Еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеу

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Қазақстан экономика-сындағы оң ағымдар және елдің әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруге бет бұруы мемлекеттік реттеу алдына жаңа міндеттер қойып отыр.

Солардың бірі - халықты жұмыспен қамтудың жоғары деңгейіне жеткізу.

Табыстардың артуы өмірдің жаңа сапасы ҚР Президентінің жолдауынан: Құрметті Қазақстандықтар! Үстіміздегі жылы біз зейнетақылар мен бюджеттік сала қызметкерлерінің еңбек ақыларын 30 пайызға өсіреміз. Екі жыл қатарынан біз оларды 25 пайызға ұлғайтып келдік . Нұр Отан партиясының Халықтық тұғырнамасында жоспарланғандай 2012 жылға зейнетақылар-дың, бюджеттік ұйымдар еңбек ақыларының және степндиялардың орташа көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 2 есе өседі. делінген.

Еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеу - өмір деңгейінің көрсеткіші. Еңбекке жарамды адамдарды жұмыспен қамтамасыз ету аса күрделі әрі мемлекеттік маңызды мәселе. Жұмыспен қамтамасыз ету әрбір елдің нақтылы даму кезеңдерінің деңгейіне сай жұмысқа жарамды адамдарды үнемді және нәтижелі пайдаланып, оларды шаруашылық салалары және аймақ бойынша бөлудің тепе-теңдік үлесімділігіне жету.

Еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеу және нарықтық экономикалық ерекшеліктері - бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектесетін маңызды экономикалық құрал. Шаруашылық субьектісінің түріне қарамастан әрбір қызметкердің кірісі субьект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен реттеледі.

Меншік нысандарының трансформациялануы және әлеуметтік-еңбектік қатынастардың екі жаңа субъектілері - жұмыс берушілер мен жалдамалы жұмысшылардың қалыптасуы сияқты белгілермен сипатталатын Қазақстан Республикасындағы нарықтық өзгерістердің жаңа кезеңі еңбек ақы сияқты көптеген экономикалық категорияларға дәстүрлі қалыптасқан көзқарастарды қайта қарастыруды талап етеді. Сондықтан бүгінгі таңдағы қалыптасқан жағдайларда еңбек ақыны реттеудің нарықтық механизмдерін қалыптастыру проблемасы нарықтық жағдайлардағы еңбек ақының мәнін және оның мөлшерін дифференциациялаудың объективті факторларын анықтау қажеттілігін туындатады.

Жоспарлы жүйе жағдайында қалыптасқан еңбек ақыны төлеу мен еңбекті ынталандыру жүйесі жұмысшы күшінің тауарлық сипатын мойындамауға негізделді, ал жұмыскер жалпы халықтық әлеуметтік меншіктің иесі деп қарастырылды. Сол себептен осы кезеңде еңбек ақы жұмыскердің жұмсаған еңбегінің саны мен сапасына сәйкес оған бөлінетін ұлттық табыстың бір бөлігі ретінде қарастырылды.

Нарықтық экономика жағдайында жұмысшы күші ерекше тауар ретінде қарастырылады. Ол еңбек нарығында сатып алынады және сатылады, оның құны мен бағасы қалыптасқан сұраныс пен ұсыныс негізінде анықталады. Осыған сәйкес, сұраныс пен ұсыныс еңбек ақының мөлшерін дифференциациялаудың анықтаушы факторлары болып табылады.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде еңбекке ақы төлеуді реттеу екі өзара байланысты әдіске негізделеді: мемлекеттік және ұжымдық-шарттық. Ұжымдық-шарттық реттеуде негізгі көңіл еңбек ақы мәселелеріне аударылады. Еңбек ақыны ұжымдық-шарттық реттеуді жүзеге асырудың нысаны болып басты, салалық, корпоративтік, аймақтық келісімдер мен ұжымдық шарттар табылады.

Қазақстан Республикасындағы болып жатқан өзгерістердің сипаты әлеуметтік әріптестік шеңберінде әлеуметтік-еңбектік қатынастарды ұжымдық-шарттық реттеудегі еңбек ақы мәселелерін ескеруді талап етеді. Бұл жалақы жұмысшы күшінің бағасы ретінде еңбек ақының мәніне, оның соңғы жылдардағы құнсыздануына, жұмыскерлердің салалық, аймақтық және кәсіптік-біліктілік топтары бойынша еңбек ақының дұрыс бөлінбеуіне байланысты болып отыр.

Сонымен жалақының мәнін жұмыс күшінің бағасы немесе құны ретінде мінездеп, ол еңбек нарығы дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей еңбек нарығынң бағасы жұмыс күшіне өзгеруі мыналар болғанда болады:

- жұмыс күші қайта өндіруді кеңінен қамтамсыз ету тек физиологиялық мұқтаждықтарды ғана емес, сонымен қатар жұмысшы және оның отбасын әлеуметтік және мәдени игіліктермен қамтамасыз ету.

- еңбек нарығының жұмыс күшіне бағасын көрсететін еңбек ақыны реттеудің ұжымдық-шарттық жүйесінің өркениетті қалыптасуы.

- еңбек ақы көлеміндегі айырмашылықтарды объективті есептеу.

Жоғарыда келтірілген шарттар бір-бірімен тығыз байланысты және оны іске асыру заңдық және нормативтік шараларды қолдануды талап етеді, теориялық және әдістемелік жұмыстарды қоса алғанда.

Еңбек нарығының жұмыс күшінің бағасы ретіндегі жанама түсінігі оның объективті және дәлелденген өзгешелігін анықтауға жаңа нұсқау жасауды талап етеді. Өз еңбегіне, істеген жұмысына, өндірген өніміне жұмысшы еңбек ақы алады. Бұл оның еңбегі үшін сый ақы, әлеуметтік эффект әкелетін осы еңбектің қажеттілігін қоғамның мақұлдауы, жұмыс берушінің табыс алуынан көрінеді, бірақ еңбекақы төлеу - тек еңбек нәтижесі үшін ғана төлем емес. Еңбек нарығынң рөлі оның ынталандырушы әсер етуінен көрінеді: еңбек ақы мөлшері төлеу тәртібі және экономикалық - құқықтық реттеу элементтері әдетте адамда еңбекке деген жеке қызығушылықты дамытады.

Сонымен, еңбек ақы екі түрлі рөл атқарады: бір жағынан, бұл еңбек нәтижесінің төлемі, екінші жағынан еңбекке деген ынта .

Жоғарыда аталған себептердің барлығы жұмыскерлердің еңбек ақысын экономикалық - құқықтық реттеу қажеттілігі мен бүгінгі таңдағы өзектілігін көрсетіп отыр.

Мәселенің өнделу дәрежесі . Жұмыспен қамту және еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеу мәселелері, қазіргі заманға сай еңбек нарығын қалыптастыру мәселелері экономикалық теорияның бірқатар классиктерінің жарияланған ғылыми жұмыстарында зерттеледі, олар: Дж. Милкович., . Матрусова Т. Н, М. Вебер, Т. Веблен, Д. Гилдер, Д. Рикардо, А. Смит, К. Маркс, М. Феддстайн. Қазіргі еңбек нарығының, еңбек нарығынң мәселелерін мынадай ресейлік және қазақстандық ғалымдар зерттеуде: А. А. Алимбаев, С. Н. Алпысбаева, С. Берешев, А. Бекхожаева, B. Буланов, Г. Г. Дурановская, А. Есентугелов, А. Котляр, А. Кошанов, Н. Коржова, Л. Кунельский, И. Маслова, М. Мельдаханова, Л. Ф. Минбаева, Т. П. Притворова, С. Қ. Сұрағанова, Б. Татибеков, Радостовец В. Р.,

Дипломдық жұмысының мақсаты еңбек ақының экономикалық табиғаты туралы теориялық және әдістемелік аспектілерді жалпылау негізінде жұмыскерлердің еңбек ақысын басқару ерекшеліктерін зерттеу ҚР-ғы еңбек ақыны экономикалық - құқықтық реттеуды жетілдіру бойынша тәжірибелік ұсыныcтар жасау. Белгіленген мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылады:

-еңбек ақының мәні мен экономикалық - құқықтық реттеу функцияларын,

оларды жүйелеудіңтәжірибелік аспектілерін анықтауға теориялық тәсілді қарастыру;

-еңбекақы нысандары мен оны басқару мен реттеу жүйесін және ҚР-ғы

еңбек ақыны мемлекеттік реттеудің құқықтық аспектілерін зерттеу;

-еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеудың отандық және шетел

тәжірибесін қарастыру;

еңбек ақы төлеуді оңтайлы экономикалық - құқықтық реттеу еңбек

нарығын мемлекеттік реттеу;

Дипломдық жұмыстың обьектісіне Қазақстан Республикасының еңбек -ақыға байланысты мәліметтер және “ экономика, бюджеттік жоспарлау және

кәсіпкерлік бөлімі ” мемлекеттік мекемесі болып табылады.

Дипломдық жұмысының теориялық және әдістемелік негізі халықты жұмыспен қамту теориялары, жұмыс күшін ұдайы өндіру және институционал-дық экономика теориялары. Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша «Қаржылық экономикалық және бухгалтерлік есеп туралы » ҚР-ның Заңы, «Еңбек» Кодексі, «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы, Қаржылық Есепкерліктің Халықаралық Стандарттары, Стандарттары, «Салық» Кодексі, еңбекақыға байланысты нормативтік құқықтық актілер, Үкімет қаулылары, ҚР-ның Президенті Н. Назарбаевтың жыл сайынғы Қазақстан халқына жолдауы, ҚР-ның Статистика Агенттігінің мәліметтері мен басқадай отандық басылым материалдары негізге алынды.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Еңбекақы есебі, еңбек нарығы, барлық еңбекақыға қатысты мәселені тәжірибеде дұрыс көрсету маңызды. Дипломдық жұмыс жазу барысында жасалған ұсыныстар еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеуда үлкен орынды алады. Жұмыстың маңыздылығы мен бағыты оның кешенді және жүйелі сипатынан туындайды. Бұл оның негізгі қорытындыларын экономикалық пәндерді оқытуға пайдалану мүмкіндігін анықтайды.

1 Еңбек нарығының дамуының экономикалық-құқықтық аспектілері

1. 1 Еңбек нарығының мәні, атқаратын қызметтері және экономикалық - құқықтық реттеу қағидалары

Еңбек нарығының мәнін қарастырған кезде оның жалдамалы жұмыскерлерге, яғни өз еңбегі үшін ақы алатын адамдарға қатысты екенін ескеру қажет. Ал экономикалық категория ретінде жалақы деген не? сұрағы тууы мүмкін.

Еңбекақы - бұл жалдамалы жұмысшының табыс алу элементі, өзіне қатысты еңбек ресурсын экономикалық жүзеге асыру нысанының құқығы. Сонымен бірге жұмыс берушіге, яғни еңбек ресурсын өндіріс факторларының бірінің сапасын жақсарту үшін, сатып алушыға жалдамалы жұмысшыларға жалақы төлеу өндіріс шығындарының элементтерінің бірі болады.

Нарықтық экономика жағдайында еңбек нарығынң көлеміне нарықтық және нарықтық емес бірқатар факторлар әсер етеді.

Нарыққа өткеннен кейін еңбек ақыға қатысты жаңа қатынастар пайда болады. Яғни, нарық ресурсы болатын еңбек нарығы пайда болады. Оның субъектілері ретінде мыналар болады: жұмыс беруші (жеке кәсіпкер, біріккен кәсіпкерлер) . Олар белгілі еңбек ресурсы санына сұраныс білдіреді. Сонымен бірге жалдамалы жұмысшылар - еңбек ресурсының меншіктері. Олар еңбек нарығындағы еңбек ресурсының сапалы санын ұсынады. Ал объекті, ол белгілі бір уақыт аралығында сапалы еңбек ресурсы санын қолдану құқығы болады.

Еңбек бірлігінде нарықтық баға - уақыт бірлігіне нақты кәсіби сипаттамасы бар келісім шартқа негізделген және ақы мөлшерлемесі. Жалақы мөлшерлемесі жұмысшы күшінің құнымен анықталады, яғни жұмыс күнін жақсы өндіру үшін қажетті тұтыну тауарлары, қызметтері және өмір қаражаттары. Бірақта қазір нарықтық экономикасы дамыған елдерде жалақы мөлшерлемесі өндіруші минимумынан асып кетеді және ол сол елде, салада нақты сападағы еңбек ақы деңгейінен құрылады. Одан басқа жалақы мөлшерлемесін кейде «теңестіру айырмашылығы» деп айтуға болады - төлемдер, жұмыс орнын ауыстырғандағы айырмашылақтарды көрсетеді.

Еңбек нарығынң негізгі элементі - еңбекақы мөлшерлемесі. Бірақта ол еңбек нәтижесіне әсер ететін жұмысшылардың мүмкіншіліктерін, физикалық күнін, реакциясын ескермейді. Сондықтан жалақы құрылымында тағы бір элементті бөліп айтуға болады, ол өтпелі бөлігі. Ол еңбек қызметінің жеке нәтижесінің өзгешелігін көрсетеді: (сыйақы, қосымша төлем және т. б. ) Сонымен бірге табыстың басқа түрлері де бар. Ол жұмысшының нақты кәсіпорында алатын мүмкіншілігі (материалды көмек, бағалы сыйлық, зейнетақы сақтандыруы) .

Жұмысшы үшін жалақы жоғарыдағыға қосымша айтсақ отбасының жақсы тұрмысын жақсартатын табыс.

Жұмыс берушіге өз жұмысшыларына еңбекақы төлеу ол жұмысшы күшін жалдау үшін кеткен шығындар. Осыған қоса жұмыс беруші өнім бірлігіне жұмыс күшінің шығындарын қысқартуға ұмтылады.

Еңбек нарығынң нақты көлемі нарықта, әлеуметтік қатынастарда, өндірісте пайда болатын әр түрлі факторларға байланысты.

Адамның өз еңбегі үшін алатын ақша саны негізінде жұмыс күшінің құны көлеміне байланысты. Әр топ үшін бұл құнның жоғарғы және төменгі деңгейі болады.

Төменгі деңгейге өмір сүруге қажетті қаражат сомасы жатады. Олар отбасын асырау, кәсіби білім алу үшін, жұмысшының жұмыс қабілетін арттыру үшін жұмсалады. Көптеген елдерде өмір сүру минимумы деген көрсеткіш саналады. Ол кедейшілік шегін - жұмысшылардың төменгі квалификациясымен жұмыс қызметін ұстайтын қаражат мөлшері.

Жоғарғы жұмысшы күші шегі ол кейбір елдерде әдет-ғұрыпты болатын әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерді өтейтін қосымша шығындар.

Еңбек нарығынң мәнін атқаратын қызметтерінен айқын көре аламыз. Ол: өндірісте, тұтынуда жүзеге асырылады. Еңбек нарығынң атқаратын бес қызметі болады:

1. Ұдайы өндіру

2. Ынталандырушы

3. Өлшеулік-бөлуші

4. Ресурсты-орналастырушы

5. Төлем қабілеті бар халық сұранысын қалыптастырушы

1. Ұдайы өндіру қызметті. Бұл жұмысшыларды және де олардың отбасыларының мүшелерін, жұмыс күшін, ұрпақты өндіру үшін керекті өмірлік құндылықтармен қамтамасыз етуге байланысты. Мұнда тұтынуды көтерудің экономикалық заңы іске асырылды. Бұл функция жалақыны мемлекеттік реттеу айырмашылықтарымен, жұмыс күшін ұдайы өндіруді қамтамасыз ететін заңмен бекітілген оның минималды көлеміне байланысты.

2. Ынталандырушы қызметі. Оның мәні жұмысшының еңбек үлесіне байланысты еңбекақы белгілеу кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің нәтижесіне байланысты.

3. Өлшеулік-бөлуші қызметі. Бұл қызмет өндіріс құралдарының иелері мен жұмыстар арасындағы тұтыну қорын бөлу кезіндегі еңбекті көрсетеді. Еңбекақы арқылы оның еңбек үлесіне сәйкес өндіріс процесінің әрбір қатысушысына тұтыну қорындағы жеке бөлігін анықтауға болады.

4. Ресурсты-орналастырушы қызметі. Бұл функцияның мәні қазіргі уақытта айтарлықтай өсуде. Оның мәні еңбек ресурстарын аймақтар, салалар, кәсіпорындар бойынша таратуды тиімді үйлестіру болып табылады. Еңбек ресурстарын шығару саласындағы мемлекеттік реттеу минимумға жақын жағдайында, ал еңбек ресурстарының қызмет етуі тек жалданушы жұмысшының еркіндігі жағдайында ғана мүмкін болса, өмір деңгейін жоғарлатуға ұмтылу оның мұқтаждығын қанағаттандыратын жұмысты табу мақсатымен түсіндіріледі.

5. Төлем қабілеті бар халық сұранысын қалыптастырушы қызметі. Бұл функцияның мәні - төлем қабілеті бар сұранысты сәйкестендіру, мұнымен сатып алушылардың ақша құралдарымен қамтамасыз етілген тұтыну көрінісінің формасы түсіндіріледі. Төлем қабілеті бар сұраныс екі негізгі факторлардың әрекетімен қалыптасатынына байланысты тұтыну мен қоғамның табысы, онда жалақы көмегімен рынок жағдайында тауарлы ұсыным мен сұранымның арасындағы керекті пропорция белгіленеді

Сурет 1. Еңбек нарығынң атқаратын қызметтері және экономикалық - құқықтық реттеу қағидалары арасындағы байланыс [12, 65]

Көбінде жалақыны экономикалық - құқықтық реттеу қағидаларын атқаратын қызметтерімен бірге қарастырады. Себебі бұл қағидалар қызметтерін жүзеге асыру үшін бағытталған. Әр қағида бір емес бірнеше қызметтерімен байланысты. Бірақта бір басты атқаратын қызметін бөліп көрсетуге болады. Оны орындауға нақты қағида бағытталған. Бұны біз, яғни қағидалардың жалақының атқаратын қызметтерімен байланысын 1 суреттен көрдік.

Еңбекақы тұтынушы кірісінің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөлшеріне тауардың тұтынысына және олардың бағасына елеулі әсер етеді. Еңбекақы өнімнің өзіндік құнының негізгі элементтерінің бірі болып табылады, сондықтан да жалақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болды. Еңбекақы төлеу жүйесі, өнім сапасын бақылау, есепті компьютерлендіру деңгейі және басқа ерекшеліктерді қолдану барысында өндірістің экономикалық - құқықтық реттеу мен сипатына қарай есеп бастапқы құжаттардың, әр түрлі есептік әдістері мен формалары қолданылады. Есептік оңайлату мақсатында көп күндік бастапқы құжаттар, өнімділік туралы рапорттар, ведомстар, аптаға арналған жүктелімдер, декада, бір ай, жұмыс қолданылуы мүмкін. Кәсіпорындағы әрбір қызметкер еңбекақысын ең аз шамадағы деңгеймен салыстыру бойынша еңбекақыдағы өзінің нақты қарым-қатынасы болады. Ең аз шамадағы деңгей ұжымдық келісім-шартта белгіленеді және ол заңда көрсетілген ең аз шамадағы еңбекақыдан кем болмау керек.

Еңбекақы - қызметкерлерге оның еңбегі үшін сапасына, санына және шығарған қажетті өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем. Әдетте жалақы қызметкерлердің дене еңбегін, ал ақшалай сыйақы ой еңбегін марапаттауға арналған. Батыстың экономикасы дамыған елдерінде бұл ұғым «еңбекақы» (заработная плата) және «ақшалай сыйақы» (жалованье) түрінде болады .

Еңбек нарығын сипаттауда отандық және шетел авторларының берген анықтамаларына келсек:Н. А. Наумов еңбекақыға мынадай анықтама берген: еңбекақы әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен сапасына қарай бөлініп, олардың жеке тұтынуына берілетін ұлттық табыстың ақша түріндегі бөлігі. П. Самуэльсон мен В. Нордхаус: «Еңбекақы нарықтық бағаның маңызды категориясы, өйткені ол еңбек бағасы» деп жазды. Жаңа классиктер жалақының дәрежесін нарықтық факторлар (сұраныспен ұсыныс) деп түсіндірді . Еңбекақы ұйымдастырлуы кәсіпорын қызметкерлерінің жалақысына кіретін өнім өндіруге және сатуға кеткен шығындардың бір бөлігі. Бұлардан басқа еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеуды мынадай факторлар анықтайды:

1) жұмыс күші, яғни оның құны - бұл қызметкердің өміріне қажет және оның еңбек қабілетін қалпына келтіруге жәрдемдесетін заттардың жинақ құны. Бұларға жататындар:

а) жұмыскердің қажеттілігін қанағаттандыратын мүлік құны;

б) оны мамандыққа оқытуға кеткен шығындар;

в) оның отбасының өмір сүруіне қажетті заттардың құны.

2) жұмыскердің еңбек өнімділігінің өсуі - ол еңбек нарығын ұлғайтуға мүмкіндік береді;

3) жұмыс күшін біліктілеу және еңбектің түрі - күрделі, қиын жұмыстардың ақысы неғұрлым жоғары болады, ал сирек және қауіпті

мамандық немесе ерекше талантты адамдардың шығармашылық еңбектері жоғары бағаланады.

Мемлекеттік және мемлекеттік емес кәсіпорындардағы еңбекақылардың айырмашылықтары мынадан тұрады:

1) мемлекеттік кәсіпорындарда еңбекақы тіркеледі, яғни тұрақты болады;

2) мемлекеттік кәсіпорындарда жұмыс орны мен жалақы кепілді, ал мемлекет

- тік емес кәсіпорындарда олар оның экономикалық жағдайына қарай анықталады.

Еңбекақы төлеудің маңызын, қызметкерге еңбек міндетін орындағаны үшін берілетін еңбекақы деп түсінеміз. Еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеу және нарықтыық экономика жағдайындағы еңбекақы төлеудің негізінде еңбекақы төлеудің шекті өнімділігімен шектелінетің, өндіріс факторы ретіндегі еңбектің құны жатыр. Шекті өнімділік теориясына сәйкес қызметкер еңбек нарығынң орнын толтыратын өнім өндіруге міндетті, олай болса еңбекақы қызметкердің еңбек тиімділігіне тәуелді.

Әлуметтік экономикалық категория бойынша еңбек нарығынң маңызын қызметкерлер мен жұмыс берушілер үшін қатыстыру қажет.

Қызметкер үшін еңбекақы оның жеке табысының негізі және басты бөлігі болып табылады, сонымен қатар еңбекақы қызметкердің және оның жанұя мүшесіндегі адамдардың әл ауқат деңгейін жоғарылататын құрал болып саналады.

Жұмыс беруші үшін еңбекақы өндіріс шығындары болып саналады. Жұмыс беруші әсіресе бұйымның кететің шығындарды барынша азайтуға тырысады.

Еңбекақы кәсіпорын қызметкерлері үшін маңызды ынта және еңбек төлемінің нышаны болып табылғандықтан ұдайы өндірістік және уәждемелік қызмет атқарады.

Еңбекақы төлеудің ақшалай және заттай нышандары бар.

Еңбекақы төлеу негізгі және қосымша түрлерге бөлінеді.

Негізгі еңбекақыға мынадай төлемдер жатады:

мерзімділік, үдемелі және кесімді еңбекақы төлеу кезінде орындалған

жұмыстың сапасы және мөлшері үшін, пайдаланылған уақыт үшін төлемдер;

еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқуымен байланысты төлемдер,

яғни мерзімнен тыс жұмыстар үшін, түнгі уақыттарға, мереке күндерде және т. б күндерде жұмыс жасағаны үшін төленетін төлемдер;

қызметкердің кесірінсіз тоқтап қалулар үшін төлемдер;
сыйлықтар, сыйлықақылы үстемелер және т. б.

Қосымша еңбекақыға ұжымдық келісім шарттарда және еңбек туралы

заңдарда қарастырылған, жұмыс жасалмаған уақыттар үшін төлемдер жатады:

демалыс уақыттарына ақы төлеу;
мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындаған уақыттары үшін

ақы төлеу;

кішкентай балалары бар аналарға жұмыстағы үзілістері үшін ақы

төлеу;

жасөспірімдерге белгіленген жеңілдік сағаттарға ақы төлеу.

Өнеркәсіп кәсіпорындарында тарифтік жүйені қолдану. Жұмыстың негізгі түрлерінің толық сипаттамасынан тұратын және өнеркәсіптің әрбір саласын құрастырылған тарифтік біліктілік анықтамасының негізінде жүргізіледі. Анықтаманы және оның қолданылу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.

Тарифтік мөлшерлеме - бұл жұмыс уақытының бірлігі үшін, (сағат, күн, ай) біліктіліктің айқын күрделілігінде еңбек нормасын орындаған қызметкердің еңбекақысының белгіленген мөлшері.

Тарифтік тор - бұл разрядтардың және оған меншіктелінген тарифтік коэффициенттердің арақатынас мәкілі. Тарифтік тордағы разрядтардың саны және тарифтік коэффиценттер арасындағы алшақтықтар әртүрлі және олар өнеркәсіптің әр түрлі саласында орын иемденген нақты ерекшеліктермен және бөлінісінің дәрежесімен анықталған.

Лауазымды еңбекақы қызметкерлердің атқаратын қызметтеріне байланысты бекітілген еңбек нарығынң абсолюттік мөлшері.

қызметкерді босату кезінде жұмыстан шығардағы жәрдемақыны төлеу.

Еңбек нарығын экономикалық - құқықтық реттеу және реттеу

Нарық жағдайында тауар ретінде еңбек өнімінің нарығы мойындаған еңбекақы төлемі жұмсалған шығындарға емес, еңбектің нәтижесіне төленеді. Тауарларды өткізуден түскен қаражаттар тауар өндірушілердің еңбегінің саны мен сапасын бағалаудағы және олардың жеке табыстарының негізгі көзін бағалаудағы жоғарғы белгі болып табылады.

Еңбек қатнастарын реттеудің нормасы болып тарифтік келісімнің және ұжымдық келісім шарттың негізінде жасалған жұмыс берушілер мен кәсіподақтардың арасындағы еңбекақы төлеу бойынша келісім шарттың қағидасы табылуы керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.