Қабілеттілік және оның түрлері

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қабілет және оның түрлері

Жоспар

Қабілет теориялары
Нышан және қабілет
Қабілет және тұлға даралығы

Қабілет теориялары

Адам қабілетінің табиғаты осы күнге дейін ғалымдар арасында қызған ой-пікір таласын туындайды. Соның ішінде өз басылымдылығын танытқан, тарихи Платонның бермен қалай жалғасып келе жатқан қабілеттердің биологиялық негізді екендігі және олар нәсілдікке тәуелділігін дәріптейтін көзқарас. Бұл бойынша, оқу мен тәрбие қабілетердің пайда болуы қарқынын өзгертуі ғана мүмкін, ал олардың көрініс беруі біріңғай емес. Мысалы, Моцарттың музыкалық дарыны 3 жаста белгілі болған. Дина Нүрпейісованың күйшілік өнері 8 жаста байқалған. Сурет және Сәулет өнері қабілетері кейіндеу білінді. Рафағи -8жаста, Ван-Рейк -10 жаста, Дюрер- 15 жаста өнермен айналыса бастаған.

Қабілеттердің нәсілдікке тәуелділігі туралы ғылым зерттеулер әр адамның қабілетін, оның миының көлемі және салмағы мен байланыстыра түсіндіреді. Белгілі болғадай ересек адамның ми салмағы орташа 1400 г. Ұлы тұлғалардың миы 2012 г болған. Мұндай дәлелдер біршама баршылық. Бірақ қабілеті мен ми байланысына орай басқаша. Кең қауым арасында «миы көп ақылды» деген ұғым көбірек жайылған, осыдан маңдайы биік, жазық маңдай адамдар сыртынан данаға баламалап, одан келелі ой-пікір күтеміз, ал екі есе тар маңдайлы адамның қабілетін күнілгері жоққа шығарып одан ешбір негізсіз үмітімізді үземіз.

Қабілетке байланысты нәсілдік идея Франц Гольдің «Френология» деп атаған психологиялық тағылымында дәріптеледі. Френологтар адамның психикалық ерекшеліктерін оның бас сүйегінің сыртқы формасы мен ұштастыруға талпынады. Мұндағы тұжырым мәні бас миының қабығы белгілі қабілеттерге меке болған (логализация) бірқанша орталықтарынан құралады. Осыдан мидың тиісті бөлігін айқын көлемінен онда мекен алған қабілеттің дамуы деңгейі анықталатын көрінеді. Арнаулы зерттеулер негізінде әрқайсысы белгілі дара қабілетке сай келетін бас сүйегінің 27 учаскесі анықталып картаға түсірілген. Осы картадан музыка, поэзия, сурет өнеріне сай «қабілет ісіктерін», «менмендік, сараңдық, батырлық» қабілет дөңестерін айыруға болады.

Сондықтан адамның ақыл және адамгершілік қабілеттерін «дөңестігі» не «сайларымен» анықтау ғылым тұрғысынан негізсіз. Аталған бағытты зерттегендер арасынан Ф. Дарвиннің эволюциялық теориясына негіздер қабілетінің тұқым қуалаушылыққа байланысты екендігі тұжырымдалған.

Нышан және қабілет

Өмір бақылаулары ме арнайы зерттеулер қабілеттің табиғи берілетінін қолтықсыз дәлелдеп отыр. Қабілеттер дамуының табиғи негізі болған мидың құрылымы, сезім мүшелер мен қозғалыстардың анатомия-физиологиялық нәсілдік ерекшеліктері нышан деп аталады. Шын мәнінде адам арасындағы табиғи айырмашылықтар оларда қалыптасқан дайын қабілеттерде емес. осы нышандар көрінісінде. Нышандар қабілет дамуының бастауы болғандықтан, адамның барынша жетіліп, кемелдену жолы осы екі құбылыстың өзара ұштасып, байланысқа келуінен болады. Нышаннығ арқасында дамығаны мен қабілет сол нышанның өзіндік қызметінен туындамайды, ол нышаннан бастауын ғана алған даму процесінің нәтиже жемісі.

Ышандардың әртүрлі қабілеттерге байланысты маңызы бірдей емес. Көбіне нышандық қасиеттер музыкалық және суреткерлік өнерде қажет. Тума берілген нәзік есту қасиеті - музыкант болудың, ал түр-түс айыра білу болашақ суреткер болудың алғы шарты.

Нышандар дамуы әлеуметтік процестерге тікелей тәуелді. Егер қоғамда белгілі бір кәсіпке қажеттілік туып, қандайда адамның сол кәсіпке сай нышандық белгісі болса (музыкантқа өазжет нәсік сету қасиеті) онда оның нақты еңбекке араласуға болған қабілеті тез әрі жоғары деңгейде қалыптасып, дамиды.

Нышан іс-әрекетінің нақты формасына байланыссыз көп мағыналы келеді. Сондықтан белгілі бір нышан негізінде іс-әрекет талабына орай әртүрлі қабілеттер қалануы мүмкін. Сонымен бірге болашақ қабілеттермен іс-әрекеттердің саналуан болуынан нышан жеке адамның дара таңдамалық қасиетіне негіз береді.

Қабілет және тұлға даралығы

Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекетінің нәтижесінен яғни оның сәтті не, сәтсіздігінен байқалады. Қызығушылық адамда объектті жан-жақты танып білуге ұмтылудан туындайды. Ал бейімділік -нақты іс-әрекетті орындауға талпыну.

Дам қабілетінің даралық ерекшеліктеріне шеберлік, талант, данышпандық, шабыт кіреді. Әртүрлі іс-әрекет тер аймағына қажет білім, ептілік-дағдылар бірлігін жеңіл әрі нәтижелі игеруді қамтамасыз етуші жалпы қабілетер ерекшелігін дарындылық деп атайды.

Дарындылық -дәрежесінің артуы қажетті білімдер ме ептілік, дағдыларды игеріп, әрі жетілдіріп баруға тікелей тәуелді.

Дарындылық өзідік ереушелігі ең алдымен қызығушылық бағдарға байланысты. Осыдан, біреу матемге құмар, екінші -тарихқа, біреу қоғамдық жұмыстарға (бас лидер) болуға өз дарындылығын іске қосып, оы нақты іс-әрекетке кейін дамыта түседі.

Қабілеттер өз деңгейлері мен ауқымы жағынан ажыралады. Нақты іс-әрекет аймағында өте деңгейге көтерілген қабілет шеберлік деп аталады.

Адам қабілетінің ерекше даралық сипатын көрсететін психологиялық құбылыс -талант. Талант -көптеген қабілеттердің байланысы, біртұтастығы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.