Адам және адамгершілік

Адамгершілік адамзат қоғамның даму тарихы арқылы қалыптасып, әрбір дәуірдің өзіндік қайшылықтармен біте қайнасып, жетіледі. Сондықтан да адамгершіліктің мәнін австрактылы түрде қарап, оны адамдардың табиғатымен, биологиялық ерекшелігімен ғана байланыстыруға болмайды.
Адамзат тарихында адамгершілікке байланысты пайда болған категориялар: жомарттық, батырлық, ерлік, әділдік, қарапайымдылық, кішіпейілділік,адалдық, шыншылдық, ұяттлық, ар мен намыс, тағы басқалары. Бұлар сонау көне дәуірден басталып, күні бүгінге дейін өз маңызын жоғалтпаған. Сондай-ақ адамзаттың, әрбір адамның ішкі рухани адамгершілік дүниесінің негізгі формалары- үміт, сенім және махаббат үнемі даму үстінде болды.
Әрбір қоғам өзінің даму процесінеде адамгершілік категорияларын, оның мазмұнына көптеген өзгерістеренгізіп отырды. Мысалы, көне грек дәуіріндегі адамгершілік категориялары сол қоғамдағы тарихи, әлеуметтік, экономикалық процеске тығыз байланысты болып, сол заманның негізгі қозғаушы күші болды.
Құлдарды ешбір ойшыл, жазушы , тарихшы тағы басқалары адам деп есептемеді. Сөйтіп, ол қоғамда қалыптасқан дамгершілік категориялардың құлдарға ешқандай қатысы жоқ болып шықты. Одан кейінгі орта ғасырлық дәуірде де адамгершілік проблемалары дін жолымен шешіліп, құдай туралы идеологияның қолында болып, адамдарды бағындырудың құралына айналды. Ал капиталистік қоғам барлық қатынастарды заттық қатынастар арқылы шешпекші болғандықтан, адамның өзі мен күші сатылатын тауарға айналғандықтан, адамзат қалыптастырған адамгершілік категориялар қайшылыққа ұшырады, қанаушы таптың қолындағы рухани құралдарға айналды.
Қоғамдық қатынастар әр дәуірде әр түрлі болған. Дегенмен қоғамдық қатынастың қайсы кезеңінде де адамдардың қарым – қатынасының негізінде туған адамгершілік принциптері сақталды және ол қоғам өмірімен байланысты болды. Мейіл ол құл, шаруа, жұмысшы болсын, үстем тап тарапынан оларға қандай көзқарас қалыптаспасын, олардың арасында адамгершілік қасиеттері қалыптасты.
Мораль және адамгершлік өзара тікелей байланысты. Мораль- жеке адамның қоғамда өмір сүре алатын басқалармен үйлесімді қарым- қатынаста бола алатын қабілеті. Мораль- адамдардың ішкі дүниесінің көрінісі, оладың практикалық өмірдегі бейнесін жасайтын іс-әрекеті. Сонымен қатар өзінің мәні жағынан жеке –дара лық пен рулық тектің, адам мен адамзаттың арасындағы ізгілік ережелерінің жиынтығы. Осы жиынтық (мораль) арқылы әр адам өзінің адамдық қасиеттерін қалыптастырып, дамыта алады.