Талдау құралдарының әдістемелік және теориялық құрамында әлеуметтік стратификация

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Белгілі социолог Р. В. Рывкина: "Талдау құралдарының әдістемелік және теориялық құрамында әлеуметтік стратификация (бөлшектеу) теориясының алар орны ерекше. Біз үшін әлеуметтік топтардың, олардың меншікті иелену жүйесінде, билік, табыс және бедел мәселесінде іс-әрекет ету методикасын анықтау өте қажет, " - деп әділ атап көрсетеді. Шындығында әлеуметтік стратификация әлем университеттерінің көпшілігінде танып білудің басты тақырыптарының бірі, ал, социологтардың зерттеу саласында талдаудың бстау алар нүктесі іспеттес. Оған қоса тараудың аталуындағы оқырмандарға кең көлемде таныс әрі үйреншікті болған әлеуметтік құрылым терминін пайдаланып отырмыз. Әрине, бұл социологтардың, сонымен бірге тарихшылардың, этнографтар мен экономистердің арасында да әлеуметтік стратификацияның әр түрлі теориялары - әлеуметтік құрылым жөнінде қалыптасқан пікірлердің орталық буыны екенін жоққа шығармайды.

Әлеуметтік құрылым айқындамасының жете қарастырылғаны оның функционализм ауқымында зерттелуі болып табылады. Жоғарыда атап көрсетілгендей, функционалистердің әлеуметтік құрылымға қатысы ортақ көзқарасы функционалистік теорияның жалпы шарттарына сай түсінікті болуы ықтимал.

Кез-келген функционалист үшін қоғамдағы әлеуметтік стратификацияның әлеуметтік дифференциялау түсініктемесі мынандай бір жорамалдан басталады. Аксиома орнына кез келген қағамға сай кейбір базалық қажеттіліктерді Т. Парсонс функционалды пререквизит деп атаған. Егер осы базалық қажеттіліктер өтелмесе, онда мұндай қоғам құруы мүмкін. Сондықтан әлеуметтік стртификацияны әлеуметтік жіктелу деп дәл аударып, ол да базалық қажеттілікті өтеуі тиіс. Функцоналистер кез келген қоғам белгілі дәрежеде интеграциялануы, яғни жүйенің әр түрлі бөлімдері бір - бірімен байланысты болуы тиіс дейді. Дәл осы әлеуметтік жіктелу олардың ойынша, қоғамның интеграциялану қызметін іске асырады. Ал, бір жағынан кез келген қоғамда тәртіп пен қалыпты жағдайдың белгілі бір деңгейде болуы қажеттіақ. Әлеуметтік жіктелу де осы тәртіпті ұстап тұруға жағдай тудырады.

Функционализм ауқымында әлеуметтік жіктелу теориясы Т. Парсонс, К. Дэвис, У. Мура, М. Гумина және М. Юнгтың есімдерімен байланысты.

Т. Парсонс әлеуметтік жүйедей тәртіп пен қалыпты жағдай моральдық татулық немесе мәмілеге келушілік шартымен байланысты болады деген пікір айтып өткен. Басқаша айтқанда, қоғам мүшелерінің арасында негізгі құндылықтарға орай келісім бар. Парсонс әлеуметтік стратификация құндылықтар жүйесінен туындап отырады дейді.

Әлеуметтік жіктелу жалпы құндылықтар жүйесіне сай болатын әлеуметтік жүйенің бірліктерін ретке келтіру тұрғысында көзделеді. Кімде-кім осы қоғамда үстем болып отырған құндылықтар тұрғысында сәтті әрекет етсе, ол соған сай беделге ие болады. Мысалы, егер қоғамда интеллектуалдық санадағы еңбек жоғары бағаланса, онда ғалымдар мәртебесінің жоғары боларына кепілдік бар. Егер қоғамда экономикалық қызметке көп көңіл бөлінсе онда мекеме басшылары жоғары мәртебеге ие болары анық. Осы пікірге орай, әлеуметтік жіктелу барлық қоғамға тән қасиет. Егер белгілі бір моральдық мәміле кез келген қоғамға шартты қажеттілік тудырса, онда белгілі стратификация әр кез индивидтерді жалпы құндылықтарға сай реттеу салдары тұрғысында пайда болмақ. Оның есесіне әлеуметтік жіктелу жалпы құндылықтардың көрінісі, сондықтан қоғамның көптеген мүшелері әлеуметтік жіктелу дұрыс және әділ екендігіне сенімді.

Парсонс қоғамдағы әлеуметтік топтардың өзара байланысын ынтымақтасу және озар тәуелділік ретінде қарастырады. Әсіресе, қазіргі дамыған қоғамдастықтарда әр түрлі топтар белгілі бір қызметтің түріне мамандандырылған. Қазіргі қоғамның бірде бір тобы өзін-өзі толықтыра алмайды, яғни өз мүшелерінің қажеттіліктерін дербес өтей алмайды. Демек, әлеуметтік топтар арасында өзара қызмет алмасуы объективті түрде пайда болады. Сондықтан қоғамда атқарушы және ұйымдастырушы қызмет, топтар арасында иерархия орнайды. Парсонс өсіп өніп отырған ұйым қазіргі қоғамның принципті сипаты деп атап көрсеткен.

Ол ұйым әрқашан білікті орталықтандыру және диференциациялаумен байланысты болады. Демек, басқа топтардың қызметін ұйымдастыруға жауапты болатын топтар жоғары мәртебеге ие болады.

Мұнда Парсонстың мәдени мәміледен теңсіздік шығарып отырған сыңайы бар. Билік заңдастырылған бедел ретінде, яғни негізінен қабылданады. Парсонстың пікіріне орай, билік басында тұрған топтар жалпы мүддеге жету үшін оны пайдаланады. Парсонс жіктелуді қайталанбас құбылыс ретінде қарастырады. Өйткені, ол құндылықтар ауқымында туындаған. Алайда ол тек қана қажеттілік емес, сонымен бірге пайдалы да. Әлеуметтік жіктелудің пайдалылығы немесе функционалдылығы оның қоғамның әр түрлі бөлігін интеграцияландыруында, біріктіруінде. Белгілі бір әлеуметтік саты, әлеуметтік теңсіздік болмаса қоғам мүшелерінің тиімді түрде ынтымақтасуын ұйымдастыру мүмкін емес.

Бұл әлеуметтік жіктелудің функционализм ауқымында зерттелген бірден-бір айқындмаларының бірі ретінде әр жылдарда жіберген кемшіліктері өткір сыналған болатын. Бірақ, ол ғылымға жақынырақ айқындамаларды зерттеу үшін негіз болғанын мойындау керек.

Жіктелудің аса мәлім функционалды теориясы ең алғаш рет екінші дүние жүзілік соғыс біткен жылы Америка социологтары Кингсли Дэвис пен Уилберт Мурдың "Некоторые принципы стратификации" деген мақаласында жарияланған еді. Олар кез - келген әлеуметтік жүйенің базалық қажеттілікке иек артатынын негізге алады. Осындай базалық қажеттіліктердің бірі - әлеуметтік рольдерді тиімді түрде бөліп беру деп аталады. Америка социологтары бұнымен не айтқысы келді? Олардың көзқарасын төрт тезис арқылы көрсетуге болады:

Барлық әлеуметтік позициялар осы бір қоғамда толықтырылуы тиіс.
Олар оны бәрінен де өте жақсы іске асыра алатындармен қамтамасыз етілуі керек.
Кез келген әлеуметтік рольді сапалы түрде іске асыру үшін арнайы дайындық қажет етіледі.
Әлеуметтік рольдерді осы қоғамның адамдары саналы түрде орындауы қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.