Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайындағы интеграциясы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ...3
І Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайындағы интеграциясының маңызыдылығы
1.1. Қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат.міндеттері мен
мазмұны..
1.2. Мектептегі, жанұядағы, қоғамдық ұйымдардағы тәрбие процесі,
оның ерекшеліктері .
1.3. Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың өзара байланыс.
тылығы
ІІ Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайын.дағы интеграциясын жүзеге асыру жолдары
2.1. Қазіргі кездегі мектепте, жанұяда, қоғамдық ұйымдарда тәрбие
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері...
2.2 Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың интеграциясын
ұйымдастыруды дамыту жолдары.
2.3.Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдарды интеграциялау әдіс.
тәсілдері...
ҚОРЫТЫНДЫ.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
І Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайындағы интеграциясының маңызыдылығы
1.1. Қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат.міндеттері мен
мазмұны..
1.2. Мектептегі, жанұядағы, қоғамдық ұйымдардағы тәрбие процесі,
оның ерекшеліктері .
1.3. Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың өзара байланыс.
тылығы
ІІ Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайын.дағы интеграциясын жүзеге асыру жолдары
2.1. Қазіргі кездегі мектепте, жанұяда, қоғамдық ұйымдарда тәрбие
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері...
2.2 Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың интеграциясын
ұйымдастыруды дамыту жолдары.
2.3.Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдарды интеграциялау әдіс.
тәсілдері...
ҚОРЫТЫНДЫ.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Бүгiнгi тәуелсiз мемлекетiмiздегi жаңа қоғам мүддесiне лайықты, жан-жақты жетiлген, бойында ұлттық сана мен ұлттық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсiру – отбасының, орта және жоғарғы бiлiм беру ошақтары мен барша халықтың мiндетi. Бұл процестiң стратегиялық негiздерi Қазақстан Республикасы Президентi Н.Ә.Назарбаевтың халықтық жолдауындағы «Қазақстан - 2030» стратегиясында (1997); Қазақстан Республикасы «Бiлiм туралы» заңында (1999); - Бiлiм беру жүйесiнiң басты мақсаты, ұлттық мәдениетiмiз бен халық педагогикасының негiзiнде, әрбiр жеке тұлғаның қалыптасуына қажеттi жағдай жасау – деп көрсетiлген. Осы тұжырымдарды Бiлiм және ғылым қызметкерлерiнiң II-шi съезiне (2001) қатысушылар алдында сөйлеген Президент: - «Бiлiм беру iсiндегi рухани дәстүрлердi сақтап, жаңаша жетiлдiре дамыта беру керек. Бұл жүйедегi – оқыту мен тәрбиелеудiң бiрлiгi – үзiлiп қалды. Сiздер мен бiздер тек болашақ буындарды ғана емес, жалпы азаматтық қадiр-қасиеттердiң мәнi мен маңызын түсiнетiн, жаны да, тәнi де таза бiлiмдi азаматтар тәрбиелеуге мiндеттiмiз. Олардың отаншылдық сезiмдерiн тәрбиелеуде, бiлiм берудiң мектепке дейiнгi жүйесi мен жоғары оқу аралықтарын үндестiре ұйымдастыру, көкейкестi мәселе болып табылады, » - деп атап көрсеткен едi.
1. Әбиев ж. Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика: Оқу құралы, - Алматы:Дарын, 2004ж.
2. Педагогика. Дәріс курсы. / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова К.Қ.- Алматы: Нұрлы әлем, 2003ж.
3. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім- тәрбиесі.- Алматы, «Санат», 1995 ж.
4. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл: Адамгершілік. – А., Білім, 1994ж.
5. Богословский В.В. т.б. Жалпы психология. – А., Мектеп, 1980ж.
6. Әділова З.Ә. Этнопедагогика. – А., ҚазМӘТУ, 1997ж.
7. Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. – А., Мектеп, 1978ж.
8. Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Тәрбиенің жалпы әдістері (6-лекция). – Алматы, 1991ж.
9. Болдыров Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – Алматы, 1987ж.
10. Сейталиев К. Тәрбие теориясы. – Алматы, 1986ж.
11. Ахметова З. «Кәусар бұлақ» бағдарламасы.-А., 1994ж.
12. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. / Ред. басқар. Қалиев С., т.б. – А., 1999ж.
13. Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы., 2000ж.
14. Құрманалина Ш.Х., Мұқанова Б.Ж., т.б. Педагогика.- А.,Фолиант, 2007ж.
15. Қоянбаев Р. Тәрбие теориясы.- Алматы, 1991ж.
16. Құрсабаев М. «Атамекен» бағдарламасы. – Алматы., 1991ж.
17. Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. –Алматы: Әлем, 2000ж.
18. Тәлім-тәрбие хрестоматиясы. / Құраст. Қалиев С. – Алматы: Рауан, 1996ж.
19. Қазақстан Республикасында жалпы орта білім беру тұжырымдамасы. – Алматы: ҚР Ғылым Академиясының философия институты, 1994ж.
20. Наурызбаев Ж. Ұлттық мектептің ұлы мұраты. – А., 1995ж.
21. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. – А., 1995ж.
22. Ұстаздық шеберлікке жету жолдары. / Методикалық нұсқау/ Құраст. Нұржанова Ж.Н. – А.,1991ж.
Әбенбаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы: Дарын, 20
2. Педагогика. Дәріс курсы. / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова К.Қ.- Алматы: Нұрлы әлем, 2003ж.
3. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім- тәрбиесі.- Алматы, «Санат», 1995 ж.
4. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл: Адамгершілік. – А., Білім, 1994ж.
5. Богословский В.В. т.б. Жалпы психология. – А., Мектеп, 1980ж.
6. Әділова З.Ә. Этнопедагогика. – А., ҚазМӘТУ, 1997ж.
7. Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. – А., Мектеп, 1978ж.
8. Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Тәрбиенің жалпы әдістері (6-лекция). – Алматы, 1991ж.
9. Болдыров Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – Алматы, 1987ж.
10. Сейталиев К. Тәрбие теориясы. – Алматы, 1986ж.
11. Ахметова З. «Кәусар бұлақ» бағдарламасы.-А., 1994ж.
12. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. / Ред. басқар. Қалиев С., т.б. – А., 1999ж.
13. Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы., 2000ж.
14. Құрманалина Ш.Х., Мұқанова Б.Ж., т.б. Педагогика.- А.,Фолиант, 2007ж.
15. Қоянбаев Р. Тәрбие теориясы.- Алматы, 1991ж.
16. Құрсабаев М. «Атамекен» бағдарламасы. – Алматы., 1991ж.
17. Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. –Алматы: Әлем, 2000ж.
18. Тәлім-тәрбие хрестоматиясы. / Құраст. Қалиев С. – Алматы: Рауан, 1996ж.
19. Қазақстан Республикасында жалпы орта білім беру тұжырымдамасы. – Алматы: ҚР Ғылым Академиясының философия институты, 1994ж.
20. Наурызбаев Ж. Ұлттық мектептің ұлы мұраты. – А., 1995ж.
21. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. – А., 1995ж.
22. Ұстаздық шеберлікке жету жолдары. / Методикалық нұсқау/ Құраст. Нұржанова Ж.Н. – А.,1991ж.
Әбенбаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы: Дарын, 20
Тақырыбы: Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайындағы
интеграциясы
Мазмұны:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайындағы
интеграциясының маңызыдылығы
1.1. Қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат-міндеттері мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Мектептегі, жанұядағы, қоғамдық ұйымдардағы тәрбие процесі,
оның ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
1.3. Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың өзара байланыс-
тылығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
ІІ Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайын-дағы
интеграциясын жүзеге асыру жолдары
2.1. Қазіргі кездегі мектепте, жанұяда, қоғамдық ұйымдарда тәрбие
жұмысын ұйымдастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың интеграциясын
ұйымдастыруды дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3.Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдарды интеграциялау әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі: . Бүгiнгi тәуелсiз мемлекетiмiздегi жаңа
қоғам мүддесiне лайықты, жан-жақты жетiлген, бойында ұлттық сана мен ұлттық
психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсiру – отбасының, орта және
жоғарғы бiлiм беру ошақтары мен барша халықтың мiндетi. Бұл процестiң
стратегиялық негiздерi Қазақстан Республикасы Президентi Н.Ә.Назарбаевтың
халықтық жолдауындағы Қазақстан - 2030 стратегиясында (1997); Қазақстан
Республикасы Бiлiм туралы заңында (1999); - Бiлiм беру жүйесiнiң басты
мақсаты, ұлттық мәдениетiмiз бен халық педагогикасының негiзiнде, әрбiр
жеке тұлғаның қалыптасуына қажеттi жағдай жасау – деп көрсетiлген. Осы
тұжырымдарды Бiлiм және ғылым қызметкерлерiнiң II-шi съезiне (2001)
қатысушылар алдында сөйлеген Президент: - Бiлiм беру iсiндегi рухани
дәстүрлердi сақтап, жаңаша жетiлдiре дамыта беру керек. Бұл жүйедегi –
оқыту мен тәрбиелеудiң бiрлiгi – үзiлiп қалды. Сiздер мен бiздер тек
болашақ буындарды ғана емес, жалпы азаматтық қадiр-қасиеттердiң мәнi мен
маңызын түсiнетiн, жаны да, тәнi де таза бiлiмдi азаматтар тәрбиелеуге
мiндеттiмiз. Олардың отаншылдық сезiмдерiн тәрбиелеуде, бiлiм берудiң
мектепке дейiнгi жүйесi мен жоғары оқу аралықтарын үндестiре ұйымдастыру,
көкейкестi мәселе болып табылады, - деп атап көрсеткен едi.
Қазіргі кезде отбасы мәселесі әлемдік деңгейде қарастырылуда оған
“Балалар құқығы туралы Конвенция” (1995), Қазақстан Республикасының “Білім
туралы заңы” (1999), “Балабақшадағы 5-7 жастағы балаларды мектепалды
даярлау бағдарламасы” (1999), Қазақстан Республикасының “Балалардың құқығы
туралы заңы” (2002), “Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім
беруді дамыту тұжырымдамасы” (2004) сияқты құжаттар дәлел бола алады. 2004
жылы ақпан айында Үкіметтен қолдау тапқан Білім тұжырымдамасы – үздіксіз
білім беру жүйесінің алғашқы сатысы балабақшадан бастап, орта білім алатын
жасөспірімдерді оқыту-тәрбиелеу мәселесін жоспарлы түрде шешіп, отбасына
педагогикалық көмек беруді мақсат етеді. Ал, ата-ананың педагогикалық
білімінің неғұрлым жоғары болуы олардың қоғам алдында өз балаларының тәлім-
тәрбиесі үшін жауапкершілігін арттырады. Сондықтан да, баланы жағымды
ортада тәрбиелеу мен оқыту қазіргі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі
болып табылуда.
Болашақ бүгiннен басталатынын тереңiрек зерделесек, жастар тағдыры,
жан-жақты жетiлген ұрпақ тәрбиелеу мәселесi қашан да халқымыздың басты
арман-мұраты болып келгенi даусыз.
Ел болам десең, бесiгiңдi түзедеген М.Әуезовтың аталы сөзi отбасы
тәрбиесiнiң маңызын көрсетедi. Бала тәрбиесінің негізі – бұл оның отбасы.
Осы шағын әлеуметтік топ, бала үшін өмір мектебі. Отбасындағы ата-ана –
баланың өмірлік ұстазы және тәрбиешісі. Баланың болашағы, білімі, мәдениеті
отбасындағы ата-ананың сіңірген еңбегіне, тәлім-тәрбиесіне байланысты.
Қазiргi уақытта ұрпақ тәрбиесi туралы мәселеге, мүлдем жаңаша
психофизиологиялық көзқараспен қарауды, замана сипаты ерекше талап етуде.
Бүгiнгi таңда жалпы адам тәрбиесiне де, сонымен бiрге келешек ұрпағымыздың
тәлiмiне де, халық педагогикасының тигiзер жерлерiн, тiптi ештемемен
салыстыруға келмейдi. Бұл жайында ғұлама-педагогтар (А.Байтұрсынов,
М.Жұмабаев, М.Әуезов, Ж.И.Намазбаева, Х.Арғынбаев, Қ.Жарықбаев,
С.Ұзақбаева, С.Қалиев, Қ.Қожахметова, З.Абилова, Б.Мұқанова, К.Оразбекова,
А.Бейсенбаева, А.Қалыбекова және т.б.) тамаша зерттеулерi бар.
Әр халықтың тәлiм – тәрбиелiк мұрасы ұлттық мәдениетiнiң маңызды
бөлiгi болып табылады. Ертеңгi өркениеттi қоғам мүшесi, өз ұлтының рухани
байлығын, iзгi қасиеттерiн бойына сiңiрген, өз жерi мен елiн қорғай алатын
ұлтжанды, жоғары мәдениеттi адамды тәрбиелеудiң негiзi – халықтық тәлiм-
тәрбие. Қазақ халқының ұрпақ тәрбиесіне деген көзқарасының өзіндік
ерекшелігі бар. Келешек ұрпақ тәрбиесіне үлкен мән беріп, балаларды ата-
баба дәстүрінде тәрбиелеуді мақсат тұтқан қазақ отбасылары баласын
мәдениеттілікке, зерделілікке баулып, халқының мәдениеті мен әдет-ғұрпын
тәрбиенің бұлжымас құралы ретінде ұстанған.
Тәрбие берудің кешенділігін қамтамасыз ету барлық тәрбие беру
мекемелерінің, соның ішінде мектептің де идеологиялық жұмысын осы міндетке
сай ұйымдастыра жүргізудіңде қызметі ерекше. Оқушылардың тәрбие процесін
ұйымдастырудағы мұндай көзқарас қоғамның әрбір жеке тұлғаны жан-жақты
үйлесімді дамыту мақсатына толық сай келеді.
Тәрбие – қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты,
жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға
меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын
қоғамдық-тарихи өмірде жинақталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие
процесі арқылы береді.
Курстық жұмыстың мақсаты: қазіргі мектепте тәрбиені ұйымдастыру
формаларын тиімді пайдалануын анықтау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: қазіргі мектепте тәрбиені
ұйымдастыру жүйесі.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: қазіргі мектепте тәрбиені
ұйымдастырудың түрлері мен әдістерін пайдаланудың тиімділігі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат-міндеттері мен мазмұны;
- Мектептегі тәрбие процесі, оның ерекшеліктері;
- Мектепте тәрбие жұмысының мәні мен мазмұны;
- Жаңа типті мектептердегі тәрбие жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері;
- Қазіргі мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруды дамыту жолдары;
- Қазіргі мектепте тәрбиені ұйымдастыру формаларымен әдістері.
Зерттеу көздері: Зерттеу мәселесі бойынша педагог –ғалымдардың
әлеуметтанушылардың, психологтардың еңбектері; ҚР Білім беру туралы Заңы;
Елбасшысының халыққа жолдаған Қазақстан - 2030 үндеуі; Кәусар бұлақ
бағдарламасы; Атамекен бағдарламасы; Қазақстан Республикасында жалпы орта
білім беру тұжырымдамасы; ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы теориялары,
ұлттық тәлім-тәрбие туралы ғылыми зерттеулер мен теориялық әдебиеттері
негіздеріне сүйеніп жасалған.
Зерттеу әдістері: тақырыпты зерттеу барысында қолданылған
педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге, ғылыми мерзімді басылымдарға
ғылыми талдау жасау, педагогикалық эксперимент өткізу, анкета және интервью
әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспе бөлімінде осы тақырыптың көкейкестілігі, қазіргі мектептегі
тәрбиені ұйымдастырудың формалары және тәрбиесінің бірізділігі, оны
зерттеуге ат салысқан ғалымдардың еңбектерінің құндылығы қарастырылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми аппараты, мақсаты, міндеттері әдістері объектісі
мен пәні көрсетілді.
Мектепгі тәрбие жұмысының негізгі бағыттары деп аталатын бөлімде
қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат-міндеттері мен мазмұны мен
мектептегі тәрбие процесі, оның ерекшеліктері және мектепте тәрбие
жұмысының мәні мен мазмұны қарастырылады.
Қазіргі мектепте тәрбиені ұйымдастыру әдістемесі деп аталатын
бөлімде жаңа типті мектептердегі тәрбие жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері
мен қазіргі мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруды дамыту жолдары және
қазіргі мектепте тәрбиені ұйымдастыру формаларымен әдістері
қарастырылады.
І Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайындағы
интеграциясының маңызыдылығы
1.1. Қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат-міндеттері мен
мазмұны
1.2. Мектептегі, жанұядағы, қоғамдық ұйымдардағы тәрбие процесі, оның
ерекшеліктері
Тәуелсiз Қазақстан Республикасының өркениеттi ел қатарына қосу
жолында келер ұрпақты жоғары мәдениеттiлiк пен имандылыққа тәрбиелеуде
жаңа ғылыми көзқарас қалыптастыру мiндетi тұр. Адамзат қауымындағы халық
педагогигасының жетiле даму жолдарына үңiле қараса, оның әр түрлi
тағдырға ұшырап, бiр қалыпты даму жолына түсе алмағандығы анық байқалады.
Уақыт өзгерiсiне заман талабына сай рухани дүниемiздегi қымбат
қазыналарымызды өткенi мен қазiргi жағдайына шолу жасап, болашағымызға
көз тастау қажеттiгi туып отыр. Солардың бiрi жастар тәрбиесiне
байланысты, олардың дүниеге келген күнiнен бастап аса көп көңiл бөлуi
қажет, педагогикалық негiзiнде салт-дәстүрiмiзге жақындатып оны рухани
өрлеу құралына айналдыру қажет.
Кез келген халықтың бүкiл адамгершiлiк – рухани өмiрi халық
педагогикасында екендiгiн әрбiр халық мойындайды. Осы заманғы тәрбиенiң
мәнi – халықтардың ғасырлық, прогресшiл, адамгершiлiк дәстүрлерiнiң
сабақтастығын нығайтуға мүмкiндiк туғызып отыр.
Нарықтық экономикалық жүйеге байланысты отбасындағы тәрбие
жетімсіздігінің кейбір себептері ретінде келесі жағдайларды алға тартуға
болады:
• көптеген еңбеккер отбасылардың экономикалық жағдайының әлсіздігі;
• қоғамдық өмір мәдениетінің төмендігі;
• отбасы анасы-әйел мойнына артылған екіталай – жұмыс орнында,
жанұяда – ауыртпалық;
• көптеген әлеуметтік-тұрмыстық және моральдық себептердің салдарынан
болып жатқан ерлі-зайыптылардың ажырасуы;
• бала тәрбиесінде ер адам әйел көмекшісі деген қоғамдық пікірдің
белең алуы;
• күннен-күнге шиеленісіп бара жатқан отбасы арасындағы бәсеке, дау-
дамай;
• отбасы мен мектеп арасындағы байланыстың күннен-күнге әлсіреуі.
Отбасындағы тәрбие мазмұны демократиялық қоғамның өзекті мүдде-
мұраттарына орайластырылады. Болашақтағы еңбектік, қоғамдық, отбасылық
өмірге бейім дені сау, психикалық болымды, адамгершілікті, иманды,
парасатты тұлға дайындау – отбасы міндеті. Жанұялық тәрбие мазмұнының
құрамды бірліктері ежелден белгілі бағыт-бағдарларды, тән-дене,
адамгершілік-имандылық, сана-сезім, эстетикалық, еңбек тәрбиесін
қамтиды, олар өз кезегінде жас әулетті экономикалық, экологиялық,
саяси, жыныстық білімдендіру істерімен толығып отырады.
1. Балалар мен жастардың отбасындағы тәрбиесі салауатты
өмір болмысына негізделіп, дұрыс ұйымдастырылған күн тәртібін, спорттық
жаттығуларды, дене шынықтыруларын т.б. қамтиды.
2. Отбасындағы сана – сезім тәрбиесі ата-аналардың өз балаларын
білімдермен байытып, соны ақпараттарға деген тұрақты қажетсінуін
қалыптастырып, оларды үздіксіз жаңалап бару ұмтылыстарын баулуға
негізделеді. Танымдық қызықсыну, қабілет, бейімділіктер мен нышандарды
дамытып бару бала тәрбиесіндегі ата-аналардың аса өзекті шаруасы.
3. Отбасындағы адамгершілік-имандылық тәрбиесі тұлға
қалыптастыру жолындағы қатынастардың бұлжымас төркіні. Бұл орайда алғы
шетке тартылатын мәселе мәңгілікті өзгермес адамзаттық мораль құндылықтары
– сүйіспеншілік, құрмет пен сыйластық, әділдік пен ар-намыс, қадір-қасиет
пен борыш сезімдерін тәрбиелеу. Адамгершілік сапа, қасиеттердің басқа да
түрлері: парасатты қажетсіну, тәртіптілік, жауапкершілік, дербестік пен
ұстамдылық та осы отбасында баулынады.
4. Отбасындағы эстетикалық тәрбие балалардың таланты мен
дарынын дамытуға бағытталып, өмір болмысы әсемдіктері жөнінде тағлым беруге
арналады.
5. Отбасындағы еңбек тәрбиесі балалардың болашақтағы адал
өмірінің негізін қалайды. Еңбектенуге отбасынан дағдыланбаған баланың
есейген кезде де бар есіл-дерті “жеңілдің астымен, ауырдың үстімен” жүріп,
шалқып өмір сүру.
Ата-аналар міндетіндегі отбасылық тәрбие –балалардың тән-дене
және рухани сапаларын қалыптастыру бағытындағы саналы да парасатты істерге
негізделген үздксіз жетіліп барушы процесс.
Отбасындағы тәрбие әдістері – бұл ата-аналардың өз баласының санасы
мен әрекет-қылығына педагогикалық ықпал жасаудың мақсатты көзделген жөн-
жосығы, жолы. Бұлардың бәрі де тәрбиенің жалпы әдістерімен теңдейлес,
дегенмен өз ерекшеліктеріне ие. Олар:
- әр балаға болған ықпал тұлғаның жекелеген нақты әрекет-қылығы мен
ақыл-парасатына икемделуінен даралықты келеді;
- тәрбие әдістерін таңдау ата-аналардың педагогикалық мәдениетіне
орайлас келіп, олардың тәрбие мақсатын тануына, өз қадір-қасиетіне
құндылықтық бағыт-бағдарына, өз жанұясында орнатқан қарым-қатынасына т.б.
тәуелді.
Осыдан да отбасылық тәрбие әдістері ата-аналардың тұлғалық сән-
сипатымен қайнай бітіскен және олардан ажыратыла қарастырылуы мүмкін емес.
Қаншама ата-ана болса, әдістер түрі де соншалықты: жылы сөзбен көндіру,
қорқыту, айқайлап үркіту, мақтау мен мадақтау, қаталдық құрсауына салу және
жазалау. Әдістер атан-аналар таңдаған тәрбиелік бағыт-бағдарға тәуелді
келеді: біреулері өз баласының тіл алғыштығын тәрбиелегісі келеді, осыдан
олардың әдісі ересектер талабын мүлтіксіз орындатуға бағдарланады. Екінші
біреулері дербес, өз бетінше ойлай білуге негіз болар тұлғалық қасиеттерді
орнықтыруды көздеп, осыған сәйкес әдістік жолдарды таңдастырып, қолданады.
Отбасылық тәрбие арасында ата-аналар баршаға бірдей ортақ жалпыланған
әдістерді пайдалану үрдіске айналған. Мұндай әдістер түрі келесідей
топтастырылған: сендіру (мақтау, мадақтау, балаға болашақта пайдалы да
қызықты мүддені түсіндіру арқылы); жазалау (қандай да көңіл рахатынан
айыру, ортадағы достық қатынасты үзу, ұрып-соғу); кей отбасыларда
педагогтар кеңесі мен тәрбиелік жағдайлар әдейі жасалып қолданылады.
Отбасындағы тәрбиелік міндеттерді атқарудың құралдары да әртүрлі. Олар
арасында кең қолданымдағылары: сөз, ауыз әдебиеті, ата-ана беделі, еңбек,
оқу, табиғат, үй тұрмысы, ұлттық салт-дәстүрлер, қоғамдық пікір, жанұядағы
рухани және материалдық болмыс, ақпарат көздері (газет, журнал, радио,
теледидар), күн тәртібі, көркем әдебиет, мұражайлар мен көрмелер, ойындар
мен ойыншықтар, дене шынықтырулар мен спорт, рәміздер, ерекше белгілер
(атрибут), қастерлі заттар, бұйымдар және т.б.
Отбасының мүшелерiнiң отбасылық мiндеттердi бөлiсуiнiң қажеттiлiгiне
байланысты отбасы өмiрiнiң түрлi саласындағы: шаруашылық-тұрмыстық,
адамгершiлiк-тәрбиелiк мiндеттердi ұсынады. Отбасы iшiлiк бiрлестiктегi
қызметтiң отбасы мүшелерiнiң – үлкендер мен жасөспiрiмдердiң өзара қарым-
қатынасын ортақтандыруда тәрбиешiнiң түсiнiгiнiң маңызы зор. Психологтар,
социологтар, педагогтар егер мұндай бiрлестiктегi қызмет болмаса, немесе ол
азды-көптi әлсiреген болса, отбасылық қарым-қатынастардың елеулi түрде
әлсiрейтiнiн, ал оның баланың жеке басының дамуына керi әсер ететiнiнiн
дәлелдедi.
1.3. Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың өзара байланыстылығы
Нарықтық қатынастарды ендiрумен байланысты Қазақстан Республикасында
өзгерiске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтiк-,мәдениеттiк жағдайлар жас
ұрпақ тәрбиесiнiң проблемаларын жаңаша ойластыруды талап етедi.
Ұлттық дәстүрлерден қол үзушiлiк тәрбиенiң қайнар көзiнен қол
үзушiлiкке әкелетiнiн, ұрпақтар байланысы мен сабақтастығын бұзатындығын,
адамгершiлiктiң құлдырауын, еңбектiң тәрбиелiк мәнiн құнсыздандыратынын
тарихи тәжiрибе қуаттауда. Осыған орай отбасы педагогикасымен байланысты
мәселелердiң маңызы ерекше.
Қазiргi кезде оқушылармен сыныптан тыс және оқудан тыс кезде
жүргiзiлетiн жұмысқа iс жүзiнде ешқандай көңiл бөлiнбей келгенiн атап айту
керек. Бұл ретте, қазiргi кезде өте әлсiз жүргiзiлетiн мектеп пен отбасы
қызметiнiң келiспеушiлiгiне ерекше көңiл бөлу талап етiледi. Ғалымдар
отбасы ықпалының, әсiресе оқытудың жоғары сатысында айтарлықтай болмайтынын
дәлелдеуде. Бұл жағдай ата-аналардың жұмыс бастылығымен, көптеген отбасының
материалдық жағдайын жасауға шектен тыс бағдар ұстауымен ал, оның
оқушылардың адамгершiлiк тәрбиесiне терiс ықпал ететiнiмен түсiндiрiледi.
Отбасы мен мектептiң тәрбиелiк үрдiстегi өзара бiрiн-бiрi толықтыруы көп
жағдайда жетiспей жатады.
Сондықтан қазiргi уақыттың маңызды мәселесі мектеп оқушыларының
тәрбиесiнде мектеп пен отбасының педагогикалық ынтымақтастығын толық жүзеге
асырудың қажеттiгi болып табылады. Отбасындағы ата-аналардың педагогикалық
мәдениетiн арттыру бағытындағы мектеп жұмысының жүйесi отбасындағы ата-
аналардың педагогикалық бiлiмдi өздiгiнен алуға басшылық жасауымен, ата-
аналардың жүргiзiлетiн жұмыстың ұжымдық, топтық және жекелей түрлерiмен
ұштастыруға, ата-аналарға құрмет пен қарай талап қоюЈа оңды тәжiрибеге
сүйенуге негiзделедi.
Ата-аналардың педагогикалық мәдениетiн көтерудiң мектептегi жүйесi
олардың өз бетiмен бiлiмiн көтеруiне және олармен жүргiзiлетiн жекелеген,
топтасқан, ұжымдық жұмыс түрлерiне, ата-аналардың тәрбиесiндегi талаптарына
құрметпен қарауға, отбасы тәрбиесiндегi тәжiрибесiне сүйенуге негiзделедi.
[12;19;25;37;59;75;77]
Әлеуметтiк институт ретiнде отбасының тарихи дамуының нәтижесi оның
қызығушылығы мен ынтасының есебiн алу негiзiнде отбасында баламен қарым-
қатынасты қалыптастыруда басты рөл атқарады.
Сондықтан отбасылық байланыстардың маңызды мәселесi (мейлi ол бала
немесе үлкен кiсi болсын) жеке бастың бағдарын айқындайтын тұлғалық-
мағыналық қатынастар болуы керек. Қатынастардың бұл түрi, әдетте отбасы
мүшелерiнiң бiрлестiгi қызметiн белгiлегенде пайда болады. Тұлғалық-
мағыналық өзара қатынастардың психологиялық тетiгiнiң бiрi өзара
түсiнiстiктiң негiзiн тудыратын, дүниенi бағалауда және көзқарастарды өзара
келiсушiлiкке әкелетiн, басқа адамның бағытына ыңғайласуға қабiлеттiк –
идентификациялау (ұқсас болу) тетiгi болып табылады. Отбасылық педагогикада
тәрбиенiң негiзiне iзгiлiк ұстанымдары алынған болса, дұрыс, үйлесiмдi
құрылған отбасышiлiк қатынастардың жүзеге асырылуы мүмкiн деп санайды.
Мұндай отбасында, әдетте достыққа, жылы жүректiлiкке, қамқорлыққа
негiзделген өзара қарым-қатынас орнайды да, өзара бiрiн-бiрi құрметтеп, бiр-
бiрiне және әрқайсысы өзiне талап қоя бiлетiн болады. Осының бәрi тұтаса
келiп, бұларсыз балалардың iзгiлiк-адамгершiлiк тәрбиесi үшiн қажеттi
жағдайларды жасауға болмайтынын отбасылық әлеуметтiк- психологиялық
жағдайдың ауадай қажеттiгiн туғызады.
Үй жағдайындағы тәрбиелiк үрдiстердi ұйымдастыруды қоғам арқылы
тiкелей реттелiнетiн және бағытталынатын мектептегi тәрбиемен салыстыруға
болмайды.
Сонымен бiрге әрбiр отбасында тәрбиенiң белгiлi бiр объективтi түрде,
кейде тiптi оны түсiнбей-ақ қалыптасады. Кейбiр жағдайда отбасында
тәрбиенiң мақсаттарын, нақты мiндеттерiн түсiнуге болады да, ал баланың
қатынасында неге рұқсат етiледi, неге рұқсат етiлмейтiнiнiң есебi
алынбастан, тәрбиенiң әдiстерi мен тәсiлдерiнiң есебiн алмай қолданылады.
Отбасының тәжiрибесiнiң тәрбиелiк ықпал ету жүйесi және тәрбиесiнiң 4
тактикасын бөлiп алып қарауға тура келедi. Ол: әмiршiлдiк, үбектеу,
араласпау және ынтымақтаса қызмет ету.
Отбасындағы әмiршiлiк (өктемдiк). Отбасы мүшелерiнiң бiрiнiң
(үлкендерге көбiрек қатысты) оның басқа мүшелерiнiң ынтасы мен жекебастық
қасиеттерiмен сезiмiн үнемi басып тастауынан пайда болады. Белгiлi бiр
шешiмдердi орындату мақсатында ата-аналардың өз балаларына талап қоятыны
және солай iстеуi керектiгi өзiнен-өзi белгiлi. Бiрақ көп талап қоюшылық
өрескел қысымға мәжбүр етуге айналады. Өз кезiнде А.С. Макаренко отбасылық
қатынастарға қарсы тұратын тәрбиенiң сенiмдi және дұрыс формуласын ұсынғаны
белгiлi: көп талап қоюшылық – көп құрмет және сенiм. Ықпал етудiң барлық
түрiнiң iшiнен ата-аналар тек бұйрық беру мен күштеудi ғана жөн деп санаса,
онда олар баланы күштеуге мәжбүр етушiлiкке, оның қарсы жауап беру
қарсылығына кездеседi. Баланың қарсылық көрсетуi: екiжүздiлiк, алаушылық,
өрескелдiк, жасаушылық, кейде ашық өшпендiлiкке баруына да мәжбүр етуi
мүмкiн. Ата-аналардың жалтақсыз өмiрi баланың қызығушылығы мен пiкiрлерiне
құлақ аспау, баланың өзiне қатысты мәселелердi шешуде оның құқығына нұқсан
келтiру, оның жеке басын қалыптастыруда елеулi сәтсiздiкке әкелiп
соқтырады.
Отбасылық өзара қатынастарда жиi кездесетiн тәрбие түрiнiң бiрi –
шамадан тыс қамқорлық.
Отбасылық шамадан тыс қамқорлық немесе өбектеу – бұл ата-аналар өзiнiң
еңбегiмен баланың барлық қажеттiгiнiң қанағаттандырылуын қамтамасыз етумен,
барлығын өз мойына алуымен баланы қандай да болмасын қамқорлықтардан
(өбектеуден) күш салушылықтан қорғайтын қатынастар жүйесi. өкiнiшке орай,
мұндай тәрбие беру кезiнде баланың жеке басын белсендi түрде қалыптастыру
туралы мәселе екiншi жоспарға шегiнедi. Шамадан тыс қамқорлықтың нәтижесi
балада ынтасыздықты, iстi өздiгiнен атқаруға зауқының болмауын қалыптастыру
болып табылады. Өйткенi мұндай балалар, әдетте өздерiне қатысты
мәселелердi, сонымен қатар тәрбиенiң жалпы проблемаларын шешуге
қатыстырылмайды. Оның себебi тәрбиелiк әрекеттердiң орталығында баланың
қажетiн қанағаттандыру, оны қиындықтардан қорғау сияқты проблеманың болуы.
Тәрбиенiң тәсiлi ретiнде отбасылық өзара қатынастардың келесi түрi
қол сұқпаушылық болып табылады. Отбасындағы тұлғааралық қатынастардың бұл
жүйесi мүмкiндiктi тануға және тiптi үлкендер мен балалардың бiр-бiрiне
тәуелсiз болуының мақсаттылығына құрылған. Қатынастардың бұл түрi жақсы
жабдықтауды қалайтын және олармен бiрге болғанда жан күйзелiсiн талап
ететiн баланың өмiрi мен тағдырына белсендi араласудан бас тартатын
тәрбиешiлер ретiнде ата-аналардың енжарлығы негiз бола алады. Нәтижесiнде
ата-аналар отбасылық проблемелардың бәрiнен шет қалған енжар жеке тұлғаны
қалыптастырады. [34;37;42;51;59;79;81;82]
Отбасындағы өзара қатынастардың өзiнде тәрбие тәсiлiнiң алғышарты
мен нәтижелерi ретiнде көрiнетiн төртiншi түрi – ынтымақтастық.
Ынтымақтастық отбасындағы тұлғааралық қатынастардың жалпы мақсаттарымен
және мiндеттерiмен, қызметiмен, оның ұйымдастыруымен және жоғары
адамгершiлiк құндылықтарымен кiрiгуiн қолдайды. Өзара қатынастардың жетекшi
түрi ынтымақтастық болып табылатын отбасы ерекше сапаға ие болады, дамудың
жоғары деңгейлi тобы – ол жекелiктiң дамуын қаламайды ұжымда болуды
ұнатады. Мұндай отбасы мүшелерiнiң арасында байланыстар орнату отбасының
әрбiр мүшесiнде жоғары iзгiлiк – адамгершiлiк сапаларды бекiтуге,
отбасындағы үлкен және кiшi жастағы ұрпақтар арасындағы тұлғааралық өзара
әрекеттердi қалыптастыруға әкеледi. Өзара әрекеттерде болуды
берiктендiрудiң басы бiрге күйзелу негiзiнде, бiрлескен қызмет әркеттерi
негiзiнде басқалармен қоса сезiну ретiндегi отбасы мүшелерiнiң осындай
әсерленушiлiк жайының көрiнiс табуынан болады. Сөйтiп, ұрпақтардың
ынтымақтастығы бiрлескен көңiл-күйiнiң, жалпы қуаныштың, немесе
сәтсiздiктiң, үмiттiң, арманның негiзiнде құралады.
Қазiргi мына бiздiң нарықты – экономика заманымызда қылмыс көбейiп
барады, сол қылмысты топтар арасында жастар көптеп қатысуда.
ІІ Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайын-дағы
интеграциясын жүзеге асыру жолдары
2.1. Қазіргі кездегі мектепте, жанұяда, қоғамдық ұйымдарда тәрбие
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері
Қазақ педагогикалық энциклопедия сөздігінде отбасы тәрбиесі ұғымы
былайша түсіндіріледі: “Отбасы тәрбиесі – туысқандық қарым-қатынастар мен
тұрмыс жайттары балаға үздіксіз ықпал етуші тәрбиелік күш болып табылады.
“Отбасы тәрбиесінің мәнін ашу үшін “тәрбиелеу” және “әлеуметтендіру”
ұғымдарын байланыстырып түсіндіру қажет. Ұлы ғұлама әл-Фараби “Бақытқа
жету жолында” деген еңбегінде: “Тәрбие деп – халықтардың бойына білімге
негізделген этикалық ізгіліктер мен өнерлерді дарыту деген сөз” деп
анықтама береді.
Демек, тәрбие - бұл қоғам талабына сай адамды қалыптастыруда белгілі
бір мақсатқа сәйкес жүйелі әрі саналы түрде әсер ету болып табылады екен.
Тәрбие қоғамдық өмірдің жалпы және қажетті категориясы болып табылып
тәрбиенің мақсат-мазмұны, ұйымдастыру түрі, әдісі қоғамдық қатынастардың
тарихи дамуына сәйкес өзгеріп отырады.
Кейде “тәрбиелеу” ұғымы “әлеуметтендіру” ұғымымен сәйкестендіріліп
түсіндіріледі. Әлеуметтендіру – латынның “социалус” деген сөзінен
аударғанда “қоғамдық” деген мағынаны білдіреді. Яғнм, қоғамдандыру немесе
қоғамда өмір сүруге икемдеу деген сөз. Соңғы жылдары жарық көрген
философиялық әдебиеттерде: “Әлеуметтендіру – индивидті ұрпақтан-ұрпаққа
беріліп отыратын еңбек тәжірибелерін, білім мен мнез-құлық нормаларын,
құндылықтар мен дәстүрлерді меңгеруге және әрі қарай дамытуға бейімдеу.
Сондай-ақ, индивидті қоғамдық қарым-қатынас жүйесіне ендіру және оның
бойында әлеуметтік қасиеттерді қалыптастыру болып табылады”- деп анықтама
берілген.
Әлеуметтендіру тәрбие жүйесінде жеке тұлғаны белгілі бір әрекетке
түсіру кезінде жүзеге асырылады. Оған бірнеше әсер етуші факторларықпал
жасайды. Олар отбасы, отбасынан тыс тәрбиелік мекемелер және оқу орындары,
еңбек ұжымдары, қоғамдық ұйымдар, жолдастар, таныстар және т.б. Соның
ішінде негізгі фактор тәрбие болып табылады. Бүгінгі нарықтық қатынас
отбасына және ондағы тәрбие үрдісіне үлкен әсерін тигізіп отыр. Өмір
тәжірибелері мен ғалымдар зерттеулері (А.А.Вербицкий, Э.Д.Днепров т.б.)
отбасы тәрбиесінің мынадай даму тенденцияларын бөліп көрсетуге мүмкіндік
береді.
1 тенденция. Отбасы тәрбиесінің әлеуметтік тенденциясы.
Нарықтық қатынас жағдайында жеке тұлғаның қалыптасуында отбасының жаңа
тұрғысындағы ролі айқындалып келеді. Ол отбасының әлеуметтік ролі. Бүгінгі
отбасы нарық талаптарын мойындап, қоғам ағынымен өмір сүруге бейімделе
бастады. Тіпті, нарықтық қатынас кезеңінде отбасына қатысты жаңа
экономикалық ұғымдар пайда болып қолданылуда. Бүгінгі әрбір отбасының
материалдық экономикалық жағдайы ең алдымен осы жоғарыда келтірілген
мәселелердің шешілуіне байланысты болып отыр. Әлеуметтік жағдайы жақсы
отбасыларындағы балалар жоғарғы сапалы ақылы мектептерде білім алып, өнер,
спорт және басқа тәрбие институттарында тәрбие алуға мүмкіндік алды. Отбасы
тәрбиесі мен балалар болашағын жоспарлау ең алдымен әрбір отбасының
әлеуметтік жағдайына қарай жүзеге асады.
2 тенденция. Тәрбиенің индустриялылығы тенденциясы яғни бүгінгі қоғам
өміріндегі өндірістік қатынастардың жан-жақты дамып, мектеп пен отбасы
өміріне ықпал жасауы.
Қоғамның мәдени даму деңгейіне байланысты мектеп пен отбасы тәрбиесі
өзгеріске түсті. Қазіргі өзіміз ғұмыр кешіп отырған қаланың балаларына
қарасақ, тіптен өзгеше, оларды тәрбиелеу күрделірек. Өйткені, қазіргі
компьютерлендіру заманында балалардың алатын ақпарат көлемі бұрынғыдан да
көп. Соған байланысты, балаға тәрбие беруші адамдардың білімі, тәжірибесі
өткен сайын үлкен жауапкершілікті талап етеді. Сонымен қатар әрбір отбасы
қоғамда пайда болған өндіріс құралдарын пайдалануға мүмкіндік алды. Оған
әрбір отбасында компьютердің пайда болуы, жоғары сапалы фотоаппараттар мен
бейнекамералар және т.б. құралдардың күнделікті тұрмыста қолданылуы дәлел
бола алады. Бұл ұғым “қоғам ( мектеп ( отбасы” бағытымен жүзеге асуда.
3 тенденция. Отбасы тәрбиесіндегі баланың субъектілік ролі.
Бүгінде қазақ балаларының психологиясы мен мінез-құлқында, жүріс-
тұрысында өзгерістер пайда бола бастады. Ұлттық балаларымызға тән ұяңдық,
үлкеннің алдын кеспей, тіл алғыштық, т.б. қасиеттерді қолдай отырып,
бүгінгі нарықтық қатынас тұсындағы қарым-қатынаста қажетті көпшілдік,
белсенділік, өз пікірі мен ойларын дәлелдеуге талпынушылық, алға
ұмтылушылық және т.б. осындай қасиеттерді балалар бойында қалыптастыру
қоғам мәселесіне айналып отыр. Әрбір отбасы баланың жан-жақты дамып жетілуі
үшін тәрбие институттарының бар мүмкіндіктерін қолдануда.
4 тенденция. Мектеп пен отбасының ынтымақтастығы тенденциясы.
Бүгінде отбасы мектеппен ынтымақтаса әрекет етуге өте ынталы болып
отыр. Ата-аналар балалары жоғары білім алып, жан-жақты дамуы үшін ең
таңдаулы мектептерге, тіпті жоғары ақылы мектептерге оқытуға беруде.
Оқушылардың ұлттық тәрбие алуымен қатар әлемдік тәрбие жетістіктерін
пайдалануы үлкен сұранысқа ие. Бұл отбасы өмірінде өз орнын көрсетуде.
Бұл отбасының даму тенденциялары бүгінгі нарықтық қатынас ықпалын
тындап отырғандығы белгілі. Осы тенденциялар оқушыларда гумандық
қасиеттерді қалыптастыруда басшылыққа алатын бірнеше қағидаларды айқындауға
мүмкіндік берді. Олар:
1.Оқушыларда гумандық қасиеттерді қалыптастыруда қоғам мектеп, отбасы
және басқа да арнаулы институттардың тәрбиелі мүмкіндіктерін интеграциялау.
2.Тәрбиені гуманизациялау. Оқушылар бойында жоғары интеллектуалдық,
материалдық азаматтық қасиеттерді қалыптастыруда әрбір баланы қоғамның ең
жоғарғы әлеуметтік байлығы, құндылығы деп санап, онымен гумандық қарым-
қатынас жасау.
3.Мектептің педагогикалық ұжымының отбасымен тығыз байланыс жасай
отырып, әрбір баланың қабілетін толық ашу мен дамытуға мүмкіндік жасауын
даралау мен жалпылау.
4.Мұғалімдер мен оқушылардың және ата-аналардың белсенділігін,
бастамшылдығын арттырудың демократияландыру.
Отбасы тәрбиесінің дамуы, оның қоғаммен, ортамен байланысы келелі
мәселе ретінде басты назарда болып келген.
Өтпелi кезеңдегi жасөспiрiмдер тәрбиесiнiң мақсаттары мен мiндеттерi
қайта қарайтын, оның орнын айқындайтын уақыт келдi. Бүгiнде стратегиялық
бағдарлы тұлғалық ойлардың шығармашылық түрлерiн қалыптастыратын,
Қазақстан Республикасы халықтары арасында бейбiтшiлiк пен татулықты
орнатуға қабiлеттi, қоғамды iзгiлiктi адамгершiлiк тұрғыдан жаңартудың
әлеуметтiк-экономикалық мiндеттерiн жүзеге асыруға жәрдемiн тигiзетiн
жаңа тұрпатты тәрбиелеудiң ғылыми әдiстемесiн жаңа тұжырымды ғылыми
негiзде жасаудың қажеттiгi алға қойылып отыр.
Бүгiнде тәрбиеге жаңаша көзқарас мәселесi оны iске асырушы мұғалiмдерге
де жаңа талаптар қойып отыр, яғни ұстаздың жеке басының үлгi-өнегесi,
рухани сапалық қасиеттерiнiң жоғары болуы, болмасы мен бiлiм өресiнiң
биiктiгi, кеңдiгi, оқушылар бойында ұлттық менталитеттi қалыптастыруда
шешушi рөл атқаратыны ғылыми дәйектiлiкпен баяндалған. Тәрбие iсi оқушы
мен мұғалiмнiң өзара қарым-қатынасына құрылатын болғандықтан, олардың
өзара әрекеттесуi әлеуметтiк ортада iске асырылады. Баланың басқалармен
қарым-қатынасы, өмiр сүруi, өмiрге деген көзқарасы, түсiнiгi осы ортада
қалыптасады.
Сонымен бiрге мектепте қоғамға пайдалы iстердiң бәсеңдеуi оқушылардың
бiлiмге, өнерге деген қызығушылығын төмендеттi, сондай-ақ мектептердегi оқу-
тәрбие iсiнде етек алған формалистiк көзқарас, тәрбие жұмысын бiр мерзiмде
жүргiзiлетiн науқанға айналдыру, оқу бағдарламасының, жоспарының және
оқулықтардың бiр сарындылығы, оқыту мен тәрбиелеу әдiстерiн қолдануда
жыныстық және басқа тән дербестiк ерекшелiктерге көңiл аудармау, балаларға
тек бедел арқылы ықпал етуге негiзделген әкiмшiлiк, өмiр етушiлiк сияқты
келеңсiз жағдайлар тұлғаны еркiндiгiнен айырды. Ол оқушылардың бойында
тәрбие мәселесiне керi көзқарас туғызды. Сондықтан оқушылардың көпшiлiгi
жеке басының ерекшелiктерi мен икемдiлiктерiн дамытуға мектеп мүмкiндiк
бермейдi деп санайды.
Тәрбиелiк қарым-қатынаста оқушылар мен мұғалiмнiң iс-әрекетiн ғылыми
тұрғыда ұйымдастырудың маңызы зор. Iс-әрекеттi ұйымдастыруда ең алдымен
белгiлi мақсат көзделуi керек. Мақсат iс-әрекет арқылы жүзеге асырылады.
Мектептегi iс-әрекеттер сыртқы формасы жағынан оқу әрекетi, сыныптық және
мектептегi iс-шаралар, сыныптан тыс әрекеттер (үйiрме, клуб, секция
жұмыстары) болып бөлiнедi. Ал мазмұны, бағыты жағынан: ақыл-ой, дене-қимыл,
эмоциялық ерiк, адамгершiлiк-моральдық, қасиеттiк iс-әрекет болып бөлiнедi,
сондай-ақ топ басқарушылық-ұйымдастырушылық iс-әрекет, орындаушылық қарым-
қатынастық iс-әрекеттерi бар.[76;81;82;87;105]
Мектепте оқудан тыс уақытта оқушының таңдауына сәйкес келетiн, олардың
қабiлетi мен iшкi қажеттiлiгiн қамтамасыз ететiн iс-әрекеттердi ұйымдастыру
көзделедi. Соған сай олардың қабiлетiн ашуға мүмкiндiк туғызатын спорт,
дене еңбегi, қолөнер, көркемөнер, техникалық шығармашылық т.б. iс-әрекетке
үйрету үйiрмелерi мен секциялар ұйымдастырылады. Әр оқушы кез келген
үйiрмеге, секцияға, клубқа өз жүрегiнiң қалауымен қатысып, өзiнiң жеке
басына тән қасиетiн, яғни өзiндiк менiн басқаларға танытуға мүмкiндiк
алады.
Мектепте ұйымдастырылатын iс-шаралардың әр жасөспiрiмнiң дүниетанымын
қалыптастыру, өмiр жайындағы түсiнiгiн кеңейтудi көздеп, жеке басына тән
қасиетi мен қабiлетiн ескере отырып жүргiзiлуi керек.
Оқушылармен сабақтан тыс жүргiзiлетiн жұмыстары көбiнен сабақтан тыс
немесе сыныптан тыс жұмыс деп аталады. Бұл жұмыс мұғалiм сабақ үстiнде
жүзеге асыратын тәрбие жұмысын толықтыра және тереңдете отырып, ең алдымен
оқушылардың қабiлеттерiн неғұрлым ашудың, олардың белгiлi бiр нәрсеге
қызығушылығы мен ынтасын оятудың құралы ретiнде қызмет атқарады, ол
оқушылардың бос уақытын ұйымдастырудың формасы болып табылады және олардың
адамгершiлiк мiнез-құлыққа жаттығуын ұйымдастырудың негiзi ретiнде қызмет
атқарады.
Оқыту процесiнде қазiргi кездегi тәрбиенiң күрделi де көп қырлы
мiндеттерiн толық көлемде жүзеге асыру мүмкiн емес. Сабақтан тыс
жүргiзiлетiн әр түрлi тәрбиелiк iс-әрекет қажет. Ол әдетте сыныптан тыс
және мектптен тыс жұмыс болып бөлiнедi. Сыныптан тыс жұмысқа мектеп
оқушыларымен сабақтан тыс кезiнде жүргiзетiн, тәрбие мен бiлiм беру
сипатында ұйымдастырылған, әр мақсаты бағыты бар сабақтар жатады. Бұл
сабақтар кәзiргi кезде тәрбие берудiң жалпы жүйесiнiң алсырамас бөлiгiн
құрайды. Олар жан-жақты дамуға, бос уақытты ақылға қонымды ұйымдастыруға
септiгiн тигiзедi.
Қазiргi кезде тәрбие жүйесiнде мектептен тыс жұмыстар едәуiр орын
алады. Бұлар мектептен тыс мекемелер – балалар кiтапханалары, медакадемия
мұражайына саяхат, жасөспiрiмдер көрермендердiң театрлары өткiзетiн тәрбие
және бiлiм беру сабақтары, сонымен қатар мәдени ағарту шаралары. Мұны,
әдетте, мектептен тыс мекемелер, мектептер және кәсiпорындар мен мекемелер,
оқу ұйымдардың қоғамдық ұйымдары ұйымдастырады. Мектептен тыс жұмысқа
белгiлi бiр мәнде оқушылармен отбасында жүргiзiлетiн тәрбие жұмысын да
жатқызуға болады.[68;70;73;76;86;99]
Демек, балалардың, жасөспiрiмдердiң, бозбалалар мен қыздардың
мектептен тыс өмiрi мен iс-әрекеттерi көп салада – отбасында, мектепте,
мектептен тыс тәрбие мекемелерiнде, көшелерде, әлеуметтiк қатынастың керi
өрiс алған әсерлерiнде өтiп жатады.
Сыныптан тыс сабақтардың мазмұны мен ұйымдастырылуын мектептiң оқу-
тәрбие мiндеттерiне бағындыру қажет. Үйiрмелiк және бұқаралық сыныптан тыс
жұмыс үшiн жалпы бiлiмдi және дүниетанымды кеңейтуге, адамгершiлiк және
еңбек тәрбиесiн беруге саяси сананы, эстатикалық талғамды және дене қуатын
дамытуға септiгiн тигiзетiн материал iрiктеудiң маңызы зор.
Сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға қойылатын талаптардың бiрi –
олардың алуан түрлi және жаңа болуы. Оқушылар бiр сарынды сабақтарға ынта
көрсетпейдi, оларға қатыспайды, оларды өткiзген кезде тәртiп бұзады.
Оқушылар үйiрме сабақтарына, ертеңгiлiктерге, оқушылар конференциясына
ықыласпен барулары үшiн онда тартымдылық алуан түрлiлiк, жаңалық болуы
керек. [95;97;101;107;114;116;120]
Ұйымдастырушының жұмысындағы буын-сынып жетекшiлерiне, мектеп
ұйымдарына тәрбие жұмысын жоспарлауға көмек көрсету, ол сыныптан тыс
жұмыстың формалары мен әдiстерiн таңдауға жәрдемдеседi, мұғалiмдердiң күш-
жiгерлiгiн бiрiктiредi. Ұйымдастырушылар, әдетте педагогикалық бiлiмдердi
насихаттау жөнiнде, ата-аналар мен жұртшылықтың педагогикалық мәдениетiн
көтеру жөнiнде үлкен жұмыс өткiзедi. Осы мақсатпен олар мектепте жақын
маңдағы орналасқан тұрғын үй коммуналдық бөлiмнiң қызыл мүйiздерiнде
лекциялар, әңгiмелер ұйымдастырады.
Ұйымдастырушының мектеп, отбасы, жұртшылық, өндiрiс ұжымдарының,
қоғамдық ұйымдарының тәрбиелiк күш-жiгерлерiн тұтастыруды қамтамасыз
етудегi рөлi ерекше зор. Ол нақты жағдайларды есепке ала отырып, ата-аналар
жиналыстары, оқушылар мен жас жұмысшылардың бiрлескен еңбек iстерi,
оқушылардың озаттарымен кездесулерi ата-аналарды үйiрмелерге, секцияларға
жетекшiлiк етуге тарту сияқты формалар мен әдiстердi шығармашылықпен
пайдаланады, кәсiпорындардағы отбасыға және мектепке көмек көрсету және
мектеп микроауданындағы тәрбие жұмысы тұрақты байланыста болады. Жастарды
тәрбиелеуде бiрлескен жұмыстың табысты болуы ата-аналардың, ата-аналар
комитеттерi, мектепке көмек көрсету ұйымдары және тұратын жерiнде көмек
көрсету мүшелерiнiң педагогикалық мәдениетiн көтеруге көп байланысты.
Сабақтан тыс, мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушылардың iс-
әрекетiнде педагогикалық бiлiмдердi насихаттау ерекше үлкен орын алады. Бұл
жұмысты ол мектептен тыс мекемелермен, кәсiпорындарды және мекемелердiң
қоғамдық ұйымдармен тығыз байланыса отырып өткiзедi.
Оқушылармен оқудан тыс жұргiзiлетiн тәрбие жұмыстарының барынша
көптiгiне қарамастан жүзеге асырылатын бiрқатар ортақ ұйымдастыру
формаларын бөлiп көрсетуге болады. [105;107;111;118;124]
Салтанатты кештер мен мерекелер – бұлар қалың көпшiлiктi қамту,
әзiрлiк жұмысына барлық сыныптарды тарту тән. Бiрнеше параллель сыныптары
бар iрi мектептерде көбiнесе қос параллель сыныптар бiрiктiрiледi. Осындай
бiрiктiру мектеп мекемелерiне әзiрлiктi жақсырақ ұйымдастыруға, оқушылардың
жас ерекшелiктерi мен көңiл қалауларын ескертуге көмектеседi. Тақырыптық
кештер мен ертеңгiлiктер ең алдымен бiр нәрсенi бiле түсуге бағытталады
және белгiлi бiр арнаулы жеке тақырыпқа айналады. Олар бiр сыныптағы
оқушылардың инициативасымен және күшiмен де өткiзiледi.
Елiмiздiң атақты адамдарымен және мектепке шақырылған өзге де
адамдармен кездесулер. Мұндай кездесулер салтанатты тақырыптық кештермен
және ертеңгiлiктермен табиғи үйлесе алады. Бiрақ, мысалы, оқушыларды
өмiрлiк жолдарын таңдауға жақсырақ әзiрлеу мақсатындағы сынып оқушыларының
әр түрлi мамандық өкiлдерiмен кездесуi сияқты арнаулы тәрбиелiк мақсаттағы
кездесулер болады.
Сабақтан тыс жұмысты өткiзудiң формасын таңдағанда ең әуелi тәрбие
жұмысының нақты мақсаттары мен мiндеттерiн есте ұстау жөн, ұйымдастыру
тәсiлдерiнiң бiразы көбiнесе шағын шеңбердегi тәрбиелеу мiндеттерiн шешу
үшiн қолданылатыны күмәнсiз. Мысалы, этикалық әңгiмелер көбiнесе
адамгершiлiк тәрбие мақсаттары үшiн қолданылады.
Екiншi бiр ұйымдастыру жұмысы неғґрлым кең шеңбердегi тәрбиелеу
мiндеттерiн шешуге қолданылады. Мысалы, кештер мен ертеңгiлiктер, байқаулар
мен конкурстар, көрмелер мен экскурсиялар, лекциялар мен әңгiмелер тағы сол
сияқты.
Сабақтан тыс жұмысының жоғарыда таңдалған жұмыстарының бәрi оқушыларды
жаңа бiлiмдермен байытады, олардың ақыл-ойын және ақыл-қабiлеттерiн дамыта
отырып, оқушылардың ой-өрiсiн кеңейтуге өз үлестерiн қосатыны анық. Олардың
бәрi жалпы тәрбие беруге бағытталуы негiзiнде адамгершiлiк тәрбие беруге де
көмектеседi. Мiне, сондықтан, сабақтың үстiнде iздену мәселесiн алға мiндет
етiп қойып, оны шешуде түрлi ойындарды пайдалана бiлсек, сабақтан тыс
жұмыстар бұларды толықтыра түсуге арналады. Кештер, әдетте пәндiк кештер,
сұрақ-жауап кештерi, мейрамдарға арналған жалпы кештер мен ертеңгiлiктер
тағы басқа сияқты бiрнеше саладан тұрады.
2.2 Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың интеграциясын
ұйымдастыруды дамыту жолдары
Отбасы – адам үшін ең жақын әлеуметтік орта. Отбасы белгілі
дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралар мен салт-дәстүрлердің
сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет өмірмен, қоршаған ортаментанысып,
мінез-құлық нормаларын игереді. Ол баланың азамат болып өсуінің негізі
болып табылады.
Отбасының басты қызметі – бала тәрбиелеу. Отбасы тәрбиесі – бұл жалпы
тәрбиенің ең басты бір бөлігі. Отбасы – апасы бірқатар өлшемдермен
анықталатын бала өмірі мен дамуының ортасы. Отбасының әлеуметтік-мәдени
өлшемі ата-аналарының білімділік деңгейімен және олардың қоғам өміріне
қатысуымен анықталады. Отбасының әлеуметтік-экономикалық өлшемі дүние-
мүліктік сипаттамасы ең және ата-аналарының жұмыспен қамтылуымен
анықталады. Техникалық-гигиеналық өлшемі өмір сүру жағдайымен, баспананың
жабдықталумен, өмір салтының ерекшелігімен анықталады. Демографиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
интеграциясы
Мазмұны:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайындағы
интеграциясының маңызыдылығы
1.1. Қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат-міндеттері мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Мектептегі, жанұядағы, қоғамдық ұйымдардағы тәрбие процесі,
оның ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
1.3. Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың өзара байланыс-
тылығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
ІІ Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайын-дағы
интеграциясын жүзеге асыру жолдары
2.1. Қазіргі кездегі мектепте, жанұяда, қоғамдық ұйымдарда тәрбие
жұмысын ұйымдастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың интеграциясын
ұйымдастыруды дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3.Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдарды интеграциялау әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі: . Бүгiнгi тәуелсiз мемлекетiмiздегi жаңа
қоғам мүддесiне лайықты, жан-жақты жетiлген, бойында ұлттық сана мен ұлттық
психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсiру – отбасының, орта және
жоғарғы бiлiм беру ошақтары мен барша халықтың мiндетi. Бұл процестiң
стратегиялық негiздерi Қазақстан Республикасы Президентi Н.Ә.Назарбаевтың
халықтық жолдауындағы Қазақстан - 2030 стратегиясында (1997); Қазақстан
Республикасы Бiлiм туралы заңында (1999); - Бiлiм беру жүйесiнiң басты
мақсаты, ұлттық мәдениетiмiз бен халық педагогикасының негiзiнде, әрбiр
жеке тұлғаның қалыптасуына қажеттi жағдай жасау – деп көрсетiлген. Осы
тұжырымдарды Бiлiм және ғылым қызметкерлерiнiң II-шi съезiне (2001)
қатысушылар алдында сөйлеген Президент: - Бiлiм беру iсiндегi рухани
дәстүрлердi сақтап, жаңаша жетiлдiре дамыта беру керек. Бұл жүйедегi –
оқыту мен тәрбиелеудiң бiрлiгi – үзiлiп қалды. Сiздер мен бiздер тек
болашақ буындарды ғана емес, жалпы азаматтық қадiр-қасиеттердiң мәнi мен
маңызын түсiнетiн, жаны да, тәнi де таза бiлiмдi азаматтар тәрбиелеуге
мiндеттiмiз. Олардың отаншылдық сезiмдерiн тәрбиелеуде, бiлiм берудiң
мектепке дейiнгi жүйесi мен жоғары оқу аралықтарын үндестiре ұйымдастыру,
көкейкестi мәселе болып табылады, - деп атап көрсеткен едi.
Қазіргі кезде отбасы мәселесі әлемдік деңгейде қарастырылуда оған
“Балалар құқығы туралы Конвенция” (1995), Қазақстан Республикасының “Білім
туралы заңы” (1999), “Балабақшадағы 5-7 жастағы балаларды мектепалды
даярлау бағдарламасы” (1999), Қазақстан Республикасының “Балалардың құқығы
туралы заңы” (2002), “Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім
беруді дамыту тұжырымдамасы” (2004) сияқты құжаттар дәлел бола алады. 2004
жылы ақпан айында Үкіметтен қолдау тапқан Білім тұжырымдамасы – үздіксіз
білім беру жүйесінің алғашқы сатысы балабақшадан бастап, орта білім алатын
жасөспірімдерді оқыту-тәрбиелеу мәселесін жоспарлы түрде шешіп, отбасына
педагогикалық көмек беруді мақсат етеді. Ал, ата-ананың педагогикалық
білімінің неғұрлым жоғары болуы олардың қоғам алдында өз балаларының тәлім-
тәрбиесі үшін жауапкершілігін арттырады. Сондықтан да, баланы жағымды
ортада тәрбиелеу мен оқыту қазіргі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі
болып табылуда.
Болашақ бүгiннен басталатынын тереңiрек зерделесек, жастар тағдыры,
жан-жақты жетiлген ұрпақ тәрбиелеу мәселесi қашан да халқымыздың басты
арман-мұраты болып келгенi даусыз.
Ел болам десең, бесiгiңдi түзедеген М.Әуезовтың аталы сөзi отбасы
тәрбиесiнiң маңызын көрсетедi. Бала тәрбиесінің негізі – бұл оның отбасы.
Осы шағын әлеуметтік топ, бала үшін өмір мектебі. Отбасындағы ата-ана –
баланың өмірлік ұстазы және тәрбиешісі. Баланың болашағы, білімі, мәдениеті
отбасындағы ата-ананың сіңірген еңбегіне, тәлім-тәрбиесіне байланысты.
Қазiргi уақытта ұрпақ тәрбиесi туралы мәселеге, мүлдем жаңаша
психофизиологиялық көзқараспен қарауды, замана сипаты ерекше талап етуде.
Бүгiнгi таңда жалпы адам тәрбиесiне де, сонымен бiрге келешек ұрпағымыздың
тәлiмiне де, халық педагогикасының тигiзер жерлерiн, тiптi ештемемен
салыстыруға келмейдi. Бұл жайында ғұлама-педагогтар (А.Байтұрсынов,
М.Жұмабаев, М.Әуезов, Ж.И.Намазбаева, Х.Арғынбаев, Қ.Жарықбаев,
С.Ұзақбаева, С.Қалиев, Қ.Қожахметова, З.Абилова, Б.Мұқанова, К.Оразбекова,
А.Бейсенбаева, А.Қалыбекова және т.б.) тамаша зерттеулерi бар.
Әр халықтың тәлiм – тәрбиелiк мұрасы ұлттық мәдениетiнiң маңызды
бөлiгi болып табылады. Ертеңгi өркениеттi қоғам мүшесi, өз ұлтының рухани
байлығын, iзгi қасиеттерiн бойына сiңiрген, өз жерi мен елiн қорғай алатын
ұлтжанды, жоғары мәдениеттi адамды тәрбиелеудiң негiзi – халықтық тәлiм-
тәрбие. Қазақ халқының ұрпақ тәрбиесіне деген көзқарасының өзіндік
ерекшелігі бар. Келешек ұрпақ тәрбиесіне үлкен мән беріп, балаларды ата-
баба дәстүрінде тәрбиелеуді мақсат тұтқан қазақ отбасылары баласын
мәдениеттілікке, зерделілікке баулып, халқының мәдениеті мен әдет-ғұрпын
тәрбиенің бұлжымас құралы ретінде ұстанған.
Тәрбие берудің кешенділігін қамтамасыз ету барлық тәрбие беру
мекемелерінің, соның ішінде мектептің де идеологиялық жұмысын осы міндетке
сай ұйымдастыра жүргізудіңде қызметі ерекше. Оқушылардың тәрбие процесін
ұйымдастырудағы мұндай көзқарас қоғамның әрбір жеке тұлғаны жан-жақты
үйлесімді дамыту мақсатына толық сай келеді.
Тәрбие – қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты,
жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға
меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын
қоғамдық-тарихи өмірде жинақталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие
процесі арқылы береді.
Курстық жұмыстың мақсаты: қазіргі мектепте тәрбиені ұйымдастыру
формаларын тиімді пайдалануын анықтау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: қазіргі мектепте тәрбиені
ұйымдастыру жүйесі.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: қазіргі мектепте тәрбиені
ұйымдастырудың түрлері мен әдістерін пайдаланудың тиімділігі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат-міндеттері мен мазмұны;
- Мектептегі тәрбие процесі, оның ерекшеліктері;
- Мектепте тәрбие жұмысының мәні мен мазмұны;
- Жаңа типті мектептердегі тәрбие жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері;
- Қазіргі мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруды дамыту жолдары;
- Қазіргі мектепте тәрбиені ұйымдастыру формаларымен әдістері.
Зерттеу көздері: Зерттеу мәселесі бойынша педагог –ғалымдардың
әлеуметтанушылардың, психологтардың еңбектері; ҚР Білім беру туралы Заңы;
Елбасшысының халыққа жолдаған Қазақстан - 2030 үндеуі; Кәусар бұлақ
бағдарламасы; Атамекен бағдарламасы; Қазақстан Республикасында жалпы орта
білім беру тұжырымдамасы; ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы теориялары,
ұлттық тәлім-тәрбие туралы ғылыми зерттеулер мен теориялық әдебиеттері
негіздеріне сүйеніп жасалған.
Зерттеу әдістері: тақырыпты зерттеу барысында қолданылған
педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге, ғылыми мерзімді басылымдарға
ғылыми талдау жасау, педагогикалық эксперимент өткізу, анкета және интервью
әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспе бөлімінде осы тақырыптың көкейкестілігі, қазіргі мектептегі
тәрбиені ұйымдастырудың формалары және тәрбиесінің бірізділігі, оны
зерттеуге ат салысқан ғалымдардың еңбектерінің құндылығы қарастырылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми аппараты, мақсаты, міндеттері әдістері объектісі
мен пәні көрсетілді.
Мектепгі тәрбие жұмысының негізгі бағыттары деп аталатын бөлімде
қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат-міндеттері мен мазмұны мен
мектептегі тәрбие процесі, оның ерекшеліктері және мектепте тәрбие
жұмысының мәні мен мазмұны қарастырылады.
Қазіргі мектепте тәрбиені ұйымдастыру әдістемесі деп аталатын
бөлімде жаңа типті мектептердегі тәрбие жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері
мен қазіргі мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруды дамыту жолдары және
қазіргі мектепте тәрбиені ұйымдастыру формаларымен әдістері
қарастырылады.
І Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайындағы
интеграциясының маңызыдылығы
1.1. Қазіргі қоғамдағы тәрбиенің мақсат-міндеттері мен
мазмұны
1.2. Мектептегі, жанұядағы, қоғамдық ұйымдардағы тәрбие процесі, оның
ерекшеліктері
Тәуелсiз Қазақстан Республикасының өркениеттi ел қатарына қосу
жолында келер ұрпақты жоғары мәдениеттiлiк пен имандылыққа тәрбиелеуде
жаңа ғылыми көзқарас қалыптастыру мiндетi тұр. Адамзат қауымындағы халық
педагогигасының жетiле даму жолдарына үңiле қараса, оның әр түрлi
тағдырға ұшырап, бiр қалыпты даму жолына түсе алмағандығы анық байқалады.
Уақыт өзгерiсiне заман талабына сай рухани дүниемiздегi қымбат
қазыналарымызды өткенi мен қазiргi жағдайына шолу жасап, болашағымызға
көз тастау қажеттiгi туып отыр. Солардың бiрi жастар тәрбиесiне
байланысты, олардың дүниеге келген күнiнен бастап аса көп көңiл бөлуi
қажет, педагогикалық негiзiнде салт-дәстүрiмiзге жақындатып оны рухани
өрлеу құралына айналдыру қажет.
Кез келген халықтың бүкiл адамгершiлiк – рухани өмiрi халық
педагогикасында екендiгiн әрбiр халық мойындайды. Осы заманғы тәрбиенiң
мәнi – халықтардың ғасырлық, прогресшiл, адамгершiлiк дәстүрлерiнiң
сабақтастығын нығайтуға мүмкiндiк туғызып отыр.
Нарықтық экономикалық жүйеге байланысты отбасындағы тәрбие
жетімсіздігінің кейбір себептері ретінде келесі жағдайларды алға тартуға
болады:
• көптеген еңбеккер отбасылардың экономикалық жағдайының әлсіздігі;
• қоғамдық өмір мәдениетінің төмендігі;
• отбасы анасы-әйел мойнына артылған екіталай – жұмыс орнында,
жанұяда – ауыртпалық;
• көптеген әлеуметтік-тұрмыстық және моральдық себептердің салдарынан
болып жатқан ерлі-зайыптылардың ажырасуы;
• бала тәрбиесінде ер адам әйел көмекшісі деген қоғамдық пікірдің
белең алуы;
• күннен-күнге шиеленісіп бара жатқан отбасы арасындағы бәсеке, дау-
дамай;
• отбасы мен мектеп арасындағы байланыстың күннен-күнге әлсіреуі.
Отбасындағы тәрбие мазмұны демократиялық қоғамның өзекті мүдде-
мұраттарына орайластырылады. Болашақтағы еңбектік, қоғамдық, отбасылық
өмірге бейім дені сау, психикалық болымды, адамгершілікті, иманды,
парасатты тұлға дайындау – отбасы міндеті. Жанұялық тәрбие мазмұнының
құрамды бірліктері ежелден белгілі бағыт-бағдарларды, тән-дене,
адамгершілік-имандылық, сана-сезім, эстетикалық, еңбек тәрбиесін
қамтиды, олар өз кезегінде жас әулетті экономикалық, экологиялық,
саяси, жыныстық білімдендіру істерімен толығып отырады.
1. Балалар мен жастардың отбасындағы тәрбиесі салауатты
өмір болмысына негізделіп, дұрыс ұйымдастырылған күн тәртібін, спорттық
жаттығуларды, дене шынықтыруларын т.б. қамтиды.
2. Отбасындағы сана – сезім тәрбиесі ата-аналардың өз балаларын
білімдермен байытып, соны ақпараттарға деген тұрақты қажетсінуін
қалыптастырып, оларды үздіксіз жаңалап бару ұмтылыстарын баулуға
негізделеді. Танымдық қызықсыну, қабілет, бейімділіктер мен нышандарды
дамытып бару бала тәрбиесіндегі ата-аналардың аса өзекті шаруасы.
3. Отбасындағы адамгершілік-имандылық тәрбиесі тұлға
қалыптастыру жолындағы қатынастардың бұлжымас төркіні. Бұл орайда алғы
шетке тартылатын мәселе мәңгілікті өзгермес адамзаттық мораль құндылықтары
– сүйіспеншілік, құрмет пен сыйластық, әділдік пен ар-намыс, қадір-қасиет
пен борыш сезімдерін тәрбиелеу. Адамгершілік сапа, қасиеттердің басқа да
түрлері: парасатты қажетсіну, тәртіптілік, жауапкершілік, дербестік пен
ұстамдылық та осы отбасында баулынады.
4. Отбасындағы эстетикалық тәрбие балалардың таланты мен
дарынын дамытуға бағытталып, өмір болмысы әсемдіктері жөнінде тағлым беруге
арналады.
5. Отбасындағы еңбек тәрбиесі балалардың болашақтағы адал
өмірінің негізін қалайды. Еңбектенуге отбасынан дағдыланбаған баланың
есейген кезде де бар есіл-дерті “жеңілдің астымен, ауырдың үстімен” жүріп,
шалқып өмір сүру.
Ата-аналар міндетіндегі отбасылық тәрбие –балалардың тән-дене
және рухани сапаларын қалыптастыру бағытындағы саналы да парасатты істерге
негізделген үздксіз жетіліп барушы процесс.
Отбасындағы тәрбие әдістері – бұл ата-аналардың өз баласының санасы
мен әрекет-қылығына педагогикалық ықпал жасаудың мақсатты көзделген жөн-
жосығы, жолы. Бұлардың бәрі де тәрбиенің жалпы әдістерімен теңдейлес,
дегенмен өз ерекшеліктеріне ие. Олар:
- әр балаға болған ықпал тұлғаның жекелеген нақты әрекет-қылығы мен
ақыл-парасатына икемделуінен даралықты келеді;
- тәрбие әдістерін таңдау ата-аналардың педагогикалық мәдениетіне
орайлас келіп, олардың тәрбие мақсатын тануына, өз қадір-қасиетіне
құндылықтық бағыт-бағдарына, өз жанұясында орнатқан қарым-қатынасына т.б.
тәуелді.
Осыдан да отбасылық тәрбие әдістері ата-аналардың тұлғалық сән-
сипатымен қайнай бітіскен және олардан ажыратыла қарастырылуы мүмкін емес.
Қаншама ата-ана болса, әдістер түрі де соншалықты: жылы сөзбен көндіру,
қорқыту, айқайлап үркіту, мақтау мен мадақтау, қаталдық құрсауына салу және
жазалау. Әдістер атан-аналар таңдаған тәрбиелік бағыт-бағдарға тәуелді
келеді: біреулері өз баласының тіл алғыштығын тәрбиелегісі келеді, осыдан
олардың әдісі ересектер талабын мүлтіксіз орындатуға бағдарланады. Екінші
біреулері дербес, өз бетінше ойлай білуге негіз болар тұлғалық қасиеттерді
орнықтыруды көздеп, осыған сәйкес әдістік жолдарды таңдастырып, қолданады.
Отбасылық тәрбие арасында ата-аналар баршаға бірдей ортақ жалпыланған
әдістерді пайдалану үрдіске айналған. Мұндай әдістер түрі келесідей
топтастырылған: сендіру (мақтау, мадақтау, балаға болашақта пайдалы да
қызықты мүддені түсіндіру арқылы); жазалау (қандай да көңіл рахатынан
айыру, ортадағы достық қатынасты үзу, ұрып-соғу); кей отбасыларда
педагогтар кеңесі мен тәрбиелік жағдайлар әдейі жасалып қолданылады.
Отбасындағы тәрбиелік міндеттерді атқарудың құралдары да әртүрлі. Олар
арасында кең қолданымдағылары: сөз, ауыз әдебиеті, ата-ана беделі, еңбек,
оқу, табиғат, үй тұрмысы, ұлттық салт-дәстүрлер, қоғамдық пікір, жанұядағы
рухани және материалдық болмыс, ақпарат көздері (газет, журнал, радио,
теледидар), күн тәртібі, көркем әдебиет, мұражайлар мен көрмелер, ойындар
мен ойыншықтар, дене шынықтырулар мен спорт, рәміздер, ерекше белгілер
(атрибут), қастерлі заттар, бұйымдар және т.б.
Отбасының мүшелерiнiң отбасылық мiндеттердi бөлiсуiнiң қажеттiлiгiне
байланысты отбасы өмiрiнiң түрлi саласындағы: шаруашылық-тұрмыстық,
адамгершiлiк-тәрбиелiк мiндеттердi ұсынады. Отбасы iшiлiк бiрлестiктегi
қызметтiң отбасы мүшелерiнiң – үлкендер мен жасөспiрiмдердiң өзара қарым-
қатынасын ортақтандыруда тәрбиешiнiң түсiнiгiнiң маңызы зор. Психологтар,
социологтар, педагогтар егер мұндай бiрлестiктегi қызмет болмаса, немесе ол
азды-көптi әлсiреген болса, отбасылық қарым-қатынастардың елеулi түрде
әлсiрейтiнiн, ал оның баланың жеке басының дамуына керi әсер ететiнiнiн
дәлелдедi.
1.3. Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың өзара байланыстылығы
Нарықтық қатынастарды ендiрумен байланысты Қазақстан Республикасында
өзгерiске түскен саяси, экономикалық, әлеуметтiк-,мәдениеттiк жағдайлар жас
ұрпақ тәрбиесiнiң проблемаларын жаңаша ойластыруды талап етедi.
Ұлттық дәстүрлерден қол үзушiлiк тәрбиенiң қайнар көзiнен қол
үзушiлiкке әкелетiнiн, ұрпақтар байланысы мен сабақтастығын бұзатындығын,
адамгершiлiктiң құлдырауын, еңбектiң тәрбиелiк мәнiн құнсыздандыратынын
тарихи тәжiрибе қуаттауда. Осыған орай отбасы педагогикасымен байланысты
мәселелердiң маңызы ерекше.
Қазiргi кезде оқушылармен сыныптан тыс және оқудан тыс кезде
жүргiзiлетiн жұмысқа iс жүзiнде ешқандай көңiл бөлiнбей келгенiн атап айту
керек. Бұл ретте, қазiргi кезде өте әлсiз жүргiзiлетiн мектеп пен отбасы
қызметiнiң келiспеушiлiгiне ерекше көңiл бөлу талап етiледi. Ғалымдар
отбасы ықпалының, әсiресе оқытудың жоғары сатысында айтарлықтай болмайтынын
дәлелдеуде. Бұл жағдай ата-аналардың жұмыс бастылығымен, көптеген отбасының
материалдық жағдайын жасауға шектен тыс бағдар ұстауымен ал, оның
оқушылардың адамгершiлiк тәрбиесiне терiс ықпал ететiнiмен түсiндiрiледi.
Отбасы мен мектептiң тәрбиелiк үрдiстегi өзара бiрiн-бiрi толықтыруы көп
жағдайда жетiспей жатады.
Сондықтан қазiргi уақыттың маңызды мәселесі мектеп оқушыларының
тәрбиесiнде мектеп пен отбасының педагогикалық ынтымақтастығын толық жүзеге
асырудың қажеттiгi болып табылады. Отбасындағы ата-аналардың педагогикалық
мәдениетiн арттыру бағытындағы мектеп жұмысының жүйесi отбасындағы ата-
аналардың педагогикалық бiлiмдi өздiгiнен алуға басшылық жасауымен, ата-
аналардың жүргiзiлетiн жұмыстың ұжымдық, топтық және жекелей түрлерiмен
ұштастыруға, ата-аналарға құрмет пен қарай талап қоюЈа оңды тәжiрибеге
сүйенуге негiзделедi.
Ата-аналардың педагогикалық мәдениетiн көтерудiң мектептегi жүйесi
олардың өз бетiмен бiлiмiн көтеруiне және олармен жүргiзiлетiн жекелеген,
топтасқан, ұжымдық жұмыс түрлерiне, ата-аналардың тәрбиесiндегi талаптарына
құрметпен қарауға, отбасы тәрбиесiндегi тәжiрибесiне сүйенуге негiзделедi.
[12;19;25;37;59;75;77]
Әлеуметтiк институт ретiнде отбасының тарихи дамуының нәтижесi оның
қызығушылығы мен ынтасының есебiн алу негiзiнде отбасында баламен қарым-
қатынасты қалыптастыруда басты рөл атқарады.
Сондықтан отбасылық байланыстардың маңызды мәселесi (мейлi ол бала
немесе үлкен кiсi болсын) жеке бастың бағдарын айқындайтын тұлғалық-
мағыналық қатынастар болуы керек. Қатынастардың бұл түрi, әдетте отбасы
мүшелерiнiң бiрлестiгi қызметiн белгiлегенде пайда болады. Тұлғалық-
мағыналық өзара қатынастардың психологиялық тетiгiнiң бiрi өзара
түсiнiстiктiң негiзiн тудыратын, дүниенi бағалауда және көзқарастарды өзара
келiсушiлiкке әкелетiн, басқа адамның бағытына ыңғайласуға қабiлеттiк –
идентификациялау (ұқсас болу) тетiгi болып табылады. Отбасылық педагогикада
тәрбиенiң негiзiне iзгiлiк ұстанымдары алынған болса, дұрыс, үйлесiмдi
құрылған отбасышiлiк қатынастардың жүзеге асырылуы мүмкiн деп санайды.
Мұндай отбасында, әдетте достыққа, жылы жүректiлiкке, қамқорлыққа
негiзделген өзара қарым-қатынас орнайды да, өзара бiрiн-бiрi құрметтеп, бiр-
бiрiне және әрқайсысы өзiне талап қоя бiлетiн болады. Осының бәрi тұтаса
келiп, бұларсыз балалардың iзгiлiк-адамгершiлiк тәрбиесi үшiн қажеттi
жағдайларды жасауға болмайтынын отбасылық әлеуметтiк- психологиялық
жағдайдың ауадай қажеттiгiн туғызады.
Үй жағдайындағы тәрбиелiк үрдiстердi ұйымдастыруды қоғам арқылы
тiкелей реттелiнетiн және бағытталынатын мектептегi тәрбиемен салыстыруға
болмайды.
Сонымен бiрге әрбiр отбасында тәрбиенiң белгiлi бiр объективтi түрде,
кейде тiптi оны түсiнбей-ақ қалыптасады. Кейбiр жағдайда отбасында
тәрбиенiң мақсаттарын, нақты мiндеттерiн түсiнуге болады да, ал баланың
қатынасында неге рұқсат етiледi, неге рұқсат етiлмейтiнiнiң есебi
алынбастан, тәрбиенiң әдiстерi мен тәсiлдерiнiң есебiн алмай қолданылады.
Отбасының тәжiрибесiнiң тәрбиелiк ықпал ету жүйесi және тәрбиесiнiң 4
тактикасын бөлiп алып қарауға тура келедi. Ол: әмiршiлдiк, үбектеу,
араласпау және ынтымақтаса қызмет ету.
Отбасындағы әмiршiлiк (өктемдiк). Отбасы мүшелерiнiң бiрiнiң
(үлкендерге көбiрек қатысты) оның басқа мүшелерiнiң ынтасы мен жекебастық
қасиеттерiмен сезiмiн үнемi басып тастауынан пайда болады. Белгiлi бiр
шешiмдердi орындату мақсатында ата-аналардың өз балаларына талап қоятыны
және солай iстеуi керектiгi өзiнен-өзi белгiлi. Бiрақ көп талап қоюшылық
өрескел қысымға мәжбүр етуге айналады. Өз кезiнде А.С. Макаренко отбасылық
қатынастарға қарсы тұратын тәрбиенiң сенiмдi және дұрыс формуласын ұсынғаны
белгiлi: көп талап қоюшылық – көп құрмет және сенiм. Ықпал етудiң барлық
түрiнiң iшiнен ата-аналар тек бұйрық беру мен күштеудi ғана жөн деп санаса,
онда олар баланы күштеуге мәжбүр етушiлiкке, оның қарсы жауап беру
қарсылығына кездеседi. Баланың қарсылық көрсетуi: екiжүздiлiк, алаушылық,
өрескелдiк, жасаушылық, кейде ашық өшпендiлiкке баруына да мәжбүр етуi
мүмкiн. Ата-аналардың жалтақсыз өмiрi баланың қызығушылығы мен пiкiрлерiне
құлақ аспау, баланың өзiне қатысты мәселелердi шешуде оның құқығына нұқсан
келтiру, оның жеке басын қалыптастыруда елеулi сәтсiздiкке әкелiп
соқтырады.
Отбасылық өзара қатынастарда жиi кездесетiн тәрбие түрiнiң бiрi –
шамадан тыс қамқорлық.
Отбасылық шамадан тыс қамқорлық немесе өбектеу – бұл ата-аналар өзiнiң
еңбегiмен баланың барлық қажеттiгiнiң қанағаттандырылуын қамтамасыз етумен,
барлығын өз мойына алуымен баланы қандай да болмасын қамқорлықтардан
(өбектеуден) күш салушылықтан қорғайтын қатынастар жүйесi. өкiнiшке орай,
мұндай тәрбие беру кезiнде баланың жеке басын белсендi түрде қалыптастыру
туралы мәселе екiншi жоспарға шегiнедi. Шамадан тыс қамқорлықтың нәтижесi
балада ынтасыздықты, iстi өздiгiнен атқаруға зауқының болмауын қалыптастыру
болып табылады. Өйткенi мұндай балалар, әдетте өздерiне қатысты
мәселелердi, сонымен қатар тәрбиенiң жалпы проблемаларын шешуге
қатыстырылмайды. Оның себебi тәрбиелiк әрекеттердiң орталығында баланың
қажетiн қанағаттандыру, оны қиындықтардан қорғау сияқты проблеманың болуы.
Тәрбиенiң тәсiлi ретiнде отбасылық өзара қатынастардың келесi түрi
қол сұқпаушылық болып табылады. Отбасындағы тұлғааралық қатынастардың бұл
жүйесi мүмкiндiктi тануға және тiптi үлкендер мен балалардың бiр-бiрiне
тәуелсiз болуының мақсаттылығына құрылған. Қатынастардың бұл түрi жақсы
жабдықтауды қалайтын және олармен бiрге болғанда жан күйзелiсiн талап
ететiн баланың өмiрi мен тағдырына белсендi араласудан бас тартатын
тәрбиешiлер ретiнде ата-аналардың енжарлығы негiз бола алады. Нәтижесiнде
ата-аналар отбасылық проблемелардың бәрiнен шет қалған енжар жеке тұлғаны
қалыптастырады. [34;37;42;51;59;79;81;82]
Отбасындағы өзара қатынастардың өзiнде тәрбие тәсiлiнiң алғышарты
мен нәтижелерi ретiнде көрiнетiн төртiншi түрi – ынтымақтастық.
Ынтымақтастық отбасындағы тұлғааралық қатынастардың жалпы мақсаттарымен
және мiндеттерiмен, қызметiмен, оның ұйымдастыруымен және жоғары
адамгершiлiк құндылықтарымен кiрiгуiн қолдайды. Өзара қатынастардың жетекшi
түрi ынтымақтастық болып табылатын отбасы ерекше сапаға ие болады, дамудың
жоғары деңгейлi тобы – ол жекелiктiң дамуын қаламайды ұжымда болуды
ұнатады. Мұндай отбасы мүшелерiнiң арасында байланыстар орнату отбасының
әрбiр мүшесiнде жоғары iзгiлiк – адамгершiлiк сапаларды бекiтуге,
отбасындағы үлкен және кiшi жастағы ұрпақтар арасындағы тұлғааралық өзара
әрекеттердi қалыптастыруға әкеледi. Өзара әрекеттерде болуды
берiктендiрудiң басы бiрге күйзелу негiзiнде, бiрлескен қызмет әркеттерi
негiзiнде басқалармен қоса сезiну ретiндегi отбасы мүшелерiнiң осындай
әсерленушiлiк жайының көрiнiс табуынан болады. Сөйтiп, ұрпақтардың
ынтымақтастығы бiрлескен көңiл-күйiнiң, жалпы қуаныштың, немесе
сәтсiздiктiң, үмiттiң, арманның негiзiнде құралады.
Қазiргi мына бiздiң нарықты – экономика заманымызда қылмыс көбейiп
барады, сол қылмысты топтар арасында жастар көптеп қатысуда.
ІІ Бөлім Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың тәрбие жағдайын-дағы
интеграциясын жүзеге асыру жолдары
2.1. Қазіргі кездегі мектепте, жанұяда, қоғамдық ұйымдарда тәрбие
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері
Қазақ педагогикалық энциклопедия сөздігінде отбасы тәрбиесі ұғымы
былайша түсіндіріледі: “Отбасы тәрбиесі – туысқандық қарым-қатынастар мен
тұрмыс жайттары балаға үздіксіз ықпал етуші тәрбиелік күш болып табылады.
“Отбасы тәрбиесінің мәнін ашу үшін “тәрбиелеу” және “әлеуметтендіру”
ұғымдарын байланыстырып түсіндіру қажет. Ұлы ғұлама әл-Фараби “Бақытқа
жету жолында” деген еңбегінде: “Тәрбие деп – халықтардың бойына білімге
негізделген этикалық ізгіліктер мен өнерлерді дарыту деген сөз” деп
анықтама береді.
Демек, тәрбие - бұл қоғам талабына сай адамды қалыптастыруда белгілі
бір мақсатқа сәйкес жүйелі әрі саналы түрде әсер ету болып табылады екен.
Тәрбие қоғамдық өмірдің жалпы және қажетті категориясы болып табылып
тәрбиенің мақсат-мазмұны, ұйымдастыру түрі, әдісі қоғамдық қатынастардың
тарихи дамуына сәйкес өзгеріп отырады.
Кейде “тәрбиелеу” ұғымы “әлеуметтендіру” ұғымымен сәйкестендіріліп
түсіндіріледі. Әлеуметтендіру – латынның “социалус” деген сөзінен
аударғанда “қоғамдық” деген мағынаны білдіреді. Яғнм, қоғамдандыру немесе
қоғамда өмір сүруге икемдеу деген сөз. Соңғы жылдары жарық көрген
философиялық әдебиеттерде: “Әлеуметтендіру – индивидті ұрпақтан-ұрпаққа
беріліп отыратын еңбек тәжірибелерін, білім мен мнез-құлық нормаларын,
құндылықтар мен дәстүрлерді меңгеруге және әрі қарай дамытуға бейімдеу.
Сондай-ақ, индивидті қоғамдық қарым-қатынас жүйесіне ендіру және оның
бойында әлеуметтік қасиеттерді қалыптастыру болып табылады”- деп анықтама
берілген.
Әлеуметтендіру тәрбие жүйесінде жеке тұлғаны белгілі бір әрекетке
түсіру кезінде жүзеге асырылады. Оған бірнеше әсер етуші факторларықпал
жасайды. Олар отбасы, отбасынан тыс тәрбиелік мекемелер және оқу орындары,
еңбек ұжымдары, қоғамдық ұйымдар, жолдастар, таныстар және т.б. Соның
ішінде негізгі фактор тәрбие болып табылады. Бүгінгі нарықтық қатынас
отбасына және ондағы тәрбие үрдісіне үлкен әсерін тигізіп отыр. Өмір
тәжірибелері мен ғалымдар зерттеулері (А.А.Вербицкий, Э.Д.Днепров т.б.)
отбасы тәрбиесінің мынадай даму тенденцияларын бөліп көрсетуге мүмкіндік
береді.
1 тенденция. Отбасы тәрбиесінің әлеуметтік тенденциясы.
Нарықтық қатынас жағдайында жеке тұлғаның қалыптасуында отбасының жаңа
тұрғысындағы ролі айқындалып келеді. Ол отбасының әлеуметтік ролі. Бүгінгі
отбасы нарық талаптарын мойындап, қоғам ағынымен өмір сүруге бейімделе
бастады. Тіпті, нарықтық қатынас кезеңінде отбасына қатысты жаңа
экономикалық ұғымдар пайда болып қолданылуда. Бүгінгі әрбір отбасының
материалдық экономикалық жағдайы ең алдымен осы жоғарыда келтірілген
мәселелердің шешілуіне байланысты болып отыр. Әлеуметтік жағдайы жақсы
отбасыларындағы балалар жоғарғы сапалы ақылы мектептерде білім алып, өнер,
спорт және басқа тәрбие институттарында тәрбие алуға мүмкіндік алды. Отбасы
тәрбиесі мен балалар болашағын жоспарлау ең алдымен әрбір отбасының
әлеуметтік жағдайына қарай жүзеге асады.
2 тенденция. Тәрбиенің индустриялылығы тенденциясы яғни бүгінгі қоғам
өміріндегі өндірістік қатынастардың жан-жақты дамып, мектеп пен отбасы
өміріне ықпал жасауы.
Қоғамның мәдени даму деңгейіне байланысты мектеп пен отбасы тәрбиесі
өзгеріске түсті. Қазіргі өзіміз ғұмыр кешіп отырған қаланың балаларына
қарасақ, тіптен өзгеше, оларды тәрбиелеу күрделірек. Өйткені, қазіргі
компьютерлендіру заманында балалардың алатын ақпарат көлемі бұрынғыдан да
көп. Соған байланысты, балаға тәрбие беруші адамдардың білімі, тәжірибесі
өткен сайын үлкен жауапкершілікті талап етеді. Сонымен қатар әрбір отбасы
қоғамда пайда болған өндіріс құралдарын пайдалануға мүмкіндік алды. Оған
әрбір отбасында компьютердің пайда болуы, жоғары сапалы фотоаппараттар мен
бейнекамералар және т.б. құралдардың күнделікті тұрмыста қолданылуы дәлел
бола алады. Бұл ұғым “қоғам ( мектеп ( отбасы” бағытымен жүзеге асуда.
3 тенденция. Отбасы тәрбиесіндегі баланың субъектілік ролі.
Бүгінде қазақ балаларының психологиясы мен мінез-құлқында, жүріс-
тұрысында өзгерістер пайда бола бастады. Ұлттық балаларымызға тән ұяңдық,
үлкеннің алдын кеспей, тіл алғыштық, т.б. қасиеттерді қолдай отырып,
бүгінгі нарықтық қатынас тұсындағы қарым-қатынаста қажетті көпшілдік,
белсенділік, өз пікірі мен ойларын дәлелдеуге талпынушылық, алға
ұмтылушылық және т.б. осындай қасиеттерді балалар бойында қалыптастыру
қоғам мәселесіне айналып отыр. Әрбір отбасы баланың жан-жақты дамып жетілуі
үшін тәрбие институттарының бар мүмкіндіктерін қолдануда.
4 тенденция. Мектеп пен отбасының ынтымақтастығы тенденциясы.
Бүгінде отбасы мектеппен ынтымақтаса әрекет етуге өте ынталы болып
отыр. Ата-аналар балалары жоғары білім алып, жан-жақты дамуы үшін ең
таңдаулы мектептерге, тіпті жоғары ақылы мектептерге оқытуға беруде.
Оқушылардың ұлттық тәрбие алуымен қатар әлемдік тәрбие жетістіктерін
пайдалануы үлкен сұранысқа ие. Бұл отбасы өмірінде өз орнын көрсетуде.
Бұл отбасының даму тенденциялары бүгінгі нарықтық қатынас ықпалын
тындап отырғандығы белгілі. Осы тенденциялар оқушыларда гумандық
қасиеттерді қалыптастыруда басшылыққа алатын бірнеше қағидаларды айқындауға
мүмкіндік берді. Олар:
1.Оқушыларда гумандық қасиеттерді қалыптастыруда қоғам мектеп, отбасы
және басқа да арнаулы институттардың тәрбиелі мүмкіндіктерін интеграциялау.
2.Тәрбиені гуманизациялау. Оқушылар бойында жоғары интеллектуалдық,
материалдық азаматтық қасиеттерді қалыптастыруда әрбір баланы қоғамның ең
жоғарғы әлеуметтік байлығы, құндылығы деп санап, онымен гумандық қарым-
қатынас жасау.
3.Мектептің педагогикалық ұжымының отбасымен тығыз байланыс жасай
отырып, әрбір баланың қабілетін толық ашу мен дамытуға мүмкіндік жасауын
даралау мен жалпылау.
4.Мұғалімдер мен оқушылардың және ата-аналардың белсенділігін,
бастамшылдығын арттырудың демократияландыру.
Отбасы тәрбиесінің дамуы, оның қоғаммен, ортамен байланысы келелі
мәселе ретінде басты назарда болып келген.
Өтпелi кезеңдегi жасөспiрiмдер тәрбиесiнiң мақсаттары мен мiндеттерi
қайта қарайтын, оның орнын айқындайтын уақыт келдi. Бүгiнде стратегиялық
бағдарлы тұлғалық ойлардың шығармашылық түрлерiн қалыптастыратын,
Қазақстан Республикасы халықтары арасында бейбiтшiлiк пен татулықты
орнатуға қабiлеттi, қоғамды iзгiлiктi адамгершiлiк тұрғыдан жаңартудың
әлеуметтiк-экономикалық мiндеттерiн жүзеге асыруға жәрдемiн тигiзетiн
жаңа тұрпатты тәрбиелеудiң ғылыми әдiстемесiн жаңа тұжырымды ғылыми
негiзде жасаудың қажеттiгi алға қойылып отыр.
Бүгiнде тәрбиеге жаңаша көзқарас мәселесi оны iске асырушы мұғалiмдерге
де жаңа талаптар қойып отыр, яғни ұстаздың жеке басының үлгi-өнегесi,
рухани сапалық қасиеттерiнiң жоғары болуы, болмасы мен бiлiм өресiнiң
биiктiгi, кеңдiгi, оқушылар бойында ұлттық менталитеттi қалыптастыруда
шешушi рөл атқаратыны ғылыми дәйектiлiкпен баяндалған. Тәрбие iсi оқушы
мен мұғалiмнiң өзара қарым-қатынасына құрылатын болғандықтан, олардың
өзара әрекеттесуi әлеуметтiк ортада iске асырылады. Баланың басқалармен
қарым-қатынасы, өмiр сүруi, өмiрге деген көзқарасы, түсiнiгi осы ортада
қалыптасады.
Сонымен бiрге мектепте қоғамға пайдалы iстердiң бәсеңдеуi оқушылардың
бiлiмге, өнерге деген қызығушылығын төмендеттi, сондай-ақ мектептердегi оқу-
тәрбие iсiнде етек алған формалистiк көзқарас, тәрбие жұмысын бiр мерзiмде
жүргiзiлетiн науқанға айналдыру, оқу бағдарламасының, жоспарының және
оқулықтардың бiр сарындылығы, оқыту мен тәрбиелеу әдiстерiн қолдануда
жыныстық және басқа тән дербестiк ерекшелiктерге көңiл аудармау, балаларға
тек бедел арқылы ықпал етуге негiзделген әкiмшiлiк, өмiр етушiлiк сияқты
келеңсiз жағдайлар тұлғаны еркiндiгiнен айырды. Ол оқушылардың бойында
тәрбие мәселесiне керi көзқарас туғызды. Сондықтан оқушылардың көпшiлiгi
жеке басының ерекшелiктерi мен икемдiлiктерiн дамытуға мектеп мүмкiндiк
бермейдi деп санайды.
Тәрбиелiк қарым-қатынаста оқушылар мен мұғалiмнiң iс-әрекетiн ғылыми
тұрғыда ұйымдастырудың маңызы зор. Iс-әрекеттi ұйымдастыруда ең алдымен
белгiлi мақсат көзделуi керек. Мақсат iс-әрекет арқылы жүзеге асырылады.
Мектептегi iс-әрекеттер сыртқы формасы жағынан оқу әрекетi, сыныптық және
мектептегi iс-шаралар, сыныптан тыс әрекеттер (үйiрме, клуб, секция
жұмыстары) болып бөлiнедi. Ал мазмұны, бағыты жағынан: ақыл-ой, дене-қимыл,
эмоциялық ерiк, адамгершiлiк-моральдық, қасиеттiк iс-әрекет болып бөлiнедi,
сондай-ақ топ басқарушылық-ұйымдастырушылық iс-әрекет, орындаушылық қарым-
қатынастық iс-әрекеттерi бар.[76;81;82;87;105]
Мектепте оқудан тыс уақытта оқушының таңдауына сәйкес келетiн, олардың
қабiлетi мен iшкi қажеттiлiгiн қамтамасыз ететiн iс-әрекеттердi ұйымдастыру
көзделедi. Соған сай олардың қабiлетiн ашуға мүмкiндiк туғызатын спорт,
дене еңбегi, қолөнер, көркемөнер, техникалық шығармашылық т.б. iс-әрекетке
үйрету үйiрмелерi мен секциялар ұйымдастырылады. Әр оқушы кез келген
үйiрмеге, секцияға, клубқа өз жүрегiнiң қалауымен қатысып, өзiнiң жеке
басына тән қасиетiн, яғни өзiндiк менiн басқаларға танытуға мүмкiндiк
алады.
Мектепте ұйымдастырылатын iс-шаралардың әр жасөспiрiмнiң дүниетанымын
қалыптастыру, өмiр жайындағы түсiнiгiн кеңейтудi көздеп, жеке басына тән
қасиетi мен қабiлетiн ескере отырып жүргiзiлуi керек.
Оқушылармен сабақтан тыс жүргiзiлетiн жұмыстары көбiнен сабақтан тыс
немесе сыныптан тыс жұмыс деп аталады. Бұл жұмыс мұғалiм сабақ үстiнде
жүзеге асыратын тәрбие жұмысын толықтыра және тереңдете отырып, ең алдымен
оқушылардың қабiлеттерiн неғұрлым ашудың, олардың белгiлi бiр нәрсеге
қызығушылығы мен ынтасын оятудың құралы ретiнде қызмет атқарады, ол
оқушылардың бос уақытын ұйымдастырудың формасы болып табылады және олардың
адамгершiлiк мiнез-құлыққа жаттығуын ұйымдастырудың негiзi ретiнде қызмет
атқарады.
Оқыту процесiнде қазiргi кездегi тәрбиенiң күрделi де көп қырлы
мiндеттерiн толық көлемде жүзеге асыру мүмкiн емес. Сабақтан тыс
жүргiзiлетiн әр түрлi тәрбиелiк iс-әрекет қажет. Ол әдетте сыныптан тыс
және мектптен тыс жұмыс болып бөлiнедi. Сыныптан тыс жұмысқа мектеп
оқушыларымен сабақтан тыс кезiнде жүргiзетiн, тәрбие мен бiлiм беру
сипатында ұйымдастырылған, әр мақсаты бағыты бар сабақтар жатады. Бұл
сабақтар кәзiргi кезде тәрбие берудiң жалпы жүйесiнiң алсырамас бөлiгiн
құрайды. Олар жан-жақты дамуға, бос уақытты ақылға қонымды ұйымдастыруға
септiгiн тигiзедi.
Қазiргi кезде тәрбие жүйесiнде мектептен тыс жұмыстар едәуiр орын
алады. Бұлар мектептен тыс мекемелер – балалар кiтапханалары, медакадемия
мұражайына саяхат, жасөспiрiмдер көрермендердiң театрлары өткiзетiн тәрбие
және бiлiм беру сабақтары, сонымен қатар мәдени ағарту шаралары. Мұны,
әдетте, мектептен тыс мекемелер, мектептер және кәсiпорындар мен мекемелер,
оқу ұйымдардың қоғамдық ұйымдары ұйымдастырады. Мектептен тыс жұмысқа
белгiлi бiр мәнде оқушылармен отбасында жүргiзiлетiн тәрбие жұмысын да
жатқызуға болады.[68;70;73;76;86;99]
Демек, балалардың, жасөспiрiмдердiң, бозбалалар мен қыздардың
мектептен тыс өмiрi мен iс-әрекеттерi көп салада – отбасында, мектепте,
мектептен тыс тәрбие мекемелерiнде, көшелерде, әлеуметтiк қатынастың керi
өрiс алған әсерлерiнде өтiп жатады.
Сыныптан тыс сабақтардың мазмұны мен ұйымдастырылуын мектептiң оқу-
тәрбие мiндеттерiне бағындыру қажет. Үйiрмелiк және бұқаралық сыныптан тыс
жұмыс үшiн жалпы бiлiмдi және дүниетанымды кеңейтуге, адамгершiлiк және
еңбек тәрбиесiн беруге саяси сананы, эстатикалық талғамды және дене қуатын
дамытуға септiгiн тигiзетiн материал iрiктеудiң маңызы зор.
Сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға қойылатын талаптардың бiрi –
олардың алуан түрлi және жаңа болуы. Оқушылар бiр сарынды сабақтарға ынта
көрсетпейдi, оларға қатыспайды, оларды өткiзген кезде тәртiп бұзады.
Оқушылар үйiрме сабақтарына, ертеңгiлiктерге, оқушылар конференциясына
ықыласпен барулары үшiн онда тартымдылық алуан түрлiлiк, жаңалық болуы
керек. [95;97;101;107;114;116;120]
Ұйымдастырушының жұмысындағы буын-сынып жетекшiлерiне, мектеп
ұйымдарына тәрбие жұмысын жоспарлауға көмек көрсету, ол сыныптан тыс
жұмыстың формалары мен әдiстерiн таңдауға жәрдемдеседi, мұғалiмдердiң күш-
жiгерлiгiн бiрiктiредi. Ұйымдастырушылар, әдетте педагогикалық бiлiмдердi
насихаттау жөнiнде, ата-аналар мен жұртшылықтың педагогикалық мәдениетiн
көтеру жөнiнде үлкен жұмыс өткiзедi. Осы мақсатпен олар мектепте жақын
маңдағы орналасқан тұрғын үй коммуналдық бөлiмнiң қызыл мүйiздерiнде
лекциялар, әңгiмелер ұйымдастырады.
Ұйымдастырушының мектеп, отбасы, жұртшылық, өндiрiс ұжымдарының,
қоғамдық ұйымдарының тәрбиелiк күш-жiгерлерiн тұтастыруды қамтамасыз
етудегi рөлi ерекше зор. Ол нақты жағдайларды есепке ала отырып, ата-аналар
жиналыстары, оқушылар мен жас жұмысшылардың бiрлескен еңбек iстерi,
оқушылардың озаттарымен кездесулерi ата-аналарды үйiрмелерге, секцияларға
жетекшiлiк етуге тарту сияқты формалар мен әдiстердi шығармашылықпен
пайдаланады, кәсiпорындардағы отбасыға және мектепке көмек көрсету және
мектеп микроауданындағы тәрбие жұмысы тұрақты байланыста болады. Жастарды
тәрбиелеуде бiрлескен жұмыстың табысты болуы ата-аналардың, ата-аналар
комитеттерi, мектепке көмек көрсету ұйымдары және тұратын жерiнде көмек
көрсету мүшелерiнiң педагогикалық мәдениетiн көтеруге көп байланысты.
Сабақтан тыс, мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушылардың iс-
әрекетiнде педагогикалық бiлiмдердi насихаттау ерекше үлкен орын алады. Бұл
жұмысты ол мектептен тыс мекемелермен, кәсiпорындарды және мекемелердiң
қоғамдық ұйымдармен тығыз байланыса отырып өткiзедi.
Оқушылармен оқудан тыс жұргiзiлетiн тәрбие жұмыстарының барынша
көптiгiне қарамастан жүзеге асырылатын бiрқатар ортақ ұйымдастыру
формаларын бөлiп көрсетуге болады. [105;107;111;118;124]
Салтанатты кештер мен мерекелер – бұлар қалың көпшiлiктi қамту,
әзiрлiк жұмысына барлық сыныптарды тарту тән. Бiрнеше параллель сыныптары
бар iрi мектептерде көбiнесе қос параллель сыныптар бiрiктiрiледi. Осындай
бiрiктiру мектеп мекемелерiне әзiрлiктi жақсырақ ұйымдастыруға, оқушылардың
жас ерекшелiктерi мен көңiл қалауларын ескертуге көмектеседi. Тақырыптық
кештер мен ертеңгiлiктер ең алдымен бiр нәрсенi бiле түсуге бағытталады
және белгiлi бiр арнаулы жеке тақырыпқа айналады. Олар бiр сыныптағы
оқушылардың инициативасымен және күшiмен де өткiзiледi.
Елiмiздiң атақты адамдарымен және мектепке шақырылған өзге де
адамдармен кездесулер. Мұндай кездесулер салтанатты тақырыптық кештермен
және ертеңгiлiктермен табиғи үйлесе алады. Бiрақ, мысалы, оқушыларды
өмiрлiк жолдарын таңдауға жақсырақ әзiрлеу мақсатындағы сынып оқушыларының
әр түрлi мамандық өкiлдерiмен кездесуi сияқты арнаулы тәрбиелiк мақсаттағы
кездесулер болады.
Сабақтан тыс жұмысты өткiзудiң формасын таңдағанда ең әуелi тәрбие
жұмысының нақты мақсаттары мен мiндеттерiн есте ұстау жөн, ұйымдастыру
тәсiлдерiнiң бiразы көбiнесе шағын шеңбердегi тәрбиелеу мiндеттерiн шешу
үшiн қолданылатыны күмәнсiз. Мысалы, этикалық әңгiмелер көбiнесе
адамгершiлiк тәрбие мақсаттары үшiн қолданылады.
Екiншi бiр ұйымдастыру жұмысы неғґрлым кең шеңбердегi тәрбиелеу
мiндеттерiн шешуге қолданылады. Мысалы, кештер мен ертеңгiлiктер, байқаулар
мен конкурстар, көрмелер мен экскурсиялар, лекциялар мен әңгiмелер тағы сол
сияқты.
Сабақтан тыс жұмысының жоғарыда таңдалған жұмыстарының бәрi оқушыларды
жаңа бiлiмдермен байытады, олардың ақыл-ойын және ақыл-қабiлеттерiн дамыта
отырып, оқушылардың ой-өрiсiн кеңейтуге өз үлестерiн қосатыны анық. Олардың
бәрi жалпы тәрбие беруге бағытталуы негiзiнде адамгершiлiк тәрбие беруге де
көмектеседi. Мiне, сондықтан, сабақтың үстiнде iздену мәселесiн алға мiндет
етiп қойып, оны шешуде түрлi ойындарды пайдалана бiлсек, сабақтан тыс
жұмыстар бұларды толықтыра түсуге арналады. Кештер, әдетте пәндiк кештер,
сұрақ-жауап кештерi, мейрамдарға арналған жалпы кештер мен ертеңгiлiктер
тағы басқа сияқты бiрнеше саладан тұрады.
2.2 Мектеп, жанұя, қоғамдық ұйымдардың интеграциясын
ұйымдастыруды дамыту жолдары
Отбасы – адам үшін ең жақын әлеуметтік орта. Отбасы белгілі
дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралар мен салт-дәстүрлердің
сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет өмірмен, қоршаған ортаментанысып,
мінез-құлық нормаларын игереді. Ол баланың азамат болып өсуінің негізі
болып табылады.
Отбасының басты қызметі – бала тәрбиелеу. Отбасы тәрбиесі – бұл жалпы
тәрбиенің ең басты бір бөлігі. Отбасы – апасы бірқатар өлшемдермен
анықталатын бала өмірі мен дамуының ортасы. Отбасының әлеуметтік-мәдени
өлшемі ата-аналарының білімділік деңгейімен және олардың қоғам өміріне
қатысуымен анықталады. Отбасының әлеуметтік-экономикалық өлшемі дүние-
мүліктік сипаттамасы ең және ата-аналарының жұмыспен қамтылуымен
анықталады. Техникалық-гигиеналық өлшемі өмір сүру жағдайымен, баспананың
жабдықталумен, өмір салтының ерекшелігімен анықталады. Демографиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz