Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық жұмыстары
Жоспар
Кіріспе
І.ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және
басқа да дайындық жұмыстары
ІІ.ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау
2.1. Қаржылық.шаруашылық қызметі туралы есеп беру
2.2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру
2.3. Инвестициялық және қаржылық қызмет
ІІІ.ТАРАУ. Консолидалынған (консолидацияланған) қаржылық есеп беруді жасау
3.1.Негізгі және заңды тұлғалардың консолидацияланған есеп беруі
3.2. Негізгі және еншілес заңды тұлғалардың консолидацияланған қаржылық есеп беруі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
І.ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және
басқа да дайындық жұмыстары
ІІ.ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау
2.1. Қаржылық.шаруашылық қызметі туралы есеп беру
2.2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру
2.3. Инвестициялық және қаржылық қызмет
ІІІ.ТАРАУ. Консолидалынған (консолидацияланған) қаржылық есеп беруді жасау
3.1.Негізгі және заңды тұлғалардың консолидацияланған есеп беруі
3.2. Негізгі және еншілес заңды тұлғалардың консолидацияланған қаржылық есеп беруі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық - шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпататтарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай – ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіріді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмыс және субъектің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтен кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Еспе беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері Қазақстан Республикасының әрекет етіп
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық - шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпататтарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай – ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіріді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмыс және субъектің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтен кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Еспе беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері Қазақстан Республикасының әрекет етіп
Қолданылған әдебиеттер:
1. “Қаржылық есеп” (2001ж) Авторлары: Қ.К. Кеулімжаев, З.М. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева.
2. “Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары” Авторы: Әбдіғали Әбдіманапов.
3. “Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі” Авторы: Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У.
1. “Қаржылық есеп” (2001ж) Авторлары: Қ.К. Кеулімжаев, З.М. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева.
2. “Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары” Авторы: Әбдіғали Әбдіманапов.
3. “Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі” Авторы: Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У.
Жоспар
Кіріспе
І-ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және
басқа да дайындық жұмыстары
ІІ-ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау
2.1. Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру
2.2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру
2.3. Инвестициялық және қаржылық қызмет
ІІІ-ТАРАУ. Консолидалынған (консолидацияланған) қаржылық есеп беруді
жасау
3.1.Негізгі және заңды тұлғалардың консолидацияланған есеп беруі
3.2. Негізгі және еншілес заңды тұлғалардың консолидацияланған қаржылық
есеп беруі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық - шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз.
Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпататтарды беру болып
табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды
инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай – ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіріді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмыс және субъектің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын
бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді
қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтен кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-ақ
шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел басқару
үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау үшін басты
(бастапқы) база болып табылады.
Еспе беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің
нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен
қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің
сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді
сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері
Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап береді.
І-ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық
жұмыстары
Бухгалтерлік есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және оларды
жабу көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық процестерін және
олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге арналған. Есеп мәліметі
қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына және олардың жабу көздеріне сәйкес
келуі тиіс, бірақ іс жүзінде есеп мәліметтері шын мәліметтермен үйлесе
бермейді, яғни олардың арасында алшақтық орын алуы мүмкін. Аталған алшақтық
табиғи азаюдың, тасымалдаудың, қайта сортталудың нәтижесінде, өлшегіш құрал-
жабдықтарының дұрыс көрсетпеуінен, операцияларды рәсімдеу кезінде
жіберілген қателіктерден, т.б. салдарынан болуы мүмкін.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп
мәліметтерімен салыстырып отыруды қажет етеді, және ол есеп айырысуды
дәлдеу (анықтау) үшін де қажет. Тексерудің мұндай түрін түгендеу (немесе
түгелдеу) деп атаймыз.
Түгендеу (немесе түгелдеу)-бұл бухгалтерлік есеп әдісінің басты
элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражаттарының, аяқталмаған
өндірістің, тауарлы-материалдық құндылықтардың, материалдық емес
активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын тексеруін және олардың
есп мәліметтерімен салыстыруын көздейді. Меншік түріне (нысанына), қызмет
түріне және жұмыс істеу тәртібіне қарамастан, оны барлық кәсіпорын
жүргізеді. Ол құжаттаудың міндетті қосымшасы болып табылады. Тек соның
көмегімен шаруашылықта болатын әрі жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар
бухгалтерлік есепте көрініс табады. Ол өзінің қамту жағдайына қарап екіге
бөлінеді: толық және ішінара болып. Толық түгендеу әдетте, жылына бір рет
жылдық есеп берудің алдында жасалады, оның мақсаты кәсіпорынның барлық
активтері мен пассивтерін баланста дұрыс көрсету болып табылады. Мұндай
толық түгендеу бақылаушы органдардың талабы бойынша жасалуы мүмкін. Ішінара
түгендеу, тек қана түгенделетін объектілердің кейбір бөлігін ғана қамтуы
мүмкін, мысалға, кәсірорынның кассасындағы нақты ақша қаражаты,
кәсіпорындағы негізгі құралдардың саны т.б.
Түгендеу өз сипатына қарап жоспарлы және кезектен тыс жүргізілуі
мүмкін:
- жоспарлы – алдын ала белгіленген мерзімге, қойған мақсатына және
мүмкіндігіне сай етіп жүргізіледі;
- кезектен тыс – бұл кәсіпорын басшының тапсырмасы бойынша бақылаушы
органдардың талабы бойынша материалды жауыпты тұлғаның ауысқан
кезінде, табиғи апаттардан кейін жүргізіледі. Ол БЕС 24
“Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру” стандартына сай етіп жасалынады.
Онда оның кезектілігі түгендеуді жүргізудің мерзімі, түгендеу
комиссиясының құрамы және т.б. қағидалар қарастырылады.
Кәсіпорын басшысы түгендеу жұмыстарын жүргізу тәртібін белгілейді,
оның ішінде түгендеу комиссиясынің құрамын, есепті жылдағы түгендеу санын,
олардың күнін белгілейді.
Түгендеу жұмыстарын жүргізу үшін әрбір кәсіпорында тұрақты жұмыс
істеп тұратын комиссия болады және оның құрамын кәсіпорын басшысы
белгілейді.
Түгендеу комиссиясының істейтін жұмыстары сақтау органдарындағы және
өндірістегі мүлікті, сондай-ақ қаржы жөніндегі барлық міндеттерді тексеру;
кәсіпорынның бухгалтерлік қызметкерлерімен бірге түгендеу нәтижелерін
анықтауға және қайта сұрыптауға арналады; сондай-ақ шыққандарды табиғи кему
нормаларының шегінде есептен шығаруға; тауарлы-материалдық құндылықтарды
қабылдауды, сақтауды және бастауды, реттеуге, есепке алуды жақсарту және
оларыдң сақталуын бақылау мәселелірі жөнінде, сондай-ақ пайдаланылмайтын
мүлікті сату туралы ұсыныстар әзірлеуге; мүлікті сақтауын қамтамасыз ету
жөніндегі шараларды жүргізуге; екі түгендеу аралығындағы сақтау және қайта
өңдеу орындарындағы тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеуге, іріктеп
түгендеудің әдістемесі бойынша да бақылау жұмыстарын жүргізуге бағытталады.
Түгендеу комиссияларының мүмшелері кем шыққандары және талан-таражға
түскендерді, бүркемелеу мақсатымен мүліктің нақты қалдығы туралы немесе
артық шыққан тауарлар, материалдар және басқа да құндылықтар туралы жазбаға
білі тұра дұрыс емес деректерді енгізбегені үшін ҚР заңдарында белгіленген
тәртіп бойынша жауапкершілікке тартылады.
Мүліктің нақты қолда барын тексеруді бастағанға дейін түгендеу
комиссиясы кіріс-шығыс құжаттарының түгендеу кезіндегі соңғы тізімдерін
немесе материалдық құндылықтары мен ақшалай қаражаттарын есепке алады.
Түгендеу комиссиясының нәтижесі де тексеріледі, ол үшін ішінара
бақылау жұмыстары жүргізіледі, сол бақылау барысында комиссяның мүшелері де
қатыса алады және ол да актімен хатталады.
Екі түгендеу аралығындағы кезеңде құндылықтарды номенклатурасы
бойынша үлкен кәсіпорындардың сақтау және қайта өңдеу жұмыстары іріктеу
әдісімен тексеріледі.
Түгендеу нәтижесі бойынша салыстыру тәзімдемесі жасалынады, сосын
оның деректері бухгалтерлік есептері деректерімен салыстырып, олардың
арасындағы айырмашылықтары (ауытқулары) көрсетіледі. Түгендеу нәтижелерін
көрсету үшін ҚР-нің Мемлекеттік статистика комитеті бекіткен бірінші
реттегі толтыратын есеп құжаттарының мынадай үлгілері қолданылады.
Негізгі құралдардың түгендеу жазбасы жалға алған және күнделікті
жалға бергендерді қоса есептегендегі негізгі қорлардың нақты қолда барын
көрсету үшін қолданылады.
Түгендеу қағазы өндірісті ұйымдастыру ережелері бойынша материалдық
құндылақтарды бірден санап, жазбаға жазуға мүмкін болмаған жағдайларда
қолданылады. Бұл түгендеу қағазы саналған құндылықтармен бірге олардың
тұрған орындарында сақталады.
Түгендеу кезінде және басқа да тексерістердің көмегімен анықталған
мүліктің нақты қолда бары мен бухгалтерлік есептегі деректердің арсындағы
алшақтығы белгілеу тәртібі бойынша есептеледі. Сортталу нәтижесінде
анықталған кем шыққандар мен артықтардың өзара есеп айырысуы тек ерекшелік
ретінде ғана, сол тексеріліп отырған кезең үшін, тексерген комиссияның
жұмысын бағалау үшін және тауарлы-материалдық құндылықтардың сапасы мен
мөлшерін анықтау үшін қажет болуы мүмкін. Сорттаудың болғандағы жөнінде
материалдық жауапты адамдар түгедеу комиссиясына егжей-тегжейлі түсініктеме
берді. Сортталудың өзара есепке алынуы туралы ұсыныс тұрақты жұмыс істейтін
түгедеу комиссиясының қаруына беріледі және оның кәсіпорын басшысы
түбегейлі шешеді; ал ол ұсынылған барлық материалдарды зерттегеннен кейін,
есепке алу туралы тиісті шешімдер қабылданды. Сортталуы (пересортицасы)
бойынша олардың артық ие кем шығуын есепке (зачотқа) алғаннан кейін, жетпей
қалған құндылықтар жауапты адамдардың жауапкершілігіне жатқызылады. Егер де
сортталу кезінде нақты жауапты адамдар анықталмаса, онда оның сомасы кем
шыққан мүліктер ретінде қаралады да, кәсіпорынның зиянына жатқызылады.
Сортталу салдарынан анықталған құн айырмашылықтары материалдық жауапты
адамдардың кінәсінен болмаса, ол түгендеу комиссиясының хаттамаларында бұл
аталған айырмашылықтар жауапты адамның мойнына қойылмау себептерін ашып
көрсетеді. Есеп айырысудың барлық түрлерінің түгенделуінде өзіндік
ерекшеліктері болуы мүмкін. Бюджетпен, сатып алушымен, жабдықтаушымен, есеп
беретін адамдармен, қызметкерлермен, депоненттермен және басқа
дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу есеп айырысу
шоттарында есептелген сомалардың мұқият негізделгеніне саяды. Есеп айырысу
инкассо тәртібімен жүргізілмейтін барлық сатып алушылардың және басқа
дебиторлардың мәліметтерінің дұрыстығын тексеру үшін кредиторлардың
берешегі туралы дербес шоттардың көшірмелері жазылады.
Еспе берер алдында үлкен дайындық жұмыстары жүргізіледі. Бухгалтерия
цехтардан, қоймалардан, есеп беретін адамдардан т.б. құжаттардың толық
түскенін (немесе түспегінін) тексеруді; ай ішіндегі немесе жыл ішіндегі
барлық шығындарды өндіріс шығындарына қосуды; негізгі құралдарды
амортизациясын, демалысқа төленетін резервін және басқа мақсаттарға
арналған резервті, материалдық емес активтердің тозуын толық есептеуді;
алдағы кезеңдердегі шығындарды есептен шығаруды; құндылықтардың барлық
шоттары мен топтарында есептік баға бойынша нақты өзіндік құнын, орташа КДШ
процентін не ауытқушылықтарын (+,-) есептеп шығаруды; жұмсалған
материалдардың нақты өзіндік құнын анықтап, оны өндірістік және басқа
шоттарға көшіріп жазуды тексеруі қажет.
ІІ-ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау
Жоғарыда айтқанымыздай, қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік
баланс, шаруашылық-қаржылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру, ақша
қаражатының қозғалысы туралы есеп беру түсіндірме хаттамасы (жазбасы)
кіреді.
Қаржылық есеп берудің мақсаты пайдаланушыларды есептік кеңдегі
қызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі мәнді және
сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі
туралы әрқилы мәліметтерді қажет етеді, мысалы:
- инвестор – жасаған инвестицияның тәуекелділік дәрежесі олардың
алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін;
кәсіпорынға салған инвестициясын сатудың немесе соған сәйкес
активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың немесе соған
сәйкес активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың
сқажеттілігі анықтау үшін; кәсіпорынның келешектегі күтілетін
дивидендтерді төлеу қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды
талап етеді;
- кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу
қабілеттілігін (мүмкіндігін) анықтау үшін қажет ақпараттарды талап
етеді;
- жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей алатын
қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
- сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра
алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
- қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
мүдделі, өйткені олар, өзінің еңбек ақысын және басқа жеңілдіктері
мен төлемін алады, ал акционерлер – тұрақты түрде дивиденд алып
тұруын көздейді;
- Мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс
істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық
саясатты (салық шараларын қоса алғанда) жүзеге асырады, сондай-ақ
статистикалық мәліметтерді жинайды;
- Жұртшылық – жұмыс орнын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді
мекенді, аймақты дамытуға керек ақпараттарды жинауға (алуға)
мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға,
несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражатының ағынын
бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесі мен ресурстарын бағалауға және олардың
басқарушы органдарының қызметіне қажет ақпараттармен қамтамасыз етуге өз
септігін тигізеді.
Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі
мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін оның
қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал. Сондықтан олардың негізгі
талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған меншік
капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды қанағаттандыруы
тиіс.
Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай келетін
ақпарат болып саналады. Жалпы алғанда, пайдаланушылар келесі ақпараттарға
мүдделі болып келеді.
Есеп берудің мәліметтері Пайдалылығы
Экономикалық ресурстары Кәсіпорынның табыс алу қабілетін
(активтер құрылымы) бағалау және болашақта болатын
ақша қаражаты
Қаржылық құрылымы (кәсіпорынның Қарыз қаражатының келешекке
қарызы мен меншік капиталаның қажеттілігін бағалау және
ара қатынасы) болшақта алынатын пайда мен ақша
қаражатын мүдделі тараптардың
арасына тарату; кәсіпорынның
сырттан инвестицияны тартудың
потенциалдық икемділігін
бағалау.
Өтемділік пен төлем қабілетінің Өз мендеттемесіне жауап беретін
коэффициенті кәсіпорынның ұзақ және қысқа
мерзімдегі қарыздарын төлеу
қабілеттілігін бағалау
Рентабельділік пен іскерлік Кәсіпорынның ресурстарды
белсенділігінің коэффициенті пайдалану тиімділігін бағалау
Қаржылық жағдайының өзгеруі Қаржылық, инвестициялық,
оперативтік қызметінің
нәтижесінде, кәсіпорынның алған
ақша ағынын бағалау;
кәсіпорынның келектегі ақша
қаражатына қажеттілігін болжау
Қаржылық есеп беру өзара байланысты, өйткені ондағы шаруашылықтың бір
ғана операциясы әртүрлі фактімен көрініс табады. Әрбір есеп беру әртүрлі
ақпаратты береді, ол оны сол немесе басқаша күйінде шаруашылық жүргізуші
субъект пайдаланылады.
Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және барлық
мәнді ақпараттарды ашуы тиіс. Қажет болған кезде түсініктеме хаттамасында
(жазбасында) баптардың жіктемесі мен ақша қаражаттары туралы қосымша
мәліметтер арқылы олардың мазмұнын түсіндіру тиіс.
Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен салыстарады. Есеп
беру Қазақстан Республикасының валютасында жасалады, өлшем бірлігі – мың
теңге. Жылдық есеп берудің есептік кезеңі болып толық календарлық жыл
саналады; ал жаңадан құрылған субъектілер үшін – заңды тұлға тұлға ретінде
статусын алған күнінен бастап есепті жылдың 31-ші желтоқсанына дейін
саналады. Меншік иесінің есеп берудің басқа да кезіндегі белгілеуге құқығы
бар (жылына бір реттен кем болмауы керек).
2.1. Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру
Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру нысаны табыс пен шығыс
шоттарын ашып, оларға шолу жасайды. Қаржылық-шаруашылық қызметінің есеп
беруі келесі көрсеткіштерден тұрады:
- өнімді, жұмысты, қызметті сатудан түскен табыс; ҚҚС, акциздер және
басқа міндетті төлемдер мен салықтан шегертілген түрінде
көрсетіледі, қайтарылған тауар құнын, бағадан және сатудан
жасалған жеңілдіктерді қоспағанда;
- өнімнің, жұмыстың, қызметтің сатылған өзіндік құнына кәсіпорынның
нақты шығындары, яғни өнімді, жұмысты, қызметті өндірумен
байланысты тікелей шығындар кіреді;
- жалпы табыс-өнімді, жұмысты, қызметі сатқаннан түскен табыстан
өнімнің нақты өзіндік құнын алып тастағаннан соң шығатын қаржылық
нәтижесі;
- кезең шығыстары-өнімнің, жұмыстың, қызметтің өндірістік өзіндік
құнына енбейтін шығыстар; жалпы және әкімшілік шығыс, сату бойынша
шығысы, пайыздарды төлеу бойынша шығыстары;
- негізгі қызметтен түскен табыс (зиян) – жалпы табыс пен кезең
шығыстарының айырмасы;
- негізгі емес қызметтен түскен табыс (зиян) – кәсіпорынның негізгі
қызметімен байланысты емес операциядан алынған табысы (негізгі
құралдарды, материалдық емес активтерді, бағалы қағаздарды
сатқаннан, субсидин т.б.).
- салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы-
негізгі және негізгі емес қызметтерін біріктіргеннен алынған
табыс;
- табыс салығы бойынша шығыс – 11 БЕС салынған, соның ережесіне
сәйкес есептік кезең үшін анықталған табыс салығы бойынша шығысы;
- салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы
(зияны) – салық салынғанға дейінгі табыстан табыс салығы бойынша
шығысын шегергеннен соң алынған табысы (зияны);
- төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны) – есептік кезеңде орын
алған төтенше жағдайдың сальдоланған нәтижесі;
ҚАРЖЫЛЫҚ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ТУРАЛЫ ЕСЕП БЕРУ
1 қаңтар 2002 ж
(мың теңге)
Көрсеткіштер атауы Сызық Табысы Шығысы
жолының №
Сатылған өнімнен (қызметтен, 01 3948098 *
жұмыстан) түскен түсім
Сатылған өнімнің (қызметтің, 02 * 1845829
жұмыстың) өзіндік құны
Жалпы табыс (01-02) 03 102269
Кезең шығыстары-Барлығы: 04 * 77486
Оның ішінде: Жалпы және 05 * 50480
әкімшілік шығыстары (82)
Сату бойынша шығыстары (81) 06 * 16556
Пайыз бойынша шығыстары (83) 07 * 10450
Негізгі қызметтен түскен 08 24783
табыстары (зияндары) (03-04)
Негізгі емес қызметтен түскен 09 1730 4053
табыстары (зияндары) (70-84)
Салық салынғанға дейінгі 10 22460
әдеттегі қызметінен түскен
табысы (08+09)
Заңды тұлғадан ұсталынған табыс11 * 7097
салығы (85)
Кейінге қалдырылған салықтар * 844
Салық салынғаннан кейінгі 12 14519
әдеттегі қызметінен түскен
табысы (10-11)
Төтенше жағдайдан алынған 13
табысы (зияны) (86)
Таза табысы (зияны) (12+13) 14 14519
- таза табыс (зиян) – есептік кезеңде кәсіпорынның алған қаржылық
нәтижесі.
Сонымен, қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері: 70-“Негізгі
қызметтен түскен табысы”, 72-“Негізгі емес қызметтен түскен табысы”, 80-
“Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны”, 81-
“Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату барысында жұмсалған шығындары”,
82-“Жалпы және әкімшілік шығындары”, 84-“Негізгі емес қызмет бойынша шыққан
шығындары”, 85-“Табыс салығы бойынша шыққан шығындары”, 71-“Сатылған
тауарлардың қайтарылуы және сатуға байланысты шегерімдер, сондай-ақ баға
шегерімдері”, 86-“Төтенше жағдайдан және тоқтатылған операциядан келген
табыстары (зияндары)”, 87-“Басқа ұйымдарға үлестік қатысудан түскен табысы
(зияны)” шоттарының деректерінің негізінде шығарылады. Басқаша айтқанда,
есеп беруге қажетті барлық деректерін бухгалтерлік есеп шоттарында көрініс
тапқан мәліметтерден тікелей алынады.
2.2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру.
Есеп беру 4 БЕС талаптары бойынша жасалады. Есепте негізгі (немесе
операциондық), инвестициялық және қаржы жөніндегі қызметін жүзеге асыру
нәтижесінде алынған ақшалай қаржат ағыны (тасқыны) туралы барлық деректері,
сондай-ақ қаржы қызметінде пайдаланылатын таза ақшалай қаражаттың және
олардың эквиваленттерінің таза көбеюі, жылдың басындағы және аяғындағы
ақшалай қаражат пен оның эквиваленттері көрсетіледі.
№4 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес субъекттер жасаған “Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп” заңды тұлғаның қаржылық жағдайындағы
өзгерісті бағалауға мүмкіндік береді, бұл олардың есепті кезең ішіндегі
операциондық (кіріс алатын негізгі қызмет пен инвестициялық және қаржы
қызметтеріне жатпайтын өзге де қызметі), инвестициялық (ұзақ мерзімді
алашақтарды сатып алу мен сату) және қаржылық қызметі (жеке капиталы мен
әлем қаражаттарының мөлшері және құрамындағы өзгеріс нәтижесі болып
табылатын заңды тұлғаның қызметі) тұрғыдан алғанда қаражаттардың түсуі мен
жұмсалуы туралы хабарлармен қамтамасыз етті. Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп субъекттің есепті жылдың ішіндегі қаржылық есебінің құрамында
беріледі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы операциондық, инвистициялық және
қаржылық қызметі тұрғысынан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшін керек,
мұның өзі заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет түрлерінің ықпалын
бағалауға мүмкіндік береді.
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысын ашып
көрсеткен кезде тура әдіс пайдалануы мүмкін, бүл әдіс жағдайында ақшалай
түсім қаражаттары мен төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не
жанама әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында ақшалай түсім
қаражаттары мен төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не жанама
әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында таза табыс пен зиянға
активтер мен міндеттемелерге, ақша операцияларының өзгерістеріне, сондай-ақ
инвестициялық немесе қаржылық қызметтің нәтижесі болып табылатын
кірістеріне немесе зияндарына қарап түзетулер енгізіледі.
Операциондық қызметтегі ақша қозғалысын анықтау үшін тікелей және
жанама әдістер пайдаланылады.
Тікелей әдісте ақша қозғалыстарының негізгі түрлері ашылады. Мысалға,
өнімді сатудан түскен түсімнен сатып алынған материалдардың барлық төлем
түрлерін, КДШ (көлік-дайындау шығыстарының) төлемін, несие үшін пайыздық
төлемдерін, бюджетке тиісілі төлемдерін шегереді.
Операциондық қызметтен тікелей әдісті пайдаланған кезде ақша
қаражатының түсуі мен шығуының нәтижесі: өнімді, жұмысты, қызметті
сатқаннан түскен түсімнен, алынған аванстан, пайыздан, дивиденттен,
роялтиден және т.б. табыстардан; жабдықтаушылармен және мердігерлердің
қарызын төленгеннен, берілген аванстан, төлеген жалақыдан, бюджет пен
бюджеттен тыс төлемдерінен және т.б. шығыстарынан тұрады.
Жанама әдістер – бұл әдістер таза табыс немесе зиян өзгерген ағымдағы
активтер мен міндеттемелеріне, ақшасыз операцияларына, сондай-ақ өткен
жылдармен салыстыра отырып, қаржылық және инвестициялық қызметтердің
нәтижесі болып табылатын табыстар мен шығыстарға түзету (корректир)
жасалады. Бұл әдісте баланс мәліметтері мен қаржылық-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп беру мәліметерін негізге алады. Бұл әдіс қаржылық-
шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп берудің әрбір баптарына түзету
енгізуді көздемейді. Тек қана таза табыс сомасын өткен жылдармен салыстыру
арқылы есептік кезеңнің көрсеткіштеріне түзетулер енгізеді.
Таза табысты (зиянды) түзету
Таза табысты түзететін Түзетуді жүргізудің тәртібі
операциялар
Материалдық емес активтер мен Есептелген амортизациясы сомасы
негізгі құралдар бойынша таза табыс сомасына қосылады,
есептелген амортизациясы өйткені ол ақша қаражаттарының
шығысын әкелмейді
Ағымдағы активтердің сомасының Егер ағымдағы активтер өсетін
өзгерістері: дебиторлық болса, онда ағымдағы ақша
қарыздар, қорлар, (запастар), қаражаттары азаяды, ал егер де
болашақ кезеңнің шығыстары, керісінше болса, онда ақша
басқа да ағымдағы активтер т.б. қаражаттары өседі, онда олардан
түскен табысы да көрсетеді.
Ағымдағы міндеттемелердің Ағымдағы міндеттемелердің сомасы
сомасын өзгерістегі (қысқа өссе, ақша ағымының сомасы да
мерзімді банкі несиелерін өседі, егер міндеттемелер
қоспағанда), кредиторлық азайса, онда ақша қаражаттары да
қарыздар, салық төлемдері, басқаазаяды, онда олардан алынған
да ағымдағы міндеттемелер. шығысы да көрсетеді.
Көрсеткіштер Сызық жолыСомасы
ның коды
1. Операциондық қызметтен алынған ақша 14619
қаражаттарының қозғалысы
Таза табыс
Таза табысты салыстыру үшін жасалатын 3328
түзетулер
Ұзақ мерзімді активтерді сатқаннан алынған
нәтижесі
Тауарлы-материалды запастардың өзгерісі -13631
Дебиторлық қарыздардың өзгерісі -21666
Болашақ кезеңнің шығыстарының өзгерісі -375
Кредиторлық қарыздардың өзгерісі 14160
Басқа да активтердің өзгерісі 1899
Басқа да түсімдер -376
Басқа да төлемдер
Операциондық қызметтен түскен ақша
қаражатының таза сомасы
2. Инвесициялық қызметтен алынған ақша (363)
қаражаттарының қозғалымы
2.1. Түскен ақша қаражаттары
Негізгі құралды, материалдық емес активтерді
және басқа ұзақ мерзімді активтерді сатқаннан
түскен табыс
Қаржылық инвестицияны сатқаннан түскен табыс
Басқа да түсімдер
2.2. Ақша қаражатының есепке алынуы
Негізгі құралдарды сатып алу 23369
Материалдық емес активтерді сатып алу 25766
Қаржылық инвестициясын сатып алу
Басқа да төлемдер
Инвестициялық қызметтен түсен ақша (49556)
қаражаттарының таза сомасы
3. Қаражаттандыру қызметінен алынған
қаражаттарының қозғалысы.
Түскен ақша қаражаттары
Акция шығару
Ұзақ мерзімді несиелердің түсуі 37861
Қысқа мерзімді несиелердің түсуі
Құрылтайшылардың салған салымдарының 24217
түсімдер.
Басқа да түсімдер.
Ақша қаражаттарының есепте шығыуы
Ұзақ мерзімді несиелерді өтеу.
Қысқа мерзімді несиелерді өтеу. 13728
Дивиденттерді төлеу.
Басқа да төлемдер.
Қаражаттандыру қызметінен түскен ақша 48568
қаражаттарының таза сомасы.
Ақша қаражаттарының және оның (1547)
эквиваленттілігінің таза өзгерістері
Есептік жолының басындағы таза қаражаты. 11541
Есептік жолының соңындағы ақша қаражаты. 18194
2.3. Инвестициялық және қаржылық қызмет.
Инвестициялық қызмет-ұзақ мерзімді активтерді сатып алу, сату және
берілген несиені өтеу және алу.
Инвестициялық қызметке мыналар жатады:
- негізгі құралдары, материалдық емес активтерді және басқа да ұзақ
мерзімді активтерді сатудан, қаржылық инвестицияны сатудан, басқа
кәсіпорындардан алылған қарыз қаражаттары және басқа да түсімдер;
- негізгі құралдары, материалдық емес активтерді және де басқа ұзақ
мерзімді активтерді сатып алуға жұмсалған ақша қаражаттарының
шығысы;
- қаржылық инвестицияларды алу, басқа кәсіпорындарға қарыз ақша бер,
басқа да төлемдер.
Инвестициялық қызмет бухгалтерлік баланстың ұзақ мерзімді активтерінің
құрамына кіреді. Оған қаржылық инвестицияға әсер ететін операцияларда
кіреді. Инвестициялық қызмет қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы
есеп беруінде көрініс табады, онда ол акцияларды сатудан алынған табыс
немесе шығыс ретінде көрінеді, сондай-ақ негізгі құралдары және басқа да
сатудың нәтижесі көрініс табады.
Қаржылық қызмет меншік капиталы мен қарыз капиталының құрамы мен
мөлшерінің өзгерісінің нәтижесі болып табылады.
Оған мыналар жатады:
- шығарылған акциядан түскен ақша қаражаттары және басқа да бағалы
қағаздары сатқаннан алынған банктік және банктік емес несиелер,
басқа да түсімдер;
- алынған банктік және банктік емес несиелерді өтеуге жұмсалған ақша
қаражаттары, өз акционерлерінен акциясын сатып алу үшін жұмсалған
қаражаттар, дивиденттер және басқа да жұмсалған қаражаттар.
Кәсіпорын қаржылық, инвестициялық және ақшасыз операцияларды жүзеге
асыруы мүмкін. Оларға: материалдық емес активтерді, және негізгі құралдарды
ұзақ мерзімді несиенің есебінен алу; кредиторлық қарызды кредиторға акцияны
және басқа да бағалы қағаздарды беру жолымен өтеу; басқа кәсіпорының
акцияларын сатып алынған тауарларға және дайын өнімге айырбастау жолымен
алу және т.б. жатады.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру үшін аранайы әзірленген
кестелерді (таблицаны) пайдаланады, онда келесі ақпараттар келтіріледі
(ақша қаражатының қозғалысын жанама әдіспен есептеу):ъ
- өткен және есептік жылдағы баланс, оның барлық баптары
салыстырылады және олардың әрқайсысы бойынша ауытқуы анықталады.
(+,-);
- өткен және есептік жылдағы қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі
туралы есеп беру, оның барлық табыстары мен шығыстары, сондай-ақ
есептік кезеңнің соңындағы таратылмаған табысы (зияны)
салыстырылады.
Мәліметтерді салыстырудың нәтижесінде қандай да қызмет түріне
(операциондық, инвестициялық немесе қаржылық) сомалардың үлес салмағын
анықатуға болады. Осы әзірленген кестелердің мәліметтеріне шолу жасап, есеп
беруге түзетулер енгізу мүмкіндігі туады. Осы жанама әдіс бойынша жасалған
кесте жоғарыда келтірілді.
Операциондық қызметтен түскен ақша қаражаттарының қозғалысын тікелей
әдіс бойынша анықтаған кезде олардың қоғалысына әсер ететін фокторлардың
мазмұны ашылады, яғни ақшалай және ақшасыз жасалған операцияларының ара
жігі ашылады.
Егер де оперциялар өзінің экономикалық мазмұны бойынша біртектес
болып келсе, онда олар ес беруде бір бапқа біріктілуі мүмкін. Тікелей
әдістің негізінеде жасалған ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру
нысаны төменде келтіріледі.
ІІІ-ТАРАУ. Консолидалынған (консолидацияланған) қаржылық есеп беруді
жасау
3.1. Негізгі және заңды тұлғалардың консолидацияланған есеп беру
Есептік кезең біткен соң шаруашылық жүргізуші субъект қаржылық есеп
беруді жасайды. Шаруашылық жүргізуші субъекттің құрамында ҚР-нің аймағында
және оның тысқары жерлерде тұратын еншілес немесе тәуелді серіктестіктері
бар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І-ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және
басқа да дайындық жұмыстары
ІІ-ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау
2.1. Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру
2.2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру
2.3. Инвестициялық және қаржылық қызмет
ІІІ-ТАРАУ. Консолидалынған (консолидацияланған) қаржылық есеп беруді
жасау
3.1.Негізгі және заңды тұлғалардың консолидацияланған есеп беруі
3.2. Негізгі және еншілес заңды тұлғалардың консолидацияланған қаржылық
есеп беруі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық - шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз.
Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпататтарды беру болып
табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды
инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай – ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіріді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмыс және субъектің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын
бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді
қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтен кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-ақ
шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел басқару
үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау үшін басты
(бастапқы) база болып табылады.
Еспе беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің
нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен
қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің
сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді
сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері
Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап береді.
І-ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық
жұмыстары
Бухгалтерлік есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және оларды
жабу көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық процестерін және
олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге арналған. Есеп мәліметі
қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына және олардың жабу көздеріне сәйкес
келуі тиіс, бірақ іс жүзінде есеп мәліметтері шын мәліметтермен үйлесе
бермейді, яғни олардың арасында алшақтық орын алуы мүмкін. Аталған алшақтық
табиғи азаюдың, тасымалдаудың, қайта сортталудың нәтижесінде, өлшегіш құрал-
жабдықтарының дұрыс көрсетпеуінен, операцияларды рәсімдеу кезінде
жіберілген қателіктерден, т.б. салдарынан болуы мүмкін.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп
мәліметтерімен салыстырып отыруды қажет етеді, және ол есеп айырысуды
дәлдеу (анықтау) үшін де қажет. Тексерудің мұндай түрін түгендеу (немесе
түгелдеу) деп атаймыз.
Түгендеу (немесе түгелдеу)-бұл бухгалтерлік есеп әдісінің басты
элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражаттарының, аяқталмаған
өндірістің, тауарлы-материалдық құндылықтардың, материалдық емес
активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын тексеруін және олардың
есп мәліметтерімен салыстыруын көздейді. Меншік түріне (нысанына), қызмет
түріне және жұмыс істеу тәртібіне қарамастан, оны барлық кәсіпорын
жүргізеді. Ол құжаттаудың міндетті қосымшасы болып табылады. Тек соның
көмегімен шаруашылықта болатын әрі жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар
бухгалтерлік есепте көрініс табады. Ол өзінің қамту жағдайына қарап екіге
бөлінеді: толық және ішінара болып. Толық түгендеу әдетте, жылына бір рет
жылдық есеп берудің алдында жасалады, оның мақсаты кәсіпорынның барлық
активтері мен пассивтерін баланста дұрыс көрсету болып табылады. Мұндай
толық түгендеу бақылаушы органдардың талабы бойынша жасалуы мүмкін. Ішінара
түгендеу, тек қана түгенделетін объектілердің кейбір бөлігін ғана қамтуы
мүмкін, мысалға, кәсірорынның кассасындағы нақты ақша қаражаты,
кәсіпорындағы негізгі құралдардың саны т.б.
Түгендеу өз сипатына қарап жоспарлы және кезектен тыс жүргізілуі
мүмкін:
- жоспарлы – алдын ала белгіленген мерзімге, қойған мақсатына және
мүмкіндігіне сай етіп жүргізіледі;
- кезектен тыс – бұл кәсіпорын басшының тапсырмасы бойынша бақылаушы
органдардың талабы бойынша материалды жауыпты тұлғаның ауысқан
кезінде, табиғи апаттардан кейін жүргізіледі. Ол БЕС 24
“Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру” стандартына сай етіп жасалынады.
Онда оның кезектілігі түгендеуді жүргізудің мерзімі, түгендеу
комиссиясының құрамы және т.б. қағидалар қарастырылады.
Кәсіпорын басшысы түгендеу жұмыстарын жүргізу тәртібін белгілейді,
оның ішінде түгендеу комиссиясынің құрамын, есепті жылдағы түгендеу санын,
олардың күнін белгілейді.
Түгендеу жұмыстарын жүргізу үшін әрбір кәсіпорында тұрақты жұмыс
істеп тұратын комиссия болады және оның құрамын кәсіпорын басшысы
белгілейді.
Түгендеу комиссиясының істейтін жұмыстары сақтау органдарындағы және
өндірістегі мүлікті, сондай-ақ қаржы жөніндегі барлық міндеттерді тексеру;
кәсіпорынның бухгалтерлік қызметкерлерімен бірге түгендеу нәтижелерін
анықтауға және қайта сұрыптауға арналады; сондай-ақ шыққандарды табиғи кему
нормаларының шегінде есептен шығаруға; тауарлы-материалдық құндылықтарды
қабылдауды, сақтауды және бастауды, реттеуге, есепке алуды жақсарту және
оларыдң сақталуын бақылау мәселелірі жөнінде, сондай-ақ пайдаланылмайтын
мүлікті сату туралы ұсыныстар әзірлеуге; мүлікті сақтауын қамтамасыз ету
жөніндегі шараларды жүргізуге; екі түгендеу аралығындағы сақтау және қайта
өңдеу орындарындағы тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеуге, іріктеп
түгендеудің әдістемесі бойынша да бақылау жұмыстарын жүргізуге бағытталады.
Түгендеу комиссияларының мүмшелері кем шыққандары және талан-таражға
түскендерді, бүркемелеу мақсатымен мүліктің нақты қалдығы туралы немесе
артық шыққан тауарлар, материалдар және басқа да құндылықтар туралы жазбаға
білі тұра дұрыс емес деректерді енгізбегені үшін ҚР заңдарында белгіленген
тәртіп бойынша жауапкершілікке тартылады.
Мүліктің нақты қолда барын тексеруді бастағанға дейін түгендеу
комиссиясы кіріс-шығыс құжаттарының түгендеу кезіндегі соңғы тізімдерін
немесе материалдық құндылықтары мен ақшалай қаражаттарын есепке алады.
Түгендеу комиссиясының нәтижесі де тексеріледі, ол үшін ішінара
бақылау жұмыстары жүргізіледі, сол бақылау барысында комиссяның мүшелері де
қатыса алады және ол да актімен хатталады.
Екі түгендеу аралығындағы кезеңде құндылықтарды номенклатурасы
бойынша үлкен кәсіпорындардың сақтау және қайта өңдеу жұмыстары іріктеу
әдісімен тексеріледі.
Түгендеу нәтижесі бойынша салыстыру тәзімдемесі жасалынады, сосын
оның деректері бухгалтерлік есептері деректерімен салыстырып, олардың
арасындағы айырмашылықтары (ауытқулары) көрсетіледі. Түгендеу нәтижелерін
көрсету үшін ҚР-нің Мемлекеттік статистика комитеті бекіткен бірінші
реттегі толтыратын есеп құжаттарының мынадай үлгілері қолданылады.
Негізгі құралдардың түгендеу жазбасы жалға алған және күнделікті
жалға бергендерді қоса есептегендегі негізгі қорлардың нақты қолда барын
көрсету үшін қолданылады.
Түгендеу қағазы өндірісті ұйымдастыру ережелері бойынша материалдық
құндылақтарды бірден санап, жазбаға жазуға мүмкін болмаған жағдайларда
қолданылады. Бұл түгендеу қағазы саналған құндылықтармен бірге олардың
тұрған орындарында сақталады.
Түгендеу кезінде және басқа да тексерістердің көмегімен анықталған
мүліктің нақты қолда бары мен бухгалтерлік есептегі деректердің арсындағы
алшақтығы белгілеу тәртібі бойынша есептеледі. Сортталу нәтижесінде
анықталған кем шыққандар мен артықтардың өзара есеп айырысуы тек ерекшелік
ретінде ғана, сол тексеріліп отырған кезең үшін, тексерген комиссияның
жұмысын бағалау үшін және тауарлы-материалдық құндылықтардың сапасы мен
мөлшерін анықтау үшін қажет болуы мүмкін. Сорттаудың болғандағы жөнінде
материалдық жауапты адамдар түгедеу комиссиясына егжей-тегжейлі түсініктеме
берді. Сортталудың өзара есепке алынуы туралы ұсыныс тұрақты жұмыс істейтін
түгедеу комиссиясының қаруына беріледі және оның кәсіпорын басшысы
түбегейлі шешеді; ал ол ұсынылған барлық материалдарды зерттегеннен кейін,
есепке алу туралы тиісті шешімдер қабылданды. Сортталуы (пересортицасы)
бойынша олардың артық ие кем шығуын есепке (зачотқа) алғаннан кейін, жетпей
қалған құндылықтар жауапты адамдардың жауапкершілігіне жатқызылады. Егер де
сортталу кезінде нақты жауапты адамдар анықталмаса, онда оның сомасы кем
шыққан мүліктер ретінде қаралады да, кәсіпорынның зиянына жатқызылады.
Сортталу салдарынан анықталған құн айырмашылықтары материалдық жауапты
адамдардың кінәсінен болмаса, ол түгендеу комиссиясының хаттамаларында бұл
аталған айырмашылықтар жауапты адамның мойнына қойылмау себептерін ашып
көрсетеді. Есеп айырысудың барлық түрлерінің түгенделуінде өзіндік
ерекшеліктері болуы мүмкін. Бюджетпен, сатып алушымен, жабдықтаушымен, есеп
беретін адамдармен, қызметкерлермен, депоненттермен және басқа
дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу есеп айырысу
шоттарында есептелген сомалардың мұқият негізделгеніне саяды. Есеп айырысу
инкассо тәртібімен жүргізілмейтін барлық сатып алушылардың және басқа
дебиторлардың мәліметтерінің дұрыстығын тексеру үшін кредиторлардың
берешегі туралы дербес шоттардың көшірмелері жазылады.
Еспе берер алдында үлкен дайындық жұмыстары жүргізіледі. Бухгалтерия
цехтардан, қоймалардан, есеп беретін адамдардан т.б. құжаттардың толық
түскенін (немесе түспегінін) тексеруді; ай ішіндегі немесе жыл ішіндегі
барлық шығындарды өндіріс шығындарына қосуды; негізгі құралдарды
амортизациясын, демалысқа төленетін резервін және басқа мақсаттарға
арналған резервті, материалдық емес активтердің тозуын толық есептеуді;
алдағы кезеңдердегі шығындарды есептен шығаруды; құндылықтардың барлық
шоттары мен топтарында есептік баға бойынша нақты өзіндік құнын, орташа КДШ
процентін не ауытқушылықтарын (+,-) есептеп шығаруды; жұмсалған
материалдардың нақты өзіндік құнын анықтап, оны өндірістік және басқа
шоттарға көшіріп жазуды тексеруі қажет.
ІІ-ТАРАУ. Қаржылық есеп беруді жасау
Жоғарыда айтқанымыздай, қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік
баланс, шаруашылық-қаржылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру, ақша
қаражатының қозғалысы туралы есеп беру түсіндірме хаттамасы (жазбасы)
кіреді.
Қаржылық есеп берудің мақсаты пайдаланушыларды есептік кеңдегі
қызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі мәнді және
сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі
туралы әрқилы мәліметтерді қажет етеді, мысалы:
- инвестор – жасаған инвестицияның тәуекелділік дәрежесі олардың
алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін;
кәсіпорынға салған инвестициясын сатудың немесе соған сәйкес
активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың немесе соған
сәйкес активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың
сқажеттілігі анықтау үшін; кәсіпорынның келешектегі күтілетін
дивидендтерді төлеу қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды
талап етеді;
- кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу
қабілеттілігін (мүмкіндігін) анықтау үшін қажет ақпараттарды талап
етеді;
- жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей алатын
қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
- сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра
алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
- қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
мүдделі, өйткені олар, өзінің еңбек ақысын және басқа жеңілдіктері
мен төлемін алады, ал акционерлер – тұрақты түрде дивиденд алып
тұруын көздейді;
- Мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс
істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық
саясатты (салық шараларын қоса алғанда) жүзеге асырады, сондай-ақ
статистикалық мәліметтерді жинайды;
- Жұртшылық – жұмыс орнын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді
мекенді, аймақты дамытуға керек ақпараттарды жинауға (алуға)
мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға,
несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражатының ағынын
бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесі мен ресурстарын бағалауға және олардың
басқарушы органдарының қызметіне қажет ақпараттармен қамтамасыз етуге өз
септігін тигізеді.
Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі
мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін оның
қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал. Сондықтан олардың негізгі
талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған меншік
капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды қанағаттандыруы
тиіс.
Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай келетін
ақпарат болып саналады. Жалпы алғанда, пайдаланушылар келесі ақпараттарға
мүдделі болып келеді.
Есеп берудің мәліметтері Пайдалылығы
Экономикалық ресурстары Кәсіпорынның табыс алу қабілетін
(активтер құрылымы) бағалау және болашақта болатын
ақша қаражаты
Қаржылық құрылымы (кәсіпорынның Қарыз қаражатының келешекке
қарызы мен меншік капиталаның қажеттілігін бағалау және
ара қатынасы) болшақта алынатын пайда мен ақша
қаражатын мүдделі тараптардың
арасына тарату; кәсіпорынның
сырттан инвестицияны тартудың
потенциалдық икемділігін
бағалау.
Өтемділік пен төлем қабілетінің Өз мендеттемесіне жауап беретін
коэффициенті кәсіпорынның ұзақ және қысқа
мерзімдегі қарыздарын төлеу
қабілеттілігін бағалау
Рентабельділік пен іскерлік Кәсіпорынның ресурстарды
белсенділігінің коэффициенті пайдалану тиімділігін бағалау
Қаржылық жағдайының өзгеруі Қаржылық, инвестициялық,
оперативтік қызметінің
нәтижесінде, кәсіпорынның алған
ақша ағынын бағалау;
кәсіпорынның келектегі ақша
қаражатына қажеттілігін болжау
Қаржылық есеп беру өзара байланысты, өйткені ондағы шаруашылықтың бір
ғана операциясы әртүрлі фактімен көрініс табады. Әрбір есеп беру әртүрлі
ақпаратты береді, ол оны сол немесе басқаша күйінде шаруашылық жүргізуші
субъект пайдаланылады.
Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және барлық
мәнді ақпараттарды ашуы тиіс. Қажет болған кезде түсініктеме хаттамасында
(жазбасында) баптардың жіктемесі мен ақша қаражаттары туралы қосымша
мәліметтер арқылы олардың мазмұнын түсіндіру тиіс.
Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен салыстарады. Есеп
беру Қазақстан Республикасының валютасында жасалады, өлшем бірлігі – мың
теңге. Жылдық есеп берудің есептік кезеңі болып толық календарлық жыл
саналады; ал жаңадан құрылған субъектілер үшін – заңды тұлға тұлға ретінде
статусын алған күнінен бастап есепті жылдың 31-ші желтоқсанына дейін
саналады. Меншік иесінің есеп берудің басқа да кезіндегі белгілеуге құқығы
бар (жылына бір реттен кем болмауы керек).
2.1. Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру
Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру нысаны табыс пен шығыс
шоттарын ашып, оларға шолу жасайды. Қаржылық-шаруашылық қызметінің есеп
беруі келесі көрсеткіштерден тұрады:
- өнімді, жұмысты, қызметті сатудан түскен табыс; ҚҚС, акциздер және
басқа міндетті төлемдер мен салықтан шегертілген түрінде
көрсетіледі, қайтарылған тауар құнын, бағадан және сатудан
жасалған жеңілдіктерді қоспағанда;
- өнімнің, жұмыстың, қызметтің сатылған өзіндік құнына кәсіпорынның
нақты шығындары, яғни өнімді, жұмысты, қызметті өндірумен
байланысты тікелей шығындар кіреді;
- жалпы табыс-өнімді, жұмысты, қызметі сатқаннан түскен табыстан
өнімнің нақты өзіндік құнын алып тастағаннан соң шығатын қаржылық
нәтижесі;
- кезең шығыстары-өнімнің, жұмыстың, қызметтің өндірістік өзіндік
құнына енбейтін шығыстар; жалпы және әкімшілік шығыс, сату бойынша
шығысы, пайыздарды төлеу бойынша шығыстары;
- негізгі қызметтен түскен табыс (зиян) – жалпы табыс пен кезең
шығыстарының айырмасы;
- негізгі емес қызметтен түскен табыс (зиян) – кәсіпорынның негізгі
қызметімен байланысты емес операциядан алынған табысы (негізгі
құралдарды, материалдық емес активтерді, бағалы қағаздарды
сатқаннан, субсидин т.б.).
- салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы-
негізгі және негізгі емес қызметтерін біріктіргеннен алынған
табыс;
- табыс салығы бойынша шығыс – 11 БЕС салынған, соның ережесіне
сәйкес есептік кезең үшін анықталған табыс салығы бойынша шығысы;
- салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы
(зияны) – салық салынғанға дейінгі табыстан табыс салығы бойынша
шығысын шегергеннен соң алынған табысы (зияны);
- төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны) – есептік кезеңде орын
алған төтенше жағдайдың сальдоланған нәтижесі;
ҚАРЖЫЛЫҚ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ТУРАЛЫ ЕСЕП БЕРУ
1 қаңтар 2002 ж
(мың теңге)
Көрсеткіштер атауы Сызық Табысы Шығысы
жолының №
Сатылған өнімнен (қызметтен, 01 3948098 *
жұмыстан) түскен түсім
Сатылған өнімнің (қызметтің, 02 * 1845829
жұмыстың) өзіндік құны
Жалпы табыс (01-02) 03 102269
Кезең шығыстары-Барлығы: 04 * 77486
Оның ішінде: Жалпы және 05 * 50480
әкімшілік шығыстары (82)
Сату бойынша шығыстары (81) 06 * 16556
Пайыз бойынша шығыстары (83) 07 * 10450
Негізгі қызметтен түскен 08 24783
табыстары (зияндары) (03-04)
Негізгі емес қызметтен түскен 09 1730 4053
табыстары (зияндары) (70-84)
Салық салынғанға дейінгі 10 22460
әдеттегі қызметінен түскен
табысы (08+09)
Заңды тұлғадан ұсталынған табыс11 * 7097
салығы (85)
Кейінге қалдырылған салықтар * 844
Салық салынғаннан кейінгі 12 14519
әдеттегі қызметінен түскен
табысы (10-11)
Төтенше жағдайдан алынған 13
табысы (зияны) (86)
Таза табысы (зияны) (12+13) 14 14519
- таза табыс (зиян) – есептік кезеңде кәсіпорынның алған қаржылық
нәтижесі.
Сонымен, қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері: 70-“Негізгі
қызметтен түскен табысы”, 72-“Негізгі емес қызметтен түскен табысы”, 80-
“Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны”, 81-
“Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату барысында жұмсалған шығындары”,
82-“Жалпы және әкімшілік шығындары”, 84-“Негізгі емес қызмет бойынша шыққан
шығындары”, 85-“Табыс салығы бойынша шыққан шығындары”, 71-“Сатылған
тауарлардың қайтарылуы және сатуға байланысты шегерімдер, сондай-ақ баға
шегерімдері”, 86-“Төтенше жағдайдан және тоқтатылған операциядан келген
табыстары (зияндары)”, 87-“Басқа ұйымдарға үлестік қатысудан түскен табысы
(зияны)” шоттарының деректерінің негізінде шығарылады. Басқаша айтқанда,
есеп беруге қажетті барлық деректерін бухгалтерлік есеп шоттарында көрініс
тапқан мәліметтерден тікелей алынады.
2.2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру.
Есеп беру 4 БЕС талаптары бойынша жасалады. Есепте негізгі (немесе
операциондық), инвестициялық және қаржы жөніндегі қызметін жүзеге асыру
нәтижесінде алынған ақшалай қаржат ағыны (тасқыны) туралы барлық деректері,
сондай-ақ қаржы қызметінде пайдаланылатын таза ақшалай қаражаттың және
олардың эквиваленттерінің таза көбеюі, жылдың басындағы және аяғындағы
ақшалай қаражат пен оның эквиваленттері көрсетіледі.
№4 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес субъекттер жасаған “Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп” заңды тұлғаның қаржылық жағдайындағы
өзгерісті бағалауға мүмкіндік береді, бұл олардың есепті кезең ішіндегі
операциондық (кіріс алатын негізгі қызмет пен инвестициялық және қаржы
қызметтеріне жатпайтын өзге де қызметі), инвестициялық (ұзақ мерзімді
алашақтарды сатып алу мен сату) және қаржылық қызметі (жеке капиталы мен
әлем қаражаттарының мөлшері және құрамындағы өзгеріс нәтижесі болып
табылатын заңды тұлғаның қызметі) тұрғыдан алғанда қаражаттардың түсуі мен
жұмсалуы туралы хабарлармен қамтамасыз етті. Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп субъекттің есепті жылдың ішіндегі қаржылық есебінің құрамында
беріледі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы операциондық, инвистициялық және
қаржылық қызметі тұрғысынан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшін керек,
мұның өзі заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет түрлерінің ықпалын
бағалауға мүмкіндік береді.
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысын ашып
көрсеткен кезде тура әдіс пайдалануы мүмкін, бүл әдіс жағдайында ақшалай
түсім қаражаттары мен төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не
жанама әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында ақшалай түсім
қаражаттары мен төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не жанама
әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында таза табыс пен зиянға
активтер мен міндеттемелерге, ақша операцияларының өзгерістеріне, сондай-ақ
инвестициялық немесе қаржылық қызметтің нәтижесі болып табылатын
кірістеріне немесе зияндарына қарап түзетулер енгізіледі.
Операциондық қызметтегі ақша қозғалысын анықтау үшін тікелей және
жанама әдістер пайдаланылады.
Тікелей әдісте ақша қозғалыстарының негізгі түрлері ашылады. Мысалға,
өнімді сатудан түскен түсімнен сатып алынған материалдардың барлық төлем
түрлерін, КДШ (көлік-дайындау шығыстарының) төлемін, несие үшін пайыздық
төлемдерін, бюджетке тиісілі төлемдерін шегереді.
Операциондық қызметтен тікелей әдісті пайдаланған кезде ақша
қаражатының түсуі мен шығуының нәтижесі: өнімді, жұмысты, қызметті
сатқаннан түскен түсімнен, алынған аванстан, пайыздан, дивиденттен,
роялтиден және т.б. табыстардан; жабдықтаушылармен және мердігерлердің
қарызын төленгеннен, берілген аванстан, төлеген жалақыдан, бюджет пен
бюджеттен тыс төлемдерінен және т.б. шығыстарынан тұрады.
Жанама әдістер – бұл әдістер таза табыс немесе зиян өзгерген ағымдағы
активтер мен міндеттемелеріне, ақшасыз операцияларына, сондай-ақ өткен
жылдармен салыстыра отырып, қаржылық және инвестициялық қызметтердің
нәтижесі болып табылатын табыстар мен шығыстарға түзету (корректир)
жасалады. Бұл әдісте баланс мәліметтері мен қаржылық-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп беру мәліметерін негізге алады. Бұл әдіс қаржылық-
шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп берудің әрбір баптарына түзету
енгізуді көздемейді. Тек қана таза табыс сомасын өткен жылдармен салыстыру
арқылы есептік кезеңнің көрсеткіштеріне түзетулер енгізеді.
Таза табысты (зиянды) түзету
Таза табысты түзететін Түзетуді жүргізудің тәртібі
операциялар
Материалдық емес активтер мен Есептелген амортизациясы сомасы
негізгі құралдар бойынша таза табыс сомасына қосылады,
есептелген амортизациясы өйткені ол ақша қаражаттарының
шығысын әкелмейді
Ағымдағы активтердің сомасының Егер ағымдағы активтер өсетін
өзгерістері: дебиторлық болса, онда ағымдағы ақша
қарыздар, қорлар, (запастар), қаражаттары азаяды, ал егер де
болашақ кезеңнің шығыстары, керісінше болса, онда ақша
басқа да ағымдағы активтер т.б. қаражаттары өседі, онда олардан
түскен табысы да көрсетеді.
Ағымдағы міндеттемелердің Ағымдағы міндеттемелердің сомасы
сомасын өзгерістегі (қысқа өссе, ақша ағымының сомасы да
мерзімді банкі несиелерін өседі, егер міндеттемелер
қоспағанда), кредиторлық азайса, онда ақша қаражаттары да
қарыздар, салық төлемдері, басқаазаяды, онда олардан алынған
да ағымдағы міндеттемелер. шығысы да көрсетеді.
Көрсеткіштер Сызық жолыСомасы
ның коды
1. Операциондық қызметтен алынған ақша 14619
қаражаттарының қозғалысы
Таза табыс
Таза табысты салыстыру үшін жасалатын 3328
түзетулер
Ұзақ мерзімді активтерді сатқаннан алынған
нәтижесі
Тауарлы-материалды запастардың өзгерісі -13631
Дебиторлық қарыздардың өзгерісі -21666
Болашақ кезеңнің шығыстарының өзгерісі -375
Кредиторлық қарыздардың өзгерісі 14160
Басқа да активтердің өзгерісі 1899
Басқа да түсімдер -376
Басқа да төлемдер
Операциондық қызметтен түскен ақша
қаражатының таза сомасы
2. Инвесициялық қызметтен алынған ақша (363)
қаражаттарының қозғалымы
2.1. Түскен ақша қаражаттары
Негізгі құралды, материалдық емес активтерді
және басқа ұзақ мерзімді активтерді сатқаннан
түскен табыс
Қаржылық инвестицияны сатқаннан түскен табыс
Басқа да түсімдер
2.2. Ақша қаражатының есепке алынуы
Негізгі құралдарды сатып алу 23369
Материалдық емес активтерді сатып алу 25766
Қаржылық инвестициясын сатып алу
Басқа да төлемдер
Инвестициялық қызметтен түсен ақша (49556)
қаражаттарының таза сомасы
3. Қаражаттандыру қызметінен алынған
қаражаттарының қозғалысы.
Түскен ақша қаражаттары
Акция шығару
Ұзақ мерзімді несиелердің түсуі 37861
Қысқа мерзімді несиелердің түсуі
Құрылтайшылардың салған салымдарының 24217
түсімдер.
Басқа да түсімдер.
Ақша қаражаттарының есепте шығыуы
Ұзақ мерзімді несиелерді өтеу.
Қысқа мерзімді несиелерді өтеу. 13728
Дивиденттерді төлеу.
Басқа да төлемдер.
Қаражаттандыру қызметінен түскен ақша 48568
қаражаттарының таза сомасы.
Ақша қаражаттарының және оның (1547)
эквиваленттілігінің таза өзгерістері
Есептік жолының басындағы таза қаражаты. 11541
Есептік жолының соңындағы ақша қаражаты. 18194
2.3. Инвестициялық және қаржылық қызмет.
Инвестициялық қызмет-ұзақ мерзімді активтерді сатып алу, сату және
берілген несиені өтеу және алу.
Инвестициялық қызметке мыналар жатады:
- негізгі құралдары, материалдық емес активтерді және басқа да ұзақ
мерзімді активтерді сатудан, қаржылық инвестицияны сатудан, басқа
кәсіпорындардан алылған қарыз қаражаттары және басқа да түсімдер;
- негізгі құралдары, материалдық емес активтерді және де басқа ұзақ
мерзімді активтерді сатып алуға жұмсалған ақша қаражаттарының
шығысы;
- қаржылық инвестицияларды алу, басқа кәсіпорындарға қарыз ақша бер,
басқа да төлемдер.
Инвестициялық қызмет бухгалтерлік баланстың ұзақ мерзімді активтерінің
құрамына кіреді. Оған қаржылық инвестицияға әсер ететін операцияларда
кіреді. Инвестициялық қызмет қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы
есеп беруінде көрініс табады, онда ол акцияларды сатудан алынған табыс
немесе шығыс ретінде көрінеді, сондай-ақ негізгі құралдары және басқа да
сатудың нәтижесі көрініс табады.
Қаржылық қызмет меншік капиталы мен қарыз капиталының құрамы мен
мөлшерінің өзгерісінің нәтижесі болып табылады.
Оған мыналар жатады:
- шығарылған акциядан түскен ақша қаражаттары және басқа да бағалы
қағаздары сатқаннан алынған банктік және банктік емес несиелер,
басқа да түсімдер;
- алынған банктік және банктік емес несиелерді өтеуге жұмсалған ақша
қаражаттары, өз акционерлерінен акциясын сатып алу үшін жұмсалған
қаражаттар, дивиденттер және басқа да жұмсалған қаражаттар.
Кәсіпорын қаржылық, инвестициялық және ақшасыз операцияларды жүзеге
асыруы мүмкін. Оларға: материалдық емес активтерді, және негізгі құралдарды
ұзақ мерзімді несиенің есебінен алу; кредиторлық қарызды кредиторға акцияны
және басқа да бағалы қағаздарды беру жолымен өтеу; басқа кәсіпорының
акцияларын сатып алынған тауарларға және дайын өнімге айырбастау жолымен
алу және т.б. жатады.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру үшін аранайы әзірленген
кестелерді (таблицаны) пайдаланады, онда келесі ақпараттар келтіріледі
(ақша қаражатының қозғалысын жанама әдіспен есептеу):ъ
- өткен және есептік жылдағы баланс, оның барлық баптары
салыстырылады және олардың әрқайсысы бойынша ауытқуы анықталады.
(+,-);
- өткен және есептік жылдағы қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі
туралы есеп беру, оның барлық табыстары мен шығыстары, сондай-ақ
есептік кезеңнің соңындағы таратылмаған табысы (зияны)
салыстырылады.
Мәліметтерді салыстырудың нәтижесінде қандай да қызмет түріне
(операциондық, инвестициялық немесе қаржылық) сомалардың үлес салмағын
анықатуға болады. Осы әзірленген кестелердің мәліметтеріне шолу жасап, есеп
беруге түзетулер енгізу мүмкіндігі туады. Осы жанама әдіс бойынша жасалған
кесте жоғарыда келтірілді.
Операциондық қызметтен түскен ақша қаражаттарының қозғалысын тікелей
әдіс бойынша анықтаған кезде олардың қоғалысына әсер ететін фокторлардың
мазмұны ашылады, яғни ақшалай және ақшасыз жасалған операцияларының ара
жігі ашылады.
Егер де оперциялар өзінің экономикалық мазмұны бойынша біртектес
болып келсе, онда олар ес беруде бір бапқа біріктілуі мүмкін. Тікелей
әдістің негізінеде жасалған ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру
нысаны төменде келтіріледі.
ІІІ-ТАРАУ. Консолидалынған (консолидацияланған) қаржылық есеп беруді
жасау
3.1. Негізгі және заңды тұлғалардың консолидацияланған есеп беру
Есептік кезең біткен соң шаруашылық жүргізуші субъект қаржылық есеп
беруді жасайды. Шаруашылық жүргізуші субъекттің құрамында ҚР-нің аймағында
және оның тысқары жерлерде тұратын еншілес немесе тәуелді серіктестіктері
бар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz