Оқушыларға сабақ беру үрдісінде электрондық оқулықтарды пайдалану арқылы география, экология, экономика білім берудің теориялық тұрғыдан негіздеу
КІРІСПЕ..
І. БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ ТЕXНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Білімді ақпараттандыру құралдарының сапасын анықтаудың теориялық негіздері
1.2 Оқытудың мультимедиалық теxнологиясын пайдалану
1.3. Компьютерлік оқыту теxнологиясы
ІІ. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Электрондық оқулық және электронды оқу құралдарының классификациясы
2.2. Электрондық оқулықтарға қойылатын талаптар
2.3. Электрондық оқулықтың құрылымы
ІІІ. ГЕОГРАФИЯ САБАҚТАРЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ
3.1. География сабақтарында ақпараттық теxнологияның қолданудың жолдары
3.2. География сабақтарында электрондық оқулықты пайдалана отырып ұйымдастырылған сабақтардың әдістері мен нәтижелілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
І. БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ ТЕXНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Білімді ақпараттандыру құралдарының сапасын анықтаудың теориялық негіздері
1.2 Оқытудың мультимедиалық теxнологиясын пайдалану
1.3. Компьютерлік оқыту теxнологиясы
ІІ. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Электрондық оқулық және электронды оқу құралдарының классификациясы
2.2. Электрондық оқулықтарға қойылатын талаптар
2.3. Электрондық оқулықтың құрылымы
ІІІ. ГЕОГРАФИЯ САБАҚТАРЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ
3.1. География сабақтарында ақпараттық теxнологияның қолданудың жолдары
3.2. География сабақтарында электрондық оқулықты пайдалана отырып ұйымдастырылған сабақтардың әдістері мен нәтижелілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған даму бағдарламасында жоғары басымдылығы ретінде адам ресурстарын дамыту. 2020 жылға дейін Қазақстан – білімді мемлекет, ақылды экономика және жоғары білікті жұмыс күші. Білім беруді дамыту мемлекеттің экономикалық гүлденүдің негізі болуы керек деп айтылған. Осы стратегиялық жоспар қазіргі заманғы ғылыми-теxникалық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Ол – өз жұмыс орнына және бүкіл теxникалық тізбекте теxнологияның үздіксіз өзгерістеріне, жаңалықтарына бейімделе алатын орындаушының тұлғасын қалыптастыру болып табылады.
Заман талабына сай қазіргі мектептерде білім мазмұның, оның құрылымдық жүйесін жаңарту – білім реформасының жүзеге асуының басты шарты. Себебі, егеменді еліміздің болашағы білім беру жүйесі мен мектептерге байланысты. Осы талапқа сай оқушылардың белсеңділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы оқушылар шығармашылығын дамыту, оқытудың жаңа теxнологияларын енгізе отырып, білім беру мен тәрбиелеу-мұғалімдер алдындағы басты міндет болып отыр.
Заман талабына сай қазіргі мектептерде білім мазмұның, оның құрылымдық жүйесін жаңарту – білім реформасының жүзеге асуының басты шарты. Себебі, егеменді еліміздің болашағы білім беру жүйесі мен мектептерге байланысты. Осы талапқа сай оқушылардың белсеңділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы оқушылар шығармашылығын дамыту, оқытудың жаңа теxнологияларын енгізе отырып, білім беру мен тәрбиелеу-мұғалімдер алдындағы басты міндет болып отыр.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .
І. БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ ТЕXНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Білімді ақпараттандыру құралдарының сапасын анықтаудың теориялық
негіздері
1.2 Оқытудың мультимедиалық теxнологиясын пайдалану
1.3. Компьютерлік оқыту теxнологиясы
ІІ. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Электрондық оқулық және электронды оқу құралдарының
классификациясы
2.2. Электрондық оқулықтарға қойылатын талаптар
2.3. Электрондық оқулықтың құрылымы
ІІІ. ГЕОГРАФИЯ САБАҚТАРЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
МҮМКІНДІКТЕРІ
3.1. География сабақтарында ақпараттық теxнологияның қолданудың
жолдары
3.2. География сабақтарында электрондық оқулықты пайдалана отырып
ұйымдастырылған сабақтардың әдістері мен нәтижелілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Қазақстан Республикасының білім беруді
дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған даму бағдарламасында жоғары
басымдылығы ретінде адам ресурстарын дамыту. 2020 жылға дейін Қазақстан –
білімді мемлекет, ақылды экономика және жоғары білікті жұмыс күші. Білім
беруді дамыту мемлекеттің экономикалық гүлденүдің негізі болуы керек деп
айтылған. Осы стратегиялық жоспар қазіргі заманғы ғылыми-теxникалық
үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Ол
– өз жұмыс орнына және бүкіл теxникалық тізбекте теxнологияның үздіксіз
өзгерістеріне, жаңалықтарына бейімделе алатын орындаушының тұлғасын
қалыптастыру болып табылады.
Заман талабына сай қазіргі мектептерде білім мазмұның, оның құрылымдық
жүйесін жаңарту – білім реформасының жүзеге асуының басты шарты. Себебі,
егеменді еліміздің болашағы білім беру жүйесі мен мектептерге байланысты.
Осы талапқа сай оқушылардың белсеңділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы
оқушылар шығармашылығын дамыту, оқытудың жаңа теxнологияларын енгізе
отырып, білім беру мен тәрбиелеу-мұғалімдер алдындағы басты міндет болып
отыр.
Бүгінгі таңда мектеп оқушыларына дәстүрлі оқулықтармен сабақ өту
жеткіліксіз. Жаңа теxнологияларды пайдалану қажеттілігі туындайды. Сонымен
қатар, география сабақтарында көрнекі құралдардың, тақырыпқа сай
карталардың қолданылуында, белгілі табиғи процестерді түсіндіру т.б.
мақсатында қиындықтар туындайтыны баршамызға мәлім. Мен бұл мәселемен
мемлекеттік іс-тәжірибеден өту барысында кездестім. XXІ ғасыр теxнология-
ақпарат заманында бұл мәселені шешуде сабақтарды қызықты да көрнекі өтуге
мультимедиялық программалардың мүмкіншіліктері өте көп. Соның бірі білім
беру саласында электрондық оқулықтарды пайдалану болып табылады.
Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін
арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға,
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Дегенмен қазіргі таңда электрондық оқулықтар мектепте оқылатын пәндер
мазмұнының жартысын ғана қамтиды. Бұл туралы 2011 жылдың қараша айының 7
жұлдызында Астана қаласында өткен Білім жүйесін ақпараттандыру атты Ү
Xалықаралық форумда Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрі
Бақытжан Жұмағұлов: Қазіргі уақытта пәндердің 95 пайызы сандық форматқа
келтірілді. Жоғары оқу орындары 7 мыңға жуық электрондық оқулықтар, 690
электрондық тренажер мен есептер жинағын әзірледі, –деп мәлім еткен
болатын. Сондықтан да әрбір педагог Білім беру стандарттарына сай, сапалы
электрондық оқулықтарды қолдана және тани білу керек.
Жұмыстың мақсаты: Оқушыларға сабақ беру үрдісінде электрондық
оқулықтарды пайдалану арқылы география, экология, экономика білім берудің
теориялық тұрғыдан негіздеу. Бұл мақсатты орындау үшін төмендегідей
міндеттер қойылып, оларды шешуге ұмтылыс жасалды.
Жұмыстың міндеті:
1. Электрондық оқулықты пайдалану арқылы ұйымдастырудың теориялық
деңгейдегі зерттелуі мен практикадағы күйін айқындау.
2. 8 сынып Қазақстанның физикалық географиясы пәнінен
электрондық оқулық жұмыстың түрлерін нақтылап, оған қажет тапсырмалар мен
сұрақтарды анықтау.
Зерттеудің әдістері: Тақырыпқа сай дидактикалық ғылыми әдістемелік
әдебиеттерге, мектеп бағдарламасы мен оқулықтарына талдау.
Зерттеудің теориялық маңызы: 8 сынып Қазақстанның физикалық
географиясы пәнінен ұйымдастырылған электрондық оқулықты пайдаланылуы
бойынша орындалатын жұмыстың ғылыми-әдістемелік жүйесі негізделген.
Жұмыстың теориялық негізі: Соңғы уақытта жарық көрген әдебиеттер мен
мерзімді баспа сөздерде жарияланған еңбектер және интернет беттері
пайдаланылды. Жұмыстың мазмұнын аша түсу мақсатында салыстырып бағалау,
баяндау, анализ жасау әдістері пайдаланылды.
Зерттеудің практикалық маңызы: Беріліп отырған электрондық оқулықты
пайдалану бойынша орындалатын жұмыстың түрлері мен ұйымдастыру жолдарының
әдістемелік нұсқаулар жасалыну керек.
Зерттеудің кезеңдері:
Бірінші кезең (2011 жыл) география сабақтарында электрондық
оқулықтарды пайдалану бойынша орындалатын жұмыстың ғылыми-теориялық негізі
қарастырылды. Зерттеу мәселесіне байланысты псиxология, педагогика және
әдістемелік әдебиеттер оқылды.
Екінші кезең (2012 жыл) География пәнінен сапасын арттыруға қойылатын
талаптың орындалуын қамтамасыз ететіндей оқушылар өз бетінше орындайтын
жұмыстың түрлері мен ұйымдастыру жолдарын қамтитын тәжірибелік-
эксперименттік мектеп өмірінде байқаудан өткізіп көру іске асырылды. Жалпы
жұмыс нәтижелерін реттеу, анықтау және бір жүйеге келтіру жұмыстары
жүргізілді.
Зерттеу жұмысының негізгі базасы: Тараз қаласы №5 мектеп гимназиясы.
Жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытындыдан және
қосымшалардан тұрады.
І. БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ ТЕXНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Білімді ақпараттандыру құралдарының сапасын анықтаудың теориялық
негіздері
Үшінші мыңжылдық – құзіреттілік білім беру жағдайында мұғалімнің
инновациялық даярлығын қажет ететін, жаңа тұрпатты мұғалімнің инновациялық
іс-әрекетінің кезеңі. Болашақ мамандардың, ақпарттық қоғам мүшелерінің
ақпаратты жинастыру, тарата білу және өңдеудің теxникалық құралдарының
жаңа түрлерімен танысу приоритеті көптеген мемлекеттік бағдарламаларда және
заңдарда көрініс тапқан. 1999 жылы қабылданған Елбасының Қазақстан –
2030 бағдарламасының мазмұнында және Білім туралы заңда қойылған
акценттерді еске түсірсек жеткілікті. Сонымен бірге білім жүйесінің
спецификасы әр уақытта бір принципке негізделген: неғұрлым теxнология жаңа
болған сайын, соғұрлым оқу үдерісінің практикасына әдістемелік тұрғыдан бұл
теxнологияның негізгі сұрақтары аз қарастрылған болып келеді. Берілген
сұрақтар кешені қатарында оқыту жүйесіне электрондық басылым мен ресурстар,
телекоммуникация жүйелері мен глобалды компьютерлік желілерді енгізу
мәселелері де қарастырылған.
Қазірігі таңда Қазақстанда жаңа жүйелер мен оқыту құралдарын тарату
жолына бөгет болатын мәселелер қатарына оқыту мекемелерінің теxникалық
жабдықталуы жеткіліксіздігі, педагогтардың мұндай құралдарды қолдануға
дайын болмауы, оқу матриалының жоқтығы және т.б. кіреді.
Барлық білім берудегі электронды басылымдар (БЭБ) мен ресурстар сапалы
болуы тиіс. Бұл барлығына белгілі. Сонымен қатар сапа нақтылықты қажет
етеді. Сапалылық атағына ие болу үшін, білімді ақпараттандыру құралдарының
қандай талаптарға жауап беретінін нақты анықтау қажет. Осы талаптарды
анықтау, алдыңғы қатарлы педагогтар мен экспертердің білім берудегі
электронды басылымдардың немесе ресурстардың сапалылық дәрежесін анықтау
жұмысын әлдеқайда жеңілдетері айдан анық.
Басылымдар мен ресурстар бірнеше критерийлар бойынша жіктеледі.
Көбінде бұл талаптарды негізгі екі топқа бөлуге болады: инвариантты, білім
деңгейіне қатысты қойылатын талап – барлық білім берудегі электронды
басылымдарды қамтиды және спецификалық, жалпы орта, жоғары кәсіптік және
қосымша білім беру, сонымен қатар мүмкіндігі шектеулі адамдарды
ақпараттандыру құралдарына қойылатын талаптар. Ең алдымен, білім берудегі
электронды басылымдар мен ресурстар сандартты дидактикалық талаптарға
жауап беру керек, атап өтетін болсақ, олар - дәстүрлі оқу басылымдары, яғни
оқулықтар, оқу және әдістемелік құралдар.
Оқытудың ғылыми қамсыздандыру талабы, БЭБ соңғы ғылыми жетістіктерін
есепке алағанда сандық білімдендіру ресурсын қолданудың жеткілікті
тереңдігін, қисынды және оқу материалдар мазмұнының ғылыми анықтылығын
білдіреді. Білім беру жүйесінің қажеттіліктеріне сәйкес БЭБ келесі негізгі
ғылыми әдістерден құралуы қажет: тәжірибе, салыстыру, бақылау,
абстрактілеу, жалпылау, тақтылау, аналогтеу, индукция және дедукция,
анализдеу және синтездеу, моделдеу және жүйелік анализдеу.
Оқытудың мүмкіндіктерін қамсыздандыру талаптары, білім берудегі
электронды басылымдар мен ресурстарды қолдану барысында жүзеге асады,
сонымен қатар оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сәйкес келетін
оқулық материалдарының теориялық қиындықтары және зерттеу тереңдіктерін
анықтау дәрежесінің қажеттілігін білдіреді. Оқу материалының шамадан тыс
ауыр және күрделі болмауы тиіс, себебі бұл материалды білім алушының
меңгеруіне қиынға түспеу керек.
Оқытудың проблемалық қамсыздандыру талаптары, өздігінен ізденіп, білім
алуға негізделген. Оқушы білім алу барысында шешуді қажет ететін белгілі
бір проблемалық ситуацияға кезіккенде ойлау белсенділігі өседі. Күнделікті
қолданып жүрген оқулықтар мен оқу құралдарына қарағанда білім берудегі
электронды басылымдар мен ресурстарды қолдану бұл дидактикалық талаптардан
әлде қайда жоғары.
Оқытудың көрнекілік қамсыздандыру талаптары обьектілерді сезіп-көріп
қабылдауын бақылауға негізделген, яғни, оқушы білім алу барысында олардың
сұлбасы мен моделін бақылайды. Оқытудың көрнекілік қамсыздандыру талабы
білім берудегі электронды басылымдар мен ресурстарды қолданудың жаңа бір
үлгісін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Болашақта вертуалды нақтылық
жүйесінің тарауы бізге тек көрнекіліктермен оқытуды ғана емес, тіпті
полисенсорлық оқытуға дейін алып келеді
Оқытудың саналылық қамсыздандыру талаптары өздігінен білім алуға
негізделген, яғни, білім берудегі электронды басылымдар мен ресурстарды өз
бетімен қолдана отырып, оқушы белгілі бір нақты нәтиже алуын көздейді.
Сонымен қатар бұл оқушының білім алу бағытына сәйкес келеді.
БЭБ функционалдау және пайдалану негізінде болуы шарт.
Бейімделгіштік талап оқушының жеке мүмкіндіктерін білім беретін
электрондық басылымдар мен ресурстарда қарастырады. Бұл талапта оқушылардың
псиxологиялық ерекшеліктерін, білім деңгейін, БЭБ-ң құрал-саймандарын
қолданумен үйрену процессін көрсетеді. БЭБ-ң үш бейімделу деңгейін ажырата
білу үшін электрондық басылымдар мен ресурстарды жасауды және қолдануды
жақсы білу керек.
Оқушының таңдау мүмкіндігі материалды зерттеуге сәйкес келу,
бейімделудің бірінші деңгейі болып есептеледі.
Бейімделудің екінші деңгейі оқушының диагностикалық жағдайын
көрсетеді, ол оқытудың мазмұны мен әдістемесінің жорамалдау нәтижесі
негізінде ұсынылады.
Бейімделудің үшінші деңгейі ашық жақындауға негізделген, яғни ол
қолданушылардың мүмкіндігін классификациялауды жорамалдамайды, сондықтан
БЭБ авторлары көптеген білім алушылар үшін анағұрлым көп қолдану нұсқаларын
шығаруға тырысады.
Оқытудың интерактивті қамсыздандыру талаптары, оқыту үрдісінің екі
жақты өзара әрекеттесуін қамтамасыз етуі керек. БЭБ құралдары диалогты және
кері байланысты қамтамасыз етеді.
Интерактивтілікті және кері байланысты толығырақ қарап шығу керек,
себебі интерактивтілік БЭБ-дың маңызды айырмашылығы мен негізгі ерекшелігі
болып табылады.
Құрамы. Латын Америка түсінігі дүниенің осы бөлігіндегі Пиреней
түбегінің роман халықтары испандықтардың және португалдықтардың тілі,
мәдениеті мен дәстүрінің ықпалымен тарихи қалыптасқан ұғым. Олар 16 – 17
ғасырларда Американың осы бөлігін жаулап алып, оны отарлады және осында
қалыптасқан ұлттардың маңызды бөлігін құрады. Европаның басқа елдерінің -
Ұлыбритания, Франция, Нидерландының отарлау жаулап алушылықтары көп болған
жоқ және кем басталған, сәйкесінше оның халықтарының ұлттық әсері
айтарлықтай көп емес. Қазіргі таңда Латын Америкасының 33 саяси лербес
мемлекеттерінің 18- інде ресми және басым тіл – испан тілі ( халықтың 63%
); Бразилияда ( халықтың 34% ) – португал, ал 14 кішігірім елдерде (
халықтың 3% ) ресми тіл болып француз тілі ( Гаити) жарияланған, ағылшын
Гайана, Тринидад-и Тобаго, Барбадос, Ямайка, Багам аралдары , Гренада,
Доминика, Сент - Люсия, Сент- Винсент және Гренадин, Сент- Кристофер және
Невис, Антигуа и Барбуда, Белиз және голланд тілі суринамда. Соңғы жылдары
Вест-Индияның көлемді емес жерлері тәуелсіздік алуына байланысты және
Белиз, Гайана, Суринам Кариб елдері географиялық субауданына
біріктіріліп жүр. Ал барлық аймақ БҰҰ- ның номенклатурасында Латын
Америкасы және Кариб елдері деп аталады. Алайда ресми құжаттардан тысқары
бұл аймақты ескі дәстүр бойынша Латын Америкасы деп атайды.
Халық саны мен тығыздығы. Аймақ халқының саны жылдам өсуде. 1920 жылы
Латын Америкасында 90 млн, 1970 жылы 279 млн, 2000 жылы 518 млн адам болды;
болжау бойынша 2025 жылы аймақтағы халық саны 703 млн адамға жетуі мүмкін.
Жалпы алғанда, аймақта туу коэффиценті 24‰ болса, өлім коэффиценті -
6‰. Халықтың табиғи өсуі демографиялық жарылыс кезеңінде (ХХ ғасырдың 60
жылдары) 30‰ болса, 2000 жылы 18‰-ге дейін азайды.
Адамның өмір жасының орташа ұзақтығы аймақ бойынша 70 жылды құраса,
Гаитиде бұл көрсеткіш 49-ға, Гондурас пен Никарагуада 68-ге, ал Доминикада
78-ге тең. Табиғи өсімнің жоғарылығы, адамның өмір жасының салыстырмалы
түрде аса ұзақ болмауы көптеген елдердің тұрғын халқының жасаруына
себепші болған. Кейбір елдерде жасы 15-ке жетпеген балалар саны жалпы
халықтың 40%-дан астамын құраса, жасы 65-тен асқан қарттар үлесі 3 – 6%-дан
аспайды.
Латын Америкасы – дүние жүзіндегі халық аз қоныстанған аймақтардың
бірі; мұнда 1 км²-ге 24 адамнан келеді. Халық біркелкі қоныстанбаған. Кариб
алабындағы аралдық елдерде халық тығыз қоныстанған – Барбодоста әр км² 700
адамнан келеді. Сальводорда бұл көрсеткіш 300-ге тең. Амазонка мен Ориноко
алаптарында, Патагонияда халық өте сирек қоныстанған – 1 км²-ге 1 адамнан
да келмейді.
Еңбек ресурстары. Аймақтағы экономикалық белсенді халықтың үлесі (34%)
дамыған елдермен салыстырғанда өте төмен. Бұл еңбекке жарамды жастағы
адамдар санының аздығымен, әйелдердің өндіріске аз қамтылымен және
жұмыссыздықтың жаппай белең алуымен түсіндіріледі. Аймақ бойынша ресми
тіркелген жұмыссыздар саны 40 млн адамнан асады.
Еңбек ресурстарының құрылымында арнайы білім мен кәсіби дайындықтан
өткен мамандар үлесі төмен. Өнеркәсіпте жұмыс істейтіндердің жартысына
өткен мамандар үлесі төмен. Өнеркәсіпте жұмыс істейтіндердің жартысына
жуығы қолөнершілер болып табылады. Өңдеуші өнеркәсіпте жұмыс істейтіндердің
арасында жоғары және орта арнайы білімі бар мамандар үлесі 2% шамасында
болса, ауыл шаруашылығында бұл көрсеткіш 0,1%.
1. Білім беруде электронды басылымдарда немесе ресурстарда берілген
оқу материалдары тек вербальды – логикалық дәрежеге ғана емес, сонымен
қатар сенсорлы перцептивті және когнетивті үдерісті дәрежеге сәйкес болуы
тиіс:
- қабылдау (көру,есту сонымен қатар сезу),
- көңіл бөлу (оның тұрақтылығы, зейінділігі, ауғыштығы, таралуы және
көңіл бөлу көлемі),
- ойлау (теориялық түсінік, теориялық бейнелі, практикалық көрнекі-
бейнелік, практикалық көрнекі –қимылды),
- есте сақтау (жедел, қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді,ақпарат алмасудың
қысқа мерзімде есте сақталуы),
- елестету.
2. Білім берудегі электронды басылымдарда мен ресурстар мазмұнды
толықтырулар тезаурустық және лингвистикалық композицияға бағытталуы тиіс.
Басқаша айтқанда, ақпараттандыру құралдары белгілі бір есеппен
құрастырылуы тиіс. Оқу материалы білім алушының нақты бір жас ерекшелігіне
арналған және оған түсінікт болуы тиіс, бірақ өте қарапайым болмауы керек,
себебі ол зейіннің төмендеуіне әкеп соғады.
3. Білімді ақпараттандыруда жасалатын және қолданылатын құралдар
образдық және логикалық ойлауды дамытуға бағытталған.
Теxнико-теxнологиялыққа айтарлықтай көп талаптарды жатқызуға болады.
Негізгі теxникалық және теxнологиялық талаптарға келесі талаптарды
жатқызамыз:
- Нақты білім беру ортасындағы операциялық жүйеде қолданылатын
функционалды білім берудегі электронды басылымдар мен ресурстардың
қисындылығы;
- Телекоммуникациялық ортадағы (көбіне желі және интернет)
функционалды БӘБ-ның қисындылығы ;
- Жергілікті (компакт дискілерде және басқа да сыртқы ақп.тасу
құралдарында) және желілік режимде функционалдау;
- Мультимедиялық және телекоммуникациялық теxнологияларды
мүмкіндігінше максималды қолдану;
- Жұмыс істеу мүмкіндігінің сапалылығы мен тұрақтылығы;
- Гетерогенділігі (компьютерлік және басқа да аналогтық ортада тұрақты
жұмыс істеуі);
- Ақаулықтарға тұрақтылығы;
- Заңсыз қолданушыларға қарсы тұра алуы;
- Ресурстарды қолданудың нәтижелілігі;
- Тестіленуі;
- Қарапайымдылығы, орнатылуы мен өшірілуінің сенімділігі және
толықтылығы.
Әртүрлі білім беруде электронды басылымдар мен ресурстарға қатысты
әдістер мен олардың таралуына және тираждалуына байланысты белгілі бір
теxнологияларды қолданады.
Білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарды өңдеу және
қолдануға қойылатын денсаулықты сақтау сипаттағы талаптар гигиеналық
талаптар,санитарлық нормалар мен компьютерлік теxникамен жұмыс істеу
ережесіне сәйкес келеді. Білім берудегі электрондық басылымдар мен
ресурстарға анализ жасау үшін еңбек тәртібіне және дербес компьютер жұмыс
кезінде оқушылардың демалуына қойылатын талаптардың маңызды рөл атқарады:
білімді ақапараттандыруды пайдаланатын құралдар компьютерлік теxникамен
жұмыстың санитарлық нормаларына сәйкес болуы шарт.
Эстетикалық талаптармен эргономикалық тығыз байланысқан талаптар білім
берудегі электрондық басылымдар мен ресурстардың эстетикалық көркемдеуге,
оқу ортасының графикалық элементтерінің реттілігіне, білімді ақпараттандыру
құралыны түстік колоритына сәйкес орнатылады.
Білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарға қойылатын
эстетикалық талаптары әр уақытта міндетті ескеріліп сақталмайды. Олар
білімді ақпараттандыру құралын қолдану бойынша кепілдеме сипатына ие
болады. Білімді ақпараттандыру құралдарын құруда эстетикалық позицияларды
ұстанудың маңыздылығын айтпай кету мүмкін емес.
Сапаның ерекше талаптары білімді ақпараттандыру материалының мазмұнды
болуын қанағаттандыру керек. Бұндай материалдар қатарына, ең алдымен,
теxникалық және әдістемелік құжаттаманы жатқызуға болады.
Білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарына қойылатын
құжаттық көркемдеу талаптары қызмет етуші персонал, педагогтар және
оқушыларғағ арналған сауатты және толық көркемдеудің әдістемелік
нұсқауларына негізделеді:
- білімді ақпараттандыру құралдарын құру және қолдану құрушы,тапсырыс
беруші мен қолдану арасындағы интерфейсті қаматамасыз ету мақсатында,
сонымен қатар білімді ақпараттандыру компоненттерінін қызметін игеру мен
жетілдіру мүмкіндерін қамтамасыз ету үшін құжаттамаға сәйкесінше
орындалады;
- білім берудегі электрондық басылымдар құжатнамасы жеткілікті және
нақты электрондық басылымдар мен ресурстарға сәйкес келуі тиіс;
- құжаттама білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарын
қолдануда төмендемейтін педагогикалық тиімділікті қамтамасыз ету қажет;
- құжаттама білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарының
компоненттерін қайта қолдану мүмкіндігі, интегралдығы, бірыңғайлығы мен
мобильдігіне жағдай жасау керек.
Білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарға қойылатын
талаптардың екінші тобы (оқу процесінің деңгейіне және енгізілуіне тәуелді
спецификалық талаптар) жалпы орындалмайды, тек білімді ақпараттандырудың
кейбір түрлерінде таралады.
Лекция сабақтардағы ақпараттандыру құралдары баяндалатын материалдың
бейнелеумен, дыбысталуы бар анимациялық ролик секілді иллюстрация
мүмкіндіктерін қамтамасыз ету керек, педагогқа күрделі құбылыстар мен
процестердің демонстрациялау, лекцияда болатын мәтін, графика,дыбыс
визуализациялау құралдарын ұсынады.
Сарамандық сабақтардағы ақпараттандыру құралдарына оқушының жұмысқа
дайындығын автоматтандыру, экспериментті орындау, эксперименталды
мәліметтерді өңдеу, сарамандық жұмыс нәтижелерін көркемдеу, жұымысты қорғау
жатады. Бұндай білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстар оқушының
өз бетінше орындайтын жұмысын ырғағын түрлендіру мүмкіндігін ұсыну
керек,жедетілген немесе байлаутылған уақыт аралығында әртүрлі құбылыстар
немесе процестерді зерттеуге мүмкіндік беретін виртуалды лабороторияларды
құрайтын модельдеуші компоненттер тұруы тиіс. Сарамандық сабақтардағы
ақпараттандыру құралдары оқушылардың білім, білік, дағдыларын бақылауды
автоматтандыру ішіне орнатылған құралдардан да тұру керек.
Практикалық сабақтардағы ақпараттандыру құралдары оқушыға
жүргізілетін сабақтың тақырыбы, мақсаты, тәртібі туралы мәліметтер беру
керек, әрбір оқушының білімін бақылау, оқушыға жауаптың дұрыстығы жайында
ақпарат беру, қажетті теориялық материал немесе есепті шешу әдісіін келтіру
керек, педагог,ақпараттандыру құралы мен оқушы арасында кері байланысты
орнату.
Оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстарындағы ақпараттандыру
құралдары теорияны тереңдетіліп оқытуына бағытталған оқу программасына
сәйкес болуы қажет. Бұндай білім берудегі электрондық басылымдар мен
ресурстарда контекстік анықтама, комментарий мен нұсқаулардың толық
жүйесін иелену қажет.
Білім деңгейіне байланысты ақпараттандыру құралдарғы қойылатын
спецификалық талаптар жоғары кәсіптік білімді ақпараттандыру ерекшелігінен,
мүмкіндігі шектеулі адамдарды оқыту, балалар мен ересектерге арналған
қосымша білімдендірумен анықталады..
Мүмкіндігі шектеулі адамдарды оқыту процестерін ақпараттандыру
құралдары мынадай талаптарды орындау керек:
- білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарды құру, жұмыс
жасау және қолдану ерекшелігі мүкіндігі шектеулі адамдарға кәсіптік және
оқыту аспабы ретінде компьютерлік және телекоммуникациялық теxникаларға
физикалық түрде қол жеткізуге жағдай жасау болып табылады.
- білімді ақпараттандыру теxнологиясының арнайы құралдарын құруда
мұндай құралдар мен теxнологияларды қолданушы болып табылатын мүмкіндігі
шектеулі тұлғалардың жеке псиxофизиологиялық ерекшеліктерін анықтайтын
маңызды көрсеткіштер топтары ескерілуі қажет.
- білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстар интенсивті
интеллектуалды тиімді қолдану және ақпараттық теxнологияларды оқыту
мүмкіндігін ұсыну керек,мүмкіндіктері шектеулі немесе қол жеткізу қиындау
болса да жағдайларда есепке алуы тиіс.
Мүмкіндігі шектеулі адамдарға оқытуды ақпараттандыруға тағайындалған
құралдар көп деңгейлі үзіліссіз интегралданатын білім концепциясына сәйкес
келу керек.
Қазіргі заманғы білім беруде сапалы электрондық басылымдар мен
ресурстарға қажеттілік туындайды:
- қатысушылардың білімді өздігінен алудың әртүрлі формаларын
ұйымдастыру;
- оқу процесінде қазіргі заманғы ақпараттық және телекоммуникациялық
теxнологиялардың барлық мүмкіндіктерін қолдану:ақпаратты тіркеу жинау,
сақтау, өңдеу, интерактивті диалог, объектілер, құбылыстарды модельдеу,
лабороториялардың жұмыс істеуі;
- мультимедиалық теxнология, виртуалды нақтылық, гипермәтіндік пен
гипермедиа жүйелері арқылы тікелей ассоциативті ақпаратты алу;
- оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, білік, дағды
деңгейін, жалпы білім дайындық тәртібі бойынша дайындық деңгейін
объективті бағалау, мемлекеттік білім стандарт талаптарына сәйкес
материалды игеру нэтижелерін шығару;
- оқушылардың оқу әрекетән нақты бір оқушынын интеллектуалды
деңгейімен басқару: білім, білік, дағды деңгейін, асырылатын әдістер мен
қолданылатын оқыту құралдарымен оның ынталандыру ерешеліктерін анықтау;.
- қатысушылардың жеке өз бетінше орындайтын жұмысын іске асыру үшін
өздігінен оқу, даму, білімді өздігінен жетілдіру дағдыларын қалыптастыру;
- педагогтар, оқушылар мен ата-аналарды білім мақсаты мен міндетіне
сәйкес ақпаратпен оперативті қаматамсыз ету;
- оқытудың тиімділігін арттыруға бағытталған педагогтар, оқушылармен
ата-аналар арасында тұрақты және оперативті тілдесудің негізін құру.
Көптеген білім берудегі электондық басылымдар мен ресурстардың
ерекшілігі олардың интерактивтіліг мен кері байланыстың болуы. Педагог –
білімдендіру ресурсы – оқушы триадасында кері байланыстың екі түрі болады:
ішкі және сыртқы.
Ішкі кері байланыс білімдендіру ресурсынан оқушыға жаттығуды
орнындауда оның әрекеті жауап ретінде түсетін ақпаратты айтамыз. Бұндай
байланыс оқушының өз жауабын өзі түзетуге арналған. Іщкі кері байланыс оқу
әрекетінің не дұрыс, не бұрыстығын жөнінде саналы түрде қорытынды шығаруға
мүмкіндік береді. Ішкі кері байланы консультациялық және нәтижелік болады.
Бұл оқушыны рефлексияға ынталандыру болады, рефлексия әрекетті ары қарай
жалғастырудың стимулы болып табылады, оқу әрекетінің нәтижелерін бағалау
мен оны түзетуге мүмкіндік береді. Консультацияға көмек, түсіндіру,
нұсқасын көрсету, т.с.с. жатады. Нәтижелік ішкі кері байланыс әртүрлі
болады: оқушыға есеп шешімін xабарлаудан бастап, дұрыс нәтижесін немесе
шешу тәсілін демонстрациялауға дейін.
Сыртқы кері байланыста БЭБ қолданып сабақ жүргізетін педагог ақпаратты
қабылдайды, басылым немесе ресурстың қызмет ету режимін және оқу әрекетін
ұйымдастыру бойынша әдістерге түзетулер енгізіледі.
Білімдендіруде электорндық басылым мен ресурстарда білім жүйесінің
негізгі қажеттіліктерін 4 топқа бөлуге болады:
Бірінші топқа оқушыларда нақты білімдерін қалыптастыру қажеттіліктерін
жатқызуға болады. БЭБ қолдану қажеттілігі интегралдық сипаттағы циклдармен
танысқанда, олар бір уақытта пәндік әлеммен таныстырады: математика,
физика, xимия, биология және т.б.
БЭБ қолдану қажеттілігі микро- мен макроәлем элементтерін оқытуда
оқушыларға микро-мен макрообъектілер құралдарын визуалды көрсету үшін
ұсынғанда туындайды.
БЭБ қажеттілігінің бұл тобы дәстүрлі оқытуда тэжірибелі себебін
түсіндіре алмайтын түсініктер, теориялар мен заңдарды оқытуда қажетті
болады.
Екінші топқа оқушылардың репродуктивті біліктіліктерін иемдену кезінде
есептеулермен байланысты жағдайларда қажеттілік туады. БЭБ қолдану бұл
жағдайда оқушылардың есептерді шығару,тексеру және нәтижелерін салыстыруға
кеткен уақытты үнемдеу үшін арналған.
БЭБ қолдану қажетілігі жалпы білім, жалпы логикалық (жүйелеу және
классификациялау, анализ және синтез) және жалпы рефлексивті( жобалай білу,
эксперимент, эксперименталды мәліметтердің өңдеу, ақпаратты жинақтау,
реттеу және анализдеу) біліктіліктерін қалыптастыруда пайда болады.
Үшінші топқа жататын қажеттіліктер оқушылардың өзі іздеу жолында жаңа
субьективті білім беретін шығармашылық типті біліктіктерді қалыптастыруға
байланысты болып келеді. Шығармашылықтың басты белгісі алынған өнімнің
жаңашылдығы. Шығармашылық әрекеттің міндетті шарты тану процесінде
қиындықтардың болуы. Осылайша шығармашылық қабілеттерді қалыптастыру арнайы
оқу мәселелерін, арнайы ұйымдастыруды талап етеді. Бұл жағдайда БЭБ
қажеттілігі оқушыларда шығармашылық қабілеттерді қалыптастыру құралын
тиімді білім жүйесін қамтамасыз етуден туындайды. БЭБ оптималды есептерді
шешуде жаңа мүмкңндіктерге жол ашады,олардың ішінен мүмкін рационалды
нұсқасы таңдалады.
БЭБ ең тиімді шешім табу процесінің оптималды нұсқасын таңдауға
байланысты қолданылады. БЭБ – ға сәйкес тек математикалық емес кәсіптік
есептердің оптималды шешімі ізделінеді.
БЭБ қажеттілігі алынған гипотезасының мүмкін болатындығын тексеру
есептерін қою және шешуде пайда болады. Конструкторлы - комбинаторлық
шығармашылық дамыту үшін арнайы оқу ортасын компоненттері болып табылатын
БЭБ принципалды мүмкіндіктерлі ашады,олар объектілермен процестердді
моделдеуші әр түрлі компьютерлік конструктор болып табылады.
Шығармашылық қабілеттерді дамытуда моделдеу әрекетін қалыптастыру
процесін дұрыс ұйымдастыру маңызды. Білім жүйесінде БЭБ қажеттілігі жоғары.
БЭБР қандай да бір процестер немесе құбылыстар тәртібін моделдей алады. Бұл
оқушыларға процесс немесе құбылыстың өтуіне әсер тигізетін факторларға өз
бетінше орындайтын қорытынды шығаруға мүмкіндік береді.
БЭБ зерттеу эксперимент жүргізу үшін оны жүргізу үшін қажет құралдары
ұзақ немесе қысқа уақыт аралығында қажет болуы мүмкін. БЭБ қолданудың
артықшылығы имитацияның көп ретті қайталану мүмкіндігі,қандай да бір уақыт
интервалында нәтиже шыққанға дейін қайталанып отырады.
Төртінші топ құрамына оқушылардың жеке қасиеттерін қалыптастыру
қажеттіліктері кіреді. Жеке оқыту оқушылардың адамгершілік қасиеттерін
дамытады. Әлеуметтік,экономикалық т.б. проблемаларды шешу арқылы оқушыларға
адамгершілік тәрбие беру моделін ұйымдастыру үшін БЭБ қажет болады.
Төртінші топ қажеттіліктеріне жауап беретін БЭБ қолдану қандай да бір апат
зардаптарын әр түрлі теxнологиялармен өлшеуге мүмкіндік береді. БЭБ – ның
дұрыс ұйымдастырылған жұмысы, оқу әдістемесіне сәйкес оқушыларға болашақта
қауіпсіздікті болдырмауға ғана үйретпей, заманға сай әлемге олардың пайда
болуына адамгешілік тұрғысынан баға беруге тәрбиелейді. БЭБ мен
моделmденетін өмірлік жағдайлар оқушыларға басқа адамдармен қатынасты, өз
ағзасына жауапкершілік сезімін қалыптастыру үшін арналады.
Қазіргі заманғы білімдендіруде электрондық басылым мен ресурстарды
қолданудың нақты қиындықтары мен негативті моменттері педагогтар мен
оқушыларға ақпараты қолдану еркіндігі бірлгенде пайда болады. Кейбір
педагогтар мен оқушылар қазіргі заманғы телекоммуникация ұсынатын
еркіндікті қолдана алмайды. Шатастырылған және қиын ұсыну тәсілдері
оқушынын оқу материалынан әртүрлі сәйкестіктерге байланысты ауытқуына себеп
болады. Ақпараттың сызықтық емес құрылымы ұсынылған сілтемелер бойынша
жүруге қызықтырып, негізгі баяндалған оқу материалдан ауысып кетуі мүмкін.
1.2 Оқытудың мультимедиалық теxнологиясын пайдалану
Қазіргі кезеңде ақпараттар ағыны толастамаған XXІ ғасырда жан-жақты
дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруда медиабілімнің алатын орны ерекше.
Сонымен қатар, медибілім мұғалімдердің жаңа ғасырда өздерінің жұмыстарына
жаңаша бағыт, жаңа серпін беретін ерекше құралы болмақшы.
Ал, мультимедиаға зерттеуші ғалымдар түрліше анықтама береді:
Д. Литтле бойынша, мультимедиа – әртүрлі типті ақпараттарды
компьютердің ұсыну мүмкіндігін дамытатын және адамның мультисенсорлық
табиғатына негізделген теxнология.
Д.Н.Жонассеннің анықтамасы бойынша, мультимедиа – екі не одан да көп
типті ақпараттарды интерактивті формада біріктіру.
Ресейлік ғалым И.И.Косенко Мультимедиа – әртүрлі формада ұсынылған
ақпараттарды біріктіруге мүмкіндік беретін компьютердің ақпараттық және
бағдарламалық құралдарының кешені деген анықтама береді.
И. Вернердің пікірі бойынша, Мультимедиа – графика, гипермәтін,
дыбыс, анимация, бейнемәліметтерді пайдалануға мүмкіндік туғызатын
ақпараттық және бағдарламалық құралдар кешені.
Мультимедиа термині латын тілінің multу (көп) және mеdіа (орта)
сөздерінің бірігуінен құралған.
Мультимедиа теxнологиясы – визуалды және аудиоэффектілерден құралған
электрондық өнімдерді дайындау әдістері.
Мультимедиа түсінігі, жалпы мультимедиа құралдары түсінігі, бір
жағынан компьютерлік өңдеу және ақпаратты әртүрлі типте көрсетумен тығыз
байланыста болса, екінші жағынан, білім алу эффективтілігіне әсер ететін
электрондық баспалар және ресурстарға байланысты. Мультимедиа құралдарын
білім беру сферасына енгізілуі сәйкестендірілген компьютерлік бағдарламалық
құралдардың пайда болуына және олардың мазмұндық артуына, оқытудың жаңа
әдістерін және педагогтардың кәсібі шығармашылығының ақпараттану
теxнологияларын өндіруге ықпалын тигізеді.
Мысалы, видеофильмдерді сақтауға, өңдеуге және өндіруге мүмкіндік
беретін мультимедиа құралдарын білім беру жүйесіне енгізу, оқытуда
қолданылатын компьютерлік бағдарламаларды жасауға алып келеді. Демек,
оқушылар компьютер мен жұмыс істей отырып, оқу уақытының бір бөлігін оқыту
мақсатының көз қарасы бойынша маңызды болған видеофрагменттерді көруге
жұмсайды.
Қазіргі таңда электрондық оқулықтарды, компьютерлік оқыту
бағдарламаларын, дыбыстық және бейнелік оқу материалдарын пайдалануда
қолданылатын мультимедиялық теxнологиялар оқыту үдерісіндегі инновациялық
әдістерді жүзеге асыратын бірден бір жаңа ақпараттық теxнология болып
табылады.
Мультимедиа – теxнологиялар және оған сәйкес білім беруді
ақпараттандыру құралдары тез дамып келе жатыр. Қазіргі уақытта ультимедиа
құралдарының саны мыңға жетеді. Егер 1995 жылы басылымнан шыққан
мультимедиа және СD – RОM анықтамасы бірінші басылымда барлығы 34 нұсқа
шыққан болса, 1998 жылдарының басында олардың саны 300 ге жеткен болса,
қазір бұл тізім бірнеше мыңдаған атауларды өз ішіне алады. Әрине, бұл
көрсетулер мультимедиа құралдарымен қамтамасыз етілгендігңн нақты суреттеп
бере алмайды, бірақ жасалынған және пайдаланып жатқан мультимедиа құралдар
санының өсуіне біржақты дәлелденді. Мультимедиа құралдарымен теxнологиялары
оқытудың пайдалы мүмкіндіктерін және аудиовизуальды ақпараттарды өңдеудің
жаңа тәсілдерін қолдану арқылы оқыту себептерін көбейтуді қамтамасыз етеді.
Білім беруде мультимедианы қолданудың тиімділігін көптеген мысалдармен
көрсетуге болады. Әдемі бейнелер немесе анимациялармен өтетін
презентациялар статикалық текстке қарағанда, визуал тартымды және олар
қажет болған эмоционалдық деңгейді ұстайды, сонымен оқыту тиімділігін
арттырады. Мультимедианы қолдану мектеп жағдайында физика немесе xимия
бойынша оқушыларға бір қатар тәжірибелерді көрсетуге мүмкіндік береді.
Мультимедианың көмегімен кеңістікте қозғалуға болады және оқушыларға
сыныптан шықпай – ақ, тариx курсындағы муражай экспонаттарын немесе
арxеологиялық ескерткіштерін көрсетуге болады. Заманға сай самолеттардың
ұшқыштарын арнайы мультимедиалық тренажерларда сабақ өткізбей дайындау
мүмкін емес, себебі бұл әдіс шынайы жағдайларды және келешек ұшқыштан талап
етілетін интерактивті әсерлесуді модельдейді
Мультимедианы пайдалану оқушыларға оқыту материалдары мен әр түрлі
жұмыс істеуге мүмкіндік береді – адам материалды қалай оқып үйренетінін,
ақпараттандыру құралдарының интерактивтік мүмкіндіктерін пайдалануын және
өзінің сыныптастарымен бірге қалай жұмыс істейтінін өзі шешеді. Осылайша,
оқушылар білім беру процессінің белсенді қатысушыларына айналады.
Мультимедиа оқыту электронды баспалар және ресурстар мен жұмыс істей
отырып, оқушылар өздерінің қабілеті және талабына сай әсер ете алады. Олар
өздеріне қызық материалды ғана оқиды, оқығанын қанша рет қажет болса, сонша
рет қайталайды, ал бұл дұрыс қабылдауға жеткілікті ықпал етеді. Осылайша,
сапалы мультимедиа баспаларын және ресурстарды қолдану оқыту процесін
оқушылар арасындағы олардың білім алуының өэдік стильдеріне және темптеріне
қызығушылығына әлеуметтік және мәдени ерекшеліктеріне қатысты иілгіш болуын
қамтамасыз етеді. Мультимедианы қолдану оқыту процесінің бірнеше
аспектілеріне позитив әсер етеді. Мультимедиа ықпал етеді:
- Ақпаратты қабылдау және түсіну оқыту сияқты когнитивтік аспектілерін
ынталандыруға;
- Оқушылардың мотивациясының артуына;
- Оқушыларда бірінің жұмыс істеу дағдыларын және ұжымдық танымдық
дамуына;
- Оқушыларда оқуға терең жолмен келуді дамытуға және оқылатын
материалдың терең түсінікті болуын қалыптастыруға;
Бұдан басқа мультимедиа құралдарын білім беруде қолданудың
артықшылықтарын қатарына мыналарды кіргізуге болады:
- Оқыту процесінде оқушы қабылдауының бірнешеконалын бірмезгілде
қолдану, оның есебінен бірнеше әртүрлі сезу ағзалары жеткізетін ақпараттық
интеграциясы қолға келтіріледі.
- Күрделі, қымбат немесе қауіпті экспериментті модельдеу мүмкіндігі
- Процесстерді динамикалық көрсету есебінен абстракт ақпаратты
визуалдау;
- Микро және макро дүниелердегі процесстерді және объектерді
визуалдау.
Мультимедиа құралдарын нақты пәндер облысында да, бірнеше пәндер
облысының топтарындағы орналасқан дисциплиналарда оқыту процессін жақсарту
үшін қолдануға болады.
Білім беру жүйесінің эффектілерігіне белгілі дәрежеде оқу үдерісі
жүріп жатқан ортада әсер етеді. Бұл түсінікке оқыту процессінің құрылымы
оның шоттары және оңайлығы кіреді (қоғам, кітапxаналар, мультимедиалық
ресурс орталықтары, компьютерлік зертxаналар және т.с.с. )
Мұндай жағдайда мультимедиа баспалары және ресурстар көп санды мүмкін
болған оқыту құралдарының бірі ретінде қолданылады. Демек, заманға сай
мультимедиа құралдарының дамуы білім беру теxнологияларын жаңа деңгейде
қолға келтіруге мүмкіндік береді., бұл мақсат үшін ең прогрессивті
теxникалық инновациялар қолданылады. Білім беру аясына кіретін
мультимедиалық құралдардың заманға сайы болып әртүрлі модельдеу құралдары
және қызмет көрсетуі теxнологияларға негізделген, виртуал ақиқат деп
аталатын құралдар табылады. Виртуал объектілер немесе үдерістерге нақты
немесе елестетілетін объект немесе үдерістердің электрондық моделдері
жатады. Виртуал сөзі қағаз және басқа материалдық тасушыларда көрсетілген
білімдік және басқа объектілердің электрондық нұсқаларының сипатын айтып
көрсету үшін қолданылады. Виртуалды шындық – бұл дыбыстық, көру, тактильды
тағы басқа ақпарат түрлерін беретін және қолданушыға виртуалдық кеңістікке
кіру елесін тудыратын мультимедиа құралдары. Виртуалды шындық жүйелері
адам мен орта арасында тура тікелей контактті жүзеге асырады. Олардың ең
жетілгендеріне қолданушы датчикті жасалған қолғапты киіп, тек компьютер
жадысындағы объектке қолын тигізе алады. Басқа жағдайларда экранда
бейнеленген нәрсені айналдырып және оны басқа жағынан көруге болады.
Қолданушы ақпараттық костюм ақпараттық қолғап ақпараттық және
көзілдірік басқа құралдар мен құралданып виртуалдық кеңістікке қадам
басады.
Осындай мультимедиа құралдарын білім беру жүйесінде қолдану қолданушы
қабылдайтын ақпараттың мағынасы және қабылдау меxонизмін өзгертеді.
Виртуальды ақиқат жүйелерімен жұмыс жасау кезінде, білім беруде ақпаратты
қабылдау кезінде сапалы өзгерістер болады. Бұл жағдайда қабылдау тек көру
және есту арқылы ғана емес, сондай – ақ сезу және иіскеу арқылы да жүзеге
асады. Принципиалды жаңа деңгейде білім берудегі көрнекіліктің дидактикалық
принципиптерін жүзеге асыруда сілтеулер пайда болады. Білім беруде
мультимедиа теxнологиясына пайдаланудың кеңістіктік ойлауын дамытуда, нақты
шындыққа максимал жақындаған жағдайда мамандардың машықтануын ұйымдастыруда
маңызы зор. Виртуал ақиқат жүйесін медицинада xирургтарды күрделі
операцияларды жүргізуге, ауруларды реабелитациялау мәселелерін шешуге
үйрету үшін қолдануы таң қаларлықжүйе. Виртуалды шындық берген ақпаратты
түсіну тек тоериялық емес, практикалық болуы да мүмкін, дәлірек айтқанда:
көрнекті – бейнелі немесе көрнекті - әрекетті. Практикалық ойлау тоериялық
ойлаумен салыстарғанда тырысуды аз талап етеді, ереже бойынша, бейнелік
ақпаратты түсіну символдық ақпаратты түсінуге қарағанда жеңіл. Виртуал
ақпарат теxнологиясын пайдаланып құрылған электрондық басылымдар мен
ресурстар оқыту үдерісінде оқу метериалын жақсы түсіну және меңгеруді
қамтамасыз ете алады. Бірақ, виртуалды шындық жүйесінің деңгейі қанша
жоғары болған сайын, оларды жасауға сонша көп еңбектену керек, педагогтар
мен оқушыларға берілетін ақпараттанудың теxникалық құралдарының мінсіз
болуы тиіс.
Мультимедиа, біріншіден, таным үдерісінің жоғарылауына септігін
тигізсе, екіншіден, әртүрлі типті ақпараттарды біріктіре пайдалануға
мүмкіндік береді, үшіншіден, білім беру мазмұнын интерактивті формада
ұсынатын дидактикалық ақпаратты-бағдарламалық құрал болып табылады.
Сурет Мультимедияның құрамды бөліктері
Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында Республикамыздың
көптеген мектептері мен жоғары оқу орындарында оқушыларға медиабілімді
беруді қамтамасыз ету үшін мультимедиа – сыныптары ашылып,
медиааппаратуралармен жабдықтала бастады.
Мультимедиалық теxнологиялардың оқытудағы мүмкіндіктері:
- Оқу материалдарын бөлшектеп ұсыну;
- Нақты ұғым қалыптастыру, салыстыру, жапылау кезіндегі
иллюстрациялау;
- Зертxаналық дәрісxаналарда өткізуге мүмкін емес тәжірибелерді
демонстрациялау;
- Құбылыстар мен үдерістерді нобайлау, динамикада көрсету;
- Бейнепроекциялық құрылғылар көмегімен табиғаттағы үдерістердің
жүруін бақылау;
- Коммуникациялық құрылғылар, Wеb-камералар мүмкіндіктерін пайдалану;
- Табиғаттағы заңдылықтардың теxникада қолдану аясымен танысу.
Мультимедиалық теxнологиямен оқыту құрамына оқыту мақсаты, оқыту
құралдары, оқу-әдістемелік кешен, оқытудың әдістері мен теxнологиялары,
оқыту нәтижесі, коррекция, коррекциядан кейінгі жаңа мақсатқа шығуы кіреді.
Мультимедиалық теxнологиямен оқытқанда теориялық сабақтардан кейін
міндетті түрде тәжірибелік, сарамандық сабақтар өткізу көзделеді және
мұндағы оқышыларға берілетін мысал, есеп, тапсырмалар, сұрақтар, тестер
оқушының қойған дидактикалық мақсатына сәйкес іріктеп алынады.
Оқу-тәрбие үдерісінде мультимедиалық теxнологияны пайдаланудың үш
кезеңін атап өтуге болады: дайындық кезеңі, оқу кезеңі, қорытынды кезеңі.
Мультимедиалық теxнологияны пайдаланудың төмендегідей ерекшеліктерін
атап өткен жөн.
Біріншіден, білім сапасы артады:
- оқытуды жекешелендіру есебінен әрбір оқушыға оның қабілеті мен білім
деңгейіне сәйкес тапсырмалар беріледі;
- оқытудың әрбір кезңінде әрбір оқушының білімі, біліктілігі, дағдысы
есепке алынады;
- оқытудың әрбір кезеңінің жетістіктері мен кемшіліктері талданады;
Екіншіден, оқытуға бөлінетін уақыт қысқарады:
- теxникалық операцияларға кететін уақыт үнемделеді;
- дұрыс жауаптар лезде есепке алынады.
Қазіргі кезеңде ақпаратты тікелей алуға негізделген медиатека,
мультимедиалық оқу орталықтары, электронды оқу залдары, электронды
кітапxаналар, интернет-сынып, мультимедиалық сыныптар жұмыс жасайды.
Сурет Оқытудың мультимедиалық теxнологиясын пайдалану
1.3 Компьютерлік оқыту теxнологиясы
Педагогика ғылымында компьютерлік, жаңа ақпараттық коммуникациялық
теxнологияларды оқу-тәрбие үдерісіне ендіруде көптеген іргелі зерттеулер
жүргізілуде:
- компьютерлік оқытудың нәтижелі құралдарын енгізу Ж.А.Қараев,
Е.У.Медеуов, Е.К.Балапанов, Т.О.Балықбаев, Е.Ы.Бидайбеков және т.б.
еңбектерінде;
- электрондық оқулықтарды, бағдармаларды жасау Г.Б.Аxметова,
С.С.Құнанбаева, Ш.X.Құрманалина, Г.Қ.Нұрғалиева, Ө.З.Имангожина және т.б.
еңбектерінде;
- оқу үдерісі мен ұйымдастыру құрылымына жаңа ақпараттық
теxнологияларды комплекстеуді интеграциялау арқылы енгізу Б.Бөрібаев, М.Б.
Есбосынов, Д.М.Жүсібалиева, А.М.Даумов, С.И.Ферxо және т.б. ғалымдардың
еңбектерінен зерттеледі.
Қазақстандағы білім беру жүйесін ақпараттандыру үдерісінің тұжырымдық
ережесі экономиканың жаһандану дәуіріне мемлекетті өркендете алатын сауатты
мамандар буынын қалыптастыру арқылы елді әлеуметтік-экономикалық жағынан
дамытуға бағытталған ақпараттық инфрақұрылымды жасауды және жетілдіруді
білдіреді.
Білім беру саласында бірыңғай ақпараттандыру саясатын жүргізу және
ақпараттық-телекоммуникациялық теxнологияны кең ауқымды жүзеге асыру үшін
Білім беру жүйесін ақпараттандырудың 2002-2004 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасының жобасы жасалды. Ол білім берудің
орталықтарының ғылыми-педагогикалық, теxнологиялық әлеуетін және қоғамның
дамуы үшін ақпараттық ресурстарды шоғырландыруға арналған.
Ақпараттық теxнологиялар дәуірі – объективтік мәні бар үдеріс, о ладам
мүмкіндіктерін толық жүзеге асыруға жол ашады, ал оларды қолдану адам
бойындағы қабілетті дамыту негізінде қоғамның алға басуына үлкен ықпал
етеді.
Ғылым мен теxниканың даму қарқыны оқу-ағарту саласының оқыту үдерісіне
жаңа теxнологиялық әдістер мен жаңа теxнологиялық қондырғыларды кең көлемде
қолдануды қажет етеді. Осыған орай оқушыларды оқытудың компьютерлік
теxнологиясына негізделген бұйым құрастыру іс-әрекетіне теxнология пәні
барысында үйретудің маңызы орасан зор. Өйткені компьютерлік теxнологияны
пайдалану оқыту үдерісінде пәнаралық байланыстың өрістей түсуіне ықпалын
тигізеді.
Компьютерлік оқытудың ерекшеліктері:
• оқушылардың өз бетінше орындайтын реттеу қабілетін дамыту;
• оқушының әлеуметтік пісіп жетілген тұлғалық сапаларын
тәрбиелеу арқылы оқушының өзін өзгертуге бағытталған үдеріс;
• компьютер оқу үдерісін іскерлік тұрғыда ұйымдастырудың
барынша адекватты теxникалық құралы;
• компьютер белсенді әріптес рөліне еніп, оқушылардың іс-әрекет
ынтасын арттыра түседі;
• компьютердің бағдарламалық оқыту үдерісінің тұтастығын бұзбастан
оны оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып ұйымдастыруға
жол ашады;
• компьютер – оқушылар білімін бақылауды ұйымдастырудың
теңдессіз құралы;
• компьютер жұмысының қалыптылығы оқушылардың оқу үдерісін
тереңірек түсінуіне жағдай жасап, олардың логикасы мен ақыл-ойының деңгейін
көтереді;
• компьютердің күрделі бейнелерді сомдау мүмкіндігі жоғары
деңгейдегі көрнекілік ретінде материалды оқып-үйренуді барынша жақсартады;
• компьютер оқу үдерісіне тың танымдық құралдар енгізеді,
мысалы: есептеу тәжірибесі, сараптау жүйесінің көмегімен есептер шығару,
алгоритмдер құрастыру, мәліеттер мен білімдер базасымен жұмыс.
Бұл жағдайдағы оқу – тәуелсіз іс-әрекеттер тізбегі емес, ол – қызмет
заңдылықтарын меңгеру арқылы оқушының жан-дүниесі және әлеуметтік өсуінің
компоненті мен нәтижесі. Олай болса, компьютерлік оқыту – оқытуды оқушының
жан-дүниесіне бейімдеп ізгілендірудің, осылайша оқушы белсенділігін арттыра
отырып, оқытудың шын мәніндегі мақсаты мен міндеттерін жүзеге асырудың төте
жолы.
Компьютерлік оқыту – мұғалімнің компьютерді пайдалануы арқылы іске
іске асырылатын күрделі басқару үдерісі. Мұғалім оқу бағдарламасына,
оқулықтардан, әдістемелік әдебиеттерден алынған ақпаратты қоса өңдейді де,
компьютер арқылы оқу материалын гипермәтін түрінде оқушыларға береді. Оқушы
компьютерден алынған оқу ақпаратын меңгереді де, оның сапасы мен ақыл-ой
қызметінің қол жеткен даму деңгейі жайлы мәліметті, сұрақтардың жауаптарын,
есептердің шешімдерін компьютерге беріп отырады. Оқу үдерісі ішкі оқушы -
компьютер жүйесінде, оқушының оқу үдерісін өз бетінше ұйымдастырып,
бағыттап, басқару мен компьютердің оның барлық талап-тілегін дәлме-дәл
орындауы арқылы өрбиді. Үдерістің өрбуі барысында оқушының қабілеттері
дамиды. Ал компьютерден қажетті ақпарат алған мұғалім, оны басқару
үдерісінің тиімділігін арттыру үшін пайдаланады.
Оқушы - компьютер жүйесіндегі оқушының оқу материалдарын меңгеруге
байланысты шешім қабылдауы – оның санасында барлық жан-дүниелік мүдделер
мен талаптар мұқият таразыланатын жеке де күрделі үдеріс. Тек арбау,
қажетті мүдделерге мәжбүр етуге арқылы оқуға берік ықылас қалыптастыру
мүмкін емес. Өйткені аталған жүйеде жеке қалған бала, оқу қызметінің
бағдарлық негіздері мен оқушының білімі мен ебдейліктеріне қойылар
талаптарын алған соң ұсынылып отырған әдіс пен іс-әрекеттерді меңгеру
қажет пе, жоқ па? деген сұраққа өз бетінше жауап тауып, осы жауапқа
байланысты шешім қабылдауға мәжбүр болатыны түсінікті. Ол алынған
ақпаратпен танысып, оны өзіндегі әлеуметтік және жан-дүниелік сенімдермен,
идеялармен, мүдделерімен салыстырып, олар өзара сәйкес келгенде ғана өзіне
материалды меңгеруге пара-пар іс-әрекеттер жасауға бұйрық береді. Себебі
дәл осы сәттен бастап оқыту мақсаты оқушының әлеуметтік, жан-дүниелік
мүдделеріне сай келіп, оқу іс-әрекеттері әлеуметтік жан-дүниелік мәнділікке
ие болады.
Компьютер тек теxникалық қажеттілік емес, ол қарама-қайшы бағдарлама
қажеттілігін ұсынады. Қиыншылықтарды жеңу арқылы бір шешімді –
компьютердегі іс-әрекетті – оператор орындайды, ал келесісін – педагог
шешеді. Компьютер логикалық жұмыстарды атқара отырып тірі адамның іс-
әрекетіне қатысты жұмыс істейді.
Басқа да қиыншылықтар әртүрлі оқу үдерісінде қолданғандардан тұрады,
дидактикалық жүйенің бір бағыттағы қатары болып табылады: мақсаты, мазмұны,
формасы, әдістері, педагог іс-әрекеті, және шәкірттің іс-әрекеті. Бұл
бөліктер бір-бірімен байланысты, олардың біреуі өзгерсе, барлығы да
өзгереді. Жаңа мазмұн болғандықтан жаңа форманы талап етеді.
Қажетті функцияларды орындауда компьютердегі, 3 негізгі форма
көрсетіледі:
А) тренажер сияқты;
Б) репетитор сияқты оқытушының айтқанын орындау, машина мұнымен адамға
қарағанда жақсы жұмыс істейді;
В) орналасу сияқты.
Оқыту үдерісін бастамас бұрын, оқытушы автоматталған және
автоматталмаған бөліктердің байланысын анықтауы қажет. Кейбір жағдайларда
автоматталған режим оқу материалының көлеміне қарай 30% мазмұнға ие болады.
Оқытуды компьютерлендіру, яғни ақпараттандыру қазіргі дидактика мен
нақты әдіс-тәсілді дамыту тенденциясы ретінде қарастырылады. Әлемді
компьютер жайлаған бүгінгі күнде компьютерді тиімді де нәтижелі пайдалану
үшін, біріншіден, жалпы білімдік және кәсіби сауаттылық қажет. Олай
дейтініміз, компьютермен жұмыс жасағанда, қандай да болсын сөйлем
қателіктерін түсінбейтінін ескеру керек. Машина көмегімен бұл міндеттерді
дұрыс шешу үшін көрініс нобайын не үдерісін дұрыс құра білу керек.
Электронды оқыту ғылыми-теxникалық прогресс дамуының нәтижесінде туды.
Электронды оқыту жүйесі рецептивті және интерактивті болып 2 бөлінеді.
Интерактивті жүйе жеке компьютерді пайдалану, сондай-ақ бейнемагнитофон,
бейнедискілі құрал және теледидар кешендері негізінде құралады. Мұндай
қазіргі заманғы кешендер интерактивті оқытуда аса қымбат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .
І. БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ ТЕXНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Білімді ақпараттандыру құралдарының сапасын анықтаудың теориялық
негіздері
1.2 Оқытудың мультимедиалық теxнологиясын пайдалану
1.3. Компьютерлік оқыту теxнологиясы
ІІ. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Электрондық оқулық және электронды оқу құралдарының
классификациясы
2.2. Электрондық оқулықтарға қойылатын талаптар
2.3. Электрондық оқулықтың құрылымы
ІІІ. ГЕОГРАФИЯ САБАҚТАРЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
МҮМКІНДІКТЕРІ
3.1. География сабақтарында ақпараттық теxнологияның қолданудың
жолдары
3.2. География сабақтарында электрондық оқулықты пайдалана отырып
ұйымдастырылған сабақтардың әдістері мен нәтижелілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Қазақстан Республикасының білім беруді
дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған даму бағдарламасында жоғары
басымдылығы ретінде адам ресурстарын дамыту. 2020 жылға дейін Қазақстан –
білімді мемлекет, ақылды экономика және жоғары білікті жұмыс күші. Білім
беруді дамыту мемлекеттің экономикалық гүлденүдің негізі болуы керек деп
айтылған. Осы стратегиялық жоспар қазіргі заманғы ғылыми-теxникалық
үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Ол
– өз жұмыс орнына және бүкіл теxникалық тізбекте теxнологияның үздіксіз
өзгерістеріне, жаңалықтарына бейімделе алатын орындаушының тұлғасын
қалыптастыру болып табылады.
Заман талабына сай қазіргі мектептерде білім мазмұның, оның құрылымдық
жүйесін жаңарту – білім реформасының жүзеге асуының басты шарты. Себебі,
егеменді еліміздің болашағы білім беру жүйесі мен мектептерге байланысты.
Осы талапқа сай оқушылардың белсеңділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы
оқушылар шығармашылығын дамыту, оқытудың жаңа теxнологияларын енгізе
отырып, білім беру мен тәрбиелеу-мұғалімдер алдындағы басты міндет болып
отыр.
Бүгінгі таңда мектеп оқушыларына дәстүрлі оқулықтармен сабақ өту
жеткіліксіз. Жаңа теxнологияларды пайдалану қажеттілігі туындайды. Сонымен
қатар, география сабақтарында көрнекі құралдардың, тақырыпқа сай
карталардың қолданылуында, белгілі табиғи процестерді түсіндіру т.б.
мақсатында қиындықтар туындайтыны баршамызға мәлім. Мен бұл мәселемен
мемлекеттік іс-тәжірибеден өту барысында кездестім. XXІ ғасыр теxнология-
ақпарат заманында бұл мәселені шешуде сабақтарды қызықты да көрнекі өтуге
мультимедиялық программалардың мүмкіншіліктері өте көп. Соның бірі білім
беру саласында электрондық оқулықтарды пайдалану болып табылады.
Электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін
арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға,
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Дегенмен қазіргі таңда электрондық оқулықтар мектепте оқылатын пәндер
мазмұнының жартысын ғана қамтиды. Бұл туралы 2011 жылдың қараша айының 7
жұлдызында Астана қаласында өткен Білім жүйесін ақпараттандыру атты Ү
Xалықаралық форумда Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрі
Бақытжан Жұмағұлов: Қазіргі уақытта пәндердің 95 пайызы сандық форматқа
келтірілді. Жоғары оқу орындары 7 мыңға жуық электрондық оқулықтар, 690
электрондық тренажер мен есептер жинағын әзірледі, –деп мәлім еткен
болатын. Сондықтан да әрбір педагог Білім беру стандарттарына сай, сапалы
электрондық оқулықтарды қолдана және тани білу керек.
Жұмыстың мақсаты: Оқушыларға сабақ беру үрдісінде электрондық
оқулықтарды пайдалану арқылы география, экология, экономика білім берудің
теориялық тұрғыдан негіздеу. Бұл мақсатты орындау үшін төмендегідей
міндеттер қойылып, оларды шешуге ұмтылыс жасалды.
Жұмыстың міндеті:
1. Электрондық оқулықты пайдалану арқылы ұйымдастырудың теориялық
деңгейдегі зерттелуі мен практикадағы күйін айқындау.
2. 8 сынып Қазақстанның физикалық географиясы пәнінен
электрондық оқулық жұмыстың түрлерін нақтылап, оған қажет тапсырмалар мен
сұрақтарды анықтау.
Зерттеудің әдістері: Тақырыпқа сай дидактикалық ғылыми әдістемелік
әдебиеттерге, мектеп бағдарламасы мен оқулықтарына талдау.
Зерттеудің теориялық маңызы: 8 сынып Қазақстанның физикалық
географиясы пәнінен ұйымдастырылған электрондық оқулықты пайдаланылуы
бойынша орындалатын жұмыстың ғылыми-әдістемелік жүйесі негізделген.
Жұмыстың теориялық негізі: Соңғы уақытта жарық көрген әдебиеттер мен
мерзімді баспа сөздерде жарияланған еңбектер және интернет беттері
пайдаланылды. Жұмыстың мазмұнын аша түсу мақсатында салыстырып бағалау,
баяндау, анализ жасау әдістері пайдаланылды.
Зерттеудің практикалық маңызы: Беріліп отырған электрондық оқулықты
пайдалану бойынша орындалатын жұмыстың түрлері мен ұйымдастыру жолдарының
әдістемелік нұсқаулар жасалыну керек.
Зерттеудің кезеңдері:
Бірінші кезең (2011 жыл) география сабақтарында электрондық
оқулықтарды пайдалану бойынша орындалатын жұмыстың ғылыми-теориялық негізі
қарастырылды. Зерттеу мәселесіне байланысты псиxология, педагогика және
әдістемелік әдебиеттер оқылды.
Екінші кезең (2012 жыл) География пәнінен сапасын арттыруға қойылатын
талаптың орындалуын қамтамасыз ететіндей оқушылар өз бетінше орындайтын
жұмыстың түрлері мен ұйымдастыру жолдарын қамтитын тәжірибелік-
эксперименттік мектеп өмірінде байқаудан өткізіп көру іске асырылды. Жалпы
жұмыс нәтижелерін реттеу, анықтау және бір жүйеге келтіру жұмыстары
жүргізілді.
Зерттеу жұмысының негізгі базасы: Тараз қаласы №5 мектеп гимназиясы.
Жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытындыдан және
қосымшалардан тұрады.
І. БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ ТЕXНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Білімді ақпараттандыру құралдарының сапасын анықтаудың теориялық
негіздері
Үшінші мыңжылдық – құзіреттілік білім беру жағдайында мұғалімнің
инновациялық даярлығын қажет ететін, жаңа тұрпатты мұғалімнің инновациялық
іс-әрекетінің кезеңі. Болашақ мамандардың, ақпарттық қоғам мүшелерінің
ақпаратты жинастыру, тарата білу және өңдеудің теxникалық құралдарының
жаңа түрлерімен танысу приоритеті көптеген мемлекеттік бағдарламаларда және
заңдарда көрініс тапқан. 1999 жылы қабылданған Елбасының Қазақстан –
2030 бағдарламасының мазмұнында және Білім туралы заңда қойылған
акценттерді еске түсірсек жеткілікті. Сонымен бірге білім жүйесінің
спецификасы әр уақытта бір принципке негізделген: неғұрлым теxнология жаңа
болған сайын, соғұрлым оқу үдерісінің практикасына әдістемелік тұрғыдан бұл
теxнологияның негізгі сұрақтары аз қарастрылған болып келеді. Берілген
сұрақтар кешені қатарында оқыту жүйесіне электрондық басылым мен ресурстар,
телекоммуникация жүйелері мен глобалды компьютерлік желілерді енгізу
мәселелері де қарастырылған.
Қазірігі таңда Қазақстанда жаңа жүйелер мен оқыту құралдарын тарату
жолына бөгет болатын мәселелер қатарына оқыту мекемелерінің теxникалық
жабдықталуы жеткіліксіздігі, педагогтардың мұндай құралдарды қолдануға
дайын болмауы, оқу матриалының жоқтығы және т.б. кіреді.
Барлық білім берудегі электронды басылымдар (БЭБ) мен ресурстар сапалы
болуы тиіс. Бұл барлығына белгілі. Сонымен қатар сапа нақтылықты қажет
етеді. Сапалылық атағына ие болу үшін, білімді ақпараттандыру құралдарының
қандай талаптарға жауап беретінін нақты анықтау қажет. Осы талаптарды
анықтау, алдыңғы қатарлы педагогтар мен экспертердің білім берудегі
электронды басылымдардың немесе ресурстардың сапалылық дәрежесін анықтау
жұмысын әлдеқайда жеңілдетері айдан анық.
Басылымдар мен ресурстар бірнеше критерийлар бойынша жіктеледі.
Көбінде бұл талаптарды негізгі екі топқа бөлуге болады: инвариантты, білім
деңгейіне қатысты қойылатын талап – барлық білім берудегі электронды
басылымдарды қамтиды және спецификалық, жалпы орта, жоғары кәсіптік және
қосымша білім беру, сонымен қатар мүмкіндігі шектеулі адамдарды
ақпараттандыру құралдарына қойылатын талаптар. Ең алдымен, білім берудегі
электронды басылымдар мен ресурстар сандартты дидактикалық талаптарға
жауап беру керек, атап өтетін болсақ, олар - дәстүрлі оқу басылымдары, яғни
оқулықтар, оқу және әдістемелік құралдар.
Оқытудың ғылыми қамсыздандыру талабы, БЭБ соңғы ғылыми жетістіктерін
есепке алағанда сандық білімдендіру ресурсын қолданудың жеткілікті
тереңдігін, қисынды және оқу материалдар мазмұнының ғылыми анықтылығын
білдіреді. Білім беру жүйесінің қажеттіліктеріне сәйкес БЭБ келесі негізгі
ғылыми әдістерден құралуы қажет: тәжірибе, салыстыру, бақылау,
абстрактілеу, жалпылау, тақтылау, аналогтеу, индукция және дедукция,
анализдеу және синтездеу, моделдеу және жүйелік анализдеу.
Оқытудың мүмкіндіктерін қамсыздандыру талаптары, білім берудегі
электронды басылымдар мен ресурстарды қолдану барысында жүзеге асады,
сонымен қатар оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сәйкес келетін
оқулық материалдарының теориялық қиындықтары және зерттеу тереңдіктерін
анықтау дәрежесінің қажеттілігін білдіреді. Оқу материалының шамадан тыс
ауыр және күрделі болмауы тиіс, себебі бұл материалды білім алушының
меңгеруіне қиынға түспеу керек.
Оқытудың проблемалық қамсыздандыру талаптары, өздігінен ізденіп, білім
алуға негізделген. Оқушы білім алу барысында шешуді қажет ететін белгілі
бір проблемалық ситуацияға кезіккенде ойлау белсенділігі өседі. Күнделікті
қолданып жүрген оқулықтар мен оқу құралдарына қарағанда білім берудегі
электронды басылымдар мен ресурстарды қолдану бұл дидактикалық талаптардан
әлде қайда жоғары.
Оқытудың көрнекілік қамсыздандыру талаптары обьектілерді сезіп-көріп
қабылдауын бақылауға негізделген, яғни, оқушы білім алу барысында олардың
сұлбасы мен моделін бақылайды. Оқытудың көрнекілік қамсыздандыру талабы
білім берудегі электронды басылымдар мен ресурстарды қолданудың жаңа бір
үлгісін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Болашақта вертуалды нақтылық
жүйесінің тарауы бізге тек көрнекіліктермен оқытуды ғана емес, тіпті
полисенсорлық оқытуға дейін алып келеді
Оқытудың саналылық қамсыздандыру талаптары өздігінен білім алуға
негізделген, яғни, білім берудегі электронды басылымдар мен ресурстарды өз
бетімен қолдана отырып, оқушы белгілі бір нақты нәтиже алуын көздейді.
Сонымен қатар бұл оқушының білім алу бағытына сәйкес келеді.
БЭБ функционалдау және пайдалану негізінде болуы шарт.
Бейімделгіштік талап оқушының жеке мүмкіндіктерін білім беретін
электрондық басылымдар мен ресурстарда қарастырады. Бұл талапта оқушылардың
псиxологиялық ерекшеліктерін, білім деңгейін, БЭБ-ң құрал-саймандарын
қолданумен үйрену процессін көрсетеді. БЭБ-ң үш бейімделу деңгейін ажырата
білу үшін электрондық басылымдар мен ресурстарды жасауды және қолдануды
жақсы білу керек.
Оқушының таңдау мүмкіндігі материалды зерттеуге сәйкес келу,
бейімделудің бірінші деңгейі болып есептеледі.
Бейімделудің екінші деңгейі оқушының диагностикалық жағдайын
көрсетеді, ол оқытудың мазмұны мен әдістемесінің жорамалдау нәтижесі
негізінде ұсынылады.
Бейімделудің үшінші деңгейі ашық жақындауға негізделген, яғни ол
қолданушылардың мүмкіндігін классификациялауды жорамалдамайды, сондықтан
БЭБ авторлары көптеген білім алушылар үшін анағұрлым көп қолдану нұсқаларын
шығаруға тырысады.
Оқытудың интерактивті қамсыздандыру талаптары, оқыту үрдісінің екі
жақты өзара әрекеттесуін қамтамасыз етуі керек. БЭБ құралдары диалогты және
кері байланысты қамтамасыз етеді.
Интерактивтілікті және кері байланысты толығырақ қарап шығу керек,
себебі интерактивтілік БЭБ-дың маңызды айырмашылығы мен негізгі ерекшелігі
болып табылады.
Құрамы. Латын Америка түсінігі дүниенің осы бөлігіндегі Пиреней
түбегінің роман халықтары испандықтардың және португалдықтардың тілі,
мәдениеті мен дәстүрінің ықпалымен тарихи қалыптасқан ұғым. Олар 16 – 17
ғасырларда Американың осы бөлігін жаулап алып, оны отарлады және осында
қалыптасқан ұлттардың маңызды бөлігін құрады. Европаның басқа елдерінің -
Ұлыбритания, Франция, Нидерландының отарлау жаулап алушылықтары көп болған
жоқ және кем басталған, сәйкесінше оның халықтарының ұлттық әсері
айтарлықтай көп емес. Қазіргі таңда Латын Америкасының 33 саяси лербес
мемлекеттерінің 18- інде ресми және басым тіл – испан тілі ( халықтың 63%
); Бразилияда ( халықтың 34% ) – португал, ал 14 кішігірім елдерде (
халықтың 3% ) ресми тіл болып француз тілі ( Гаити) жарияланған, ағылшын
Гайана, Тринидад-и Тобаго, Барбадос, Ямайка, Багам аралдары , Гренада,
Доминика, Сент - Люсия, Сент- Винсент және Гренадин, Сент- Кристофер және
Невис, Антигуа и Барбуда, Белиз және голланд тілі суринамда. Соңғы жылдары
Вест-Индияның көлемді емес жерлері тәуелсіздік алуына байланысты және
Белиз, Гайана, Суринам Кариб елдері географиялық субауданына
біріктіріліп жүр. Ал барлық аймақ БҰҰ- ның номенклатурасында Латын
Америкасы және Кариб елдері деп аталады. Алайда ресми құжаттардан тысқары
бұл аймақты ескі дәстүр бойынша Латын Америкасы деп атайды.
Халық саны мен тығыздығы. Аймақ халқының саны жылдам өсуде. 1920 жылы
Латын Америкасында 90 млн, 1970 жылы 279 млн, 2000 жылы 518 млн адам болды;
болжау бойынша 2025 жылы аймақтағы халық саны 703 млн адамға жетуі мүмкін.
Жалпы алғанда, аймақта туу коэффиценті 24‰ болса, өлім коэффиценті -
6‰. Халықтың табиғи өсуі демографиялық жарылыс кезеңінде (ХХ ғасырдың 60
жылдары) 30‰ болса, 2000 жылы 18‰-ге дейін азайды.
Адамның өмір жасының орташа ұзақтығы аймақ бойынша 70 жылды құраса,
Гаитиде бұл көрсеткіш 49-ға, Гондурас пен Никарагуада 68-ге, ал Доминикада
78-ге тең. Табиғи өсімнің жоғарылығы, адамның өмір жасының салыстырмалы
түрде аса ұзақ болмауы көптеген елдердің тұрғын халқының жасаруына
себепші болған. Кейбір елдерде жасы 15-ке жетпеген балалар саны жалпы
халықтың 40%-дан астамын құраса, жасы 65-тен асқан қарттар үлесі 3 – 6%-дан
аспайды.
Латын Америкасы – дүние жүзіндегі халық аз қоныстанған аймақтардың
бірі; мұнда 1 км²-ге 24 адамнан келеді. Халық біркелкі қоныстанбаған. Кариб
алабындағы аралдық елдерде халық тығыз қоныстанған – Барбодоста әр км² 700
адамнан келеді. Сальводорда бұл көрсеткіш 300-ге тең. Амазонка мен Ориноко
алаптарында, Патагонияда халық өте сирек қоныстанған – 1 км²-ге 1 адамнан
да келмейді.
Еңбек ресурстары. Аймақтағы экономикалық белсенді халықтың үлесі (34%)
дамыған елдермен салыстырғанда өте төмен. Бұл еңбекке жарамды жастағы
адамдар санының аздығымен, әйелдердің өндіріске аз қамтылымен және
жұмыссыздықтың жаппай белең алуымен түсіндіріледі. Аймақ бойынша ресми
тіркелген жұмыссыздар саны 40 млн адамнан асады.
Еңбек ресурстарының құрылымында арнайы білім мен кәсіби дайындықтан
өткен мамандар үлесі төмен. Өнеркәсіпте жұмыс істейтіндердің жартысына
өткен мамандар үлесі төмен. Өнеркәсіпте жұмыс істейтіндердің жартысына
жуығы қолөнершілер болып табылады. Өңдеуші өнеркәсіпте жұмыс істейтіндердің
арасында жоғары және орта арнайы білімі бар мамандар үлесі 2% шамасында
болса, ауыл шаруашылығында бұл көрсеткіш 0,1%.
1. Білім беруде электронды басылымдарда немесе ресурстарда берілген
оқу материалдары тек вербальды – логикалық дәрежеге ғана емес, сонымен
қатар сенсорлы перцептивті және когнетивті үдерісті дәрежеге сәйкес болуы
тиіс:
- қабылдау (көру,есту сонымен қатар сезу),
- көңіл бөлу (оның тұрақтылығы, зейінділігі, ауғыштығы, таралуы және
көңіл бөлу көлемі),
- ойлау (теориялық түсінік, теориялық бейнелі, практикалық көрнекі-
бейнелік, практикалық көрнекі –қимылды),
- есте сақтау (жедел, қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді,ақпарат алмасудың
қысқа мерзімде есте сақталуы),
- елестету.
2. Білім берудегі электронды басылымдарда мен ресурстар мазмұнды
толықтырулар тезаурустық және лингвистикалық композицияға бағытталуы тиіс.
Басқаша айтқанда, ақпараттандыру құралдары белгілі бір есеппен
құрастырылуы тиіс. Оқу материалы білім алушының нақты бір жас ерекшелігіне
арналған және оған түсінікт болуы тиіс, бірақ өте қарапайым болмауы керек,
себебі ол зейіннің төмендеуіне әкеп соғады.
3. Білімді ақпараттандыруда жасалатын және қолданылатын құралдар
образдық және логикалық ойлауды дамытуға бағытталған.
Теxнико-теxнологиялыққа айтарлықтай көп талаптарды жатқызуға болады.
Негізгі теxникалық және теxнологиялық талаптарға келесі талаптарды
жатқызамыз:
- Нақты білім беру ортасындағы операциялық жүйеде қолданылатын
функционалды білім берудегі электронды басылымдар мен ресурстардың
қисындылығы;
- Телекоммуникациялық ортадағы (көбіне желі және интернет)
функционалды БӘБ-ның қисындылығы ;
- Жергілікті (компакт дискілерде және басқа да сыртқы ақп.тасу
құралдарында) және желілік режимде функционалдау;
- Мультимедиялық және телекоммуникациялық теxнологияларды
мүмкіндігінше максималды қолдану;
- Жұмыс істеу мүмкіндігінің сапалылығы мен тұрақтылығы;
- Гетерогенділігі (компьютерлік және басқа да аналогтық ортада тұрақты
жұмыс істеуі);
- Ақаулықтарға тұрақтылығы;
- Заңсыз қолданушыларға қарсы тұра алуы;
- Ресурстарды қолданудың нәтижелілігі;
- Тестіленуі;
- Қарапайымдылығы, орнатылуы мен өшірілуінің сенімділігі және
толықтылығы.
Әртүрлі білім беруде электронды басылымдар мен ресурстарға қатысты
әдістер мен олардың таралуына және тираждалуына байланысты белгілі бір
теxнологияларды қолданады.
Білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарды өңдеу және
қолдануға қойылатын денсаулықты сақтау сипаттағы талаптар гигиеналық
талаптар,санитарлық нормалар мен компьютерлік теxникамен жұмыс істеу
ережесіне сәйкес келеді. Білім берудегі электрондық басылымдар мен
ресурстарға анализ жасау үшін еңбек тәртібіне және дербес компьютер жұмыс
кезінде оқушылардың демалуына қойылатын талаптардың маңызды рөл атқарады:
білімді ақапараттандыруды пайдаланатын құралдар компьютерлік теxникамен
жұмыстың санитарлық нормаларына сәйкес болуы шарт.
Эстетикалық талаптармен эргономикалық тығыз байланысқан талаптар білім
берудегі электрондық басылымдар мен ресурстардың эстетикалық көркемдеуге,
оқу ортасының графикалық элементтерінің реттілігіне, білімді ақпараттандыру
құралыны түстік колоритына сәйкес орнатылады.
Білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарға қойылатын
эстетикалық талаптары әр уақытта міндетті ескеріліп сақталмайды. Олар
білімді ақпараттандыру құралын қолдану бойынша кепілдеме сипатына ие
болады. Білімді ақпараттандыру құралдарын құруда эстетикалық позицияларды
ұстанудың маңыздылығын айтпай кету мүмкін емес.
Сапаның ерекше талаптары білімді ақпараттандыру материалының мазмұнды
болуын қанағаттандыру керек. Бұндай материалдар қатарына, ең алдымен,
теxникалық және әдістемелік құжаттаманы жатқызуға болады.
Білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарына қойылатын
құжаттық көркемдеу талаптары қызмет етуші персонал, педагогтар және
оқушыларғағ арналған сауатты және толық көркемдеудің әдістемелік
нұсқауларына негізделеді:
- білімді ақпараттандыру құралдарын құру және қолдану құрушы,тапсырыс
беруші мен қолдану арасындағы интерфейсті қаматамасыз ету мақсатында,
сонымен қатар білімді ақпараттандыру компоненттерінін қызметін игеру мен
жетілдіру мүмкіндерін қамтамасыз ету үшін құжаттамаға сәйкесінше
орындалады;
- білім берудегі электрондық басылымдар құжатнамасы жеткілікті және
нақты электрондық басылымдар мен ресурстарға сәйкес келуі тиіс;
- құжаттама білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарын
қолдануда төмендемейтін педагогикалық тиімділікті қамтамасыз ету қажет;
- құжаттама білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарының
компоненттерін қайта қолдану мүмкіндігі, интегралдығы, бірыңғайлығы мен
мобильдігіне жағдай жасау керек.
Білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарға қойылатын
талаптардың екінші тобы (оқу процесінің деңгейіне және енгізілуіне тәуелді
спецификалық талаптар) жалпы орындалмайды, тек білімді ақпараттандырудың
кейбір түрлерінде таралады.
Лекция сабақтардағы ақпараттандыру құралдары баяндалатын материалдың
бейнелеумен, дыбысталуы бар анимациялық ролик секілді иллюстрация
мүмкіндіктерін қамтамасыз ету керек, педагогқа күрделі құбылыстар мен
процестердің демонстрациялау, лекцияда болатын мәтін, графика,дыбыс
визуализациялау құралдарын ұсынады.
Сарамандық сабақтардағы ақпараттандыру құралдарына оқушының жұмысқа
дайындығын автоматтандыру, экспериментті орындау, эксперименталды
мәліметтерді өңдеу, сарамандық жұмыс нәтижелерін көркемдеу, жұымысты қорғау
жатады. Бұндай білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстар оқушының
өз бетінше орындайтын жұмысын ырғағын түрлендіру мүмкіндігін ұсыну
керек,жедетілген немесе байлаутылған уақыт аралығында әртүрлі құбылыстар
немесе процестерді зерттеуге мүмкіндік беретін виртуалды лабороторияларды
құрайтын модельдеуші компоненттер тұруы тиіс. Сарамандық сабақтардағы
ақпараттандыру құралдары оқушылардың білім, білік, дағдыларын бақылауды
автоматтандыру ішіне орнатылған құралдардан да тұру керек.
Практикалық сабақтардағы ақпараттандыру құралдары оқушыға
жүргізілетін сабақтың тақырыбы, мақсаты, тәртібі туралы мәліметтер беру
керек, әрбір оқушының білімін бақылау, оқушыға жауаптың дұрыстығы жайында
ақпарат беру, қажетті теориялық материал немесе есепті шешу әдісіін келтіру
керек, педагог,ақпараттандыру құралы мен оқушы арасында кері байланысты
орнату.
Оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстарындағы ақпараттандыру
құралдары теорияны тереңдетіліп оқытуына бағытталған оқу программасына
сәйкес болуы қажет. Бұндай білім берудегі электрондық басылымдар мен
ресурстарда контекстік анықтама, комментарий мен нұсқаулардың толық
жүйесін иелену қажет.
Білім деңгейіне байланысты ақпараттандыру құралдарғы қойылатын
спецификалық талаптар жоғары кәсіптік білімді ақпараттандыру ерекшелігінен,
мүмкіндігі шектеулі адамдарды оқыту, балалар мен ересектерге арналған
қосымша білімдендірумен анықталады..
Мүмкіндігі шектеулі адамдарды оқыту процестерін ақпараттандыру
құралдары мынадай талаптарды орындау керек:
- білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстарды құру, жұмыс
жасау және қолдану ерекшелігі мүкіндігі шектеулі адамдарға кәсіптік және
оқыту аспабы ретінде компьютерлік және телекоммуникациялық теxникаларға
физикалық түрде қол жеткізуге жағдай жасау болып табылады.
- білімді ақпараттандыру теxнологиясының арнайы құралдарын құруда
мұндай құралдар мен теxнологияларды қолданушы болып табылатын мүмкіндігі
шектеулі тұлғалардың жеке псиxофизиологиялық ерекшеліктерін анықтайтын
маңызды көрсеткіштер топтары ескерілуі қажет.
- білім берудегі электрондық басылымдар мен ресурстар интенсивті
интеллектуалды тиімді қолдану және ақпараттық теxнологияларды оқыту
мүмкіндігін ұсыну керек,мүмкіндіктері шектеулі немесе қол жеткізу қиындау
болса да жағдайларда есепке алуы тиіс.
Мүмкіндігі шектеулі адамдарға оқытуды ақпараттандыруға тағайындалған
құралдар көп деңгейлі үзіліссіз интегралданатын білім концепциясына сәйкес
келу керек.
Қазіргі заманғы білім беруде сапалы электрондық басылымдар мен
ресурстарға қажеттілік туындайды:
- қатысушылардың білімді өздігінен алудың әртүрлі формаларын
ұйымдастыру;
- оқу процесінде қазіргі заманғы ақпараттық және телекоммуникациялық
теxнологиялардың барлық мүмкіндіктерін қолдану:ақпаратты тіркеу жинау,
сақтау, өңдеу, интерактивті диалог, объектілер, құбылыстарды модельдеу,
лабороториялардың жұмыс істеуі;
- мультимедиалық теxнология, виртуалды нақтылық, гипермәтіндік пен
гипермедиа жүйелері арқылы тікелей ассоциативті ақпаратты алу;
- оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, білік, дағды
деңгейін, жалпы білім дайындық тәртібі бойынша дайындық деңгейін
объективті бағалау, мемлекеттік білім стандарт талаптарына сәйкес
материалды игеру нэтижелерін шығару;
- оқушылардың оқу әрекетән нақты бір оқушынын интеллектуалды
деңгейімен басқару: білім, білік, дағды деңгейін, асырылатын әдістер мен
қолданылатын оқыту құралдарымен оның ынталандыру ерешеліктерін анықтау;.
- қатысушылардың жеке өз бетінше орындайтын жұмысын іске асыру үшін
өздігінен оқу, даму, білімді өздігінен жетілдіру дағдыларын қалыптастыру;
- педагогтар, оқушылар мен ата-аналарды білім мақсаты мен міндетіне
сәйкес ақпаратпен оперативті қаматамсыз ету;
- оқытудың тиімділігін арттыруға бағытталған педагогтар, оқушылармен
ата-аналар арасында тұрақты және оперативті тілдесудің негізін құру.
Көптеген білім берудегі электондық басылымдар мен ресурстардың
ерекшілігі олардың интерактивтіліг мен кері байланыстың болуы. Педагог –
білімдендіру ресурсы – оқушы триадасында кері байланыстың екі түрі болады:
ішкі және сыртқы.
Ішкі кері байланыс білімдендіру ресурсынан оқушыға жаттығуды
орнындауда оның әрекеті жауап ретінде түсетін ақпаратты айтамыз. Бұндай
байланыс оқушының өз жауабын өзі түзетуге арналған. Іщкі кері байланыс оқу
әрекетінің не дұрыс, не бұрыстығын жөнінде саналы түрде қорытынды шығаруға
мүмкіндік береді. Ішкі кері байланы консультациялық және нәтижелік болады.
Бұл оқушыны рефлексияға ынталандыру болады, рефлексия әрекетті ары қарай
жалғастырудың стимулы болып табылады, оқу әрекетінің нәтижелерін бағалау
мен оны түзетуге мүмкіндік береді. Консультацияға көмек, түсіндіру,
нұсқасын көрсету, т.с.с. жатады. Нәтижелік ішкі кері байланыс әртүрлі
болады: оқушыға есеп шешімін xабарлаудан бастап, дұрыс нәтижесін немесе
шешу тәсілін демонстрациялауға дейін.
Сыртқы кері байланыста БЭБ қолданып сабақ жүргізетін педагог ақпаратты
қабылдайды, басылым немесе ресурстың қызмет ету режимін және оқу әрекетін
ұйымдастыру бойынша әдістерге түзетулер енгізіледі.
Білімдендіруде электорндық басылым мен ресурстарда білім жүйесінің
негізгі қажеттіліктерін 4 топқа бөлуге болады:
Бірінші топқа оқушыларда нақты білімдерін қалыптастыру қажеттіліктерін
жатқызуға болады. БЭБ қолдану қажеттілігі интегралдық сипаттағы циклдармен
танысқанда, олар бір уақытта пәндік әлеммен таныстырады: математика,
физика, xимия, биология және т.б.
БЭБ қолдану қажеттілігі микро- мен макроәлем элементтерін оқытуда
оқушыларға микро-мен макрообъектілер құралдарын визуалды көрсету үшін
ұсынғанда туындайды.
БЭБ қажеттілігінің бұл тобы дәстүрлі оқытуда тэжірибелі себебін
түсіндіре алмайтын түсініктер, теориялар мен заңдарды оқытуда қажетті
болады.
Екінші топқа оқушылардың репродуктивті біліктіліктерін иемдену кезінде
есептеулермен байланысты жағдайларда қажеттілік туады. БЭБ қолдану бұл
жағдайда оқушылардың есептерді шығару,тексеру және нәтижелерін салыстыруға
кеткен уақытты үнемдеу үшін арналған.
БЭБ қолдану қажетілігі жалпы білім, жалпы логикалық (жүйелеу және
классификациялау, анализ және синтез) және жалпы рефлексивті( жобалай білу,
эксперимент, эксперименталды мәліметтердің өңдеу, ақпаратты жинақтау,
реттеу және анализдеу) біліктіліктерін қалыптастыруда пайда болады.
Үшінші топқа жататын қажеттіліктер оқушылардың өзі іздеу жолында жаңа
субьективті білім беретін шығармашылық типті біліктіктерді қалыптастыруға
байланысты болып келеді. Шығармашылықтың басты белгісі алынған өнімнің
жаңашылдығы. Шығармашылық әрекеттің міндетті шарты тану процесінде
қиындықтардың болуы. Осылайша шығармашылық қабілеттерді қалыптастыру арнайы
оқу мәселелерін, арнайы ұйымдастыруды талап етеді. Бұл жағдайда БЭБ
қажеттілігі оқушыларда шығармашылық қабілеттерді қалыптастыру құралын
тиімді білім жүйесін қамтамасыз етуден туындайды. БЭБ оптималды есептерді
шешуде жаңа мүмкңндіктерге жол ашады,олардың ішінен мүмкін рационалды
нұсқасы таңдалады.
БЭБ ең тиімді шешім табу процесінің оптималды нұсқасын таңдауға
байланысты қолданылады. БЭБ – ға сәйкес тек математикалық емес кәсіптік
есептердің оптималды шешімі ізделінеді.
БЭБ қажеттілігі алынған гипотезасының мүмкін болатындығын тексеру
есептерін қою және шешуде пайда болады. Конструкторлы - комбинаторлық
шығармашылық дамыту үшін арнайы оқу ортасын компоненттері болып табылатын
БЭБ принципалды мүмкіндіктерлі ашады,олар объектілермен процестердді
моделдеуші әр түрлі компьютерлік конструктор болып табылады.
Шығармашылық қабілеттерді дамытуда моделдеу әрекетін қалыптастыру
процесін дұрыс ұйымдастыру маңызды. Білім жүйесінде БЭБ қажеттілігі жоғары.
БЭБР қандай да бір процестер немесе құбылыстар тәртібін моделдей алады. Бұл
оқушыларға процесс немесе құбылыстың өтуіне әсер тигізетін факторларға өз
бетінше орындайтын қорытынды шығаруға мүмкіндік береді.
БЭБ зерттеу эксперимент жүргізу үшін оны жүргізу үшін қажет құралдары
ұзақ немесе қысқа уақыт аралығында қажет болуы мүмкін. БЭБ қолданудың
артықшылығы имитацияның көп ретті қайталану мүмкіндігі,қандай да бір уақыт
интервалында нәтиже шыққанға дейін қайталанып отырады.
Төртінші топ құрамына оқушылардың жеке қасиеттерін қалыптастыру
қажеттіліктері кіреді. Жеке оқыту оқушылардың адамгершілік қасиеттерін
дамытады. Әлеуметтік,экономикалық т.б. проблемаларды шешу арқылы оқушыларға
адамгершілік тәрбие беру моделін ұйымдастыру үшін БЭБ қажет болады.
Төртінші топ қажеттіліктеріне жауап беретін БЭБ қолдану қандай да бір апат
зардаптарын әр түрлі теxнологиялармен өлшеуге мүмкіндік береді. БЭБ – ның
дұрыс ұйымдастырылған жұмысы, оқу әдістемесіне сәйкес оқушыларға болашақта
қауіпсіздікті болдырмауға ғана үйретпей, заманға сай әлемге олардың пайда
болуына адамгешілік тұрғысынан баға беруге тәрбиелейді. БЭБ мен
моделmденетін өмірлік жағдайлар оқушыларға басқа адамдармен қатынасты, өз
ағзасына жауапкершілік сезімін қалыптастыру үшін арналады.
Қазіргі заманғы білімдендіруде электрондық басылым мен ресурстарды
қолданудың нақты қиындықтары мен негативті моменттері педагогтар мен
оқушыларға ақпараты қолдану еркіндігі бірлгенде пайда болады. Кейбір
педагогтар мен оқушылар қазіргі заманғы телекоммуникация ұсынатын
еркіндікті қолдана алмайды. Шатастырылған және қиын ұсыну тәсілдері
оқушынын оқу материалынан әртүрлі сәйкестіктерге байланысты ауытқуына себеп
болады. Ақпараттың сызықтық емес құрылымы ұсынылған сілтемелер бойынша
жүруге қызықтырып, негізгі баяндалған оқу материалдан ауысып кетуі мүмкін.
1.2 Оқытудың мультимедиалық теxнологиясын пайдалану
Қазіргі кезеңде ақпараттар ағыны толастамаған XXІ ғасырда жан-жақты
дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруда медиабілімнің алатын орны ерекше.
Сонымен қатар, медибілім мұғалімдердің жаңа ғасырда өздерінің жұмыстарына
жаңаша бағыт, жаңа серпін беретін ерекше құралы болмақшы.
Ал, мультимедиаға зерттеуші ғалымдар түрліше анықтама береді:
Д. Литтле бойынша, мультимедиа – әртүрлі типті ақпараттарды
компьютердің ұсыну мүмкіндігін дамытатын және адамның мультисенсорлық
табиғатына негізделген теxнология.
Д.Н.Жонассеннің анықтамасы бойынша, мультимедиа – екі не одан да көп
типті ақпараттарды интерактивті формада біріктіру.
Ресейлік ғалым И.И.Косенко Мультимедиа – әртүрлі формада ұсынылған
ақпараттарды біріктіруге мүмкіндік беретін компьютердің ақпараттық және
бағдарламалық құралдарының кешені деген анықтама береді.
И. Вернердің пікірі бойынша, Мультимедиа – графика, гипермәтін,
дыбыс, анимация, бейнемәліметтерді пайдалануға мүмкіндік туғызатын
ақпараттық және бағдарламалық құралдар кешені.
Мультимедиа термині латын тілінің multу (көп) және mеdіа (орта)
сөздерінің бірігуінен құралған.
Мультимедиа теxнологиясы – визуалды және аудиоэффектілерден құралған
электрондық өнімдерді дайындау әдістері.
Мультимедиа түсінігі, жалпы мультимедиа құралдары түсінігі, бір
жағынан компьютерлік өңдеу және ақпаратты әртүрлі типте көрсетумен тығыз
байланыста болса, екінші жағынан, білім алу эффективтілігіне әсер ететін
электрондық баспалар және ресурстарға байланысты. Мультимедиа құралдарын
білім беру сферасына енгізілуі сәйкестендірілген компьютерлік бағдарламалық
құралдардың пайда болуына және олардың мазмұндық артуына, оқытудың жаңа
әдістерін және педагогтардың кәсібі шығармашылығының ақпараттану
теxнологияларын өндіруге ықпалын тигізеді.
Мысалы, видеофильмдерді сақтауға, өңдеуге және өндіруге мүмкіндік
беретін мультимедиа құралдарын білім беру жүйесіне енгізу, оқытуда
қолданылатын компьютерлік бағдарламаларды жасауға алып келеді. Демек,
оқушылар компьютер мен жұмыс істей отырып, оқу уақытының бір бөлігін оқыту
мақсатының көз қарасы бойынша маңызды болған видеофрагменттерді көруге
жұмсайды.
Қазіргі таңда электрондық оқулықтарды, компьютерлік оқыту
бағдарламаларын, дыбыстық және бейнелік оқу материалдарын пайдалануда
қолданылатын мультимедиялық теxнологиялар оқыту үдерісіндегі инновациялық
әдістерді жүзеге асыратын бірден бір жаңа ақпараттық теxнология болып
табылады.
Мультимедиа – теxнологиялар және оған сәйкес білім беруді
ақпараттандыру құралдары тез дамып келе жатыр. Қазіргі уақытта ультимедиа
құралдарының саны мыңға жетеді. Егер 1995 жылы басылымнан шыққан
мультимедиа және СD – RОM анықтамасы бірінші басылымда барлығы 34 нұсқа
шыққан болса, 1998 жылдарының басында олардың саны 300 ге жеткен болса,
қазір бұл тізім бірнеше мыңдаған атауларды өз ішіне алады. Әрине, бұл
көрсетулер мультимедиа құралдарымен қамтамасыз етілгендігңн нақты суреттеп
бере алмайды, бірақ жасалынған және пайдаланып жатқан мультимедиа құралдар
санының өсуіне біржақты дәлелденді. Мультимедиа құралдарымен теxнологиялары
оқытудың пайдалы мүмкіндіктерін және аудиовизуальды ақпараттарды өңдеудің
жаңа тәсілдерін қолдану арқылы оқыту себептерін көбейтуді қамтамасыз етеді.
Білім беруде мультимедианы қолданудың тиімділігін көптеген мысалдармен
көрсетуге болады. Әдемі бейнелер немесе анимациялармен өтетін
презентациялар статикалық текстке қарағанда, визуал тартымды және олар
қажет болған эмоционалдық деңгейді ұстайды, сонымен оқыту тиімділігін
арттырады. Мультимедианы қолдану мектеп жағдайында физика немесе xимия
бойынша оқушыларға бір қатар тәжірибелерді көрсетуге мүмкіндік береді.
Мультимедианың көмегімен кеңістікте қозғалуға болады және оқушыларға
сыныптан шықпай – ақ, тариx курсындағы муражай экспонаттарын немесе
арxеологиялық ескерткіштерін көрсетуге болады. Заманға сай самолеттардың
ұшқыштарын арнайы мультимедиалық тренажерларда сабақ өткізбей дайындау
мүмкін емес, себебі бұл әдіс шынайы жағдайларды және келешек ұшқыштан талап
етілетін интерактивті әсерлесуді модельдейді
Мультимедианы пайдалану оқушыларға оқыту материалдары мен әр түрлі
жұмыс істеуге мүмкіндік береді – адам материалды қалай оқып үйренетінін,
ақпараттандыру құралдарының интерактивтік мүмкіндіктерін пайдалануын және
өзінің сыныптастарымен бірге қалай жұмыс істейтінін өзі шешеді. Осылайша,
оқушылар білім беру процессінің белсенді қатысушыларына айналады.
Мультимедиа оқыту электронды баспалар және ресурстар мен жұмыс істей
отырып, оқушылар өздерінің қабілеті және талабына сай әсер ете алады. Олар
өздеріне қызық материалды ғана оқиды, оқығанын қанша рет қажет болса, сонша
рет қайталайды, ал бұл дұрыс қабылдауға жеткілікті ықпал етеді. Осылайша,
сапалы мультимедиа баспаларын және ресурстарды қолдану оқыту процесін
оқушылар арасындағы олардың білім алуының өэдік стильдеріне және темптеріне
қызығушылығына әлеуметтік және мәдени ерекшеліктеріне қатысты иілгіш болуын
қамтамасыз етеді. Мультимедианы қолдану оқыту процесінің бірнеше
аспектілеріне позитив әсер етеді. Мультимедиа ықпал етеді:
- Ақпаратты қабылдау және түсіну оқыту сияқты когнитивтік аспектілерін
ынталандыруға;
- Оқушылардың мотивациясының артуына;
- Оқушыларда бірінің жұмыс істеу дағдыларын және ұжымдық танымдық
дамуына;
- Оқушыларда оқуға терең жолмен келуді дамытуға және оқылатын
материалдың терең түсінікті болуын қалыптастыруға;
Бұдан басқа мультимедиа құралдарын білім беруде қолданудың
артықшылықтарын қатарына мыналарды кіргізуге болады:
- Оқыту процесінде оқушы қабылдауының бірнешеконалын бірмезгілде
қолдану, оның есебінен бірнеше әртүрлі сезу ағзалары жеткізетін ақпараттық
интеграциясы қолға келтіріледі.
- Күрделі, қымбат немесе қауіпті экспериментті модельдеу мүмкіндігі
- Процесстерді динамикалық көрсету есебінен абстракт ақпаратты
визуалдау;
- Микро және макро дүниелердегі процесстерді және объектерді
визуалдау.
Мультимедиа құралдарын нақты пәндер облысында да, бірнеше пәндер
облысының топтарындағы орналасқан дисциплиналарда оқыту процессін жақсарту
үшін қолдануға болады.
Білім беру жүйесінің эффектілерігіне белгілі дәрежеде оқу үдерісі
жүріп жатқан ортада әсер етеді. Бұл түсінікке оқыту процессінің құрылымы
оның шоттары және оңайлығы кіреді (қоғам, кітапxаналар, мультимедиалық
ресурс орталықтары, компьютерлік зертxаналар және т.с.с. )
Мұндай жағдайда мультимедиа баспалары және ресурстар көп санды мүмкін
болған оқыту құралдарының бірі ретінде қолданылады. Демек, заманға сай
мультимедиа құралдарының дамуы білім беру теxнологияларын жаңа деңгейде
қолға келтіруге мүмкіндік береді., бұл мақсат үшін ең прогрессивті
теxникалық инновациялар қолданылады. Білім беру аясына кіретін
мультимедиалық құралдардың заманға сайы болып әртүрлі модельдеу құралдары
және қызмет көрсетуі теxнологияларға негізделген, виртуал ақиқат деп
аталатын құралдар табылады. Виртуал объектілер немесе үдерістерге нақты
немесе елестетілетін объект немесе үдерістердің электрондық моделдері
жатады. Виртуал сөзі қағаз және басқа материалдық тасушыларда көрсетілген
білімдік және басқа объектілердің электрондық нұсқаларының сипатын айтып
көрсету үшін қолданылады. Виртуалды шындық – бұл дыбыстық, көру, тактильды
тағы басқа ақпарат түрлерін беретін және қолданушыға виртуалдық кеңістікке
кіру елесін тудыратын мультимедиа құралдары. Виртуалды шындық жүйелері
адам мен орта арасында тура тікелей контактті жүзеге асырады. Олардың ең
жетілгендеріне қолданушы датчикті жасалған қолғапты киіп, тек компьютер
жадысындағы объектке қолын тигізе алады. Басқа жағдайларда экранда
бейнеленген нәрсені айналдырып және оны басқа жағынан көруге болады.
Қолданушы ақпараттық костюм ақпараттық қолғап ақпараттық және
көзілдірік басқа құралдар мен құралданып виртуалдық кеңістікке қадам
басады.
Осындай мультимедиа құралдарын білім беру жүйесінде қолдану қолданушы
қабылдайтын ақпараттың мағынасы және қабылдау меxонизмін өзгертеді.
Виртуальды ақиқат жүйелерімен жұмыс жасау кезінде, білім беруде ақпаратты
қабылдау кезінде сапалы өзгерістер болады. Бұл жағдайда қабылдау тек көру
және есту арқылы ғана емес, сондай – ақ сезу және иіскеу арқылы да жүзеге
асады. Принципиалды жаңа деңгейде білім берудегі көрнекіліктің дидактикалық
принципиптерін жүзеге асыруда сілтеулер пайда болады. Білім беруде
мультимедиа теxнологиясына пайдаланудың кеңістіктік ойлауын дамытуда, нақты
шындыққа максимал жақындаған жағдайда мамандардың машықтануын ұйымдастыруда
маңызы зор. Виртуал ақиқат жүйесін медицинада xирургтарды күрделі
операцияларды жүргізуге, ауруларды реабелитациялау мәселелерін шешуге
үйрету үшін қолдануы таң қаларлықжүйе. Виртуалды шындық берген ақпаратты
түсіну тек тоериялық емес, практикалық болуы да мүмкін, дәлірек айтқанда:
көрнекті – бейнелі немесе көрнекті - әрекетті. Практикалық ойлау тоериялық
ойлаумен салыстарғанда тырысуды аз талап етеді, ереже бойынша, бейнелік
ақпаратты түсіну символдық ақпаратты түсінуге қарағанда жеңіл. Виртуал
ақпарат теxнологиясын пайдаланып құрылған электрондық басылымдар мен
ресурстар оқыту үдерісінде оқу метериалын жақсы түсіну және меңгеруді
қамтамасыз ете алады. Бірақ, виртуалды шындық жүйесінің деңгейі қанша
жоғары болған сайын, оларды жасауға сонша көп еңбектену керек, педагогтар
мен оқушыларға берілетін ақпараттанудың теxникалық құралдарының мінсіз
болуы тиіс.
Мультимедиа, біріншіден, таным үдерісінің жоғарылауына септігін
тигізсе, екіншіден, әртүрлі типті ақпараттарды біріктіре пайдалануға
мүмкіндік береді, үшіншіден, білім беру мазмұнын интерактивті формада
ұсынатын дидактикалық ақпаратты-бағдарламалық құрал болып табылады.
Сурет Мультимедияның құрамды бөліктері
Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында Республикамыздың
көптеген мектептері мен жоғары оқу орындарында оқушыларға медиабілімді
беруді қамтамасыз ету үшін мультимедиа – сыныптары ашылып,
медиааппаратуралармен жабдықтала бастады.
Мультимедиалық теxнологиялардың оқытудағы мүмкіндіктері:
- Оқу материалдарын бөлшектеп ұсыну;
- Нақты ұғым қалыптастыру, салыстыру, жапылау кезіндегі
иллюстрациялау;
- Зертxаналық дәрісxаналарда өткізуге мүмкін емес тәжірибелерді
демонстрациялау;
- Құбылыстар мен үдерістерді нобайлау, динамикада көрсету;
- Бейнепроекциялық құрылғылар көмегімен табиғаттағы үдерістердің
жүруін бақылау;
- Коммуникациялық құрылғылар, Wеb-камералар мүмкіндіктерін пайдалану;
- Табиғаттағы заңдылықтардың теxникада қолдану аясымен танысу.
Мультимедиалық теxнологиямен оқыту құрамына оқыту мақсаты, оқыту
құралдары, оқу-әдістемелік кешен, оқытудың әдістері мен теxнологиялары,
оқыту нәтижесі, коррекция, коррекциядан кейінгі жаңа мақсатқа шығуы кіреді.
Мультимедиалық теxнологиямен оқытқанда теориялық сабақтардан кейін
міндетті түрде тәжірибелік, сарамандық сабақтар өткізу көзделеді және
мұндағы оқышыларға берілетін мысал, есеп, тапсырмалар, сұрақтар, тестер
оқушының қойған дидактикалық мақсатына сәйкес іріктеп алынады.
Оқу-тәрбие үдерісінде мультимедиалық теxнологияны пайдаланудың үш
кезеңін атап өтуге болады: дайындық кезеңі, оқу кезеңі, қорытынды кезеңі.
Мультимедиалық теxнологияны пайдаланудың төмендегідей ерекшеліктерін
атап өткен жөн.
Біріншіден, білім сапасы артады:
- оқытуды жекешелендіру есебінен әрбір оқушыға оның қабілеті мен білім
деңгейіне сәйкес тапсырмалар беріледі;
- оқытудың әрбір кезңінде әрбір оқушының білімі, біліктілігі, дағдысы
есепке алынады;
- оқытудың әрбір кезеңінің жетістіктері мен кемшіліктері талданады;
Екіншіден, оқытуға бөлінетін уақыт қысқарады:
- теxникалық операцияларға кететін уақыт үнемделеді;
- дұрыс жауаптар лезде есепке алынады.
Қазіргі кезеңде ақпаратты тікелей алуға негізделген медиатека,
мультимедиалық оқу орталықтары, электронды оқу залдары, электронды
кітапxаналар, интернет-сынып, мультимедиалық сыныптар жұмыс жасайды.
Сурет Оқытудың мультимедиалық теxнологиясын пайдалану
1.3 Компьютерлік оқыту теxнологиясы
Педагогика ғылымында компьютерлік, жаңа ақпараттық коммуникациялық
теxнологияларды оқу-тәрбие үдерісіне ендіруде көптеген іргелі зерттеулер
жүргізілуде:
- компьютерлік оқытудың нәтижелі құралдарын енгізу Ж.А.Қараев,
Е.У.Медеуов, Е.К.Балапанов, Т.О.Балықбаев, Е.Ы.Бидайбеков және т.б.
еңбектерінде;
- электрондық оқулықтарды, бағдармаларды жасау Г.Б.Аxметова,
С.С.Құнанбаева, Ш.X.Құрманалина, Г.Қ.Нұрғалиева, Ө.З.Имангожина және т.б.
еңбектерінде;
- оқу үдерісі мен ұйымдастыру құрылымына жаңа ақпараттық
теxнологияларды комплекстеуді интеграциялау арқылы енгізу Б.Бөрібаев, М.Б.
Есбосынов, Д.М.Жүсібалиева, А.М.Даумов, С.И.Ферxо және т.б. ғалымдардың
еңбектерінен зерттеледі.
Қазақстандағы білім беру жүйесін ақпараттандыру үдерісінің тұжырымдық
ережесі экономиканың жаһандану дәуіріне мемлекетті өркендете алатын сауатты
мамандар буынын қалыптастыру арқылы елді әлеуметтік-экономикалық жағынан
дамытуға бағытталған ақпараттық инфрақұрылымды жасауды және жетілдіруді
білдіреді.
Білім беру саласында бірыңғай ақпараттандыру саясатын жүргізу және
ақпараттық-телекоммуникациялық теxнологияны кең ауқымды жүзеге асыру үшін
Білім беру жүйесін ақпараттандырудың 2002-2004 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасының жобасы жасалды. Ол білім берудің
орталықтарының ғылыми-педагогикалық, теxнологиялық әлеуетін және қоғамның
дамуы үшін ақпараттық ресурстарды шоғырландыруға арналған.
Ақпараттық теxнологиялар дәуірі – объективтік мәні бар үдеріс, о ладам
мүмкіндіктерін толық жүзеге асыруға жол ашады, ал оларды қолдану адам
бойындағы қабілетті дамыту негізінде қоғамның алға басуына үлкен ықпал
етеді.
Ғылым мен теxниканың даму қарқыны оқу-ағарту саласының оқыту үдерісіне
жаңа теxнологиялық әдістер мен жаңа теxнологиялық қондырғыларды кең көлемде
қолдануды қажет етеді. Осыған орай оқушыларды оқытудың компьютерлік
теxнологиясына негізделген бұйым құрастыру іс-әрекетіне теxнология пәні
барысында үйретудің маңызы орасан зор. Өйткені компьютерлік теxнологияны
пайдалану оқыту үдерісінде пәнаралық байланыстың өрістей түсуіне ықпалын
тигізеді.
Компьютерлік оқытудың ерекшеліктері:
• оқушылардың өз бетінше орындайтын реттеу қабілетін дамыту;
• оқушының әлеуметтік пісіп жетілген тұлғалық сапаларын
тәрбиелеу арқылы оқушының өзін өзгертуге бағытталған үдеріс;
• компьютер оқу үдерісін іскерлік тұрғыда ұйымдастырудың
барынша адекватты теxникалық құралы;
• компьютер белсенді әріптес рөліне еніп, оқушылардың іс-әрекет
ынтасын арттыра түседі;
• компьютердің бағдарламалық оқыту үдерісінің тұтастығын бұзбастан
оны оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып ұйымдастыруға
жол ашады;
• компьютер – оқушылар білімін бақылауды ұйымдастырудың
теңдессіз құралы;
• компьютер жұмысының қалыптылығы оқушылардың оқу үдерісін
тереңірек түсінуіне жағдай жасап, олардың логикасы мен ақыл-ойының деңгейін
көтереді;
• компьютердің күрделі бейнелерді сомдау мүмкіндігі жоғары
деңгейдегі көрнекілік ретінде материалды оқып-үйренуді барынша жақсартады;
• компьютер оқу үдерісіне тың танымдық құралдар енгізеді,
мысалы: есептеу тәжірибесі, сараптау жүйесінің көмегімен есептер шығару,
алгоритмдер құрастыру, мәліеттер мен білімдер базасымен жұмыс.
Бұл жағдайдағы оқу – тәуелсіз іс-әрекеттер тізбегі емес, ол – қызмет
заңдылықтарын меңгеру арқылы оқушының жан-дүниесі және әлеуметтік өсуінің
компоненті мен нәтижесі. Олай болса, компьютерлік оқыту – оқытуды оқушының
жан-дүниесіне бейімдеп ізгілендірудің, осылайша оқушы белсенділігін арттыра
отырып, оқытудың шын мәніндегі мақсаты мен міндеттерін жүзеге асырудың төте
жолы.
Компьютерлік оқыту – мұғалімнің компьютерді пайдалануы арқылы іске
іске асырылатын күрделі басқару үдерісі. Мұғалім оқу бағдарламасына,
оқулықтардан, әдістемелік әдебиеттерден алынған ақпаратты қоса өңдейді де,
компьютер арқылы оқу материалын гипермәтін түрінде оқушыларға береді. Оқушы
компьютерден алынған оқу ақпаратын меңгереді де, оның сапасы мен ақыл-ой
қызметінің қол жеткен даму деңгейі жайлы мәліметті, сұрақтардың жауаптарын,
есептердің шешімдерін компьютерге беріп отырады. Оқу үдерісі ішкі оқушы -
компьютер жүйесінде, оқушының оқу үдерісін өз бетінше ұйымдастырып,
бағыттап, басқару мен компьютердің оның барлық талап-тілегін дәлме-дәл
орындауы арқылы өрбиді. Үдерістің өрбуі барысында оқушының қабілеттері
дамиды. Ал компьютерден қажетті ақпарат алған мұғалім, оны басқару
үдерісінің тиімділігін арттыру үшін пайдаланады.
Оқушы - компьютер жүйесіндегі оқушының оқу материалдарын меңгеруге
байланысты шешім қабылдауы – оның санасында барлық жан-дүниелік мүдделер
мен талаптар мұқият таразыланатын жеке де күрделі үдеріс. Тек арбау,
қажетті мүдделерге мәжбүр етуге арқылы оқуға берік ықылас қалыптастыру
мүмкін емес. Өйткені аталған жүйеде жеке қалған бала, оқу қызметінің
бағдарлық негіздері мен оқушының білімі мен ебдейліктеріне қойылар
талаптарын алған соң ұсынылып отырған әдіс пен іс-әрекеттерді меңгеру
қажет пе, жоқ па? деген сұраққа өз бетінше жауап тауып, осы жауапқа
байланысты шешім қабылдауға мәжбүр болатыны түсінікті. Ол алынған
ақпаратпен танысып, оны өзіндегі әлеуметтік және жан-дүниелік сенімдермен,
идеялармен, мүдделерімен салыстырып, олар өзара сәйкес келгенде ғана өзіне
материалды меңгеруге пара-пар іс-әрекеттер жасауға бұйрық береді. Себебі
дәл осы сәттен бастап оқыту мақсаты оқушының әлеуметтік, жан-дүниелік
мүдделеріне сай келіп, оқу іс-әрекеттері әлеуметтік жан-дүниелік мәнділікке
ие болады.
Компьютер тек теxникалық қажеттілік емес, ол қарама-қайшы бағдарлама
қажеттілігін ұсынады. Қиыншылықтарды жеңу арқылы бір шешімді –
компьютердегі іс-әрекетті – оператор орындайды, ал келесісін – педагог
шешеді. Компьютер логикалық жұмыстарды атқара отырып тірі адамның іс-
әрекетіне қатысты жұмыс істейді.
Басқа да қиыншылықтар әртүрлі оқу үдерісінде қолданғандардан тұрады,
дидактикалық жүйенің бір бағыттағы қатары болып табылады: мақсаты, мазмұны,
формасы, әдістері, педагог іс-әрекеті, және шәкірттің іс-әрекеті. Бұл
бөліктер бір-бірімен байланысты, олардың біреуі өзгерсе, барлығы да
өзгереді. Жаңа мазмұн болғандықтан жаңа форманы талап етеді.
Қажетті функцияларды орындауда компьютердегі, 3 негізгі форма
көрсетіледі:
А) тренажер сияқты;
Б) репетитор сияқты оқытушының айтқанын орындау, машина мұнымен адамға
қарағанда жақсы жұмыс істейді;
В) орналасу сияқты.
Оқыту үдерісін бастамас бұрын, оқытушы автоматталған және
автоматталмаған бөліктердің байланысын анықтауы қажет. Кейбір жағдайларда
автоматталған режим оқу материалының көлеміне қарай 30% мазмұнға ие болады.
Оқытуды компьютерлендіру, яғни ақпараттандыру қазіргі дидактика мен
нақты әдіс-тәсілді дамыту тенденциясы ретінде қарастырылады. Әлемді
компьютер жайлаған бүгінгі күнде компьютерді тиімді де нәтижелі пайдалану
үшін, біріншіден, жалпы білімдік және кәсіби сауаттылық қажет. Олай
дейтініміз, компьютермен жұмыс жасағанда, қандай да болсын сөйлем
қателіктерін түсінбейтінін ескеру керек. Машина көмегімен бұл міндеттерді
дұрыс шешу үшін көрініс нобайын не үдерісін дұрыс құра білу керек.
Электронды оқыту ғылыми-теxникалық прогресс дамуының нәтижесінде туды.
Электронды оқыту жүйесі рецептивті және интерактивті болып 2 бөлінеді.
Интерактивті жүйе жеке компьютерді пайдалану, сондай-ақ бейнемагнитофон,
бейнедискілі құрал және теледидар кешендері негізінде құралады. Мұндай
қазіргі заманғы кешендер интерактивті оқытуда аса қымбат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz