Мектептегі оқу-тәрбие процесіндегі педагогикалық диагностика үрдісі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ...3
І Бөлім Жалпы білім беретін мектеперінде оқушылардың білімділігін педагогикалық диагностикалаудың теориялық негіздері
1.1. Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Оқу.тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық диагностикалаудың әдістері мен тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ Бөлім Мектептің оқу.тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық диагностикалау жұмыстарын ұйымдастыру
2.1. Мектептің оқу.тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық диагностикалау жұмыстарын жүзеге асырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ...19
2.2. Қазіргі кездегі оқушылардың білімділігін тиімді ұйымдастырудың тиімді жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... 30
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
І Бөлім Жалпы білім беретін мектеперінде оқушылардың білімділігін педагогикалық диагностикалаудың теориялық негіздері
1.1. Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Оқу.тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық диагностикалаудың әдістері мен тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ Бөлім Мектептің оқу.тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық диагностикалау жұмыстарын ұйымдастыру
2.1. Мектептің оқу.тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық диагностикалау жұмыстарын жүзеге асырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ...19
2.2. Қазіргі кездегі оқушылардың білімділігін тиімді ұйымдастырудың тиімді жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... 30
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев ұсынған «Қазақстан-2030» стратегиясында негізгі бағыттардың бірі ретінде халықтың ұлттық моделі мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып, білімі мен білігі жағынан өркениетті елдердегі замандастарымен қатар тұра алатын, бойында ұлттық, отаншылдық рухы мықты қазақстандықтардың жаңа ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі баса айтылған.
Ұстаз еңбегі психологиялық-педагогикалық тұрғыдан емес, мұғалімнің әдістемелік даярлығында тұрақты жетілдіруді талап етеді. Іс-әрекет нәтижесіне сәйкес қойылған мақсат мұғалімнің педагогикалық процесс жағдайы жайындағы ақпараттарды мгеру дәрежесіне тікелей тәуелді болады. Міне, осыдан келіп педагогикалық процестің өту барысы мен кезеңдер нәтижелері әрі қорытынды көрсеткіштері туралы ақпарат алу мақсатында мұғалімде мектептің (сыныптың) педагогикалық процесін диагностикалау білімі мен дағдысы болуы қажеттігі туындайды.
Білімнің қай саласында болмасын, еңбек процесі өту кезіндегі жағдайы мен сапасының диагностикасы жетекші рөл атқарады. Қазіргі ғылыми әдебиеттерде «педагогикалық диагностика» терминіне біршама анықтама берілген. Көптеген жағдайларда бұл анықтамалар психологиялық диагностика мазмұнында психологиялық процестерді оқып үйрену және педагогтар мен оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға баса көңіл бөлінеді.
«Диагноз» грек тілінен аударғанда танып білуді білдіреді (бұл ғылымға ортақ термин). Психологиялық-педагогикалық зерттеулерде құрылым, функция, міндеттер және педагогикалық диагностика бағыттары анықталады (Б.С.Кобзарь, Л.И.Катаева, Е.А. Берулова, Б.П.Макарова, Б.П. Битинас, В.П. Симонов және т.б.) Б.П. Битинас педагогикалық процесс жағдайының оңтайлы жинақталған көрсеткіштерін айқындайтын ғылыми бағыттағы педагогикалық диагностиканың негізгі міндеттерін анықтап берген.
Ұстаз еңбегі психологиялық-педагогикалық тұрғыдан емес, мұғалімнің әдістемелік даярлығында тұрақты жетілдіруді талап етеді. Іс-әрекет нәтижесіне сәйкес қойылған мақсат мұғалімнің педагогикалық процесс жағдайы жайындағы ақпараттарды мгеру дәрежесіне тікелей тәуелді болады. Міне, осыдан келіп педагогикалық процестің өту барысы мен кезеңдер нәтижелері әрі қорытынды көрсеткіштері туралы ақпарат алу мақсатында мұғалімде мектептің (сыныптың) педагогикалық процесін диагностикалау білімі мен дағдысы болуы қажеттігі туындайды.
Білімнің қай саласында болмасын, еңбек процесі өту кезіндегі жағдайы мен сапасының диагностикасы жетекші рөл атқарады. Қазіргі ғылыми әдебиеттерде «педагогикалық диагностика» терминіне біршама анықтама берілген. Көптеген жағдайларда бұл анықтамалар психологиялық диагностика мазмұнында психологиялық процестерді оқып үйрену және педагогтар мен оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға баса көңіл бөлінеді.
«Диагноз» грек тілінен аударғанда танып білуді білдіреді (бұл ғылымға ортақ термин). Психологиялық-педагогикалық зерттеулерде құрылым, функция, міндеттер және педагогикалық диагностика бағыттары анықталады (Б.С.Кобзарь, Л.И.Катаева, Е.А. Берулова, Б.П.Макарова, Б.П. Битинас, В.П. Симонов және т.б.) Б.П. Битинас педагогикалық процесс жағдайының оңтайлы жинақталған көрсеткіштерін айқындайтын ғылыми бағыттағы педагогикалық диагностиканың негізгі міндеттерін анықтап берген.
1 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2007 жылдың 28 ақпанындағы қазақстандықтарға жолдауы. -Егеменді Қазақстан. 2007ж, 1-наурыз.
2 Қазақстан Республикасында жалпы орта білім беру тұжырымдамасы. – Алматы: ҚР Ғылым Академиясының философия институты, 1994ж.
3 Әбиев ж. Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика: Оқу құралы, - Алматы:Дарын, 2004ж.
4 Педагогика. Дәріс курсы. / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова К.Қ.- Алматы: Нұрлы әлем, 2003ж.
5 Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. – А., Мектеп, 1978ж.
6 Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. / Ред. басқар. Қалиев С., т.б. – А., 1999ж.
7 Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы., 2000ж.
8 Құрманалина Ш.Х., Мұқанова Б.Ж., т.б. Педагогика.- А.,Фолиант, 2007ж.
9 Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. – А., 1995ж.
10 Ұстаздық шеберлікке жету жолдары. / Методикалық нұсқау/ Құраст. Нұржанова Ж.Н. – А.,1991ж.
11 Әбенбаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы: Дарын, 2004ж.
12 Әбенбаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы: Дарын, 2004ж.
13 Педагогика. Дәріс курсы. / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова К.Қ.- Алматы: Нұрлы әлем, 2003ж.
14 Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім- тәрбиесі.- Алматы, «Санат», 1995 ж.
15 Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл: Адамгершілік. – А., Білім, 1994ж.
16 Богословский В.В. т.б. Жалпы психология. – А., Мектеп, 1980ж.
17 Әділова З.Ә. Этнопедагогика. – А., ҚазМӘТУ, 1997ж.
18 Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. – А., Мектеп, 1978ж.
19 Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Тәрбиенің жалпы әдістері (6-лекция). – Алматы, 1991ж.
20 Болдыров Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – Алматы, 1987ж.
21 Сейталиев К. Тәрбие теориясы. – Алматы, 1986ж.
22 Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. / Ред. басқар. Қалиев С., т.б. – А., 1999ж.
23 Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы., 2000ж.
24 Қоянбаев Р. Тәрбие теориясы.- Алматы, 1991ж.
25 Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. –Алматы: Әлем, 2000ж.
26 Тәлім-тәрбие хрестоматиясы. / Құраст. Қалиев С. – Алматы: Рауан, 1996ж.
27 Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Эстетикалық тәрбиенің негіздері (13 -лекция). – Алматы, 1991ж.
28 Наурызбаев Ж. Ұлттық мектептің ұлы мұраты. – А., 1995ж.
29 Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. – А., 1995ж.
30 Ұстаздық шеберлікке жету жолдары. / Методикалық нұсқау/ Құраст. Нұржанова Ж.Н. – А.,1991ж.
31 Құрманбекова Ж. Эстетикалық тәрбие берудің кейбір жолдары.
32 // Қазақстан мектебі, 2007ж, №4-5, 60б.
33 Ташкенбаева С. Эстетикалық тәрбиенің мәні мен мағынасы.//Білім берудегі менеджмент, 2005ж, №4-179б.
2 Қазақстан Республикасында жалпы орта білім беру тұжырымдамасы. – Алматы: ҚР Ғылым Академиясының философия институты, 1994ж.
3 Әбиев ж. Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика: Оқу құралы, - Алматы:Дарын, 2004ж.
4 Педагогика. Дәріс курсы. / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова К.Қ.- Алматы: Нұрлы әлем, 2003ж.
5 Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. – А., Мектеп, 1978ж.
6 Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. / Ред. басқар. Қалиев С., т.б. – А., 1999ж.
7 Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы., 2000ж.
8 Құрманалина Ш.Х., Мұқанова Б.Ж., т.б. Педагогика.- А.,Фолиант, 2007ж.
9 Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. – А., 1995ж.
10 Ұстаздық шеберлікке жету жолдары. / Методикалық нұсқау/ Құраст. Нұржанова Ж.Н. – А.,1991ж.
11 Әбенбаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы: Дарын, 2004ж.
12 Әбенбаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы: Дарын, 2004ж.
13 Педагогика. Дәріс курсы. / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова К.Қ.- Алматы: Нұрлы әлем, 2003ж.
14 Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім- тәрбиесі.- Алматы, «Санат», 1995 ж.
15 Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл: Адамгершілік. – А., Білім, 1994ж.
16 Богословский В.В. т.б. Жалпы психология. – А., Мектеп, 1980ж.
17 Әділова З.Ә. Этнопедагогика. – А., ҚазМӘТУ, 1997ж.
18 Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. – А., Мектеп, 1978ж.
19 Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Тәрбиенің жалпы әдістері (6-лекция). – Алматы, 1991ж.
20 Болдыров Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – Алматы, 1987ж.
21 Сейталиев К. Тәрбие теориясы. – Алматы, 1986ж.
22 Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. / Ред. басқар. Қалиев С., т.б. – А., 1999ж.
23 Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы., 2000ж.
24 Қоянбаев Р. Тәрбие теориясы.- Алматы, 1991ж.
25 Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. –Алматы: Әлем, 2000ж.
26 Тәлім-тәрбие хрестоматиясы. / Құраст. Қалиев С. – Алматы: Рауан, 1996ж.
27 Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Эстетикалық тәрбиенің негіздері (13 -лекция). – Алматы, 1991ж.
28 Наурызбаев Ж. Ұлттық мектептің ұлы мұраты. – А., 1995ж.
29 Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. – А., 1995ж.
30 Ұстаздық шеберлікке жету жолдары. / Методикалық нұсқау/ Құраст. Нұржанова Ж.Н. – А.,1991ж.
31 Құрманбекова Ж. Эстетикалық тәрбие берудің кейбір жолдары.
32 // Қазақстан мектебі, 2007ж, №4-5, 60б.
33 Ташкенбаева С. Эстетикалық тәрбиенің мәні мен мағынасы.//Білім берудегі менеджмент, 2005ж, №4-179б.
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Бөлім Жалпы білім беретін мектеперінде оқушылардың білімділігін
педагогикалық диагностикалаудың теориялық негіздері
1.1. Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Оқу-тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық
диагностикалаудың әдістері мен
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...11
ІІ Бөлім Мектептің оқу-тәрбие процесінде оқушының білімділігін
педагогикалық диагностикалау жұмыстарын ұйымдастыру
2.1. Мектептің оқу-тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық
диагностикалау жұмыстарын жүзеге асырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. .19
2.2. Қазіргі кездегі оқушылардың білімділігін тиімді ұйымдастырудың тиімді
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .30
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...31
КІРІСПЕ
Зерттеу көкейкестілігі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев ұсынған Қазақстан-
2030 стратегиясында негізгі бағыттардың бірі ретінде халықтың ұлттық
моделі мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып, білімі мен білігі жағынан
өркениетті елдердегі замандастарымен қатар тұра алатын, бойында ұлттық,
отаншылдық рухы мықты қазақстандықтардың жаңа ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі
баса айтылған.
Ұстаз еңбегі психологиялық-педагогикалық тұрғыдан емес, мұғалімнің
әдістемелік даярлығында тұрақты жетілдіруді талап етеді. Іс-әрекет
нәтижесіне сәйкес қойылған мақсат мұғалімнің педагогикалық процесс
жағдайы жайындағы ақпараттарды мгеру дәрежесіне тікелей тәуелді болады.
Міне, осыдан келіп педагогикалық процестің өту барысы мен кезеңдер
нәтижелері әрі қорытынды көрсеткіштері туралы ақпарат алу мақсатында
мұғалімде мектептің (сыныптың) педагогикалық процесін диагностикалау
білімі мен дағдысы болуы қажеттігі туындайды.
Білімнің қай саласында болмасын, еңбек процесі өту кезіндегі жағдайы
мен сапасының диагностикасы жетекші рөл атқарады. Қазіргі ғылыми
әдебиеттерде педагогикалық диагностика терминіне біршама анықтама
берілген. Көптеген жағдайларда бұл анықтамалар психологиялық диагностика
мазмұнында психологиялық процестерді оқып үйрену және педагогтар мен
оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға баса көңіл бөлінеді.
Диагноз грек тілінен аударғанда танып білуді білдіреді (бұл ғылымға
ортақ термин). Психологиялық-педагогикалық зерттеулерде құрылым, функция,
міндеттер және педагогикалық диагностика бағыттары анықталады (Б.С.Кобзарь,
Л.И.Катаева, Е.А. Берулова, Б.П.Макарова, Б.П. Битинас, В.П. Симонов және
т.б.) Б.П. Битинас педагогикалық процесс жағдайының оңтайлы жинақталған
көрсеткіштерін айқындайтын ғылыми бағыттағы педагогикалық диагностиканың
негізгі міндеттерін анықтап берген.
Педагогикалық диагностика соңғы онжылдықта іс-әрекет нысаны және
мұғалімді басқару ұстанымын қарастырылып келеді. Қазіргі кезде педагогика
ғылымында мұғалімнің іс-әрекет нысаны педагогикалық (оқу-тәрбие) процесі
деп мойындалған. Соған орай мұғалімнің жұмыс тиімділігі оның іс-әрекет
нысаны ретіндегі біртұтас педагогикалық процесс теориясын қаншама білуіне
және диагностикалау дағдысын меңгеруіне тікелей байланысты. Сонымен
педагогикалық диагностикаға мына төмендегідей анықтама беруге болады:
сипаттама үшін аса қажет білім мен іс-әрекеттің жиынтығы және
педагогикалық процесс жағдайы себеп-салдарын анықтау, мақсаттар арасындағы
қарама-қайшылықты және педагог-оқушы жүйесі мүмкіндіктерін айқындау
(В.К.Омарова).
Ақпараттық көздер педагогикалық процестің негізгі сипаттамаларын
(ауыспалы) талдау материалдары мен олардың көрсеткіштері: оқушылардың
үлгерімі, оқушылар ұжымының қалыптасқандығы, оқушылардың қоғамдық
(әлеуметтік) белсенділігі, оқушылар отбасының әлеуметтік психологиялық
портреті, психологиялық ұжымның жәй-күйі (Хмель Н.Д.).
Педагогикалық процестің барлық сипаттамалары (ауыспалы) бойынша
шынайы диагностикалық мәліметтер алу үшін ғылыми-педагогикалық зерттеу
әдістерін, оқушы әрекетінің өнімін зерттеуді, сауалнаманы, сабақты, оқу
мен оқудан тыс әрекеттің басқа түрлерін талдау мен өзбетінше талдауды,
бақылауды, әңгімелесуді, социометрлік талдауды, әр түрлі диагностикалық
карталар толтыруды, тестілерді, т.с.с. кешенді түрде пайдалану қажет.
Педагогикаық зерттеу әдістерімен алынған мәліметтер салыстырмалы
түрде талдануы маңызды, яғни, уақыт жағынан бөлек нәтижелерді (үлгерімнің
диагностикалық кесінділер, сыныптағы жылына екі реттік социометрлік
зерттеулер, т.б.) салыстыру керек. Бұл шартты орындауда диагностикалық
мәліметтер педагогикалық процесті әр түрлі кезеңдерінде жөнге келтіруге,
сондай-ақ, мектеп әкімшілігінің, сынып жетекшісінің, мұғалімнің жұмыс
жоспарының барлық түрлерін түзетуге негіз болып табылады. Педагогикалық
процестің сипаттамаларын зерттеп, мектеп әкімшілігі мен педагогтер ұжымым
оқу-тәрбие процесінің қызметі мен жай-күйін өзгертуге бағытталған тиісті
басқару шешімдерін әзірлеу үшін ақпаратты іріктейді.
Осылайша, педагогикалық процестің диагностикасы оқыту теориясы мен
практикасында педагогикалық процесті басқарудың қазіргі деңгейінің негізі
ретінде қарастырылады. Сондықтан, қазіргі мұғалімның жетекші
міндеттерінің бірі педагогикалық процесті диагостикалау болып табылады, ол
үшін ақпараттың негізгі түрлерін (бастапқы, тактикалық, жедел) білу қажет.
Педагогикалық процестің барысы, жағдайы, нәтижесі туралы жеткілікті
ақпарат жинау үшін негізгі сипаттамаларды (ауыспалы) және олардың
көрсеткіштерін білу керек. Педагогикалық зерттеу әдістерін кешенді
қолдану диагностикалық мәліметтердің толықтығын және дәлелдігін
қамтамасыз етеді. Диагностикалық мәліметтер педагогикалық процесті
басқаруға мезгілінде түзету енгізуге, педагогикалық процесті басқарудың
алдағы жоспарын сапалы етуге жол ашады.
Мектеп директорының, оқу ісі меңгерушілерінің методикалық кеңестің
және пән әдіс бірлестіктері жетекшілерінің мұғалімдердің, сабақтарына
бірігіп қатынасуы. Бұл біріңғай методикалық талаптар қою үшін қажет. Бұл
ала ауыздыққа келіспеушілікке тосқауыл қояды.
Бұрын білімді диагностикалау іс-жүзінде болмаған, тәжірибеде
қолданылмаған. Ертеректе атақты педагогтар, оның ішінде Ресейде Н.А.Корф
өзі оқытып шығарған 300 оқушының оқу бітіргеннен кейінгі өмірі, олардың
мектепте алған білімін қалай тәжірибеде пайдаланып жүргізуін зерттеген. Бұл
білімді диагностикалаудың алғашқы тәжірибелерінің бір түрі еді. Одан кейін
Ресейде білім беруді ұйымдастырушылар Н.В.Шелгунов, А.Ф.Бубнов,
К.П.Яновскийлер мектеп бітірушілердің алған білімін қалай пайдаланып іске
асыратынын зерттеуге көңіл бөлген. Кеңес дәуірінде мектеп бітірушілерді
келешекке бағдарлаумен П.П.Блонский, А.С.Макаренко айналысты. Кейін А.С.
Макаренко біздің жұмсымыздың мақсаты – адамдардың нақты санасына, біздің
педагогикалық қолымыздан қандай санадағы адамдардың шығатындығына
байланысты – деп жазды.
Алдын болжай білу, - деп жазды В.А.Сухомлинский – ол ең алдымен
жүріп өткен жолға көз жіберу, одан бүгінгі жетістіктің нышанын көре білу.
Диагностика деген ұғымға оқу-тәрбие барысында жетістік пен
кемшіліктерді көре білу, соларды дер кезінде алдын алып болдырмау,
жетістікті жетілдіре отырып ақырғы қортындыны көздеу. Мектептен кейін
оқушының алған білімін тәжірибеде қолданып іске асыруын қадағалау, өзіне
де, қоғамға да пайдалы адамды тәрбиелеп шығару.
Диагностика деген – оқушының ақыл-ой мүмкіншілігін,
адамгершілігін, дене дамуын бағалай білу, олардың жеке басының
психологиялық ерекшелігін көре білу, адамдармен тіл табысу қабілетін
зерттеу, өзін оқушылар ортасында қалай ұстап, мұғалімдермен, үлкендермен
қатынасын анықтауды белгілеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: мектептегі оқу-тәрбие процесіндегі
педагогикалық диагностика үрдісі
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: оқу-тәрбие процесіндегі
педагогикалық диагностиканы ұйымдастыру
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: Педагогика
Курстық жұмыстың міндеттері:
1.Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың
маңыздылығын анықтау;
2.Оқу-тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық
диагностикалаудың әдістері мен тәсілдерін көрсету;
3.Мектептің оқу-тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық
диагностикалау жұмыстарын жүзеге асырудың ерекшеліктері
Зерттеу базасы: Т.Тәжібаев атындағы №47 тарихи-гуманитарлық мектеп
гимназиясы.
Зерттеу әдістері: Мектеп тұжырымдамасын зерделеу,бақылау, әңгімелесу,
озық педагогикалық тәжирбиені зерттеу.
І Бөлім Жалпы білім беретін мектеперінде оқушылардың білімділігін
педагогикалық диагностикалаудың теориялық негіздері
1.1. Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың
маңыздылығы
Оқу-тәрбие жұмысының нәтижелігін бақылау және есепке алудың теориялық
негізі және функциясы.
Жоғарыда айтылған әдістердің қайсысы қолданылса да, бүгінгі мектептегі
оқыту процесінде маңызды мәселенің бірі оқушылардың қалай түсінетіндігін
анықтап тұру қажет болады. Ол жаңа тақырыпқа дер кезінде көшу үшін өте
маңызды. Оның мақсаты адамды тәрбиелеу мен оқыту. Мектептегі бақылау мен
есептің ерекшелігі, оның әдісі және ұйымдастыру негізі осымен анықталады.
Тексерудің барысында оқушылардың материалдарды меңгеру дәрежесін
сипаттайтын баға қойылады. Сол бағаны мұғалім талдай отырып тек оқушыны
ғана емес, өзі оқытып жүрген материалды меңгеруде оқушы ғана емес, өзі
оқытып жүрген материалды меңгеруде оқушы жіберген қателіктерден қорытынды
жасайды,өз қызметіне кейбір өзгерістер енгізеді, жаңа әдістер, тәсілдер
іздейді.
Сондықтан тексеру мен бағалаудың әділдігі едәуір дәрежеде бүкіл оқыту
процесінің табысты жүргізілуіне ықпалын тигізді. Білім тексеру және баға
қою әдісін меңгеру жас мұқғалімдер үшін өте маңызды және қиын міндеттердің
бірі болып табылады.
Оқушыны бағалау оның қабілетсіздігін, жарамсыздығын дәлелдеп беру
емес, бағалау арқылы оның неге көңіл аударуын, оқытудың жоғары сапалығы мен
қабылдаудың ынталылығын, білімді беру мен сіңудің сапасын көтеру.
Оқушының оқу үлгіруін есепке алу – көп қырлы құбылыс. Солардың ішінде
ең кемі төрт функциясын бөліп айтуға болады: бақылау, оқыту, дамыту және
ұйымдастыру.
Бірінші, өзіндік ерекшелігі бар оқушылардың үлгірімін есепке алудың
міндеті бақылау барысында іске асады. Бұл мемлекеттік бақылау. Мұғалім оны
мемлекеттің атынан, халық алдындағы міндеті ретінде орындайды. Оның табысты
болуы мұғалім мен оқушының бірлігі мен ынтымағына байланысты: мұғалімнен
оқушыға, қайта мұғалімге.
Бақылау арқылы мұғалім өз жұмысының жетістігі мен кемшілігін
анықтайды. Осы күнделікті, әр кездегі бақылаудың нәтижесінде оқытушы
жоғарғы нәтижеге жетуді көздейді.
Екінші, оқытушылық функциясы – оқушының оқуына ықпал жасау. Үлгірудегі
есепке алудың оқытушылық функциясының екі жақты сипаты бар. Тәрбиелік
жағынан оқушының оқуын есепке алу білімге деген көзқарасын, білімді саналы,
ұжымда сергек адамгершілік қатынас, ой, пиғыл, жақсы дәстүр қалыптастыруы
тиіс. ”Білім алуға бар күш жігерімізді аямаймыз”, “Бізде сыбырлап айту
болмайды” т.б.
Оқытушылық функциясында көп жағдайда оның табысты болуы оқуға оқушының
өзінің жатымды қатынасына байланысты. Білімін есепке алуды оқушының
моральдық, адамшгершілік ерік-жігері, интелектілік күш-қуаты жеке басының
қасиеттері қалыптасады. Олай болса мұғалім оқушының білімді саналы
қабылдауына, жауапкершілікпен қарауға, сынып ұжымын білім алуға
ынтымақтығын, бірлігін ұйымдастырып, білім дәрежесін көтереді.
Үшіншіден, дамытушылық функциясы жоғарыда айтылғандардың жатымды
әсерінен пайда болады. Оқудың барысын есепке алу оқушының рухани және күш
қуатының дамуына, есінің, ақыл-ойының және тілінің дамуына бүкіл дене
мүшелерінің қабілетінің дамуына мүмкіншілік береді.
Төртіншіден, үлгірімді есепке алу оқушылардың тәртібін ұйымдастыруға
ықпал жасап, дұрыс бағыт сілтейді, оқуға деген қатынасын жақсартып бірін-
бірі түсінуге жетіседі, ұйымдастыру функциясының оқуды есепке алудағы
негізгі оқушылардың өз бетімен күн режимін түсініп, уақытты дұрыс
пайдалану, бірізділік, әр тапсырманы орындау сипаты, үй тапсырмасын
орындау, кітап оқу т.б. мәселені дұрыс түсінуі.
Оқыту процесіне катысты "педагогика диагностикасы" атауын жоғарыда
келтірілген мағынала қолданған орынды. "Бақылау", "педагогикалық процесс
нәтижелерін тексеру мен есепке алу" сияқты дәстүрлі атаулармен де қолдануга
болады.
Бақылау мазмұнының мәні ерекше. Тексеріске ұшырайтын окушылардың
білім, білік және дағдылары болып есептелінеді. Білімдерден басқа
шәкірттердін әлеуметтік және жалпы психологиялық дамуы мектеп жетістіктерін
тексерудін мазмұны болып табылады. Мектеп тек білімдерді қалыптастырып қана
қоймай, тәрбиелеп, дамытатын болғандықтан, мектеп жетістіктерін тексеру
бағыттарында да жүргізілуі керек.
Осылайша, тұтас педагогикалық процесте оқу-тәрбие жұмысы нәтижелерін
есептеу мен бағалау мұгалімдер мен оқушылар кызмет-әрекетіндегі
құбылыстардың барлық жағын қамтуы керек.
Мектептерде педагогиқалық қызмет-әрекеттін нәтижелерін есепке алу мен
бағалау мектеп ішіндегі бакылау жүйесіне енгізілген. Мектеп ішіндегі
бақылау-қойылған міндеттерге сәйкес тұтас педагогикалық процеске түзетулер
енгізу максатында оқу-тәрбие процесін жан-жақты зерттеу мен талдау. Мектеп
ішіңдегі бақылау-күрделі де көп жактьі процесс, ол да барлық тұтастықтар
сияқты заңды тәртіп ретінде, бір - бірімен тығыз байланысты және әрқайсысы
белгілі бір қызмет атқаратын бөліктердің тұтастығынан тұрады.
Бақылаудың қорытындысы есепке алу. Есепке алудың бізге белгілі
төрт түрі бар.Алдын-ала есепке алу предварительный учет жаңа материалды
бөлімді, белгілі курсты бастар алдында мұғалім оқушылардың білімін,
дағдысын, іскерлігін анықтап алу үшін жүргізеді. Сыныптан, жеке оқушының
білімін алдын-ала тексеру мұғалімге жұмысын дұрыс жоспарлауға, оқушылардың
білетіндерімен ұштастыруға мүмкіншіліктер береді. Ал оқушыға білгендерін
жаңа материалды қабылдауға жетістіреді, тәжірибе жинақтайды. Ол үшін
мұғалім алдын-ала олардың жұмыстарымен танысады, әңгімелеседі, ата-
аналармен кеңеседі, сол сыныпқа сабақ беретін басқа мұғалімдердің сабағына
қатынасады, бұның пайдасы бірігіп жұмыс істеуге мүмкіншілік береді.
Күнбе-күнгі есепке алу – мұғалім тарапынан күнделікті жүргізіледі. Ол
оқушылардың күн сайын сабаққа әзірленуіне, сергектікке тәрбиелесе, мұғалім
өз жұмысына талаппен қарауға, өзгерістер енгізіп отыруға мүмкіндік береді.
Күнделікті есепке алу бақылау жұмысында жыл бойы үздіксіз жүргізіледі.
Оның маңыздылығы оқушылардың ынтасын көтеріп, білімге деген ниетін,
қажеттілігін туғызады. Әрине ол мұғалім үшін өте қиын жұмыс, бірақ өте
қажет жұмыс болып саналады.
Күнделікті бақылау негізгі есепке алу, оқушылардың оқуға білім алуға
жауапкершілігін қамтамасыз ететін, үнемі оларды еңбек етуге жетелейтін
құрал.
Кезеңдік бақылау периодический учет. Әр тоқсанның соңында ірі
сыныптарда жүргізіледі. Оны кейде семестрлік бақылау деп те атайды. Ол
күнбе-күнгі есептеу негізіне сүйене отырып жүргізіледі.
Қорытынды есепке алу бақылау жұмысында негізгі шешуші рөл атқарады. Ол
орталау, орта мектептерде емтихан түрінде өткізіледі. Мұндағы басты мәселе
жан-жақты, толық тексеру, мұнда оқушы білімін тексеруде кездейсоқтық
болмауға тиіс.
Есепке алу барысында ретсіз күгелектік болмауы керек. Өйткені қандай
еңбекқор оқушы болмасын өз мүмкіншілігінен төмен жауап беруі мүмкін. Кейде
басқадай да кездеседі, орташа оқушылар, алдыңғы дегендерді отырғызып
кететіндері болады. Онымен санаспай болмайды. Сондықтан оқушыларды емтихнда
өзін қалай ұстауы керек екенін, жауапкершілікпен қарауды талап етеді.
Мұғалім оқу жұмысын басқарып, оқушылардың білімді тиянақты қабылдауын,
оны дұрыс ұғып баяндай білуін, дағдысын, іскерлігін, түсінігін
қалыптастырады. Сонымен бірге оқушыны бақылау, олардың сабақты қабылдап
оқығаны қаншалықты түсінгенін, олардың іскерлігінің қаншалықты
қалыптасқанын бағалауда және есепке алуда бір-біріне байланысып, біте
қайнасып жататын бір мәселе мұғалімнің оқушылардың өзін-өзі бақылауын және
өзара бақылауын педагогикалық жолмен дұрыс шешіп, пайдалана білуінің
олардың білімге деген саналы көз-қарасын қалыптастыратын жолдың бірі болып
табылады. Диктант, шығармада жіберілген қателерді талқылау барысында,
оқушыларды мұғалім белсенді араласуға шақырады. Өзара бақылауды жақсарту
үшін жақсы оқитын оқушыларға үлгірімі төмен оқушыларды бекіту, жеке
оқушылардың сынып оқушылары алдында есебі де тыңдалады. Өзара бақылау
оқушылардың үйіне олардың сыныптас жолдастарын жіберіп, олардың сабаққа
әзірленуін, бақылауды қамтамасыз етеді.
Бақылау және өзара бақылау педагогикалық жағынан дұрыс болу үшін, өзін-
өзі бақылаусыз, өзін-өзі тәрбиелеу мүмкін емес. Өзін-өзі бақылау оқушының
өзіне-өзі талап қоя білуіне, өз жұмысын жоспарлай отырып, өзін тексеру
арқылы жетіле түсуіне бірден-бір жолашатын жол.
Оқушылардың өзін-өзі бақылауы әр түрлі түрде көрініс береді. Ауызша
бақылау ережелерді, оқуға берілген тапсырмаларды, белгілі бір кезеңдегі
уақиғалар тізбегін, теоремаларды, формулаларды т.б. тексергенде, жазбаша-
есеп шығару, мысалдарды орындау, жаттығуларды орындағанда, тәжірибе-
лабораториялық жұмыстарды жасалған бұйымдардың сапасын тексергенде
пайдаланылады. Бақылау өте күрделі тексеру, бақылау болғандықтан оны
мұғалім күн ілгері ойланып әзірлейтін болады, сонан соң өзара тексеруге жол
беретін болады. Оқушыға өзін емес басқаны сынау оңайдың оңайы, өзін-өзі
сынау қиын, ал өзін-өзі бақылау элементтері ең қарапайым істерде де кезіге
береді. Ол оқушының үлгірімін есепке алуда да кездеседі.
Оку-тәрбие процесінің нәтижелерін бағалаудағы сабақтың орны. Сабакты
талдау оқу-тәрбие процесінің нәтижелерін бағалауда өте жиі қолданылады.
Сабақта окушылардың да, мұгалімнің де іс-әрекетін бақылап-зерттеуте болады,
ол материалды меңгеруде пайда болатын қиыншылыктардың себебін білуге,
соңдай-ақ оқытудың тәрбиелілік сипатын тексеруге мүмкіндік береді. Тұтастай
оқыту процесінің жетістігі. негізінен, сабактың сапасына байланысты.
Сабакта. орталық нүкте сияқты, педагогтің барлық іс-әрекеті. оның гылыми
дайындыгы, педагогикалық дағдылары, оқушылардың ойлау жүмысын үйымдастыру
кдбілеттілігі шогырланады.
Сабақтың шынайы күндылығы - оның нәтижесі: окушылардың материалды
меңгеруінің дәрежесі. Мұталім сабақта сырттай тиімді тәсілдердің қандайьн
қолданса да, оқушылар тақырыпты меңгермесе, сабақты дұрыс өтті деп айтуға
болмайды. Сабақта окушы тек түсініп кана қоймай, білімнін белгілі бір
мөлшерін меңгеріп, кажетті дағдылар мен біліктерді дамытуы керек.
Сабақтың талдауы белгілі бір сызба арқылы жүргізіледі және ол бақылап-
зерттеудің міндеттеріне кдрай ззгерш отырады. Жалпы түрінде бұл сызба
келесі позицияларды айқындаудан тұрады:
І.Мұғалім белгілеген сабақтың максаты мен міндеттері; оларды орындау
үшін сабактың кандай түрі таңдады.
2.Сабақтың мақсаты мен міндеттеріне сәйкес жұмыстын тәсілдері мен
әдістері қаншалықты терең ойластырып, таңдалып алынды.
З.Оқу процесіне дегең қазіргі заман талаптары дұрыс жүзеге асып жатыр
ма, сабақта оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамыту біртұтастығы орындала
ма.
4.Сабақ ұйымдастырылуы жағынан қаншалықты дұрыс ойластырылып, жүзеге
асырылган (өз уакытында басталуы, жүзеге асырылу уақыты мен материалдың
көлемі жагынан, сабақтағы жұмыс минутының тығыздығы жағынан сабақтың әрбір
құрамдық бөлігінің ойластырылуы.); оқытуда даралық әдіс қолданылган ба,
үлгерімі нашар оқушылармен жұмыс жүргізілді ме.
5.Оқушылардың сабактағы белсенділігі қандай, олардың жана білім алуға
деген ынта-ықыласы бар ма.
б.Сабақтың тәрбиелік, дамытушылық жөне оқыту мақсаттары жүзеге
асырылды ма.
Сабақты түпкілікті, тұрақты критерийлер негізінде абстрактілі талдауға
болмайды. Ең алдымен, әрбір сабақта жұмыстың барлық тәсілдері мен әдістерін
іздеу қажет Сабаққа талдау жасағанда келесі нақты жағдайларды ескеру керек:
І. Такырыптың ерекшеліктері. Кейбір сабақтарда көрнекілік және
техникалық қүралдарды қолданудың, оқушыларды тақтага шығарудың, кітаппен
жұмыстын қажеті болмауы мүмкін.
2. Мектеп мүмкіндіктері, бөлмелердің, техникалық және көрнекі
құралдардың, кітапханадагы қажетті кітаптардың, мектеп маңындағы алаңдардың
болу-болмауы. Сабақты талдағанда мұғалімнің материалды терең оқып-білу үшін
барлық қажетті заттарды қолдаңданғанына көңіл бөлу керек, алайда, сонымен
қатар, нақты орындалатын талаптар кою керек.
З. Сынып құрамы, оқушылардың дамуы мен қабілеттілігінің деңгейі. Сабақ
туралы пікір окушылардың жауабы, бақылау жұмыстары, сыныптың дайындыгы
негізінде құралатыны белгілі.
4. Мұғалімнін даралығы, оның жұмыс стажы, дайындық деңгейі, мінез-
құлқының ерекшеліктері, денсаулық жағдайы, жұмыстың бұрынгы нәтижелері.
Сабақтың талдауын сыртқы сараптамалық бағалаудың түрі ретінде
қарастыруға болады. Сыртқы сараптамалық бағалау-бағалайтын құбылысын жақсы
білетін және оган дұрыс, объективті баға бере алатын адамдар-сарапшылар
пікіріне сүйенетін зерттеу әдісі. Сондық тан сабақ талдауын мектеп
басшылығының өкілдері немесе тәжірибелі әріптес-ұстаздар жүргізеді.
Сабақты талдау нәтижелерін зерттеу тәртібі баспада бірнеше рет
басылған. Ең орынды және дұрысы келесі сызба: педагог, өз пікірінше, неге
жете алды, неге жете алмады деген сияқты өз сабағы туралы әңгімелейді;
содан кейін барып сарапшы (жетекші) сабактың дұрыс деген жақтарын ашады;
осыдан кейін гана дүрыс емес жақтарына талдау жасау керек; ең соңында
сәтсіздіктерді қалай жеңу керектігі туралы ұсыныстар жасалады; талдау
соңында педагогке өз пікірін білдіру үшін сөз беріледі, шығармашылық ғылыми
айтыс, әңгіме жүргізіледі.Тәрбиелік жұмыстың нәтижелерін есептеу
оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуын, сондай-ақ жеке тұлғасынын даму
деңгейін бағаламай толық бола алмайды. Бұл бағалауды психологиялык бақылау
мен диагностика барысында мектеп психологі жүргізеді.
1.2. Оқу-тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық
диагностикалаудың әдістері мен тәсілдері
Оқыту мен тәрбие нәтижелерін есептеу мен бағалау тұтас педагогикалық
процестің маңызды компоненті болып табылады. Ол әрдайым мұғалімнің
назарында болады, педагогикалық процестің тиімділігі мен нәтижелелілігін
көрсетеді. Сондақтан, жалпы оқыту процесіндегі оқушылардың білім, білік
және дағдыларын тексеру мен бағалаудың қандай орын алатынын, онда оқыту,
дамыту және тәрбие үшін кандай потенциалды мүмкіндіктер барын, бұл
мүмкіндіктерді оқу іс-әрекетін белсендіру үшін қалай дамытып, пайдалану
керектігін, оқыту жемісті болу үшін нәтижесіне не ықпал ететінін қарастыру
қажет.
Оқыту нәтижесін тексерудің мәні- оқушылардың белгілі бір бағдарлама,
пән бойынша білім беру стандартына сай білімді меңгеру деңгейін анықтау.
Алайда, казіргі педагогикада тұтас педагогикалық процесті тексеру мен
бақылау ұғымдарының ауқымы айтарлықтай кең.
Оқытуды бақылау дегеніміз, бір жағынан, мұгалімдер мен мектептердің
жұмыстарын тексерудің әкімшілік-ресми тәртібі, нәтижелерін басқару
шешімдерін қабылдау үшін қызмет ету. Ал екінші жагынан, оқытуды бақылау
дегеніміз - мұғалімнің оқушылар білімін тексеруі мен бағалауы. Отандық
ғылымда "педагогикалық диагностика" атауының қолдану аясы тар және көбінесе
тәрбие саласында көбірек қолданылады, онда ол тәрбиелілік денгейдің өлшемі
мен талдауын білдіріп, психодиагностикаға жақындай түседі.
Мектеп ішіндегі бақылау жүйесі белгілі бір дидактикалық талаптарға
негізделеді. Бақылаудың мазмұны мен әдістеріне деген бұл талаптар
үйлесімді, баскару кызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жағдайларды
анықтайды. Кәзіргі зерттеушілер бақылауға келесідегідей дидактикалық
талаптар қояды:
І. Бақылау мазмұнының бағдарламалық талаптарға сәйкес болуы. Егер
талаптар төмен болса, білім беру деңгейі де төмендейді; ал талаптар жоғары
болған жағдайда окушыларға шамадан тыс салмақ түседі.
2.Алынған ақпарат мазмұныныц объективтілігі мен анықтығы.
З.Оқушылар дайындығынын негізгі элементтеріне талдау жасау қажеттігі.
4.Бақылау шапшаңдығы. жүйелілігі мен жариялылығы.
З.Бақылаудың даралық және ұжымдык формаларын үйлестіру.
Алынған ақпарат көлемі бойынша бақылаудың келесі түрлерін ажыратуға
болады;
а) жаппай бақылау, мұғалім мен оқушының жұмысы жүйесінің негізгі
компоненттері зерттелінеді;
ә) тақырыптық бақылау, кез келген процестің бөлігі болып келетін
мәселенің талдауымен байланысты
Мектеп ішіндегі бақылаудың белгілі бір формалары бар және ол тиісті
әдістер аркылы жүзеге асырылады. Бақылау әдістері мен формаларының алуан
түрлілігі онын объективтілігін арттырып. әрбір мүғалім меп түтас
педагогикалык ұжымның іс-әрекетінің ұжымдык багалауы үшін жагдай жасайды.
Бакылаудың әрбір формасының максаты болуы керек, ол оқу-тәрбие жұмысының
әртүрлі кезеңінде пайда болуы мүмкін қиыншылықтардың алдын алуға жағдай
жасауы қерек.
Бақылаудың үш түрі бар:
І. Алдын-ала бақылау: сабак өткізу үшін әзірленген жоспарлар.
материалдармен танысу: түсіндіру. Бекіту әдістері мен формалары туралы,
оқушылардың өзіндік жұмысының тәсілдері туралы әңгіме жүргізу.
2. Күнделікті бақылау: сабақты немесе сабақтардың өтуін бақылау,
окушылардың білімдері мен дағдыларын тексеру, оқушылар жұмысын қарап шығу;
З. Қорытынды бақылау: белгілі бір уақыт аралығындағы мұғалімнің
окушыларды оқыту мен тәрбиелеу жұмысының нәтижелерін зерттеу. Журналдар,
мәлімет тізімдерді тексеріп, бақылау жұмыстары, сұрақ-жауап өткізу.
Мектеп ішіндегі бакылау жұйесінде педагогикалық процестің жай-күйін
зерттеу келесі мәселелерді тексеруді керек етеді: мектеп жасындағы
балалардың барлығына толық білім беру туралы белгіленген талаптарды
орындау: мемлекеттік оку багдарламаларын толық көлемде орыңдау, оқушылардың
білім, білік және дағдыларының деңгейі (тексеру жұмыстары негізінде
анықталады); оқушылардың тәрбиелілік деңгейі.
Аталып кеткен кортындыға байланысты мектеп құжаттамасын жүргізу,
оқытудың тәрбиелік сипатының болуы, сабақтар мен сабақтан тыс жұмыстардың
сапасы, барлық оқушылардың үйлесімді ақыл-ой және жекелік дамуын камтамасыз
ететін окыту ироцесінің даралануы (мектеп психологінің катысуымен
жургізіледі) тексеріледі.
Оқушылардың білім, білік және дағдыларын тексерудің негізгі әдістері.
Оқыту процесінің құрамды бөлігінің бірі болып келген оқушылардың білім,
білік және дағдыларын тексерудің мақсаты оқушылардың оқу жұмысын бақылау
мен олардың үлгерімін есептеу. Мұғалімге окушылардың білім, білік және
дағдыны толық және сапалы түрде меңгеруі аз. Оқушылардың білімдеріндегі
кемшіліктерді анықтап, мүғалім оны жоюға тырысады, оқушыларға ақыл-ой және
практикалык жұмыс тәсілдерін үйретеді. Білім сапасына ерекше мән беріледі,
ол мына қасиеттермен сипатталады: білімнің толықтығы мен ғылымилығы
-белгілі бір оку пәнінің мектеп багдарламасына сәйкес өзегі болатын негізгі
мағлұматтар, түсініктер мен ұғымдар, ережелер, заңдар, теориялар:
білімдерді меңгеру саналылығы - оқушының ғылыми заңдар негізінде
фактілерді, кұбылыстарды, материалдық әлем заттарын түсіндіре алуы,
білімдерді ұқсас жағдайларда қолдана алу және білімдер мен іс-әрекет әдіс-
тәсілдерін жаңа жағдайларға көшіре алуы; білімдер жүйелілігі-жаңа
түсініктер мен ұғымдардын оқушы санасындағы бұдан
бұрын игерген білімдермен тығыз байланысы; беріктік -
жинақталған білім саны мен іс-әрекет әдіс-тәсілдерінін
оқушы есінде сақталуы.
Окушылардың оқуға қатынасы, дербестік, еңбекқорлык, ынталылық,
берілген тапсырманы дер кезінде орындау мен оның сапасына деген
жауапкершілік сияқты оқушы жеке тұлғасының басты қасиеттерінің қалыптасуы
оқушылардың білімін тексеру мен бағалау қалай жүргізілгеніне байланысты.
Осылайша, тексеруге тек бақылаушылық қана емес, сонымен қатар, тәрбиелілік
пен дамытушылық қызметтері де тән.
Окушылар білімінің, білік және дағдалырының сапасын бақылау келесі
элементтерден тұрады:
- білімді қабылдау, мәнін түсіну жөне есте сактау деңгеңінде тексеру,
яғни оқушының сабақта мұгалімнен және өздігінен оқулықты окығанынан алған
білім санын еске түсіре алуын тексеру (бүл көбінесе теориялык метариалды
тексеруге катысты);
- білімдерді ұқсас жағдайда қолдану деңгейінде, яғни үлгі бойынша
тексеру:
- білімдерді ойлаудың кейбір дәстүрлі емес элементтерін керсетуді
талап ететін жаңа жағдайда қолдану деңгейінде тексеру.
Оқушылардың білімінің, білік және дағдаларының сапасын бақылау келесі
мақсат пен міндеттер арқылы анықталады:
1. Оқушылардың белгілі бір пән бойынша білімдерінің шынайы жай-күйі
және бұл білімдердің лайықты мемлекет бағдарламаларының талаптарына сай
болуы.
2.Тәжірибелік білік пен дағдыларды ұқсас және жаңа жағдайлар
деңгейінде игеру дәрежесі.
З. Бүкіл сыныптың немесе жеке бір окушы білімінің нашар болуының
себебі.
Процесс ретінде білім, білік және дағдыларды бағалау жеке оқушыны
бақылау (тексеру) барысында жүзеге асырылады. Бағалаудың шартты көрінісі
баға, ол көбінесе балл түрінде болады. Отандық дидактикада бағаның 4 балдық
жүйесі калыптаскан: "5" - толык меңгерген (өте жақсы); 4-жеткілікті
меңгерген (қанағаттанарлық): "2"-мүлдем мецғермеген (өте нашар).
БІлім сапасының сандық көрсеткіші мына формула бойынша анықталады:
к=Zп, Z — "4" және "5" бағалары бар оқушылар саны," п-окушыларлың жалпы
саны.
Үлгерім бағасын окыту сапасс мен окушылардың танымдық белсенділігінен
бөліп қарауға болмайды Оқушыларлын окып жаткан материалды меңгеру
дәрежесіне объективті және әділ баға берудің маңызы зор болғанымен,
койылатын бағаны окушыларды оку іс-әрекетіне мәжбүр ету амалына айналдыруға
болмайды.
Бакылау әдістері - оқытудың жетістігі, оқу процесінің тиімділігі
туралы мағлұмат алу мақсатында оқыту процесінде карама-қарсы байланысты
қамтамасыз ететін мұғалім мен окушылардың бірізді, өзара байланысты
диагностикалық қызметеріній жүйесі.
Бақылау әдістері оқыту процесі туралы жүйелі, толық, нақты және
жылдам ақпарат алуды қамтамасыз етулері керек. Бакылаудың мынандай әдістері
бар: ауызша бақылау әдістері, жазбаша бақылау әдістері, тәжірибелік
бакылау әдістері, дидактикалык тесттер, бақылап-зерттеу. Кейбір
зерттеушілер нәтижелерді зерттеудің басқа да әдістерін ұсынады.
Ауызша бакылау әдістері дегеніміз - сұқбат, оқушы әңгімесі,
түсіндірме, тексті оку, технологиялық карталар, сызбалар, тәжірибе туралы
хабарлар.
Ауызша бакылаудың негізін оқушының монологиялық жауабы (қорытынды
бақылауда бұл толығырақ, жүйелі баяндама) немесе мұгалім сүрақ қойып,
окушыдан жауап алатын сұрақ-жауап формасы-сұқбат құрайды. Ауызша бақылау әр
сабақ сайын жеке-дара, жаппай немесе құрастырылған формада жүргізіледі.
Оқушылардан жеке-дара сұрақ-жауап алу мұғалімге меңгеру деңгейі туралы
толығырақ және нактырақ мәлімет алуға мүмкіндік береді, бірақ екінші
жағынан, ол басқа окушыларды сабақта әрекетсіз калдырады.
Жаппай сұрақ-жауап алу барлық окушыларды бірдеп қамтыса да олардың
білімді меңгергені туралы үстіртін мағлұмат береді. Оқытудың белгілі бір
уақыт аралығындағы білімді тексерудің ең тиімді де толық түрі сынақ (зачет)
пен емтихан болып табылады.
Жазбаша бакылау әдісі (бақылау жұмысы, мазмұндама, шығарма, диктант,
реферат) білімді меңгердің терең ірі жан-жақты тексеруін камтамасыз етеді,
өйткені ол оқушының білімі мен білігінің тұтас жиынтығын талап етеді.
Жазбаша жұмыста оқушы теориялық білімін де. оларды нақты бір міндеттер мен
мәселелерді шешуде қолдана алуын да көрсетуі керек. Сонымен катар, бұл әдіс
арқылы оқушының жазба тілін игеру дәрежесі, мәтінді мәселеге сай, қисынды
етіп сөйлем құрап, баяндай алуы, шығармаға, экспериментке, мәселеге баға
бере алуы көрінеді.
Тәжірибелік бақылау әдістері көбінесе кәсіптік мектептерде
(техникалык, медициналық. педагогикалык білім беретін) колданылады, өйткені
бұл әдіс негізінде оқушылар лабораториялық сынақтар жүргізеді, бұйымдар
жасайды, аппарат монтаждайды.
Дидактикалық тестер оқыту нәтижелерді тексерудің ең жаңа әдісі (амалы)
болып табылады. Дидактикалық тест дегеніміз-белгілі бір материал бойынша
оқушылардың оны меңгеру дәрежесін анықтайтын стандартты сұрақтар жиынтығы.
Тестердің артықшылығы оның объективтілігінде, яғни білімді тексеру мен
бағалаудың мүғалімге байланысты еместігінде. Тестердің төрт түрі бар:
- Окушының есте сақтау мен еске түсіру керек фактілерді, ұғымдарды.
заңдарды, теорияларды, барлық мәліметтерді білетінін тексеру, яғни бұл
жағдайда репродукіивті жауаптар талап етіледі.
- Алынған білімдер негізінде ойлау қызметін орындай алуын тексеру., --
бұл, негізінде типтік міндеттерді шеше алу.
- Өткен тақырыптарға өзіндік сын баға бере алуы.
- Білімдерді алынған мәліметтер негізінде жаңа нақты жағдайларда
қолдана білуі.
Бақылау мен тексеру оқушының артта қалуының себептерін ашуға
мүмкіндік береді. Окушыпың артта қалу себептерінің үш тобын ажыратуға
болады:
1) Әлеуметтік-экономикалық - жанұя әлауқатының нашар болуы, жанұядағы
жалпы бейберекет ахуал, араққұмарлык, ата-ананың педагогикалық
сауатсыздығы. Қоғамның жалпы жай-күйі де балаларға әсер етеді, бірақ ең
бастысы-жанұя өміріндегі кемшіліктер.
2) Биопсихикалық сипаттағы себептер - мұрагерлік ерекшеліктер,
қабілеттілік, мінез-құлык белгілері. Алғышарттардың ата-ана арқылы
берілетінін, ал қабілеттілік, әуестік, мінез-құлықтың осы алғышарттар
негізінде өмір жолында дамитынын ескеру керек. Дені сау болып туған
балалардың бәрінің әлеуметтік, жанұялык ортаға және тәрбиеге байланысты
даму мүмкіндіктері бірдей екені дәлелденген.
3) Педагогикалық себептер. Педагогикалық салақтық көбінесе
қателіктердің, мектеп жұмысының төмен деңгейінің нәтижесі болып табылады.
Оқыту, мұғалім жұмысы - окушы дамуындағы шешуші фактор. Педагогтің өрескел
қателігі оқушының оқыту процесінде алынған және кейде тіпті арнайы
психотерапиялық көмек керек ететін психикалық дамуына әсер етеді.
Алайда, бұл оқудағы сәтсіздіктің жалғыз себептері емес, оның басқа да
себептері бар, мысалы, оқытудың қатал да бірбеткей жүйесі, оқытудың
әдістері мен формаларындағы біркелкілік пен стереотиптілік, эмоциялардың
бағаланбауы, оқытудың мақсатын айқындай алмау және нәтижелерді бакылаудың
тиімді жолының болмауы, оқушылардың дамуын ескермеу, үстіртін сабақ
жүргізу. Осылайша мұғалімнің дидактикалық, психологиялык, әдістемелік
жағынан жете білмеушілігі окудағы сәтсіздіктерге әкеледі.
Үлгермеушіліктің дидактикалық себептерін жоюдың да амал-тәсілдері бар:
а) Педагогикалык алдын алу-орынды педагогиқалык жүйелер іздеу, соның
ішінде, оқытудың белсенді әдістері мен формаларьн, жаңа педагогикалық
технологияларды, компьютеризацияны, т.б. қолдану.
ә) Педагогикалық диагностика, оқыту нәтижелерін жүйелі бақылау мен
бағалау, киыншылықтарды дер кезінде айқындау ретінде.
б) Педагогикалық терапия - оқудағы артта қалушылықты жоюдың шаралары.
в) Тәрбиелік ықпал ету - жеке -дара жоспарлы тәрбиелік жұмыс.
Артта қалушылық-дидактикалық, әдістемелік, психологиялық, медициналық
және әлеуметтік-педагогикалық аспектісі бар күрделі мәселе екенін айта
кеткен жөн. Сондықтан оны шешу де күрделі болу керек.
Көптеген педагогтар оқушыны окушы білімін бағалау процесіне катысты
белсенді орынға қоятын әдістерді қолданады. Білім, білік және дағдыны
бағалаудың, бақылаудын стандарттан тыс формалары қолданылады: өзін- өзі
бағалау, бірін- бірі бағалау. Өзін - өзі бағалауда оқушы өз еңбегін өз
бетінше тексеріп, бағалайды, бірін- бірі бағалауда - сыныптастар бір-
бірінің жұмыстарын тексеріп, баға кояды.
Тексеру әдістерін таңдау тексерушінің өз алдына койған мақсаттары және
міндеттерімен анықталады. Оқу жұмысы жүйесінде қажетті жүйелілік пен
окушылардың үлгерімі сапасын терең бақылауды қамтамасыз ету үшін білімдерді
тексеру мен бағалаудың жоғарыда келтірілген әдістерінің барлығы да
колданылуы керек
Тәрбис жұмысының нәтижесін қағалау. Тәрбиелік жүйені кәсіби
ұйымдастырудың құрамында, міндетті түрде, педагогикалық талдау компоненті
болуы керек, бұл талдау негізінде педагогтар тәрбие барысының дұрыстығын,
оның белгілі дәрежеде жемісті екенін біле алады, ұйымдастыру шараларын
жетілдіріп, немесе оған уакытқа, балалар жасына, оқиғалар мен жағдайларға
байланысты түзетулер енгізе алады. Педагогикалық талдау-тәрбиенің мәндік
элементтерін бағалап талдау.
Тәрбиелік процесті бақылау, ең алдымен, оқу процесінің барысында
жүзеге асырылады, өйткені негізгі тәрбие жұмысы сабақ үстінде жүргізіледі.
Тәрбиелік процесті бақылауда сынып жетекшісінің сабақтан тыс жұмысын,
балалардың қоғамдық ұйымдарының, клубтардың, үйірмелердің, секциялардың іс-
әрекетін, сондай-ак, осы жұмыстың жалпы нәтижелерін зерттеу ерекше орын
алады.
Тәрбиелік процесті багалау үшін көптеген бағалау сипаттамалары бар
бала тәрбиелілігінің негізгі ұғымдары енгізіледі. Оқушы тәрбиелілігі-оның
жекелік дамуының педагогтар қойған максатқа сәйкес келу дәрежесі.
Тәрбиелік процестің нәтижелілігін анықтау -оқушылардың тәрбиелілік деңгейіп
айқындау деген сөз.
Тәрбие жұмысын бағалаудың объективтілігіне тәрбиелілік критерийлерін
анықтау арқылы жетуге болады. Бұл критерилерді екі үлкен топқа бөлуге
болады, оның біріншісі жалпы жеке тұлғалық сипаттаманы айқындаумен
байланысты болса, екіншісі жекелеген белгілер мен қасиеттердің
қалыптасуымен, тәрбиелік ыкпал етудің белгілі бір әдістерін колданумен
байланысты аралық, жиі-жиі нәтижелерді тексеруге қатысты.
Аралық немесе қорытынды кезеңдегі тәрбиелік процестің қорытындысы мен
нәтижесін талдау үшін қолданылатын бірінші топтың критерийлері негізінде
жеке тұлғага деген жалпы талаптар болуы мүмкін. Бүл талаптарды қоғам дамуы
процесінде өзгеріп отыратын әлеуметтік тапсырыс анықтайды.
Екінші топ критерийлерін келесі топтарға бөлуге болады:
а) Тәрбие нәтижелерінің сыртқы формада-пайымдауларда, бағаларда,
әрекеттерде көрініс табуымен байланысты критерийлер.
ә) Тәрбиешінің көзінен таса құбылыстармен, яғни сөзіңде, қылықтарында,
іс-әрекеттеріндегі сыртқы керіністерімен сәйкес келмейтін адамның себеп-
салдарларымен, ішкі ұстанымымен байланысты критерийлер.
Кәсіби педагогикалық іс-әрекет жемісі, немесе оның нәтижесі балалардың
тәрбиелілігі болып табылады. Балалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Бөлім Жалпы білім беретін мектеперінде оқушылардың білімділігін
педагогикалық диагностикалаудың теориялық негіздері
1.1. Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Оқу-тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық
диагностикалаудың әдістері мен
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...11
ІІ Бөлім Мектептің оқу-тәрбие процесінде оқушының білімділігін
педагогикалық диагностикалау жұмыстарын ұйымдастыру
2.1. Мектептің оқу-тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық
диагностикалау жұмыстарын жүзеге асырудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. .19
2.2. Қазіргі кездегі оқушылардың білімділігін тиімді ұйымдастырудың тиімді
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .30
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...31
КІРІСПЕ
Зерттеу көкейкестілігі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев ұсынған Қазақстан-
2030 стратегиясында негізгі бағыттардың бірі ретінде халықтың ұлттық
моделі мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып, білімі мен білігі жағынан
өркениетті елдердегі замандастарымен қатар тұра алатын, бойында ұлттық,
отаншылдық рухы мықты қазақстандықтардың жаңа ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі
баса айтылған.
Ұстаз еңбегі психологиялық-педагогикалық тұрғыдан емес, мұғалімнің
әдістемелік даярлығында тұрақты жетілдіруді талап етеді. Іс-әрекет
нәтижесіне сәйкес қойылған мақсат мұғалімнің педагогикалық процесс
жағдайы жайындағы ақпараттарды мгеру дәрежесіне тікелей тәуелді болады.
Міне, осыдан келіп педагогикалық процестің өту барысы мен кезеңдер
нәтижелері әрі қорытынды көрсеткіштері туралы ақпарат алу мақсатында
мұғалімде мектептің (сыныптың) педагогикалық процесін диагностикалау
білімі мен дағдысы болуы қажеттігі туындайды.
Білімнің қай саласында болмасын, еңбек процесі өту кезіндегі жағдайы
мен сапасының диагностикасы жетекші рөл атқарады. Қазіргі ғылыми
әдебиеттерде педагогикалық диагностика терминіне біршама анықтама
берілген. Көптеген жағдайларда бұл анықтамалар психологиялық диагностика
мазмұнында психологиялық процестерді оқып үйрену және педагогтар мен
оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға баса көңіл бөлінеді.
Диагноз грек тілінен аударғанда танып білуді білдіреді (бұл ғылымға
ортақ термин). Психологиялық-педагогикалық зерттеулерде құрылым, функция,
міндеттер және педагогикалық диагностика бағыттары анықталады (Б.С.Кобзарь,
Л.И.Катаева, Е.А. Берулова, Б.П.Макарова, Б.П. Битинас, В.П. Симонов және
т.б.) Б.П. Битинас педагогикалық процесс жағдайының оңтайлы жинақталған
көрсеткіштерін айқындайтын ғылыми бағыттағы педагогикалық диагностиканың
негізгі міндеттерін анықтап берген.
Педагогикалық диагностика соңғы онжылдықта іс-әрекет нысаны және
мұғалімді басқару ұстанымын қарастырылып келеді. Қазіргі кезде педагогика
ғылымында мұғалімнің іс-әрекет нысаны педагогикалық (оқу-тәрбие) процесі
деп мойындалған. Соған орай мұғалімнің жұмыс тиімділігі оның іс-әрекет
нысаны ретіндегі біртұтас педагогикалық процесс теориясын қаншама білуіне
және диагностикалау дағдысын меңгеруіне тікелей байланысты. Сонымен
педагогикалық диагностикаға мына төмендегідей анықтама беруге болады:
сипаттама үшін аса қажет білім мен іс-әрекеттің жиынтығы және
педагогикалық процесс жағдайы себеп-салдарын анықтау, мақсаттар арасындағы
қарама-қайшылықты және педагог-оқушы жүйесі мүмкіндіктерін айқындау
(В.К.Омарова).
Ақпараттық көздер педагогикалық процестің негізгі сипаттамаларын
(ауыспалы) талдау материалдары мен олардың көрсеткіштері: оқушылардың
үлгерімі, оқушылар ұжымының қалыптасқандығы, оқушылардың қоғамдық
(әлеуметтік) белсенділігі, оқушылар отбасының әлеуметтік психологиялық
портреті, психологиялық ұжымның жәй-күйі (Хмель Н.Д.).
Педагогикалық процестің барлық сипаттамалары (ауыспалы) бойынша
шынайы диагностикалық мәліметтер алу үшін ғылыми-педагогикалық зерттеу
әдістерін, оқушы әрекетінің өнімін зерттеуді, сауалнаманы, сабақты, оқу
мен оқудан тыс әрекеттің басқа түрлерін талдау мен өзбетінше талдауды,
бақылауды, әңгімелесуді, социометрлік талдауды, әр түрлі диагностикалық
карталар толтыруды, тестілерді, т.с.с. кешенді түрде пайдалану қажет.
Педагогикаық зерттеу әдістерімен алынған мәліметтер салыстырмалы
түрде талдануы маңызды, яғни, уақыт жағынан бөлек нәтижелерді (үлгерімнің
диагностикалық кесінділер, сыныптағы жылына екі реттік социометрлік
зерттеулер, т.б.) салыстыру керек. Бұл шартты орындауда диагностикалық
мәліметтер педагогикалық процесті әр түрлі кезеңдерінде жөнге келтіруге,
сондай-ақ, мектеп әкімшілігінің, сынып жетекшісінің, мұғалімнің жұмыс
жоспарының барлық түрлерін түзетуге негіз болып табылады. Педагогикалық
процестің сипаттамаларын зерттеп, мектеп әкімшілігі мен педагогтер ұжымым
оқу-тәрбие процесінің қызметі мен жай-күйін өзгертуге бағытталған тиісті
басқару шешімдерін әзірлеу үшін ақпаратты іріктейді.
Осылайша, педагогикалық процестің диагностикасы оқыту теориясы мен
практикасында педагогикалық процесті басқарудың қазіргі деңгейінің негізі
ретінде қарастырылады. Сондықтан, қазіргі мұғалімның жетекші
міндеттерінің бірі педагогикалық процесті диагостикалау болып табылады, ол
үшін ақпараттың негізгі түрлерін (бастапқы, тактикалық, жедел) білу қажет.
Педагогикалық процестің барысы, жағдайы, нәтижесі туралы жеткілікті
ақпарат жинау үшін негізгі сипаттамаларды (ауыспалы) және олардың
көрсеткіштерін білу керек. Педагогикалық зерттеу әдістерін кешенді
қолдану диагностикалық мәліметтердің толықтығын және дәлелдігін
қамтамасыз етеді. Диагностикалық мәліметтер педагогикалық процесті
басқаруға мезгілінде түзету енгізуге, педагогикалық процесті басқарудың
алдағы жоспарын сапалы етуге жол ашады.
Мектеп директорының, оқу ісі меңгерушілерінің методикалық кеңестің
және пән әдіс бірлестіктері жетекшілерінің мұғалімдердің, сабақтарына
бірігіп қатынасуы. Бұл біріңғай методикалық талаптар қою үшін қажет. Бұл
ала ауыздыққа келіспеушілікке тосқауыл қояды.
Бұрын білімді диагностикалау іс-жүзінде болмаған, тәжірибеде
қолданылмаған. Ертеректе атақты педагогтар, оның ішінде Ресейде Н.А.Корф
өзі оқытып шығарған 300 оқушының оқу бітіргеннен кейінгі өмірі, олардың
мектепте алған білімін қалай тәжірибеде пайдаланып жүргізуін зерттеген. Бұл
білімді диагностикалаудың алғашқы тәжірибелерінің бір түрі еді. Одан кейін
Ресейде білім беруді ұйымдастырушылар Н.В.Шелгунов, А.Ф.Бубнов,
К.П.Яновскийлер мектеп бітірушілердің алған білімін қалай пайдаланып іске
асыратынын зерттеуге көңіл бөлген. Кеңес дәуірінде мектеп бітірушілерді
келешекке бағдарлаумен П.П.Блонский, А.С.Макаренко айналысты. Кейін А.С.
Макаренко біздің жұмсымыздың мақсаты – адамдардың нақты санасына, біздің
педагогикалық қолымыздан қандай санадағы адамдардың шығатындығына
байланысты – деп жазды.
Алдын болжай білу, - деп жазды В.А.Сухомлинский – ол ең алдымен
жүріп өткен жолға көз жіберу, одан бүгінгі жетістіктің нышанын көре білу.
Диагностика деген ұғымға оқу-тәрбие барысында жетістік пен
кемшіліктерді көре білу, соларды дер кезінде алдын алып болдырмау,
жетістікті жетілдіре отырып ақырғы қортындыны көздеу. Мектептен кейін
оқушының алған білімін тәжірибеде қолданып іске асыруын қадағалау, өзіне
де, қоғамға да пайдалы адамды тәрбиелеп шығару.
Диагностика деген – оқушының ақыл-ой мүмкіншілігін,
адамгершілігін, дене дамуын бағалай білу, олардың жеке басының
психологиялық ерекшелігін көре білу, адамдармен тіл табысу қабілетін
зерттеу, өзін оқушылар ортасында қалай ұстап, мұғалімдермен, үлкендермен
қатынасын анықтауды белгілеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: мектептегі оқу-тәрбие процесіндегі
педагогикалық диагностика үрдісі
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: оқу-тәрбие процесіндегі
педагогикалық диагностиканы ұйымдастыру
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: Педагогика
Курстық жұмыстың міндеттері:
1.Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың
маңыздылығын анықтау;
2.Оқу-тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық
диагностикалаудың әдістері мен тәсілдерін көрсету;
3.Мектептің оқу-тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық
диагностикалау жұмыстарын жүзеге асырудың ерекшеліктері
Зерттеу базасы: Т.Тәжібаев атындағы №47 тарихи-гуманитарлық мектеп
гимназиясы.
Зерттеу әдістері: Мектеп тұжырымдамасын зерделеу,бақылау, әңгімелесу,
озық педагогикалық тәжирбиені зерттеу.
І Бөлім Жалпы білім беретін мектеперінде оқушылардың білімділігін
педагогикалық диагностикалаудың теориялық негіздері
1.1. Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың
маңыздылығы
Оқу-тәрбие жұмысының нәтижелігін бақылау және есепке алудың теориялық
негізі және функциясы.
Жоғарыда айтылған әдістердің қайсысы қолданылса да, бүгінгі мектептегі
оқыту процесінде маңызды мәселенің бірі оқушылардың қалай түсінетіндігін
анықтап тұру қажет болады. Ол жаңа тақырыпқа дер кезінде көшу үшін өте
маңызды. Оның мақсаты адамды тәрбиелеу мен оқыту. Мектептегі бақылау мен
есептің ерекшелігі, оның әдісі және ұйымдастыру негізі осымен анықталады.
Тексерудің барысында оқушылардың материалдарды меңгеру дәрежесін
сипаттайтын баға қойылады. Сол бағаны мұғалім талдай отырып тек оқушыны
ғана емес, өзі оқытып жүрген материалды меңгеруде оқушы ғана емес, өзі
оқытып жүрген материалды меңгеруде оқушы жіберген қателіктерден қорытынды
жасайды,өз қызметіне кейбір өзгерістер енгізеді, жаңа әдістер, тәсілдер
іздейді.
Сондықтан тексеру мен бағалаудың әділдігі едәуір дәрежеде бүкіл оқыту
процесінің табысты жүргізілуіне ықпалын тигізді. Білім тексеру және баға
қою әдісін меңгеру жас мұқғалімдер үшін өте маңызды және қиын міндеттердің
бірі болып табылады.
Оқушыны бағалау оның қабілетсіздігін, жарамсыздығын дәлелдеп беру
емес, бағалау арқылы оның неге көңіл аударуын, оқытудың жоғары сапалығы мен
қабылдаудың ынталылығын, білімді беру мен сіңудің сапасын көтеру.
Оқушының оқу үлгіруін есепке алу – көп қырлы құбылыс. Солардың ішінде
ең кемі төрт функциясын бөліп айтуға болады: бақылау, оқыту, дамыту және
ұйымдастыру.
Бірінші, өзіндік ерекшелігі бар оқушылардың үлгірімін есепке алудың
міндеті бақылау барысында іске асады. Бұл мемлекеттік бақылау. Мұғалім оны
мемлекеттің атынан, халық алдындағы міндеті ретінде орындайды. Оның табысты
болуы мұғалім мен оқушының бірлігі мен ынтымағына байланысты: мұғалімнен
оқушыға, қайта мұғалімге.
Бақылау арқылы мұғалім өз жұмысының жетістігі мен кемшілігін
анықтайды. Осы күнделікті, әр кездегі бақылаудың нәтижесінде оқытушы
жоғарғы нәтижеге жетуді көздейді.
Екінші, оқытушылық функциясы – оқушының оқуына ықпал жасау. Үлгірудегі
есепке алудың оқытушылық функциясының екі жақты сипаты бар. Тәрбиелік
жағынан оқушының оқуын есепке алу білімге деген көзқарасын, білімді саналы,
ұжымда сергек адамгершілік қатынас, ой, пиғыл, жақсы дәстүр қалыптастыруы
тиіс. ”Білім алуға бар күш жігерімізді аямаймыз”, “Бізде сыбырлап айту
болмайды” т.б.
Оқытушылық функциясында көп жағдайда оның табысты болуы оқуға оқушының
өзінің жатымды қатынасына байланысты. Білімін есепке алуды оқушының
моральдық, адамшгершілік ерік-жігері, интелектілік күш-қуаты жеке басының
қасиеттері қалыптасады. Олай болса мұғалім оқушының білімді саналы
қабылдауына, жауапкершілікпен қарауға, сынып ұжымын білім алуға
ынтымақтығын, бірлігін ұйымдастырып, білім дәрежесін көтереді.
Үшіншіден, дамытушылық функциясы жоғарыда айтылғандардың жатымды
әсерінен пайда болады. Оқудың барысын есепке алу оқушының рухани және күш
қуатының дамуына, есінің, ақыл-ойының және тілінің дамуына бүкіл дене
мүшелерінің қабілетінің дамуына мүмкіншілік береді.
Төртіншіден, үлгірімді есепке алу оқушылардың тәртібін ұйымдастыруға
ықпал жасап, дұрыс бағыт сілтейді, оқуға деген қатынасын жақсартып бірін-
бірі түсінуге жетіседі, ұйымдастыру функциясының оқуды есепке алудағы
негізгі оқушылардың өз бетімен күн режимін түсініп, уақытты дұрыс
пайдалану, бірізділік, әр тапсырманы орындау сипаты, үй тапсырмасын
орындау, кітап оқу т.б. мәселені дұрыс түсінуі.
Оқыту процесіне катысты "педагогика диагностикасы" атауын жоғарыда
келтірілген мағынала қолданған орынды. "Бақылау", "педагогикалық процесс
нәтижелерін тексеру мен есепке алу" сияқты дәстүрлі атаулармен де қолдануга
болады.
Бақылау мазмұнының мәні ерекше. Тексеріске ұшырайтын окушылардың
білім, білік және дағдылары болып есептелінеді. Білімдерден басқа
шәкірттердін әлеуметтік және жалпы психологиялық дамуы мектеп жетістіктерін
тексерудін мазмұны болып табылады. Мектеп тек білімдерді қалыптастырып қана
қоймай, тәрбиелеп, дамытатын болғандықтан, мектеп жетістіктерін тексеру
бағыттарында да жүргізілуі керек.
Осылайша, тұтас педагогикалық процесте оқу-тәрбие жұмысы нәтижелерін
есептеу мен бағалау мұгалімдер мен оқушылар кызмет-әрекетіндегі
құбылыстардың барлық жағын қамтуы керек.
Мектептерде педагогиқалық қызмет-әрекеттін нәтижелерін есепке алу мен
бағалау мектеп ішіндегі бакылау жүйесіне енгізілген. Мектеп ішіндегі
бақылау-қойылған міндеттерге сәйкес тұтас педагогикалық процеске түзетулер
енгізу максатында оқу-тәрбие процесін жан-жақты зерттеу мен талдау. Мектеп
ішіңдегі бақылау-күрделі де көп жактьі процесс, ол да барлық тұтастықтар
сияқты заңды тәртіп ретінде, бір - бірімен тығыз байланысты және әрқайсысы
белгілі бір қызмет атқаратын бөліктердің тұтастығынан тұрады.
Бақылаудың қорытындысы есепке алу. Есепке алудың бізге белгілі
төрт түрі бар.Алдын-ала есепке алу предварительный учет жаңа материалды
бөлімді, белгілі курсты бастар алдында мұғалім оқушылардың білімін,
дағдысын, іскерлігін анықтап алу үшін жүргізеді. Сыныптан, жеке оқушының
білімін алдын-ала тексеру мұғалімге жұмысын дұрыс жоспарлауға, оқушылардың
білетіндерімен ұштастыруға мүмкіншіліктер береді. Ал оқушыға білгендерін
жаңа материалды қабылдауға жетістіреді, тәжірибе жинақтайды. Ол үшін
мұғалім алдын-ала олардың жұмыстарымен танысады, әңгімелеседі, ата-
аналармен кеңеседі, сол сыныпқа сабақ беретін басқа мұғалімдердің сабағына
қатынасады, бұның пайдасы бірігіп жұмыс істеуге мүмкіншілік береді.
Күнбе-күнгі есепке алу – мұғалім тарапынан күнделікті жүргізіледі. Ол
оқушылардың күн сайын сабаққа әзірленуіне, сергектікке тәрбиелесе, мұғалім
өз жұмысына талаппен қарауға, өзгерістер енгізіп отыруға мүмкіндік береді.
Күнделікті есепке алу бақылау жұмысында жыл бойы үздіксіз жүргізіледі.
Оның маңыздылығы оқушылардың ынтасын көтеріп, білімге деген ниетін,
қажеттілігін туғызады. Әрине ол мұғалім үшін өте қиын жұмыс, бірақ өте
қажет жұмыс болып саналады.
Күнделікті бақылау негізгі есепке алу, оқушылардың оқуға білім алуға
жауапкершілігін қамтамасыз ететін, үнемі оларды еңбек етуге жетелейтін
құрал.
Кезеңдік бақылау периодический учет. Әр тоқсанның соңында ірі
сыныптарда жүргізіледі. Оны кейде семестрлік бақылау деп те атайды. Ол
күнбе-күнгі есептеу негізіне сүйене отырып жүргізіледі.
Қорытынды есепке алу бақылау жұмысында негізгі шешуші рөл атқарады. Ол
орталау, орта мектептерде емтихан түрінде өткізіледі. Мұндағы басты мәселе
жан-жақты, толық тексеру, мұнда оқушы білімін тексеруде кездейсоқтық
болмауға тиіс.
Есепке алу барысында ретсіз күгелектік болмауы керек. Өйткені қандай
еңбекқор оқушы болмасын өз мүмкіншілігінен төмен жауап беруі мүмкін. Кейде
басқадай да кездеседі, орташа оқушылар, алдыңғы дегендерді отырғызып
кететіндері болады. Онымен санаспай болмайды. Сондықтан оқушыларды емтихнда
өзін қалай ұстауы керек екенін, жауапкершілікпен қарауды талап етеді.
Мұғалім оқу жұмысын басқарып, оқушылардың білімді тиянақты қабылдауын,
оны дұрыс ұғып баяндай білуін, дағдысын, іскерлігін, түсінігін
қалыптастырады. Сонымен бірге оқушыны бақылау, олардың сабақты қабылдап
оқығаны қаншалықты түсінгенін, олардың іскерлігінің қаншалықты
қалыптасқанын бағалауда және есепке алуда бір-біріне байланысып, біте
қайнасып жататын бір мәселе мұғалімнің оқушылардың өзін-өзі бақылауын және
өзара бақылауын педагогикалық жолмен дұрыс шешіп, пайдалана білуінің
олардың білімге деген саналы көз-қарасын қалыптастыратын жолдың бірі болып
табылады. Диктант, шығармада жіберілген қателерді талқылау барысында,
оқушыларды мұғалім белсенді араласуға шақырады. Өзара бақылауды жақсарту
үшін жақсы оқитын оқушыларға үлгірімі төмен оқушыларды бекіту, жеке
оқушылардың сынып оқушылары алдында есебі де тыңдалады. Өзара бақылау
оқушылардың үйіне олардың сыныптас жолдастарын жіберіп, олардың сабаққа
әзірленуін, бақылауды қамтамасыз етеді.
Бақылау және өзара бақылау педагогикалық жағынан дұрыс болу үшін, өзін-
өзі бақылаусыз, өзін-өзі тәрбиелеу мүмкін емес. Өзін-өзі бақылау оқушының
өзіне-өзі талап қоя білуіне, өз жұмысын жоспарлай отырып, өзін тексеру
арқылы жетіле түсуіне бірден-бір жолашатын жол.
Оқушылардың өзін-өзі бақылауы әр түрлі түрде көрініс береді. Ауызша
бақылау ережелерді, оқуға берілген тапсырмаларды, белгілі бір кезеңдегі
уақиғалар тізбегін, теоремаларды, формулаларды т.б. тексергенде, жазбаша-
есеп шығару, мысалдарды орындау, жаттығуларды орындағанда, тәжірибе-
лабораториялық жұмыстарды жасалған бұйымдардың сапасын тексергенде
пайдаланылады. Бақылау өте күрделі тексеру, бақылау болғандықтан оны
мұғалім күн ілгері ойланып әзірлейтін болады, сонан соң өзара тексеруге жол
беретін болады. Оқушыға өзін емес басқаны сынау оңайдың оңайы, өзін-өзі
сынау қиын, ал өзін-өзі бақылау элементтері ең қарапайым істерде де кезіге
береді. Ол оқушының үлгірімін есепке алуда да кездеседі.
Оку-тәрбие процесінің нәтижелерін бағалаудағы сабақтың орны. Сабакты
талдау оқу-тәрбие процесінің нәтижелерін бағалауда өте жиі қолданылады.
Сабақта окушылардың да, мұгалімнің де іс-әрекетін бақылап-зерттеуте болады,
ол материалды меңгеруде пайда болатын қиыншылыктардың себебін білуге,
соңдай-ақ оқытудың тәрбиелілік сипатын тексеруге мүмкіндік береді. Тұтастай
оқыту процесінің жетістігі. негізінен, сабактың сапасына байланысты.
Сабакта. орталық нүкте сияқты, педагогтің барлық іс-әрекеті. оның гылыми
дайындыгы, педагогикалық дағдылары, оқушылардың ойлау жүмысын үйымдастыру
кдбілеттілігі шогырланады.
Сабақтың шынайы күндылығы - оның нәтижесі: окушылардың материалды
меңгеруінің дәрежесі. Мұталім сабақта сырттай тиімді тәсілдердің қандайьн
қолданса да, оқушылар тақырыпты меңгермесе, сабақты дұрыс өтті деп айтуға
болмайды. Сабақта окушы тек түсініп кана қоймай, білімнін белгілі бір
мөлшерін меңгеріп, кажетті дағдылар мен біліктерді дамытуы керек.
Сабақтың талдауы белгілі бір сызба арқылы жүргізіледі және ол бақылап-
зерттеудің міндеттеріне кдрай ззгерш отырады. Жалпы түрінде бұл сызба
келесі позицияларды айқындаудан тұрады:
І.Мұғалім белгілеген сабақтың максаты мен міндеттері; оларды орындау
үшін сабактың кандай түрі таңдады.
2.Сабақтың мақсаты мен міндеттеріне сәйкес жұмыстын тәсілдері мен
әдістері қаншалықты терең ойластырып, таңдалып алынды.
З.Оқу процесіне дегең қазіргі заман талаптары дұрыс жүзеге асып жатыр
ма, сабақта оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамыту біртұтастығы орындала
ма.
4.Сабақ ұйымдастырылуы жағынан қаншалықты дұрыс ойластырылып, жүзеге
асырылган (өз уакытында басталуы, жүзеге асырылу уақыты мен материалдың
көлемі жагынан, сабақтағы жұмыс минутының тығыздығы жағынан сабақтың әрбір
құрамдық бөлігінің ойластырылуы.); оқытуда даралық әдіс қолданылган ба,
үлгерімі нашар оқушылармен жұмыс жүргізілді ме.
5.Оқушылардың сабактағы белсенділігі қандай, олардың жана білім алуға
деген ынта-ықыласы бар ма.
б.Сабақтың тәрбиелік, дамытушылық жөне оқыту мақсаттары жүзеге
асырылды ма.
Сабақты түпкілікті, тұрақты критерийлер негізінде абстрактілі талдауға
болмайды. Ең алдымен, әрбір сабақта жұмыстың барлық тәсілдері мен әдістерін
іздеу қажет Сабаққа талдау жасағанда келесі нақты жағдайларды ескеру керек:
І. Такырыптың ерекшеліктері. Кейбір сабақтарда көрнекілік және
техникалық қүралдарды қолданудың, оқушыларды тақтага шығарудың, кітаппен
жұмыстын қажеті болмауы мүмкін.
2. Мектеп мүмкіндіктері, бөлмелердің, техникалық және көрнекі
құралдардың, кітапханадагы қажетті кітаптардың, мектеп маңындағы алаңдардың
болу-болмауы. Сабақты талдағанда мұғалімнің материалды терең оқып-білу үшін
барлық қажетті заттарды қолдаңданғанына көңіл бөлу керек, алайда, сонымен
қатар, нақты орындалатын талаптар кою керек.
З. Сынып құрамы, оқушылардың дамуы мен қабілеттілігінің деңгейі. Сабақ
туралы пікір окушылардың жауабы, бақылау жұмыстары, сыныптың дайындыгы
негізінде құралатыны белгілі.
4. Мұғалімнін даралығы, оның жұмыс стажы, дайындық деңгейі, мінез-
құлқының ерекшеліктері, денсаулық жағдайы, жұмыстың бұрынгы нәтижелері.
Сабақтың талдауын сыртқы сараптамалық бағалаудың түрі ретінде
қарастыруға болады. Сыртқы сараптамалық бағалау-бағалайтын құбылысын жақсы
білетін және оган дұрыс, объективті баға бере алатын адамдар-сарапшылар
пікіріне сүйенетін зерттеу әдісі. Сондық тан сабақ талдауын мектеп
басшылығының өкілдері немесе тәжірибелі әріптес-ұстаздар жүргізеді.
Сабақты талдау нәтижелерін зерттеу тәртібі баспада бірнеше рет
басылған. Ең орынды және дұрысы келесі сызба: педагог, өз пікірінше, неге
жете алды, неге жете алмады деген сияқты өз сабағы туралы әңгімелейді;
содан кейін барып сарапшы (жетекші) сабактың дұрыс деген жақтарын ашады;
осыдан кейін гана дүрыс емес жақтарына талдау жасау керек; ең соңында
сәтсіздіктерді қалай жеңу керектігі туралы ұсыныстар жасалады; талдау
соңында педагогке өз пікірін білдіру үшін сөз беріледі, шығармашылық ғылыми
айтыс, әңгіме жүргізіледі.Тәрбиелік жұмыстың нәтижелерін есептеу
оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуын, сондай-ақ жеке тұлғасынын даму
деңгейін бағаламай толық бола алмайды. Бұл бағалауды психологиялык бақылау
мен диагностика барысында мектеп психологі жүргізеді.
1.2. Оқу-тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық
диагностикалаудың әдістері мен тәсілдері
Оқыту мен тәрбие нәтижелерін есептеу мен бағалау тұтас педагогикалық
процестің маңызды компоненті болып табылады. Ол әрдайым мұғалімнің
назарында болады, педагогикалық процестің тиімділігі мен нәтижелелілігін
көрсетеді. Сондақтан, жалпы оқыту процесіндегі оқушылардың білім, білік
және дағдыларын тексеру мен бағалаудың қандай орын алатынын, онда оқыту,
дамыту және тәрбие үшін кандай потенциалды мүмкіндіктер барын, бұл
мүмкіндіктерді оқу іс-әрекетін белсендіру үшін қалай дамытып, пайдалану
керектігін, оқыту жемісті болу үшін нәтижесіне не ықпал ететінін қарастыру
қажет.
Оқыту нәтижесін тексерудің мәні- оқушылардың белгілі бір бағдарлама,
пән бойынша білім беру стандартына сай білімді меңгеру деңгейін анықтау.
Алайда, казіргі педагогикада тұтас педагогикалық процесті тексеру мен
бақылау ұғымдарының ауқымы айтарлықтай кең.
Оқытуды бақылау дегеніміз, бір жағынан, мұгалімдер мен мектептердің
жұмыстарын тексерудің әкімшілік-ресми тәртібі, нәтижелерін басқару
шешімдерін қабылдау үшін қызмет ету. Ал екінші жагынан, оқытуды бақылау
дегеніміз - мұғалімнің оқушылар білімін тексеруі мен бағалауы. Отандық
ғылымда "педагогикалық диагностика" атауының қолдану аясы тар және көбінесе
тәрбие саласында көбірек қолданылады, онда ол тәрбиелілік денгейдің өлшемі
мен талдауын білдіріп, психодиагностикаға жақындай түседі.
Мектеп ішіндегі бақылау жүйесі белгілі бір дидактикалық талаптарға
негізделеді. Бақылаудың мазмұны мен әдістеріне деген бұл талаптар
үйлесімді, баскару кызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жағдайларды
анықтайды. Кәзіргі зерттеушілер бақылауға келесідегідей дидактикалық
талаптар қояды:
І. Бақылау мазмұнының бағдарламалық талаптарға сәйкес болуы. Егер
талаптар төмен болса, білім беру деңгейі де төмендейді; ал талаптар жоғары
болған жағдайда окушыларға шамадан тыс салмақ түседі.
2.Алынған ақпарат мазмұныныц объективтілігі мен анықтығы.
З.Оқушылар дайындығынын негізгі элементтеріне талдау жасау қажеттігі.
4.Бақылау шапшаңдығы. жүйелілігі мен жариялылығы.
З.Бақылаудың даралық және ұжымдык формаларын үйлестіру.
Алынған ақпарат көлемі бойынша бақылаудың келесі түрлерін ажыратуға
болады;
а) жаппай бақылау, мұғалім мен оқушының жұмысы жүйесінің негізгі
компоненттері зерттелінеді;
ә) тақырыптық бақылау, кез келген процестің бөлігі болып келетін
мәселенің талдауымен байланысты
Мектеп ішіндегі бақылаудың белгілі бір формалары бар және ол тиісті
әдістер аркылы жүзеге асырылады. Бақылау әдістері мен формаларының алуан
түрлілігі онын объективтілігін арттырып. әрбір мүғалім меп түтас
педагогикалык ұжымның іс-әрекетінің ұжымдык багалауы үшін жагдай жасайды.
Бакылаудың әрбір формасының максаты болуы керек, ол оқу-тәрбие жұмысының
әртүрлі кезеңінде пайда болуы мүмкін қиыншылықтардың алдын алуға жағдай
жасауы қерек.
Бақылаудың үш түрі бар:
І. Алдын-ала бақылау: сабак өткізу үшін әзірленген жоспарлар.
материалдармен танысу: түсіндіру. Бекіту әдістері мен формалары туралы,
оқушылардың өзіндік жұмысының тәсілдері туралы әңгіме жүргізу.
2. Күнделікті бақылау: сабақты немесе сабақтардың өтуін бақылау,
окушылардың білімдері мен дағдыларын тексеру, оқушылар жұмысын қарап шығу;
З. Қорытынды бақылау: белгілі бір уақыт аралығындағы мұғалімнің
окушыларды оқыту мен тәрбиелеу жұмысының нәтижелерін зерттеу. Журналдар,
мәлімет тізімдерді тексеріп, бақылау жұмыстары, сұрақ-жауап өткізу.
Мектеп ішіндегі бакылау жұйесінде педагогикалық процестің жай-күйін
зерттеу келесі мәселелерді тексеруді керек етеді: мектеп жасындағы
балалардың барлығына толық білім беру туралы белгіленген талаптарды
орындау: мемлекеттік оку багдарламаларын толық көлемде орыңдау, оқушылардың
білім, білік және дағдыларының деңгейі (тексеру жұмыстары негізінде
анықталады); оқушылардың тәрбиелілік деңгейі.
Аталып кеткен кортындыға байланысты мектеп құжаттамасын жүргізу,
оқытудың тәрбиелік сипатының болуы, сабақтар мен сабақтан тыс жұмыстардың
сапасы, барлық оқушылардың үйлесімді ақыл-ой және жекелік дамуын камтамасыз
ететін окыту ироцесінің даралануы (мектеп психологінің катысуымен
жургізіледі) тексеріледі.
Оқушылардың білім, білік және дағдыларын тексерудің негізгі әдістері.
Оқыту процесінің құрамды бөлігінің бірі болып келген оқушылардың білім,
білік және дағдыларын тексерудің мақсаты оқушылардың оқу жұмысын бақылау
мен олардың үлгерімін есептеу. Мұғалімге окушылардың білім, білік және
дағдыны толық және сапалы түрде меңгеруі аз. Оқушылардың білімдеріндегі
кемшіліктерді анықтап, мүғалім оны жоюға тырысады, оқушыларға ақыл-ой және
практикалык жұмыс тәсілдерін үйретеді. Білім сапасына ерекше мән беріледі,
ол мына қасиеттермен сипатталады: білімнің толықтығы мен ғылымилығы
-белгілі бір оку пәнінің мектеп багдарламасына сәйкес өзегі болатын негізгі
мағлұматтар, түсініктер мен ұғымдар, ережелер, заңдар, теориялар:
білімдерді меңгеру саналылығы - оқушының ғылыми заңдар негізінде
фактілерді, кұбылыстарды, материалдық әлем заттарын түсіндіре алуы,
білімдерді ұқсас жағдайларда қолдана алу және білімдер мен іс-әрекет әдіс-
тәсілдерін жаңа жағдайларға көшіре алуы; білімдер жүйелілігі-жаңа
түсініктер мен ұғымдардын оқушы санасындағы бұдан
бұрын игерген білімдермен тығыз байланысы; беріктік -
жинақталған білім саны мен іс-әрекет әдіс-тәсілдерінін
оқушы есінде сақталуы.
Окушылардың оқуға қатынасы, дербестік, еңбекқорлык, ынталылық,
берілген тапсырманы дер кезінде орындау мен оның сапасына деген
жауапкершілік сияқты оқушы жеке тұлғасының басты қасиеттерінің қалыптасуы
оқушылардың білімін тексеру мен бағалау қалай жүргізілгеніне байланысты.
Осылайша, тексеруге тек бақылаушылық қана емес, сонымен қатар, тәрбиелілік
пен дамытушылық қызметтері де тән.
Окушылар білімінің, білік және дағдалырының сапасын бақылау келесі
элементтерден тұрады:
- білімді қабылдау, мәнін түсіну жөне есте сактау деңгеңінде тексеру,
яғни оқушының сабақта мұгалімнен және өздігінен оқулықты окығанынан алған
білім санын еске түсіре алуын тексеру (бүл көбінесе теориялык метариалды
тексеруге катысты);
- білімдерді ұқсас жағдайда қолдану деңгейінде, яғни үлгі бойынша
тексеру:
- білімдерді ойлаудың кейбір дәстүрлі емес элементтерін керсетуді
талап ететін жаңа жағдайда қолдану деңгейінде тексеру.
Оқушылардың білімінің, білік және дағдаларының сапасын бақылау келесі
мақсат пен міндеттер арқылы анықталады:
1. Оқушылардың белгілі бір пән бойынша білімдерінің шынайы жай-күйі
және бұл білімдердің лайықты мемлекет бағдарламаларының талаптарына сай
болуы.
2.Тәжірибелік білік пен дағдыларды ұқсас және жаңа жағдайлар
деңгейінде игеру дәрежесі.
З. Бүкіл сыныптың немесе жеке бір окушы білімінің нашар болуының
себебі.
Процесс ретінде білім, білік және дағдыларды бағалау жеке оқушыны
бақылау (тексеру) барысында жүзеге асырылады. Бағалаудың шартты көрінісі
баға, ол көбінесе балл түрінде болады. Отандық дидактикада бағаның 4 балдық
жүйесі калыптаскан: "5" - толык меңгерген (өте жақсы); 4-жеткілікті
меңгерген (қанағаттанарлық): "2"-мүлдем мецғермеген (өте нашар).
БІлім сапасының сандық көрсеткіші мына формула бойынша анықталады:
к=Zп, Z — "4" және "5" бағалары бар оқушылар саны," п-окушыларлың жалпы
саны.
Үлгерім бағасын окыту сапасс мен окушылардың танымдық белсенділігінен
бөліп қарауға болмайды Оқушыларлын окып жаткан материалды меңгеру
дәрежесіне объективті және әділ баға берудің маңызы зор болғанымен,
койылатын бағаны окушыларды оку іс-әрекетіне мәжбүр ету амалына айналдыруға
болмайды.
Бакылау әдістері - оқытудың жетістігі, оқу процесінің тиімділігі
туралы мағлұмат алу мақсатында оқыту процесінде карама-қарсы байланысты
қамтамасыз ететін мұғалім мен окушылардың бірізді, өзара байланысты
диагностикалық қызметеріній жүйесі.
Бақылау әдістері оқыту процесі туралы жүйелі, толық, нақты және
жылдам ақпарат алуды қамтамасыз етулері керек. Бакылаудың мынандай әдістері
бар: ауызша бақылау әдістері, жазбаша бақылау әдістері, тәжірибелік
бакылау әдістері, дидактикалык тесттер, бақылап-зерттеу. Кейбір
зерттеушілер нәтижелерді зерттеудің басқа да әдістерін ұсынады.
Ауызша бакылау әдістері дегеніміз - сұқбат, оқушы әңгімесі,
түсіндірме, тексті оку, технологиялық карталар, сызбалар, тәжірибе туралы
хабарлар.
Ауызша бакылаудың негізін оқушының монологиялық жауабы (қорытынды
бақылауда бұл толығырақ, жүйелі баяндама) немесе мұгалім сүрақ қойып,
окушыдан жауап алатын сұрақ-жауап формасы-сұқбат құрайды. Ауызша бақылау әр
сабақ сайын жеке-дара, жаппай немесе құрастырылған формада жүргізіледі.
Оқушылардан жеке-дара сұрақ-жауап алу мұғалімге меңгеру деңгейі туралы
толығырақ және нактырақ мәлімет алуға мүмкіндік береді, бірақ екінші
жағынан, ол басқа окушыларды сабақта әрекетсіз калдырады.
Жаппай сұрақ-жауап алу барлық окушыларды бірдеп қамтыса да олардың
білімді меңгергені туралы үстіртін мағлұмат береді. Оқытудың белгілі бір
уақыт аралығындағы білімді тексерудің ең тиімді де толық түрі сынақ (зачет)
пен емтихан болып табылады.
Жазбаша бакылау әдісі (бақылау жұмысы, мазмұндама, шығарма, диктант,
реферат) білімді меңгердің терең ірі жан-жақты тексеруін камтамасыз етеді,
өйткені ол оқушының білімі мен білігінің тұтас жиынтығын талап етеді.
Жазбаша жұмыста оқушы теориялық білімін де. оларды нақты бір міндеттер мен
мәселелерді шешуде қолдана алуын да көрсетуі керек. Сонымен катар, бұл әдіс
арқылы оқушының жазба тілін игеру дәрежесі, мәтінді мәселеге сай, қисынды
етіп сөйлем құрап, баяндай алуы, шығармаға, экспериментке, мәселеге баға
бере алуы көрінеді.
Тәжірибелік бақылау әдістері көбінесе кәсіптік мектептерде
(техникалык, медициналық. педагогикалык білім беретін) колданылады, өйткені
бұл әдіс негізінде оқушылар лабораториялық сынақтар жүргізеді, бұйымдар
жасайды, аппарат монтаждайды.
Дидактикалық тестер оқыту нәтижелерді тексерудің ең жаңа әдісі (амалы)
болып табылады. Дидактикалық тест дегеніміз-белгілі бір материал бойынша
оқушылардың оны меңгеру дәрежесін анықтайтын стандартты сұрақтар жиынтығы.
Тестердің артықшылығы оның объективтілігінде, яғни білімді тексеру мен
бағалаудың мүғалімге байланысты еместігінде. Тестердің төрт түрі бар:
- Окушының есте сақтау мен еске түсіру керек фактілерді, ұғымдарды.
заңдарды, теорияларды, барлық мәліметтерді білетінін тексеру, яғни бұл
жағдайда репродукіивті жауаптар талап етіледі.
- Алынған білімдер негізінде ойлау қызметін орындай алуын тексеру., --
бұл, негізінде типтік міндеттерді шеше алу.
- Өткен тақырыптарға өзіндік сын баға бере алуы.
- Білімдерді алынған мәліметтер негізінде жаңа нақты жағдайларда
қолдана білуі.
Бақылау мен тексеру оқушының артта қалуының себептерін ашуға
мүмкіндік береді. Окушыпың артта қалу себептерінің үш тобын ажыратуға
болады:
1) Әлеуметтік-экономикалық - жанұя әлауқатының нашар болуы, жанұядағы
жалпы бейберекет ахуал, араққұмарлык, ата-ананың педагогикалық
сауатсыздығы. Қоғамның жалпы жай-күйі де балаларға әсер етеді, бірақ ең
бастысы-жанұя өміріндегі кемшіліктер.
2) Биопсихикалық сипаттағы себептер - мұрагерлік ерекшеліктер,
қабілеттілік, мінез-құлык белгілері. Алғышарттардың ата-ана арқылы
берілетінін, ал қабілеттілік, әуестік, мінез-құлықтың осы алғышарттар
негізінде өмір жолында дамитынын ескеру керек. Дені сау болып туған
балалардың бәрінің әлеуметтік, жанұялык ортаға және тәрбиеге байланысты
даму мүмкіндіктері бірдей екені дәлелденген.
3) Педагогикалық себептер. Педагогикалық салақтық көбінесе
қателіктердің, мектеп жұмысының төмен деңгейінің нәтижесі болып табылады.
Оқыту, мұғалім жұмысы - окушы дамуындағы шешуші фактор. Педагогтің өрескел
қателігі оқушының оқыту процесінде алынған және кейде тіпті арнайы
психотерапиялық көмек керек ететін психикалық дамуына әсер етеді.
Алайда, бұл оқудағы сәтсіздіктің жалғыз себептері емес, оның басқа да
себептері бар, мысалы, оқытудың қатал да бірбеткей жүйесі, оқытудың
әдістері мен формаларындағы біркелкілік пен стереотиптілік, эмоциялардың
бағаланбауы, оқытудың мақсатын айқындай алмау және нәтижелерді бакылаудың
тиімді жолының болмауы, оқушылардың дамуын ескермеу, үстіртін сабақ
жүргізу. Осылайша мұғалімнің дидактикалық, психологиялык, әдістемелік
жағынан жете білмеушілігі окудағы сәтсіздіктерге әкеледі.
Үлгермеушіліктің дидактикалық себептерін жоюдың да амал-тәсілдері бар:
а) Педагогикалык алдын алу-орынды педагогиқалык жүйелер іздеу, соның
ішінде, оқытудың белсенді әдістері мен формаларьн, жаңа педагогикалық
технологияларды, компьютеризацияны, т.б. қолдану.
ә) Педагогикалық диагностика, оқыту нәтижелерін жүйелі бақылау мен
бағалау, киыншылықтарды дер кезінде айқындау ретінде.
б) Педагогикалық терапия - оқудағы артта қалушылықты жоюдың шаралары.
в) Тәрбиелік ықпал ету - жеке -дара жоспарлы тәрбиелік жұмыс.
Артта қалушылық-дидактикалық, әдістемелік, психологиялық, медициналық
және әлеуметтік-педагогикалық аспектісі бар күрделі мәселе екенін айта
кеткен жөн. Сондықтан оны шешу де күрделі болу керек.
Көптеген педагогтар оқушыны окушы білімін бағалау процесіне катысты
белсенді орынға қоятын әдістерді қолданады. Білім, білік және дағдыны
бағалаудың, бақылаудын стандарттан тыс формалары қолданылады: өзін- өзі
бағалау, бірін- бірі бағалау. Өзін - өзі бағалауда оқушы өз еңбегін өз
бетінше тексеріп, бағалайды, бірін- бірі бағалауда - сыныптастар бір-
бірінің жұмыстарын тексеріп, баға кояды.
Тексеру әдістерін таңдау тексерушінің өз алдына койған мақсаттары және
міндеттерімен анықталады. Оқу жұмысы жүйесінде қажетті жүйелілік пен
окушылардың үлгерімі сапасын терең бақылауды қамтамасыз ету үшін білімдерді
тексеру мен бағалаудың жоғарыда келтірілген әдістерінің барлығы да
колданылуы керек
Тәрбис жұмысының нәтижесін қағалау. Тәрбиелік жүйені кәсіби
ұйымдастырудың құрамында, міндетті түрде, педагогикалық талдау компоненті
болуы керек, бұл талдау негізінде педагогтар тәрбие барысының дұрыстығын,
оның белгілі дәрежеде жемісті екенін біле алады, ұйымдастыру шараларын
жетілдіріп, немесе оған уакытқа, балалар жасына, оқиғалар мен жағдайларға
байланысты түзетулер енгізе алады. Педагогикалық талдау-тәрбиенің мәндік
элементтерін бағалап талдау.
Тәрбиелік процесті бақылау, ең алдымен, оқу процесінің барысында
жүзеге асырылады, өйткені негізгі тәрбие жұмысы сабақ үстінде жүргізіледі.
Тәрбиелік процесті бақылауда сынып жетекшісінің сабақтан тыс жұмысын,
балалардың қоғамдық ұйымдарының, клубтардың, үйірмелердің, секциялардың іс-
әрекетін, сондай-ак, осы жұмыстың жалпы нәтижелерін зерттеу ерекше орын
алады.
Тәрбиелік процесті багалау үшін көптеген бағалау сипаттамалары бар
бала тәрбиелілігінің негізгі ұғымдары енгізіледі. Оқушы тәрбиелілігі-оның
жекелік дамуының педагогтар қойған максатқа сәйкес келу дәрежесі.
Тәрбиелік процестің нәтижелілігін анықтау -оқушылардың тәрбиелілік деңгейіп
айқындау деген сөз.
Тәрбие жұмысын бағалаудың объективтілігіне тәрбиелілік критерийлерін
анықтау арқылы жетуге болады. Бұл критерилерді екі үлкен топқа бөлуге
болады, оның біріншісі жалпы жеке тұлғалық сипаттаманы айқындаумен
байланысты болса, екіншісі жекелеген белгілер мен қасиеттердің
қалыптасуымен, тәрбиелік ыкпал етудің белгілі бір әдістерін колданумен
байланысты аралық, жиі-жиі нәтижелерді тексеруге қатысты.
Аралық немесе қорытынды кезеңдегі тәрбиелік процестің қорытындысы мен
нәтижесін талдау үшін қолданылатын бірінші топтың критерийлері негізінде
жеке тұлғага деген жалпы талаптар болуы мүмкін. Бүл талаптарды қоғам дамуы
процесінде өзгеріп отыратын әлеуметтік тапсырыс анықтайды.
Екінші топ критерийлерін келесі топтарға бөлуге болады:
а) Тәрбие нәтижелерінің сыртқы формада-пайымдауларда, бағаларда,
әрекеттерде көрініс табуымен байланысты критерийлер.
ә) Тәрбиешінің көзінен таса құбылыстармен, яғни сөзіңде, қылықтарында,
іс-әрекеттеріндегі сыртқы керіністерімен сәйкес келмейтін адамның себеп-
салдарларымен, ішкі ұстанымымен байланысты критерийлер.
Кәсіби педагогикалық іс-әрекет жемісі, немесе оның нәтижесі балалардың
тәрбиелілігі болып табылады. Балалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz