Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру әдістемесі
2 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Оқушылардың танымдық қызығушылығын сабақтан тыс тәрбие жұмыстары
арқылы мектеп пен университет сабақтастығы негізінде қалыптастыру жолдары
Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, салт-дәстүрін,
тілін білімін, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті мол терең түсінетін
шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі.
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында жас ұрпаққа жан-жақты білім
мен тәрбие берудің мемлекеттік саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап
береді. Олар мыналар: Қазақстан Республикасының барлық адамзатының білім
алуға тең құқұлығы, әрбір адамзаттың интелектуалдық дамуы, психо-
физиологиялық және жеке басының ерекшеліктері, халық үшін білімнің барлық
деңгейіне кең жол ашылуы. Атап айтқанда:
- жеке тұлғаның білімділікке және дарындылыққа ынталандыру;
- білім басқыштарының сабақтастығын қамтамассыз ететін білім беру
процесінің үздіксіздігі;
- білім беру мекемелерінің ұйымдастырылуы-құқұқтық және қызмет
бағытының әр түрлілігі;
- білім берудің ізгілікті және дамытушылық сипаты;
- білім берудің құқұқықтық және экологиялық бағыттануы;
- білімнің зиялылық сипаты;
- оқыту мен тәрбиенің тығыз байланысы;
- білімнің, ғылымның және өндірістің өзара кірігуі;
- білім жүйесін ақпараттандыру.
Білімді басқарудың демократиялық, мемлекеттік-қоғамдық сипаты және
білім беру мекемелерінің дербестігін кеңейту [144,Б. 43].
Яғни, Білім заңында әрбір азаматтың білім алуға құқұқтығын негізге ала
отырып, оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру үрдісін жан-жақты қамтиды
және оқушылардың өзіндік дербес ерекшеліктерін дамытуға, танымдық
қызығушылықтарын оқыту мен қатар тәрбие жұмыстары арқылы бойға дарыту
мәселелері қарастырылған. Сонымен қатар, білім басқышының сабақтастығы
жөнінде яғни мектеп пен университет (жоғары оқу орындары) арқылы үздіксіз
білім беру жөнінде де айтылған.
Осы орайда жаңа ғасырдағы оқыту технологиясының өркендеу, жаңашыл білім
алу жолдары мен білім жүйесінің сабақтастығы т.б. мәселелер жөніндегі
педагогикалық ой-пікірлер, оның ішінде біз зерттеу нысанымызға алып отырған
жоғары оқу орны мен жалпы орта білім беретін мектептердегі оқыту үрдісі мен
тәрбие жұмыстарының сабақтастығының озық идеясын бүгінгі білім заңына
сәйкестендіре отырып пайдалану көзделді.
Қазіргі жағдайда мамандарды кәсіби даярлаудың белгілі бір деңгейдегі
сапасы мен бағыты еңбек нарығында оның бәсекеге түсу қабілетінің негізгі
шарты болып табылады. Маман өзінің мамандық сипаттамасымен қажеттілік
құндылық ретінде өзінің кәсіпшіл қызметін ұсынушы нарықтық қарым-қатынастар
оъектісінің ролін атқарады.
Осымен байланысты кәсіби даярлық процесінде жоспарлау, білім алу,
өзінің жоғары жеке қабілеті мен танымдық қызығушылығының қалыптасуына
мүмкіндігі бар студент еңбек нарығында елеулі орын алуы заңдылық болып
табылады. Осыған орай, маманды даярлау сапасы тек қана даму көрсеткіші және
оқу орны мен оның түлектерінің негізгі табысы болып табылады.
Сондықтан да, оқушылардың танымдық қызығушылығын сабақтан тыс жұмыстар
арқылы қалыптастыруда мектеп пен университет арасындағы сабақтастық
төмендегідей тапсырмаларды ойластырып ұсыну негізінде танымдық
қызығушылығының оянуына түрткі беретінін бөліп қарастырар болсақ:
а) Сабақтан тыс оқыту іс - әрекеті:
- өз-өзінің білімін жетілдіруге жетелейді (жан-жақты білуге, тануға
ұғынуға қандайда-бір сұрақтарды терең талдауына қосымша
ізденістерге бағыттайды);
- оқушылардың ақыл-ой және рухани дамуына ерекше ықпал етуі (қосымша
оқыту құралдары мен тәсілдерін ұсыну арқылы қажеттіліктерін
жетілдіру);
- эмоциональды жағынан таңымдық қызығушылығын тудыртуы(оқушылар
сабақтан тыс жаңа білімдерді игеру кезінде қанағаттанушылықты
сезінеді);
- айқын ақыл-ойына бағытталуына жетелейді (оқушылардың өз бетінше
таңымдық міндеттерді шешуге әр түрлі кез-келген уақытта шешуге
тырысады);
б) Сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру:
- оқушылардың жан-жақты қызығушылығын тудыртуға өз бетінше жұмыс
істеудің пішіні ұсынылады;
- оқушылардың таңымдық қызығушылығын арттырудың ақыл-ой тәсілдеріне
шығармашылық ізденістер береді;
Оқушылардың таңымдық іс-әрекетін сабақтан тыс уақытта табысты
жетістікке жетуіне түрткі болатын мынандай тапсырмаларды орындауын
ұсынуға болады.
Тапсырмаларды орындау процесінде:
1) табыстарға (білімдерді жаңа тәсілдермен,оны меңгеру жетістіктеріне
жетелейді);
2) жетістікке қол жеткен нәтижелерін есепке алып тіркеу;
3) танымдық міндеттерді шешу кезінде кездесетін қиыншылықтарды талдайды
және оны жеңу тәсілдерінің мүмкіндіктері қарастырылады;
4) өзіндік дамуы, өзіндік күші айқындалатынын Н.В. Кухарев [140,Б.15-
16] өз еңбектерінде қарастырған.
Қоғамда болып жатқан жаңа әлеуметтік-экономикалық ұсыныстар толық білім
жүйесіне күмәнсіз қатысты. Осы орайда ҚР-ның жоғары оқу орындарындағы
білікті мамандар даярлаудағы кәсіби дайындық деңгейі мен қазіргі заманға
лайықталынған жағдайда өздігімен ойлай және жұмыс істей алу үлкен маңызға
ие.
Жалпы мамандарды даярлауда СӨЖ-ның орны ерекше. Сонымен қатар, жоғары
оқу орындарындағы барлық ғылыми сабақ түрлері студенттердің өзіндік
шығармашылық жұмыстарының дағдылары мен түрлі өзіндік жұмыстарға
ынталандыру үшін құрастырылынған.
Жоғары оқу орындарындағы білікті мамандар дайындау, оқу-тәрбие
процесінде толық факторлар қатарын құрайды. Осы факторлар ішінде профессор-
оқытушылар құрамы ұйымдастырып, бағыттап және қадағалап отыратын СӨЖ
маңызды орынды алады. Аталмыш жұмыстың қалай ұйымдастырылуы, жас маманның
күрделі сұрақтарды өзіндік шеше білуімен және білімінің тереңдігімен
беріктігіне байланысты.
Өзіндік жұмыс астарынан, білімді іздеудегі ой қортындылауды, оны
бекітуді, дағды мен іскерліктің дамуын және білімді жалпылау мен жүйелеуді,
арнайы уақыт бөлінген дидактикалық мақсатты орындау барысындағы оқытушылар
ұйымдастырған студенттердің белсенді әркетін түсінуге болады.
Өзіндік жұмыс дидактикалық құбылыс ретінде, бір жағынан, студенттің
әрекет объектісімен оның міндетті түрде орындау қажет оқу тапсырмасын
көрсетсе, екінші жағынан, сәйкестендірілген әрекеттің пайда болу формалары:
студенттердің тапсырманы орындау барысындағы есі, ойлауы, шығармашылық
қиялы оны жаңа жетілген білімді меңгеруге немесе меңгерген білімінің
тереңдеуі мен кеңеюіне алып келеді.
Студенттің өзіндік жұмысы бұл оқытудың құралы, ол төмендегі
көрсетілгендерден тұрады:
- әрбір нақты жағдайды қорыту, нақты мақсат пен тапсырмаға сәйкес;
- белгілі бір танымдық тапсырмаларды шешудегі студент білімінің
көлемі мен деңгейі, дағдысы мен іскерлігі әрбір белгіленген кезеңде
қалыптасып отырады;
- жаңа танымдық тапсырмалар шешуде студенттер өз білімінің жүйелік
қорындағы психологиялық құрылымын және үлкен ағыстағы ғылыми әрі
қоғамдық ақпараттарды бағдарлай біледі.
Оның негізгі мақсаттары мен міндеттеріне келер болсақ:
- негізгі мақсат – оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге үйрету;
- оқушылардың өздігімен білім алудағы қызығушылық пен қажеттілікке
тәрбиелеу;
- қабылдаудағы танымдық мүмкіндіктердің, шығармашылық ойлаудың
дамуы;
- өзіндік жұмыс кезінде белгілі бір мақсат пен тапсырмаларды шешімін
таба білуге қалыптастыру;
- тәсілдерді қолданудағы зерттеу дағыдыларын сіңіру және өзіндік
жұмыстың тәсілдері мен ұйымдастыру формасы;
- оқу материалдарын таңдау және талқылау қабілетін дамыту.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру арқылы белсенділігін, танымдық
қызығушылығын қалыптастыруға үлкен мүмкіндік туады. Өзіндік жұмыстың
түрлерін ажыратып, көрсетейік:
- оқу әдебиеттерімен, оқу құралдарымен жұмыс;
- қосымша әдебиеттермен жұмыс;
- сөздіктер мен энциклопедияларды еркін бағдарлау;
- библиографиялармен жұмыс істеу;
- коллоквиум мен семинарларда өз көзқарасын білдіру;
- конспектілеу, тезистер құрастыру, аннотациялар жасау, шығармалар,
рефераттар, пікірлер жазу;
- көрнекіліктер дайындау т.б.
Оқушылардың өзіндік жұмысы оқу процесінің бір бөлігі болып табылады.
Сондықтан бұл жұмысты әрекетке айналдыру өз білімін жетілдіру үшін,
ұйымдасқан педагогикалық бағытты студенттің интеллектуалды белсенділігіне
айналдыру.
Білімге ұмтылу және өзіндік білімін жетілдіру, белгілі дәрежеде
тұлғаның келешектегі мақсатты нұсқауы. Оқытудың жетістігі оқытушыға
тәуелді, дегенмен, студенттердің қалай жұмыс жасауы да жетімсіз дәрежеде
болмауы тиіс.
Сонымен қатар, оқушыларға өз беттерімен жұмыс жасау үшін, берілген
тапсырмаларды орындауда төмендегідей талаптар қойылады:
- дәрісті белсенді тыңдау;
- тақырыптағы маңызды мәселелердің астын сызып көрсету;
- негізгі ережелерді конспектілеу;
- қортынды жасау;
- нәтижесін өңдеу және дамыту;
- дәрістің мазмұнына, дәріске дайындалу барысында материалдарды өңдеу
жұмысымен айналысу;
- теориялық материалдарды меңгеру;
- құбылыстың мәнін анықтауда, оның үлгісін құру;
- өз іс-әрекетіне міндеттер қою;
- оқытылған материалдарды тәжірибеде қолдануға дағдыландыру;
- іс-әрекетті жүргізу барысында, құбылыстың дамуын анықтау, оның
себебін табу;
- дағдыландыру және үйретудің аргументті дамуы, сонымен бірге
қарастырылған ережелерді негіздеу;
- зерттеу дағдыларын қалыптастыру;
- кәсіби іскерлікпен зерттеу;
- қарастырылып отырған теорияның, пәндік мәнін анықтау;
- математикалық тәжірибелерді сұрыптау және оны есептей білу дағдысын
қалыптастыру;
- өңдеу техникасы, әртүрлі техникалық құрылғылармен жұмыс істеу
дағдысын қалыптастыру.
Аудиториядан және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарын әртүрлі өзіндік білім
алатын ОӨЖ-ның түрлері бар:
- дәріс материалдарын конспектілеу және оқулықтарды жүйелі талдау;
- түп деректерді конспектілеу;
- симинар сабақтарына дайындық жасау;
- үй жұмыстарын орындау;
- сынақ және емтиханға дайындық жасау;
- баяндамалар мен хабарламаларға дайындық жасау;
- реферат жазу;
- олимпияда және әртүрлі сайыстарға қатынасу;
- студенттік конференцияларына қатынасу;
- өндірістік және басқа да тәжірибелер кезінде мекемелерде дәріс оқу;
Тәжірибеде конспектілеудің ережелері анықталып, студенттерге
таныстырылды. Бұл:
- конспектілеудің алдында шығарманың мазмұнын анық білу үшін кітапты,
мақаланы немесе жұмыстың біткен бөлігін зейінмен оқу;
- конспектіде тек оқыған адамның өз сөзі ғана емес анықтамалар,
сандық материалдар, түрлі ескертпелер болуы мүмкін, конспекті қысқа
және анық болуы керек;
- конспектілеуде тек оның мазмұнына ғана мән бермей, жазылу формалары
сақталып, конспекті қолдануға тиімді болуы қажет;
- конспектіге өз ойыңды жазу үшін орын қалдыру қажет.
Өзіндік жұмыс оқытушының әдістемелік жетекшілігі арқылы, тікелей
қатысуынсыз жоспарлы түрде берілген тапсырмаларын орындау.
Өзіндік жұмыс студенттердің білімдерінің сапасын дидактикалық
материалдарды игеру, жетілдіру барысында іске асырылады.
Бұл мәселелерді кафедра ұжымы іске асыруда:
1. Студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар жүйесі;
2. Баяндамалар және рефераттар тақырыбы;
3. Үй тапсырмаын, жаттығуларды, тәжірибелік жұмыстарды іске асырудың
әдістемелік көрсеткіштері және құрылымдары;
4. Курстық және диплом жұмыстарының тақырыптары;
5. Арнайы және қосымша әдебиеттер тізімі.
Өзіндік жұмыс іс-әрекетік сипатта көрсетіледі. Сондықтан оның жүйесінде
негізгі компоненттерді көрсетуге болады:
Нақты міндеттер қою, тапсырманы орындау түрін таңдап алу, орындау
топтарын бақылау. Осыған байланысты өзіндік жұмысты орындаудың
жетістіктерін қамсыздандыратын жағдайлар туындайды:
1. Оқу тапсырмаларын нақтылау (не үшін, неге қажет).
2. Танымдық міндеттерді нақты қою.
3. Студенттің білімі арқылы жұмысты орындау әдісі.
4. Оқытушы студентке жұмысты орындаудың уақытын, көлемін нақты
анықтауы;
5. Кеңес беру түрлерін анвқтау (бағыттау кеңесі, тақырыптық кеңес,
мәселелік кеңес).
6. Есептеу және бағалау өлшемдері.
7. Бақылау түрлері және формалары (практикалық, бақылау жұмысы,
тесттер, семинарлар және т.б.).
Өзіндік жұмыс студенттің шығармашылық қаблетін арттырады.Осыған
байланысты студенттің өзіндік іс-әрекетінің үш көрсеткіші анықталады:
1. Репродуктивтік (жаттықтыру) өлшемі;
2. Реконструктивтік өлшем;
3. Ізденушілік, шығармашылық өлшем;
Өзіндік жұмыс оқу үрдісінің негізгі формасы болғандықтан, студенттің
көңілін мынадай квалификатциялық мінездемеге аудару қажет: әртүрлі
жағдайларды болжай білуге, белсенді әсер етуге үйрету, өзін-өзі бағалай
білу және т.б.
Студенттердің белгілі жетістікке жетулеріне оқушылардың шынайы қызығуы
қалыптасуы тиіс. Оқытуда сапалылық бірінші орын алады [145,Б. 28].
СӨЖ-ын орындауда, сапалық төмендегі мінездемелерді анықтайды:
- өзіндік жұмысқа іріктелініп алынған материалдың әдіснамалық
мағыналылығы;
- баяу даму аймағына сай, білімнің қиындығы студенттердің ортықты іс-
әрекетіне байланысты;
- логикалық және психологиялық пәнді меңгеруде, материалдардың бір
ізділігі;
- студенттердің оқу мүмкіншіліктеріне сай өзіндік жұмысы,
материалдардың көлемі;
- өзіндік жұмысты іске асыру бағыты.
Педагогикалық әдебиеттерде студенттердің белсенділігін арттыруға
байланысты көптеген әдістер мен қолданылып жүрген тәжірибелер көрсетілген.
Оның ішіндегі ең тиімділері:
1. Студенттерді өзіндік жұмысты атқару әдістеріне үйрету:
студенттердің өзіндік жұмысын жоспарлау барысында уақытты тиімді
пайдалануға дағдыландыру. Өзіндік талдау және өзін-өзі бағалауға
байланысты рефлексивті білімді хабарлау;
2. Кіріспе дәрісте, әдістемелік көрсеткіштерінде және оқу құралдарында
кәсіби іс-әрекетті оқу материалдары арқылы толықтыруды
демонстратциялау;
3. Ғылым мен техникада қолданылатын шынайы материал мазмұнын беру;
4. Өмірде қалыптасқан заңдылықтарға сай теориям мен практиканың
байланыстылығы;
5. Оқытудың белсенді әдістерін қолдану (нақты жағдайларға талдау
жасау, пікір-талас құру, топтық және екі адамның жұмысы, қиын
сұрақтарды ұжымда талдау, іскерлік ойындар ұйымдастыру).
6. Студенттерді пәннің жүйелі логикалық кестесі мен таныстыру;
7. Төменгі курс студенттерін өзіндік жұмыс істеуде жағдай күрделігі,
демек курстан курсқа өтуге бағыттауға байланысты әдістемелік
көрсеткіштер жасау;
8. Теориялық материалдарды қамтыған СӨЖ-на арналған оқу құралдарын,
әдістемелік көрсеткіштер және шешуге арналған жаттығулар жасап
шығару;
9. Пәнаралық байланысты оқу құралын жасау;
10. Лобараториялық және үй жұмыстарын тексеру, ал топтық жұмыста оны әр
топ мүшесіне бөліп беру;
11. Берілген жаттығуларды үнемі өңдеп, қиындату;
12. Дәріс тобына бақылау сұрақтарын беру;
13. Оқытушының алдын-ала даярлануына байланысты. Студенттердің дәріс
оқуы (20-25 мин)
14. Талапты, бейім студенттерге үнемі көмек көрсету студент кеңесші
статусына көтеру;
15. Ұжымдық оқыту әдісі, топтық, екі адамдық жұмыстарды енгізу және
жасау;
16. Студенттерді бағалауда аудиторияда сұрау әдісін қолдану және оның
негізгі түрінің бірі де курстық жұмыс.
Өзіндік жұмыстың бұл түрі арқылы алған теориялық білімдерін,
бекітуге, тереңдетуге және де білімді қорытуға, сонымен бірге тәжірибеге
пайдалану септігін тигізеді. Оқушылардың сабақтан тыс жұмыстар арқылы
танымдық қызығушылықтарын, өзіндік ойын жазып алу арқылы, есте сақтауға
мүмкіндік туады.
Материалды жазу барысында көру қабілеті жақсы қалыптасады, оқыған
материалды қабылдауына және сақтауына әсер етеді. Сол себептен де нақты
білім алу үшін, тек қана оқу аздық етеді. Оқулық пен, ғылыми әдебиетпен
жұмыс жасау барысында, оқу мен бірге оқығанды жазудың өзі іскерлік болып
табылады. Білім алу барысында жазып алуға дағдыланудың өзіндік
ерекшеліктері болады. Сонда да әркімге артықшылық келтірмейтін, тиімді
жазып алу түрлері де болады: үзінді, жоспар, конспекті және тезис.
Үзінді - бұл мәтіннің ең басты қажетті тұстарын жазу. Үзіндіні жазу
арқылы сұраққа керекті мәліметтерді көптеп жинап есте сақтауға және
көптеген жеңілдік жасауға болады. Үзіндінің тағы бір тиімділігі, белгілі
бір мәселеге қатысты деректерді жинастыруда және оларды цитата немесе
қысқаша мазмұндама ретінде пайдалануға мүмкіндік туындайды. Үзіндіні
карточкалық түрде жасауға болады, бірақ бұл ескірген технология. Ең тиімді
түрі компьютерді қолдану, бірақ карточкалық түріде студет жұмысын
жеңілдетеді. Карточка белгілі бір мәселе бойынша жинақтап, топтастыруға
қолайлы, оған автордың аты-жөнін кітап (мақала) атын, шыққан жылын,
басылымын, бетін және де қай сұраққа қатысты екенін жазып қою керек. Дұрыс
жасалған үзінді студентке семинарға емтиханға, дипломдық жұмысқа, курстық
жұмысқа дайындық барысында көптеген көмек көрсетеді.
Екінші бір түрі, жоспар яғни шығарманың жазбаша схемасы (бұл кітаптың
мазмұнына сай). Яғни, бұл жоспар арқылы кітапты оқымай ақ, мазмұны туралы
біраз хабардар болуға болады. Оқырман өзі оқып, жоспар түзсе, онда
оқулықтың мазмұнын толығырақ ашады.
Жоспардың негізгі сипаттары:
- қысқа құруға көп уақыт кетпейді;
- оқып отырып құруға болады;
- деректің мазмұнының бірізділігін ерекшелейді;
- өзіндік бақылауға ұйымдастыруды және материалды қайта қарастыруды
тездетеді.
Жоспарды жақсы жасағаннан кейін, конспекті және тезистер керек емес.
Деректің жоспарын құру механикалық емес шығармашылық жұмыс екенін ескеру
керек.
Жоспардан кейінгі жазба түрі- тезис болып табылады. Тезис- бұл
оқырманның өзінің құрастырған мақаланың, кітаптың, аудио және видео
материалдардың қысқаша негізгі қағидалары. Егер жоспарда, деректе
қарастырылатын сұрақтар ғана келтірілсе, тезистерге - қарастырылатын дерек
мазмұнын қамтитын және ашатын маңызды қағидалары кіреді. Тезисті жазу
барысында оқыған кітаптың, мақаланың негізгі қағидалары шығармада берілген
тәртіп бойынша жазылады. Сондықтан әр тезис жеке, жаңа жолдан жазылады.
Тезисті пайдалануды жеңілдету үшін номерлеп отыру керек. Тезистер өздерінің
құрылымына байланысты қарапайым болуы мүмкін. Яғни, онда негізгі қағидалар
тұжырымдалады. Күрделі тезисте тек қана негізгі қағидалар емес бірнеше
дәлелдеу аргументтері болады.
Конспектінің тезистен айырмашылығы белгілі бір жазба, аудионемесе
қысқаша мазмұны баяндалады. Конспектілеу барысында материал тереңірек
қарастырылып қалыпты жүйеге келеді. Конспектіні жазуға жоспар, тезис және
үзінділер қолданылады.
Қорыта келгенде жоғарғы білімі бар маманды дайындау барысында
студенттің өзіндік жұмысы мен өзіндік тапсырмаларды орындауда тұлғаның
қандай біліктері қалыптасатыны (1 кестеде) көрсетілген.
Шығармашылық көп уақытты және күшті қажет етеді. Шығармашылық
жетістіктерге алдынала белгіленген кедергілер өз әсерін тигізеді.
Барлық адамдардың іс-әрекетінде кездесетін іс-қимылдар, шығармашылыққа
кері әсерін тигізеді. Сондықтан да, қалыптасқан әдеттерді талқылап “Неге?”
деген сұраққа жауап беруге тырысыңыз.
Өзіміздің шығармашылық күшімізге байланысты көбіне сенімсіздік, қысылу
қасиеттеріне кез келеміз. Адамдар белгілі бір қиыншылық кезеңдерінде көп
нәрселерден алшақ тұруға тырысады, нәтижесінде оның күш қуаты толығымен
іске асырылмайды.
Шығармашылық өзіңді басқа тұрғыдан қалыптастыруды көздейді. Жаңа
талпыныс жасауға ішкі және сырқы сезімдер әсер етеді.
Кәсіби білім беру жүйесінің қайта құрылу бағытының бірі сияқты
мамандарды кәсіби даярлаудағы жекелеу нәтижесі бола алады.
1 кесте – Өзіндік жұмыстарды орындау жолдары
Оқу тапсырмалары Әрекет түрлері Зерттеу біліктіліктерінің
қалыптасуы
Тақырып бойынша 1.Тақырып бойынша Тақырыптар бойынша материалды
тапсырмаларды библиографиялық тізім іріктеу
іріктеу құрастыру Библиографиялық біліктер
Каталогтар түрін білу және
2.Тақырыпқа байланысты онымен жұмыс істей білу
материалды іріктеу біліктігі
Кәсіптік-ғылыми баспа
әдебиетерін бағдарлай білу
дағдысы
Материалдарды 1.Материалдың 1.Материалдың тұтастылығын көру
топтастыру мазмұндылығына қарай және жоспар құру білігі
топтастыру, 2. Материалдарды жүйелеу
жүйелеу біліктігі
2.Тақырыптың логикалық 3. Конспекті жазу білігі
жоспарын құрастыру
Материалдың 1.Негізгі ойды 1. Материалды жүйелеу білігі
негізгісін және түсінікті
қосымшасын бөліп бөліп көрсету 2. Алынған деректер бойынша
көрсету 2.Ой-пікірді, конспекті жазып алу білігі
түсініктерді дәлелдейтін
фактілерді іздеу
1.Ұқсастығын көрсету 1.Конспект жазу білігі
2.Ерекшелігін көрсету
3.Салыстыру нәтижелерін 2. Тезис құрастыру білігі
жинақтау
3.Аннотация жазу білігі
Салыстыру және 1. Жалпы ұқсастығын 1.Педагогикалық құбылысты
жалпылау көрсету (фактіні) талдау білігі
2. Ерекшеліктерін
көрсету 2.Салыстыру және беттестіру
3. Салыстыру нәтижелерінбілігі
жинақтау
Мектептегі жоғары сынып оқушылары мен университет студенттерінің
танымдық қызығушылығын дамыту, таңдаған мамандығына ынта-жігерін, кәсіби
шеберлігін қалыптастыруда тәрбие жұмыстары жүргізілді.
Оқушылар мен студенттердің қызығушылықтарын анықтауда, олардың өзіндік
ерекшеліктерін танымдық қызығушылықтарын білім деңгейлерінің қаншалықты
тұрғыда екендігі сауалнама сұрақтары, текстік жұмыстар негізінде айқындалды
[146,Б.9].
Студенттер арасында педагогикалық, аудиториядан тыс жұмыстар, ал
оқушылар арасында сабақтан тыс жұмыстар, тәрбие сағаттары арқылы
оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру жөніндегі педагогикалық
ой-пікірлерден, мектеп пен университет арасындағы сабақтастығы бойынша
сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру мәселелері жөнінде зерттеулер жоқтың
қасы. Осы орайда оқушылардың танымдық қызығушылықтарының деңгейін анықтауда
сауалнамалар, тестік жұмыстар жүргізіліп алғашқы кезеңі анықталды. (2
кесте).
2 кесте Алғашқы кезең, 1998-1999 оқу жылы (% есебімен)
№ Білімдік-тЭксперименттік топтар Бақылау топтары
әрбиелік
РнКөрсеткіші Студент саны Оқушы саны
Теория Практика
1 “Оқушылардың танымдық 2 - Арнаулы курс мазмұнын
қызығушылықтарын талдау
қалыптастыру” атты арнаулы
курс бағдарламасының мақсаты
мен міндеттері
2 Жеке адамның тұлғалық 2 2 Өз бетімен
сипатының қалыптасуы туралы жұмыс-тарды
жалпы ұғым және оның даму ұйымдастыру
жолдары
3 Жас ерекшелік 2 -
психоло-гиясының даму
негіздері. Жеке адамның
танымдық процестері.
4 Танымдық қызығушылықты 2 -
қалыптастырудың педагогикалық
психоло-гиялық алғы шарттары.
5 Оқушылардың танымдық 2 2 Баспасөз
қызығушылықтарын қалыптасу материал-дарын
жолдары. жинақтау. (СӨЖ-ОӨЖ)
6 Оқушылардың танымдық 2 - ұлттық кітапханаға
қызығушылығын саяхат.
қалып-тастырудағы мектеп пен
университет сабақтастығы
7 Мектеп пен университет 2 2 “Сайыс таным тетігі”
арасындағы сабақтастықты пікірталас (КТК)
жетілдірудің басты тәсілдері.
8 Оқушылардың танымдық 2 - Кездесу кешін
қызығушылығын қалыптастыру ұйымдастыру
әдістемесі
9 Мектеп пен университет 2 2 Сызба құрастыру.
сабақтастығы негізінде
оқушылардың танымдық
қызығушылығын қалып-тастыру
моделін жасау.
18 8 26 сағат
Онда “Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру” атты арнаулы
курс бағдарламасының үлгі тақырыптары мен сағат саны.
1 - тақырып
Кіріспеде курстың мақсат, міндеттері мен құрылымына жалпы сипаттама
беріледі.
2 - тақырып
Жеке адам туралы жалпы ұғым және оның қалыптасу жолдары.
Жеке адам туралы түсінік. Жеке адамға тән қасиеттердің тұрақтылығы.
Жеке адамның қалыптасу үрдісіндегі оқыту мен тәрбиенің шешуші ролі. Жеке
адамның бағыты, қажеттіліктермен түрткілер ниеттер қызығу – адамның көңіл
күйі мен эмоциясын жандыратын белгілі заттар және құбылыстарды, ұнамды іс-
әрекеттерді танып білуге ұмтылуы. Қызығудың мазмұны мен кеңдігі, кеңділігі
мен тұрақтылығы және әрекетшілдік сипаттары. Жеке адамның қалыптасуы.
3 - тақырып
Жас ерекшелік психологиясының даму негіздері. Жеке адамның танымдық
процестері.
Балалық шақтың психологиялық дамуындағы жалпы заңдылықтар. Жас
өспірімдердің өмірі мен іс-әрекетін дұрыс ұйымдастырудың тиімді жолдары
және оның өсіп жетілуі үшін оқу-тәрбие жұмыстарының шешуші ықпалы. Жас
дамуы мен жас ерекшелік психологиясы туралы түсінік. Таным ұғымына
философиялық, психологиялық, педагогикалық тұрғыда түсінік беру.
Практикалық сабақ (семинар) 2 сағат. Жеке адам ұғымына философиялық,
психологиялық, педагогикалық талдау жасау. Жеке адам құрылымының сызбасын
құру.
4-тақырып
Танымдық қызығушылықты қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық
алғышарттары.
Танымдық қызығушылық ұғымына педагогикалық-психологиялық тұрғыдан
анықтама беру. Танымдық қызығушылықтардың туу себептерін анықтау.
5-тақырып
Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру жолдары. ”Танымдық
ойындар”, ”Қазақстан туған өлкем -табиғатың қандай көркем” кеші, ”Ұстаз
бейнесі” т.б. шығармашылық жұмыс жүргізу.
Практикалық сабақ - 2 сағат.
”Ақылдан адастырған аурулар” тақырыбында пікірталас өткізу.
6-тақырып
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудағы мектеп пен
университет арасындағы сабақтастық. Орта мектеп пен жоғары оқу орындары
арасындағы сабақтастыққа әсер ететін әлеуметтік факторлар. Мектеп пен
университет көлемінде әдеби-шығармашылық, тарихи-танымдық кездесу кештері
арқылы оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру. Мектеп пен жоғары оқу
орындарындағы тәрбие сабақтастығының жүйесін құру. Танымдық
қызығушылықтардың даму жолдары қажет, түрткі, ниет, тілек, ынта, ықылас,
білім, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет т.б. жетілдіру жолдарын талқылау.
7 - тақырып
Мектеп пен университет арасындағы сабақтастықты қалыптастыру жолдары.
Мектепте жүргізілген тәрбие жұмыстарын университетте білім алу үрдісінде
ұштастыру. Тәрбие сабақтастығының сипаты.
Практикалық сабақ - 2 сағат. ”Сайыс таным тетігі” атты тақырыпта
(көңілді тапқырлар клубын) өткізу.
8 - тақырып
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру мақсатында “Ақылдан
адастырған аурулар”,- атты тақырыбында дөңгелек үстел, “Қазақстан туған
өлкем, табиғатың қандай көркем” т.б. тақырыптпрында мектеп аралық кештер
ұйымдастыру. “Бүгінгі студент-ертеңгі маман” тақырыбында шығармашылық жұмыс
жүргізу.
9 - тақырып
Мектеп пен университет сабақтастығы негізінде оқушылардың танымдық
қызығушылығын қалыптастыру моделін жасау.
Ғылыми зерттеу жұмысымыздың барысында орта оқу орындары мен жоғары
мектептегі білім беру, тәрбиелеу мәселесіндегі сабақтастыққа байланысты
тұжырымдама жасау. Білім беру мазмұнын уақыт талабына сәйкес жаңарту. Оқыту
әдістемесіндегі әсерлік ықпалды көтеру арқылы оны шерудің өнегелік жолдарын
шәкірттерге меңгерту. Білім беруді бүгінгі уақыт талаптарына сәйкес
жетілдіру.
Практикалық сабақ - 2 сағат. Мектеп пен университет арасындағы
сабақтастық моделін құрастыру.
Қазіргі кезеңде республикамызда жоғары оқу орындарында университет
ішілік (колледж немесе гимназия) т.б. мектептер ашылып қоғамдық-
гуманитарлық білім беру ісінің сабақтастығы негізінде құрылып білім
стандартында, тұжырымдамаларында, бағдарламаларында оқушылардың рухани
қасиеттерін қалыптастыруда жаңа оқытудың технологиялары арқылы білім беру
мен тәрбие беру іске үлкен мән берілген.
Мәселен, мектепте сабақтан, жоғары оқу орнында аудиториядан тыс
жүргізілетін педагогикалық жұмыстар арқылы оқушылардың кәсіби мамандығына
қызығуын дамытуға мол мүмкіндік бар. Мұнда оқушылардың жеке студенттердің
жан-жақты дамуына көңіл аударамыз. Аудиториядан тыс педагогикалық жұмыстар
арқылы ғылыми теориялық, арнаулы педагогикалық, әдістемелік білімнің
тереңдеуіне кәсіби мамандығына қажетті білік, дағдыларын меңгеруге үлес
қосатын болсақ оқушылар мен студенттердің танымдық қызығушылығының дамуы
сөзсіз.
Оқушылардың әрекетінің дұрыс қалыптасуында субъект бойынша танымдық
күштердің білім игеруде атқаратын қызметін дұрыс тану үлкен мәнге ие.
Сондықтан қабылдау, ес, зейін, ойлау, ой қорыту әрекеттері мен танымдық
қызығушылықтарының арақатынасын білу қажет. Оқу материалдарын меңгеру
қабылдаудан басталады. Дұрыс нәтиже оның бойындағы қызығушылығын кеңейтеді.
Білімге қызығуын қалыптастырудың бір жолы олардың зейін ерекшелігін танумен
сабақтасады. Оқу проблемасына қызығушылық күштеудің екі жолы байқалады.
Оқушылардың эмоциясы мен сезіміне әсер ету проблеманың практикалық
мәнін білдіру.
Оқушылардың дамуының басты көзі – шығармашылық қабілеттерін жетілдіру.
Осы жұмыс барысында Алматы қаласындағы № 62, 136, 81 қазақ орта
мектептерінде, Есік қаласының №1 Қаныш Сәтбаев, Р.Тоқатаев атындағы
мектептерде және Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің тарих және филология
факультеттердің мұғалімдері мен студенттері белсене ат салды.
Әсіресе, студенттердің ұйымдасуы мен №136 мектептің 11-сыныптарында
“Ақылдан адастырған аурулар”, Есік қаласындағы №1 Қаныш Сәтбаев атындағы
мектептің мұғалімдері мен 11-сынып оқушылары арасында “Біз және халық
педагогикасы” әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің филология факультетінде “Мұғалім
- өмірдің бағдар шамы” тарих факультетінде “Бүгінгі студент – ертеңгі
маман” т.б. сабақтан және аудиториядан тыс тәрбие жұмыстары өткізілді.
Аталған жұмыстарды ұйымдастыру барысында студенттердің кәсіби шеберлігі
біршама дамыды. “Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру” атты
арнаулы курс бағдарламасы бойынша жоғары сынып оқушыларымен студенттермен
жүргізілген тәрбие жұмыстары олардың белсенділік іс-әрекетін дамытумен
қатар, ұлттық салт-дәстүріміз бен әдет-ғұрпымыздан нәр алуына, білім
деңгейі мен танымдық қызығушылықтарын қалыптастыруға ықпал еткені
жүргізілген жұмыс барысында айқын байқалды. Бағдарламада берілген
“Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру жолдары”, “Оқушылардың
танымдық қызығушылық-тарын қалыптастырудағы мектеп пен университет
сабақтастығы”.
“Мектеп пен университет арасындағы сабақтастықты қалыптастыру жолдары”,
”Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру әдістемесі” т.б.
тақырыптарындағы сабақтар және ”Ұстазы жақсының ұстамы жақсы”, ”Ақылдан
адастырған аурулар”, ”Қазақстан туған өлкем – табиғаттың қандай көркем”,
”Бүгінгі студент – ертеңгі маман”, ”Біз және халық педагогикасы” т.б.
тақырыптарындағы тәрбие сағаттары, ”Сайыс таным тетігі” байқауы.
“Бозбала мен бойжеткен” тақырыбында дөңгелек үстел жүргізілді. Сондай-
ақ, ”Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру” атты арнаулы курс
бағдарламалары бойынша берілген сұрақтар мен тапсырмалар нәтижесі шығарылды
және тәрбие сағаттарының әдістемелері жасалынып, жоғары сынып оқушылары мен
студенттердің білімдік және тәрбиелік деңгейлері айқындалды (4 кесте).
4. кесте - Қалыптастыру экспериментінің нәтижесі (қалыптастырушы кезең
% есебімен)
№ Эксперименттік топтар Бақылау топтары
Кезеңдер
Сабақтың мақсаты: а) Оқушыларға туған өлке, оның байлығы алуан
түрлі табиғаты туралы түсінік беру;
б) Туған жерге деген сүйіспеншілігін арттыра
отырып, экологиясы нашар аймақтармен таныстыру;
в) Табиғатты қорғай білуге, аялауға үйрету.
Қазақстанның картасы. Қызыл дөңгелекшелері
Сабақтың көрнекілігі: Табиғат көріністерінен стенд.
Диафильм (Табиғатты қорғайық(.
Газет-журналдардан мақалалар, суреттер
Альбомдар: (Менің Қазақстаным(, (Қазақстанның
жануарлары(, (Қазақс-танның өсімдіктері(,
қорықтар альбом-дары
Сабақтың барысы: 1. Кіріспе сөз.
Әдеби монтаж.
Мақал-мәтелдер, жұмбақтар.
Сабақты бекіту: Мұғалімнің қорытынды сөзі. Мұғалімнің кіріспе
сөзі. Мұғалім туған жер, өлке, оның табиғаты
деген ұғымды оқушылармен талдап, түсінік беріп
алады.
Ал, филология факультетінің студенттері Ағыман Балауса мен Сүлейменова
Айнұр осы арнаулы курста алған білімдерінің терең екендігін филология
факультетінде өткізген “Ақылдан адастырған аурулар” дөңгелек үстел өткізу
барысында көрсетті. (Дөңгелек үстел қосымша Д да беріледі).
Сонымен қатар, жоғарыда аталған тәрбие сағаттарының бірнешеуін ұсынып
отырмыз. Мысалы: тәрбие сағатының тақырыбы “Қазақстан туған өлкем,
табиғатың қандай көркем”.
Қазақстанның батысындағы толқындаған Каспий теңізі мен Жайық, Еділ
жағалауынан батыстағы Алтай тауларына дейін, Солтүстікте Орал тауларынан
тәңірлі тау атанған Тянь-Шань тауларына дейін ұлан-ғайыр жерді алып жатқан,
тұнып тұрған табиғаты бар Қазақстан Республикасы.
1-оқушы Қазақстан туған өлкем,
Жер көп пе сендей көркем
Көрсін деп күллі әлемге,
Жалауыңды желге желпем.
2-оқушы Көз алдымда көгілдір тау мұнартып,
Аспанымда аққудың әні қалқып.
Құшақтап бір өзіңді туған далам
Жатамын көк шалғында жаным балқып.
3-оқушы Тасып жатқан өзендер жағасынан
Сары белді сағымдар арасынан
Тарайды ән жұпары бар әлемге
Қазақтың қасиетті даласынан
Хор (Қазақстаным(
І-бастаушы: Туған жер, өскен ел жүрекке жылы сөздердің бәрі де
Табиғат деген таңғажайып ұғыммен бірігіп жатады.
Қазақстанның табиғаты көз тартар аса көркем, бар
сұлулықты өн-бойына жинап алған өлке.
4-оқушы Қазақтың жерұйығы тың даласы,
Ардақты Арқа деген қыр даласы.
Осында алтын дәнді орын жатыр
Елімнің құрыш білек мың баласы.
5-оқушы Кең дала көремісің сонау жатқан
Жібектей жасыл шөппен бетін жапқан.
Асқар тау, айдын шалқар көл мен өзен
Әке, сол анам еді мені туған.
4-5 оқушы өлеңін оқып жатқан кезде экраннан табиғаттың
6-оқушы Сұлу дала! Менің сүйген еркемсің
Жаным сенен жаратылған өлкемсің.
Қандай жақсы, қазақ болып туғаным
О, туған жер! Тамашасың, көркемсм.
ІІ-бастаушы: Табиғат адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар
махаббат, мейірімін, күн шуағын жүрегімізге ұялатқан
аяулы Ана.
7-оқушы Туған жер – асыл бесік, асыл анам,
Ауаңмен, ақ сүтіңмен асыраған.
Мен-дағы ұлың едім өзің тектес,
Алысқа несібесі шашыраған.
8-оқушы Табиғат қызығам сол суретіңе
Бас ием сенің алып кұдіретіңе
Тұрасың күллі әлемге нұр таратып,
Тұтқасы тіршіліктің күн бетіне.
І-бастаушы: Табиғат адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар
махаббат, мейірімін, күн шуағын жүрегімізге ұялататын
аяулы Ана.
ІІ-бастаушы: Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт, сезіміне
ләззат, шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі.
Табиғат адам денсаулығының сақшысы, жанға дауа шипагер.
Мұғалімнің сөзі: Қазақстанның қойнауында пайдалы қазбалар өте көп. (Жері
байдың - елі бай( деп тегін айтпаған. Көмір, мыс,
алтынның қорымен есептеледі (осы жерде газеттен алтын
құймасын ұстап, салмақтап тұрған Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың суреті
көрсетіледі).
9-оқушы (Қазына қара жерде( дейді халық
Күн көрген осы жерден біраз алып,
Жер анадан үзіліп кете алмаған
Кемеңгер не бір дана, не бір алып.
10-оқушы Кең айтады ел мен жұрттың өлшемін,
Кенде жатыр мол қуат пен мол сенім
Кенің бар ма? Жоқ болса егер жарлысың?
Кенің болса келешегің зор сенің.
ІІ-бастаушы: Топырақтан өмір исі шығады,
Оны денең тиіп кетсе ұғады.
Еңбегәіді есесімен беретін
Жақсылық та топырақтан шығады.
Ән: “Атамекен”
І-бастауыш: Табиғаттың басты байлығы – жер. Қазақстан 272 миллион
гектар жерді алып жатқан, соның 222 миллион
ауылшаруашылығына жарамды жерлер.”Күте білсең жер
жомарт” деген халықтың дана сөздері бекер айтылмаған.
ІІ-бастауыш: Табиғат байлығының бір тобы жер бетінің сәулеті.
Еліміздің дәулеті жасыл әлем. Орман, тоғай, жасыл шөп,
түкті кілемдей көмкерген даласы бар, жайлауы бар біздің
ел.
Мұғалімнің сөзі: (ілінген суреттерді көрсете отырып, бірнеше суреттер,
Қазақстан туралы альбом, кітаптар көрсетіледі).
Қазақстанның табиғаты алуан түрлі. Солтүстіктен бастасаң
орманды дала, шөл мен шөлейт жерлермен қатар әлемі
көрікті жерлер қаншама. М.: Көкшетау, Баянтау, Алатау
т.б. Осы жерде төрт түлік мал, қазақтың киіз үйі,
жайылым туралы айту.
12-оқушы Ақанның кербез сұлу Көкшетауы
Дамылсыз сұлу бетін жуған жауын.
Жан-жақтан ертелі-кеш бұлттар келіп,
Жүреді келіп-кетіп есеп-сауын
Сексен көл Көкшетаудың саясында,
Әрқайсы алтын кесе аясында
Ауасы дертке дауа жұпар исі,-
Көкірек қанша жұтсаң, тоясың ба?
13-оқушы Баян ауыл басынан бұлт аумайды
Көл бетінде күлімдеп нұр ойнайды.
Астанадан алыстау демесеңіз,
Алатаудан Баянның бір аумайды.
Хор: (Алатау(
І-бастауыш: Тіршілік атауының өмірлік өзегі, аңсар арманы таза ауа
Тіршілікте не ғой дейсің ең қымбат,
14-оқушы: Тіршілікке адам қымбат, сен қымбат.
Ал адамға ауа қымбат бәрінен,
Ауа қымбат ата тұғын дем қымбат.
Бола алмас аспап ұя зауалына
Жауларды тартар уақыт жауабына.
Бомбасын жер мен суда сынатпаймы
Улауға жол бермейміз ауаны да.
Мұғалімнің сөзі: Сонау 1949ж. бастап Павлодар, Қарағанды, Семей даласында
ядролық қаруды жарып, сынақ жүргізіп келеді. Жарылыс
кезінде бөлінген әр түрлі газдар ауаны ластады, сол
ауамен дем алған соң жердің тұрғаындары көптеген
ауруларға ұшырады
15-оқушы:
Бола алмас аспап ұя зауалына
Жауларды тартар уақыт жауабына.
Бомбасын жер мен суда сынатпаймыз
Улауға жол бермейміз ауаны да.
Мұғалімнің сөзі:
Сонау 1949 ж. бастап Павлодар, Қарағанды, Семей
даласында ядролық қаруды жарып, сынақ жүргізіп келеді.
Жарылыс кезінде бөлінген әр түрлі газдар ауаны ластады,
сол ауамен дем алған соң жердің тұрғындары көптеген
ауруларға ұшырады (С.Сейфуллин, О.Сүлейменовтің суреті
көрсетіледі).
Өткен жылы Олжас ағаларыңның ұйымдастырған Невада-Семей
қозғалысының талабы бойынша осы сынақтарды жүргізуге
тыйым салуға 1991 жылы маусымда қол жеткізілді.
І-бастаушы: Табиғаттың көркін ажарландырып, жер бетін саялы баққа
айналдыратын байлық көзі - су.
Мұғалімнің сөзі: ҚР-да мол сулы өзендер, көлдер, теңіздер көп. (Судың да
сұрауы бар( дейді халық. Осы мол суды есепсіз, мөлшерден
көп жұмсау судың өзен асуына әкеп соғады.
Мыс.: Арал теңізіне Сырдария өзені мол су әкеп
қоректендіріп отырады, кейінгі уақытта осы өзен суын
мөлшерден көп ауылшаруашылығы үшін күріш, мақта өсіруге
көп пайдалануда. Өзеннің теңізге апарар суы азайып,
соның салдарынан Арал теңізінің суы азайып, көлемі
кішіреюде. Тартылған су астынан тұзы шығып, кеуіп, ұшып,
ауаның құрамына кіруде. Сол ауамен дем алған адамдар
ауруға ұшырап, зардап шегуде.
Арал аймағының экологиясының осындай жағдайға жетуі
Қазақстанда үлкен проблема болып отыр. Сол проблеманы
шешу үшін М.Шаханов бастауымен (Аралға араша( атты қор
ұйымдастырып, жұмыс істеуде.
(Аралым( әні
ІІ-бастаушы: Табиғаттың тамаша туындыларының бірі – хайуанаттар.
Халқымыз ежелден-ақ көптеген жануарларды аялап,
қамқорлыққа алған. Оларды жақсылықтың жаршысы, бақыттың
бастамасы деп дәріптеген. Олар далаға ажар берген.
Ақбөкен - ән мен сәннің иесі, бұлбұл, су аруы – аққу,
(Алтайдың ерке маралы( т.б.
(Аралым( әні
ІІ-бастаушы: Табиғаттың тамаша туындыларының бірі – хайуанаттар.
Халқымыз ежелден-ақ көптеген жануарларды аялап,
қамқорлыққа алған. Оларды жақсылықтың жаршысы, бақыттың
бастамасы деп дәріптеген. Олар далаға ажар берген.
Ақбөкен - ән мен сәннің иесі, бұлбұл, су аруы – аққу,
(Алтайдың ерке маралы( т.б.
16-оқушы Бөкеннен сұлу аңды мен көрмедім,
Өзге аңға жануарды тең көрмедім.
Көздері мөлдіреген ақ бөкенді
Адамның баласынан кем көрмедім.
Күй (Бөзінген(
17-оқушы Тиме аққуға!
Мендейлердің атып ал, түлесін ал.
Тиме аққуға. Аққудың иесі бар.
Мұғалімнің сөзі: Аз қалған жануарларды құрып кетуден сақтау үшін олардың
атын (Қызыл кітапқа( жазады. Бұл хайуанаттарды атуға,
аулауға болмайды. Оларды көбейтіп өсіреді. Ондай жерді
қорық деп атайды.
Диофильм: (Табиғатты аялайық(.
Қорықтағы хайуанаттардың бірнешеуін көрсете отырып, әңгімелесу. Өздерінің
салған суреттері бойынша Қазақстан картасынан қорықтарды, хайуанаттарды
көрсету.
Туған жер, ел, өлке туралы мақал-мәтелдер айтылады (10 шақты), жұмбақтар
(10 шақты) шешіледі.
Сонымен сабақты қортындылаймыз.
Тәрбие сағатын ұйымдастыру барысында Республикамыздың тыныс тіршілігін
яғни, студенттердің осы елдің азаматы ретінде елдің қызметкері, тұрғыны,
туған елді өркендетуші екенін түсіндіре отырып, бүгінгі азаматтардың
бойында адами қасиеттерді, өнегелі, мәдениетті қарым-қатынасты игеруге
мүмкіндік болды. әрі өз ұлтының атадан балаға жалғасқан салт-дәстүрін,
рәзімін, ұлттық ерекшеліктерімізбен хабар ете отырып, олардың танымдық
қабілеттерінің кеңейгені байқалды.
Олай деу себебіміз, сабақты қортындылау барысында сұрақтарға студенттер
толық және нақты жауаптар берді және осы тақырыпқа орай өздерінің
ой-толғаныстарын ортаға салып, өзіндік пікір білдірді. Сабақты қортындылау
мақсатында “Еліміздегі экологиялық мәселелер”, “Ауылды көтеру мәселелері”,
“Табиғатты аялайық” т.б. сияқты кішігірім сурет салу, әңгімелер жазғызу
арқылы шығырмашылық қабілеттерін аңғардық. Мәселен, тарих факультетінің
студенті Сулейменов Асан “Кең байтақ Қазақстаным” тақырыбында салған
суретінде: “Жер шарына – нұр шашқан” ұстаз бейнесін келтірген. Сондай-ақ
“Егеменді елім-ай” дегендей туған еліміздің жойылып бара жатқан мәселелері
жөнінде, ертеңгі еліміздің болашағы өз қолымызда екендігін дәлелдейді.
Қорыта келгенде, әр елдің дамуы үшін қоғамда әр отбасы мүшесі өзара
қарым-қатынысты өзді-өзі орнына пәлсапалық тұрғыда мән беріп, түсіне білсе
еліміздің проблемалары азаяр еді.
Ал, “Мұғалім бейнесі”, “Мұғалім қызыметі” тақырыбына жазылған шағын
шығармаларынан үзінді келтірер болсақ: филология факультеттерінің
студенттері Қашағанов Нарбол, Ағыман Балауса, тепбергенова Айжан, Сарбала
Айнұр т.б. заманннан заман өткенімен күн тәртібінен түспей келе жатқан
мәселе - жеке адамның қалыптасуындағы оқыту мен білім беру және оның
атқаратын ролі. Білім – оқытудың нәтижесі болса, оқыту – білім берудің
негізі болып табылады. Тәрбие мен білімді бойымызға дарыптар бірде-бір
адам - ұстаз.
Ұстаз - өмірдің бағдаршамы. Олай болса, бүгінде университет аудиториясында
отырған студент, ертеңгі бала тәрбиесімен айналысатын, бала жүрегінен орын
алатын тәрбиеші, мұғалім, кәсіп иесі.
Мұғалім мамандығы әрі қиын, әрі қадірлі мамандықтардың бірі. Жуырда
ҚазМУ-дің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.1 Оқушылардың танымдық қызығушылығын сабақтан тыс тәрбие жұмыстары
арқылы мектеп пен университет сабақтастығы негізінде қалыптастыру жолдары
Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, салт-дәстүрін,
тілін білімін, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті мол терең түсінетін
шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі.
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында жас ұрпаққа жан-жақты білім
мен тәрбие берудің мемлекеттік саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап
береді. Олар мыналар: Қазақстан Республикасының барлық адамзатының білім
алуға тең құқұлығы, әрбір адамзаттың интелектуалдық дамуы, психо-
физиологиялық және жеке басының ерекшеліктері, халық үшін білімнің барлық
деңгейіне кең жол ашылуы. Атап айтқанда:
- жеке тұлғаның білімділікке және дарындылыққа ынталандыру;
- білім басқыштарының сабақтастығын қамтамассыз ететін білім беру
процесінің үздіксіздігі;
- білім беру мекемелерінің ұйымдастырылуы-құқұқтық және қызмет
бағытының әр түрлілігі;
- білім берудің ізгілікті және дамытушылық сипаты;
- білім берудің құқұқықтық және экологиялық бағыттануы;
- білімнің зиялылық сипаты;
- оқыту мен тәрбиенің тығыз байланысы;
- білімнің, ғылымның және өндірістің өзара кірігуі;
- білім жүйесін ақпараттандыру.
Білімді басқарудың демократиялық, мемлекеттік-қоғамдық сипаты және
білім беру мекемелерінің дербестігін кеңейту [144,Б. 43].
Яғни, Білім заңында әрбір азаматтың білім алуға құқұқтығын негізге ала
отырып, оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру үрдісін жан-жақты қамтиды
және оқушылардың өзіндік дербес ерекшеліктерін дамытуға, танымдық
қызығушылықтарын оқыту мен қатар тәрбие жұмыстары арқылы бойға дарыту
мәселелері қарастырылған. Сонымен қатар, білім басқышының сабақтастығы
жөнінде яғни мектеп пен университет (жоғары оқу орындары) арқылы үздіксіз
білім беру жөнінде де айтылған.
Осы орайда жаңа ғасырдағы оқыту технологиясының өркендеу, жаңашыл білім
алу жолдары мен білім жүйесінің сабақтастығы т.б. мәселелер жөніндегі
педагогикалық ой-пікірлер, оның ішінде біз зерттеу нысанымызға алып отырған
жоғары оқу орны мен жалпы орта білім беретін мектептердегі оқыту үрдісі мен
тәрбие жұмыстарының сабақтастығының озық идеясын бүгінгі білім заңына
сәйкестендіре отырып пайдалану көзделді.
Қазіргі жағдайда мамандарды кәсіби даярлаудың белгілі бір деңгейдегі
сапасы мен бағыты еңбек нарығында оның бәсекеге түсу қабілетінің негізгі
шарты болып табылады. Маман өзінің мамандық сипаттамасымен қажеттілік
құндылық ретінде өзінің кәсіпшіл қызметін ұсынушы нарықтық қарым-қатынастар
оъектісінің ролін атқарады.
Осымен байланысты кәсіби даярлық процесінде жоспарлау, білім алу,
өзінің жоғары жеке қабілеті мен танымдық қызығушылығының қалыптасуына
мүмкіндігі бар студент еңбек нарығында елеулі орын алуы заңдылық болып
табылады. Осыған орай, маманды даярлау сапасы тек қана даму көрсеткіші және
оқу орны мен оның түлектерінің негізгі табысы болып табылады.
Сондықтан да, оқушылардың танымдық қызығушылығын сабақтан тыс жұмыстар
арқылы қалыптастыруда мектеп пен университет арасындағы сабақтастық
төмендегідей тапсырмаларды ойластырып ұсыну негізінде танымдық
қызығушылығының оянуына түрткі беретінін бөліп қарастырар болсақ:
а) Сабақтан тыс оқыту іс - әрекеті:
- өз-өзінің білімін жетілдіруге жетелейді (жан-жақты білуге, тануға
ұғынуға қандайда-бір сұрақтарды терең талдауына қосымша
ізденістерге бағыттайды);
- оқушылардың ақыл-ой және рухани дамуына ерекше ықпал етуі (қосымша
оқыту құралдары мен тәсілдерін ұсыну арқылы қажеттіліктерін
жетілдіру);
- эмоциональды жағынан таңымдық қызығушылығын тудыртуы(оқушылар
сабақтан тыс жаңа білімдерді игеру кезінде қанағаттанушылықты
сезінеді);
- айқын ақыл-ойына бағытталуына жетелейді (оқушылардың өз бетінше
таңымдық міндеттерді шешуге әр түрлі кез-келген уақытта шешуге
тырысады);
б) Сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру:
- оқушылардың жан-жақты қызығушылығын тудыртуға өз бетінше жұмыс
істеудің пішіні ұсынылады;
- оқушылардың таңымдық қызығушылығын арттырудың ақыл-ой тәсілдеріне
шығармашылық ізденістер береді;
Оқушылардың таңымдық іс-әрекетін сабақтан тыс уақытта табысты
жетістікке жетуіне түрткі болатын мынандай тапсырмаларды орындауын
ұсынуға болады.
Тапсырмаларды орындау процесінде:
1) табыстарға (білімдерді жаңа тәсілдермен,оны меңгеру жетістіктеріне
жетелейді);
2) жетістікке қол жеткен нәтижелерін есепке алып тіркеу;
3) танымдық міндеттерді шешу кезінде кездесетін қиыншылықтарды талдайды
және оны жеңу тәсілдерінің мүмкіндіктері қарастырылады;
4) өзіндік дамуы, өзіндік күші айқындалатынын Н.В. Кухарев [140,Б.15-
16] өз еңбектерінде қарастырған.
Қоғамда болып жатқан жаңа әлеуметтік-экономикалық ұсыныстар толық білім
жүйесіне күмәнсіз қатысты. Осы орайда ҚР-ның жоғары оқу орындарындағы
білікті мамандар даярлаудағы кәсіби дайындық деңгейі мен қазіргі заманға
лайықталынған жағдайда өздігімен ойлай және жұмыс істей алу үлкен маңызға
ие.
Жалпы мамандарды даярлауда СӨЖ-ның орны ерекше. Сонымен қатар, жоғары
оқу орындарындағы барлық ғылыми сабақ түрлері студенттердің өзіндік
шығармашылық жұмыстарының дағдылары мен түрлі өзіндік жұмыстарға
ынталандыру үшін құрастырылынған.
Жоғары оқу орындарындағы білікті мамандар дайындау, оқу-тәрбие
процесінде толық факторлар қатарын құрайды. Осы факторлар ішінде профессор-
оқытушылар құрамы ұйымдастырып, бағыттап және қадағалап отыратын СӨЖ
маңызды орынды алады. Аталмыш жұмыстың қалай ұйымдастырылуы, жас маманның
күрделі сұрақтарды өзіндік шеше білуімен және білімінің тереңдігімен
беріктігіне байланысты.
Өзіндік жұмыс астарынан, білімді іздеудегі ой қортындылауды, оны
бекітуді, дағды мен іскерліктің дамуын және білімді жалпылау мен жүйелеуді,
арнайы уақыт бөлінген дидактикалық мақсатты орындау барысындағы оқытушылар
ұйымдастырған студенттердің белсенді әркетін түсінуге болады.
Өзіндік жұмыс дидактикалық құбылыс ретінде, бір жағынан, студенттің
әрекет объектісімен оның міндетті түрде орындау қажет оқу тапсырмасын
көрсетсе, екінші жағынан, сәйкестендірілген әрекеттің пайда болу формалары:
студенттердің тапсырманы орындау барысындағы есі, ойлауы, шығармашылық
қиялы оны жаңа жетілген білімді меңгеруге немесе меңгерген білімінің
тереңдеуі мен кеңеюіне алып келеді.
Студенттің өзіндік жұмысы бұл оқытудың құралы, ол төмендегі
көрсетілгендерден тұрады:
- әрбір нақты жағдайды қорыту, нақты мақсат пен тапсырмаға сәйкес;
- белгілі бір танымдық тапсырмаларды шешудегі студент білімінің
көлемі мен деңгейі, дағдысы мен іскерлігі әрбір белгіленген кезеңде
қалыптасып отырады;
- жаңа танымдық тапсырмалар шешуде студенттер өз білімінің жүйелік
қорындағы психологиялық құрылымын және үлкен ағыстағы ғылыми әрі
қоғамдық ақпараттарды бағдарлай біледі.
Оның негізгі мақсаттары мен міндеттеріне келер болсақ:
- негізгі мақсат – оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге үйрету;
- оқушылардың өздігімен білім алудағы қызығушылық пен қажеттілікке
тәрбиелеу;
- қабылдаудағы танымдық мүмкіндіктердің, шығармашылық ойлаудың
дамуы;
- өзіндік жұмыс кезінде белгілі бір мақсат пен тапсырмаларды шешімін
таба білуге қалыптастыру;
- тәсілдерді қолданудағы зерттеу дағыдыларын сіңіру және өзіндік
жұмыстың тәсілдері мен ұйымдастыру формасы;
- оқу материалдарын таңдау және талқылау қабілетін дамыту.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру арқылы белсенділігін, танымдық
қызығушылығын қалыптастыруға үлкен мүмкіндік туады. Өзіндік жұмыстың
түрлерін ажыратып, көрсетейік:
- оқу әдебиеттерімен, оқу құралдарымен жұмыс;
- қосымша әдебиеттермен жұмыс;
- сөздіктер мен энциклопедияларды еркін бағдарлау;
- библиографиялармен жұмыс істеу;
- коллоквиум мен семинарларда өз көзқарасын білдіру;
- конспектілеу, тезистер құрастыру, аннотациялар жасау, шығармалар,
рефераттар, пікірлер жазу;
- көрнекіліктер дайындау т.б.
Оқушылардың өзіндік жұмысы оқу процесінің бір бөлігі болып табылады.
Сондықтан бұл жұмысты әрекетке айналдыру өз білімін жетілдіру үшін,
ұйымдасқан педагогикалық бағытты студенттің интеллектуалды белсенділігіне
айналдыру.
Білімге ұмтылу және өзіндік білімін жетілдіру, белгілі дәрежеде
тұлғаның келешектегі мақсатты нұсқауы. Оқытудың жетістігі оқытушыға
тәуелді, дегенмен, студенттердің қалай жұмыс жасауы да жетімсіз дәрежеде
болмауы тиіс.
Сонымен қатар, оқушыларға өз беттерімен жұмыс жасау үшін, берілген
тапсырмаларды орындауда төмендегідей талаптар қойылады:
- дәрісті белсенді тыңдау;
- тақырыптағы маңызды мәселелердің астын сызып көрсету;
- негізгі ережелерді конспектілеу;
- қортынды жасау;
- нәтижесін өңдеу және дамыту;
- дәрістің мазмұнына, дәріске дайындалу барысында материалдарды өңдеу
жұмысымен айналысу;
- теориялық материалдарды меңгеру;
- құбылыстың мәнін анықтауда, оның үлгісін құру;
- өз іс-әрекетіне міндеттер қою;
- оқытылған материалдарды тәжірибеде қолдануға дағдыландыру;
- іс-әрекетті жүргізу барысында, құбылыстың дамуын анықтау, оның
себебін табу;
- дағдыландыру және үйретудің аргументті дамуы, сонымен бірге
қарастырылған ережелерді негіздеу;
- зерттеу дағдыларын қалыптастыру;
- кәсіби іскерлікпен зерттеу;
- қарастырылып отырған теорияның, пәндік мәнін анықтау;
- математикалық тәжірибелерді сұрыптау және оны есептей білу дағдысын
қалыптастыру;
- өңдеу техникасы, әртүрлі техникалық құрылғылармен жұмыс істеу
дағдысын қалыптастыру.
Аудиториядан және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарын әртүрлі өзіндік білім
алатын ОӨЖ-ның түрлері бар:
- дәріс материалдарын конспектілеу және оқулықтарды жүйелі талдау;
- түп деректерді конспектілеу;
- симинар сабақтарына дайындық жасау;
- үй жұмыстарын орындау;
- сынақ және емтиханға дайындық жасау;
- баяндамалар мен хабарламаларға дайындық жасау;
- реферат жазу;
- олимпияда және әртүрлі сайыстарға қатынасу;
- студенттік конференцияларына қатынасу;
- өндірістік және басқа да тәжірибелер кезінде мекемелерде дәріс оқу;
Тәжірибеде конспектілеудің ережелері анықталып, студенттерге
таныстырылды. Бұл:
- конспектілеудің алдында шығарманың мазмұнын анық білу үшін кітапты,
мақаланы немесе жұмыстың біткен бөлігін зейінмен оқу;
- конспектіде тек оқыған адамның өз сөзі ғана емес анықтамалар,
сандық материалдар, түрлі ескертпелер болуы мүмкін, конспекті қысқа
және анық болуы керек;
- конспектілеуде тек оның мазмұнына ғана мән бермей, жазылу формалары
сақталып, конспекті қолдануға тиімді болуы қажет;
- конспектіге өз ойыңды жазу үшін орын қалдыру қажет.
Өзіндік жұмыс оқытушының әдістемелік жетекшілігі арқылы, тікелей
қатысуынсыз жоспарлы түрде берілген тапсырмаларын орындау.
Өзіндік жұмыс студенттердің білімдерінің сапасын дидактикалық
материалдарды игеру, жетілдіру барысында іске асырылады.
Бұл мәселелерді кафедра ұжымы іске асыруда:
1. Студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар жүйесі;
2. Баяндамалар және рефераттар тақырыбы;
3. Үй тапсырмаын, жаттығуларды, тәжірибелік жұмыстарды іске асырудың
әдістемелік көрсеткіштері және құрылымдары;
4. Курстық және диплом жұмыстарының тақырыптары;
5. Арнайы және қосымша әдебиеттер тізімі.
Өзіндік жұмыс іс-әрекетік сипатта көрсетіледі. Сондықтан оның жүйесінде
негізгі компоненттерді көрсетуге болады:
Нақты міндеттер қою, тапсырманы орындау түрін таңдап алу, орындау
топтарын бақылау. Осыған байланысты өзіндік жұмысты орындаудың
жетістіктерін қамсыздандыратын жағдайлар туындайды:
1. Оқу тапсырмаларын нақтылау (не үшін, неге қажет).
2. Танымдық міндеттерді нақты қою.
3. Студенттің білімі арқылы жұмысты орындау әдісі.
4. Оқытушы студентке жұмысты орындаудың уақытын, көлемін нақты
анықтауы;
5. Кеңес беру түрлерін анвқтау (бағыттау кеңесі, тақырыптық кеңес,
мәселелік кеңес).
6. Есептеу және бағалау өлшемдері.
7. Бақылау түрлері және формалары (практикалық, бақылау жұмысы,
тесттер, семинарлар және т.б.).
Өзіндік жұмыс студенттің шығармашылық қаблетін арттырады.Осыған
байланысты студенттің өзіндік іс-әрекетінің үш көрсеткіші анықталады:
1. Репродуктивтік (жаттықтыру) өлшемі;
2. Реконструктивтік өлшем;
3. Ізденушілік, шығармашылық өлшем;
Өзіндік жұмыс оқу үрдісінің негізгі формасы болғандықтан, студенттің
көңілін мынадай квалификатциялық мінездемеге аудару қажет: әртүрлі
жағдайларды болжай білуге, белсенді әсер етуге үйрету, өзін-өзі бағалай
білу және т.б.
Студенттердің белгілі жетістікке жетулеріне оқушылардың шынайы қызығуы
қалыптасуы тиіс. Оқытуда сапалылық бірінші орын алады [145,Б. 28].
СӨЖ-ын орындауда, сапалық төмендегі мінездемелерді анықтайды:
- өзіндік жұмысқа іріктелініп алынған материалдың әдіснамалық
мағыналылығы;
- баяу даму аймағына сай, білімнің қиындығы студенттердің ортықты іс-
әрекетіне байланысты;
- логикалық және психологиялық пәнді меңгеруде, материалдардың бір
ізділігі;
- студенттердің оқу мүмкіншіліктеріне сай өзіндік жұмысы,
материалдардың көлемі;
- өзіндік жұмысты іске асыру бағыты.
Педагогикалық әдебиеттерде студенттердің белсенділігін арттыруға
байланысты көптеген әдістер мен қолданылып жүрген тәжірибелер көрсетілген.
Оның ішіндегі ең тиімділері:
1. Студенттерді өзіндік жұмысты атқару әдістеріне үйрету:
студенттердің өзіндік жұмысын жоспарлау барысында уақытты тиімді
пайдалануға дағдыландыру. Өзіндік талдау және өзін-өзі бағалауға
байланысты рефлексивті білімді хабарлау;
2. Кіріспе дәрісте, әдістемелік көрсеткіштерінде және оқу құралдарында
кәсіби іс-әрекетті оқу материалдары арқылы толықтыруды
демонстратциялау;
3. Ғылым мен техникада қолданылатын шынайы материал мазмұнын беру;
4. Өмірде қалыптасқан заңдылықтарға сай теориям мен практиканың
байланыстылығы;
5. Оқытудың белсенді әдістерін қолдану (нақты жағдайларға талдау
жасау, пікір-талас құру, топтық және екі адамның жұмысы, қиын
сұрақтарды ұжымда талдау, іскерлік ойындар ұйымдастыру).
6. Студенттерді пәннің жүйелі логикалық кестесі мен таныстыру;
7. Төменгі курс студенттерін өзіндік жұмыс істеуде жағдай күрделігі,
демек курстан курсқа өтуге бағыттауға байланысты әдістемелік
көрсеткіштер жасау;
8. Теориялық материалдарды қамтыған СӨЖ-на арналған оқу құралдарын,
әдістемелік көрсеткіштер және шешуге арналған жаттығулар жасап
шығару;
9. Пәнаралық байланысты оқу құралын жасау;
10. Лобараториялық және үй жұмыстарын тексеру, ал топтық жұмыста оны әр
топ мүшесіне бөліп беру;
11. Берілген жаттығуларды үнемі өңдеп, қиындату;
12. Дәріс тобына бақылау сұрақтарын беру;
13. Оқытушының алдын-ала даярлануына байланысты. Студенттердің дәріс
оқуы (20-25 мин)
14. Талапты, бейім студенттерге үнемі көмек көрсету студент кеңесші
статусына көтеру;
15. Ұжымдық оқыту әдісі, топтық, екі адамдық жұмыстарды енгізу және
жасау;
16. Студенттерді бағалауда аудиторияда сұрау әдісін қолдану және оның
негізгі түрінің бірі де курстық жұмыс.
Өзіндік жұмыстың бұл түрі арқылы алған теориялық білімдерін,
бекітуге, тереңдетуге және де білімді қорытуға, сонымен бірге тәжірибеге
пайдалану септігін тигізеді. Оқушылардың сабақтан тыс жұмыстар арқылы
танымдық қызығушылықтарын, өзіндік ойын жазып алу арқылы, есте сақтауға
мүмкіндік туады.
Материалды жазу барысында көру қабілеті жақсы қалыптасады, оқыған
материалды қабылдауына және сақтауына әсер етеді. Сол себептен де нақты
білім алу үшін, тек қана оқу аздық етеді. Оқулық пен, ғылыми әдебиетпен
жұмыс жасау барысында, оқу мен бірге оқығанды жазудың өзі іскерлік болып
табылады. Білім алу барысында жазып алуға дағдыланудың өзіндік
ерекшеліктері болады. Сонда да әркімге артықшылық келтірмейтін, тиімді
жазып алу түрлері де болады: үзінді, жоспар, конспекті және тезис.
Үзінді - бұл мәтіннің ең басты қажетті тұстарын жазу. Үзіндіні жазу
арқылы сұраққа керекті мәліметтерді көптеп жинап есте сақтауға және
көптеген жеңілдік жасауға болады. Үзіндінің тағы бір тиімділігі, белгілі
бір мәселеге қатысты деректерді жинастыруда және оларды цитата немесе
қысқаша мазмұндама ретінде пайдалануға мүмкіндік туындайды. Үзіндіні
карточкалық түрде жасауға болады, бірақ бұл ескірген технология. Ең тиімді
түрі компьютерді қолдану, бірақ карточкалық түріде студет жұмысын
жеңілдетеді. Карточка белгілі бір мәселе бойынша жинақтап, топтастыруға
қолайлы, оған автордың аты-жөнін кітап (мақала) атын, шыққан жылын,
басылымын, бетін және де қай сұраққа қатысты екенін жазып қою керек. Дұрыс
жасалған үзінді студентке семинарға емтиханға, дипломдық жұмысқа, курстық
жұмысқа дайындық барысында көптеген көмек көрсетеді.
Екінші бір түрі, жоспар яғни шығарманың жазбаша схемасы (бұл кітаптың
мазмұнына сай). Яғни, бұл жоспар арқылы кітапты оқымай ақ, мазмұны туралы
біраз хабардар болуға болады. Оқырман өзі оқып, жоспар түзсе, онда
оқулықтың мазмұнын толығырақ ашады.
Жоспардың негізгі сипаттары:
- қысқа құруға көп уақыт кетпейді;
- оқып отырып құруға болады;
- деректің мазмұнының бірізділігін ерекшелейді;
- өзіндік бақылауға ұйымдастыруды және материалды қайта қарастыруды
тездетеді.
Жоспарды жақсы жасағаннан кейін, конспекті және тезистер керек емес.
Деректің жоспарын құру механикалық емес шығармашылық жұмыс екенін ескеру
керек.
Жоспардан кейінгі жазба түрі- тезис болып табылады. Тезис- бұл
оқырманның өзінің құрастырған мақаланың, кітаптың, аудио және видео
материалдардың қысқаша негізгі қағидалары. Егер жоспарда, деректе
қарастырылатын сұрақтар ғана келтірілсе, тезистерге - қарастырылатын дерек
мазмұнын қамтитын және ашатын маңызды қағидалары кіреді. Тезисті жазу
барысында оқыған кітаптың, мақаланың негізгі қағидалары шығармада берілген
тәртіп бойынша жазылады. Сондықтан әр тезис жеке, жаңа жолдан жазылады.
Тезисті пайдалануды жеңілдету үшін номерлеп отыру керек. Тезистер өздерінің
құрылымына байланысты қарапайым болуы мүмкін. Яғни, онда негізгі қағидалар
тұжырымдалады. Күрделі тезисте тек қана негізгі қағидалар емес бірнеше
дәлелдеу аргументтері болады.
Конспектінің тезистен айырмашылығы белгілі бір жазба, аудионемесе
қысқаша мазмұны баяндалады. Конспектілеу барысында материал тереңірек
қарастырылып қалыпты жүйеге келеді. Конспектіні жазуға жоспар, тезис және
үзінділер қолданылады.
Қорыта келгенде жоғарғы білімі бар маманды дайындау барысында
студенттің өзіндік жұмысы мен өзіндік тапсырмаларды орындауда тұлғаның
қандай біліктері қалыптасатыны (1 кестеде) көрсетілген.
Шығармашылық көп уақытты және күшті қажет етеді. Шығармашылық
жетістіктерге алдынала белгіленген кедергілер өз әсерін тигізеді.
Барлық адамдардың іс-әрекетінде кездесетін іс-қимылдар, шығармашылыққа
кері әсерін тигізеді. Сондықтан да, қалыптасқан әдеттерді талқылап “Неге?”
деген сұраққа жауап беруге тырысыңыз.
Өзіміздің шығармашылық күшімізге байланысты көбіне сенімсіздік, қысылу
қасиеттеріне кез келеміз. Адамдар белгілі бір қиыншылық кезеңдерінде көп
нәрселерден алшақ тұруға тырысады, нәтижесінде оның күш қуаты толығымен
іске асырылмайды.
Шығармашылық өзіңді басқа тұрғыдан қалыптастыруды көздейді. Жаңа
талпыныс жасауға ішкі және сырқы сезімдер әсер етеді.
Кәсіби білім беру жүйесінің қайта құрылу бағытының бірі сияқты
мамандарды кәсіби даярлаудағы жекелеу нәтижесі бола алады.
1 кесте – Өзіндік жұмыстарды орындау жолдары
Оқу тапсырмалары Әрекет түрлері Зерттеу біліктіліктерінің
қалыптасуы
Тақырып бойынша 1.Тақырып бойынша Тақырыптар бойынша материалды
тапсырмаларды библиографиялық тізім іріктеу
іріктеу құрастыру Библиографиялық біліктер
Каталогтар түрін білу және
2.Тақырыпқа байланысты онымен жұмыс істей білу
материалды іріктеу біліктігі
Кәсіптік-ғылыми баспа
әдебиетерін бағдарлай білу
дағдысы
Материалдарды 1.Материалдың 1.Материалдың тұтастылығын көру
топтастыру мазмұндылығына қарай және жоспар құру білігі
топтастыру, 2. Материалдарды жүйелеу
жүйелеу біліктігі
2.Тақырыптың логикалық 3. Конспекті жазу білігі
жоспарын құрастыру
Материалдың 1.Негізгі ойды 1. Материалды жүйелеу білігі
негізгісін және түсінікті
қосымшасын бөліп бөліп көрсету 2. Алынған деректер бойынша
көрсету 2.Ой-пікірді, конспекті жазып алу білігі
түсініктерді дәлелдейтін
фактілерді іздеу
1.Ұқсастығын көрсету 1.Конспект жазу білігі
2.Ерекшелігін көрсету
3.Салыстыру нәтижелерін 2. Тезис құрастыру білігі
жинақтау
3.Аннотация жазу білігі
Салыстыру және 1. Жалпы ұқсастығын 1.Педагогикалық құбылысты
жалпылау көрсету (фактіні) талдау білігі
2. Ерекшеліктерін
көрсету 2.Салыстыру және беттестіру
3. Салыстыру нәтижелерінбілігі
жинақтау
Мектептегі жоғары сынып оқушылары мен университет студенттерінің
танымдық қызығушылығын дамыту, таңдаған мамандығына ынта-жігерін, кәсіби
шеберлігін қалыптастыруда тәрбие жұмыстары жүргізілді.
Оқушылар мен студенттердің қызығушылықтарын анықтауда, олардың өзіндік
ерекшеліктерін танымдық қызығушылықтарын білім деңгейлерінің қаншалықты
тұрғыда екендігі сауалнама сұрақтары, текстік жұмыстар негізінде айқындалды
[146,Б.9].
Студенттер арасында педагогикалық, аудиториядан тыс жұмыстар, ал
оқушылар арасында сабақтан тыс жұмыстар, тәрбие сағаттары арқылы
оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру жөніндегі педагогикалық
ой-пікірлерден, мектеп пен университет арасындағы сабақтастығы бойынша
сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру мәселелері жөнінде зерттеулер жоқтың
қасы. Осы орайда оқушылардың танымдық қызығушылықтарының деңгейін анықтауда
сауалнамалар, тестік жұмыстар жүргізіліп алғашқы кезеңі анықталды. (2
кесте).
2 кесте Алғашқы кезең, 1998-1999 оқу жылы (% есебімен)
№ Білімдік-тЭксперименттік топтар Бақылау топтары
әрбиелік
РнКөрсеткіші Студент саны Оқушы саны
Теория Практика
1 “Оқушылардың танымдық 2 - Арнаулы курс мазмұнын
қызығушылықтарын талдау
қалыптастыру” атты арнаулы
курс бағдарламасының мақсаты
мен міндеттері
2 Жеке адамның тұлғалық 2 2 Өз бетімен
сипатының қалыптасуы туралы жұмыс-тарды
жалпы ұғым және оның даму ұйымдастыру
жолдары
3 Жас ерекшелік 2 -
психоло-гиясының даму
негіздері. Жеке адамның
танымдық процестері.
4 Танымдық қызығушылықты 2 -
қалыптастырудың педагогикалық
психоло-гиялық алғы шарттары.
5 Оқушылардың танымдық 2 2 Баспасөз
қызығушылықтарын қалыптасу материал-дарын
жолдары. жинақтау. (СӨЖ-ОӨЖ)
6 Оқушылардың танымдық 2 - ұлттық кітапханаға
қызығушылығын саяхат.
қалып-тастырудағы мектеп пен
университет сабақтастығы
7 Мектеп пен университет 2 2 “Сайыс таным тетігі”
арасындағы сабақтастықты пікірталас (КТК)
жетілдірудің басты тәсілдері.
8 Оқушылардың танымдық 2 - Кездесу кешін
қызығушылығын қалыптастыру ұйымдастыру
әдістемесі
9 Мектеп пен университет 2 2 Сызба құрастыру.
сабақтастығы негізінде
оқушылардың танымдық
қызығушылығын қалып-тастыру
моделін жасау.
18 8 26 сағат
Онда “Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру” атты арнаулы
курс бағдарламасының үлгі тақырыптары мен сағат саны.
1 - тақырып
Кіріспеде курстың мақсат, міндеттері мен құрылымына жалпы сипаттама
беріледі.
2 - тақырып
Жеке адам туралы жалпы ұғым және оның қалыптасу жолдары.
Жеке адам туралы түсінік. Жеке адамға тән қасиеттердің тұрақтылығы.
Жеке адамның қалыптасу үрдісіндегі оқыту мен тәрбиенің шешуші ролі. Жеке
адамның бағыты, қажеттіліктермен түрткілер ниеттер қызығу – адамның көңіл
күйі мен эмоциясын жандыратын белгілі заттар және құбылыстарды, ұнамды іс-
әрекеттерді танып білуге ұмтылуы. Қызығудың мазмұны мен кеңдігі, кеңділігі
мен тұрақтылығы және әрекетшілдік сипаттары. Жеке адамның қалыптасуы.
3 - тақырып
Жас ерекшелік психологиясының даму негіздері. Жеке адамның танымдық
процестері.
Балалық шақтың психологиялық дамуындағы жалпы заңдылықтар. Жас
өспірімдердің өмірі мен іс-әрекетін дұрыс ұйымдастырудың тиімді жолдары
және оның өсіп жетілуі үшін оқу-тәрбие жұмыстарының шешуші ықпалы. Жас
дамуы мен жас ерекшелік психологиясы туралы түсінік. Таным ұғымына
философиялық, психологиялық, педагогикалық тұрғыда түсінік беру.
Практикалық сабақ (семинар) 2 сағат. Жеке адам ұғымына философиялық,
психологиялық, педагогикалық талдау жасау. Жеке адам құрылымының сызбасын
құру.
4-тақырып
Танымдық қызығушылықты қалыптастырудың педагогикалық-психологиялық
алғышарттары.
Танымдық қызығушылық ұғымына педагогикалық-психологиялық тұрғыдан
анықтама беру. Танымдық қызығушылықтардың туу себептерін анықтау.
5-тақырып
Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру жолдары. ”Танымдық
ойындар”, ”Қазақстан туған өлкем -табиғатың қандай көркем” кеші, ”Ұстаз
бейнесі” т.б. шығармашылық жұмыс жүргізу.
Практикалық сабақ - 2 сағат.
”Ақылдан адастырған аурулар” тақырыбында пікірталас өткізу.
6-тақырып
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудағы мектеп пен
университет арасындағы сабақтастық. Орта мектеп пен жоғары оқу орындары
арасындағы сабақтастыққа әсер ететін әлеуметтік факторлар. Мектеп пен
университет көлемінде әдеби-шығармашылық, тарихи-танымдық кездесу кештері
арқылы оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру. Мектеп пен жоғары оқу
орындарындағы тәрбие сабақтастығының жүйесін құру. Танымдық
қызығушылықтардың даму жолдары қажет, түрткі, ниет, тілек, ынта, ықылас,
білім, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет т.б. жетілдіру жолдарын талқылау.
7 - тақырып
Мектеп пен университет арасындағы сабақтастықты қалыптастыру жолдары.
Мектепте жүргізілген тәрбие жұмыстарын университетте білім алу үрдісінде
ұштастыру. Тәрбие сабақтастығының сипаты.
Практикалық сабақ - 2 сағат. ”Сайыс таным тетігі” атты тақырыпта
(көңілді тапқырлар клубын) өткізу.
8 - тақырып
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру мақсатында “Ақылдан
адастырған аурулар”,- атты тақырыбында дөңгелек үстел, “Қазақстан туған
өлкем, табиғатың қандай көркем” т.б. тақырыптпрында мектеп аралық кештер
ұйымдастыру. “Бүгінгі студент-ертеңгі маман” тақырыбында шығармашылық жұмыс
жүргізу.
9 - тақырып
Мектеп пен университет сабақтастығы негізінде оқушылардың танымдық
қызығушылығын қалыптастыру моделін жасау.
Ғылыми зерттеу жұмысымыздың барысында орта оқу орындары мен жоғары
мектептегі білім беру, тәрбиелеу мәселесіндегі сабақтастыққа байланысты
тұжырымдама жасау. Білім беру мазмұнын уақыт талабына сәйкес жаңарту. Оқыту
әдістемесіндегі әсерлік ықпалды көтеру арқылы оны шерудің өнегелік жолдарын
шәкірттерге меңгерту. Білім беруді бүгінгі уақыт талаптарына сәйкес
жетілдіру.
Практикалық сабақ - 2 сағат. Мектеп пен университет арасындағы
сабақтастық моделін құрастыру.
Қазіргі кезеңде республикамызда жоғары оқу орындарында университет
ішілік (колледж немесе гимназия) т.б. мектептер ашылып қоғамдық-
гуманитарлық білім беру ісінің сабақтастығы негізінде құрылып білім
стандартында, тұжырымдамаларында, бағдарламаларында оқушылардың рухани
қасиеттерін қалыптастыруда жаңа оқытудың технологиялары арқылы білім беру
мен тәрбие беру іске үлкен мән берілген.
Мәселен, мектепте сабақтан, жоғары оқу орнында аудиториядан тыс
жүргізілетін педагогикалық жұмыстар арқылы оқушылардың кәсіби мамандығына
қызығуын дамытуға мол мүмкіндік бар. Мұнда оқушылардың жеке студенттердің
жан-жақты дамуына көңіл аударамыз. Аудиториядан тыс педагогикалық жұмыстар
арқылы ғылыми теориялық, арнаулы педагогикалық, әдістемелік білімнің
тереңдеуіне кәсіби мамандығына қажетті білік, дағдыларын меңгеруге үлес
қосатын болсақ оқушылар мен студенттердің танымдық қызығушылығының дамуы
сөзсіз.
Оқушылардың әрекетінің дұрыс қалыптасуында субъект бойынша танымдық
күштердің білім игеруде атқаратын қызметін дұрыс тану үлкен мәнге ие.
Сондықтан қабылдау, ес, зейін, ойлау, ой қорыту әрекеттері мен танымдық
қызығушылықтарының арақатынасын білу қажет. Оқу материалдарын меңгеру
қабылдаудан басталады. Дұрыс нәтиже оның бойындағы қызығушылығын кеңейтеді.
Білімге қызығуын қалыптастырудың бір жолы олардың зейін ерекшелігін танумен
сабақтасады. Оқу проблемасына қызығушылық күштеудің екі жолы байқалады.
Оқушылардың эмоциясы мен сезіміне әсер ету проблеманың практикалық
мәнін білдіру.
Оқушылардың дамуының басты көзі – шығармашылық қабілеттерін жетілдіру.
Осы жұмыс барысында Алматы қаласындағы № 62, 136, 81 қазақ орта
мектептерінде, Есік қаласының №1 Қаныш Сәтбаев, Р.Тоқатаев атындағы
мектептерде және Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің тарих және филология
факультеттердің мұғалімдері мен студенттері белсене ат салды.
Әсіресе, студенттердің ұйымдасуы мен №136 мектептің 11-сыныптарында
“Ақылдан адастырған аурулар”, Есік қаласындағы №1 Қаныш Сәтбаев атындағы
мектептің мұғалімдері мен 11-сынып оқушылары арасында “Біз және халық
педагогикасы” әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің филология факультетінде “Мұғалім
- өмірдің бағдар шамы” тарих факультетінде “Бүгінгі студент – ертеңгі
маман” т.б. сабақтан және аудиториядан тыс тәрбие жұмыстары өткізілді.
Аталған жұмыстарды ұйымдастыру барысында студенттердің кәсіби шеберлігі
біршама дамыды. “Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру” атты
арнаулы курс бағдарламасы бойынша жоғары сынып оқушыларымен студенттермен
жүргізілген тәрбие жұмыстары олардың белсенділік іс-әрекетін дамытумен
қатар, ұлттық салт-дәстүріміз бен әдет-ғұрпымыздан нәр алуына, білім
деңгейі мен танымдық қызығушылықтарын қалыптастыруға ықпал еткені
жүргізілген жұмыс барысында айқын байқалды. Бағдарламада берілген
“Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру жолдары”, “Оқушылардың
танымдық қызығушылық-тарын қалыптастырудағы мектеп пен университет
сабақтастығы”.
“Мектеп пен университет арасындағы сабақтастықты қалыптастыру жолдары”,
”Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру әдістемесі” т.б.
тақырыптарындағы сабақтар және ”Ұстазы жақсының ұстамы жақсы”, ”Ақылдан
адастырған аурулар”, ”Қазақстан туған өлкем – табиғаттың қандай көркем”,
”Бүгінгі студент – ертеңгі маман”, ”Біз және халық педагогикасы” т.б.
тақырыптарындағы тәрбие сағаттары, ”Сайыс таным тетігі” байқауы.
“Бозбала мен бойжеткен” тақырыбында дөңгелек үстел жүргізілді. Сондай-
ақ, ”Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру” атты арнаулы курс
бағдарламалары бойынша берілген сұрақтар мен тапсырмалар нәтижесі шығарылды
және тәрбие сағаттарының әдістемелері жасалынып, жоғары сынып оқушылары мен
студенттердің білімдік және тәрбиелік деңгейлері айқындалды (4 кесте).
4. кесте - Қалыптастыру экспериментінің нәтижесі (қалыптастырушы кезең
% есебімен)
№ Эксперименттік топтар Бақылау топтары
Кезеңдер
Сабақтың мақсаты: а) Оқушыларға туған өлке, оның байлығы алуан
түрлі табиғаты туралы түсінік беру;
б) Туған жерге деген сүйіспеншілігін арттыра
отырып, экологиясы нашар аймақтармен таныстыру;
в) Табиғатты қорғай білуге, аялауға үйрету.
Қазақстанның картасы. Қызыл дөңгелекшелері
Сабақтың көрнекілігі: Табиғат көріністерінен стенд.
Диафильм (Табиғатты қорғайық(.
Газет-журналдардан мақалалар, суреттер
Альбомдар: (Менің Қазақстаным(, (Қазақстанның
жануарлары(, (Қазақс-танның өсімдіктері(,
қорықтар альбом-дары
Сабақтың барысы: 1. Кіріспе сөз.
Әдеби монтаж.
Мақал-мәтелдер, жұмбақтар.
Сабақты бекіту: Мұғалімнің қорытынды сөзі. Мұғалімнің кіріспе
сөзі. Мұғалім туған жер, өлке, оның табиғаты
деген ұғымды оқушылармен талдап, түсінік беріп
алады.
Ал, филология факультетінің студенттері Ағыман Балауса мен Сүлейменова
Айнұр осы арнаулы курста алған білімдерінің терең екендігін филология
факультетінде өткізген “Ақылдан адастырған аурулар” дөңгелек үстел өткізу
барысында көрсетті. (Дөңгелек үстел қосымша Д да беріледі).
Сонымен қатар, жоғарыда аталған тәрбие сағаттарының бірнешеуін ұсынып
отырмыз. Мысалы: тәрбие сағатының тақырыбы “Қазақстан туған өлкем,
табиғатың қандай көркем”.
Қазақстанның батысындағы толқындаған Каспий теңізі мен Жайық, Еділ
жағалауынан батыстағы Алтай тауларына дейін, Солтүстікте Орал тауларынан
тәңірлі тау атанған Тянь-Шань тауларына дейін ұлан-ғайыр жерді алып жатқан,
тұнып тұрған табиғаты бар Қазақстан Республикасы.
1-оқушы Қазақстан туған өлкем,
Жер көп пе сендей көркем
Көрсін деп күллі әлемге,
Жалауыңды желге желпем.
2-оқушы Көз алдымда көгілдір тау мұнартып,
Аспанымда аққудың әні қалқып.
Құшақтап бір өзіңді туған далам
Жатамын көк шалғында жаным балқып.
3-оқушы Тасып жатқан өзендер жағасынан
Сары белді сағымдар арасынан
Тарайды ән жұпары бар әлемге
Қазақтың қасиетті даласынан
Хор (Қазақстаным(
І-бастаушы: Туған жер, өскен ел жүрекке жылы сөздердің бәрі де
Табиғат деген таңғажайып ұғыммен бірігіп жатады.
Қазақстанның табиғаты көз тартар аса көркем, бар
сұлулықты өн-бойына жинап алған өлке.
4-оқушы Қазақтың жерұйығы тың даласы,
Ардақты Арқа деген қыр даласы.
Осында алтын дәнді орын жатыр
Елімнің құрыш білек мың баласы.
5-оқушы Кең дала көремісің сонау жатқан
Жібектей жасыл шөппен бетін жапқан.
Асқар тау, айдын шалқар көл мен өзен
Әке, сол анам еді мені туған.
4-5 оқушы өлеңін оқып жатқан кезде экраннан табиғаттың
6-оқушы Сұлу дала! Менің сүйген еркемсің
Жаным сенен жаратылған өлкемсің.
Қандай жақсы, қазақ болып туғаным
О, туған жер! Тамашасың, көркемсм.
ІІ-бастаушы: Табиғат адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар
махаббат, мейірімін, күн шуағын жүрегімізге ұялатқан
аяулы Ана.
7-оқушы Туған жер – асыл бесік, асыл анам,
Ауаңмен, ақ сүтіңмен асыраған.
Мен-дағы ұлың едім өзің тектес,
Алысқа несібесі шашыраған.
8-оқушы Табиғат қызығам сол суретіңе
Бас ием сенің алып кұдіретіңе
Тұрасың күллі әлемге нұр таратып,
Тұтқасы тіршіліктің күн бетіне.
І-бастаушы: Табиғат адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар
махаббат, мейірімін, күн шуағын жүрегімізге ұялататын
аяулы Ана.
ІІ-бастаушы: Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт, сезіміне
ләззат, шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі.
Табиғат адам денсаулығының сақшысы, жанға дауа шипагер.
Мұғалімнің сөзі: Қазақстанның қойнауында пайдалы қазбалар өте көп. (Жері
байдың - елі бай( деп тегін айтпаған. Көмір, мыс,
алтынның қорымен есептеледі (осы жерде газеттен алтын
құймасын ұстап, салмақтап тұрған Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың суреті
көрсетіледі).
9-оқушы (Қазына қара жерде( дейді халық
Күн көрген осы жерден біраз алып,
Жер анадан үзіліп кете алмаған
Кемеңгер не бір дана, не бір алып.
10-оқушы Кең айтады ел мен жұрттың өлшемін,
Кенде жатыр мол қуат пен мол сенім
Кенің бар ма? Жоқ болса егер жарлысың?
Кенің болса келешегің зор сенің.
ІІ-бастаушы: Топырақтан өмір исі шығады,
Оны денең тиіп кетсе ұғады.
Еңбегәіді есесімен беретін
Жақсылық та топырақтан шығады.
Ән: “Атамекен”
І-бастауыш: Табиғаттың басты байлығы – жер. Қазақстан 272 миллион
гектар жерді алып жатқан, соның 222 миллион
ауылшаруашылығына жарамды жерлер.”Күте білсең жер
жомарт” деген халықтың дана сөздері бекер айтылмаған.
ІІ-бастауыш: Табиғат байлығының бір тобы жер бетінің сәулеті.
Еліміздің дәулеті жасыл әлем. Орман, тоғай, жасыл шөп,
түкті кілемдей көмкерген даласы бар, жайлауы бар біздің
ел.
Мұғалімнің сөзі: (ілінген суреттерді көрсете отырып, бірнеше суреттер,
Қазақстан туралы альбом, кітаптар көрсетіледі).
Қазақстанның табиғаты алуан түрлі. Солтүстіктен бастасаң
орманды дала, шөл мен шөлейт жерлермен қатар әлемі
көрікті жерлер қаншама. М.: Көкшетау, Баянтау, Алатау
т.б. Осы жерде төрт түлік мал, қазақтың киіз үйі,
жайылым туралы айту.
12-оқушы Ақанның кербез сұлу Көкшетауы
Дамылсыз сұлу бетін жуған жауын.
Жан-жақтан ертелі-кеш бұлттар келіп,
Жүреді келіп-кетіп есеп-сауын
Сексен көл Көкшетаудың саясында,
Әрқайсы алтын кесе аясында
Ауасы дертке дауа жұпар исі,-
Көкірек қанша жұтсаң, тоясың ба?
13-оқушы Баян ауыл басынан бұлт аумайды
Көл бетінде күлімдеп нұр ойнайды.
Астанадан алыстау демесеңіз,
Алатаудан Баянның бір аумайды.
Хор: (Алатау(
І-бастауыш: Тіршілік атауының өмірлік өзегі, аңсар арманы таза ауа
Тіршілікте не ғой дейсің ең қымбат,
14-оқушы: Тіршілікке адам қымбат, сен қымбат.
Ал адамға ауа қымбат бәрінен,
Ауа қымбат ата тұғын дем қымбат.
Бола алмас аспап ұя зауалына
Жауларды тартар уақыт жауабына.
Бомбасын жер мен суда сынатпаймы
Улауға жол бермейміз ауаны да.
Мұғалімнің сөзі: Сонау 1949ж. бастап Павлодар, Қарағанды, Семей даласында
ядролық қаруды жарып, сынақ жүргізіп келеді. Жарылыс
кезінде бөлінген әр түрлі газдар ауаны ластады, сол
ауамен дем алған соң жердің тұрғаындары көптеген
ауруларға ұшырады
15-оқушы:
Бола алмас аспап ұя зауалына
Жауларды тартар уақыт жауабына.
Бомбасын жер мен суда сынатпаймыз
Улауға жол бермейміз ауаны да.
Мұғалімнің сөзі:
Сонау 1949 ж. бастап Павлодар, Қарағанды, Семей
даласында ядролық қаруды жарып, сынақ жүргізіп келеді.
Жарылыс кезінде бөлінген әр түрлі газдар ауаны ластады,
сол ауамен дем алған соң жердің тұрғындары көптеген
ауруларға ұшырады (С.Сейфуллин, О.Сүлейменовтің суреті
көрсетіледі).
Өткен жылы Олжас ағаларыңның ұйымдастырған Невада-Семей
қозғалысының талабы бойынша осы сынақтарды жүргізуге
тыйым салуға 1991 жылы маусымда қол жеткізілді.
І-бастаушы: Табиғаттың көркін ажарландырып, жер бетін саялы баққа
айналдыратын байлық көзі - су.
Мұғалімнің сөзі: ҚР-да мол сулы өзендер, көлдер, теңіздер көп. (Судың да
сұрауы бар( дейді халық. Осы мол суды есепсіз, мөлшерден
көп жұмсау судың өзен асуына әкеп соғады.
Мыс.: Арал теңізіне Сырдария өзені мол су әкеп
қоректендіріп отырады, кейінгі уақытта осы өзен суын
мөлшерден көп ауылшаруашылығы үшін күріш, мақта өсіруге
көп пайдалануда. Өзеннің теңізге апарар суы азайып,
соның салдарынан Арал теңізінің суы азайып, көлемі
кішіреюде. Тартылған су астынан тұзы шығып, кеуіп, ұшып,
ауаның құрамына кіруде. Сол ауамен дем алған адамдар
ауруға ұшырап, зардап шегуде.
Арал аймағының экологиясының осындай жағдайға жетуі
Қазақстанда үлкен проблема болып отыр. Сол проблеманы
шешу үшін М.Шаханов бастауымен (Аралға араша( атты қор
ұйымдастырып, жұмыс істеуде.
(Аралым( әні
ІІ-бастаушы: Табиғаттың тамаша туындыларының бірі – хайуанаттар.
Халқымыз ежелден-ақ көптеген жануарларды аялап,
қамқорлыққа алған. Оларды жақсылықтың жаршысы, бақыттың
бастамасы деп дәріптеген. Олар далаға ажар берген.
Ақбөкен - ән мен сәннің иесі, бұлбұл, су аруы – аққу,
(Алтайдың ерке маралы( т.б.
(Аралым( әні
ІІ-бастаушы: Табиғаттың тамаша туындыларының бірі – хайуанаттар.
Халқымыз ежелден-ақ көптеген жануарларды аялап,
қамқорлыққа алған. Оларды жақсылықтың жаршысы, бақыттың
бастамасы деп дәріптеген. Олар далаға ажар берген.
Ақбөкен - ән мен сәннің иесі, бұлбұл, су аруы – аққу,
(Алтайдың ерке маралы( т.б.
16-оқушы Бөкеннен сұлу аңды мен көрмедім,
Өзге аңға жануарды тең көрмедім.
Көздері мөлдіреген ақ бөкенді
Адамның баласынан кем көрмедім.
Күй (Бөзінген(
17-оқушы Тиме аққуға!
Мендейлердің атып ал, түлесін ал.
Тиме аққуға. Аққудың иесі бар.
Мұғалімнің сөзі: Аз қалған жануарларды құрып кетуден сақтау үшін олардың
атын (Қызыл кітапқа( жазады. Бұл хайуанаттарды атуға,
аулауға болмайды. Оларды көбейтіп өсіреді. Ондай жерді
қорық деп атайды.
Диофильм: (Табиғатты аялайық(.
Қорықтағы хайуанаттардың бірнешеуін көрсете отырып, әңгімелесу. Өздерінің
салған суреттері бойынша Қазақстан картасынан қорықтарды, хайуанаттарды
көрсету.
Туған жер, ел, өлке туралы мақал-мәтелдер айтылады (10 шақты), жұмбақтар
(10 шақты) шешіледі.
Сонымен сабақты қортындылаймыз.
Тәрбие сағатын ұйымдастыру барысында Республикамыздың тыныс тіршілігін
яғни, студенттердің осы елдің азаматы ретінде елдің қызметкері, тұрғыны,
туған елді өркендетуші екенін түсіндіре отырып, бүгінгі азаматтардың
бойында адами қасиеттерді, өнегелі, мәдениетті қарым-қатынасты игеруге
мүмкіндік болды. әрі өз ұлтының атадан балаға жалғасқан салт-дәстүрін,
рәзімін, ұлттық ерекшеліктерімізбен хабар ете отырып, олардың танымдық
қабілеттерінің кеңейгені байқалды.
Олай деу себебіміз, сабақты қортындылау барысында сұрақтарға студенттер
толық және нақты жауаптар берді және осы тақырыпқа орай өздерінің
ой-толғаныстарын ортаға салып, өзіндік пікір білдірді. Сабақты қортындылау
мақсатында “Еліміздегі экологиялық мәселелер”, “Ауылды көтеру мәселелері”,
“Табиғатты аялайық” т.б. сияқты кішігірім сурет салу, әңгімелер жазғызу
арқылы шығырмашылық қабілеттерін аңғардық. Мәселен, тарих факультетінің
студенті Сулейменов Асан “Кең байтақ Қазақстаным” тақырыбында салған
суретінде: “Жер шарына – нұр шашқан” ұстаз бейнесін келтірген. Сондай-ақ
“Егеменді елім-ай” дегендей туған еліміздің жойылып бара жатқан мәселелері
жөнінде, ертеңгі еліміздің болашағы өз қолымызда екендігін дәлелдейді.
Қорыта келгенде, әр елдің дамуы үшін қоғамда әр отбасы мүшесі өзара
қарым-қатынысты өзді-өзі орнына пәлсапалық тұрғыда мән беріп, түсіне білсе
еліміздің проблемалары азаяр еді.
Ал, “Мұғалім бейнесі”, “Мұғалім қызыметі” тақырыбына жазылған шағын
шығармаларынан үзінді келтірер болсақ: филология факультеттерінің
студенттері Қашағанов Нарбол, Ағыман Балауса, тепбергенова Айжан, Сарбала
Айнұр т.б. заманннан заман өткенімен күн тәртібінен түспей келе жатқан
мәселе - жеке адамның қалыптасуындағы оқыту мен білім беру және оның
атқаратын ролі. Білім – оқытудың нәтижесі болса, оқыту – білім берудің
негізі болып табылады. Тәрбие мен білімді бойымызға дарыптар бірде-бір
адам - ұстаз.
Ұстаз - өмірдің бағдаршамы. Олай болса, бүгінде университет аудиториясында
отырған студент, ертеңгі бала тәрбиесімен айналысатын, бала жүрегінен орын
алатын тәрбиеші, мұғалім, кәсіп иесі.
Мұғалім мамандығы әрі қиын, әрі қадірлі мамандықтардың бірі. Жуырда
ҚазМУ-дің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz