Коммерциялық банктердің теориялық аспектілері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... .
1.1 Коммерциялық банктердің құрылымы және заңдық ұйымдасуы ... ... ... ..
1.2 Коммерциялық банктердің дәстүрлі және дәстүрлі емес қызмет көрсетулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ
БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ «Халық Банк» қызмет көрсетулерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ «Халық Банк» қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ «Халық Банкінің» банктік қызметтерінің даму болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНКТІК САЛАНЫ ДАМЫТУ БОЙЫНША ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕМЕН САЛЫСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... .
1.1 Коммерциялық банктердің құрылымы және заңдық ұйымдасуы ... ... ... ..
1.2 Коммерциялық банктердің дәстүрлі және дәстүрлі емес қызмет көрсетулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ
БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ «Халық Банк» қызмет көрсетулерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ «Халық Банк» қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ «Халық Банкінің» банктік қызметтерінің даму болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНКТІК САЛАНЫ ДАМЫТУ БОЙЫНША ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕМЕН САЛЫСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Банктер-нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық бөлімшелерінің бірі, олардың қызметінің дамуы-нарықтық механизмін нақты құруға қажетті жағдай болып табылады.
Несие жүйесінің негізгі буыны-банктер болғандықтан, масштабы мен маңызы жөнінен несие қатынастарының басым көпшілігі банктер арқылы өтеді. Банктер мемлекет пен кәсіпорындардың, акционерлік қоғамдар мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің, мектептер, мен ауруханалардың, институттар мен бала-башқалардың және халықтың уақытша бос ақшаларын шоғырландырып, оларды іс жүзіндегі капиталға айналдырады. Сонымен қатар, банк төлем, есеп айырысу, несие беру, сақтандыру және тағы басқа көптеген сан алуан операциялар жүргізеді.
Ұзақ уақыт бойы банктер мемлекеттік ұйым болып табылады және экономиканың «мәнсіз бөлігі»ретінде қызмет атқарады.Нәтижесінде банк ісін ұйымдастыру Ресей банктерінің дәстүрін және тәжірибесін жоғалтты. Бүгінгі таңдағы мақсат, нарықтық экономиканы құра отырып, біз банк ісін ұйымдастыра отырып әлемдік деңгейге шығуымыз қажет.
Банктер нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық бөлімшелерінің бірі, олардың қызметінің дамуы нарықтық механизмін нақты құруға жағдай болып табылады. Сонымен қатар, банктер өндірістің материалдық және материалдық емес сфераларының даму бағыттары қоғамның бір этаптан басқа этапқа көшу қозғалысын реттейді.
Банктер арқылы эканомиканың әр түрлі салаларынан капиталдың көбеюі жүзеге асып, өндірістің үдерісі үздіксіз дамиды. Екінші деңгейлі банктердің қызметінің дамуы мен жетілдірілуі Қазақстан экканомикасына үлкен септігін тигізеді.
Осыдан келе дипломдық жұмыстың тақырыбы мәселелі және жан-жақты болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып, коммерциялық банктердің қызметтерін дамыту жөніндегі сұрақтар және Қазақстанм эканомикасында оның алатын рөлі.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі мәселелер қойылды:
Біріншіден, коммерциялық банктердің заңдық, құрылымдық ұйымдасуы, екіншіден, коммерциялық банктердің дәстүрлі және дәстүрлі емес қызметтерін әзірлеу, үшіншіден, Қазақстан Республиккасындағы коммерциялық банктердің қызметіне талдау беру, төртіншіден, Қазақстан Республикасындағы банктердің қызметін бағалау, бесіншіден, комерциялық банктердің қызмет етуінде шетел тәжірибесін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі болып, Қазақстан Республикасының заңдылық және нормативтік-құқықтық актілері Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк нұсқамалары отандық және шетелдік экономистердің еңбектері, ААҚ “Халық банк” мағлұматтары баспасөз баптары, ситатистикалық берілгендер алынды.
Банктер-нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық бөлімшелерінің бірі, олардың қызметінің дамуы-нарықтық механизмін нақты құруға қажетті жағдай болып табылады.
Несие жүйесінің негізгі буыны-банктер болғандықтан, масштабы мен маңызы жөнінен несие қатынастарының басым көпшілігі банктер арқылы өтеді. Банктер мемлекет пен кәсіпорындардың, акционерлік қоғамдар мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің, мектептер, мен ауруханалардың, институттар мен бала-башқалардың және халықтың уақытша бос ақшаларын шоғырландырып, оларды іс жүзіндегі капиталға айналдырады. Сонымен қатар, банк төлем, есеп айырысу, несие беру, сақтандыру және тағы басқа көптеген сан алуан операциялар жүргізеді.
Ұзақ уақыт бойы банктер мемлекеттік ұйым болып табылады және экономиканың «мәнсіз бөлігі»ретінде қызмет атқарады.Нәтижесінде банк ісін ұйымдастыру Ресей банктерінің дәстүрін және тәжірибесін жоғалтты. Бүгінгі таңдағы мақсат, нарықтық экономиканы құра отырып, біз банк ісін ұйымдастыра отырып әлемдік деңгейге шығуымыз қажет.
Банктер нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық бөлімшелерінің бірі, олардың қызметінің дамуы нарықтық механизмін нақты құруға жағдай болып табылады. Сонымен қатар, банктер өндірістің материалдық және материалдық емес сфераларының даму бағыттары қоғамның бір этаптан басқа этапқа көшу қозғалысын реттейді.
Банктер арқылы эканомиканың әр түрлі салаларынан капиталдың көбеюі жүзеге асып, өндірістің үдерісі үздіксіз дамиды. Екінші деңгейлі банктердің қызметінің дамуы мен жетілдірілуі Қазақстан экканомикасына үлкен септігін тигізеді.
Осыдан келе дипломдық жұмыстың тақырыбы мәселелі және жан-жақты болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып, коммерциялық банктердің қызметтерін дамыту жөніндегі сұрақтар және Қазақстанм эканомикасында оның алатын рөлі.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі мәселелер қойылды:
Біріншіден, коммерциялық банктердің заңдық, құрылымдық ұйымдасуы, екіншіден, коммерциялық банктердің дәстүрлі және дәстүрлі емес қызметтерін әзірлеу, үшіншіден, Қазақстан Республиккасындағы коммерциялық банктердің қызметіне талдау беру, төртіншіден, Қазақстан Республикасындағы банктердің қызметін бағалау, бесіншіден, комерциялық банктердің қызмет етуінде шетел тәжірибесін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі болып, Қазақстан Республикасының заңдылық және нормативтік-құқықтық актілері Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк нұсқамалары отандық және шетелдік экономистердің еңбектері, ААҚ “Халық банк” мағлұматтары баспасөз баптары, ситатистикалық берілгендер алынды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. «Ұлттық банк туралы» заңы 30.031995 ж. N2155.
2. «Банк және банк қызметтері» туралы заңы, 30.08.1995ж.
3. ҚР-ның Ашық акционерлік қоғам халықтық банктің
борыштық қарыз есебінің тәртібі 2000 ж. 20 қаңтар N20.
1. Алимбаев А.А. Банктік және өнеркәсіптік капиталдың
шоғырлануы: Қазақстанда қазіргі беталыс және түйінді мәселелердің дамуы. -Қарағанды 2002.
5Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: учебное пособие. –Алматы: Экономика, 2001
6) Жуков Е.Ф., Максимова Л.М., Печникова А.В. и др. Деньги. Кредит. Банки: учебник для вузов. –М. 1999 г.
7) Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары: Оқу құралы. –Алматы: Экономика, 2000 ж.
Лаврушин О.И., Мамонов И.Д., Валенцева Н.И. и др. Банк
Көшенова Б. Ақша, несие, банктер және валюта қатынастары. Алматы, 2000.
1. Сатыбалдин Б., Өмірбаева О. Ақша, қаржы, банктер. Алматы, 1997.
2. Долан Э. Дж. и др. Деньги, банковское дело и денежно банковское дело: Учебник/ под ред. О.И. Лаврушина. – М.: кредитная политика/ Пер. с английского В. Лаврушевича и др.; Под общей редакцией В.Лукашевича. – М.: 1996
3. Ильясов К.К. Финансово – кредитные проблемы развития экономики Казахстана/ Под.ред. – Алматы: Білім, 1995 – 240 с.
4. Пресс – релиз 003 от 6 февраля 2003 года «О ситуации на финансовом рынке.
5. Райзберг Б.А. Курс экономики: Учебник / Под.ред. – ИНФРА – М, 997 – 720 с. Панова Г.С. Анализ финансового состояния коммерческого банка, М.: Финансы и статистика, 1996 г.
6. Сейткасимов Г.С. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под.ред. проф. – Алматы: Экономика, 1996 – 364 с.
7. Сивакова В. Что в России делают банки?// Аргументы и факты – 2001- г33
8. Стратегическое бизнес – планирование – под.ред. Уткина Э.А., М.: Экмос, 1997
9. Уткин Э.А. Стратегический менеджмент – М.: ФЭП, 1996
10. Чекмаева Е.Н. Межбанковский кредитный рынок и его регулирование (Деньги и кредит) 1994 г5-6, с. 68-71
11. Саркисянц А. Проблемы интеграции российских банков в мировую банковскую систему // Вопросы экономики – 1998 - г9 – с.105-120
12. Макмутова М., Святов С., Алибекова Ф. Эвалюция банковской системы // Банки Казахстана – 2000 - г5 – с.19
13. Локотова С., Гришанков Д. Хочешь дешевый кредит? Будь паинькой и плати, плати, плати, плати // Эксперт – 1997 - г4 (72) – с.26-29.
14. Иконникова А. Жизнь в кредит: за и против // Континент Т. – 2001 - г4 (42) – с. 16-21
15. Вместе поможем // Мои деньги – 2001 – 5 сентября
16. Томас Берелл, Майкл Хиччинс. Стратегическое планирование // «Банкосвкое дело: стратегическое руководство, - М.: 1998.
17. Справочник банкира – М.: Тандем, 1998
18. Махмутова М. // «Банки Казахстанаң, г5, 2000
19. Сейткасимов Г.С. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под.ред. проф. – Алматы: Экономика, 1996 – 364 с.
20. “Предприниматель и право” г12 (73), май 1997 г.
21. Банковское дело (под. Ред. В.И. Колесникова), М.: Финансы и статистика, 1995.
22.
1. «Ұлттық банк туралы» заңы 30.031995 ж. N2155.
2. «Банк және банк қызметтері» туралы заңы, 30.08.1995ж.
3. ҚР-ның Ашық акционерлік қоғам халықтық банктің
борыштық қарыз есебінің тәртібі 2000 ж. 20 қаңтар N20.
1. Алимбаев А.А. Банктік және өнеркәсіптік капиталдың
шоғырлануы: Қазақстанда қазіргі беталыс және түйінді мәселелердің дамуы. -Қарағанды 2002.
5Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: учебное пособие. –Алматы: Экономика, 2001
6) Жуков Е.Ф., Максимова Л.М., Печникова А.В. и др. Деньги. Кредит. Банки: учебник для вузов. –М. 1999 г.
7) Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары: Оқу құралы. –Алматы: Экономика, 2000 ж.
Лаврушин О.И., Мамонов И.Д., Валенцева Н.И. и др. Банк
Көшенова Б. Ақша, несие, банктер және валюта қатынастары. Алматы, 2000.
1. Сатыбалдин Б., Өмірбаева О. Ақша, қаржы, банктер. Алматы, 1997.
2. Долан Э. Дж. и др. Деньги, банковское дело и денежно банковское дело: Учебник/ под ред. О.И. Лаврушина. – М.: кредитная политика/ Пер. с английского В. Лаврушевича и др.; Под общей редакцией В.Лукашевича. – М.: 1996
3. Ильясов К.К. Финансово – кредитные проблемы развития экономики Казахстана/ Под.ред. – Алматы: Білім, 1995 – 240 с.
4. Пресс – релиз 003 от 6 февраля 2003 года «О ситуации на финансовом рынке.
5. Райзберг Б.А. Курс экономики: Учебник / Под.ред. – ИНФРА – М, 997 – 720 с. Панова Г.С. Анализ финансового состояния коммерческого банка, М.: Финансы и статистика, 1996 г.
6. Сейткасимов Г.С. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под.ред. проф. – Алматы: Экономика, 1996 – 364 с.
7. Сивакова В. Что в России делают банки?// Аргументы и факты – 2001- г33
8. Стратегическое бизнес – планирование – под.ред. Уткина Э.А., М.: Экмос, 1997
9. Уткин Э.А. Стратегический менеджмент – М.: ФЭП, 1996
10. Чекмаева Е.Н. Межбанковский кредитный рынок и его регулирование (Деньги и кредит) 1994 г5-6, с. 68-71
11. Саркисянц А. Проблемы интеграции российских банков в мировую банковскую систему // Вопросы экономики – 1998 - г9 – с.105-120
12. Макмутова М., Святов С., Алибекова Ф. Эвалюция банковской системы // Банки Казахстана – 2000 - г5 – с.19
13. Локотова С., Гришанков Д. Хочешь дешевый кредит? Будь паинькой и плати, плати, плати, плати // Эксперт – 1997 - г4 (72) – с.26-29.
14. Иконникова А. Жизнь в кредит: за и против // Континент Т. – 2001 - г4 (42) – с. 16-21
15. Вместе поможем // Мои деньги – 2001 – 5 сентября
16. Томас Берелл, Майкл Хиччинс. Стратегическое планирование // «Банкосвкое дело: стратегическое руководство, - М.: 1998.
17. Справочник банкира – М.: Тандем, 1998
18. Махмутова М. // «Банки Казахстанаң, г5, 2000
19. Сейткасимов Г.С. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под.ред. проф. – Алматы: Экономика, 1996 – 364 с.
20. “Предприниматель и право” г12 (73), май 1997 г.
21. Банковское дело (под. Ред. В.И. Колесникова), М.: Финансы и статистика, 1995.
22.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... .
1. Коммерциялық банктердің құрылымы және заңдық
ұйымдасуы ... ... ... ..
2. Коммерциялық банктердің дәстүрлі және дәстүрлі емес қызмет
көрсетулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ
БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банк қызмет көрсетулерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банк қаржылық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
2.3 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банкінің банктік қызметтерінің
даму
болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНКТІК САЛАНЫ ДАМЫТУ БОЙЫНША ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕМЕН
САЛЫСТЫРУ ... ... ... ... ... ... .. ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Банктер-нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық бөлімшелерінің бірі,
олардың қызметінің дамуы-нарықтық механизмін нақты құруға қажетті жағдай
болып табылады.
Несие жүйесінің негізгі буыны-банктер болғандықтан, масштабы мен
маңызы жөнінен несие қатынастарының басым көпшілігі банктер арқылы өтеді.
Банктер мемлекет пен кәсіпорындардың, акционерлік қоғамдар мен
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің, мектептер, мен ауруханалардың,
институттар мен бала-башқалардың және халықтың уақытша бос ақшаларын
шоғырландырып, оларды іс жүзіндегі капиталға айналдырады. Сонымен қатар,
банк төлем, есеп айырысу, несие беру, сақтандыру және тағы басқа көптеген
сан алуан операциялар жүргізеді.
Ұзақ уақыт бойы банктер мемлекеттік ұйым болып табылады және
экономиканың мәнсіз бөлігіретінде қызмет атқарады.Нәтижесінде банк ісін
ұйымдастыру Ресей банктерінің дәстүрін және тәжірибесін жоғалтты. Бүгінгі
таңдағы мақсат, нарықтық экономиканы құра отырып, біз банк ісін ұйымдастыра
отырып әлемдік деңгейге шығуымыз қажет.
Банктер нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық бөлімшелерінің бірі,
олардың қызметінің дамуы нарықтық механизмін нақты құруға жағдай болып
табылады. Сонымен қатар, банктер өндірістің материалдық және материалдық
емес сфераларының даму бағыттары қоғамның бір этаптан басқа этапқа көшу
қозғалысын реттейді.
Банктер арқылы эканомиканың әр түрлі салаларынан капиталдың көбеюі
жүзеге асып, өндірістің үдерісі үздіксіз дамиды. Екінші деңгейлі банктердің
қызметінің дамуы мен жетілдірілуі Қазақстан экканомикасына үлкен септігін
тигізеді.
Осыдан келе дипломдық жұмыстың тақырыбы мәселелі және жан-жақты болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып, коммерциялық банктердің
қызметтерін дамыту жөніндегі сұрақтар және Қазақстанм эканомикасында оның
алатын рөлі.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі мәселелер қойылды:
Біріншіден, коммерциялық банктердің заңдық, құрылымдық ұйымдасуы,
екіншіден, коммерциялық банктердің дәстүрлі және дәстүрлі емес қызметтерін
әзірлеу, үшіншіден, Қазақстан Республиккасындағы коммерциялық банктердің
қызметіне талдау беру, төртіншіден, Қазақстан Республикасындағы банктердің
қызметін бағалау, бесіншіден, комерциялық банктердің қызмет етуінде шетел
тәжірибесін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі болып, Қазақстан
Республикасының заңдылық және нормативтік-құқықтық актілері Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк нұсқамалары отандық және шетелдік
экономистердің еңбектері, ААҚ “Халық банк” мағлұматтары баспасөз баптары,
ситатистикалық берілгендер алынды.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1Коммерциялық банктердің құрылымы және заңдық ұйымдасуы
Банктердің пайда болуы мен шығу тарихы, басқа да халықаралық
қалыптасулар секілді, олардың пайда болуымен ғана байланысты емес,олардың
мәні одан да зор болып келеді. Қысқаша айтқанда, олардың мәні өндірістік
күштердің өсуінің нақты тарихи үдерістеріне байланысты болып табылады.
Өндірістің материалдық және материалдық емес сфералардың даму бағыттары
қоғамның бір этаптан басқа этапқа көшу қозғалысын реттейді. Осы тұрғыдан
банктік жүйенің даму үрдісін байқауға болады.
Алғашқы кездерден бастап банктердің пайда болуымен қызмет етуі, өзінің
дамуында бірнеше тарихи кезеңдерден өткен ақша эволюциясына байланысты.
Ежелгі Рим және антикалық Грецияда ақша рөлін мал атқарған кезде, ешқандай
банктер туралы сөз болуы мүмкін емес еді. Бірақта, ежелгі және қазіргі
заманғы тарихта да банктердің қандай операцияларды орындаумен байланысты
пайда болғаны жөнінде толық мәліметтер жоқ. Сондықтан да эканомикалық
әдебиетте банктердің шығу тарихы толық анықталмаған, ал қазіргі жаңа
тарихтардағы мәліметтер бойынша банктердің пайда болуын метал ақшаның пайда
болу кезеңіне жатқыза аламыз. Осы жерде француз елінің мақалын келтіре кету
артық емес: Егерде тиын домалақ болса-ол айналуы керек. Оның айналымы
банк арқылы жылдамтылады. Кейбір ғалымдардың айтуы бойынша, банктер
феодализм кезінде пайда болды, ал басқа ғалымдардың ойы бойынша ақша және
несие қатынастары құлиеленушілік қоғам болған кезде де өз орнын алған еді.
Банк деген ұғым не, ол қалай пайда болды деген сұраққа жауап
іздестірейік Банк деген ұғым италиян сөзі bank-орындық, айырбас
орындығы-айырбас орны дегенді білдіреді.
Тарихта банктердің ең қарапайым қызметі, мысалы тұқым сатып алуға
ақшаны несиеге алған жағдай жаңа эраға дейінгі Вавилонда кездескен. Сол
сияқты ақшаны несиеге алып ертедегі Египетте, Грецияда, Римде зәулім
ғимараттар салған. Ал фоедализмге өту кезінде тауар-ақша айналысы және
несие қатынастардың ауқымы тарылып, тек XIII-XIV ғасырларда сауданың кең
өрістеуіне байланысты төлем делдалы ретінде банк ісі қарқынды өрістей
бастаған. Ортағасырда банк ісінің орталығы Италия, Германия, Нидерланды
болып саналса, ал ерте капитализм жағдайында Англия болған.
Капиталистік банктердің алғашқы ізашарлары Флоренция мен Венецияда
1587ж. айырбас ісінің негізінде, яғни әр түрлі қалалардың ақшасы пайда
болды. Банктердің негізгі операциялары ақшаны сақтау, қабылдау мен ақшасыз
есеп айрысуды жүргізу болған. Ақшасыз есеп айырысуды жүргізудің мәні-екі
клиенттің қатысуымен банктердің кітабына бір шоттан екінші шотқа белгілі
бір соманы аударып жазу.Кейінірек ол осындай негізде Амстердамда (1609ж.)
және Гамбургте (1618ж.) ұйымдасты
рылды. Бұл банк ісінің анайы түрі еді. Бұл кезде банктер саудаға және есеп
айырысуға қызмет еткенмен, олардың өндіріспен, өндірістік капиталисттің
қайталама айналымымен байланысты аз болды, несие ақшаларын шығару қызметі
де дамыған жоқ. Ал капиталисттік банктер керісінше ұдайы өндірістің
өнеркәсіп және сауда капиталының қажеттілігінен пайда болды. Натуралды
шаруашылықтың ыдырауы, сауда мен тауар айналысының дамуы есеп айырысу мен
несиенің маңызын артырды. Жалдамалы еңбекке көшу халық табысының көп
бөлігін ақша түрінде төлеуге мәжбүр етті. Тұрақты ақша айналысы пайда
болды, оны ұйымдастыру мен техникалық жағынан қамтамасыз етуді банктер
өздеріне алды.
К.Маркс банктердің пайда болуы туралы былай деген: Кәсіпкерлік
тің ерекше саласы пайда болды, себебі ол ерекше сала ретінде барлық
таптардың ақша механизмін қамтамасыз етеді, ол шоғырланып, ірі масштабта
жүргізіледі. Сонымен қатар банктер несие ісінің екінші жағы-өсім әкелетін
капиталды да басқарады. Өйткені банктер фирмалар мен үлкен мекемелердің
және халықтың жинағы мен табыстары сияқты уақытша бос ақша қаражатын да
шоғырландырып және оны несиеге беру арқылы несие үшін ақы төлеп, табыс
табады. Банктер іріленген сайын тұтас несие беруші ретінде капиталистік
кәсіпкерліктің дербес саласына айналады. Банктердің түрлеріне келетін
болсақ, олар келесідей бөлінеді:
Эмиссиялық банк-ол айналысқа ақша белгілерін эмиссиялауға, шығаруға
құқысы бар, әдетте, орталық банк. Әр мемлекеттерде орталық банк әртүрлі
аталады. Мысалы, бұрынғы КСРО-да ол мемлекеттік деп, ал қазіргі Қазақстанда-
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі деп аталады. Мемлекеттің Орталық
банкінің негізгі мақсаты айналысқа ақша бірлігін шығару, банктерге ерекше
тауар ақша белгісін сату және банк жүйесінің несие-есеп, эмиссиялық жұмысын
басқару. Ол елдің екі деңгейлі банк жүйесінің-жоғары деңгейдегі банк.
Мемлекеттегі басқа банктердің барлығының да ақша белгілерін шығаруға
құқы жоқ эмиссиялық емес банктер. Олар екінші деңгейлі, инвестициялық,
инновациялық, ипотекалық және тағы да басқа банктер.
Екінші деңгейлі банктер-клиенттерге қызмет түрлерін үнемі ұлғайтып
тұратын әмбебап үлгідегі банк. Ал басқа банктер бір-екі қызмет түріне
маманданған банктер.
Инвестициялық және инновациялық банктердің екі түрі де ұзақ уақытқа
ақша қаражатын шоғырландырумен маманданады, яғни олар акция, облигация және
басқа бағалы қағаздар шығару арқылы ақша тартып, кейін ұзақ мерзімге
қарызға береді. Инвестициялық банктер кәсіпкерлерге қарыз берсе, ал
инновациялық банктер технологиялық жаңалықтарды өңдеуді және оны игеруді
несиелейді.
Ипотекалық банктер-жерді және жылжымайтын мүліктерді кепілдікке алып,
ұзақ мерзімге несиеге береді. Олар ипотекалық облигация, акция және басқа
бағалы қағаздарды сату арқылы ақша жинақтайды.
Алғашқы банктер XVIII ғасырдың екінші жартысында мемлекеттік
(қазыналық) банк түрінде пайда болды, XIX ғасырдың аяғы және XX ғасырдың
басында Ресейдің банк жүйесі негізінен мынадай банк-несие мекемесінен
құрылды: мемлекеттік банк (1860ж. құрылған), қоғамдық қалалық (252 банк)
және жер белгілері; көп буынды жеке банктер: акциоенерлік банктер (49
филиалдары бар 44 банк), өзара несиелейтін қоғамдар (83), екінші денгейлі
банктер (32), несие-жинақтау серіктестіктері (729). Бұлардан басқа банктік
операциялардың көпшілігін жүргізіп, сонымен қатар жоғары қауыпты
операциялар жүргізу үшін клиенттердің қаражаттарын тартумен шұғылданатын
банктік кеңселер, сауда үйлері, айырбастау дүкендері болды.
1917жылы қазаң төнкерісінен кейін банк ісін ұиымдастыруды мемлекет
монополиялы түрде өз қолына алып, нәтижесінде жеке екінші денгейлі бактер
мен басқа несие мекемелері Мемлекеттік банкпен біріктірілді.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл олардың
экстенсивті жағынан дамуын сипаттаса, сол жылдың орта кезінен бастап, күні
бүгінге дейін банктерімізідің саны біртіндеп азаюда, ал бұл құбылысты
олардың қарқынды өсуімен байланыстыруға болады.
ҚР екінші деңгейдегі банктері ҚР Ұлттық банктің берген лицензиясы
негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерция
лық банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстанда берілетін
лицензияның дамыған шет елдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
ҚР-дағы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын
белгілемейді, мысалға, инвестициялық-ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады
және тағы басқалары. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығына да
тікелей қатысуға толық құқылы.
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа ҚР
Ұлттық банктен валюталық операцияларды жүзеге асыруға бас лицензия алады.
Бас валюталық лицензия оларға өз қызметін жүзеге асыру үшін қажетті
саналатын банктер қатарымен корреспонденттік қатынастар орнатуға, сондай-ақ
дамыған шет елдерде өз филиалдары мен өкілеттілігін ашуға құқық береді.
Кесте 1.
ҚР-дағы коммерциялық банктердің сандық құрамы *
кезеңнің
басына
Банк түрлері 01. 01. 01.
01. 01. 01
96. 97. 98.
Талап ету депозиті 209600 456400 471400
Мерзімді 58087 78988 106503
Валюталық 132095 160578 179012
Барлығы 399782 695966 756915
* Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бух.балансы 2003-
2004ж.
Кесте 2. бойынша талдау беретін болсақ, барлық депозиттер арасын
да ең үлкен үлес салмағы 2004 жылдың аяғына барлық депозиттер қалдығы
нан талап ету депозиті-58,4% және валюталық-26,3% құрайды, яғни 2004
жылы депозитердің көбеюі байқалады.
Банк келесі қызмет банктің ұсынатын несиелері.
Несиелер: Несиелер-қайтарылу мерзімі жағдайында қарыз алушы
ға берілетін ақшалай немесе тауарлық формадағы қарыз, қарыз алушының
қолданған қарыздары үшін пайыздық төлем.
Несие-бұл қайтару негізінде несие беруші мен несие алушыға
ақшалай немесе тауар түрінде берілетін несие: көбінесе несие үшін процент
төлеу түрінде, несиенің сан алуандығы, ережесі, ұсыну мерзімі, проценттерді
төлеу бойынша ажыратылады.
Несиелік келісім-шартта несиелік қарым-қатынастардың субъектілері-
несие беруші және қарыз алушы.Несие берушілер ретінде белгілі бір мерзімге
меншікті бос ақша қаражаттарын несиеге беретін тұлғалар болып табылады.
Қарыз алушы-белгілі бір мерзімде қайтаруға қаржыны пайдала
ну үшін қажет ететін несиелік қатынастардың бір жағы. Банктік несие
бойынша несиелік қатынастар субъектісі-бұл жерде міндетті түрде екі тұлға
несие беруші және қарыз алушы.
Бұл көбінесе тартылған қаражаттар негізінде жұмыс істеумен байла
нысты, яғни шаруашылық органдар, халық және мемлекетке қатысы бойын
ша банктегі шоттарда жатқан қаражаттар иесі ретінде қарыз алушы
саналады. Қажет ететін тұлғалардың пайдасына өзіндегі ресурстарды бөле
отырып, банктер несие беруші ретінде болып отырады.
Халық банкте пайдалану мерзімі бойынша несиенің келеаі түрлерін
ұсынады: қысқа мерзімді-негізінен бір жылға дейінгі мерзімге және кәсіп
орынның айналым капиталын қалыптастыру мақсатында беріледі, орташа
мерзімді, бес жылға дейінгі мерзімге, ұзақ мерзімді-бес жылдан артық
мерзімге берілген және инвестициялық капитал ретінде қолданылады.
Қамтамасыз ету бойынша несиелер: кепілдірілген сәйкес, қамтамасыз
етуге, кепілдікке беріледі, бланктік (сенімділік) несие кепілдікпен қамтама
сыз етілген, теке қана қарыз алушыға жеке сенім негізінде берілетін
несие, несиелік карточкалар бойынша қарыздар, депозит кепілдігіне қарыз.
Мақсаты бойынша несиелер: банктермен ақшалай формада ұсыныла
ды, коммерциялық заңды және жеке тұлғаларға тауарлы түрде қарыз мін
деттемелері бойынша беріледі, халықаралық-сатып алушылардың сатушы
лардан тауарларды алу үшін формасы түрінде беріледі.
Клиенттерге ұсынылған несиелердің көлемі мен үлесін келесі
үшінші кесте арқылы көре аласыздар.
Кесте 3.
Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің несиелендіруі.
Несие түрлері 2002 Үлесі,%2003 Үлесі, 2004 Үлесі,%
жыл жыл % жыл
Өнеркәсіп 2860 24,6 32675 32,3 - -
Сауда 5108 44,0 35397 35,0 - -
Микронесие - - 6271 6,2 1000 9,1
Ауыл шаруашылығы - - 2024 2,0 - -
Халық 3640 31,4 19640 19,4 - -
Мемлекетік өндіріс 5207 5,1 10015 90,9
Барлығы 11608 100,0 101214 100,0 11015 100,0
* Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бук.балансы
2002-2004ж
Сонымен кесте3. бойынша 2002 және 2003 жылдарды салыстырғанда, ең
үлкен үлес салмағы өндіріске берілген несиелер, сәйкесінше 6,25% және 36,8%
өнеркәсіпке берілген барлық несиелер қарыз портфелінің жалпы көлемінен
57,5% құрайды. Ал 2004 жылды 2003 жылмен салыстырғанда бар
лық түрлеріне сұраныс болмаған, бірақта несиенің көлемі сәйкесінше
төмен
Банкте қазіргі кезде қарқынды даму қызметінің түрі клиенттерге
пластика
лық карточкалар ұсыну.
Пластикалық карточкалар шығару: ААҚ “Халық Банк” заңды және жеке
тұлғалармен жеке кәсіпкерлер үшін еңбекақыны алудың жеке және ыңғайлы
әдісін ұсынады, яғни пластикалық карточкалар пайдалану. Кәсіпорындар мен
ұйымдар үшін банк ALTYN-VISA және EVROPAY
MASTERCARD жүйелерінің халықаралық пластикалық карточкала
рын ұсынады.
Қазіргі уақытта Халық банктің пластикалық карточкаларымен 1500-
ден астам ұйымдар еңбек ақыларын алуда. сонымен қатар, бізге келесідей
компаниялар сенім білдіруде, Қазақмыс, Узеньмұнайгаз, Қазақойл,
Қазтрансойл, Демир Қазақстан Банк, Лариба Банк, Нұрсат, Гонгок энд Шанхай
Бэнкинг Корпорешн, Қазақстандық Қор Биржасы, ротмэнс оф Пэл мэл, Цептер
интернешнл, проктер энд Гембл Қазақстан.
Банк үшін негізгі құралдарды тартудың басты қайнар көзі болып,
клиенттердің депозиттері саналады, олар барлық міндеттемелердің сомасына
90% таяу немесе 67% құрайды, яғни Қазақстандағы жеке тұлғалардың барлық
депозиттердің 23 бөлігі Халық Банкте сақталуда, яғни бұл Халық Банктердің
сенімділікпен қамтамасыз етуін және халық жағынан Халық Банкке деген
сенімділік деңгейін көрсетеді.
Сонымен, “Халық банктің” қызмет көрсетуіне баға беретін болсақ, келесі
төртінші кестені қолданамыз.
Кесте 4.
Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ “Халық Банктің “қызмет көрсетуінің
негізгі көрсеткіштері
Қызметтер 2002 2003 2004
түрлері жыл жыл жыл
Жоспар Нақты Жоспар Нақты Жоспар Нақты
Салымдарды 400000 399782 650000 695966 750000 756915
тарту
Несие беру --------- 11608 ---------101214 ---------11015
Бағалы қағаз 200 201 300 298 400 431
дардармен
операциялар
Валюта 500000 431528 530000 512365 570000 585213
айырбастау
Басқа да 400 439 500 581 600 672
операциялар
Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бук.балансы 2003-2004ж
Кесте 4. бойынша 2003 жылдың басына салымдар қалдығы 695996 мың
тенгені құрды, 2002 жылдың басындағы қалдықпен салыстырғанда 172% құрды.
Салымдар көлемінің ұлғаюы, Халық Банктің жеке тұлғалардың жеке топтарына
бағытталған депозиттердің жаңа түрлерін ұсынумен байланысты.
Жоғарыда келтірілген мәліметер бойынша аймақтық деңгейде клиент
терге көрсетілетін қызметтердің түрлері мен көлемі бойынша келесі
белгілі банктер арасындағы бәсекелестікті келесі сурет арқылы көруге
болады. Талдау үшін клиентерге депозит беру қызметін алайық. Ол үшін
депозиттер көлемі бойынша бірнеше банктерді аламыз, ол банктердің атаулары
екінші суретте көрсетілген.
Халықтан депозиттерді тарту (мың тенге) 2004жылы.
Сурет 2.
Келтірілген сурет бойынша келесідей талдау беріледі. Депозиттер
көлемі бойынша бірінші орында Жезқазғандық аймақтық филиалы ААҚ “Халық
Банк” (756915). “Валют- Транзит Банктің” депозиттерді тарту бойынша ең
төмен деңгейі оның депозиттерді міндетті кепілдендіру қорының мүшесі
болмауымен түсіндіріледі. ААҚ “Казкоммерцбанк”, “ТуранАлемБанк” және Центр-
кредит Банктің депозиттерінің көлемі 41%-ке дейін өсті, яғни 34182 мың
тенгені құрды.
Сонымен қатар, тұрғындарға көрсетілетін қызметтерді жүзеге асыруға
кеткен жалпы шығындар сомасын да анықтаған жөн. Өнімнің өзіндік құнының
жүйелік төмендеуі депозитердің көзі болып табылады. Жалпы банктегі
депозиттік операциялар бойынша өзіндік құнды есептеуді қарастырайық.
Өзіндік құнды есептей отырып, келесіні айтуға болады.2002 жылы бір
операцияның өзіндік құны 12 теңгеге тең болды, 2003 жылы - 9теңгеге, 2004
жылы-6теңгеге. Сәйкесінше шартты операция
лар 11тенге, 8теңге және 6тенге. Көрсеткіштердің төмендеуі шығындар
сома
сы мен орындалған операциялардың көлеміне байланысты. Шығындардың өзі
барлық шығындар баптарын үнемдеумен байланысты. Операциялар саны 2002 жылы
көбейді, себебі мемлекеттің барлық зейнетақылық төлемдерін, бюджеттік
ұйымдардың еңбек ақысын төлеуді Халық Банк атқарады.
Жүргізілетін операциялардың тенгесіне шығындардың өзгеруіне
мүмкін әсер ететін факторларға келесілер жатады:
1. жүргізілетін операциялар көлемінің өзгеруі;
2. операциялар көлемінің өзгеруі;
3. ауыспалы шығындар деңгейінің өзгеруі;
4. тұрақты шығындар сомасының өзгеруі;
5. пайдаланылған ресурстар көлемінің өзгеруі;
6. бағаның орта деңгейінің өзгеруі;
Жалпы банк қызметінің қаржылық нәтижесін талдау ең алдымен түскен
табыс сомасы және өтімділік сомасы және өтімділік деңгейімен сипатталады.
Табыс-бұл түсімдер мен өткізілген өнімнің толық өзіндік құн арасындағы
айырма (бюджеттік және бюджеттік емес қорларға түсімдер, салымдар мен
міндетті төлегеннен кейін қалған түсім).
2004 жылы Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банкте бюджеттің
келесі көрсеткіштері ұсынылған.
кіріс бөлімі бойынша: 58743 мың тенге
мың тенге. шығыс бөлімі бойынша: 144816 мың тенге
қаржылық нәтиже (алынған табыс): 88473 мың тенге.
2004 жыл бойынша бюджет көрсеткіштерінің фактикалық орындалуы:
кіріс бөлімі: 62348 мың тенге.
шығыс бөлімі: 22369
Осы берілгендер бойынша келесі бесінші кестені ұсынып отырмын.
Кесте 5.
2004 жыл бойынша бюджеттің кіріс бөлігі
Бап атауы Бюджет Нақты Ауытқу
Проценттік 4736 3582 -1154
кірістер
Проценттік емес 53436 59472 6036
кірістер
Дилингтік кірістер9738 19410 9672
Комиссиялық 40836 36847 -3989
кірістер
Қайтабағалау 2247 3188 941
бойынша кірістер
Басқа проценттік 1480 2739 1259
емес кірістер
* Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бук.балансы 2004ж
Сонымен проценттік кірістер бойынша жоспарық көрсеткіштердің
орындалмауы, барлық бағдарламалар бойынша заңды тұлғаларды несиелеу сызығы
жабық.
Проценттік емес кіріс бойынша жоспарлық көрсеткіштердің жоғарла
уы, дилингтік операциялар бойынша кірістердің көбеюімен байланысты.
Комиссиялық кірістер бойынша орындалмауы жоспарланған бюджет
ке қарсы қайта орындалуы клиентпен өтелген несиелер бойынша негізгі
қарыздың алынған сомасының қайтып келуімен байланысты.
Келесі банк бюджетіндегі шығыс бөлігіне талдау алтыншы кесте арқылы
беріледі.
Кесте 6. бойынша проценттік шығындар көрсеткішінің жоспарлық азаюы,
жеке тұлғалардың депозиттік қаражаттар көлемінің өсуімен түсіндіріледі.
Басқа да шығындардың көбеюі, бас банктің жыл басынан осы банка сомалар
салынбаған.
Кесте 6.
Бюджеттің шығыс бөлігі (мың тенге).
Бап атауы Бюджет Нақты Ауытқу
Проценттік шығындар 23482 29758 6276
Проценттік емес шығындар 123648 203102 79454
Дилингтік операциялар 791 387 -404
Комиссиялық кірістер 586 338 -248
Персоналға шығындар 67953 63007 -4946
Оның ішінде еңбекті төлеу51042 51296 -884
Жалпы шаруашылық және 28735 22384 -6351
административтік шығындар
Оның ішінде:
Капиталда жөндеу 2501 357 -2144
жұмыстары
Ағымдағы жөндеу жұмыстары321 460 139
Қайта бағалаудан шығындар20931 110753 89822
Басқа да шығындар 19 1031 1012
* Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бук.балансы 2004ж
Табыс сомасының көбеюінің негізгі резервтері келесілер:
1) жүргізілетін операциялар көлемінің өсуі;
2) бағаның жоғарлауы;
3) жүргізілетін операциялар өзіндік құнының төмендеуі;
4) көрсетілетін қызметтердің қызметтерінің сомасын жоғарлату;
5) қызметердің жаңа түрлерін енгізі үшін жаңа бағдарламаны іздестіру.
2.2 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ “Халық Банкінің” қаржылық
жағдайын талдау
Жалпы банктің қаржылық жағдайы ретінде оның өз қызметін
қаржыландыру қабілеттілігі айтылады. Ол банктің қызмет етуі үшін қажетті
қаржылық ресурстармен қамтамасыз етуімен, орналастыру және пайдалану
тиімділігінің мақсаттылығымен, басқа да заңды және жеке тұлғалармен
қаржылық қарым-қатынастармен, төлемқабілеттілігімен және қаржылық
тұрақтылығымен сипатталады.
Банктің уақытында төлемдерін төлеу, кеңейтілген негізде өз
қызметін қаржыландыруы оның қаржылық жағдайының тәуір екендігі туралы
хабарлайды.
Банктің қаржылық жағдайына объективтік баға беру-өте қиын
мәселе, оны шешуде ең басты орынды оның қызметін сипаттайтын көрсеткіштер
жүйесі алады. Қаржылық жағдайдың көрсеткіштеріне келесі
лер жатады: капитал жеткілігінің көрсеткіштері, активтер сапасы,
өтімділік, пайдалылық, тәуекелдіктер деңгейі. Барлық аталған көрсеткіш
тер арасында тығыз тікелей байланыс бар.
Капитал жеткілілігі түсінігі өз құрамына келесі сапаларды
енгізеді: сенімділік, банк тұрақтылығы, банк үшін жағымсыз факторларға
қарсы тұру мүмкіншілігі.
Активтер сапасының басты белгісі болып, табыстылық және
өтімділік саналады.
Коммерциялық банк активтерінің сапасының негізгі көрсеткіштері:
меншікті капитал = бөлінбеген табыс + жарғылық капитал + резервтік
және арнайы қорлар;
өтімді активтердің сомасы = кассалық шоттардағы сома + Ұлттық Банктегі
корреспонденттік шот+ банк корресподенттердегі шоттар + бағалы қағаздар
бойынша активтер;
операциялық қызметтен кірістер = банкаралық несиелер мен қарыздар
бойынша несиелер + бағалы қағаздар бойынша операциялардан кірістер +
банк және клиенттерге көрсетілетін қызметтер бойынша комиссиялар +
шетел валютасымен операциялардан кірістер + басқа да операциялық кірістер;
Кесте 7.
Жыл аяғына банктің қаржылық жағдайының көрсеткіштері.
Көрсеткіштер атауы01.01.02 01.01.03 01.01.04
Меншікті капитал 762515 761797 1400001
Активтердің 26708712 29853805 37487731
баланстық құны
Меншікті 2274282 3211191 3344781
қаражаттар
Банкте орналасқан 19010156 25046815 32211229
депозиттер мен
несиелер
Ұсынылған несиелер7898793 14355112 16034745
Операциялық 6278643 6610138 6393072
қызметен кірістер
Таза табыс 677739 779525 243862
Активтер табысы 2,54 2,61 0,65
Капитал табысы 29,80 24,28 7,29
Өтімді активтер 20793837 11523965 15303494
сомасы
Жоғарыдағы кесте бойынша капитал жеткілілігі түсінігінен тыс
несиелік және проценттік тәукелдіктерге паралель жүргізуге болады (меншікті
капитал сомасы, активтердің баланстық құны сомасы, өтімді активтер сомасы,
меншікті қаражаттар сомасы, депозиттер мен несиелер сомасының қатынасына үш
жылда орта шамамен 2,08 құрайды. Өтімділік банктің клиентердің несиеге
деген талаптарын қанағаттан
дыру, төлем қаражаттарының жетіспеушілік жағдайында оған қойылатын
міндеттемелерді төлеу үшін өз активтерін ақшалай және төлем
құралдарына салу мүмкіншілігі тұрғысынан қарастырылады.
Жалпы банктің тұтынушыларын 2 топқа бөлуге болады:
1) заңды тұлғалар
1) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар
Банк тұтынушылары 1- топ бойынша.
Сурет 3.
Бірінші топтың тұтынушыларын келесідей жолмен қарастыруға болады:
Екінші топтың тұтынушылары келесідей жолмен топтастыруға болады:
Жалпы банк ішіндегі кіріс бөлімінің қайнар көзі халықтың салымдары
болып табылады.
Банк тұтынушылары 2- топ бойынша.
Сурет 4.
2.3 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банкінің банктік
қызметтерінің даму стратегиясы
Банктік істің даму шегі бойынша стратегиялық жоспарлау жетістіктер
дің негізгі факторларынын бірі болып табылады.
Кейде стратегиялық жоспарлау жылдық бюджеттің құрастырылуы және мақсат
емес, оған жету құралы болып табылады. Негізінен бұл жаңа заңдалақ және
құқықтық актілерінің пайда болу жағдайында менеджмент қиын және жаңа
міндеттерді шешу қажеттілігімен жүйеседі. Бұндай жағдайда банк басқарудың
тиімділігін арттыруға қажетті құқықтар алуға бағытталады. Бұл шаралар қажет
етілетін нәтижелерге қол жеткізбейді, бірінші бұл тәжірбие қателіктер
әдісіне негізделеді. Керсінше іс-әрекеттер бағдарламасы және банк
стартегиясы белгіленген мерзім уақытында қабылданатын өзара байланысқан
шешімдерді өңдеіуденкейін ғана анықталуы тиіс. Мұндай жағдай және бәсекелес
ортада өмір сүру ынтасы банк қызметінің процесінде жаңа бағытты
қалыптастырады. Сондықтан қазіргі уақытта банк дамудың ішкі мүмкіндік
тиімділігін ашатын жаңа механизмдер іздейді. Себебі банктің бәсекелес
қабілеттілік факторлар жүйесіне оның ішкі бәсекелестік ерекшелігі жатады,
бұл бәсекелстік банкіге нарықтағы тұрақтылық жағдайын қамтамасыз ете алады.
Коммерциялық банк несиелік ұйымды дамыту стартегиясы сапасында өзінің
мәселерін шешуді іске асырады. Ең алдымен банк стратегиясы жүйесін құру
процесін түсінуге қажетті білім қажет.
Банктік стратегия сипаттамасы және мақсаттары:
Біріншіден, банк ілімі ретінде банктің негізгі стратегиясын анықтау
қажет, яғни банктің қызмет бірлік бағытын, болашақтағы мақсатын, нақты
қызмет түрлерін банктің қызметін жоспарлауда мәселелерді шешудегі жүйелі
бағытын талдау қажет. Басқаша айытқанда банктің даму стратегиясы әртүрлі
болуы мүмкін.
a) іскерлік айналымның императивті факторлары, яғни зандылық және
макроэкономикалық орта
b) іскерлік айнламның дикпозитивті факторлары, яғни сыртқы және банктің
ішкі толық ортасы.
c) Екіншіден, даму стратегиясы және жоспарлау қызметтері үздіксіз, себебі
бизнестің жаңа түрлерін жобалау кезінде банк қызметінің сәйкес
ортасын ескеру қажет, ал бұл өз кезегінде қызметтердің альтернативті
бейнесін көрсетеді.
Үшіншіден банк дамуының стратегиясын қалыптастыруда қажетті
функцияоналды-қажетті құжаттау (жоспар, іс-әрект, бағдарламалар тәртіптер,
нұсқаулар) банктің нақты стратегиясын басқаруды және өңдеуді қажет етеді.
Төртішіден банктің даму стартегиясын басқаруды өңдеуде бірлік прин
ципті қажет етеді.
Бесіншіден, банктің даму стратегиямын басқару және өңдеудің жауап
кершілік деңгейін бөлі, ол банктегі қабылданатын шешімге байланысты
болуы тиіс.
Банк стратегиясын қалыптастыру жүйесі келесілер болып табылады:
қалыптастырудың сыртқы жағдайын талдау, мақсаттар мен міндеттерді
талдау, ішкі талдау, альернативті стратегияларды қалыптастыру және бағалау,
стратегияны таңдау, іс-әрекеттер жоспарын өңдеужәне оларды өткізу,
нәтижелерді бағалау.
Банктің даму стратегиясының мақсаттары мен сипатын одан әрі көрсету
үшін белгіленген анықтмалар өзінің мазмұны бойынша бұл баптың мақсаттары
мен міндеттеріне жауап беруі тиіс.
Жоспарлау-кім және қашан істейтініні алдын-ала қабылданған шешім, яғни
банкті басқарудың барлық деғгейіндегі қызметтері. Бірақ жоспарлау көлемі
және сипаты билік деңгейіне байланысты болады. Сонымен қатар жоғары тұрған
басшылардың болжаған жоспарлары мен әрекеттерімен сипатталады.
Жоспар-болашақтағы жағдайлар кез-келген түрінде іс-әрекеттердің
кезектілігі, сондықтан топтастыру келесідей бөлінеді: мақсат немесе негізгі
стратегия, іс-әрекеттер курсы немесе саясат, міндеттер, даму стратегиясы
тәртіптер бағдарламалар.
Негізгі стратегия-негізгі мақсаттарға жетуге ресурстарды және қызмет
терді бөлу бағдарламасының жоспары.
Банктің қызметтерінің курсы-шешім қабылдау кезінде іс-әрекеттерді және
ойлауды көмегімен немесе басқаратын түсініктер мен жалпы жағдай
ды көрсетін жоспар. қызметтер курсы банктегі деңгей көлеміне сәйкес
болады. қабылданған курс қабылдануды және олардың мақсаттарға сәйкестігін
қарастырады.
Банк саясаты-банк критерилері деңгейіне сапалық негіз алған шешім
қабылдау кезіндегі жоспар.Міндет-банк қызметіне бағытталган рубеждеоді
анықтайды.
Банктің даму стратегиясы-берілген ресустарды пайдалану, бөлу, алу іске
асырылатын мақсаттар мен шаралар, несиелік ұйымдардың мақсаттары бойынша
шешімдерді өңдеу нәтижесінің жоспары болып табылады. Даму стратегиясы-
стандартты емес жағдайда мәселелерді шешідегі жүйелік бағыттарды қабылдау.
Жоспар тиімділігі мақсаттарды іске асыруы енгізетін салымдардың
мөлшерімен анықталады.
Процедуралар-болашақ қызметтердегі әдістерді анықтаудағы жоспар
лау. Процедурадағы негізгі-талап етілетін қызметтердің жүйелік
кезектілігі тәржіліктер- басқа жоспарларға сәйкес бірнеше бпғыттардан
қажетті іс-әрекет таңдалып алынады. Тәртіп белгіленген жағдайда нақты іс-
әрекетті талап етеді. Тәртіп белгілі бір уақыт кезектілігін
қалыптастырмайды, себебі тек қана іс-әрекетті бағыттайды. Егер курс мақсаты
жеке іс-әрекеттер мүмкін сапасында сәйкес бағыттарды берсе, оларды
қолдануда еркін іс-әрекеттерден тұрады. Бағдарлама ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... .
1. Коммерциялық банктердің құрылымы және заңдық
ұйымдасуы ... ... ... ..
2. Коммерциялық банктердің дәстүрлі және дәстүрлі емес қызмет
көрсетулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ
БАНКТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУЛЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банк қызмет көрсетулерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банк қаржылық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
2.3 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банкінің банктік қызметтерінің
даму
болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНКТІК САЛАНЫ ДАМЫТУ БОЙЫНША ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕМЕН
САЛЫСТЫРУ ... ... ... ... ... ... .. ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Банктер-нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық бөлімшелерінің бірі,
олардың қызметінің дамуы-нарықтық механизмін нақты құруға қажетті жағдай
болып табылады.
Несие жүйесінің негізгі буыны-банктер болғандықтан, масштабы мен
маңызы жөнінен несие қатынастарының басым көпшілігі банктер арқылы өтеді.
Банктер мемлекет пен кәсіпорындардың, акционерлік қоғамдар мен
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің, мектептер, мен ауруханалардың,
институттар мен бала-башқалардың және халықтың уақытша бос ақшаларын
шоғырландырып, оларды іс жүзіндегі капиталға айналдырады. Сонымен қатар,
банк төлем, есеп айырысу, несие беру, сақтандыру және тағы басқа көптеген
сан алуан операциялар жүргізеді.
Ұзақ уақыт бойы банктер мемлекеттік ұйым болып табылады және
экономиканың мәнсіз бөлігіретінде қызмет атқарады.Нәтижесінде банк ісін
ұйымдастыру Ресей банктерінің дәстүрін және тәжірибесін жоғалтты. Бүгінгі
таңдағы мақсат, нарықтық экономиканы құра отырып, біз банк ісін ұйымдастыра
отырып әлемдік деңгейге шығуымыз қажет.
Банктер нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық бөлімшелерінің бірі,
олардың қызметінің дамуы нарықтық механизмін нақты құруға жағдай болып
табылады. Сонымен қатар, банктер өндірістің материалдық және материалдық
емес сфераларының даму бағыттары қоғамның бір этаптан басқа этапқа көшу
қозғалысын реттейді.
Банктер арқылы эканомиканың әр түрлі салаларынан капиталдың көбеюі
жүзеге асып, өндірістің үдерісі үздіксіз дамиды. Екінші деңгейлі банктердің
қызметінің дамуы мен жетілдірілуі Қазақстан экканомикасына үлкен септігін
тигізеді.
Осыдан келе дипломдық жұмыстың тақырыбы мәселелі және жан-жақты болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып, коммерциялық банктердің
қызметтерін дамыту жөніндегі сұрақтар және Қазақстанм эканомикасында оның
алатын рөлі.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі мәселелер қойылды:
Біріншіден, коммерциялық банктердің заңдық, құрылымдық ұйымдасуы,
екіншіден, коммерциялық банктердің дәстүрлі және дәстүрлі емес қызметтерін
әзірлеу, үшіншіден, Қазақстан Республиккасындағы коммерциялық банктердің
қызметіне талдау беру, төртіншіден, Қазақстан Республикасындағы банктердің
қызметін бағалау, бесіншіден, комерциялық банктердің қызмет етуінде шетел
тәжірибесін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі болып, Қазақстан
Республикасының заңдылық және нормативтік-құқықтық актілері Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк нұсқамалары отандық және шетелдік
экономистердің еңбектері, ААҚ “Халық банк” мағлұматтары баспасөз баптары,
ситатистикалық берілгендер алынды.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1Коммерциялық банктердің құрылымы және заңдық ұйымдасуы
Банктердің пайда болуы мен шығу тарихы, басқа да халықаралық
қалыптасулар секілді, олардың пайда болуымен ғана байланысты емес,олардың
мәні одан да зор болып келеді. Қысқаша айтқанда, олардың мәні өндірістік
күштердің өсуінің нақты тарихи үдерістеріне байланысты болып табылады.
Өндірістің материалдық және материалдық емес сфералардың даму бағыттары
қоғамның бір этаптан басқа этапқа көшу қозғалысын реттейді. Осы тұрғыдан
банктік жүйенің даму үрдісін байқауға болады.
Алғашқы кездерден бастап банктердің пайда болуымен қызмет етуі, өзінің
дамуында бірнеше тарихи кезеңдерден өткен ақша эволюциясына байланысты.
Ежелгі Рим және антикалық Грецияда ақша рөлін мал атқарған кезде, ешқандай
банктер туралы сөз болуы мүмкін емес еді. Бірақта, ежелгі және қазіргі
заманғы тарихта да банктердің қандай операцияларды орындаумен байланысты
пайда болғаны жөнінде толық мәліметтер жоқ. Сондықтан да эканомикалық
әдебиетте банктердің шығу тарихы толық анықталмаған, ал қазіргі жаңа
тарихтардағы мәліметтер бойынша банктердің пайда болуын метал ақшаның пайда
болу кезеңіне жатқыза аламыз. Осы жерде француз елінің мақалын келтіре кету
артық емес: Егерде тиын домалақ болса-ол айналуы керек. Оның айналымы
банк арқылы жылдамтылады. Кейбір ғалымдардың айтуы бойынша, банктер
феодализм кезінде пайда болды, ал басқа ғалымдардың ойы бойынша ақша және
несие қатынастары құлиеленушілік қоғам болған кезде де өз орнын алған еді.
Банк деген ұғым не, ол қалай пайда болды деген сұраққа жауап
іздестірейік Банк деген ұғым италиян сөзі bank-орындық, айырбас
орындығы-айырбас орны дегенді білдіреді.
Тарихта банктердің ең қарапайым қызметі, мысалы тұқым сатып алуға
ақшаны несиеге алған жағдай жаңа эраға дейінгі Вавилонда кездескен. Сол
сияқты ақшаны несиеге алып ертедегі Египетте, Грецияда, Римде зәулім
ғимараттар салған. Ал фоедализмге өту кезінде тауар-ақша айналысы және
несие қатынастардың ауқымы тарылып, тек XIII-XIV ғасырларда сауданың кең
өрістеуіне байланысты төлем делдалы ретінде банк ісі қарқынды өрістей
бастаған. Ортағасырда банк ісінің орталығы Италия, Германия, Нидерланды
болып саналса, ал ерте капитализм жағдайында Англия болған.
Капиталистік банктердің алғашқы ізашарлары Флоренция мен Венецияда
1587ж. айырбас ісінің негізінде, яғни әр түрлі қалалардың ақшасы пайда
болды. Банктердің негізгі операциялары ақшаны сақтау, қабылдау мен ақшасыз
есеп айрысуды жүргізу болған. Ақшасыз есеп айырысуды жүргізудің мәні-екі
клиенттің қатысуымен банктердің кітабына бір шоттан екінші шотқа белгілі
бір соманы аударып жазу.Кейінірек ол осындай негізде Амстердамда (1609ж.)
және Гамбургте (1618ж.) ұйымдасты
рылды. Бұл банк ісінің анайы түрі еді. Бұл кезде банктер саудаға және есеп
айырысуға қызмет еткенмен, олардың өндіріспен, өндірістік капиталисттің
қайталама айналымымен байланысты аз болды, несие ақшаларын шығару қызметі
де дамыған жоқ. Ал капиталисттік банктер керісінше ұдайы өндірістің
өнеркәсіп және сауда капиталының қажеттілігінен пайда болды. Натуралды
шаруашылықтың ыдырауы, сауда мен тауар айналысының дамуы есеп айырысу мен
несиенің маңызын артырды. Жалдамалы еңбекке көшу халық табысының көп
бөлігін ақша түрінде төлеуге мәжбүр етті. Тұрақты ақша айналысы пайда
болды, оны ұйымдастыру мен техникалық жағынан қамтамасыз етуді банктер
өздеріне алды.
К.Маркс банктердің пайда болуы туралы былай деген: Кәсіпкерлік
тің ерекше саласы пайда болды, себебі ол ерекше сала ретінде барлық
таптардың ақша механизмін қамтамасыз етеді, ол шоғырланып, ірі масштабта
жүргізіледі. Сонымен қатар банктер несие ісінің екінші жағы-өсім әкелетін
капиталды да басқарады. Өйткені банктер фирмалар мен үлкен мекемелердің
және халықтың жинағы мен табыстары сияқты уақытша бос ақша қаражатын да
шоғырландырып және оны несиеге беру арқылы несие үшін ақы төлеп, табыс
табады. Банктер іріленген сайын тұтас несие беруші ретінде капиталистік
кәсіпкерліктің дербес саласына айналады. Банктердің түрлеріне келетін
болсақ, олар келесідей бөлінеді:
Эмиссиялық банк-ол айналысқа ақша белгілерін эмиссиялауға, шығаруға
құқысы бар, әдетте, орталық банк. Әр мемлекеттерде орталық банк әртүрлі
аталады. Мысалы, бұрынғы КСРО-да ол мемлекеттік деп, ал қазіргі Қазақстанда-
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі деп аталады. Мемлекеттің Орталық
банкінің негізгі мақсаты айналысқа ақша бірлігін шығару, банктерге ерекше
тауар ақша белгісін сату және банк жүйесінің несие-есеп, эмиссиялық жұмысын
басқару. Ол елдің екі деңгейлі банк жүйесінің-жоғары деңгейдегі банк.
Мемлекеттегі басқа банктердің барлығының да ақша белгілерін шығаруға
құқы жоқ эмиссиялық емес банктер. Олар екінші деңгейлі, инвестициялық,
инновациялық, ипотекалық және тағы да басқа банктер.
Екінші деңгейлі банктер-клиенттерге қызмет түрлерін үнемі ұлғайтып
тұратын әмбебап үлгідегі банк. Ал басқа банктер бір-екі қызмет түріне
маманданған банктер.
Инвестициялық және инновациялық банктердің екі түрі де ұзақ уақытқа
ақша қаражатын шоғырландырумен маманданады, яғни олар акция, облигация және
басқа бағалы қағаздар шығару арқылы ақша тартып, кейін ұзақ мерзімге
қарызға береді. Инвестициялық банктер кәсіпкерлерге қарыз берсе, ал
инновациялық банктер технологиялық жаңалықтарды өңдеуді және оны игеруді
несиелейді.
Ипотекалық банктер-жерді және жылжымайтын мүліктерді кепілдікке алып,
ұзақ мерзімге несиеге береді. Олар ипотекалық облигация, акция және басқа
бағалы қағаздарды сату арқылы ақша жинақтайды.
Алғашқы банктер XVIII ғасырдың екінші жартысында мемлекеттік
(қазыналық) банк түрінде пайда болды, XIX ғасырдың аяғы және XX ғасырдың
басында Ресейдің банк жүйесі негізінен мынадай банк-несие мекемесінен
құрылды: мемлекеттік банк (1860ж. құрылған), қоғамдық қалалық (252 банк)
және жер белгілері; көп буынды жеке банктер: акциоенерлік банктер (49
филиалдары бар 44 банк), өзара несиелейтін қоғамдар (83), екінші денгейлі
банктер (32), несие-жинақтау серіктестіктері (729). Бұлардан басқа банктік
операциялардың көпшілігін жүргізіп, сонымен қатар жоғары қауыпты
операциялар жүргізу үшін клиенттердің қаражаттарын тартумен шұғылданатын
банктік кеңселер, сауда үйлері, айырбастау дүкендері болды.
1917жылы қазаң төнкерісінен кейін банк ісін ұиымдастыруды мемлекет
монополиялы түрде өз қолына алып, нәтижесінде жеке екінші денгейлі бактер
мен басқа несие мекемелері Мемлекеттік банкпен біріктірілді.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл олардың
экстенсивті жағынан дамуын сипаттаса, сол жылдың орта кезінен бастап, күні
бүгінге дейін банктерімізідің саны біртіндеп азаюда, ал бұл құбылысты
олардың қарқынды өсуімен байланыстыруға болады.
ҚР екінші деңгейдегі банктері ҚР Ұлттық банктің берген лицензиясы
негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерция
лық банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстанда берілетін
лицензияның дамыған шет елдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
ҚР-дағы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын
белгілемейді, мысалға, инвестициялық-ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады
және тағы басқалары. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығына да
тікелей қатысуға толық құқылы.
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа ҚР
Ұлттық банктен валюталық операцияларды жүзеге асыруға бас лицензия алады.
Бас валюталық лицензия оларға өз қызметін жүзеге асыру үшін қажетті
саналатын банктер қатарымен корреспонденттік қатынастар орнатуға, сондай-ақ
дамыған шет елдерде өз филиалдары мен өкілеттілігін ашуға құқық береді.
Кесте 1.
ҚР-дағы коммерциялық банктердің сандық құрамы *
кезеңнің
басына
Банк түрлері 01. 01. 01.
01. 01. 01
96. 97. 98.
Талап ету депозиті 209600 456400 471400
Мерзімді 58087 78988 106503
Валюталық 132095 160578 179012
Барлығы 399782 695966 756915
* Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бух.балансы 2003-
2004ж.
Кесте 2. бойынша талдау беретін болсақ, барлық депозиттер арасын
да ең үлкен үлес салмағы 2004 жылдың аяғына барлық депозиттер қалдығы
нан талап ету депозиті-58,4% және валюталық-26,3% құрайды, яғни 2004
жылы депозитердің көбеюі байқалады.
Банк келесі қызмет банктің ұсынатын несиелері.
Несиелер: Несиелер-қайтарылу мерзімі жағдайында қарыз алушы
ға берілетін ақшалай немесе тауарлық формадағы қарыз, қарыз алушының
қолданған қарыздары үшін пайыздық төлем.
Несие-бұл қайтару негізінде несие беруші мен несие алушыға
ақшалай немесе тауар түрінде берілетін несие: көбінесе несие үшін процент
төлеу түрінде, несиенің сан алуандығы, ережесі, ұсыну мерзімі, проценттерді
төлеу бойынша ажыратылады.
Несиелік келісім-шартта несиелік қарым-қатынастардың субъектілері-
несие беруші және қарыз алушы.Несие берушілер ретінде белгілі бір мерзімге
меншікті бос ақша қаражаттарын несиеге беретін тұлғалар болып табылады.
Қарыз алушы-белгілі бір мерзімде қайтаруға қаржыны пайдала
ну үшін қажет ететін несиелік қатынастардың бір жағы. Банктік несие
бойынша несиелік қатынастар субъектісі-бұл жерде міндетті түрде екі тұлға
несие беруші және қарыз алушы.
Бұл көбінесе тартылған қаражаттар негізінде жұмыс істеумен байла
нысты, яғни шаруашылық органдар, халық және мемлекетке қатысы бойын
ша банктегі шоттарда жатқан қаражаттар иесі ретінде қарыз алушы
саналады. Қажет ететін тұлғалардың пайдасына өзіндегі ресурстарды бөле
отырып, банктер несие беруші ретінде болып отырады.
Халық банкте пайдалану мерзімі бойынша несиенің келеаі түрлерін
ұсынады: қысқа мерзімді-негізінен бір жылға дейінгі мерзімге және кәсіп
орынның айналым капиталын қалыптастыру мақсатында беріледі, орташа
мерзімді, бес жылға дейінгі мерзімге, ұзақ мерзімді-бес жылдан артық
мерзімге берілген және инвестициялық капитал ретінде қолданылады.
Қамтамасыз ету бойынша несиелер: кепілдірілген сәйкес, қамтамасыз
етуге, кепілдікке беріледі, бланктік (сенімділік) несие кепілдікпен қамтама
сыз етілген, теке қана қарыз алушыға жеке сенім негізінде берілетін
несие, несиелік карточкалар бойынша қарыздар, депозит кепілдігіне қарыз.
Мақсаты бойынша несиелер: банктермен ақшалай формада ұсыныла
ды, коммерциялық заңды және жеке тұлғаларға тауарлы түрде қарыз мін
деттемелері бойынша беріледі, халықаралық-сатып алушылардың сатушы
лардан тауарларды алу үшін формасы түрінде беріледі.
Клиенттерге ұсынылған несиелердің көлемі мен үлесін келесі
үшінші кесте арқылы көре аласыздар.
Кесте 3.
Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің несиелендіруі.
Несие түрлері 2002 Үлесі,%2003 Үлесі, 2004 Үлесі,%
жыл жыл % жыл
Өнеркәсіп 2860 24,6 32675 32,3 - -
Сауда 5108 44,0 35397 35,0 - -
Микронесие - - 6271 6,2 1000 9,1
Ауыл шаруашылығы - - 2024 2,0 - -
Халық 3640 31,4 19640 19,4 - -
Мемлекетік өндіріс 5207 5,1 10015 90,9
Барлығы 11608 100,0 101214 100,0 11015 100,0
* Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бук.балансы
2002-2004ж
Сонымен кесте3. бойынша 2002 және 2003 жылдарды салыстырғанда, ең
үлкен үлес салмағы өндіріске берілген несиелер, сәйкесінше 6,25% және 36,8%
өнеркәсіпке берілген барлық несиелер қарыз портфелінің жалпы көлемінен
57,5% құрайды. Ал 2004 жылды 2003 жылмен салыстырғанда бар
лық түрлеріне сұраныс болмаған, бірақта несиенің көлемі сәйкесінше
төмен
Банкте қазіргі кезде қарқынды даму қызметінің түрі клиенттерге
пластика
лық карточкалар ұсыну.
Пластикалық карточкалар шығару: ААҚ “Халық Банк” заңды және жеке
тұлғалармен жеке кәсіпкерлер үшін еңбекақыны алудың жеке және ыңғайлы
әдісін ұсынады, яғни пластикалық карточкалар пайдалану. Кәсіпорындар мен
ұйымдар үшін банк ALTYN-VISA және EVROPAY
MASTERCARD жүйелерінің халықаралық пластикалық карточкала
рын ұсынады.
Қазіргі уақытта Халық банктің пластикалық карточкаларымен 1500-
ден астам ұйымдар еңбек ақыларын алуда. сонымен қатар, бізге келесідей
компаниялар сенім білдіруде, Қазақмыс, Узеньмұнайгаз, Қазақойл,
Қазтрансойл, Демир Қазақстан Банк, Лариба Банк, Нұрсат, Гонгок энд Шанхай
Бэнкинг Корпорешн, Қазақстандық Қор Биржасы, ротмэнс оф Пэл мэл, Цептер
интернешнл, проктер энд Гембл Қазақстан.
Банк үшін негізгі құралдарды тартудың басты қайнар көзі болып,
клиенттердің депозиттері саналады, олар барлық міндеттемелердің сомасына
90% таяу немесе 67% құрайды, яғни Қазақстандағы жеке тұлғалардың барлық
депозиттердің 23 бөлігі Халық Банкте сақталуда, яғни бұл Халық Банктердің
сенімділікпен қамтамасыз етуін және халық жағынан Халық Банкке деген
сенімділік деңгейін көрсетеді.
Сонымен, “Халық банктің” қызмет көрсетуіне баға беретін болсақ, келесі
төртінші кестені қолданамыз.
Кесте 4.
Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ “Халық Банктің “қызмет көрсетуінің
негізгі көрсеткіштері
Қызметтер 2002 2003 2004
түрлері жыл жыл жыл
Жоспар Нақты Жоспар Нақты Жоспар Нақты
Салымдарды 400000 399782 650000 695966 750000 756915
тарту
Несие беру --------- 11608 ---------101214 ---------11015
Бағалы қағаз 200 201 300 298 400 431
дардармен
операциялар
Валюта 500000 431528 530000 512365 570000 585213
айырбастау
Басқа да 400 439 500 581 600 672
операциялар
Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бук.балансы 2003-2004ж
Кесте 4. бойынша 2003 жылдың басына салымдар қалдығы 695996 мың
тенгені құрды, 2002 жылдың басындағы қалдықпен салыстырғанда 172% құрды.
Салымдар көлемінің ұлғаюы, Халық Банктің жеке тұлғалардың жеке топтарына
бағытталған депозиттердің жаңа түрлерін ұсынумен байланысты.
Жоғарыда келтірілген мәліметер бойынша аймақтық деңгейде клиент
терге көрсетілетін қызметтердің түрлері мен көлемі бойынша келесі
белгілі банктер арасындағы бәсекелестікті келесі сурет арқылы көруге
болады. Талдау үшін клиентерге депозит беру қызметін алайық. Ол үшін
депозиттер көлемі бойынша бірнеше банктерді аламыз, ол банктердің атаулары
екінші суретте көрсетілген.
Халықтан депозиттерді тарту (мың тенге) 2004жылы.
Сурет 2.
Келтірілген сурет бойынша келесідей талдау беріледі. Депозиттер
көлемі бойынша бірінші орында Жезқазғандық аймақтық филиалы ААҚ “Халық
Банк” (756915). “Валют- Транзит Банктің” депозиттерді тарту бойынша ең
төмен деңгейі оның депозиттерді міндетті кепілдендіру қорының мүшесі
болмауымен түсіндіріледі. ААҚ “Казкоммерцбанк”, “ТуранАлемБанк” және Центр-
кредит Банктің депозиттерінің көлемі 41%-ке дейін өсті, яғни 34182 мың
тенгені құрды.
Сонымен қатар, тұрғындарға көрсетілетін қызметтерді жүзеге асыруға
кеткен жалпы шығындар сомасын да анықтаған жөн. Өнімнің өзіндік құнының
жүйелік төмендеуі депозитердің көзі болып табылады. Жалпы банктегі
депозиттік операциялар бойынша өзіндік құнды есептеуді қарастырайық.
Өзіндік құнды есептей отырып, келесіні айтуға болады.2002 жылы бір
операцияның өзіндік құны 12 теңгеге тең болды, 2003 жылы - 9теңгеге, 2004
жылы-6теңгеге. Сәйкесінше шартты операция
лар 11тенге, 8теңге және 6тенге. Көрсеткіштердің төмендеуі шығындар
сома
сы мен орындалған операциялардың көлеміне байланысты. Шығындардың өзі
барлық шығындар баптарын үнемдеумен байланысты. Операциялар саны 2002 жылы
көбейді, себебі мемлекеттің барлық зейнетақылық төлемдерін, бюджеттік
ұйымдардың еңбек ақысын төлеуді Халық Банк атқарады.
Жүргізілетін операциялардың тенгесіне шығындардың өзгеруіне
мүмкін әсер ететін факторларға келесілер жатады:
1. жүргізілетін операциялар көлемінің өзгеруі;
2. операциялар көлемінің өзгеруі;
3. ауыспалы шығындар деңгейінің өзгеруі;
4. тұрақты шығындар сомасының өзгеруі;
5. пайдаланылған ресурстар көлемінің өзгеруі;
6. бағаның орта деңгейінің өзгеруі;
Жалпы банк қызметінің қаржылық нәтижесін талдау ең алдымен түскен
табыс сомасы және өтімділік сомасы және өтімділік деңгейімен сипатталады.
Табыс-бұл түсімдер мен өткізілген өнімнің толық өзіндік құн арасындағы
айырма (бюджеттік және бюджеттік емес қорларға түсімдер, салымдар мен
міндетті төлегеннен кейін қалған түсім).
2004 жылы Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банкте бюджеттің
келесі көрсеткіштері ұсынылған.
кіріс бөлімі бойынша: 58743 мың тенге
мың тенге. шығыс бөлімі бойынша: 144816 мың тенге
қаржылық нәтиже (алынған табыс): 88473 мың тенге.
2004 жыл бойынша бюджет көрсеткіштерінің фактикалық орындалуы:
кіріс бөлімі: 62348 мың тенге.
шығыс бөлімі: 22369
Осы берілгендер бойынша келесі бесінші кестені ұсынып отырмын.
Кесте 5.
2004 жыл бойынша бюджеттің кіріс бөлігі
Бап атауы Бюджет Нақты Ауытқу
Проценттік 4736 3582 -1154
кірістер
Проценттік емес 53436 59472 6036
кірістер
Дилингтік кірістер9738 19410 9672
Комиссиялық 40836 36847 -3989
кірістер
Қайтабағалау 2247 3188 941
бойынша кірістер
Басқа проценттік 1480 2739 1259
емес кірістер
* Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бук.балансы 2004ж
Сонымен проценттік кірістер бойынша жоспарық көрсеткіштердің
орындалмауы, барлық бағдарламалар бойынша заңды тұлғаларды несиелеу сызығы
жабық.
Проценттік емес кіріс бойынша жоспарлық көрсеткіштердің жоғарла
уы, дилингтік операциялар бойынша кірістердің көбеюімен байланысты.
Комиссиялық кірістер бойынша орындалмауы жоспарланған бюджет
ке қарсы қайта орындалуы клиентпен өтелген несиелер бойынша негізгі
қарыздың алынған сомасының қайтып келуімен байланысты.
Келесі банк бюджетіндегі шығыс бөлігіне талдау алтыншы кесте арқылы
беріледі.
Кесте 6. бойынша проценттік шығындар көрсеткішінің жоспарлық азаюы,
жеке тұлғалардың депозиттік қаражаттар көлемінің өсуімен түсіндіріледі.
Басқа да шығындардың көбеюі, бас банктің жыл басынан осы банка сомалар
салынбаған.
Кесте 6.
Бюджеттің шығыс бөлігі (мың тенге).
Бап атауы Бюджет Нақты Ауытқу
Проценттік шығындар 23482 29758 6276
Проценттік емес шығындар 123648 203102 79454
Дилингтік операциялар 791 387 -404
Комиссиялық кірістер 586 338 -248
Персоналға шығындар 67953 63007 -4946
Оның ішінде еңбекті төлеу51042 51296 -884
Жалпы шаруашылық және 28735 22384 -6351
административтік шығындар
Оның ішінде:
Капиталда жөндеу 2501 357 -2144
жұмыстары
Ағымдағы жөндеу жұмыстары321 460 139
Қайта бағалаудан шығындар20931 110753 89822
Басқа да шығындар 19 1031 1012
* Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банктің бук.балансы 2004ж
Табыс сомасының көбеюінің негізгі резервтері келесілер:
1) жүргізілетін операциялар көлемінің өсуі;
2) бағаның жоғарлауы;
3) жүргізілетін операциялар өзіндік құнының төмендеуі;
4) көрсетілетін қызметтердің қызметтерінің сомасын жоғарлату;
5) қызметердің жаңа түрлерін енгізі үшін жаңа бағдарламаны іздестіру.
2.2 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ “Халық Банкінің” қаржылық
жағдайын талдау
Жалпы банктің қаржылық жағдайы ретінде оның өз қызметін
қаржыландыру қабілеттілігі айтылады. Ол банктің қызмет етуі үшін қажетті
қаржылық ресурстармен қамтамасыз етуімен, орналастыру және пайдалану
тиімділігінің мақсаттылығымен, басқа да заңды және жеке тұлғалармен
қаржылық қарым-қатынастармен, төлемқабілеттілігімен және қаржылық
тұрақтылығымен сипатталады.
Банктің уақытында төлемдерін төлеу, кеңейтілген негізде өз
қызметін қаржыландыруы оның қаржылық жағдайының тәуір екендігі туралы
хабарлайды.
Банктің қаржылық жағдайына объективтік баға беру-өте қиын
мәселе, оны шешуде ең басты орынды оның қызметін сипаттайтын көрсеткіштер
жүйесі алады. Қаржылық жағдайдың көрсеткіштеріне келесі
лер жатады: капитал жеткілігінің көрсеткіштері, активтер сапасы,
өтімділік, пайдалылық, тәуекелдіктер деңгейі. Барлық аталған көрсеткіш
тер арасында тығыз тікелей байланыс бар.
Капитал жеткілілігі түсінігі өз құрамына келесі сапаларды
енгізеді: сенімділік, банк тұрақтылығы, банк үшін жағымсыз факторларға
қарсы тұру мүмкіншілігі.
Активтер сапасының басты белгісі болып, табыстылық және
өтімділік саналады.
Коммерциялық банк активтерінің сапасының негізгі көрсеткіштері:
меншікті капитал = бөлінбеген табыс + жарғылық капитал + резервтік
және арнайы қорлар;
өтімді активтердің сомасы = кассалық шоттардағы сома + Ұлттық Банктегі
корреспонденттік шот+ банк корресподенттердегі шоттар + бағалы қағаздар
бойынша активтер;
операциялық қызметтен кірістер = банкаралық несиелер мен қарыздар
бойынша несиелер + бағалы қағаздар бойынша операциялардан кірістер +
банк және клиенттерге көрсетілетін қызметтер бойынша комиссиялар +
шетел валютасымен операциялардан кірістер + басқа да операциялық кірістер;
Кесте 7.
Жыл аяғына банктің қаржылық жағдайының көрсеткіштері.
Көрсеткіштер атауы01.01.02 01.01.03 01.01.04
Меншікті капитал 762515 761797 1400001
Активтердің 26708712 29853805 37487731
баланстық құны
Меншікті 2274282 3211191 3344781
қаражаттар
Банкте орналасқан 19010156 25046815 32211229
депозиттер мен
несиелер
Ұсынылған несиелер7898793 14355112 16034745
Операциялық 6278643 6610138 6393072
қызметен кірістер
Таза табыс 677739 779525 243862
Активтер табысы 2,54 2,61 0,65
Капитал табысы 29,80 24,28 7,29
Өтімді активтер 20793837 11523965 15303494
сомасы
Жоғарыдағы кесте бойынша капитал жеткілілігі түсінігінен тыс
несиелік және проценттік тәукелдіктерге паралель жүргізуге болады (меншікті
капитал сомасы, активтердің баланстық құны сомасы, өтімді активтер сомасы,
меншікті қаражаттар сомасы, депозиттер мен несиелер сомасының қатынасына үш
жылда орта шамамен 2,08 құрайды. Өтімділік банктің клиентердің несиеге
деген талаптарын қанағаттан
дыру, төлем қаражаттарының жетіспеушілік жағдайында оған қойылатын
міндеттемелерді төлеу үшін өз активтерін ақшалай және төлем
құралдарына салу мүмкіншілігі тұрғысынан қарастырылады.
Жалпы банктің тұтынушыларын 2 топқа бөлуге болады:
1) заңды тұлғалар
1) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар
Банк тұтынушылары 1- топ бойынша.
Сурет 3.
Бірінші топтың тұтынушыларын келесідей жолмен қарастыруға болады:
Екінші топтың тұтынушылары келесідей жолмен топтастыруға болады:
Жалпы банк ішіндегі кіріс бөлімінің қайнар көзі халықтың салымдары
болып табылады.
Банк тұтынушылары 2- топ бойынша.
Сурет 4.
2.3 Жезқазған аймақтық филиалы ААҚ Халық Банкінің банктік
қызметтерінің даму стратегиясы
Банктік істің даму шегі бойынша стратегиялық жоспарлау жетістіктер
дің негізгі факторларынын бірі болып табылады.
Кейде стратегиялық жоспарлау жылдық бюджеттің құрастырылуы және мақсат
емес, оған жету құралы болып табылады. Негізінен бұл жаңа заңдалақ және
құқықтық актілерінің пайда болу жағдайында менеджмент қиын және жаңа
міндеттерді шешу қажеттілігімен жүйеседі. Бұндай жағдайда банк басқарудың
тиімділігін арттыруға қажетті құқықтар алуға бағытталады. Бұл шаралар қажет
етілетін нәтижелерге қол жеткізбейді, бірінші бұл тәжірбие қателіктер
әдісіне негізделеді. Керсінше іс-әрекеттер бағдарламасы және банк
стартегиясы белгіленген мерзім уақытында қабылданатын өзара байланысқан
шешімдерді өңдеіуденкейін ғана анықталуы тиіс. Мұндай жағдай және бәсекелес
ортада өмір сүру ынтасы банк қызметінің процесінде жаңа бағытты
қалыптастырады. Сондықтан қазіргі уақытта банк дамудың ішкі мүмкіндік
тиімділігін ашатын жаңа механизмдер іздейді. Себебі банктің бәсекелес
қабілеттілік факторлар жүйесіне оның ішкі бәсекелестік ерекшелігі жатады,
бұл бәсекелстік банкіге нарықтағы тұрақтылық жағдайын қамтамасыз ете алады.
Коммерциялық банк несиелік ұйымды дамыту стартегиясы сапасында өзінің
мәселерін шешуді іске асырады. Ең алдымен банк стратегиясы жүйесін құру
процесін түсінуге қажетті білім қажет.
Банктік стратегия сипаттамасы және мақсаттары:
Біріншіден, банк ілімі ретінде банктің негізгі стратегиясын анықтау
қажет, яғни банктің қызмет бірлік бағытын, болашақтағы мақсатын, нақты
қызмет түрлерін банктің қызметін жоспарлауда мәселелерді шешудегі жүйелі
бағытын талдау қажет. Басқаша айытқанда банктің даму стратегиясы әртүрлі
болуы мүмкін.
a) іскерлік айналымның императивті факторлары, яғни зандылық және
макроэкономикалық орта
b) іскерлік айнламның дикпозитивті факторлары, яғни сыртқы және банктің
ішкі толық ортасы.
c) Екіншіден, даму стратегиясы және жоспарлау қызметтері үздіксіз, себебі
бизнестің жаңа түрлерін жобалау кезінде банк қызметінің сәйкес
ортасын ескеру қажет, ал бұл өз кезегінде қызметтердің альтернативті
бейнесін көрсетеді.
Үшіншіден банк дамуының стратегиясын қалыптастыруда қажетті
функцияоналды-қажетті құжаттау (жоспар, іс-әрект, бағдарламалар тәртіптер,
нұсқаулар) банктің нақты стратегиясын басқаруды және өңдеуді қажет етеді.
Төртішіден банктің даму стартегиясын басқаруды өңдеуде бірлік прин
ципті қажет етеді.
Бесіншіден, банктің даму стратегиямын басқару және өңдеудің жауап
кершілік деңгейін бөлі, ол банктегі қабылданатын шешімге байланысты
болуы тиіс.
Банк стратегиясын қалыптастыру жүйесі келесілер болып табылады:
қалыптастырудың сыртқы жағдайын талдау, мақсаттар мен міндеттерді
талдау, ішкі талдау, альернативті стратегияларды қалыптастыру және бағалау,
стратегияны таңдау, іс-әрекеттер жоспарын өңдеужәне оларды өткізу,
нәтижелерді бағалау.
Банктің даму стратегиясының мақсаттары мен сипатын одан әрі көрсету
үшін белгіленген анықтмалар өзінің мазмұны бойынша бұл баптың мақсаттары
мен міндеттеріне жауап беруі тиіс.
Жоспарлау-кім және қашан істейтініні алдын-ала қабылданған шешім, яғни
банкті басқарудың барлық деғгейіндегі қызметтері. Бірақ жоспарлау көлемі
және сипаты билік деңгейіне байланысты болады. Сонымен қатар жоғары тұрған
басшылардың болжаған жоспарлары мен әрекеттерімен сипатталады.
Жоспар-болашақтағы жағдайлар кез-келген түрінде іс-әрекеттердің
кезектілігі, сондықтан топтастыру келесідей бөлінеді: мақсат немесе негізгі
стратегия, іс-әрекеттер курсы немесе саясат, міндеттер, даму стратегиясы
тәртіптер бағдарламалар.
Негізгі стратегия-негізгі мақсаттарға жетуге ресурстарды және қызмет
терді бөлу бағдарламасының жоспары.
Банктің қызметтерінің курсы-шешім қабылдау кезінде іс-әрекеттерді және
ойлауды көмегімен немесе басқаратын түсініктер мен жалпы жағдай
ды көрсетін жоспар. қызметтер курсы банктегі деңгей көлеміне сәйкес
болады. қабылданған курс қабылдануды және олардың мақсаттарға сәйкестігін
қарастырады.
Банк саясаты-банк критерилері деңгейіне сапалық негіз алған шешім
қабылдау кезіндегі жоспар.Міндет-банк қызметіне бағытталган рубеждеоді
анықтайды.
Банктің даму стратегиясы-берілген ресустарды пайдалану, бөлу, алу іске
асырылатын мақсаттар мен шаралар, несиелік ұйымдардың мақсаттары бойынша
шешімдерді өңдеу нәтижесінің жоспары болып табылады. Даму стратегиясы-
стандартты емес жағдайда мәселелерді шешідегі жүйелік бағыттарды қабылдау.
Жоспар тиімділігі мақсаттарды іске асыруы енгізетін салымдардың
мөлшерімен анықталады.
Процедуралар-болашақ қызметтердегі әдістерді анықтаудағы жоспар
лау. Процедурадағы негізгі-талап етілетін қызметтердің жүйелік
кезектілігі тәржіліктер- басқа жоспарларға сәйкес бірнеше бпғыттардан
қажетті іс-әрекет таңдалып алынады. Тәртіп белгіленген жағдайда нақты іс-
әрекетті талап етеді. Тәртіп белгілі бір уақыт кезектілігін
қалыптастырмайды, себебі тек қана іс-әрекетті бағыттайды. Егер курс мақсаты
жеке іс-әрекеттер мүмкін сапасында сәйкес бағыттарды берсе, оларды
қолдануда еркін іс-әрекеттерден тұрады. Бағдарлама ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz