15-16 ғ. жыраулар мен ақындар поэзиясындағы әлеуметтік ойлар

1. Кіріспе
1.1 XV.XVI ғ. тарихи жағдайға сипаттама.

2. Негізгі бөлім
2.2 XV.XVI ғ. ақындар мен жыраулар шығармаларындағы әлеуметтік ойларға талдау жасау.

3. Қорытынды

Әдебиеттер тізімі

XV-XVII ғасырлардағы көркем әдебиеттің жайын халық әдебиетінің жетістіктерінен де жете аңғарамыз. Бұл кезде ауыз әдебиетінде көркемдік дәрежесі жоғары көптеген эпостық жырлар туды. Осы жырлар негізінде, әдеби тіліміз де дами түсті. Жыраулық әдебиеттің әлеуметтік өмірге араласуы, қоғам мүддесін көтеруі күшейді.
XIII-XIV ғасырлар – моңғол шапқыншыларының зардапты дәуірі. Бұл кезде әдебиеттің дамуына қолайлы жағдай болмады. Әлеуметтік сипаттағы халықтық әдебиет тоқырап, тіршілік қызығынан түңілген сопылық поэзия өріс алды.
Қазақ хандығының дербес өмір сүруіне байланысты бұл тұста оның әдебиеті, әдеби тілі қалыптасуға бет алды.Ілкі шығармаларда жоқтау сияқты салт жыры,ертегі-аңыздар басымдау болса, кейін жеке адамды дәріптеген туындылар көбейіп, әдебиеттің мақсаттары айқындала бастады. Әуелі қиял-ғажайып аңыздар туды, онда адам баласының әр түрлі ғаламат күштерге қарсы күресі бейнеленді, кейіннен шетел шапқыншыларына қарсы тұрып, ерлік көрсеткен батырлар аңыз етіледі. Бұл жағдай тарихи сюжеттерді өмірге әкеледі. Ертедегі хандық мемлекеттердің жойқын шабуылдары батырлық сюжеттердің тууына жағдай жасады. Қолбасы батырлар не хандар дәріптеліп, олардың қаһармандық бейнелері жасалады. Эпостық жырлар пайда болады. Халықтық туындылардың ол бастағы шығарушылары шешендер мен жыраулар еді.

2.2.
Асан – аты аңызға айналып кеткен, даңқты адам, өз кезінің ірі қоғам қайраткері әрі шешен биі, әрі ойлы-сырлы жырауы. Халық аңыздарында Асанның үрім бұтағы, өмір деректері айтып берілген.
Қазақстан Ғылым академиясының қолжазба қорындағы көптеген аңыздарды салыстырғанда Асанның әкесі – Саятшы Сәбит, шешесі – Салиха, ал оның әйелінің аты – Күлжазира сұлу, баласы Абат батыр екені көрінеді. Асанның енді бір баласы жетім Жаңалы атаныпты. Ол Әз Жәнібекпен бірге қалмақ ханында бірнеше жыл кепілдікте жүрген. Оның жетім атануы, асылы, ол Асанға өкіл бала болып кеткен аға, інілерінің баласы болса керек. 1946 жылы жазып алынған тағы бір ел аңызында, Сәбит алыс сапарға шығып, бірнеше жыл бойына аң аулап кетеді екен. Асан аш-құрсақ жетім, шерменде болып өсіпті. Көзін ашқаннан жетімдік қайғысын тартқан жастың келешегі де қасіретсіз болмапты. Жасында жетімдік тауқыметін тартса, өскеннен кейін де ол – жұртының мұң-мұңқтажын армандап, болашағын ойлау, болжап толғанумен болып, шерменде бола беріпті. Осыдан халық оны Асанқайғы атапты-мыс. Осы қолжазбадағы енді бір аңызда Асанның аты Хасан екен дейді.
Халық өлеңдерінің бірінде Асанның арғы атасы , шыққан тегі көрсетіледі:

Асанның асыл түбі ноғай деймін,
Үлкендердің айтуы солай деймін.
Бұл сөзге анық – қанық емес едім,
Естігенім, тақсыр – ау,солай деймін.
Тегінде ноғай, қазақ - түбіміз бір,
Орманбет хан ордадан шыққан күнде,
Асан ата қайғырып айтыпты жыр.