Үстеме шығындарды есепке алу мен оларды бөлудің әлемдік әдістемесі

Қарағанды Экономикалық Университеті Қазтұтынуодағы

Бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пән: Басқару есебі -1

Тақырыбы: Үстеме шығындарды есепке алу мен оларды бөлудің әлемдік әдістемесі

Мамандық 5В050800 Есеп және аудит

Орындаған:

студент УА-31к Балмуханбет Ш. М

Ғылыми жетекші:

э. ғ. к., профессор Сагнаевна К. М.

Қарағанды 2016 ж.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Қазіргі басқару есебі шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік орталығын бюджеттендіру және басқару негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.

Кәсіпорын үстеме шығындарының есебін жүргізуде келесідей мәселелерді шешеді:

• Негізгі үстеме шығындардың пайда болу көздерін анықтау;
• Шығындарды азайту себептерін анықтау;
• Үстеме шығындардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсеткіштерді анықтау;
• Үстеме шығындардың динамикасын бақылау[4, 56 б. ] .

Үстеме шығындарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі мәселелер туындайды:

1. Өндірістің табыстылық бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;

2. Компанияға қай өнім түрі көбірек пайда түсіреді;

3. Шығарылатын өнім ассортиментін өзгерту туралы шешім қабылдау.

Үстеме шығындарды басқару есебін бақылаудың бір нұсқасы АВС-талдау бойынша жүргізіледі. Бұл әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-талдау әдісі үстеме шығындарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығындардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шығындар құнының көптігін көрсетеді. Үстеме шығындармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:

• шығындарды тікелей және үстеме шығындарға бөлу - бұл әр кезде оңай бола бермейді, себебі шығындардың кейбір түрі тікелей және жанама шығындарға жатады.
• үстеме шығындар тұрақты болып келеді;
• шығындарды ақырғы өнім арасында дұрыс бөліп тарату.

Үстеме шығындарға өндірісті басқару, қызмет көрсету және ұйымдастыру шығындары жатады [8, 62 б. ] .

1. Үстеме шығындардың жалпы сипаттамасы және құрамы

Үстеме шығындар - негізгі және көмекші цехтардың жұмыстарын ұйымдастыру шығындары, сондай-ақ өндіріске қызмет көрсетумен байланысты шығындар. Үстеме шығындарды бөлудің негізгі бағыттары:

• ақырғы өнімнің нақты құнын анықтау;
• қолданылған ресурстарды бөлу;
• жұмыскерлердің шығындарын қысқарту;
• сыртқы пайдаланушылар үшін шығындар мен кірістерді салыстыру.

Үстеме шығындармен байланысты негізгі мәселелерді қарастыруға болады:

• шығындарды тікелей және үстеме шығындарға бөлу - бұл әр кезде оңай бола бермейді, себебі шығындардың кейбір түрі тікелей және жанама шығындарға жатады.
• үстеме шығындар тұрақты болып келеді;
• шығындарды ақырғы өнім арасында дұрыс бөліп тарату.

Үстеме шығындарға өндірісті басқару, қызмет көрсету және ұйымдастыру шығындары жатады. Бірінші кезекте олар мыналармен байланысты:

• аналитикалық шоттардың шығындар түрімен (жал төлемі, қызмет көрсету, еңбекақы) ;
• бақыланатын шығындар орталығымен (өндірістік цех) .

Үстеме шығындар құрамына мыналар кіреді:

1. Жалпы өндірістік шығындар - өндірістік жабдықтарды пайдалану және күтіп ұстау шығындары;
2. Өндірістік қажеттерге пайдаланылатын қосымша материалдардың барлық түрлері;
3. Жұмысшылардың еңбекақысы. Цех персоналына, өндірістік құрал-жыбдықтарға қызмет көрсететін жұмыскерлерге есептелген еңбекақы;
4. Еңбекақыдан аударымдар;
5. Негізгі құралдарды жөндеу. Бұл шығындар түріне жалпы өндірістік мақсатқа арналған өндіріс құрал-жабдықтары мен негізгі құралдарды жөндеу шығындары кіреді.
6. Негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтердің амортизациясы;
7. Коммуналдық қызметтер. Бұл шығындарға жалпы өндірістік мақсаттарға арналған негізгі құралдар мен өндірістік құрал-жабдықтардың жұмыс істеуі үшін тұтынылған электр қуатының, судың, жылудың, т. б. құны кіреді.
8. Жалгерлік ақы - өндірісте қолданылатын негізгі құралдарды жалдау бойынша төленетін жалгарлік ақы сомасы;
9. Өзге де шығындар [3, 78-79 бб. ] .

Өндірістік шығындардың синтетикалық есебі 8410 “Үстеме шығындар” шотында жүргізіледі. Бұл активті жинақтаушы, таратушы шот болып саналады. Бұл шоттың құрамында мынадай шоттар ашылады: 8410/ ₁ - “Негізгі өндірістің үстеме шығындары”, 8410/ ₂ - “Көмекші өндірістің үстеме шығындары ”[1]

Өндірістік үстеме шығындар - бұл өндірісті басқару, қызмет көрсету, ұйымдастыру шығындары. Олар бөлімше, цех, өндіріс сияқты өндірістік буындарда пайда болады. Бұл шығындардың арналымы, сипаты және функционалдық ролі өндіріспен байланысты. Жалпы өндірістік үстеме шығындар кешенді баптардан тұрады және есепті мерзім соңында өнім түрлері бойынша, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс бойынша бөліп таратылады.

1. 2 Үстеме шығындардың есебі

Өндірістік үстеме шығындар - бұл өндірісті басқару, қызмет көрсету, ұйымдастыру шығындары. Олар бөлімше, цех, өндіріс сияқты өндірістік буындарда пайда болады. Бұл шығындардың арналымы, сипаты және функционалдық ролі өндіріспен байланысты. Жалпы өндірістік үстеме шығындар кешенді баптардан тұрады және есепті мерзім соңында өнім түрлері бойынша, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс бойынша бөліп таратылады. Жалпы өндірістік үстеме шығындар 8410 “Үстеме шығындар” шотында есептеледі. Субсчет 8410/ ₃ - “Жалпы өндірістік шығындар” шоты. Сонымен қатар 8410 шотына бірнеше транзиттік шоттар ашылады:

8411 - “Материалдар”

8412 - “Цех персоналының еңбекақысы”

8413 - “Еңбекақыдан аударымдар”

8414 - “Негізгі құралдарды жөндеу”

8415 - “Негізгі құралдардың тозуы”

8416 - “Коммуналдық қызметтер”

8417 - “Жалгерлік ақы”

8418 - “Өзгелер” [1] .

№2 “Қорлар” ХҚЕС бойынша үстеме шығындар екі түрге бөлінеді.

1. Тұрақты өндірістік үстеме шығындар
2. Айнымалы өндірістік үстеме шығындар.

Тұрақты өндірістік үстеме шығындар өңдеу бойынша шығындарға бөлу және өндірістік қуаттылықтың қалыпты өнімдеріне негізделеді және бұл шығындар өнім көлеміне байланысты емес. Өндіріс көлемі өзгерсе де, тұрақты өндірістік үстеме шығындар өзгерусіз болып қалады. Бұл шығындарға мыналар жатады:

• Негізгі қорлардың амортизациясы,
• Ғимараттар мен жабдықтарға есептелген амортизация;
• Өндірістік басқару шығындары.

Айнымалы өндірістік үстеме шығындар өндіріс көлеміне тікелей байланысты, тәуелді болатын өндірістік шығындар. Бұларға жалпы өндірістік қажеттерге жұмсалатын материалдар және цех персоналының еңбекақысы жатады.

Жалпы өндірістік шығындарды бөліп тарату белгілі бөлу базасы негізінде жүзеге асырылады. Отандық тәжірибеде мынадай бөлу базалары қолданылады:

1. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы;

2. Өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақысы мен өндірістік құрал жабдықтарды күтіп ұстау және пайдалану шығындары;

3. Өнімнің, жұмыстың, қызметтің цехтық өзіндік құны.

Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарда өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және пайдалануүшін өндіріс шығындарының ерекше түрдегі есебі қажет. Бұл шығындарды 8410 - “Үстеме шығындар” шоты құрамында “Өндіріс жабдықтарын ұстап тұру және пайдалану бойынша шығындар” атты субшот ашылады. Өндірістік құрал жабдықтарды пайдалану және ұстап тұру шығындарына мыналар жатады:

1. Жанар-жағармайлардың құны;
2. Өндірістік құрал-жабдықтың тозуы;
3. Өндірістік құрал-жабдықтарды ағымдағы жөндеуден өткізу;
4. Жабдықтарды күтіп ұстайтын, жүргізетін жұмысшылардың еңбекақысы;
5. Еңбекақыдан аударымдар;
6. Электр қуаты, бу мен судың құны;
7. Көмекші өндірістің қызметі;
8. Басқа да шығындар [1] .

1. 3 Үстеме шығындарды бөліп таратудың әлемдік әдістемесі

Шығын тасымалдаушылар - шығындар деңгейіне әсер ететін себептер, олар оң және кері әсер етуі мүмкін. Шығын тасымалдаушылар шығындар көлеміне әсер етеді және олар үстеме шығындарды ақырғы өнім арасында бөлуге бағытталған. Шығын тасымалдаушылардың көп кездесетін түрлері:

1. Өндірілген өнім көлемі
2. Жұмыс - сағат
3. Машина - сағат
4. Бастапқы шығындар
5. Материалдық шығындар
6. Еңбек шығындары [2, 16 б. ] .

Тарату әдістерінің барлығы дерлік үстеме шығындардың пропорционалды және прпорционалды емес тарату әдістеріне бөлінеді.

Кәсіпорында қалыптасқан шығындардың нақты деректері негізінде шығындардың әр түрі бойынша шығын тасымалдаушылар мен үстеме шығындарды тарату коэффициенттері анықталады. Бұл коэффициент таратуға негізделген шығындардың жалпы сомасын тасымалдаушы ретінде алынған соммалық факторға бөлу арқылы анықталады. Бұл коэффициент үстеме шығындарды пропорционалды бөліп тарату үшін қолданылады [5, 97 б. ] .

Мысал А - Кеңсе заттары .

Компания кеңсе заттарына (қағазды қоса алғанда) айына 1 200 мың теңге шығын жұмсайды. Компанияда екі бөлімше бар, олардың компания табысындағы үлестері 30% және 70%.

1 кесте. Кеңсе заттары шығындарын бөліп тарату

Мысал Б. - Жал төлемі.

Жал төлемі көлемге байланысты бөліп таратылады.

Жал бойынша шығындар (мың тг. ) 6 000

1 м ² кеткен жалдау бойынша шығындар 24

Аудан (м ² ) 250.

Компанияның 1-ші бөлімшесі 200 м ² ауданды, ал 2-ші бөлімшесі 50 м ² ауданды алып жатыр. Жал бойынша шығындарды тарату төмендегідей болады.

2 кесте. Жал бойынша шығындарды тарату

Бөліп таратудың әр түрлі коэффициенттерін қолдану мысалдары.

3 кесте. Дәрі шығаратын кәсіпорынның 31-ақпанға жасалған бухгалтерлік жазулары

Үстеме шығындарды бөліп таратудың алты коэффициентін қарастырамыз. Жалпы өндіріс көлемі 50 000 бірлік болғанда 3 000 бірлікке жұмсалатын үстеме шығындарды бөліп тарату. Бұл партияға материалдық шығындар 5 000 мың тг., еңбек шығындары 6 000 мың тг., (1 сағ. -2000 тг. ), машина сағат - 500.

4 кесте. Үстеме шығындарды бөліп таратудың коэффициенттері

5 кесте. Өндіріс көлемін 3 000 бірлікке келетін партия шығындарын берілген коэффициенттер арқылы бөлу

5 кестеде көрсетілген шығындар берілген коэффициенттер арқылы бөлудің коэффициентін кәсіпорын бір өнім түрін немесе бірнеше өнім тобын өндіргенде қолданады.

Жұмыс-сағат пен машина-сағат коэффициенті үстеме шығындар мен уақыт арасындағы байланыста көрсетіледі. Егер кәсіпорында адам еңбегі көп қолданылатын болса, жұмыс-сағат коэффициентін, ал автоматтандырылған технология қолданылатын болса, машина-сағат коэффициентін пайдалану ыңғайлы болып табылады .

Шығындар пайызы - алғашқы, материалдық және еңбек шығындарының пайызы - бұл шығындар үстеме шығындармен тәуелді болғанда қолданылады [15, 87-89 бб. ] .

Коэффициенттерді анықтаудың схемасы төмендегідей:

Қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығындарын бөліп тарату 4 әдіс арқылы жүргізіледі.

1. Тікелей әдіс;
2. Қадамдық әдіс;
3. Қайта бөлу әдісі;
4. Теңдіктер жүйесі әдісі[12, 47 б. ] .

Бөліп тарату әдісіне мысал: Компания 4 бөлімшеден тұрады. Оның екеуі өндірістік - Х, У, екеуі қызмет көрсету - А және В бөлімшелері. Осы бөлімшелер арасындағы қарым қатынас келесідей болады.

А және В бөлімшелерінде 10 000 теңге үстеме шығындарын Х, У бөлімшелері арасында әр түрлі әдістер арқылы бөліп таратуды қарастырамыз.

1. Тікелей бөлу әдісі - бұл әдіс өзара қызмет көрсетуші бөлімшелердің шығындарын өндірістік бөлімшелер арасында қолма қол бөліп таратумен сипатталады.

2. Қадамдық әдіс - бұл әдіс бойынша шығындар сомасы басым бөлімшенің шығындарын алдымен бөлуден басталады. Аталған шығындар бөлімшелер арасында көрсетілетін қызметке пропорционалды бөлінеді. Ал басқа қалған қызмет көрсетуші бөлімшелердің шығындары тек өндірістік бөлімшелер арасында бөлінеді.

Бірінші нұсқа.

Екінші нұсқа.

3. Қайта бөлу әдісі - әр қызмет көрсетуші бөлімшелердің үстеме шығындарын кезек бойынша өндірістік және қызмет көрсетуші бөлімшелер арасында пайдаланудың бағалық деңгейі негізінде бөліп тарату. Бұл процесс үстеме шығындардың сомасы ең аз мөлшерге жеткенге дейін қайталанады.

4. Теңдіктер жүйесі әдісі-бұнда тұтыну бағамы математикалық теңдік түрінде көрсетіледі.

Бұған сәйкес теңдіктер жүйесі келесідей болады:

А=10 000+0, 5В

В=10 000+0, 2А

В= 10 000+0, 2 (10 000+0, 5В) =10 000+2 000+0, 1В=12 000+0, 1В

В=12 000/(1-0, 1) =12 000/0, 9=13 333

А=10 000+0, 5*13 333=16 667.

... жалғасы

Үстеме шығындар

Өнімнің өндірістік құнын калькуляциялау

Ұйымның шығыстарының есебі

Шығындар түсінігі, есебі және талдауы.

«Қой шаруашылығындағы шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауды жетілдіру» (Алматы облысының мәліметтері негізінде)

Мұнай дайындау қондырғылары

Кәсіпорынның қызметіндегі шығындар және оны азайту жолдарын жетілдіру

Тауарлы балықтарды өсіру

Банктік операциялар шығындарын басқаруды модернизациялау

Өндірістік шығындарды есепке алу әдістері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс