік сақтандыру.
Жеке сақтандыру сақтандыру жауапкершілігінің көлеміне байланысты
салаларға бөлінеді, сақтандыруды жалғастыратын: өмірді сақтандыру,
бахытсыз жағдайдан сақтандыру.
Жауапкершілік сақтандыруда келесі салаларды ажыратады : қарыздық
сақтандыруды және залалды өтеу жағдайындағы сақтандыру, ол да азаматтық
жауапкершілік сақтандыру болып табылады.
Кәсіпкерлік тәуәкелдерді сақтандыру екі сала ішіне бөлінеді :
тікелей және жанама шығынның тәуекелдік сақтандыру. Тікелей пайда,
шығындар жабдықтардың тұрып қалуынан, шикізаттың, материалдардың және
комплектеуші бұйымдар мен объективті себептерден тоқтап қалады. Жанама
- жіберілген табыстың сақтандырылуы, кәсіпорынның банкроттылығы және
тағы басқа.
Сақтандыруға алынатын объектілердің сапалы мінездемесін
сақтандырудың түрі анықтайды. Жауапкершілік сақтандырудың түрлері
болып сәйкес тарифтің мөлшерлемесі аталады.
Классификациялардың барлық звенолары сақтандырудың екі формасын
иемденеді-міндетті және ерікті.
Міндетті сақтандыру-заңның талабының күшімен іске асырылатын
сақтандыру.
Ерікті сақтандыру - жақтардың ерігінің күшімен іске асырылатын
сақтандыру ерікті сқтандырудың тәртібі мен шарттары, түрлері екі
жақтың келісімімен анықталады.
Міндетті және ерікті сақтандырудың сәйкес келуі сақтандырудың
мынадай жүйесінің қалыптасуына жол береді, ол қоғамдық
қатынастарды, қоғамдық өндірістердің қорғалуын, әмбебапты сақтандыру
көлемін қамтамасыз етеді, сонымен бірге азаматтардың жеке
қызығушылықтарын қоса.
Жүктердің сақтандыруы сақтандыру түрлерінен тұрады, залалды толық
немесе бөлікті көлемде орнын толтырып төлеудің іске асырылуын
қарастыратын, тұлғаның мүлігіне залал келтірілген, пайдалану, иемденуге
байланысты жүкті, сонында құрту немесе жойылуы, жоғалуды қосқанда,
жүкті көліктендіру тәсіліне қарамастан.
Жүкті сақтандырудың негізгі сақтандыру шарты болып барлық
тәуекелдерге жауапкершілік табылады. Осы шарт бойынша жалпы апат
болған кезде шығындарды, залалдардың орнын толтыру жатады, сонымен
бірге сақтандырылған жүктің бөлігі мен барлық жалпы құрбан болған
заладардың орнын толтыру, кез келген себептен болатын, әскери
тәуекелден басқа, радиацияның тікелей және жанама әрекеті,
сақтандырушының дөрекі қопалдығы т.б.
Мүліктік сақтандыру сақтандырудың түрлерін енгізеді, оның
объектісі болып мүлік қызмет етеді, заңды және жеке тұлғалардың
мемлекеттегі меншігі болып табылатын.
Кәсіпкерлік тәуекелдің сақтандыруы сақтандырудың түрлерін
енгізеді, сақтандырушының коммерциялық қызмет процессіндегі залал
үшін жауапкершілігін қарастыратын. Оларға қарайтындар: жеткізулер
келісім-шарттарының орындалмаған кезіңдегі сақтандыру, сатылған
өнімнің төленбеуі, төленбеудің тәуекелі, биржалық операциялар,
несиелер.
3.
4. Сақтандыру нарығының реформаларын заңмен қамтамасыз ету

Сақтандыру мен сақтандыру қызметінің заңдылығы Қазақстан
Республикасының Конституциясымен негізделеді және Қазақстан
Республикасының-ның Азаматтық- құқығынан тұрады, Қазақстан
Республикасының-ның заңы сақтандыру қызметі жайлы 2000 жылдың 18
желтоқсанынан бастап және басқа да Қазақстан Республикасының-ның
нормативтік құқықтық актілерін қоса. Ең соңғыларының қатарына
жататыңдар: жағдайлар қатары, Қазақстан Республикасының-ның
Үкіметінің қызмет қорымен тұжырымдалған, сақтандыру қызметін
лицензиялау жайлы, сақтандырудың белгілі түрлерін жүргізудің
тәртібі мен шарттары, сонымен бірге Қазақстан Республикасының-ның
Ұлттық банкісінің басқару қаулылары тұжырымдаған, инспекциялау
жайлы, сақтандыру қызметінің сол не басқа түрлерін іске асыруға
келісім беру мен бермеу, сақтандырушылардың мекемелік
құжаттары мен жарғылық және резервті капиталына деген талаптар
жайлы, айыппулдарды талап ету не енгізу.
Сақтандыру ісіндегі бірінші заңдық акті болып біздің
мемлекетте 3 шілдеден бастап 1992 жылдың шыққан заң болды. Ол
сол уақыттар үшін жеткілікті түрде өзінің нарықтық бағыттылығы
күшімен жетістікті болып табылады. Сонымен бірге бұл заң онда
шетелдік сақтандыру ұйымдарының қатысуына сақтандыру нарығын
толығымен жауап қойды, ол ең қажетті саланың өзін жоюға алып
келді және сақтандырушылардың сақтану қорғалуының шартын
нашарлатты шетелдік қызығушылықтарды қоса.
Сақтандыру нарығын сауықтыруын қорғау үшін Қазақстан
Республикасының- ның Президенттінің жарлығы шықты. 1994 жылы 16
сәуірінен бастап Ұйымдық- құқықтық нормалар жайлы сақтандыру
нарығының дамуы мен қалыптасуындағы. Оны қабылдау қажеттілігі
өте көп ұйымдардың қатысуымен болды, сақтандырумен айналысатын.
Олардың көпшілігі мамандандырылған түрде жұмыс істеді.
Тіркелуден өтіп және сақтандырумен айналысу құқығына не
болып, олар өздерінің қызметінің оншақты түрін қосты, ал
негізімен айнылыспады.
Қабылданған жарғыда айтылған:
1. Сақтандыру қызметінің мемлекеттік реттелуі сақтандыру
нарығының тиімді мақсатында іске асырылады, сақтандырушылардың,
сақтанушылардың, үшінші тұлғалардың және мемлекеттің қолаулары мен
қызығушылығын қорғау;
2. а) сақтандырушылар болып заңды тұлғалар мойындалады,
сақтандыруды іске асыру үшін құрылған және оны жүргізуге
лицензияға алған;
б) сақтандыру компаниялары,жарғылық қордың қалыптасуындағы
қатысушыларға байланысты, мемлекеттік және жекеменшік болып
бөлінеді;
в) өзара сақтандыру қоғамы- бұл заңды, жеке тұлғалардың
бірлестігі, сақтандыру қорғауы үшін мүліктік және жеке
қызығушылыққа құрылған, онда әрбір сақтандырушы сақтандыру
қоғамының мүшесі болып табылады.
Өзара сақтандыру қоғамы коммерциялық емес ұйым болып
табылады, олардың мақсаты табыс алу емес, олар өздерінің
мүшелерін сақтандыру үшін құрылады.
Осы жарғымен сәйкес түрде Қазақстан Республикасының қаржылық
министрлігі құрамында сақтандыру Департаменті құрылды Қазақстан
Республикасының сақтандыру заңдылығын мемлекеттік реттеу мен
пайдалануды бақылау үшін мемлекетте жекеменшіктің құқықтарын
қорғау міндеті жүктелді сақтандыру компанияларының қызметін
реттеудегі.
Президенттің Жарлығы бойынша Қазақстан Республикасында
сақтандыру қызметін лицензиялау жайлы қабылданды. Бірақ
сақтандырушылардың өте көп санының ішінен тек 25%
департаментке лицензия алу үшін жүгінді.
Лицензиялаудан қашу бұл - ұйымның дәрменсіздігін көрсетті,
нәтижесінде олардың үлкен бөлігі жойылды, жарғылық қордың
талаптарына төтеп бере алмаған түрде.
1995 жылы 1 қазанында Қазақстан Республикасының Президенті
жаңа заң қабылдады Сақтандыру жайлы күшке ие заң болды.
Ол шет елдіктер үшін Қазақстан Республикасының сақтандыру
нарығының жабық екенін көрсетті. Жарғы сақтандыру ісіндегі
аталған кемшіліктерді құқықты реттеуде алшақтатты және
бұл салада халықаралық стандарттарға және ережелерге
бейімделуге септігін тигізді.
Нақты түрде мемсақтқадағалаудың жауапкершілігі мен
міндеттері, құқықтары анықталды, сақтандыру жайлы заңдылықтың
орындалуын бақылауға шақырылған.
Қазақстан Республикасындағы сақтандыр ісі экономикасындағы
нарықтың қалыптасуын тереңдету талаптарын қолдану үшін
ұйымдастырды.
Енді сақтандыруды қорғау сапасының жоғарлауы қамтамасыз
етілді шаруашылық субъектілердің, шетелдік инвесторларды қоса
отырып Шетелдік инвестициялар жайлы заңның талабымен. Бірінші
кезекте бұл сақтандырушылардың төлем қабілеттілік кепілдігін
көшейтуімен көрінді және оларды өздерінің сақтандыру
резервтерін сыйғызу тәртібін құру, олардың сақталуын
қамтамасыз ететін, сонымен бірге сақтандыру ұйымдарына
сақтандырудан басқа кәсіпкерлік қызметті іске асыруға тыйым
салынуы.
Қазақстан Республикасының территориясында сақтандыру
қызметтегі шетелдердің қатысуы 50% аспайды. Осылайш, ұлттық
сақтандырушылардың қажетін қорғай отырып, олар ірі шетелдік
сақтандыру ұйымдарымен бәсекелесе алмайтын, бірақ дәл сол
уақытта өзіне тарту каналы ашылады, капитал сияқты,
дүниежүзілік сақтандыру практикасының технологиясы отандық
сақтандыру ісіне кіреді.
Өйткені сақтандыру ұйымдары Қазақстанның өзінің жеке
қорларының мағынасыздығынан сақтандырушыларды қорғауға шамасы
келмегендіктен, әсіресе шет елдіктерді сақтандыру мен
қайтасақтандырудың механизмдерін пайдалану қарастырады, соның
ішінде шетелдік сақтандырушылар мен қайтасақтандырушыларды
қоса. Осылайша, бір жағынан Қазақстан ұйымдары арқылы
сақтандыру қамтамасыз етіледі, ол оларға жеке сақтандыру
қорларын жинақтауға мүмкіндік береді, екінші жағынан -
сақтандырушылардың мақсатын қорғау, ірі шетелдік сақтандырушылар
мен қайтасақтандырушылардың қаржылық мүмкіншілігіне сүйесе
отырып.
Бірақ қоғам мен экономиканың даму шегінде аса қажетті
болып сақтандыру қызметіндегі жаңа параметрлердің есебі
табылады. Жекелеп айтқанда, бұрын қарастырғандай, сақтандыру
классификациясы жарамсыз болды.
1995 жылдың жарлығы бойынша сақтандыру қатынастарының
негізгі қатысушылары сақтандырушы болып табылады, сақтандырушы
мен брокер, лицензия алмай әрекет ете алатын.
Қазақстан Республикасының Сақтандыру қызметі жайлы жаңа
заңында 2000 жылы 18 желтоқсанынан сақтандыру нарығы мен
құқығының тоғыз қатысушысы анықталды, олардың қызметін
атқаратын. Мұндай өзгерістің болуы тағы да, ұлттық
сақтандырудың халықаралық нарыққа кіруімен, онда нақты
шектелген функциялы мамандырылмаған қатысушылардың жұмыс атқара
алмайтын.
Бұрыңғы жарғыда жаңа ұйымның құрылымы жайлы ештеңе
айтылмаған еді, ал жаңа заңға сәйкес сақтандыру ұйымы
міндетті түрде органдарды қалыптастырады. Осыдан басқару
қызметкеріне арналған талаптардың статьялары. Осымен
сақтандырушының жаңа құқықтық статусында түсіндіріледі:
сақтандыру ұйымның ұйымдық - құқықтық формасы- акционерлік қоғам,
қайта құрылған сақтандыру ұйымның жабық- акционерлік қоғам.
Егер бұрын мемсақтқадағалау бір ай көлемінде лицензия
алу арқылы қарастырса, қазір мемлекеттік орган екі ай
қарайды. Бұл қажетті құжаттарға талап күшеюіне байланысты,
сонымен бірге олардың саны төрттен тоғызға дейін көбейді.
Сақтандыру қызметі әйтпесе сақтандыру брокерінің қызметінің
құқына лицензия алу үшін лицензиатшы осы қарайтын
мемлекеттік органға келесі құжаттарды тапсыру керек.
1) лицензия алу жайлы арыз ;
2) нотариальді түрде куәланған копиялар куәлігі мемлекеттік
тіркеу мен статистикалық карточка жайлы;
3) мемлекеттік тіркеуден өткен мекеме құжаттарының копиясы
нотариалды куәланған;
4)құжаттар, жарғылық капиталының минималды көлемдегі толық
төлемін растайтын, жеке капиталдың көлемі бойынша минималды
талаптарды орындайтын, осы істі қарайтын мемлекеттік
органдардың нормативті құқықтық актілермен қабылданған ;
5) жұмысшыларды басқару қызметіне алынған тұлғалар жайлы
мәліметтер;
6) сақтандыру ережелері;
7)ішкі аудит қызметі жайлы жағдай;
8) ұйымдық шаралар жоспарына сәйкес берілген, өткізілген
шаралар жайлы есеп берулер;
9)сәйкес мемлекеттік сақтандыру қадағалаушы органның құжаты
растайтын, құрылтайшыға - Қазақстан Республикасының бейрезидентке
сақтандыру брокерінің жарғылық капиталына қатысу рұқсат
етілген Қазақстан Республикасының резидентінен, әйтпесе мынадай
арыз, сәйкес мемлекеттің заңдылығы бойынша мұндай рұқсат талап
етілмейді.
2002 жылдың соңында жауапты заңның норманизациялаумен ВТО
стандартымен сақтандыру нарығының саласында ұлттық банк
актілер блогін ұсынды, қаралған және Қазақстанның Мәжіліс
Парламентіне үкімет ұсынған, өзіне келесі заң жобаларынан
тұрады: Сақтандыру төлемдеріне не кепілдік беретін қорлар
жайлы, Көлік құралдары иелеріне азаматтық- құқықтық
жауапкершілікті міндетті түрде сақтандыру жайлы,
Тасымалдаушының жолаушылар алдыңдағы азаматтық- құқықтық
жауапкершілігінің міндетті сақтандыруы, сонымен бірге
Сақтандыру қызметі жайлы заңға өзгертулер. Әкімшілік
құқықбұзушылық жайлы кодекс, заңдар көлік құралдарының
сұрақтарын реттейтін, Азаматтық құқық.
Осылайша Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беретін қор
жайлы заңның жобасы мемлекеттік саясатты іске асыру
шегінде өңделді сақтандырушылардың заңды қолайлығының қорғау
деңгейін көтеру үшін міндетті сақтандырудың сұрақтары
бойынша және ұлттық сақтандыру нарығына халықтың сенімділігі
болуы үшін.
Жоба міндетті сақтандыру келісім- шарты бойынша
сақтандырушылар кепілдеме беретін сақтандыру төлемдерін құруды
қарастырады, өкілеттіктері болып Ұлттық банк табылады. Бұл
қорлардың қатысушылары сақтандыру ұйымдары болуы керек,
сақ-тандырушының міндетті түрлерін іске асыратын.

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

2.1 ҚР-дағы сақтандыру ісінің даму тенденцияларын талдау

Экономикалық негізделген сақтандыру компаниялары басқа
сақтандырушылармен өз қарым – қатынастарын қайта сақтандыру негізгінде
құрады.
Сақтандыру нарығын дамытудың объективті негізі – кездейсок келеңсіз
жағдайға ұшыраған жағдайда жапа шеккедерге ақшайлай комек корсету арқылы
ұдайы өндірісшің үздіксіздігін қамтамасыз ету қажеттілігі.
Сақтандыру қарым – қатынасын жасасу үшін сақтанушылар – заңды немесе
жеке тұлға, қайсібір тасушымен – сақтандырушымен сақтандыру келісімшартын
рәсімдейді.
Сақтандырушы агенттер мен брокерлер сатушылар мен сатып алушылар
арасында делдалдық қызмет атқарады. Олар сақтандыру келісімшартын жасалуына
өз ықпалын тигізеді.
Осыған орай, сақтандыру нарағы – бұл сату – сатып алу объектісі болып
сақтандыру тобылатын, оған сұраныс пен ұсыныс қалыптасатын белгілі бір
экономикалық қарыш – қатностар саласы, ерекше элеуметтік – экономикалық
орта.
Сақтандыру нарығы – бұл өзара тәуелді жеке құрамдас бөліктерден және
үнемі өзара әрекеттесуші топтардан тұратын көп факторлы динамикалық жүйе
оның жеке құрамдас берушілермен өзара әрекеттесуші сақтандырушылардың
инфрақұрылымы.
Бұл жүйе ортамен жүйені қоршаған ортаның жүй еге әсері, жүйенің ортаға
ықпалы ретінде сипатталған сыртқы байланыстар көмегімен өзара әрекеттеседі.
Сонымен, сақтандыру нарығы- бұл екі жүйенің – ішкі және сыртқы
біртұтастығы. Ішкі жүйені толығымен сақтандырушы басқарады. Сыртқы жүйе –
сақтандырушы толық әсер ете алмайтын құрамдас бөліктерден тұрады. Сыртқы
орта ішкі ортаны қоршағандықтан, оны шектеп тұрады. Сақтандыру
компаниясының негізін құраушы ішкі айнымалылар – бұл: сақтандыру қызметі,
сақтандыру полистерін сатуды ұйымдастыру және сұраныс қалыптастыру жүйесі,
тарифтер жүйесі, сақтандырушылардың инфрақұрлымы. Қосымша айнымалылар:
- материалдық;
- қаржы;
- еңбек ресурстары;
Сыртқы ортаның негізгі элементтері – бұл: нарықтық сұраныс,
бәсекелестік, нарықтық инфрақұрлымы, мемлекеттік – саяси орта, әлеуметтік –
этикалық фактор, әлемдік сақтандыру нарығының конъюнктурасы. Ішкі және
сыртқы ортаға бөлу- біршама жалпы нарықтық жүйеде нақты нарықтың орны мен
мақсатты қызметін біршама нақтырақ анықтауға мүмкіндік беретін таза шарты
әдіс.
Қазақстанда сақтандыру нарығы 1989 жылдан қалыптасып келеді, содан
бері мемлекеттік сақтандыру монополист ретінде жалғыз, бірегей қызмет
етпейтін болды.
Жинақтау сақтандыру елімізде орын алған құнсыздану және ұлттық
валютаны енгізудің әсерінен елеулі шығынға ұшырады. Егер мемлекеттік
сақтандыру нарығының қалыптасуы мен дамуын қолданатын болса, онда оны
дамытуға мұқият көңіл бөлуі қажет.
Экономикалық нақтылы секторында өндіріс көлемінің құлдырауы және 90-шы
жылдардың басындағы оның тиімділігінің күрт төмендеуі сақтандыру нарығына
күшті ықпал етті. 1991-1993 жылдары Қазақстан Республикасында сақтандыру
бизнесінің қалыптасуы жер сілкінісі тәрізді өтті: ұйымдастырылмаған,
басқаруға көнбейтін және бақылаусыз.
1994 жылдың сәуірінде Қазақсатанда 350 –ге жуық акционерлік,
коммерциялық, жеке меншік және басқа сақтандыру компаниялары мен филиалдары
әрекет етті, олардың саны 1993 жылы 233 еді. Егер 1994 жыл соңында
сақтандыру іс-әрекетін жүзеге асыруға құқылы компаниялардың саны - 22
болса, 1995 жылы лицензиясы бар компаниялар саны 53-і болды, олардың
жарғылық қоры 403,7 млн.тг. құрады. Сақтандырудың барлық түрі бойынша
сақтандыру төлемдерінің көлемі өсті. 1995 жылы 1994 жылмен салыстырғанда
5,9 есе өсіп, 195,3 млн. тг. сақтандыру төлемі төленеді, бұл өткен жылмен
салыстырғанда 3,6 есе көп. Қаржы- несие, өндірістік – комерциялық,
инвестициялық және басқа копманиялардың өсуі сақтандыруы компанияларына
сақтандыру келісім шартын өз қалуымен жүргізуге, сақтандыру соммасының,
қайтарым, қоры шамасын өз бетінше анықтауға және олармен өз қызығушылығына
қарай айналысуына жағдай туғызды.
Әдісте, бұл мемлекеттің қаржы жүйесіне өз әсерін тигізді. Қазір барлық
өзгерістер экономиакның жадпы жағдайының салдары және сақтандыру
компанияларының алғашқы өсімі ақша қаражаттарының өндірістің шығынды
салаларын қаржы секторына құйылумен түсіндіріледі.
Өтпелі экономикадағы жүйесіз қалыптасулар өтпелі кезеңдегі
институционалды қайта құрулар экономикалық өрлеулерге емес, бір мезеттік
пайдаға бағытталуы осындай ортаның қалыптасуына әкеліп соқтырады. Мұнда
алып сату операциялары негізгі роль атқарады. Әрине, бұл сақтандыру
нарығының қалыптасуына әсер етпей қалмады. Бірақ бұл келеңсіз құбылысты
сақтандыру сыйлықтарының түсімен төмендеткенде сақтандырудың тәукеелді және
міндетті түрлерінің үлесі артты, нәтижесінде сияқты мен төлемдердің негізгі
соммасы ірі сақтандыру компанияларында шоғырландырып, шағын және қаржылық
тұрақсыз компаниялардың іс-әрекеті кері кетті.
1998 жылдың соңына қарай сақтандыру іс-әрекетін жүзеге асыруға
лицензия бар компаниялардың саны-71 болып, олардың жарғылық капитал
2213млн. тенгені құрады. Осы жылы сақтандырудың барлық бойынша төлемдар
түсімі 4195,2 млн. теңгеге жетті, 1220,2 млн теңге өтімі төленеді.
Қаржылық нарықтың қарқынды дамушы секменттерінің бірі Қазақстанда
сақтандыру нарығының қатысушылар санының төмендеуі 1998 жылдан басталып
байқалады.

Сурет 2

Нарықтың қатыныстарға көшу жағдайында қарсы несие сомасының құрамдас
бөлігі ретінде экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу және ары қарай
сақтауда маңызды рол атқарады.
Қазақстандық сақтандыру нарығының қалыптастыру жекеменшік және
акционерлік сақтандыру компанияларының пайда болуымен байланысты. Отандық
сақтандыру нарығының қалыптасуының бірінші кезеңінде белгілі бір шамада
шағын компанияларға болғандықтан нарықтың негізгі үлесі мемлекеттік
сақтандырудың үлесінде болды. Капиталдың аса өсімі байқалған жоқ,
компанияның операцияларда дамымаған. Бірақ, осыған қарамастан
сақтандырушылардың іс-әрекеті үшін біртіндеп экономикалық кеңестік
қалыптасыт.
Сақтандыру қарым-қатынасын реттейтін заң негізінің болмауы.
Сақтандыру нарығының даму процесіне едәуір кедергі келтіреді.
Сақтандыру компаниялары санының өзгеруі динамикасын қарастыра отырып,
сақтандыру нарығының ағындағы жағдайын қарастырамыз. Міндетті
сақтандыруға келгенде 1997 жылғы ерекше қарастыруға болады. Бұл 1996 жылы
шыққан ҚР Үкіметінің көлік құралдары иелерінің А.Қ.Ж міндетті түрде
сақтандыру ережесімен байланысты. Міндетті сақтандыруға сақтандыру
сыйлықтарының 90% жуығы көлік құралдары иелігінің азаматтық құқықтық
жауапкершілігін сақтандыру түскен түсілеге тиселі.
2003 жылы сақтандыру нарығын ынталандыратын міндетті түрде сақтандыру
бойынша бір қатар заңдар шықты осының нәтижесінде өткен жылы міндетті
сақтандыру көлемі 136,4% ке артты.
Бұл кезде Ресей федерациясында жарғылық қордың ең төменгі көлемі 2 млн
сом, Белорусияда 4 млн сом, нарықтық қатынас ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Сақтандырудың экономикалық мәні мен маңызы
Әлеуметтік туризм нарығының құрылымы
Қаржының басқа экономикалық категориялармен байланыс
Қаржының Қазақстан Республикасындағы ролі
Кәсіпкерлік саласындағы мүліктік сақтандыру шарттарының іс-тәжірбиеде қолданудың құқықтық механизмдері
Қазақстанның қаржы жүйесі
Экономикалық ұғымдар
Экономикалық категория ретінде сақтандыру
Қаржы нарығының теориялық негіздері
Мемлекеттің әлеуметтік қызметтері
Пәндер