Еңбектің экономикалық мәні және ұйымның экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Еңбектің экономикалық мәні және ұйымның экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
1.1 Еңбектің экономикалық мәні және жеке құрамның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ... ... ..14
1.3 Ұйымның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 Енбекақы есебі
2.1 Еңбекақы түрлері, нысандары және жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.2 Орташа еңбекақы есептеудің негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.3 Еңбекақыдан шегерімдер мен ұсталымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.4 Еңбекақының синтетикалық және аналитикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... .49
3 Еңбекақы есебінің аудиті
3.1 Аудиттің мақсаты, міндеттері, ақпарат көзімен қамтамасыз етілуі ... ... ... ..53
3.2 Еңбекақы есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
3.3 Еңбекақыны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..78
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
1 Еңбектің экономикалық мәні және ұйымның экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
1.1 Еңбектің экономикалық мәні және жеке құрамның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ... ... ..14
1.3 Ұйымның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 Енбекақы есебі
2.1 Еңбекақы түрлері, нысандары және жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.2 Орташа еңбекақы есептеудің негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.3 Еңбекақыдан шегерімдер мен ұсталымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.4 Еңбекақының синтетикалық және аналитикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... .49
3 Еңбекақы есебінің аудиті
3.1 Аудиттің мақсаты, міндеттері, ақпарат көзімен қамтамасыз етілуі ... ... ... ..53
3.2 Еңбекақы есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
3.3 Еңбекақыны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..78
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың біртіндеп қалыптасып, баяу дамуының нәтижесінде еңбек өнімділігі аумағында еңбек ақы жұмыс күшінің құны болып табылады, ал ол жұмыскердің тіршілігі үшін қажетті жағдай жасайды.
Еліміздің экономикалық өзгерістері мен әлеуметтік дамуына, сонымен қатар нарықтық шаруашылыққа өтуімен байланысты, еңбекақы төлеу саясатында және әлеуметтік қолдау, сонымен қатар қызметкер құқығы тұрғысында едәуір өзгерістер енгізгенін байқаймыз. Мемлекеттің осы саясатты жүзеге асыру қызметі - еңбекақы төлеу жүйелері мен формаларын, еңбекақы көлемін, және оның нәтижелерін материалды ынталандыру бойынша өз бетімен шешім қабылдайтын жалпы айтқанда еңбек ұйымдастыру мен жалақыландыру саласында тәуелсіз ұйымдарға берілген. Жалпы кез – келген ұйым еңбекақы төлеудің жүйесі мен формасын ұйым алдындағы міндеті мен ерекшелігіне сәйкес қабылдауға құқылы. Еңбекақы жөніндегі саясат кәсіпорында басқарудың құрамды бөлігі болып табылады және оның қызметінің тиімділігі оған елеулі ықпал етеді. Себебі, еңбекақы - жұмыс күшін тиімді пайдаланудағы ынталандырудың маңыздысының бірі.
"Еңбекақы" деген ұғымның өзі қазіргі таңда жаңа бір мағыналарға ие болып, табыс табудың жаңа бір түрлерін қамтып келе жатыр.
Еңбекақы - қызметкерлердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген еңбек шарты және лауазым нұсқауына байланысты төлем. Жұмысшының жасаған жұмысының қаншалықты көлемді, жұмыс саны қаншалықтылығына, жұмысшының атқарылған жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы есептеліп анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып табылады. Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс нәтижесіне байланысты төленеді. ҚР Еңбек Кодексіне [1] сәйкес, жеке еңбек шартына және ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс баруші өзіне қызмет көрсетуге жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып келеді. Жұмысшыларына еңбекақы төлеуден жалтарған тұлға, толығырақ жұмыс беруші тұлға ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес, қарсылығының көлемі мен ауқымдылығына тіелей байланысты бола отырып, жауапқа тартылады. Жеке еңбек келсім шартында міндетті түрде еңбекақы төлеу шарты болуы қажет. Жұмыс беруші жұмысшыларға жалақының мөлшерін еркін орнатады және ол ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес минималды жалақыдан төмен болмауы керек. Жалақы жеке және ұжымдық жұмыс нәтижесіне берілуі мүмкін.
Қазіргі уақытта келесі себептерге байланысты еңбекақыны төлеуде дағдарыстық жағдайлар қалыптасып отыр :
Біріншіден, еңбек күші өзінің шынайы құнымен бағаланбайды.
Екіншіден, мотивациялық саясатты жүргізуді қиындатып отырған - еңбекақының ынталандырушы фактор ретінде өз күшін жоюы.
Үшіншіден, ұйымның еңбекақы төлемдерін жүйелі түрде жүргізбеуі болып табылады.
Еліміздің экономикалық өзгерістері мен әлеуметтік дамуына, сонымен қатар нарықтық шаруашылыққа өтуімен байланысты, еңбекақы төлеу саясатында және әлеуметтік қолдау, сонымен қатар қызметкер құқығы тұрғысында едәуір өзгерістер енгізгенін байқаймыз. Мемлекеттің осы саясатты жүзеге асыру қызметі - еңбекақы төлеу жүйелері мен формаларын, еңбекақы көлемін, және оның нәтижелерін материалды ынталандыру бойынша өз бетімен шешім қабылдайтын жалпы айтқанда еңбек ұйымдастыру мен жалақыландыру саласында тәуелсіз ұйымдарға берілген. Жалпы кез – келген ұйым еңбекақы төлеудің жүйесі мен формасын ұйым алдындағы міндеті мен ерекшелігіне сәйкес қабылдауға құқылы. Еңбекақы жөніндегі саясат кәсіпорында басқарудың құрамды бөлігі болып табылады және оның қызметінің тиімділігі оған елеулі ықпал етеді. Себебі, еңбекақы - жұмыс күшін тиімді пайдаланудағы ынталандырудың маңыздысының бірі.
"Еңбекақы" деген ұғымның өзі қазіргі таңда жаңа бір мағыналарға ие болып, табыс табудың жаңа бір түрлерін қамтып келе жатыр.
Еңбекақы - қызметкерлердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген еңбек шарты және лауазым нұсқауына байланысты төлем. Жұмысшының жасаған жұмысының қаншалықты көлемді, жұмыс саны қаншалықтылығына, жұмысшының атқарылған жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы есептеліп анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып табылады. Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс нәтижесіне байланысты төленеді. ҚР Еңбек Кодексіне [1] сәйкес, жеке еңбек шартына және ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс баруші өзіне қызмет көрсетуге жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып келеді. Жұмысшыларына еңбекақы төлеуден жалтарған тұлға, толығырақ жұмыс беруші тұлға ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес, қарсылығының көлемі мен ауқымдылығына тіелей байланысты бола отырып, жауапқа тартылады. Жеке еңбек келсім шартында міндетті түрде еңбекақы төлеу шарты болуы қажет. Жұмыс беруші жұмысшыларға жалақының мөлшерін еркін орнатады және ол ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес минималды жалақыдан төмен болмауы керек. Жалақы жеке және ұжымдық жұмыс нәтижесіне берілуі мүмкін.
Қазіргі уақытта келесі себептерге байланысты еңбекақыны төлеуде дағдарыстық жағдайлар қалыптасып отыр :
Біріншіден, еңбек күші өзінің шынайы құнымен бағаланбайды.
Екіншіден, мотивациялық саясатты жүргізуді қиындатып отырған - еңбекақының ынталандырушы фактор ретінде өз күшін жоюы.
Үшіншіден, ұйымның еңбекақы төлемдерін жүйелі түрде жүргізбеуі болып табылады.
1 2007 жылғы 22 мамырдағы №132-135 (24710) ҚР Еңбек Кодексі (2010 жылғы 27 мамырдағы № 279-IV Заңдарымен енгізілген өзгерістер және толықтыруларымен берілген).
2 ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы «өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңы 19.02.2007.
3 Аудит Халықаралық стандарттары -1,2т Алматы, 2001.
4 2007 жылғы 28 ақпан №329-II Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы.
5 ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексі 2011 жылғы қаңтардың 24-і № 399-ІV.
6 № 2 Ұлттық қаржылық есептілік стандарты .
7 Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары-ХҚЕС.
8 Жұмабаев С.К.Еңбек рыногы экономикасы:Оқу құралы.-Алматы:Қазақ университеті, 2003.-171б.
9 Экономикалық теория:Оқу құралы ⁄ Я.Ә.Әубәкіров,Б.Б.Байжұмаев, Ф.Н.Жақыпова,Т.П.Табеев.-Алматы:Қазақ университеті,1999.-280 б.
10 Бибатырова И.А. Государственное регулирование национальной экономики: Учебное пособие.-Алматы:Қазақ университеті,2004.-106 с.
11 Рахимбекова Р.М., Кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж.., Салменова А. «Финансовый учет на предприятии». Алматы, Экономика 2003.
12 Типовой план счетов бухгалтерского учета. Утв. приказом Министра финансов РК от 18.08.2007 г. № 438.
13 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.Ю. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы. 2002.
14 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. «Қаржылық есеп». Алматы, 2001.
15 Сұлтанова Б.Б. «Салық есебі» Алматы: Экономика, 2008.-240 б.
16 Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Алматы: Экономика, 2004.
17 Толпаков Ж.С. «Бухгалтерлік есеп». Қарағанды 2009.
18 Баймұханова С.Б. «Қаржылық есеп». Алматы, 2007.
19 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. «Қаржылық есеп». Алматы, 2001.
20 Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А., «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері». Алматы, 2006.
21 Абленов Д.О. Аудит негіздері.- Алматы, 2006.
22 Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит: Оқулық.- Алматы: 2006.
23 Дуйсембаев К.Ш., Игенбердиева С.К. « Аудит и анализ финансовой отчетности » Алматы: « ЭКОНОМИКА » 2000 г.
2 ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы «өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңы 19.02.2007.
3 Аудит Халықаралық стандарттары -1,2т Алматы, 2001.
4 2007 жылғы 28 ақпан №329-II Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы.
5 ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексі 2011 жылғы қаңтардың 24-і № 399-ІV.
6 № 2 Ұлттық қаржылық есептілік стандарты .
7 Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары-ХҚЕС.
8 Жұмабаев С.К.Еңбек рыногы экономикасы:Оқу құралы.-Алматы:Қазақ университеті, 2003.-171б.
9 Экономикалық теория:Оқу құралы ⁄ Я.Ә.Әубәкіров,Б.Б.Байжұмаев, Ф.Н.Жақыпова,Т.П.Табеев.-Алматы:Қазақ университеті,1999.-280 б.
10 Бибатырова И.А. Государственное регулирование национальной экономики: Учебное пособие.-Алматы:Қазақ университеті,2004.-106 с.
11 Рахимбекова Р.М., Кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж.., Салменова А. «Финансовый учет на предприятии». Алматы, Экономика 2003.
12 Типовой план счетов бухгалтерского учета. Утв. приказом Министра финансов РК от 18.08.2007 г. № 438.
13 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.Ю. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы. 2002.
14 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. «Қаржылық есеп». Алматы, 2001.
15 Сұлтанова Б.Б. «Салық есебі» Алматы: Экономика, 2008.-240 б.
16 Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Алматы: Экономика, 2004.
17 Толпаков Ж.С. «Бухгалтерлік есеп». Қарағанды 2009.
18 Баймұханова С.Б. «Қаржылық есеп». Алматы, 2007.
19 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. «Қаржылық есеп». Алматы, 2001.
20 Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А., «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері». Алматы, 2006.
21 Абленов Д.О. Аудит негіздері.- Алматы, 2006.
22 Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит: Оқулық.- Алматы: 2006.
23 Дуйсембаев К.Ш., Игенбердиева С.К. « Аудит и анализ финансовой отчетности » Алматы: « ЭКОНОМИКА » 2000 г.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Еңбектің экономикалық мәні және ұйымның экономикалық көрсеткіштерінің
сипаттамасы
1.1 Еңбектің экономикалық мәні және жеке құрамның
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..7
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің
сипаттамасы ... ... ... ... ..14
1.3 Ұйымның есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..19
2 Енбекақы есебі
2.1 Еңбекақы түрлері, нысандары және
жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Орташа еңбекақы есептеудің
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..40
2.3 Еңбекақыдан шегерімдер мен
ұсталымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.4 Еңбекақының синтетикалық және аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ...49
3 Еңбекақы есебінің аудиті
3.1 Аудиттің мақсаты, міндеттері, ақпарат көзімен қамтамасыз
етілуі ... ... ... ..53
3.2 Еңбекақы есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .60
3.3 Еңбекақыны
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..81
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...82
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың
біртіндеп қалыптасып, баяу дамуының нәтижесінде еңбек өнімділігі аумағында
еңбек ақы жұмыс күшінің құны болып табылады, ал ол жұмыскердің тіршілігі
үшін қажетті жағдай жасайды.
Еліміздің экономикалық өзгерістері мен әлеуметтік дамуына, сонымен
қатар нарықтық шаруашылыққа өтуімен байланысты, еңбекақы төлеу саясатында
және әлеуметтік қолдау, сонымен қатар қызметкер құқығы тұрғысында едәуір
өзгерістер енгізгенін байқаймыз. Мемлекеттің осы саясатты жүзеге асыру
қызметі - еңбекақы төлеу жүйелері мен формаларын, еңбекақы көлемін, және
оның нәтижелерін материалды ынталандыру бойынша өз бетімен шешім
қабылдайтын жалпы айтқанда еңбек ұйымдастыру мен жалақыландыру саласында
тәуелсіз ұйымдарға берілген. Жалпы кез – келген ұйым еңбекақы төлеудің
жүйесі мен формасын ұйым алдындағы міндеті мен ерекшелігіне сәйкес
қабылдауға құқылы. Еңбекақы жөніндегі саясат кәсіпорында басқарудың
құрамды бөлігі болып табылады және оның қызметінің тиімділігі оған
елеулі ықпал етеді. Себебі, еңбекақы - жұмыс күшін тиімді пайдаланудағы
ынталандырудың маңыздысының бірі.
"Еңбекақы" деген ұғымның өзі қазіргі таңда жаңа бір мағыналарға ие
болып, табыс табудың жаңа бір түрлерін қамтып келе жатыр.
Еңбекақы - қызметкерлердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген
еңбек шарты және лауазым нұсқауына байланысты төлем. Жұмысшының жасаған
жұмысының қаншалықты көлемді, жұмыс саны қаншалықтылығына, жұмысшының
атқарылған жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы
есептеліп анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру
жолдары болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып табылады.
Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс нәтижесіне
байланысты төленеді. ҚР Еңбек Кодексіне [1] сәйкес, жеке еңбек шартына және
ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс баруші өзіне қызмет көрсетуге
жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып келеді.
Жұмысшыларына еңбекақы төлеуден жалтарған тұлға, толығырақ жұмыс беруші
тұлға ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес, қарсылығының көлемі мен ауқымдылығына
тіелей байланысты бола отырып, жауапқа тартылады. Жеке еңбек келсім
шартында міндетті түрде еңбекақы төлеу шарты болуы қажет. Жұмыс беруші
жұмысшыларға жалақының мөлшерін еркін орнатады және ол ҚР Еңбек Кодексіне
сәйкес минималды жалақыдан төмен болмауы керек. Жалақы жеке және ұжымдық
жұмыс нәтижесіне берілуі мүмкін.
Қазіргі уақытта келесі себептерге байланысты еңбекақыны төлеуде
дағдарыстық жағдайлар қалыптасып отыр :
Біріншіден, еңбек күші өзінің шынайы құнымен бағаланбайды.
Екіншіден, мотивациялық саясатты жүргізуді қиындатып отырған -
еңбекақының ынталандырушы фактор ретінде өз күшін жоюы.
Үшіншіден, ұйымның еңбекақы төлемдерін жүйелі түрде жүргізбеуі болып
табылады.
Еңбек және еңбекақыны ұйымдастырудың жаңа жүйелері қызметкерлерді
материалды ынталандырумен қамтамасыз етуі керек. Яғни мұндай нәтижеге жету
үшін әр қызметкердің өзіндік қабілеттіліктері мен біліктілігін ескере
отырып, әр еңбеккерге жеке еңбекақы тағайындау қажет деп ойлаймын. Яғни бұл
жерде жалақы көлемі өндірілген өнімнің сұранысына, ақпараттық немесе басқа
да қызметтерге, жасалған жұмыстардың сапасы мен бәсекелестігіне және де
міндетті түрде ұйым қаржылық жағдайына тікелей байланыста болады.
Ұйымдардың, яғни, жұмыс беруші тұлғалардың өз жұмысшыларына
еңбекақыны бекітілген заңдар мен нормативтерге сай есептелгендігін
қадағалау, бақылау жұмыскерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті
тақырыбының басты мақсаты болып табылады. Бұл процесс әрқашан да
нормативтік құжаттарға сай жүргізіліп отырғаны абзал[2].
Таңдалған тақырыптың өзектілігі еш күмән тудырмайтын сұрақтардың
бірі, себебі ол бухгалтерлік есептің маңызды бір бөлігі болып келеді.
Сонымен қатар еңбекақының көлемі халықтың өмір сүру деңгейіне яғни әл-
ауқатына байланыстылығымен де жұмыстың өзектілігін айқындауға болады.
Халықаралық стандарттарға және ҚР-ның бухгалтерлік есеп және аудит туралы
зандылықтарына сәйкес оны дұрыс ұйымдастыру өз кезегінде өнімнің өзіндік
құнына өз әсерін тигізіп отырмақ[3]. Жалпы жоғарыда көрсетілген
мәліметтерге сүйене отырып таңдалған тақырыптың қазіргі таңда өзекті
мәселелердің бірі деп сеніммен айтуға болады[4].
Зерттеу объектісі: "Алматы қаласының бокс федерациясы" заңды
тұлғалардың қауымдастық нысанындағы бірлестігі болып табылады.
Зерттеу пәні: еңбекақы есебінің теориялық және практикалық
аспектілері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты еңбекақы есептеу мен ұйымдастыру
операцияларының ең маңызды жағдайларын анықтау, "Алматы қаласының бокс
федерациясы" заңды тұлғалардың қауымдастық нысанындағы бірлестігінің
жұмысшыларымен еңбекақы бойынша есеп айырысу есебін және аудитінің
ұйымдастырылуын зерттей отырып талдау жасау. Және зерттеліп отырған Алматы
қаласының бокс федерациясының ЗТБ қарастырылатын есеп ережелері мен
қағидаларының сақталатындығына және шегерімдер мен ұсталымдардың заңға
сәйкес ұсталғандығына [5] көз жеткізу.
Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер алдыға қойылып
шешіледі:
- жалпы еңбектің экономикалық мәні мен түрлері, нысандары мен
жүйелерін анықтау;
- еңбекақы есептеудің негіздері және одан ұсталымдар мен шегерімдерді
зерттеу;
- еңбекақының синтетикалық және аналитикалық есебін талдау;
- еңбекақы аудиті және оның ақпаратпен қамтамасыз етілуі.
Сонымен қатар практика жүзінде ұйымдағы еңбекақы есебі, ұйымның негізгі
экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы мен ұйымның есеп саясатын
зерделеу.
Жұмыстың теориялық және методологиялық негізі:
Қазақстан республикасының Қаржы министрлігінің 2007 жылғы 21 маусымдағы
№217 №2 Ұлттық қаржылық есеп стандарттары [6], Халықаралық қаржылық
есептілік стандарттары [7], ұлттық және шет ел ғалымдарының жұмыстары,
диссертациялар, бухгалтерлерге арналған басқа да журналдар, сонымен қатар
көптеген отандық және басқа да елдердің зерттеушілері мен ғалымдарының
оқулықтарын қолданамыз.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс үш бөлімге
бөлініп қарастырылады :
Бірінші бөлімде тәжірибе негізінде нақты бір ұйымның еңбекақы есебін
жүргізу әдістері мен ерекшеліктері қарастырылады.
Екінші бөлімде еңбекақы есебі туралы ақпараттар ашып көрсетіледі.
Ал соңғы бөлімде еңбекақы есебінің аудиті қарастырылады.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған 23
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұратын 81 бет компьютерде терілген
13 кесте, 1 сурет келтірілген.
1 Еңбектің экономикалық мәні және ұйымның экономикалық
көрсеткіштерінің сипаттамасы
1. Еңбектің экономикалық мәні және жеке құрамның есебі
Тауар және қызмет өндірісінде пайдаланылатын барлық экономикалық
ресурстар ішінде маңыздысы - еңбек. Бұл бірқатар себептермен түсіндіріледі,
олардың ішінде келесілерді айтуға болады:
Біріншіден, жұмысқа жарамды қоғамның әрбір мүшесі еңбек нарығының
субъектісі болып табылады;
Екіншіден, ресурс иесі, яғни жұмысшылардың алатын еңбекақысы кез -
келген елдегі көптеген жанұялардың негізгі табысы болып табылады;
Үшіншіден, жұмысбастылық, жұмыссыздық, жалақы деңгейі туралы
мәселелер мемлекет саясатының экономикалық және саяси күресінің объектісі
болып табылады.
Еңбек нарығында жұмыс күші бір жағынан сатылады, ал екінші жағы оны
сатып алады. Сондықтан жұмыс күші деген ұғымға тоқталайық. Жұмыс күші
дегеніміз адамның физикалық және ой қабілеті, осы қабілетті ол материалдық
және рухани игіліктерді өндіруде пайдаланады. Жұмыс күші деген ұғым
экономикада жалданып жұмыс істеп жүргендердің нақтылы еңбекте пайдаланатын
қабілеттері. Жұмыс күшінің еңбекке деген қабілеті әртүрлі болады, алайда
еңбек ету кезінде олардың барлығы бірдей пайдаланылмайды. Сондықтан,
жұмыс күшінің нақтылы еңбекке қажет қабілеттері бағаланады, белгілі кәсіп
жасауға жұмсалынған жұмыс істеу қабілеттері өмірге, тіршілікке қажет
заттарға айырбасталынады. Демек, еңбек нарығы дегеніміз жұмыс істеп
жүрген жұмыс күші нарығы. Ол қоғамда туған жұмыс күшіне деген сұраныспен,
кәсіптік қабілетпен , оны бағалаумен, жұмыс күшін белгілі уақыт ішінде
пайдалану қатынастарымен байланысты. Бұл жерде айырбастау , сату - сатып
алу объектісі ретінде еңбекке деген қабілеттің істе көрінуі, басқаша
айтқанда, іске қосылған жұмыс күші болмақ. Сонымен еңбек нарығына
төмендегідей анықтамалар беруге болады.
Еңбек нарығы - бұл жұмыс күшіне сұраныс пен ұсынысты қалыптастыру
ортасы. Жұмысшы өзінің еңбекке қабілеттінің иесі болған жағдайда ғана еңбек
нарығы жүзеге асады. Еңбек нарығы арқылы жұмыс күшінің белгілі бір уақытқа
сатылады.
Р.З.Лившицтің пікірі бойынша, еңбек нарығы - бір жағынан жұмыс күшіне
сұраныс, оған қажеттілік, ал екінші жағынан жұмыс күшінің ұсынысы,
қажеттіліктерді қанағаттандыру мүмкіндіктерінің түйісу ортасы болып
табылады. Бұл орта қазіргі қоғамның өмірінде маңызды ортаның бірі, мұнда
өндірістік және әлеуметтік мұқтаждықтар қиылысады.
Еңбек нарығы пайда болуы және іске кірісуі үшін ең кем дегенде оның
құрылымында мына бөліктер болу қажет:
- еңбек нарығының субъектілері;
- субъектілер қабылдаған экономикалық бағдарламалар, шешімдер мен заң
нормалары;
- нарық механизмі;
- жұмыссыздық және оған байланысты әлеуметтік төлемдер;
- нарық инфрақұрылымы;
Еңбек нарығының жоғарыда аталған бөліктері бірлесіп жұмыс күшіне деген
сұраныс пен оның ұсынысын теңестіруге, адамдарды еңбекке және қызмет түрін
еркін таңдау құқын іс жүзінде асыруға белгілі әлеуметтік қорғау жүйесін
құруға бағытталады [8].
Еңбек нарығы жұмыс күшіне сұраныс пен ұсынысты, оның бағасын және
бәсекелестігін құрады. Еңбек нарығы жалпы сұраныс пен ұсыныс заңдарына
бағына отырып, ерекше сипаттағы басқа тауарлар нарығынан айқын
ерекшеліктері бар нарықты бейнелейді. Мұнда реттеуші тек макро - және
микроэкономикалық емес, сонымен қатар әлеуметтік - психологиялық факторлар
да орын алады.
Жұмыс күшінің ұсынысы еңбек еткісі келетін адамдардың жасы, білімі,
кәсіби-біліктілік деңгейімен және сол адамдардың санымен анықталады. Жұмыс
күшін ұсыну бірінші ретте демографиялық факторлармен анықталады. Еңбек
ұсынысы - еңбек нарығында өз жұмыс күшін ұсынатын елдегі экономикалық
белсенді халықтың жиынтығы.
Еңбек нарығы - бұл еңбек қызметін сатушылар мен сатып алушылардың өзара
байланыс саласы. Ол белсенді түрде жұмыс іздеушілерді және жалдамалы
жұмысшы ретінде тұрақты жұмысбастыларды қамтиды. Басқа сөзбен айтқанда ол
жұмыссыздардың да, жұмысбастылардың да еңбек саласын, жұмыс күшінің барлық
жиынтығын қамтиды, сәйкесінше еңбек қатынастарының бар спектрін: жалақы
мәселелерін, еңбек шартын, кәсіпорындарда жұмысбастылықты тұрақтандыруды,
еңбекке мотивацияны, кадрларды дайындау және қайтара дайындауды және т. б.
Жоғарыда айтылғандай, еңбек нарығы басқа ресурстар нарығынан
ерекшеленеді. Оның ерекшеліктерінің ішінен маңыздыларын атап көрсететін
болсақ:
Біріншіден қазіргі жағдайда еңбек нарығы адамдық капитал нарығы
ретінде көрінуде.
Адамдық капитал өндірісі физикалық капитал өндірісі сияқты
инвестицияны, ағымдағы тұтыну зиянына белгілі қаражат аударуды талап етеді.
Сәйкесінше адамдық капитал негізгі физикалық капиталға ұқсас уақыт өтуіне
қарай оған кеткен шығындарды өтейді, жоғары жалақы ретінде қайтарым береді
немесе жоғары қанағаттану әкелетін жұмысты орындау қабілетін иемденуді
береді. Сонымен бірге, адамдық капитал - капиталдың ерекше формасы. Ол оны
таратушы тұлғадан бөлінбейді. Әр түрлі материалдық - заттай және қаржы
активтеріне қарағанда, ол сату - сатып алу нысыны болмайды және де ол
кепілдеме ретінде қолданылмайды. Сондықтан адамдық капитал физикалық
капиталдан ерекшеленеді.
Екіншіден, өтімділік деңгейімен, яғни ақшалай формаға өтуімен
ерекшеленеді. Адамдық капиталдың тек көрсететін қызметтері ғана сатылады
және сатып алынады. Бұған байланысты оны азырақ өтімді актив ретінде
қарастыруға болады.
Үшіншіден, өтімділіктің төмен деңгейіне қатысты адамдық инвестициялар
жоғары тәуекелділікпен байланысты.
Төртіншіден, адамдық капиталға инвестицияны адамның бастапқы өмір
кезеңінде салады, себебі олардың пайдалылығы адамдық капиталдың енді қызмет
атқаратын мерзіміне тәуелді.
Бесіншіден, жинақталуына байланысты пайдалылығы төмендейтін физикалық
капиталға қарағанда, адамдық капиталға инвестициялардың көбеюінен табыс
өседі.
2) Адамдық капитал өтімді болмағандықтан, еңбек нарығында сатып алушы
оны пайдалануға құқық алғанда, ол құқығын орындауы керек еркін тұлғамен
байланысқа түседі.
3) Қазіргі инновациялық экономикадағы қоғамдық мұқтаждықтар құрылымында
болған өзгерістерге байланысты келісімде ақшаға байланысты емес аспектілер
үлкен рөл ойнай бастады. Бұл еңбек мазмұны және жағдайы, кәсіби өсуге
мүмкіндік, еңбек жағдайында жұмысшылардың өзін көрсетуі және т. б.
Еңбек нарығының негізгі элементтері: жұмыс күші, еңбек, жалақы
жұмысбастылық және жұмыссыздық.
Жұмыс күші ерекше тауар болып табылады. Оның өндірістік сипаты
бәсекелестік экономиканың тиімділігін анықтайды. Сонымен бірге, жұмыс күші
ерекше тауар.
Статистикада жұмыс күшіне, әдетте, барлық жұмысбасты және
жұмыссыздардың барлық саны жатады. Бұл ұғымның синонимі экономикалық
белсенді халық. Жұмыс күшінің белгілі бір бөлігін өз бетімен
жұмысбастылар құрайды, олар негізінен кәсіпкерлер және басқа еркін мамандық
иелері.
Сонымен бірге еңбек ресурстары деген ұғымды да көрсетуге болады. Оның
құрамына жұмысы бар жұмыс күші және еңбекке жарамды халық, үй
шаруашылығында жұмыс істейтіндер жатады. Еңбек ресурстары және жұмыс күші
категорияларын біріктіретін белгі осы екеуінің де рухани және физикалық
мүмкіндктердің жиынтығының болуы.
Жұмыс күші тек еңбек процесінде ғана шыңдалады. Еңбек - бұл жұмыс күшін
тұтыну. Жұмыс күші және еңбек арасында айырмашылық бар. Еңбек - жұмысшының
функциясы, ал жұмыс күші - потенциалды қасиеті. Еңбек қажеттіліктерді
жоғарлату заңының, құн заңының, сұраныс және ұсыныс заңының байланыстырушы
буыны.
Еңбек қандай қатынаста болмасын физикалық және ой еңбегі болып бөлінсе
де , ол қоғам өмірінде - жалғыз құрал, ал индивидке - негізгі өмір сүру
құралы болып табылады.
Жұмысбастылық - бұл динамикалық түрде өзгеріп отыратын әлеуметтік -
экономикалық категория, ол белгілі бір уақытта және кеңістікте
қалыптасатын жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысы , сәйкесінше сапасы мен
санының арасындағы пропорцияларға байланысты. Жұмысбастылық еңбекке жарамды
халықтың барлық қоғамдық пайдалы қызметке қатысуымен анықталады.
Еңбек - бұл адамдардың белгілі бір уақыттағы қызметі. Әрбір еңбек
тоқтатыла алады, мысалы демалыс уақытына. Жұмысбастылықтың еңбектен
айырмашылығы, бұл белгілі бір жұмыс орнына нақты еңбекке жұмысшыны қосу
туралы адамдар арасындағы әлеуметтік - экономикалық қатынас. Жұмысшы қандай
да бір шаруашылықтың кешенді жүйесінде болғанда, бұл әлеуметтік -
экономикалық қатынастар үзілмейді. Яғни, жұмысбасты болу үшін адамның
қандай да бір жұмыс орнымен байланысты болуы жеткілікті.
Нарықтық экономикаға көшуге байланысты “толық жұмысбастылық” ұғымы
қалды, бірақ ол түбегейлі өзгеріске ұшырады. Толық жұмысбастылық болады,
егер халықтың жұмыс орнына ғана мұқтаждығы емес, сонымен қатар оның сапалық
белгілері: мамандық, еңбек жағдайы, жұмыс күнінің ұзақтығы және т. б.
ескерілетін болса. Толық жұмысбастылықпен қатар толымсыз жұмысбастылық
термині де қолданылады , яғни жұмыс күшін тиімсіз, өнімсіз пайдалану. Оның
екі формасы бар: көрінетін толымсыз жұмысбастылық, ол жұмыс уақытын
қысқартумен байланысты және жасырын - біліктілікті тиімсіз пайдалану,
еңбектің төмен өнімділігі.
Еңбек нарығының жұмыс істеуінің тұрақты факторы жұмыссыздық болып
табылады және ол қоғамның әлеуметтік - экономикалық шығындарына байланысты.
ол еңбек нарығында белгілі бір жұмыс күшінің қажетсіздігі мен байланысты.
Еңбек басқа өндіріс факторлары сияқты жалақы деп аталатын табыс
әкеледі. Жалақы еңбекке марапаттау ретінде көрінеді.
Маркстік концепция біріншіден, еңбек болашақ құнның қайнар көзі, сол
себепті оның құны жоқ, тауар емес деп дәлелдейді. Бұл мынаған негізелген,
сатылатын еңбек емес, жұмысшының еңбекке деген қабілеттілігі , яғни жұмысшы
мен оның жанұясының өмір сүру құраланың құнын анықтайтын жұмыс күші
көрінеді.
Екіншіден, жалақы ретінде еңбектің барлық өнімі емес, тек қажеттісі,
яғни жұмыс күшінің орнын толтыратыны төленеді.
Үшіншіден, тауар құнында басқа факторлардың да құны көрінеді.
Сонымен, жалақы дегеніміз - бұл жұмыс күшінің баға және құн формасында
көрініс беруі.
Неоклассиктер теориясы негізінде басқаша, біріншіден, олар жалақыны
еңбекке баға ретінде қарастырады, екіншіден, оларды жалақының мәні емес,
сұраныс пен ұсыныс арақатынасы арқылы дәстүрлі түрде анықталған оның
деңгейі қызықтырады. Еңбекке сұраныс пен ұсыныс теңдескен жерде жалақының
тепе - теңдік деңгейі орнатылады.
Номиналды жалақы деп жұмысшыға өзінің еңбегі үшін төленетін ақша сомасы
аталады.
Нақты жалақы дегеніміз алынған ақша сомасына толып жатқан өмірлік
игіліктер мен қызметтерді иемдену мөлшерімен өлшенеді. Ол номиналды
жалақымен тікелей байланыста және тауар мен қызметтерге баға деңгейіне кері
байланыста тұр [9].
Жалақы екі формада болады - мерзімді және кесімді.
Мерзімді жалақы жұмыс ұзақтығымен анықталады. Оның өлшемі еңбектің
сағатына төлем болып табылады.
Кесімді төлемде жалақы өндірілген өнім көлеміне байланысты болады.
Оның өлшемі бір бұйым бағасын бұйым санына көбейту арқылы анықталады.
Еңбек нарығының тағы бір элементі жұмыссыздық. Жұмыссыздық - еңбекке
жарамды халықтың бір бөлігі өз мамандығы бойынша немесе жалпы жұмыс таба
алмайтын экономика жағдайы.
Карл Маркс пікірі бойынша жұмыссыздық мына жағдайларда туады:
1) өндіріс еңбекке жарамды халыққа қарағанда баяу өседі, және
елдегі халықтың бір бөлігі артық болып қалады;
2) жаңа машиналар өндірісте адамдарды ауыстырады және адамдар
қажетсіз болып қалады;
3) сұраныс құрылымы өзгереді.
Жұмыссыздықтың келесі түрлері бар:
Фрикциялық жұмыссыздық - жұмысшылардың бір жұмыс орнынан екіншісіне
ауысуымен байланысты. Ауысу нәтижесінде бұл адамдар жұмыстар арасында
қалатындай болады. Әкономистердің көбісі фрикциялық жұмыссыздықтың белгілі
бір деңгейінің бар болуы нарықтық экономикасындағы жалтармайтын, белгілі
шамада қалаулы факт болатындығын, себебі жұмысшы үшін табыстың жоғарырақ
болу мәселесінің шешілуі, ал қоғам үшін - еңбек ресурстарының
оңтайланғандырақ үйлестіруі бұл ауысуға байланысты деп есептейді.
Құрылымдық жұмыссыздық кезінде жұмыссыздардың бар болуы мен бос
орындардың кәсіптік және жағрафиялық сәйкессіздіктің және кәсіптік дайындық
деңгейінің жетіспеушілігінің бар болуымен қатар жүреді.
Циклдық жұмыссыздық экономикалық циклдың төмендеуімен шартталынады,
жұмыспен қамтылу қысқартылып жұмыссыздық өседі.
Маусымдық жұмыссыздық. Бұл жұмыссыздықтың түрі белгілі мерзімде
жұмыстары бар, ал жылдың басқа мезгілдерінде жұмыстары жоқ тұлғаларға
қатысты.
Еркін жұмыссыздық - бұл жұмыскерлердің белгілі бір бөлшегінің еңбек
нарығынан шығуы және әр түрлі себептермен “өз еркімен” жұмыссыздарға
айналуы. Осыдан басқа, еңбек нарығын талдап зерттегенде қайталанып келетін
жұмыссыздықтың және жұмыс табудан күдер үзіп, жұмыс күші есебінен шығып
кеткен адамдарды есепке алатын тоқыраулық жұмыссыздық болады.
Жаппай жұмыссыздық. Әлеуметтік - экономикалық мәселелердің ең ауырына
жатады және ол қоғам өмірі мен адамдар арасындағы өркениетті қатынастар
формаларына нақты қауіп тудырады. [10].
Еңбекақы - қызметкерлердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген
еңбек шарты және лауазым нұсқауына байланысты төлем. Жұмысшының жасаған
жұмысының қаншалықты көлемді, жұмыс саны қаншалықтыығына, жұмысшының
атқарылған жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы
есептеліп анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру
жолдары болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып
табылады. Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс
нәтижесіне байланысты төленеді. ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес, жеке еңбек
шартына және ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс баруші өзіне
қызмет көрсетуге жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып
келеді. Жұмысшыларына еңбекақы төлеуден жалтарған тұлға, толығырақ жұмыс
беруші тұлға ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес, қарсылығының көлемі мен
ауқымдылығына тіелей байланысты бола отырып, жауапқа тартылады. Жеке
еңбек келсім шартында міндетті түрде еңбекақы төлеу шарты болуы қажет.
Жұмыс беруші жұмысшыларға жалақының мөлшерін еркін орнатады және ол ҚР
Еңбек Кодексіне сәйкес минималды жалақыдан төмен болмауы керек. Жалақы
жеке және ұжымдық жұмыс нәтижесіне берілуі мүмкін.
Еңбекақының негізгі екі формасы бар:
1. мерізімді (негізгі - жұмыстың бір сағатына қойылатын тарифтік
мөлшерлеме немесе қызметақы және жұмыс істелген уақыт)
2. кесімді (негізгі - жұмыс көлемі және оның орындалған бірліктерін
бағалау).
Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері:
- еңбектің саны мен сапасына, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс
уақыты мен жалақы қорының пайдаланылуына бақылау жасау;
- объектінің әрбір қызметкеріне жалақыны дер кезінде және уақытылы
есептеу;
- жалақыдан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;
- белгіленген мерізімдерде Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешекды
жүргізу;
- есептелген жалақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер
кезінде және дұрыс енгізу;
- өндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен
жалақы туралы деректерді алу;
- еңбек пен жалақы бойынша статистикалық есептемені жасау.
Еңбек ақы өнімнің өзіндік құнының негізгі элементтерінің бірі болып
табылады: оның есебін дұрыс ұйымдастыру еңбек өнімділігінің өсуіне өнімнің
өзіндік құнын төмендеуіне және халықтық өмір сүру деңгейінің жоғарылауына
септігін тигізеді. Әрбір қызметкердің еңбек ақысы жұмыстың соңғы
нєтижелерімен қызметкердің жеке өзінің қосқан үлестерімен анықталуға тиіс
және ең көп мөлшерімен шектелмейді.
Жалпы жұмысшы қызметкерлерге есептелетін еңбек ақы негізгі және қосымша
болып бөлінеді.
Негізгі төлем – қызметкерлерге нақты жұмыс істеген уақыты үшін істелген
жұмыстардың немесе берілген баға немесе айлық еңбек ақы бойынша өндірілген
өнімнің саны мен сапасы үшін есептелген еңбек ақысы жатады.
Қосымша төлем – Еңбек туралы заңға сәйкес қызметкерлерге
кєсіпорында жұмыс істелген уақыты үшін есептелетін еңбек ақысы. Оған
кезекті демалыстар төлемі, мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді және т.
б. орындалғаны үшін берілетін төлемдер, түнгі немесе мерзімінен тыс
уақыттарда істегені үшін төленетін төлемдер, және т. б жатқызылады.
Еңбек төлемінің әр алуан нысандарында және жүйелерінде есеп айырысуды
ұйымдастыру тәртібі оң түріне, нысандарына, жүйелеріне тікелей байланысты.
Кесімді еңбек ақы - жұмысшы қызметкерлердің еңбек өнімділігін
өсіруде еңбек уақытын қысқарту мақсатында қолданылады.
Жеке кесімді еңбек ақы жүйесі. Мұндай жүйеде еңбек ақы єрбір
жұмысшылардың нєтижелеріне байланысты, оған белгіленген бағаны жұмысшының
дайындаған бұйымдарының санына көбейту арқылы анықтайды.
Жанама кесімді еңбек ақы жүйесі – мұнда көмекші және басқа
жұмысшылардың еңбек ақысын қызмет көрсетіп отырған учаскенің, цехтың
негізгі жұмысшыларының төлеміне шаққан пайызбен анықталады.
Еңбек ақының кесімді - сыйлықтық жүйесі - өндірілген өнімнің
(жұмыстың) санына төленетін төлемнен өзгеде жұмысшыға белгіленген сандық
және сапалық көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін (өндірістік жоспарларды,
нормаланған тапсырмаларды өндірім нормаларын орындағаны үшін және асыра
орындағаны үшін және де өнім сапасын арттырғаны үшін шикізаттарды,
материалдарды, отындарды үнемдегені үшін жабдықтың техникалық жұмыс
режимін сақтағаны үщін) сыйлық төлейді
Қарапайым мерзімді еңбек ақы. Еңбек төлемін сағаттық, күндік, айлық,
тарифтік төлем мөлшері немес айлық еңбек ақы бойынша есептейді. Оның
көлемін жұмыс істеген уақыт санына белгіленген тарифтік төлем мөлшеріне
көбейту арқылы анықтайды. Бұл жүйені негізінен басшы қызметкерлердің,
мамандардың, кіші қызмет көрсететін адамдардың еңбек төлемі үшін
қолданылады.
Жалпы қызметкерлерге еңбекақы екі түрде беріледі:
Ақшалай еңбек ақы – еңбек ақысының қолданыстағы жүйесіне сєйкес
есептелген сомалар.
Заттай еңбек ақы - төлем ретінде заттай берілген өнімнің құны, тегін
немесе төмендетілген бағамен тамақтандыру, қызметкерлерге берілетін немесе
қоғамдық жолаушылар тасымалы үшін қосалқы шаруашылықтардан бөлінетін
өнімнің жұмыстың және көрсетілген қызметтің баға айырмашылығының орнын
толтыру және т. б.
Еңбек ақының құрамына қызметкерлердің дивиденттер мен проценттер
түріндегі табыстары енгізілмейді. Қазақстан Республикасының Еңбек
Кодексі азаматтардың ҚР - дағы еңбек бостандығына Конституциялық құқығын
іске асыру процесіндегі туындайтын еңбек қатынастарын реттейді. Ондағы тағы
бір басты орын алатын мєселе бұл жұмыс беруші мен қызметкерлер арасында
туындайтын еңбек қатынастарын еңбек шартпен реттелетіндігі. Яғни, еңбек
қатынастары жеке еңбек шартын жасау арқылы жүзеге асырылады.
Жұмысшылар құрамының есебін кадрлар бөлімі немесе арнайы белгіленген
адам жүргізеді. Әрбір жұмысқа қабылданған адамға жеке карточка толтырылып,
табельдік номер белгіленеді. ұйымның басшысының бұйрықтары немесе
қаулылары негізінде бухгалтер әрбір жұмысшыға жеке шот ашады. Онда
жұмысшының анықтама деректері көрсетіледі және есептелген сомалар мен
ұсталымдар туралы барлық мәліметтер жинақталады.
Жеке шоттағы есептелген сомалар мен ұсталымдар туралы мәліметтер барлық
жұмысшылар бойынша қосылатын есеп төлемдік ведомосқа апарылады. Осы
ведомость бойынша бас бухгалтер мен басшының қол қоюынан кейін берілуге
тиісті сомаға шығыс ету ордері толтырылады және жалақы беріледі[11].
2. Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
"Алматы қаласының бокс федерациясы" заңды тұлғалардың қауымдастық
нысанындағы бірлестігінің жарғысы:
"Алматы қаласының бокс федерациясы" заңды тұлғалардың қауымдастық
нысанындағы бірлестігі, осынан әрі Қауымдастық деп аталады, Қазақстан
Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексіне, 16.01.2001 ж. "Коммерциялық емес ұйымдар" туралы Қазақстан
Республикасының Заңына және басқа нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес
құрылып өзінің құрылтай құжаттары негізінде қызметін жүзеге асырады.
Қауымдастық мемлекеттік тіркеу кезеңінен бастап кұрылған болып саналады
және заңды тұлға құқына ие болады.
Қауымдастық коммерциялық емес ұйым болып табылады және негізгі мақсаты
ретінде табыс шығара алмайды. Қауымдастықтың қызметінен түскен табыстар
оның жарғылық мақсаттарына жету үшін бағытталады.
Қауымдастыхтың ресми атауы:
- мемлекеттік тілде: "Алматы қаласының бокс федерациясы" заңды тұлғалардың
қауымдастық нысанындағы бірлестігі, қысқаша Алматы к. бокс федерациясы
ЗТБ;
- орыс тілінде: Объединение юридических лиц в форме ассоциации Федерация
бокса города Алматы, қысқаша ОЮЛ Федерация бокса г. Алматы.
Қауымдастықтың мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, 050009, Алматы к.,
Алмалы ауданы, Қожамқұлов к-сі, 149 үй.
Кауымдастық қызметі шектелмейтін мерзімге құрылады.
Қауымдастықтың құқықтары және міндеттері:
Қауымдастық Қазақстан Республикасының заңдары бойынша заңды тұлға болып
табылады.
Қауымдастық өзінің жарғылық мақсатына жету үшін:
- заңда белгіленген тәртіппен банктерде есеп-шоттар ашуға;
- мемлекеттік және орыс тілдерінде өз аталуы толық көрсетілген мөрі,
штампы, бланкілері және іс-әрекет жүзеге асыру үшін өзге де
реквизиттер жасауға;
- өзінің атауы көрсетілген жалау, вымпел, эмблема мен көкірекке
тағылатын ерекшелік белгіні және өзге де символдық мәнін жасап ие
болуға, олар болса заңнамада белгіленген тәртіп бойынша тіркелу
керек;
- өз меншігінде жекеленген мүлкі және де дербес балансы немесе
сметасы бар;
- мүліктік және жеке мүліктік емес құқылар алуға және іске асыруға;
- егер заңда көзделмеген болғанда басқа да заңды тұлғаларды құруға;
- өзінің филиалдары мен өкілдіктерін құруға;
- Алматы каласында бокс клубын ашуға;
- қауымдастықтарға (одақтарға) кіруге және олардың қызметіне
қатысуға;
- жарғыда көзделген мақсаттарды іске асыру үшін қаражатпен
пайдалануға;
- сотта талапкер және жауапкер болуға;
- мемлекеттік тапсырыстарды орындау конкурстарына қатысуға;
- белгіленген тәртіппен банктік несиелер алуға және пайдалануға;
- өз қызметі туралы хабарды таратуға;
- баспа қызметін жүзеге асыруға, өзінің меншік көпшілік ақпарат
құралдарын құруға және шығаруға;
- бұқаралық ақпарат құралдары үшін аудио- бейне өнімдерін және басқа
да хабар таратылатың материалдарын жасауға;
- өз атынан шарттар жасауға, мәмілелер жасауға және міндеттемелерін
орындауға;
- мердігерлік шарттар негізі бойынша жеке жұмыстарды орындау үшін
мамандарын, творчестволық және жұмыс ұжымдарын тартуға;
- заңдармен белгіленген тәртіппен қайырымдылық және де шаруашылық
шараларды қаржыландыруға және несие беруге;
- заңмен белгіленген тәртіп шеңберінде ақпараттық және сырткы
экономикалық қызметін жүзеге асыруға;
- ҚР колданудағы заңдар шегінде Қауымдастықтың жарғылық мақсаттары
мен міндетгерін орындауға бағытталған кәсіпкерлік қызметін жүзеге
асыруға;
- өз отанымыздағы және шет елдердің ұйымдар мен азаматтарын қатыстыра
отырып семинарлар, конференциялар, контресстер мен басқа шараларды
өткізуге;
- шетелдік қаржы және қоғамдық қорларынан гранттар алуға;
- сыртқы экономикалық қызметке қатысуға, шетел заңды және жеке
тұлғалармен келісімдік қатынастарды орнатуға, Қауымдастықтың
қызметін дамыту үшін кажет болғанда әкспорт-импорт операцияларын
жүзеге асыруға құқығы бар.
Қауымдастық:
- Қазақстан Республикасының заңдарын сақтауға;
- салық және басқа да міндетті түрде төлемдерді белгіленген тәртіппен
төлеуге;
- өз міндеттемелері бойынша өзіне жататын мүлікпен жауап беруге;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапкершілігін
орындауға міндетті.
Қауымдастық өз міндеттемелері бойынша өзіне жататың барлық мүлкімен
жауап береді және өзінің мүшелерінің міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Қауымдастықтың мүшелері оның міндеттемелері бойынша Қауымдастықтың
мүлкіне еңгізілген салымдарына екі еселі мөлшерде субсидиялық жауап береді.
Қауымдастық қызметінің мақсаттары және түрлері:
Қауымдастықтың қызметінің мақсаты боксты барлық нысандардағы спорт түрі
ретінде дәстур, тәрбие, мәдени және спорттық байлықтарды есепке ала отырып
танымал ету болып табылады.
Қауымдастықтың міндеттері:
- жоғары мамандандырылған спортшылар-нұсқаушыларды,
жаттықтырушыларды, бокс бойынша спорт төрешілерді ғылым жағынан
дәлелдеп даярлау және тәрбиелеу;
- бокс бойынша ұлттық жинақ топтың тиімді жаттықтыру жұмысына және
спортшыларды калпына келтіру үшін жағдай жасау, жаттықтырушылар
кадрлерін даярлауды және спорт төрешілерінің мамандықтарын
жаксарту, соның шіінде шет елдерде оқыту мен сынак ісін
ұйымдастыру;
- Қазақстан Республикасының жинақ топтарын калыптастыру үшін
келекшектері бар боксшыларды тәрбиелеу;
- спортшылардың денсаулықтарын қорғау және допингтерді, сондай-ак
бекітілмеген дәрмектер мен жаттықтыру әдістерін пайдалануға жол
бермеу;
- спортшылардың, жаттықтырушылардын, бокс қызметкерлері мен
ардагерлерінің құқықтарын және мүдделерін, әлеуметтік қорғауын
камтамасыз ету, кәсіподактар мен ардагерлер ұйымдарымен өзара
көмектесе әрекет жасау;
- боксты дамытудан әртүрлі әлеуметтік және қаржылық мәселелерді
шешуге жәрдемдесу;
- қауымдастық мүшелерінін жалпы мүдделерін қорғау;
- боксшылар мен жаттықтырушыларға Олимпиада ойындарына, Әлем
чемпионаттарына, Азия чемпионаттарына және Азия ойындарына, Әлем
Кубоктарына, сондай-ак басқа да бокс бойынша халықаралық
жарыстарына және турнирлеріне қатысуға дайындалған кезде көмек
беру;
- боксты кешенді дамыту мәселелер бойынша Қауымдастық мүшелерінің
қызметтерін үйлестіру;
- бокс бойынша жарыстарды Қауымдастықпен бекітілген кағидалар мен
ережелерге сәйкес өткізу;
- Қазақстандық бокстың абыройын көтеру;
- боксты насихаттау және ел жұртшылығын боксшылардың атанған
нәтижелерімен таныстыру;
- Қауымдастықтың және Қауымдастық мүшелерініңұнамды атактарын
калыптастыру;
- бокстың дамуына мүмкіндік туғызатың қорларды құру;
- Қауымдастықтың материалдық-техникалық және қаржылық базасын
нығайту.
- Қауымдастық қызметінің мәні болып табылатыңы:
- боксты даму бойынша дене шыныктыру-сауыктыру, спорттық қызметтерін
көрсету;
- конференцияларды, семинарларды, фестивальдерді, мерейтой шараларды,
конкурстарды, жарыстарды және басқа да көпшілік шараларды
ұйымдастыру және өткізу;
- Қауымдастықтың атыңан стипендиялар, гранттар, сыйлықтар, жүлделер,
сыйлар және т.е.с. түзу;
- ақпараттық материалдарды басып шығарылған күйде және электронды
сақтауштарда аудио-, фото-, бейне-, кино-енімдер және т.б. түрлерде
шығару және тарату;
- демеушілік көмегін, ерікті қайырымдарды және өзге қаржыларды тарту;
- бұкаралық ақпарат кұралдарымен тұрақты жанасуларды орнату және
сақтау, белсенді карым-қатыңасуда болу, сонымен бірге Қауымдастың
қызметінің мақсаттарын насихаттау.
Қауымдастық Казақстан Республикасының заңдарына сәйкес кәсіпкерлік
қызметпен өзінің жарғылық мақсаттарына сай келуіне карай ғана айналыса
алады. Қауымдастық кәсіпкерлік қызметінен алған табыстар мен шығындарды
есепке алады.
Қауымдастық сәйкелес юрисдикциямен ұйымдастырылған және өткізілетін
бокс бойынша жарыстар мсн басқа турнирлерден пайда болған барлық
құқықтардың алғашкы иесі болып саналады. Мұндай құқықтар, осындайдын
бәрінен басқа, кез келген нысандағы қаржылық құқықты, аудио-көзбен шолу
көшірмелер мен радио жазылымға құқық, сондай-ақ таратуға құқық, маркетингке
және жарнамаға құқық, авторлық құқықтан шығатың эмблемаларға (нышандарға)
құқық кіреді.
Тек кана Қауымдастық жарыстарды, турнирлерді, және де басқа да
көрсетулерді, олардын ауди-көзбен толу және басқа нысандардағы домендеріне
сай келетіне қарай рұқсат береді.
Қауымдастық, лицензия алуға жататың бөлек қызмет түрлерін тек сондай
рүксат қағазын алған соң ғана жүзеге асыруға құқылы.
Қауымдастықтың қызметінің мақсаты мен түрлері оның барлық мүшелерінің
жалпы келісімімен өзгере немесе толықтыра алады.
Қауымдастықтың мүлкі мен қаражаты:
Қауымдастықтың мүлкін ғимараттар, құрылмалар, бөлмелер, өндірістік,
әлеуметтік-мәдени максаттағы объектілер, акша-қаражаттар, жер учаскелері,
көлік кұралдар және Қауымдастықтың меншікі болып табылатың және балансыда
көрсетілген өзге де мүлік кұрайды.
Қауымдастықка мүшелермен берілген мүлік пен жеке мүліктік емес құқықтар
Қауымдастықтың жеке меншігі болып саналады және де баланста есепке алынады.
Қауымдастықтың мүлкін құрылу көздері болып акшалай және басқа түрде:
- қауымдастық мүшелерінен түскен түсімдер;
- өз отанымыздың және де шет елдердің заңды және жеке тұлғаларымен еркін
түрде берілген мүліктік жарналар мен жәрдем;
- ұйымдардан және мемлекеттен алынған бір мақсатқа берілген қаржы
каражаттар (фанттар);
- заңда белгіленген жағдайларда тауар сатудан, жұмыс және қызмет
көрсетуден түскен түсімдер (табыс);
- кәсіпкерлік қызметінен алынған табыстар;
- акциялар, облигациялар, баскз бағалы кағаздар мен салымдар (депозиттер)
негізінде алған дивидеңдтер (табыс, сыйақы (мүдде);
Қазақстан Республикасынын заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де
түсімдер болып табылады.
Қауымдастық өз мүлкімен иеленуді, пайдалануды және карауды Қазақстан
Республикасының Қолданыстағы заңнамасына сәйкес жүзеге асырады.
Қауымдастықтың меншігінде жатқан мүлік оның мүшелері арасында бөлініп
беріле алмайды, сонымен бірге Қауымдастықтан шығып кеткен кезінде де.
Қауымдастықтың мүшелерімен кіріс және мерзімдік жарналар төлеу мөлшері,
тәртібі мен мерзімі Қауымдастықтың Конференциясымен белгіленеді. Кіріс,
мерзімдік және мақсаттық жарналар Қауымдастық қолайлы жұмыс істеу үшін және
нақты шаралар мен бағдарламаларды орнату үшін қажет болған мақсаттарға
арналады.
Мүшелердің сальютары және тапкан табыстар есебінен Қауымдастықта
әртүрлі қорлар құрылу мүмкін (өндірісті, ғылым мен техниканы дамыту,
құрделі қаржы бөлу, еңбекке ақы төлеу, өкілдік және басқа қорлар).
Қорлардың құрамы, белгісі, мөлшері, құрылуы мен жұмсаудың тәртібі
Қауымдастықтың Атқару комитетімен белгіленеді.
Қауымдастықтың кәсіпкерлік қызметінен тапкан табыстар және басқа да
түсімдер мүшелер арасында бөлінуге жатпайды және оның жарғылық максатыңа
жетуіне, қызметінін дамуына, соның ішінде Қауымдастықтың жобалары мен
бағдарламаларын қаржыландыруға пайдаланады.
Табыс пен басқа түсімдерді пайдалану туралы шешімді осы Жарғыға сәйкес
Қауымдастыхтың Атқару комитеті қабылдайды.
Қаржылық жылы мен есеп беруі:
Қауымдастықтың қаржылық жылы күнтізбелік жылына сәйкес келеді.
Қауымдастықтың бухталтерлік есебі және статисткалық есеп беруі
қолданылатың заңдарымен белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Қауымдастық жылдық қаржылық есебінің дұрыстығын тексеруі және растауы
үшін Қауымдастықпен, оның мүшелерімен немесе Қауымдастық басқару
органдарының мүшелерімен мүліктік мүддесіне қатыспайтын кәсіпкер аудиторды
тартуға мүмкін. Аудиторлық тексеріс Қауымдастықтың кемінде 13 мүшелершің
талабымен әрбір уақытта тексерілуі керек.
Алматы қаласының бокс федерациясының ЗТБ - ның кірістер мен шығыстар
туралы есебінде табыстар мен шығындардың талдауы беріледі.
Алматы қаласының бокс федерациясының ЗТБ - ның 2009, 2010 жж.
қаржылық–шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштерін 1-ші кестеден көруге
болады.
Кесте 1.Алматы қаласының бокс федерациясының ЗТБ қаржылық-шаруашылық
қызметінің негізгі көрсеткіштері
Рс Көрсеткіштер 2009 2010 Ауытқулар
Сома Пайыз
1 Сатудан алынған табыс 4 458 19 960 15502 447,73
2 Өнімнің өзіндік құны 829 676 751 268 (78408) 90,55
3 Жиынтық табыс (825 218) (731 308) 93910 88,62
4 Әкімшілік шығындары 60 560 116 723 56163 192,74
Басқа да табыстар 11 240 30 759 19519 273,66
Басқа да шығындар 109 330 221 302,75
5 Салық салуға дейінгі (874 647) (817 602) 57045 93,48
табыс
6 Табыс салығы - - -
7 Таза табыс (874 647) (817 602) 57045 93,48
8 Негізгі құралдардың 2 025 036 1 953 726 (71310) 96,48
жылдық құны
9 Қор қайтымдылығы 0,002 0,01 0,008 500
10 Қор сыйымдылығы 454,25 97,88 (356,37) 21,55
Кестеден көріп отырғанымыздай 2010 жылды 2009 жылмен салыстырғанда
өнімді өткізуден түскен табыс 15502 мың теңгеге артқан. Сатылған өнімнің
өзіндік құны -78408 мың тенгеге кеміп отыр. Жалпы табыс 93910 мың теңгеге
өскен. Әкімшілік шығындары 56163 мың теңгеге көбейген. Таза табыс 57045 мың
теңгеге өсіп отыр.
1. 3. Ұйымның есеп саясаты
ҚР – ның бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы 2007.28.03,
№234-3 Заңына сәйкес, әрбір ұйым өзінің қызметінің бастамасында және әрбір
күнтізбелік жыл басында салық органына және оның тіркелуін жүргізетін
органдарға есеп саясатын ұсынуы қажет.
Ұйымның есеп саясаты - дегеніміз ұйымның айналысатын қызметіне сәйкес
және бекітілген ережелеріне негізделе отырып, бухгалтерлік есепті
жүргізудің техникасы мен формасын, нақты және белгілі бір әдістемесін
ұйымның өзінің таңдауы.
Алматы қаласының бокс федерациясының ЗТБ – қауымдастық бірлестіктің
есеп саясатының жалпы ережелері:
1. Алматы қаласының бокс федерациясы ЗТБ 2009 жылдың 23 қарашасы
Қазақстан республикасының Әдiлет Министрлiгiнiң Алматы қаласы Әдiлет
департаментiнде мемлекеттiк қайта тiркеу туралы куәлiк -№ 71 418-1910 ЗТБ,
БИН 050640009485-шi, Меншiк түрi - жеке. Дәрежесі - коммерциялық емес
ұйым.
2. Алматы қаласының бокс федерациясы ЗТБ Алматы қаласының Алмалы
ауданы бойынша Салық комитетiмен СТН 600 700 560 007, 2009 жылдың 28
қарашасынан Қазақстан республикасының салық төлеушiсiнiң куәлiк қағазымен №
0066723-шi 60-шi топтама берілген.
3. Заңды мекен-жайы: 050009 Алматы қаласы, Алмалы ауданы, Қожамқұлов
көшесі, 149 үй.
4. Құрылтайшылық келiсiм-шартқа сәйкес қатысушылар тiзiмi:
Кесте 2. Қатысушылар тiзiмi
№ Ұйым атаулары Басшы БИН, Ұйымның СТН, Мем.тіркеу
рс Аты-жөні тұрғылықты жері туралы куәлік
1 АҚ Sat & Company Тохтаров 050000, қ.Алматы №79711-1910- АҚ
О.Т. көш.Масанчи 26, от 15.08.2006
600700233440, г.
060840005025
2 ЖШС СпортивтікклубЮрченко 050062, қ.Алматы 1-ші№53582-1910-
Каравелла М.Ю. кішіаудан 18-б, ЖШС
600700517294,
030240005230
5. Жарғыға сәйкес жұмыстың негiзгi түрлерi:
Бокстi дамыту және түсіндіріп тарату:
(спорт аумағындағы басқа да қызметтер) 93190-шi негiзгi жарғылық қызмет
ОКЭД.
Қосымша ретінде ЗТБ-мен Қазақстан республикасының заңнамасына
тыйым салынбаған (заңға қайшы келмейтін) кез келген қызметпен шұғылдануға
құқығы бар.
6. ЗТБ келесi құжаттар және нормативтiк актiлердiң негiзiнде өз
қызметін жүзеге асырады:
- (14.02.2009 жылдан №1-шi хаттама) ЗТБдың жарғысы;
- (09.02.2009-шы редакция) 31.05.1996 жылғы Қауымдастық бірлестіктерi
туралы ҚРдың заңы
- 01.07.99 № жылғы № 409-1 Қазақстан республикасының Азаматтық кодексi
(өзгерiстер және толықтыруларды есепке алуымен);
- Қазақстан республикасының қаржылық-шаруашылық ұйымдары белгілейтін,
олар бойынша басқа да заңдар, нормативтiк актiлер, нұсқаулар және
әдiстемелiк ұсыныстар.
7. Осы есеп саясаты жорамалдардың негiзiнде жасалған:
- ол ЗТБ үшiн қаржылық есептілікті құру және бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру ережелері, анықтаушы бiртұтас жиынтық қағидалары, ішкі
нормативтік құжаттар болып табылады.
- ЗТБ жұмыс істейді және шолынатын келешектерге де жұмыс iстейтін
болады;
- ЗТБ қабылданған есеп саясаты жылдан жылға дәйектi түрде қолданылады.
Есеп саясаты өзгерген жағдайда өзгерiстердiң көрінгенде өткендi шолатын
әдiсi қолданылады – яғни, жаңа есеп саясаты салыстырмалы көрсеткiштердi
әзiрлеу кезіндегі оның өзгерiстер мерзіміне дейiн болған мәмiлелерге
және оқиғаларға қолданылады;
- әрбiр қаржылық жылы 1 қаңтардан басталады және 31 желтоқсанда
аяқталады.
Ұйымдастырушылық - техникалық бөлiмі
Басқару, ұйымдық құрылымы:
ЗТБ лауазымды тұлғалары болып табылады:
- Президент
- Бiрiншi Вице президент
- Вице президент
- Атқарушы директор
Есеп саясатын қалыптастыруда жауапкершілікті, бухгалтерлiк есептi
жүргiзуді, дер кезiнде толық және сенiмдi қаржылық есептілікті ұсынуды
аудиторлық фирма, бас бухгалтер – басқа тұлғаларға өкілеттік бере алатын
ЗТБ жетекшісі алып жүреді.
Бухгалтерлiк есеп және iшкi бақылаудың жүйесi
ЗТБта бухгалтерлiк есеп келесi нормативтiк құжаттарға сәйкес
бухгалтерияда жүргізіледі:
- Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы № 234-шi 2007
жылдың 28 ақпанындағы ҚР Заңы;
- № 2-шi қаржылық есептіліктің ұлттық стандарттары;
- 2007 жылдың 23 мамырындағы № 185-шi ҚР-ның қаржы министрлiгінің
бұйрығымен бекітілген бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгі жоспары;
- 2007 жылдың 22 маусымындағы № 221-шi ҚР-ның қаржы министрлiгінің
бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі
- ЗТБ есеп саясаты;
- ЗТБ шоттарының жұмыс жоспары;
- бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру бойынша әдiстемелiк ұсыныстар,
нұсқаулар және тағы басқа да нормативтік актілер.
ЗТБ бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мақсаты ЗТБ қаржылық
жағдайындағы өзгерістер ме қызметтер нәтижесі, қаржылық жағдайы туралы
толық және сенімді ақпараттармен мүдделі тұлғаларды қамтамасыз ету болып
табылады.
ЗТБ бухгалтерлiк есебі мына қағидалармен сәйкес жүргізіледі:
- табыстар табылып танылғанда, ал шығындар апарылғанда есептен
шығарылады ( орны толтырылып алынған кезде емес) ;
- Қаржылық есептілік кезіндегі қызметтердің үздіксіздігі-ЗТБ болашаққа
шолу жасағанда іс атқара алатын және атқаратын ЗТБ жорамалдың негізінде
құрылады.
Алдыңғы кезеңнің қаржылық есебін құру кезіндегі жіберілген қателердің
анықталу жағдайындағы қателерді түзету суммасы ағымдағы мерзім ішінде таза
табыстар немесе залалдарды есептеу кезінде есепке алынады(альтернетивті
талғаулы қадам қолданылады).
ЗТБ қаржылық есептілігінің негiзгi сапалық сипаттамалары түсiнiктiлiк,
реттілік (маңыздылық), сенімділік және салыстырмалылық болып табылады.
ЗТБ есеп саясатындағы өзгерiстерi мына жағдайларда жасалуы мүмкін:
- бухгалтерлік есептегі өзгерістерге ықпал ететін № 2 қаржылық
есептіліктің Ұлттық стандартына өзгерістер енгізілгенде;
- бұл заңдылықпен, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Еңбектің экономикалық мәні және ұйымның экономикалық көрсеткіштерінің
сипаттамасы
1.1 Еңбектің экономикалық мәні және жеке құрамның
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..7
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің
сипаттамасы ... ... ... ... ..14
1.3 Ұйымның есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..19
2 Енбекақы есебі
2.1 Еңбекақы түрлері, нысандары және
жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Орташа еңбекақы есептеудің
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..40
2.3 Еңбекақыдан шегерімдер мен
ұсталымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.4 Еңбекақының синтетикалық және аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ...49
3 Еңбекақы есебінің аудиті
3.1 Аудиттің мақсаты, міндеттері, ақпарат көзімен қамтамасыз
етілуі ... ... ... ..53
3.2 Еңбекақы есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .60
3.3 Еңбекақыны
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..81
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...82
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың
біртіндеп қалыптасып, баяу дамуының нәтижесінде еңбек өнімділігі аумағында
еңбек ақы жұмыс күшінің құны болып табылады, ал ол жұмыскердің тіршілігі
үшін қажетті жағдай жасайды.
Еліміздің экономикалық өзгерістері мен әлеуметтік дамуына, сонымен
қатар нарықтық шаруашылыққа өтуімен байланысты, еңбекақы төлеу саясатында
және әлеуметтік қолдау, сонымен қатар қызметкер құқығы тұрғысында едәуір
өзгерістер енгізгенін байқаймыз. Мемлекеттің осы саясатты жүзеге асыру
қызметі - еңбекақы төлеу жүйелері мен формаларын, еңбекақы көлемін, және
оның нәтижелерін материалды ынталандыру бойынша өз бетімен шешім
қабылдайтын жалпы айтқанда еңбек ұйымдастыру мен жалақыландыру саласында
тәуелсіз ұйымдарға берілген. Жалпы кез – келген ұйым еңбекақы төлеудің
жүйесі мен формасын ұйым алдындағы міндеті мен ерекшелігіне сәйкес
қабылдауға құқылы. Еңбекақы жөніндегі саясат кәсіпорында басқарудың
құрамды бөлігі болып табылады және оның қызметінің тиімділігі оған
елеулі ықпал етеді. Себебі, еңбекақы - жұмыс күшін тиімді пайдаланудағы
ынталандырудың маңыздысының бірі.
"Еңбекақы" деген ұғымның өзі қазіргі таңда жаңа бір мағыналарға ие
болып, табыс табудың жаңа бір түрлерін қамтып келе жатыр.
Еңбекақы - қызметкерлердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген
еңбек шарты және лауазым нұсқауына байланысты төлем. Жұмысшының жасаған
жұмысының қаншалықты көлемді, жұмыс саны қаншалықтылығына, жұмысшының
атқарылған жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы
есептеліп анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру
жолдары болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып табылады.
Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс нәтижесіне
байланысты төленеді. ҚР Еңбек Кодексіне [1] сәйкес, жеке еңбек шартына және
ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс баруші өзіне қызмет көрсетуге
жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып келеді.
Жұмысшыларына еңбекақы төлеуден жалтарған тұлға, толығырақ жұмыс беруші
тұлға ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес, қарсылығының көлемі мен ауқымдылығына
тіелей байланысты бола отырып, жауапқа тартылады. Жеке еңбек келсім
шартында міндетті түрде еңбекақы төлеу шарты болуы қажет. Жұмыс беруші
жұмысшыларға жалақының мөлшерін еркін орнатады және ол ҚР Еңбек Кодексіне
сәйкес минималды жалақыдан төмен болмауы керек. Жалақы жеке және ұжымдық
жұмыс нәтижесіне берілуі мүмкін.
Қазіргі уақытта келесі себептерге байланысты еңбекақыны төлеуде
дағдарыстық жағдайлар қалыптасып отыр :
Біріншіден, еңбек күші өзінің шынайы құнымен бағаланбайды.
Екіншіден, мотивациялық саясатты жүргізуді қиындатып отырған -
еңбекақының ынталандырушы фактор ретінде өз күшін жоюы.
Үшіншіден, ұйымның еңбекақы төлемдерін жүйелі түрде жүргізбеуі болып
табылады.
Еңбек және еңбекақыны ұйымдастырудың жаңа жүйелері қызметкерлерді
материалды ынталандырумен қамтамасыз етуі керек. Яғни мұндай нәтижеге жету
үшін әр қызметкердің өзіндік қабілеттіліктері мен біліктілігін ескере
отырып, әр еңбеккерге жеке еңбекақы тағайындау қажет деп ойлаймын. Яғни бұл
жерде жалақы көлемі өндірілген өнімнің сұранысына, ақпараттық немесе басқа
да қызметтерге, жасалған жұмыстардың сапасы мен бәсекелестігіне және де
міндетті түрде ұйым қаржылық жағдайына тікелей байланыста болады.
Ұйымдардың, яғни, жұмыс беруші тұлғалардың өз жұмысшыларына
еңбекақыны бекітілген заңдар мен нормативтерге сай есептелгендігін
қадағалау, бақылау жұмыскерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті
тақырыбының басты мақсаты болып табылады. Бұл процесс әрқашан да
нормативтік құжаттарға сай жүргізіліп отырғаны абзал[2].
Таңдалған тақырыптың өзектілігі еш күмән тудырмайтын сұрақтардың
бірі, себебі ол бухгалтерлік есептің маңызды бір бөлігі болып келеді.
Сонымен қатар еңбекақының көлемі халықтың өмір сүру деңгейіне яғни әл-
ауқатына байланыстылығымен де жұмыстың өзектілігін айқындауға болады.
Халықаралық стандарттарға және ҚР-ның бухгалтерлік есеп және аудит туралы
зандылықтарына сәйкес оны дұрыс ұйымдастыру өз кезегінде өнімнің өзіндік
құнына өз әсерін тигізіп отырмақ[3]. Жалпы жоғарыда көрсетілген
мәліметтерге сүйене отырып таңдалған тақырыптың қазіргі таңда өзекті
мәселелердің бірі деп сеніммен айтуға болады[4].
Зерттеу объектісі: "Алматы қаласының бокс федерациясы" заңды
тұлғалардың қауымдастық нысанындағы бірлестігі болып табылады.
Зерттеу пәні: еңбекақы есебінің теориялық және практикалық
аспектілері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты еңбекақы есептеу мен ұйымдастыру
операцияларының ең маңызды жағдайларын анықтау, "Алматы қаласының бокс
федерациясы" заңды тұлғалардың қауымдастық нысанындағы бірлестігінің
жұмысшыларымен еңбекақы бойынша есеп айырысу есебін және аудитінің
ұйымдастырылуын зерттей отырып талдау жасау. Және зерттеліп отырған Алматы
қаласының бокс федерациясының ЗТБ қарастырылатын есеп ережелері мен
қағидаларының сақталатындығына және шегерімдер мен ұсталымдардың заңға
сәйкес ұсталғандығына [5] көз жеткізу.
Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер алдыға қойылып
шешіледі:
- жалпы еңбектің экономикалық мәні мен түрлері, нысандары мен
жүйелерін анықтау;
- еңбекақы есептеудің негіздері және одан ұсталымдар мен шегерімдерді
зерттеу;
- еңбекақының синтетикалық және аналитикалық есебін талдау;
- еңбекақы аудиті және оның ақпаратпен қамтамасыз етілуі.
Сонымен қатар практика жүзінде ұйымдағы еңбекақы есебі, ұйымның негізгі
экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы мен ұйымның есеп саясатын
зерделеу.
Жұмыстың теориялық және методологиялық негізі:
Қазақстан республикасының Қаржы министрлігінің 2007 жылғы 21 маусымдағы
№217 №2 Ұлттық қаржылық есеп стандарттары [6], Халықаралық қаржылық
есептілік стандарттары [7], ұлттық және шет ел ғалымдарының жұмыстары,
диссертациялар, бухгалтерлерге арналған басқа да журналдар, сонымен қатар
көптеген отандық және басқа да елдердің зерттеушілері мен ғалымдарының
оқулықтарын қолданамыз.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс үш бөлімге
бөлініп қарастырылады :
Бірінші бөлімде тәжірибе негізінде нақты бір ұйымның еңбекақы есебін
жүргізу әдістері мен ерекшеліктері қарастырылады.
Екінші бөлімде еңбекақы есебі туралы ақпараттар ашып көрсетіледі.
Ал соңғы бөлімде еңбекақы есебінің аудиті қарастырылады.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған 23
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұратын 81 бет компьютерде терілген
13 кесте, 1 сурет келтірілген.
1 Еңбектің экономикалық мәні және ұйымның экономикалық
көрсеткіштерінің сипаттамасы
1. Еңбектің экономикалық мәні және жеке құрамның есебі
Тауар және қызмет өндірісінде пайдаланылатын барлық экономикалық
ресурстар ішінде маңыздысы - еңбек. Бұл бірқатар себептермен түсіндіріледі,
олардың ішінде келесілерді айтуға болады:
Біріншіден, жұмысқа жарамды қоғамның әрбір мүшесі еңбек нарығының
субъектісі болып табылады;
Екіншіден, ресурс иесі, яғни жұмысшылардың алатын еңбекақысы кез -
келген елдегі көптеген жанұялардың негізгі табысы болып табылады;
Үшіншіден, жұмысбастылық, жұмыссыздық, жалақы деңгейі туралы
мәселелер мемлекет саясатының экономикалық және саяси күресінің объектісі
болып табылады.
Еңбек нарығында жұмыс күші бір жағынан сатылады, ал екінші жағы оны
сатып алады. Сондықтан жұмыс күші деген ұғымға тоқталайық. Жұмыс күші
дегеніміз адамның физикалық және ой қабілеті, осы қабілетті ол материалдық
және рухани игіліктерді өндіруде пайдаланады. Жұмыс күші деген ұғым
экономикада жалданып жұмыс істеп жүргендердің нақтылы еңбекте пайдаланатын
қабілеттері. Жұмыс күшінің еңбекке деген қабілеті әртүрлі болады, алайда
еңбек ету кезінде олардың барлығы бірдей пайдаланылмайды. Сондықтан,
жұмыс күшінің нақтылы еңбекке қажет қабілеттері бағаланады, белгілі кәсіп
жасауға жұмсалынған жұмыс істеу қабілеттері өмірге, тіршілікке қажет
заттарға айырбасталынады. Демек, еңбек нарығы дегеніміз жұмыс істеп
жүрген жұмыс күші нарығы. Ол қоғамда туған жұмыс күшіне деген сұраныспен,
кәсіптік қабілетпен , оны бағалаумен, жұмыс күшін белгілі уақыт ішінде
пайдалану қатынастарымен байланысты. Бұл жерде айырбастау , сату - сатып
алу объектісі ретінде еңбекке деген қабілеттің істе көрінуі, басқаша
айтқанда, іске қосылған жұмыс күші болмақ. Сонымен еңбек нарығына
төмендегідей анықтамалар беруге болады.
Еңбек нарығы - бұл жұмыс күшіне сұраныс пен ұсынысты қалыптастыру
ортасы. Жұмысшы өзінің еңбекке қабілеттінің иесі болған жағдайда ғана еңбек
нарығы жүзеге асады. Еңбек нарығы арқылы жұмыс күшінің белгілі бір уақытқа
сатылады.
Р.З.Лившицтің пікірі бойынша, еңбек нарығы - бір жағынан жұмыс күшіне
сұраныс, оған қажеттілік, ал екінші жағынан жұмыс күшінің ұсынысы,
қажеттіліктерді қанағаттандыру мүмкіндіктерінің түйісу ортасы болып
табылады. Бұл орта қазіргі қоғамның өмірінде маңызды ортаның бірі, мұнда
өндірістік және әлеуметтік мұқтаждықтар қиылысады.
Еңбек нарығы пайда болуы және іске кірісуі үшін ең кем дегенде оның
құрылымында мына бөліктер болу қажет:
- еңбек нарығының субъектілері;
- субъектілер қабылдаған экономикалық бағдарламалар, шешімдер мен заң
нормалары;
- нарық механизмі;
- жұмыссыздық және оған байланысты әлеуметтік төлемдер;
- нарық инфрақұрылымы;
Еңбек нарығының жоғарыда аталған бөліктері бірлесіп жұмыс күшіне деген
сұраныс пен оның ұсынысын теңестіруге, адамдарды еңбекке және қызмет түрін
еркін таңдау құқын іс жүзінде асыруға белгілі әлеуметтік қорғау жүйесін
құруға бағытталады [8].
Еңбек нарығы жұмыс күшіне сұраныс пен ұсынысты, оның бағасын және
бәсекелестігін құрады. Еңбек нарығы жалпы сұраныс пен ұсыныс заңдарына
бағына отырып, ерекше сипаттағы басқа тауарлар нарығынан айқын
ерекшеліктері бар нарықты бейнелейді. Мұнда реттеуші тек макро - және
микроэкономикалық емес, сонымен қатар әлеуметтік - психологиялық факторлар
да орын алады.
Жұмыс күшінің ұсынысы еңбек еткісі келетін адамдардың жасы, білімі,
кәсіби-біліктілік деңгейімен және сол адамдардың санымен анықталады. Жұмыс
күшін ұсыну бірінші ретте демографиялық факторлармен анықталады. Еңбек
ұсынысы - еңбек нарығында өз жұмыс күшін ұсынатын елдегі экономикалық
белсенді халықтың жиынтығы.
Еңбек нарығы - бұл еңбек қызметін сатушылар мен сатып алушылардың өзара
байланыс саласы. Ол белсенді түрде жұмыс іздеушілерді және жалдамалы
жұмысшы ретінде тұрақты жұмысбастыларды қамтиды. Басқа сөзбен айтқанда ол
жұмыссыздардың да, жұмысбастылардың да еңбек саласын, жұмыс күшінің барлық
жиынтығын қамтиды, сәйкесінше еңбек қатынастарының бар спектрін: жалақы
мәселелерін, еңбек шартын, кәсіпорындарда жұмысбастылықты тұрақтандыруды,
еңбекке мотивацияны, кадрларды дайындау және қайтара дайындауды және т. б.
Жоғарыда айтылғандай, еңбек нарығы басқа ресурстар нарығынан
ерекшеленеді. Оның ерекшеліктерінің ішінен маңыздыларын атап көрсететін
болсақ:
Біріншіден қазіргі жағдайда еңбек нарығы адамдық капитал нарығы
ретінде көрінуде.
Адамдық капитал өндірісі физикалық капитал өндірісі сияқты
инвестицияны, ағымдағы тұтыну зиянына белгілі қаражат аударуды талап етеді.
Сәйкесінше адамдық капитал негізгі физикалық капиталға ұқсас уақыт өтуіне
қарай оған кеткен шығындарды өтейді, жоғары жалақы ретінде қайтарым береді
немесе жоғары қанағаттану әкелетін жұмысты орындау қабілетін иемденуді
береді. Сонымен бірге, адамдық капитал - капиталдың ерекше формасы. Ол оны
таратушы тұлғадан бөлінбейді. Әр түрлі материалдық - заттай және қаржы
активтеріне қарағанда, ол сату - сатып алу нысыны болмайды және де ол
кепілдеме ретінде қолданылмайды. Сондықтан адамдық капитал физикалық
капиталдан ерекшеленеді.
Екіншіден, өтімділік деңгейімен, яғни ақшалай формаға өтуімен
ерекшеленеді. Адамдық капиталдың тек көрсететін қызметтері ғана сатылады
және сатып алынады. Бұған байланысты оны азырақ өтімді актив ретінде
қарастыруға болады.
Үшіншіден, өтімділіктің төмен деңгейіне қатысты адамдық инвестициялар
жоғары тәуекелділікпен байланысты.
Төртіншіден, адамдық капиталға инвестицияны адамның бастапқы өмір
кезеңінде салады, себебі олардың пайдалылығы адамдық капиталдың енді қызмет
атқаратын мерзіміне тәуелді.
Бесіншіден, жинақталуына байланысты пайдалылығы төмендейтін физикалық
капиталға қарағанда, адамдық капиталға инвестициялардың көбеюінен табыс
өседі.
2) Адамдық капитал өтімді болмағандықтан, еңбек нарығында сатып алушы
оны пайдалануға құқық алғанда, ол құқығын орындауы керек еркін тұлғамен
байланысқа түседі.
3) Қазіргі инновациялық экономикадағы қоғамдық мұқтаждықтар құрылымында
болған өзгерістерге байланысты келісімде ақшаға байланысты емес аспектілер
үлкен рөл ойнай бастады. Бұл еңбек мазмұны және жағдайы, кәсіби өсуге
мүмкіндік, еңбек жағдайында жұмысшылардың өзін көрсетуі және т. б.
Еңбек нарығының негізгі элементтері: жұмыс күші, еңбек, жалақы
жұмысбастылық және жұмыссыздық.
Жұмыс күші ерекше тауар болып табылады. Оның өндірістік сипаты
бәсекелестік экономиканың тиімділігін анықтайды. Сонымен бірге, жұмыс күші
ерекше тауар.
Статистикада жұмыс күшіне, әдетте, барлық жұмысбасты және
жұмыссыздардың барлық саны жатады. Бұл ұғымның синонимі экономикалық
белсенді халық. Жұмыс күшінің белгілі бір бөлігін өз бетімен
жұмысбастылар құрайды, олар негізінен кәсіпкерлер және басқа еркін мамандық
иелері.
Сонымен бірге еңбек ресурстары деген ұғымды да көрсетуге болады. Оның
құрамына жұмысы бар жұмыс күші және еңбекке жарамды халық, үй
шаруашылығында жұмыс істейтіндер жатады. Еңбек ресурстары және жұмыс күші
категорияларын біріктіретін белгі осы екеуінің де рухани және физикалық
мүмкіндктердің жиынтығының болуы.
Жұмыс күші тек еңбек процесінде ғана шыңдалады. Еңбек - бұл жұмыс күшін
тұтыну. Жұмыс күші және еңбек арасында айырмашылық бар. Еңбек - жұмысшының
функциясы, ал жұмыс күші - потенциалды қасиеті. Еңбек қажеттіліктерді
жоғарлату заңының, құн заңының, сұраныс және ұсыныс заңының байланыстырушы
буыны.
Еңбек қандай қатынаста болмасын физикалық және ой еңбегі болып бөлінсе
де , ол қоғам өмірінде - жалғыз құрал, ал индивидке - негізгі өмір сүру
құралы болып табылады.
Жұмысбастылық - бұл динамикалық түрде өзгеріп отыратын әлеуметтік -
экономикалық категория, ол белгілі бір уақытта және кеңістікте
қалыптасатын жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысы , сәйкесінше сапасы мен
санының арасындағы пропорцияларға байланысты. Жұмысбастылық еңбекке жарамды
халықтың барлық қоғамдық пайдалы қызметке қатысуымен анықталады.
Еңбек - бұл адамдардың белгілі бір уақыттағы қызметі. Әрбір еңбек
тоқтатыла алады, мысалы демалыс уақытына. Жұмысбастылықтың еңбектен
айырмашылығы, бұл белгілі бір жұмыс орнына нақты еңбекке жұмысшыны қосу
туралы адамдар арасындағы әлеуметтік - экономикалық қатынас. Жұмысшы қандай
да бір шаруашылықтың кешенді жүйесінде болғанда, бұл әлеуметтік -
экономикалық қатынастар үзілмейді. Яғни, жұмысбасты болу үшін адамның
қандай да бір жұмыс орнымен байланысты болуы жеткілікті.
Нарықтық экономикаға көшуге байланысты “толық жұмысбастылық” ұғымы
қалды, бірақ ол түбегейлі өзгеріске ұшырады. Толық жұмысбастылық болады,
егер халықтың жұмыс орнына ғана мұқтаждығы емес, сонымен қатар оның сапалық
белгілері: мамандық, еңбек жағдайы, жұмыс күнінің ұзақтығы және т. б.
ескерілетін болса. Толық жұмысбастылықпен қатар толымсыз жұмысбастылық
термині де қолданылады , яғни жұмыс күшін тиімсіз, өнімсіз пайдалану. Оның
екі формасы бар: көрінетін толымсыз жұмысбастылық, ол жұмыс уақытын
қысқартумен байланысты және жасырын - біліктілікті тиімсіз пайдалану,
еңбектің төмен өнімділігі.
Еңбек нарығының жұмыс істеуінің тұрақты факторы жұмыссыздық болып
табылады және ол қоғамның әлеуметтік - экономикалық шығындарына байланысты.
ол еңбек нарығында белгілі бір жұмыс күшінің қажетсіздігі мен байланысты.
Еңбек басқа өндіріс факторлары сияқты жалақы деп аталатын табыс
әкеледі. Жалақы еңбекке марапаттау ретінде көрінеді.
Маркстік концепция біріншіден, еңбек болашақ құнның қайнар көзі, сол
себепті оның құны жоқ, тауар емес деп дәлелдейді. Бұл мынаған негізелген,
сатылатын еңбек емес, жұмысшының еңбекке деген қабілеттілігі , яғни жұмысшы
мен оның жанұясының өмір сүру құраланың құнын анықтайтын жұмыс күші
көрінеді.
Екіншіден, жалақы ретінде еңбектің барлық өнімі емес, тек қажеттісі,
яғни жұмыс күшінің орнын толтыратыны төленеді.
Үшіншіден, тауар құнында басқа факторлардың да құны көрінеді.
Сонымен, жалақы дегеніміз - бұл жұмыс күшінің баға және құн формасында
көрініс беруі.
Неоклассиктер теориясы негізінде басқаша, біріншіден, олар жалақыны
еңбекке баға ретінде қарастырады, екіншіден, оларды жалақының мәні емес,
сұраныс пен ұсыныс арақатынасы арқылы дәстүрлі түрде анықталған оның
деңгейі қызықтырады. Еңбекке сұраныс пен ұсыныс теңдескен жерде жалақының
тепе - теңдік деңгейі орнатылады.
Номиналды жалақы деп жұмысшыға өзінің еңбегі үшін төленетін ақша сомасы
аталады.
Нақты жалақы дегеніміз алынған ақша сомасына толып жатқан өмірлік
игіліктер мен қызметтерді иемдену мөлшерімен өлшенеді. Ол номиналды
жалақымен тікелей байланыста және тауар мен қызметтерге баға деңгейіне кері
байланыста тұр [9].
Жалақы екі формада болады - мерзімді және кесімді.
Мерзімді жалақы жұмыс ұзақтығымен анықталады. Оның өлшемі еңбектің
сағатына төлем болып табылады.
Кесімді төлемде жалақы өндірілген өнім көлеміне байланысты болады.
Оның өлшемі бір бұйым бағасын бұйым санына көбейту арқылы анықталады.
Еңбек нарығының тағы бір элементі жұмыссыздық. Жұмыссыздық - еңбекке
жарамды халықтың бір бөлігі өз мамандығы бойынша немесе жалпы жұмыс таба
алмайтын экономика жағдайы.
Карл Маркс пікірі бойынша жұмыссыздық мына жағдайларда туады:
1) өндіріс еңбекке жарамды халыққа қарағанда баяу өседі, және
елдегі халықтың бір бөлігі артық болып қалады;
2) жаңа машиналар өндірісте адамдарды ауыстырады және адамдар
қажетсіз болып қалады;
3) сұраныс құрылымы өзгереді.
Жұмыссыздықтың келесі түрлері бар:
Фрикциялық жұмыссыздық - жұмысшылардың бір жұмыс орнынан екіншісіне
ауысуымен байланысты. Ауысу нәтижесінде бұл адамдар жұмыстар арасында
қалатындай болады. Әкономистердің көбісі фрикциялық жұмыссыздықтың белгілі
бір деңгейінің бар болуы нарықтық экономикасындағы жалтармайтын, белгілі
шамада қалаулы факт болатындығын, себебі жұмысшы үшін табыстың жоғарырақ
болу мәселесінің шешілуі, ал қоғам үшін - еңбек ресурстарының
оңтайланғандырақ үйлестіруі бұл ауысуға байланысты деп есептейді.
Құрылымдық жұмыссыздық кезінде жұмыссыздардың бар болуы мен бос
орындардың кәсіптік және жағрафиялық сәйкессіздіктің және кәсіптік дайындық
деңгейінің жетіспеушілігінің бар болуымен қатар жүреді.
Циклдық жұмыссыздық экономикалық циклдың төмендеуімен шартталынады,
жұмыспен қамтылу қысқартылып жұмыссыздық өседі.
Маусымдық жұмыссыздық. Бұл жұмыссыздықтың түрі белгілі мерзімде
жұмыстары бар, ал жылдың басқа мезгілдерінде жұмыстары жоқ тұлғаларға
қатысты.
Еркін жұмыссыздық - бұл жұмыскерлердің белгілі бір бөлшегінің еңбек
нарығынан шығуы және әр түрлі себептермен “өз еркімен” жұмыссыздарға
айналуы. Осыдан басқа, еңбек нарығын талдап зерттегенде қайталанып келетін
жұмыссыздықтың және жұмыс табудан күдер үзіп, жұмыс күші есебінен шығып
кеткен адамдарды есепке алатын тоқыраулық жұмыссыздық болады.
Жаппай жұмыссыздық. Әлеуметтік - экономикалық мәселелердің ең ауырына
жатады және ол қоғам өмірі мен адамдар арасындағы өркениетті қатынастар
формаларына нақты қауіп тудырады. [10].
Еңбекақы - қызметкерлердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген
еңбек шарты және лауазым нұсқауына байланысты төлем. Жұмысшының жасаған
жұмысының қаншалықты көлемді, жұмыс саны қаншалықтыығына, жұмысшының
атқарылған жұмысының сапасына, атқару қиындығына байланысты жалақы
есептеліп анықталады. Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру
жолдары болып, сыйақы, кепілді төлем ақы және тағы басқалар болып
табылады. Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс
нәтижесіне байланысты төленеді. ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес, жеке еңбек
шартына және ұжымдық келісім шарттарына байланысты жұмыс баруші өзіне
қызмет көрсетуге жалдаған жұмысшысының еңбекақысын төлеуге міндетті болып
келеді. Жұмысшыларына еңбекақы төлеуден жалтарған тұлға, толығырақ жұмыс
беруші тұлға ҚР Еңбек Кодексіне сәйкес, қарсылығының көлемі мен
ауқымдылығына тіелей байланысты бола отырып, жауапқа тартылады. Жеке
еңбек келсім шартында міндетті түрде еңбекақы төлеу шарты болуы қажет.
Жұмыс беруші жұмысшыларға жалақының мөлшерін еркін орнатады және ол ҚР
Еңбек Кодексіне сәйкес минималды жалақыдан төмен болмауы керек. Жалақы
жеке және ұжымдық жұмыс нәтижесіне берілуі мүмкін.
Еңбекақының негізгі екі формасы бар:
1. мерізімді (негізгі - жұмыстың бір сағатына қойылатын тарифтік
мөлшерлеме немесе қызметақы және жұмыс істелген уақыт)
2. кесімді (негізгі - жұмыс көлемі және оның орындалған бірліктерін
бағалау).
Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері:
- еңбектің саны мен сапасына, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс
уақыты мен жалақы қорының пайдаланылуына бақылау жасау;
- объектінің әрбір қызметкеріне жалақыны дер кезінде және уақытылы
есептеу;
- жалақыдан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;
- белгіленген мерізімдерде Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешекды
жүргізу;
- есептелген жалақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер
кезінде және дұрыс енгізу;
- өндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен
жалақы туралы деректерді алу;
- еңбек пен жалақы бойынша статистикалық есептемені жасау.
Еңбек ақы өнімнің өзіндік құнының негізгі элементтерінің бірі болып
табылады: оның есебін дұрыс ұйымдастыру еңбек өнімділігінің өсуіне өнімнің
өзіндік құнын төмендеуіне және халықтық өмір сүру деңгейінің жоғарылауына
септігін тигізеді. Әрбір қызметкердің еңбек ақысы жұмыстың соңғы
нєтижелерімен қызметкердің жеке өзінің қосқан үлестерімен анықталуға тиіс
және ең көп мөлшерімен шектелмейді.
Жалпы жұмысшы қызметкерлерге есептелетін еңбек ақы негізгі және қосымша
болып бөлінеді.
Негізгі төлем – қызметкерлерге нақты жұмыс істеген уақыты үшін істелген
жұмыстардың немесе берілген баға немесе айлық еңбек ақы бойынша өндірілген
өнімнің саны мен сапасы үшін есептелген еңбек ақысы жатады.
Қосымша төлем – Еңбек туралы заңға сәйкес қызметкерлерге
кєсіпорында жұмыс істелген уақыты үшін есептелетін еңбек ақысы. Оған
кезекті демалыстар төлемі, мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді және т.
б. орындалғаны үшін берілетін төлемдер, түнгі немесе мерзімінен тыс
уақыттарда істегені үшін төленетін төлемдер, және т. б жатқызылады.
Еңбек төлемінің әр алуан нысандарында және жүйелерінде есеп айырысуды
ұйымдастыру тәртібі оң түріне, нысандарына, жүйелеріне тікелей байланысты.
Кесімді еңбек ақы - жұмысшы қызметкерлердің еңбек өнімділігін
өсіруде еңбек уақытын қысқарту мақсатында қолданылады.
Жеке кесімді еңбек ақы жүйесі. Мұндай жүйеде еңбек ақы єрбір
жұмысшылардың нєтижелеріне байланысты, оған белгіленген бағаны жұмысшының
дайындаған бұйымдарының санына көбейту арқылы анықтайды.
Жанама кесімді еңбек ақы жүйесі – мұнда көмекші және басқа
жұмысшылардың еңбек ақысын қызмет көрсетіп отырған учаскенің, цехтың
негізгі жұмысшыларының төлеміне шаққан пайызбен анықталады.
Еңбек ақының кесімді - сыйлықтық жүйесі - өндірілген өнімнің
(жұмыстың) санына төленетін төлемнен өзгеде жұмысшыға белгіленген сандық
және сапалық көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін (өндірістік жоспарларды,
нормаланған тапсырмаларды өндірім нормаларын орындағаны үшін және асыра
орындағаны үшін және де өнім сапасын арттырғаны үшін шикізаттарды,
материалдарды, отындарды үнемдегені үшін жабдықтың техникалық жұмыс
режимін сақтағаны үщін) сыйлық төлейді
Қарапайым мерзімді еңбек ақы. Еңбек төлемін сағаттық, күндік, айлық,
тарифтік төлем мөлшері немес айлық еңбек ақы бойынша есептейді. Оның
көлемін жұмыс істеген уақыт санына белгіленген тарифтік төлем мөлшеріне
көбейту арқылы анықтайды. Бұл жүйені негізінен басшы қызметкерлердің,
мамандардың, кіші қызмет көрсететін адамдардың еңбек төлемі үшін
қолданылады.
Жалпы қызметкерлерге еңбекақы екі түрде беріледі:
Ақшалай еңбек ақы – еңбек ақысының қолданыстағы жүйесіне сєйкес
есептелген сомалар.
Заттай еңбек ақы - төлем ретінде заттай берілген өнімнің құны, тегін
немесе төмендетілген бағамен тамақтандыру, қызметкерлерге берілетін немесе
қоғамдық жолаушылар тасымалы үшін қосалқы шаруашылықтардан бөлінетін
өнімнің жұмыстың және көрсетілген қызметтің баға айырмашылығының орнын
толтыру және т. б.
Еңбек ақының құрамына қызметкерлердің дивиденттер мен проценттер
түріндегі табыстары енгізілмейді. Қазақстан Республикасының Еңбек
Кодексі азаматтардың ҚР - дағы еңбек бостандығына Конституциялық құқығын
іске асыру процесіндегі туындайтын еңбек қатынастарын реттейді. Ондағы тағы
бір басты орын алатын мєселе бұл жұмыс беруші мен қызметкерлер арасында
туындайтын еңбек қатынастарын еңбек шартпен реттелетіндігі. Яғни, еңбек
қатынастары жеке еңбек шартын жасау арқылы жүзеге асырылады.
Жұмысшылар құрамының есебін кадрлар бөлімі немесе арнайы белгіленген
адам жүргізеді. Әрбір жұмысқа қабылданған адамға жеке карточка толтырылып,
табельдік номер белгіленеді. ұйымның басшысының бұйрықтары немесе
қаулылары негізінде бухгалтер әрбір жұмысшыға жеке шот ашады. Онда
жұмысшының анықтама деректері көрсетіледі және есептелген сомалар мен
ұсталымдар туралы барлық мәліметтер жинақталады.
Жеке шоттағы есептелген сомалар мен ұсталымдар туралы мәліметтер барлық
жұмысшылар бойынша қосылатын есеп төлемдік ведомосқа апарылады. Осы
ведомость бойынша бас бухгалтер мен басшының қол қоюынан кейін берілуге
тиісті сомаға шығыс ету ордері толтырылады және жалақы беріледі[11].
2. Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
"Алматы қаласының бокс федерациясы" заңды тұлғалардың қауымдастық
нысанындағы бірлестігінің жарғысы:
"Алматы қаласының бокс федерациясы" заңды тұлғалардың қауымдастық
нысанындағы бірлестігі, осынан әрі Қауымдастық деп аталады, Қазақстан
Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексіне, 16.01.2001 ж. "Коммерциялық емес ұйымдар" туралы Қазақстан
Республикасының Заңына және басқа нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес
құрылып өзінің құрылтай құжаттары негізінде қызметін жүзеге асырады.
Қауымдастық мемлекеттік тіркеу кезеңінен бастап кұрылған болып саналады
және заңды тұлға құқына ие болады.
Қауымдастық коммерциялық емес ұйым болып табылады және негізгі мақсаты
ретінде табыс шығара алмайды. Қауымдастықтың қызметінен түскен табыстар
оның жарғылық мақсаттарына жету үшін бағытталады.
Қауымдастыхтың ресми атауы:
- мемлекеттік тілде: "Алматы қаласының бокс федерациясы" заңды тұлғалардың
қауымдастық нысанындағы бірлестігі, қысқаша Алматы к. бокс федерациясы
ЗТБ;
- орыс тілінде: Объединение юридических лиц в форме ассоциации Федерация
бокса города Алматы, қысқаша ОЮЛ Федерация бокса г. Алматы.
Қауымдастықтың мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, 050009, Алматы к.,
Алмалы ауданы, Қожамқұлов к-сі, 149 үй.
Кауымдастық қызметі шектелмейтін мерзімге құрылады.
Қауымдастықтың құқықтары және міндеттері:
Қауымдастық Қазақстан Республикасының заңдары бойынша заңды тұлға болып
табылады.
Қауымдастық өзінің жарғылық мақсатына жету үшін:
- заңда белгіленген тәртіппен банктерде есеп-шоттар ашуға;
- мемлекеттік және орыс тілдерінде өз аталуы толық көрсетілген мөрі,
штампы, бланкілері және іс-әрекет жүзеге асыру үшін өзге де
реквизиттер жасауға;
- өзінің атауы көрсетілген жалау, вымпел, эмблема мен көкірекке
тағылатын ерекшелік белгіні және өзге де символдық мәнін жасап ие
болуға, олар болса заңнамада белгіленген тәртіп бойынша тіркелу
керек;
- өз меншігінде жекеленген мүлкі және де дербес балансы немесе
сметасы бар;
- мүліктік және жеке мүліктік емес құқылар алуға және іске асыруға;
- егер заңда көзделмеген болғанда басқа да заңды тұлғаларды құруға;
- өзінің филиалдары мен өкілдіктерін құруға;
- Алматы каласында бокс клубын ашуға;
- қауымдастықтарға (одақтарға) кіруге және олардың қызметіне
қатысуға;
- жарғыда көзделген мақсаттарды іске асыру үшін қаражатпен
пайдалануға;
- сотта талапкер және жауапкер болуға;
- мемлекеттік тапсырыстарды орындау конкурстарына қатысуға;
- белгіленген тәртіппен банктік несиелер алуға және пайдалануға;
- өз қызметі туралы хабарды таратуға;
- баспа қызметін жүзеге асыруға, өзінің меншік көпшілік ақпарат
құралдарын құруға және шығаруға;
- бұқаралық ақпарат құралдары үшін аудио- бейне өнімдерін және басқа
да хабар таратылатың материалдарын жасауға;
- өз атынан шарттар жасауға, мәмілелер жасауға және міндеттемелерін
орындауға;
- мердігерлік шарттар негізі бойынша жеке жұмыстарды орындау үшін
мамандарын, творчестволық және жұмыс ұжымдарын тартуға;
- заңдармен белгіленген тәртіппен қайырымдылық және де шаруашылық
шараларды қаржыландыруға және несие беруге;
- заңмен белгіленген тәртіп шеңберінде ақпараттық және сырткы
экономикалық қызметін жүзеге асыруға;
- ҚР колданудағы заңдар шегінде Қауымдастықтың жарғылық мақсаттары
мен міндетгерін орындауға бағытталған кәсіпкерлік қызметін жүзеге
асыруға;
- өз отанымыздағы және шет елдердің ұйымдар мен азаматтарын қатыстыра
отырып семинарлар, конференциялар, контресстер мен басқа шараларды
өткізуге;
- шетелдік қаржы және қоғамдық қорларынан гранттар алуға;
- сыртқы экономикалық қызметке қатысуға, шетел заңды және жеке
тұлғалармен келісімдік қатынастарды орнатуға, Қауымдастықтың
қызметін дамыту үшін кажет болғанда әкспорт-импорт операцияларын
жүзеге асыруға құқығы бар.
Қауымдастық:
- Қазақстан Республикасының заңдарын сақтауға;
- салық және басқа да міндетті түрде төлемдерді белгіленген тәртіппен
төлеуге;
- өз міндеттемелері бойынша өзіне жататын мүлікпен жауап беруге;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапкершілігін
орындауға міндетті.
Қауымдастық өз міндеттемелері бойынша өзіне жататың барлық мүлкімен
жауап береді және өзінің мүшелерінің міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Қауымдастықтың мүшелері оның міндеттемелері бойынша Қауымдастықтың
мүлкіне еңгізілген салымдарына екі еселі мөлшерде субсидиялық жауап береді.
Қауымдастық қызметінің мақсаттары және түрлері:
Қауымдастықтың қызметінің мақсаты боксты барлық нысандардағы спорт түрі
ретінде дәстур, тәрбие, мәдени және спорттық байлықтарды есепке ала отырып
танымал ету болып табылады.
Қауымдастықтың міндеттері:
- жоғары мамандандырылған спортшылар-нұсқаушыларды,
жаттықтырушыларды, бокс бойынша спорт төрешілерді ғылым жағынан
дәлелдеп даярлау және тәрбиелеу;
- бокс бойынша ұлттық жинақ топтың тиімді жаттықтыру жұмысына және
спортшыларды калпына келтіру үшін жағдай жасау, жаттықтырушылар
кадрлерін даярлауды және спорт төрешілерінің мамандықтарын
жаксарту, соның шіінде шет елдерде оқыту мен сынак ісін
ұйымдастыру;
- Қазақстан Республикасының жинақ топтарын калыптастыру үшін
келекшектері бар боксшыларды тәрбиелеу;
- спортшылардың денсаулықтарын қорғау және допингтерді, сондай-ак
бекітілмеген дәрмектер мен жаттықтыру әдістерін пайдалануға жол
бермеу;
- спортшылардың, жаттықтырушылардын, бокс қызметкерлері мен
ардагерлерінің құқықтарын және мүдделерін, әлеуметтік қорғауын
камтамасыз ету, кәсіподактар мен ардагерлер ұйымдарымен өзара
көмектесе әрекет жасау;
- боксты дамытудан әртүрлі әлеуметтік және қаржылық мәселелерді
шешуге жәрдемдесу;
- қауымдастық мүшелерінін жалпы мүдделерін қорғау;
- боксшылар мен жаттықтырушыларға Олимпиада ойындарына, Әлем
чемпионаттарына, Азия чемпионаттарына және Азия ойындарына, Әлем
Кубоктарына, сондай-ак басқа да бокс бойынша халықаралық
жарыстарына және турнирлеріне қатысуға дайындалған кезде көмек
беру;
- боксты кешенді дамыту мәселелер бойынша Қауымдастық мүшелерінің
қызметтерін үйлестіру;
- бокс бойынша жарыстарды Қауымдастықпен бекітілген кағидалар мен
ережелерге сәйкес өткізу;
- Қазақстандық бокстың абыройын көтеру;
- боксты насихаттау және ел жұртшылығын боксшылардың атанған
нәтижелерімен таныстыру;
- Қауымдастықтың және Қауымдастық мүшелерініңұнамды атактарын
калыптастыру;
- бокстың дамуына мүмкіндік туғызатың қорларды құру;
- Қауымдастықтың материалдық-техникалық және қаржылық базасын
нығайту.
- Қауымдастық қызметінің мәні болып табылатыңы:
- боксты даму бойынша дене шыныктыру-сауыктыру, спорттық қызметтерін
көрсету;
- конференцияларды, семинарларды, фестивальдерді, мерейтой шараларды,
конкурстарды, жарыстарды және басқа да көпшілік шараларды
ұйымдастыру және өткізу;
- Қауымдастықтың атыңан стипендиялар, гранттар, сыйлықтар, жүлделер,
сыйлар және т.е.с. түзу;
- ақпараттық материалдарды басып шығарылған күйде және электронды
сақтауштарда аудио-, фото-, бейне-, кино-енімдер және т.б. түрлерде
шығару және тарату;
- демеушілік көмегін, ерікті қайырымдарды және өзге қаржыларды тарту;
- бұкаралық ақпарат кұралдарымен тұрақты жанасуларды орнату және
сақтау, белсенді карым-қатыңасуда болу, сонымен бірге Қауымдастың
қызметінің мақсаттарын насихаттау.
Қауымдастық Казақстан Республикасының заңдарына сәйкес кәсіпкерлік
қызметпен өзінің жарғылық мақсаттарына сай келуіне карай ғана айналыса
алады. Қауымдастық кәсіпкерлік қызметінен алған табыстар мен шығындарды
есепке алады.
Қауымдастық сәйкелес юрисдикциямен ұйымдастырылған және өткізілетін
бокс бойынша жарыстар мсн басқа турнирлерден пайда болған барлық
құқықтардың алғашкы иесі болып саналады. Мұндай құқықтар, осындайдын
бәрінен басқа, кез келген нысандағы қаржылық құқықты, аудио-көзбен шолу
көшірмелер мен радио жазылымға құқық, сондай-ақ таратуға құқық, маркетингке
және жарнамаға құқық, авторлық құқықтан шығатың эмблемаларға (нышандарға)
құқық кіреді.
Тек кана Қауымдастық жарыстарды, турнирлерді, және де басқа да
көрсетулерді, олардын ауди-көзбен толу және басқа нысандардағы домендеріне
сай келетіне қарай рұқсат береді.
Қауымдастық, лицензия алуға жататың бөлек қызмет түрлерін тек сондай
рүксат қағазын алған соң ғана жүзеге асыруға құқылы.
Қауымдастықтың қызметінің мақсаты мен түрлері оның барлық мүшелерінің
жалпы келісімімен өзгере немесе толықтыра алады.
Қауымдастықтың мүлкі мен қаражаты:
Қауымдастықтың мүлкін ғимараттар, құрылмалар, бөлмелер, өндірістік,
әлеуметтік-мәдени максаттағы объектілер, акша-қаражаттар, жер учаскелері,
көлік кұралдар және Қауымдастықтың меншікі болып табылатың және балансыда
көрсетілген өзге де мүлік кұрайды.
Қауымдастықка мүшелермен берілген мүлік пен жеке мүліктік емес құқықтар
Қауымдастықтың жеке меншігі болып саналады және де баланста есепке алынады.
Қауымдастықтың мүлкін құрылу көздері болып акшалай және басқа түрде:
- қауымдастық мүшелерінен түскен түсімдер;
- өз отанымыздың және де шет елдердің заңды және жеке тұлғаларымен еркін
түрде берілген мүліктік жарналар мен жәрдем;
- ұйымдардан және мемлекеттен алынған бір мақсатқа берілген қаржы
каражаттар (фанттар);
- заңда белгіленген жағдайларда тауар сатудан, жұмыс және қызмет
көрсетуден түскен түсімдер (табыс);
- кәсіпкерлік қызметінен алынған табыстар;
- акциялар, облигациялар, баскз бағалы кағаздар мен салымдар (депозиттер)
негізінде алған дивидеңдтер (табыс, сыйақы (мүдде);
Қазақстан Республикасынын заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де
түсімдер болып табылады.
Қауымдастық өз мүлкімен иеленуді, пайдалануды және карауды Қазақстан
Республикасының Қолданыстағы заңнамасына сәйкес жүзеге асырады.
Қауымдастықтың меншігінде жатқан мүлік оның мүшелері арасында бөлініп
беріле алмайды, сонымен бірге Қауымдастықтан шығып кеткен кезінде де.
Қауымдастықтың мүшелерімен кіріс және мерзімдік жарналар төлеу мөлшері,
тәртібі мен мерзімі Қауымдастықтың Конференциясымен белгіленеді. Кіріс,
мерзімдік және мақсаттық жарналар Қауымдастық қолайлы жұмыс істеу үшін және
нақты шаралар мен бағдарламаларды орнату үшін қажет болған мақсаттарға
арналады.
Мүшелердің сальютары және тапкан табыстар есебінен Қауымдастықта
әртүрлі қорлар құрылу мүмкін (өндірісті, ғылым мен техниканы дамыту,
құрделі қаржы бөлу, еңбекке ақы төлеу, өкілдік және басқа қорлар).
Қорлардың құрамы, белгісі, мөлшері, құрылуы мен жұмсаудың тәртібі
Қауымдастықтың Атқару комитетімен белгіленеді.
Қауымдастықтың кәсіпкерлік қызметінен тапкан табыстар және басқа да
түсімдер мүшелер арасында бөлінуге жатпайды және оның жарғылық максатыңа
жетуіне, қызметінін дамуына, соның ішінде Қауымдастықтың жобалары мен
бағдарламаларын қаржыландыруға пайдаланады.
Табыс пен басқа түсімдерді пайдалану туралы шешімді осы Жарғыға сәйкес
Қауымдастыхтың Атқару комитеті қабылдайды.
Қаржылық жылы мен есеп беруі:
Қауымдастықтың қаржылық жылы күнтізбелік жылына сәйкес келеді.
Қауымдастықтың бухталтерлік есебі және статисткалық есеп беруі
қолданылатың заңдарымен белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Қауымдастық жылдық қаржылық есебінің дұрыстығын тексеруі және растауы
үшін Қауымдастықпен, оның мүшелерімен немесе Қауымдастық басқару
органдарының мүшелерімен мүліктік мүддесіне қатыспайтын кәсіпкер аудиторды
тартуға мүмкін. Аудиторлық тексеріс Қауымдастықтың кемінде 13 мүшелершің
талабымен әрбір уақытта тексерілуі керек.
Алматы қаласының бокс федерациясының ЗТБ - ның кірістер мен шығыстар
туралы есебінде табыстар мен шығындардың талдауы беріледі.
Алматы қаласының бокс федерациясының ЗТБ - ның 2009, 2010 жж.
қаржылық–шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштерін 1-ші кестеден көруге
болады.
Кесте 1.Алматы қаласының бокс федерациясының ЗТБ қаржылық-шаруашылық
қызметінің негізгі көрсеткіштері
Рс Көрсеткіштер 2009 2010 Ауытқулар
Сома Пайыз
1 Сатудан алынған табыс 4 458 19 960 15502 447,73
2 Өнімнің өзіндік құны 829 676 751 268 (78408) 90,55
3 Жиынтық табыс (825 218) (731 308) 93910 88,62
4 Әкімшілік шығындары 60 560 116 723 56163 192,74
Басқа да табыстар 11 240 30 759 19519 273,66
Басқа да шығындар 109 330 221 302,75
5 Салық салуға дейінгі (874 647) (817 602) 57045 93,48
табыс
6 Табыс салығы - - -
7 Таза табыс (874 647) (817 602) 57045 93,48
8 Негізгі құралдардың 2 025 036 1 953 726 (71310) 96,48
жылдық құны
9 Қор қайтымдылығы 0,002 0,01 0,008 500
10 Қор сыйымдылығы 454,25 97,88 (356,37) 21,55
Кестеден көріп отырғанымыздай 2010 жылды 2009 жылмен салыстырғанда
өнімді өткізуден түскен табыс 15502 мың теңгеге артқан. Сатылған өнімнің
өзіндік құны -78408 мың тенгеге кеміп отыр. Жалпы табыс 93910 мың теңгеге
өскен. Әкімшілік шығындары 56163 мың теңгеге көбейген. Таза табыс 57045 мың
теңгеге өсіп отыр.
1. 3. Ұйымның есеп саясаты
ҚР – ның бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы 2007.28.03,
№234-3 Заңына сәйкес, әрбір ұйым өзінің қызметінің бастамасында және әрбір
күнтізбелік жыл басында салық органына және оның тіркелуін жүргізетін
органдарға есеп саясатын ұсынуы қажет.
Ұйымның есеп саясаты - дегеніміз ұйымның айналысатын қызметіне сәйкес
және бекітілген ережелеріне негізделе отырып, бухгалтерлік есепті
жүргізудің техникасы мен формасын, нақты және белгілі бір әдістемесін
ұйымның өзінің таңдауы.
Алматы қаласының бокс федерациясының ЗТБ – қауымдастық бірлестіктің
есеп саясатының жалпы ережелері:
1. Алматы қаласының бокс федерациясы ЗТБ 2009 жылдың 23 қарашасы
Қазақстан республикасының Әдiлет Министрлiгiнiң Алматы қаласы Әдiлет
департаментiнде мемлекеттiк қайта тiркеу туралы куәлiк -№ 71 418-1910 ЗТБ,
БИН 050640009485-шi, Меншiк түрi - жеке. Дәрежесі - коммерциялық емес
ұйым.
2. Алматы қаласының бокс федерациясы ЗТБ Алматы қаласының Алмалы
ауданы бойынша Салық комитетiмен СТН 600 700 560 007, 2009 жылдың 28
қарашасынан Қазақстан республикасының салық төлеушiсiнiң куәлiк қағазымен №
0066723-шi 60-шi топтама берілген.
3. Заңды мекен-жайы: 050009 Алматы қаласы, Алмалы ауданы, Қожамқұлов
көшесі, 149 үй.
4. Құрылтайшылық келiсiм-шартқа сәйкес қатысушылар тiзiмi:
Кесте 2. Қатысушылар тiзiмi
№ Ұйым атаулары Басшы БИН, Ұйымның СТН, Мем.тіркеу
рс Аты-жөні тұрғылықты жері туралы куәлік
1 АҚ Sat & Company Тохтаров 050000, қ.Алматы №79711-1910- АҚ
О.Т. көш.Масанчи 26, от 15.08.2006
600700233440, г.
060840005025
2 ЖШС СпортивтікклубЮрченко 050062, қ.Алматы 1-ші№53582-1910-
Каравелла М.Ю. кішіаудан 18-б, ЖШС
600700517294,
030240005230
5. Жарғыға сәйкес жұмыстың негiзгi түрлерi:
Бокстi дамыту және түсіндіріп тарату:
(спорт аумағындағы басқа да қызметтер) 93190-шi негiзгi жарғылық қызмет
ОКЭД.
Қосымша ретінде ЗТБ-мен Қазақстан республикасының заңнамасына
тыйым салынбаған (заңға қайшы келмейтін) кез келген қызметпен шұғылдануға
құқығы бар.
6. ЗТБ келесi құжаттар және нормативтiк актiлердiң негiзiнде өз
қызметін жүзеге асырады:
- (14.02.2009 жылдан №1-шi хаттама) ЗТБдың жарғысы;
- (09.02.2009-шы редакция) 31.05.1996 жылғы Қауымдастық бірлестіктерi
туралы ҚРдың заңы
- 01.07.99 № жылғы № 409-1 Қазақстан республикасының Азаматтық кодексi
(өзгерiстер және толықтыруларды есепке алуымен);
- Қазақстан республикасының қаржылық-шаруашылық ұйымдары белгілейтін,
олар бойынша басқа да заңдар, нормативтiк актiлер, нұсқаулар және
әдiстемелiк ұсыныстар.
7. Осы есеп саясаты жорамалдардың негiзiнде жасалған:
- ол ЗТБ үшiн қаржылық есептілікті құру және бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру ережелері, анықтаушы бiртұтас жиынтық қағидалары, ішкі
нормативтік құжаттар болып табылады.
- ЗТБ жұмыс істейді және шолынатын келешектерге де жұмыс iстейтін
болады;
- ЗТБ қабылданған есеп саясаты жылдан жылға дәйектi түрде қолданылады.
Есеп саясаты өзгерген жағдайда өзгерiстердiң көрінгенде өткендi шолатын
әдiсi қолданылады – яғни, жаңа есеп саясаты салыстырмалы көрсеткiштердi
әзiрлеу кезіндегі оның өзгерiстер мерзіміне дейiн болған мәмiлелерге
және оқиғаларға қолданылады;
- әрбiр қаржылық жылы 1 қаңтардан басталады және 31 желтоқсанда
аяқталады.
Ұйымдастырушылық - техникалық бөлiмі
Басқару, ұйымдық құрылымы:
ЗТБ лауазымды тұлғалары болып табылады:
- Президент
- Бiрiншi Вице президент
- Вице президент
- Атқарушы директор
Есеп саясатын қалыптастыруда жауапкершілікті, бухгалтерлiк есептi
жүргiзуді, дер кезiнде толық және сенiмдi қаржылық есептілікті ұсынуды
аудиторлық фирма, бас бухгалтер – басқа тұлғаларға өкілеттік бере алатын
ЗТБ жетекшісі алып жүреді.
Бухгалтерлiк есеп және iшкi бақылаудың жүйесi
ЗТБта бухгалтерлiк есеп келесi нормативтiк құжаттарға сәйкес
бухгалтерияда жүргізіледі:
- Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы № 234-шi 2007
жылдың 28 ақпанындағы ҚР Заңы;
- № 2-шi қаржылық есептіліктің ұлттық стандарттары;
- 2007 жылдың 23 мамырындағы № 185-шi ҚР-ның қаржы министрлiгінің
бұйрығымен бекітілген бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгі жоспары;
- 2007 жылдың 22 маусымындағы № 221-шi ҚР-ның қаржы министрлiгінің
бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі
- ЗТБ есеп саясаты;
- ЗТБ шоттарының жұмыс жоспары;
- бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру бойынша әдiстемелiк ұсыныстар,
нұсқаулар және тағы басқа да нормативтік актілер.
ЗТБ бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мақсаты ЗТБ қаржылық
жағдайындағы өзгерістер ме қызметтер нәтижесі, қаржылық жағдайы туралы
толық және сенімді ақпараттармен мүдделі тұлғаларды қамтамасыз ету болып
табылады.
ЗТБ бухгалтерлiк есебі мына қағидалармен сәйкес жүргізіледі:
- табыстар табылып танылғанда, ал шығындар апарылғанда есептен
шығарылады ( орны толтырылып алынған кезде емес) ;
- Қаржылық есептілік кезіндегі қызметтердің үздіксіздігі-ЗТБ болашаққа
шолу жасағанда іс атқара алатын және атқаратын ЗТБ жорамалдың негізінде
құрылады.
Алдыңғы кезеңнің қаржылық есебін құру кезіндегі жіберілген қателердің
анықталу жағдайындағы қателерді түзету суммасы ағымдағы мерзім ішінде таза
табыстар немесе залалдарды есептеу кезінде есепке алынады(альтернетивті
талғаулы қадам қолданылады).
ЗТБ қаржылық есептілігінің негiзгi сапалық сипаттамалары түсiнiктiлiк,
реттілік (маңыздылық), сенімділік және салыстырмалылық болып табылады.
ЗТБ есеп саясатындағы өзгерiстерi мына жағдайларда жасалуы мүмкін:
- бухгалтерлік есептегі өзгерістерге ықпал ететін № 2 қаржылық
есептіліктің Ұлттық стандартына өзгерістер енгізілгенде;
- бұл заңдылықпен, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz