Планеталар

Жоспар
Кіріспе

1 Күн
2 Шолпан
3 Жер
4 Қызылжұлдыз
5 Есекқырған
6 Плутон

Галилео Галилей суреттері оның Нептунды алғашқы болып 1612 жылдың 28 желтоқсан көргенін көрсетеді, 1613 жылдың 27 қаңтар ол тағы да бақылады; екі жағдайда да ол Нептунды жақындап тұрған жұлдызбен шатастырды - бұл түнгі аспандағы Есекқырған болатын. Сондықтан, бұл Нептунның ашылуы болып саналмайды. 1612 жылдың желтоқсанындағы алғашқы бақылауындағы кезде, ғаламшар дәл сол күні теріс қараған болатын, сондықтан бір орында тұрған жұлдыз болып көрінген. Бұл қозғалыс Жердің алыс ғаламшардан өте қашық нүктесінен байқалады. Нептун өзінің жылдық айналымын бастап жатқандықтан, ғаламшардың қозғалысы Галилеоның кішкене телескобынан көрінбеді.
1821 жылы Алексис Бувар Уранның астрономиялық кестесін басып шығарды. Соңғы зерттеулер кестедегі мәліметтердің анық көлбеуін көрсетті, бұл Буварды белгісіз дененің тартылыс күшінің араласуынан ғана болатынын болжамдауға әкелген. 1843 жылы Джон Адамс болжамдалған сегізінші ғаламшардың Уранның қозғалысына әсер ететіндігі арқылы орбитасын есептеді. Еңбектерін Сэр Джордж Эйриге жіберген соң, Эйри оның анықтауын өтінді. Адамс жауап хатын бастағанмен, ешқайда жіберген жоқ, содан Уран проблемасына аса көңіл аударған жоқ.
1845-1846 жылдары, Урбен Леверье Адамстан бөлек өзінің есептерін шығарды, бірақ ол да өзінің жерлестерінен қолдау таппай, қиындықтарға кезікті. Маусым айында Эйри Леверьенің басып шығарған ғаламшардың сипаттамасының есептері Адамстың есептеріне ұқсас екендігін көргеннен соң, ол Кембридж Обсерваториясының бастығы Джеймс Чаллисті ғаламшарды іздеуін өтінді. Чаллис тамыз және қыркүйек айларында аспанды мұқият зерттеді.
Дәл осы кезңде Леверье хат арқылы Берлин Обсерваториясының астрономы Йохан Гальдты обсерваторияның рефракторы арқылы іздеуін сұрады. Хейнрих Д'Аррест атты обсерватория студенті Гальға беріде алынған аспандағы Леверьенің болжаған ауданының кестесін соңғы ауданның кестесімен салыстыруын ұсынды. Леверьенің хатын алған күні кешке, 1846 жылдың 23 қыркүйегінде оның 1° дәлдікпен, ал Адамстың 12° дәлдікпен болжаған жерінен жаңа ғаламшар ашылды. Чаллис кейін бұл ғаламшардың екі рет тамыз айында бақылағанын түсінді, ол өзінің жұмысқа қатты берілмегендігімен түсіндірген болатын.
Ашылуының бастапқы кезеңінде ғаламшарды ашу құрметі үшін Француздық және Британдық ұлттық қарсыласуы орын алды. Ақырында, Леверье мен Адамс бірдей атақ алды.

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

The Sun

Күн — Күн жүйесінің орталық жұлдызы.
Күн — G-спектрлік түрлі жұлдыз, оның диаметрі 696 000 km, 333 000 × Жер
массасы, 1 300 000 × Жер көлемі, 1410 kgm3 орташа тығыздығы бар. Экуаторы
эклиптика жазықтығына 7.25º бұрыш мөлшерімен еңкейіп тұр. Негізінен сутегі
мен гелийден құрылған. Көзге көрінетін беті фотосфера (температурасы
6000 К) деп аталады.
Болпан

Болпан — Күнге ең жақын және Күн жүйесінің 1-ші ең кіші ғаламшары. Күнді 88
тәулік ішінде айналып шығады.Ал өз белін ұзақ уақытта айналып шығады,
Болпанның бір тәулігі Жердің 176 тәулігіне сәйкес. Болпанды бақылау өте
қиын. Бетіндегі температура күндіз +300 дәреже болса, түнде -200 дәрежеге
төмендейді. Болпанның үстінде бұлттар жоқ, соңдықтан ғаламшарда жуан
атмосфера жоқ. Аспаны қараңғы, жұлдыздар Болпаннан жарық көрінеді, Күн
үлкен тәжі бар шар сияқты көрінеді. Болпанды әлемде "Меркурий" деп атайды,
бұл атау көне юнанның Гермес құдайының мадағына берілген.

Шолпан

Шолпан — Күн жүйесіндегі оған жақын екінші ғаламшар.Көлемі мен массасы
жағынан Жерге жуық болғандықтан, ерте кезден-ақ ғалымдардың назарын өзіне
аударған. Алайда, оны тұтасқан ақ бұлт қабаты қоршап жатқандықтан, бұл
ғаламшардың табиғаты мен қозғалысын оптикалық бақылаулар арқылы анықтау
қиындық келтіруде. Дегенмен, радиобақылаулар нәтижесі күтпеген мәліметке
қол жеткізді. Шолпан (Уранды есептемегенде) барлық ғаламшарлар айналатын
жаққа кері бағытта, яғни өзінің Күнді айнала қозғалатын бағытына өз осі
төңірегіндегі қарсы айналатын болып шықты. Ондағы күндік тәулік шамамен
Жердегі 118 тәулікке тең.

Жер

Жер — Күн жүйесіндегі Күннен әрі қарай санағанда үшінші ғаламшар.
Жер мен Күн арасындағы орташа қашықтық — 149,58×106 км. Бұл қашықтық
қалыпты астрономиялық бірлік боп табылады.
Жердің орташа радиусы — 6 372,797 км, тығыздығы — 5 515,3 кгм³, массасы —
5,9736×1024 кг. Жердің мұхит (қалыңдығы 5—7 км) және құрлық (қалыңдығы 40
км) қабығы мен 2900 км тереңдіктегі Гутенберг аралығына дейін баратын және
балқыған, темірге бай ядроның үстінде жататын силикат мантия арасында
Мохоровичич аралығы жатыр. Ең көне тау жыныстарының жасы 3980 млн жыл
шамасында. Жер осыдан шамамен 4,6 млрд жыл бұрын құрылған.
Қызылжұлдыз

Қызылжұлдыз (кейде Марс деп аталынады) — Күн жүйесіндегі төртінші ғаламшар.
Күн мен Қызылжұлдыз арасындағы қашықтық 1,524 AU (астрономиялық бірлік)
құрайды. Радиусы 3390 km, тығыздығы 3940 kgm³, экваторының орбитасына
еңкею бұрыш мөлшері 25,1º. Шағын СО2 атмосферасы бар (7 mb).
Полюстік қалпақтары маусымдық қатты СО2 қосылған су мұзынан тұрады.
Солтүстік жартышар қабығы негізінен базалт жазықтары мен жанартаулар;
оңтүстік — көне кратерленген аймақ. Тарсис дөңестігі көтеріңкі немесе
жанартаулық плато боп табылады. Қызылжұлдызда дәу каньондар мен баяғыда су
эрозиясы болғанын дәлелдейтін куәліктер бар. Кейбір базалт метеориттер
Қызылжұлдыздан келеді деп қазіргі заманның зерттеушілері санайды.
Қызылжұлдызтың Фобос және Деймос деген екі шағын, бәлкім тартылыс күшіменен
ұстап алған астероид, серігі бар.
Есекқырған

Есекқырған (кейде Юпитер) — Күн жүйесінің бесінші ғаламшары.
Қызылжұлдыз мен Сатурн(Қоңырқай) ғаламшарларының арасында орналасқан.
Есекқырған Күннен 773 млн. шақырым қашықтығында орналасқан. Есекқырған Күн
жүйесінің ең үлкен ғаламшары. Диаметр бойынша ол 11 есе Жерден үлкен,
салмағы бойынша ше 300 есе үлкен.
Есеккқырғанның бір жылы Жердегі 11 жылына сәйкес, яки Есекқырған Күнді 11
жылда бір айналады. Бірақ Есенқырғанда Жердегідей жыл мезгілдері жоқ,
өйткені ғаламшардың белі оның орбитасының жазықтығына перпендикуляр болып
тұр. Есекқырғанның, Жермен сәйкестегенде, жылы ұзақ болса, тәулігі өте
қысқа.
Есекқырғанның бір тәулігі 9 сағат 50 минутқа сәйкес. Ол бар үлкен
ғаламшарлар секілді өте жылдам өз белін айналады.
Ғаламшар бетіндегі орта шама температурасы −138 °C. Есекқырғанның табиғи
серіктері — Еуропа(серік), Каллипсо, Ио, Ганимед.
Атауы
Юпитер көне юнандардың Зевс құдайының мадағына атаған. Юпитер бұл Зевс
құдайының латын аты.
Қазақтың атауы Есекқырған ғаламшардың ерте аспанға шыққанынан пайда
болған. Есек керуенді басқаратын адамдар оны Шолпан ғаламшарымен шатасып,
есектерді ерте оянған. Есектер дұрыс дем алмай, таңертенге шейін шыда
алмағаннан өліп қырылған. Соңдықтан ел аузында ғаламшарды Есекқырған деп
атау бастаған.

Saturn

Қоңырқай — Күннен санағанда алтыншы, салмағы мен үлкендігі бойынша Күн
жүйесіндегі екінші ғаламшар.
Қоңырқа Күннен 1429 млн км (9,58 а.б.) қашықтықта орналасқан. Күннен айналу
уақыты - 29,46 жыл.
Қоңырқайдың шамамен 60 серігі бар және ең күрделі сақиналар құрылысы бар
ғаламшар.

Жалпы мағлұмат
Қоңырқай газды ғаламшарлардың қатарына жатады: ол газдардан тұрғандықтан
қатты беті жоқ.
Ғаламшардың экваториалдық радиусы 60300 км тең, полярлық радиусы - 54000
км; Сатурн - Күн жүйесіндегі ең сопақ ғаламшар. Ғаламшардың массасы Жерден
90 есе асады, алайда Сатурнның орташа тығыздығы бар болғаны 0,69 гсм,
бұндай шама оны Күн жүйесіндегі ең сирек атмосфералы ғаламшарлардың
қатарына жатқызып қоймай, орташа тығыздығы судың тығыздығынан төмен
ғаламшарына жатқызады.
Өз осінен Сатурн 10 сағат 39 минутта айналып өтеді.

Атмосфера
Сатурнның жоғарғы атмосферасының 90%-ы сутегі және 7 пайызы гелийден
тұрады. метан, су буының, аммиак және басқа газдардың қоспалары бар. Аммиак
бұлттары Юпитерге қарағанда қоюырақ болады.
"Вояджердің" мәліметтері бойынша Сатурнда Күн жүйесі ең күштер болады,
құрылғылар жел ағымдарының 500 м\с болатынын көрсетті. Жел көбінесе шығыс
бағыты бойынша жүреді (осьтік айналымына байланысты). Олардың күштері
экватор соқтығысқан кезде азаяды; экватордан алшақтаған сайын батыс
атмосферлік ағымдар пайда бола бастайды. Кейбір мәліметтер бойынша, желдер
бұлттардың жоғарғы қабатында соғып қана қоймай, ішке 2000 м бойлайды. Және
де "Вояджер-2" көрсетуі бойынша, оңтүстік және солтүстік жартышарлардағы
желдер экваторға симметриялы түрде бойлайды. Симметриялық ағымдардың көзге
көрінетін атмосфераның түбінде бір-біріне байланысты екендігі болжанады.
Сатурнның атмосферасында кейде аса күшті құйын түріндегі орнықты түзілулер
пайда болады. Ұқсас объекттер Күн жүйесі басқа да ғаламшарларында да
байқалады (Юпитердегі Үлкен қызыл дақ, Нептундағы Үлкен қара дақ). Ірі
"Үлкен ақ доғал" Сатурнның бетінде шамамен 30 жыл сайын көрінеді, соңғы рет
ол Сатурн бетінде 1990 жыл жылы көрінген (одан кішігірім құйындар жиірек
көрінеді).
Күні бүгінге шейін Сатурнның бетіндегі Ірі гексагон табиғаты белгісіз болып
отыр. Бұл орнықты түзіліс ғаламшардың солтүстік полюсінде орналасқан,
ұзындығы 25 мың. км, дұрыс алтыбұрыш түрінде.
Атмосферада күшті найзағайлар, полярлық жарықтар, сутегінің ультракүлгін
шашыратуы байқалады
Ішкі құрылысы
Сатурн атмосферасының түбінде қысым мен температура өсе түседі де, сутегі
біртене-біртене сұйық түрге айналады. 30 мың. км тереңдікте сутегі метал
түріне айналады (қысым 3 миллион атмосфераға жетеді). Металл сутегіндегі
электротоктардың айналымы магниттік ортаны түзеді (Юпитерден біршама
басым). Ғаламшардың ортасында ауыр заттардан тұратын массивті ядро бар.

Сатурнды зерттеу
Сатурн - Күн жүйесіндегі көзге Жерден көрінетін бес ғаламшарлардың бірі.
Шарықтау шегінде Сатурнның жарығы бірінші жұлдыздық шама асады.
Сатурнды алғаш рет бақылаған Галилео Галилей ғаламшарды біркелкі аспан
денесі емес, бір-біріне жанасатын үш дене деп, бұлар Сатурнның екі ірі
серіктері деп болжам жасады. Екі жылдан кейін жасаған бақылауында
серіктердің орнында болмауы оны таңдандырды.
1659 жылы Гюйгенс өзінің одан қатты телескобымен қарап, серіктердің дене
емес - жұқа және жалпақ сақина екенін және ғаламшарға тимей тұрғанын көрді.
Және Гюйгенс Сатурнның ең үлкен серігі - Титан ашты. 1675 жылдан бастап
ғаламшарды зерттеуді Кассини бастады. Оның байқағаны, сақина аралары ашық
екі сақинадан, ал ортасындаға анық көрінетін қуыс, яғни Кассини қуысы
тұрады, және тағы бірнеше ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.