Бірінші сынып математикасында дамыта оқытудың теориялық негіздері
КІРІСПЕ 3
1 БІРІНШІ СЫНЫП МАТЕМАТИКАСЫНДА ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 8
1 сынып оқушыларын оқытуда дамыта оқытудың ерекшелігі 8
1.2 Есеп шығаруға үйретудің дамытыла жүргізілуі және сабақтың жоспарлары 13
1.3 1 сыныптағы математика сабағындағы он көлеміндегі сандарды дамыта оқыту 43
2 БІРІНШІ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКАНЫ ДАМЫТА ОҚЫТУДЫ 50
ІСКЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ 50
2.1 Бастауыш сынып математикасындағы дамыта оқытудағы сабақтастық 50
2.2 1 сынып математика оқулығына талдау жасау 53
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
1 БІРІНШІ СЫНЫП МАТЕМАТИКАСЫНДА ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 8
1 сынып оқушыларын оқытуда дамыта оқытудың ерекшелігі 8
1.2 Есеп шығаруға үйретудің дамытыла жүргізілуі және сабақтың жоспарлары 13
1.3 1 сыныптағы математика сабағындағы он көлеміндегі сандарды дамыта оқыту 43
2 БІРІНШІ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКАНЫ ДАМЫТА ОҚЫТУДЫ 50
ІСКЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ 50
2.1 Бастауыш сынып математикасындағы дамыта оқытудағы сабақтастық 50
2.2 1 сынып математика оқулығына талдау жасау 53
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында білім беру саласындағы мемлекеттің, саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы сипатын арттыру, білім беру жүйесін ақпараттандыру мәселелері айқындалды.Осы мәселелер Еліміз Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2030» атты Қазақстан халқына жолдауында басым міндеттер қатарына қойылған.
Еліміздің соңғы 10 жыл ішінде қоғамды демократияландыру және ізгілендіру саласында жүргізілген біршама реформалар, экономикалық өзгерістер жалпы бастауыш сынып оқушылары білім беретін мектептегі оқу процесін оқушының қабілеті мен қызығушылығына сәйкес дербестендіру қажеттілігін алға қойып отыр.
Бұл міндеттерді жүзеге асырудың бір жолы - дидактиканың әртүрлі ұтымды әдіс-тәсілдерін пайдалану есебінен мектеп оқушылардың ой өрісінің даму деңгейін көтерудің, олардың ғылыми танымдық іс-әрекеттерін белсендірудің, оқуға, білім алуға ынталандырудың тиімді әдістемесін жасау болып табылады. Осындай өзекті мәселелер қатарына мектепте математиканы оқыту процесінде түрлі формадағы және мазмұндағы шығармашылық есептерді жүйелі түрде, әрі ұдайы орындау арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын және дамыта оқыту технологиясы арқылы қалыптастыру мен дамытуды қоюға болады [1, 40 б].
Оқушыларды дамыта оқыту проблемасы бойынша жүргізілген талдау нәтижесі психология, педагогика, дидактика ғылымдарында дамытуды анықтауда бірізділікті жоқ екенін көрсетеді. Дамытушылықты ғылыми категория ретінде қалыптастырып, ғылыми зертеушілер оны әртүрлі аспектілерде - биологиялық, психологиялық, әлеуметтік тұрғыдан зерттеген.
Математиканы оқытуда, біздіңше, дамыта оқытуды қалыптастыру мен дамыту жолдарын анықтаудың негізі ретінде оқушының жеке басының іс-әрекеттін қасиетіне деген қызығушылықтың ыңғайынан алған абзал.
Дамыта оқыту - оқушылардың танымдық сұранысының объективті көрінісі ретінде, яғни олардың шығармашылық есептерді орындауда білімі, біліктілік және машақтарға ие болуларына бағытталған қауырт оқу танымдық іс-әрекеті ретінде көрінеді. Осындай іс-әрекетті басқаратын, қарастырылып отырған математикалық жағдайдың (ол әртүрлі есеп, тапсырмалар, проблемалық мәселелер болуы мүмкін) шешімін табуда оқушының іс-әрекетінің шығармашылық сипатында өрбуіне жетелейтін әдістемені жасау қажеттілігінен туып отыр.
Бастауыш мектепте дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.В. Занков, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, В.В. Репкин, В.А. Левин) жоспарлап ұсынған.
Осы айтылғандардың бәрі мектепте математиканы оқыту процесінде шығармашылық және логикалық есептерді біртұтас және жүйелі пайдалану арқылы оқушылардың дамыта оқытуында дамыту әдістемесін құрудың көкейтесті екенін көрсетеді.
Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі кезде әлеуметтік – экономикалық дамудың оқу - тәрбие жұмысының жаңару заманында ағарту саласының бастауыш сыныптағы тәрбиелеу, білім беру буынында шешуін күткен мәселелер тұр.
Сондықтан мектептегі оқу үрдісі оқушылардың жеке басын дамыту, техникалық дамуын, ішкі потенцалын анықтап, жан-жақты зерттеу негізінде оқу-тәрбие жұмысын оқушылардың тез арада дамуына бағыттау.
Сонымен зерттеу өзекті сипат береді. «1-сыныптың математика сабақтарында оқушыларды дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру», деп аталады.
Зерттеу мақсаты: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру үшін сабақтар ұйымдастыру. Оқушылардың таным қызығушылығын қалыптастыру үшін қызмет ететін барлық әдіс тәсілдерді қолдану. Оқыту тәсілдерін қолдану жолмен жүзеге асыру. Оқушылардың қызығушылығын әр түрлі ұлттық ойын, ертегінің көмегімен арттыру. Математиканы оқытудың негізгі мақсаттары жалпы білім беру, тәрбиелік және практикалық болып саналады. Оқушылардың математикалық ойлануын дамыту, математикалық мәдениетке тәрбиелеу; оқушылардың математикаға деген ықыласының тиянақты болуын қамтамасыз ету.
Зерттеу объектісі: 1-сыныптың математика сабақтарындағы оқыту процесі.
Зерттеу пәні: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру жолдары.
Зерттеу болжамы: Алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс тәжірибелерін басшылыққа алып, оқушылардың ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қалыптастыруға болады.
Зерттеу міндеттері:
- 1-сынып оқушыларын математика сабақтарында дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру мәселелрінің теориялық негіздерін қарастыру.
- 1-сынып оқушыларының таным қызығушылығын жетілдірудегі әр түрлі көрнекілік материалдарының мүмкіндіктерін анықтау.
-оқушылардың таным қызығушылық ерекшеліктерін дамыту сабақтарын ұйымдастырудың тиімді жолдары мен әдістерін айқындау.
- бастауыш сынып топтарының оқу тәрбие үрдісіне дамыту сабақтарын енгізу және оның талдау, жинақтау.
Зерттеу әдістері:
1. 1 сынып оқушысына білім беру мен оны дамытудың әдістемелік принципі - оқу таным қызығушылығын басымдықта игере отырып, тек соның негізінде ғана ғылыми білімдер жүйесін меңгері деп дәлелдейді (В.В. Давыдов, В.Д. Эльконин, Н.Ф. Толызина, В.А. Беликов, Т.В. Репина, т.б). Әрекет субъектінің дүниені өзгертуге, рухани немесе материалдық
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында білім беру саласындағы мемлекеттің, саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы сипатын арттыру, білім беру жүйесін ақпараттандыру мәселелері айқындалды.Осы мәселелер Еліміз Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2030» атты Қазақстан халқына жолдауында басым міндеттер қатарына қойылған.
Еліміздің соңғы 10 жыл ішінде қоғамды демократияландыру және ізгілендіру саласында жүргізілген біршама реформалар, экономикалық өзгерістер жалпы бастауыш сынып оқушылары білім беретін мектептегі оқу процесін оқушының қабілеті мен қызығушылығына сәйкес дербестендіру қажеттілігін алға қойып отыр.
Бұл міндеттерді жүзеге асырудың бір жолы - дидактиканың әртүрлі ұтымды әдіс-тәсілдерін пайдалану есебінен мектеп оқушылардың ой өрісінің даму деңгейін көтерудің, олардың ғылыми танымдық іс-әрекеттерін белсендірудің, оқуға, білім алуға ынталандырудың тиімді әдістемесін жасау болып табылады. Осындай өзекті мәселелер қатарына мектепте математиканы оқыту процесінде түрлі формадағы және мазмұндағы шығармашылық есептерді жүйелі түрде, әрі ұдайы орындау арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын және дамыта оқыту технологиясы арқылы қалыптастыру мен дамытуды қоюға болады [1, 40 б].
Оқушыларды дамыта оқыту проблемасы бойынша жүргізілген талдау нәтижесі психология, педагогика, дидактика ғылымдарында дамытуды анықтауда бірізділікті жоқ екенін көрсетеді. Дамытушылықты ғылыми категория ретінде қалыптастырып, ғылыми зертеушілер оны әртүрлі аспектілерде - биологиялық, психологиялық, әлеуметтік тұрғыдан зерттеген.
Математиканы оқытуда, біздіңше, дамыта оқытуды қалыптастыру мен дамыту жолдарын анықтаудың негізі ретінде оқушының жеке басының іс-әрекеттін қасиетіне деген қызығушылықтың ыңғайынан алған абзал.
Дамыта оқыту - оқушылардың танымдық сұранысының объективті көрінісі ретінде, яғни олардың шығармашылық есептерді орындауда білімі, біліктілік және машақтарға ие болуларына бағытталған қауырт оқу танымдық іс-әрекеті ретінде көрінеді. Осындай іс-әрекетті басқаратын, қарастырылып отырған математикалық жағдайдың (ол әртүрлі есеп, тапсырмалар, проблемалық мәселелер болуы мүмкін) шешімін табуда оқушының іс-әрекетінің шығармашылық сипатында өрбуіне жетелейтін әдістемені жасау қажеттілігінен туып отыр.
Бастауыш мектепте дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.В. Занков, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, В.В. Репкин, В.А. Левин) жоспарлап ұсынған.
Осы айтылғандардың бәрі мектепте математиканы оқыту процесінде шығармашылық және логикалық есептерді біртұтас және жүйелі пайдалану арқылы оқушылардың дамыта оқытуында дамыту әдістемесін құрудың көкейтесті екенін көрсетеді.
Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі кезде әлеуметтік – экономикалық дамудың оқу - тәрбие жұмысының жаңару заманында ағарту саласының бастауыш сыныптағы тәрбиелеу, білім беру буынында шешуін күткен мәселелер тұр.
Сондықтан мектептегі оқу үрдісі оқушылардың жеке басын дамыту, техникалық дамуын, ішкі потенцалын анықтап, жан-жақты зерттеу негізінде оқу-тәрбие жұмысын оқушылардың тез арада дамуына бағыттау.
Сонымен зерттеу өзекті сипат береді. «1-сыныптың математика сабақтарында оқушыларды дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру», деп аталады.
Зерттеу мақсаты: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру үшін сабақтар ұйымдастыру. Оқушылардың таным қызығушылығын қалыптастыру үшін қызмет ететін барлық әдіс тәсілдерді қолдану. Оқыту тәсілдерін қолдану жолмен жүзеге асыру. Оқушылардың қызығушылығын әр түрлі ұлттық ойын, ертегінің көмегімен арттыру. Математиканы оқытудың негізгі мақсаттары жалпы білім беру, тәрбиелік және практикалық болып саналады. Оқушылардың математикалық ойлануын дамыту, математикалық мәдениетке тәрбиелеу; оқушылардың математикаға деген ықыласының тиянақты болуын қамтамасыз ету.
Зерттеу объектісі: 1-сыныптың математика сабақтарындағы оқыту процесі.
Зерттеу пәні: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру жолдары.
Зерттеу болжамы: Алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс тәжірибелерін басшылыққа алып, оқушылардың ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қалыптастыруға болады.
Зерттеу міндеттері:
- 1-сынып оқушыларын математика сабақтарында дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру мәселелрінің теориялық негіздерін қарастыру.
- 1-сынып оқушыларының таным қызығушылығын жетілдірудегі әр түрлі көрнекілік материалдарының мүмкіндіктерін анықтау.
-оқушылардың таным қызығушылық ерекшеліктерін дамыту сабақтарын ұйымдастырудың тиімді жолдары мен әдістерін айқындау.
- бастауыш сынып топтарының оқу тәрбие үрдісіне дамыту сабақтарын енгізу және оның талдау, жинақтау.
Зерттеу әдістері:
1. 1 сынып оқушысына білім беру мен оны дамытудың әдістемелік принципі - оқу таным қызығушылығын басымдықта игере отырып, тек соның негізінде ғана ғылыми білімдер жүйесін меңгері деп дәлелдейді (В.В. Давыдов, В.Д. Эльконин, Н.Ф. Толызина, В.А. Беликов, Т.В. Репина, т.б). Әрекет субъектінің дүниені өзгертуге, рухани немесе материалдық
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасы Президентi Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. 18 ақпан 2005 жыл, Астана қаласы.
2. Қазақстан Республикасында гуманитарлық бiлiм беру тұжырымдамасы.- Алматы, Қазақстан, 1994.-40 б.
3. Қоқымбаева Т.И. Халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының танымдық белсендiлiгiн дамыту: пед. ғыл. канд... дисс. автореф. - Қараганды, 2000.-28 б.
4. Коменский Я.А. Великая дидактика. Избр. пед. соч., 1955.
5. Пестолоции К.Г. Избр. педагогическ. пронэв. том 2.- М.: Педагогика, 1981.
6. Ушинский К.Д. Балаларды тәрбиелеу және оқыту жөнiндегi таңдамалы пiкiрлер. - Алматы, 1951.
7. Каиров И.А. Педагогическая энциклопедия Том З. – «Советская энциклопедия».- с. 485.
8. Бабанский Ю.К. Интенсификация процесса обучения. - М., 1997.- 264 с.
9. Скаткин М.Н. Методология и методика педагогических исследований. М.: Педагогика, 1987.
10. Мубараков А.М. Научно-методические основы преемственности обучения математике в системе непрерывного образования. дис.док. пед.наук.- Алматы, 2003.
11. Оспанов Т.Қ., Қайыңбаев Ж.Т. Математика бағдарламалары (1-4 сыныптар). - Алматы. РОНД, 2003. -32 б.
12. Устемиров К. Теоретические основы преемственности содержания технологического и начального профессионального образования учащихся молодежи. Дис.док.. пед. наук.13.00.01. Алматы, 2003.
13. Кустов Ю.А. Преемственность в обучении (школа- вуз- производство). Обзорная информация.-М., 1978,- С.10-21.
14. Батышев С.Я. Научная организация учебно-воспитательного процесса. М.: 1975.
15. «Мұғалiм беделiн көтермей, бiлiм сапасы артпайды» дөңгелек‚ басындағы әңгiме. «Егемен Қазақстан» 30 сәуiр, 2004.
16. Жарасова Г.С. Математика оқулығын және сабақтастық принципi // Вестник Павлодарского государственного университета им. С. Торай ғырова.-1999. - 1. с. 10-17.
17. Гаврина С.Е., Кутявина Н.Л. «Учимся решать задачи.» для старшего дошкольного возраста. М.: Росмэн-Пресс, 2004.- 30 с.
18. Годник С.М. Процесс преемственности высшей и средней школы. Воронеж: Изд-во Воронежского ун-та, 1981.- 159 с.
19. Соколова Е.И. «Учимся считать до 10» детский сад: день за днем. - М.:Академия развития, 2002.
20. Оспанов Т.Қ., Қайыңбаев Ж.Т. Математика. Жалпы бiлiм беретiн мектептiң 1 - сыныбына арналған оқулық Алматы «Атамұра» 2001.
21. Оспанов Т.Қ., Қайыңбаева Ж.Т. Математика. Жалпы бiлiм беретiн мектептiң 2-сыныбына арналған оқулык Алматы «Атамұра» 2002.
22. Жалпы орта бiлiм беретiн мектептiң 1-4 сыныптарына арналған бағдарлама, - Алматы «Ронд» -2003.
23. Лисейчиков О.Е. Организационная структура учебного процесса и ее развитие. — М.: 1989.
24. Мубараков А.М. Математиканы окытудың теориясы мен әдiстемесiнiң кейбiр мәселелерi. Оқу құралы.-Павлодар, 1999. - 82 б.
25. Зворыгина Е.В.Развивающее образование в системе дошкольного воспитание. дубна. 1995, 195 с.
26. «1-3 кластар математикасының қиын тақырыптарын оқып үйрену».
Н.Г.Уткина. Қазақ тіліне аударған: И.М.Абдуллаева. Алматы «Мектеп»1984.
27. «Математика» О.М. Долымбетов , Г.Е. Берікханов. Алматы 2004 ж.
28. Кененбаева М.А. Бастауыш және негізгі мектепте математиканы дамыта оқытудағы сабақтастық мәселелері: Афтореферат дисс.канди.пед.ғылым. – Астана, 2005.
29.Сәдірмекова Д. Математикалық сауаттылықты қалыптастыру //Математика және физика, 2003 № 5. – 57 б.
30. Ералиева М. Білім мазмұнын іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру //Бастауыш мектеп, 2005 № 10. – 4 б.
31. Оспанов Т.Қ, Кочеткова О.В, Астамбаева Ж.Қ. Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математика оқыту әдістемесі. Алматы, 2005.
32.Нұрмұханқызы Ж. Жаңа технология әдiсiн сабақта пайдалану / Бастауыш бiлiм, 2003, ж, 17 6.
33. Наурызбай Жұмағали. Мiндет- сапалы бiлiмге қол жеткiзу. // Егемен 2004 ж 15 желтоқсан, б - бет.
34. Программа для родителей и воспитателей по формированию здоровья и развитию детей 4— 7 лет. —2002.
35. Дирксен Л.Г. Преемственность в развитии творческих способностей детей разноворастного уровня (изобразительное искусство) Дис.кан. пед. Наук. Астана, 2004.
36. Дирксен Л.Г. Преемственность в развитии творческих способностей детей разноворастного уровня (изобразительное искусство) Автореф. кан. пед. наук. Астана, 2004.
37. Кариева К.У. Дидактические условия реализации педагогической технологии в проектировании учебного процесса. дис.кан. пед. наук. Астана, 2004.
38. Кариева К.У. Дидактические условия реализации педагогической технологии в проектировании учебного процесса. Автореф. .кан. пед. наук. Астана, 2004.
39. Мубараков А.М. Практические работы по теории и методике обучения математике. — ПМУ басылган, 2002. — 190 6.
40. Пышкало А.М. Преемственность и перспективность в обучении русскому языку: Пособие для учителей 1982, 128 с.
41. Пышкало А.М. Преемственность в обучении математики “Просвещение”, 1978, 239 с.
42. Философский словарь. —М., 1980. — 314 с.
43. Ананьев Б.Г. О преемственности обучения. II Сов. Педагогика. — 1953. - с.23-25.
44. Гусев В. А., Мордкович А. Г. Математика. — М.: Просвещение, 1986.
45. Краевский В.В. Проблемы научного обоснования обучения (методологический анализ). — М.: Педагогика, 1977. — 224с.
46. Пышкало А.М. Методика обучения элементам геометрии в начальных классах. Пособие для учителей. — М.: Просвещение, 1978. с. 3-12.
47. Оспанов Т.К. Перспективность и преемственность в обучении как условие активизации образовательной подготовки учащихся (на материале младших школьников). дисс.на соиск. уч. ст. канд. пед. наук. — Алматы, 1990.— 137 с.
48. Баймұханов М.Б. Повышение эффективности обучения геометрии в 7—9 классах на основе усиления взаимосвязи алгебры и геометрии.). дисс.на соиск. уч. ст. канд. пед. наук. М., 1991. —134с.
49. Мұқашев З.А. Преемственность как момент развития. — Алма
Қазахстан, 1980. —204 с.
50. Нешков К.И. Система изложения курса арифметики в 5 классе. — М.:Изд-во АПН РСФСР, 1963. —295 с.
1. Қазақстан Республикасы Президентi Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. 18 ақпан 2005 жыл, Астана қаласы.
2. Қазақстан Республикасында гуманитарлық бiлiм беру тұжырымдамасы.- Алматы, Қазақстан, 1994.-40 б.
3. Қоқымбаева Т.И. Халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының танымдық белсендiлiгiн дамыту: пед. ғыл. канд... дисс. автореф. - Қараганды, 2000.-28 б.
4. Коменский Я.А. Великая дидактика. Избр. пед. соч., 1955.
5. Пестолоции К.Г. Избр. педагогическ. пронэв. том 2.- М.: Педагогика, 1981.
6. Ушинский К.Д. Балаларды тәрбиелеу және оқыту жөнiндегi таңдамалы пiкiрлер. - Алматы, 1951.
7. Каиров И.А. Педагогическая энциклопедия Том З. – «Советская энциклопедия».- с. 485.
8. Бабанский Ю.К. Интенсификация процесса обучения. - М., 1997.- 264 с.
9. Скаткин М.Н. Методология и методика педагогических исследований. М.: Педагогика, 1987.
10. Мубараков А.М. Научно-методические основы преемственности обучения математике в системе непрерывного образования. дис.док. пед.наук.- Алматы, 2003.
11. Оспанов Т.Қ., Қайыңбаев Ж.Т. Математика бағдарламалары (1-4 сыныптар). - Алматы. РОНД, 2003. -32 б.
12. Устемиров К. Теоретические основы преемственности содержания технологического и начального профессионального образования учащихся молодежи. Дис.док.. пед. наук.13.00.01. Алматы, 2003.
13. Кустов Ю.А. Преемственность в обучении (школа- вуз- производство). Обзорная информация.-М., 1978,- С.10-21.
14. Батышев С.Я. Научная организация учебно-воспитательного процесса. М.: 1975.
15. «Мұғалiм беделiн көтермей, бiлiм сапасы артпайды» дөңгелек‚ басындағы әңгiме. «Егемен Қазақстан» 30 сәуiр, 2004.
16. Жарасова Г.С. Математика оқулығын және сабақтастық принципi // Вестник Павлодарского государственного университета им. С. Торай ғырова.-1999. - 1. с. 10-17.
17. Гаврина С.Е., Кутявина Н.Л. «Учимся решать задачи.» для старшего дошкольного возраста. М.: Росмэн-Пресс, 2004.- 30 с.
18. Годник С.М. Процесс преемственности высшей и средней школы. Воронеж: Изд-во Воронежского ун-та, 1981.- 159 с.
19. Соколова Е.И. «Учимся считать до 10» детский сад: день за днем. - М.:Академия развития, 2002.
20. Оспанов Т.Қ., Қайыңбаев Ж.Т. Математика. Жалпы бiлiм беретiн мектептiң 1 - сыныбына арналған оқулық Алматы «Атамұра» 2001.
21. Оспанов Т.Қ., Қайыңбаева Ж.Т. Математика. Жалпы бiлiм беретiн мектептiң 2-сыныбына арналған оқулык Алматы «Атамұра» 2002.
22. Жалпы орта бiлiм беретiн мектептiң 1-4 сыныптарына арналған бағдарлама, - Алматы «Ронд» -2003.
23. Лисейчиков О.Е. Организационная структура учебного процесса и ее развитие. — М.: 1989.
24. Мубараков А.М. Математиканы окытудың теориясы мен әдiстемесiнiң кейбiр мәселелерi. Оқу құралы.-Павлодар, 1999. - 82 б.
25. Зворыгина Е.В.Развивающее образование в системе дошкольного воспитание. дубна. 1995, 195 с.
26. «1-3 кластар математикасының қиын тақырыптарын оқып үйрену».
Н.Г.Уткина. Қазақ тіліне аударған: И.М.Абдуллаева. Алматы «Мектеп»1984.
27. «Математика» О.М. Долымбетов , Г.Е. Берікханов. Алматы 2004 ж.
28. Кененбаева М.А. Бастауыш және негізгі мектепте математиканы дамыта оқытудағы сабақтастық мәселелері: Афтореферат дисс.канди.пед.ғылым. – Астана, 2005.
29.Сәдірмекова Д. Математикалық сауаттылықты қалыптастыру //Математика және физика, 2003 № 5. – 57 б.
30. Ералиева М. Білім мазмұнын іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру //Бастауыш мектеп, 2005 № 10. – 4 б.
31. Оспанов Т.Қ, Кочеткова О.В, Астамбаева Ж.Қ. Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математика оқыту әдістемесі. Алматы, 2005.
32.Нұрмұханқызы Ж. Жаңа технология әдiсiн сабақта пайдалану / Бастауыш бiлiм, 2003, ж, 17 6.
33. Наурызбай Жұмағали. Мiндет- сапалы бiлiмге қол жеткiзу. // Егемен 2004 ж 15 желтоқсан, б - бет.
34. Программа для родителей и воспитателей по формированию здоровья и развитию детей 4— 7 лет. —2002.
35. Дирксен Л.Г. Преемственность в развитии творческих способностей детей разноворастного уровня (изобразительное искусство) Дис.кан. пед. Наук. Астана, 2004.
36. Дирксен Л.Г. Преемственность в развитии творческих способностей детей разноворастного уровня (изобразительное искусство) Автореф. кан. пед. наук. Астана, 2004.
37. Кариева К.У. Дидактические условия реализации педагогической технологии в проектировании учебного процесса. дис.кан. пед. наук. Астана, 2004.
38. Кариева К.У. Дидактические условия реализации педагогической технологии в проектировании учебного процесса. Автореф. .кан. пед. наук. Астана, 2004.
39. Мубараков А.М. Практические работы по теории и методике обучения математике. — ПМУ басылган, 2002. — 190 6.
40. Пышкало А.М. Преемственность и перспективность в обучении русскому языку: Пособие для учителей 1982, 128 с.
41. Пышкало А.М. Преемственность в обучении математики “Просвещение”, 1978, 239 с.
42. Философский словарь. —М., 1980. — 314 с.
43. Ананьев Б.Г. О преемственности обучения. II Сов. Педагогика. — 1953. - с.23-25.
44. Гусев В. А., Мордкович А. Г. Математика. — М.: Просвещение, 1986.
45. Краевский В.В. Проблемы научного обоснования обучения (методологический анализ). — М.: Педагогика, 1977. — 224с.
46. Пышкало А.М. Методика обучения элементам геометрии в начальных классах. Пособие для учителей. — М.: Просвещение, 1978. с. 3-12.
47. Оспанов Т.К. Перспективность и преемственность в обучении как условие активизации образовательной подготовки учащихся (на материале младших школьников). дисс.на соиск. уч. ст. канд. пед. наук. — Алматы, 1990.— 137 с.
48. Баймұханов М.Б. Повышение эффективности обучения геометрии в 7—9 классах на основе усиления взаимосвязи алгебры и геометрии.). дисс.на соиск. уч. ст. канд. пед. наук. М., 1991. —134с.
49. Мұқашев З.А. Преемственность как момент развития. — Алма
Қазахстан, 1980. —204 с.
50. Нешков К.И. Система изложения курса арифметики в 5 классе. — М.:Изд-во АПН РСФСР, 1963. —295 с.
СОДЕРЖАНИЕ
КІРІСПЕ 3
1 БІРІНШІ СЫНЫП МАТЕМАТИКАСЫНДА ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 8
1 сынып оқушыларын оқытуда дамыта оқытудың ерекшелігі 8
1.2 Есеп шығаруға үйретудің дамытыла жүргізілуі және сабақтың жоспарлары
13
1.3 1 сыныптағы математика сабағындағы он көлеміндегі сандарды дамыта
оқыту 43
2 БІРІНШІ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКАНЫ ДАМЫТА ОҚЫТУДЫ 50
ІСКЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ 50
2.1 Бастауыш сынып математикасындағы дамыта оқытудағы сабақтастық 50
2.2 1 сынып математика оқулығына талдау жасау 53
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру
саласындағы мемлекеттің, саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның
білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы
сипатын арттыру, білім беру жүйесін ақпараттандыру мәселелері
айқындалды.Осы мәселелер Еліміз Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан-
2030 атты Қазақстан халқына жолдауында басым міндеттер қатарына қойылған.
Еліміздің соңғы 10 жыл ішінде қоғамды демократияландыру және
ізгілендіру саласында жүргізілген біршама реформалар, экономикалық
өзгерістер жалпы бастауыш сынып оқушылары білім беретін мектептегі оқу
процесін оқушының қабілеті мен қызығушылығына сәйкес дербестендіру
қажеттілігін алға қойып отыр.
Бұл міндеттерді жүзеге асырудың бір жолы - дидактиканың әртүрлі
ұтымды әдіс-тәсілдерін пайдалану есебінен мектеп оқушылардың ой өрісінің
даму деңгейін көтерудің, олардың ғылыми танымдық іс-әрекеттерін
белсендірудің, оқуға, білім алуға ынталандырудың тиімді әдістемесін жасау
болып табылады. Осындай өзекті мәселелер қатарына мектепте математиканы
оқыту процесінде түрлі формадағы және мазмұндағы шығармашылық есептерді
жүйелі түрде, әрі ұдайы орындау арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын
және дамыта оқыту технологиясы арқылы қалыптастыру мен дамытуды қоюға
болады [1, 40 б].
Оқушыларды дамыта оқыту проблемасы бойынша жүргізілген талдау
нәтижесі психология, педагогика, дидактика ғылымдарында дамытуды анықтауда
бірізділікті жоқ екенін көрсетеді. Дамытушылықты ғылыми категория ретінде
қалыптастырып, ғылыми зертеушілер оны әртүрлі аспектілерде - биологиялық,
психологиялық, әлеуметтік тұрғыдан зерттеген.
Математиканы оқытуда, біздіңше, дамыта оқытуды қалыптастыру мен
дамыту жолдарын анықтаудың негізі ретінде оқушының жеке басының іс-
әрекеттін қасиетіне деген қызығушылықтың ыңғайынан алған абзал.
Дамыта оқыту - оқушылардың танымдық сұранысының объективті көрінісі
ретінде, яғни олардың шығармашылық есептерді орындауда білімі, біліктілік
және машақтарға ие болуларына бағытталған қауырт оқу танымдық іс-әрекеті
ретінде көрінеді. Осындай іс-әрекетті басқаратын, қарастырылып отырған
математикалық жағдайдың (ол әртүрлі есеп, тапсырмалар, проблемалық
мәселелер болуы мүмкін) шешімін табуда оқушының іс-әрекетінің шығармашылық
сипатында өрбуіне жетелейтін әдістемені жасау қажеттілігінен туып отыр.
Бастауыш мектепте дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.В. Занков, Д.Б.
Эльконин, В.В. Давыдов, В.В. Репкин, В.А. Левин) жоспарлап ұсынған.
Осы айтылғандардың бәрі мектепте математиканы оқыту процесінде
шығармашылық және логикалық есептерді біртұтас және жүйелі пайдалану арқылы
оқушылардың дамыта оқытуында дамыту әдістемесін құрудың көкейтесті екенін
көрсетеді.
Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі кезде әлеуметтік – экономикалық
дамудың оқу - тәрбие жұмысының жаңару заманында ағарту саласының бастауыш
сыныптағы тәрбиелеу, білім беру буынында шешуін күткен мәселелер тұр.
Сондықтан мектептегі оқу үрдісі оқушылардың жеке басын дамыту,
техникалық дамуын, ішкі потенцалын анықтап, жан-жақты зерттеу негізінде оқу-
тәрбие жұмысын оқушылардың тез арада дамуына бағыттау.
Сонымен зерттеу өзекті сипат береді. 1-сыныптың математика
сабақтарында оқушыларды дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру, деп аталады.
Зерттеу мақсаты: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды
дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру үшін сабақтар ұйымдастыру. Оқушылардың
таным қызығушылығын қалыптастыру үшін қызмет ететін барлық әдіс тәсілдерді
қолдану. Оқыту тәсілдерін қолдану жолмен жүзеге асыру. Оқушылардың
қызығушылығын әр түрлі ұлттық ойын, ертегінің көмегімен арттыру.
Математиканы оқытудың негізгі мақсаттары жалпы білім беру, тәрбиелік және
практикалық болып саналады. Оқушылардың математикалық ойлануын дамыту,
математикалық мәдениетке тәрбиелеу; оқушылардың математикаға деген
ықыласының тиянақты болуын қамтамасыз ету.
Зерттеу объектісі: 1-сыныптың математика сабақтарындағы оқыту
процесі.
Зерттеу пәні: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды дамыта
отырып оқытуды ұйымдастыру жолдары.
Зерттеу болжамы: Алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс тәжірибелерін
басшылыққа алып, оқушылардың ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып,
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қалыптастыруға болады.
Зерттеу міндеттері:
- 1-сынып оқушыларын математика сабақтарында дамыта отырып оқытуды
ұйымдастыру мәселелрінің теориялық негіздерін қарастыру.
- 1-сынып оқушыларының таным қызығушылығын жетілдірудегі әр түрлі
көрнекілік материалдарының мүмкіндіктерін анықтау.
-оқушылардың таным қызығушылық ерекшеліктерін дамыту сабақтарын
ұйымдастырудың тиімді жолдары мен әдістерін айқындау.
- бастауыш сынып топтарының оқу тәрбие үрдісіне дамыту сабақтарын
енгізу және оның талдау, жинақтау.
Зерттеу әдістері:
1. 1 сынып оқушысына білім беру мен оны дамытудың әдістемелік
принципі - оқу таным қызығушылығын басымдықта игере отырып, тек соның
негізінде ғана ғылыми білімдер жүйесін меңгері деп дәлелдейді (В.В.
Давыдов, В.Д. Эльконин, Н.Ф. Толызина, В.А. Беликов, Т.В. Репина, т.б).
Әрекет субъектінің дүниені өзгертуге, рухани немесе материалдық мәдениеттің
белгілі бір объектіленген өнімін туғызуға немесе өндіруге бағытталған
белсенділігі.
2. Тәжірибелі мұғалімдердің сабақтарымен танысу.
Зерттеу кезеңдері:
1. Дайындық кезеңінде психо-педагогикалық және әдістемелік
әдебиеттерді зерттей отырып, қажетті мәселені анықтадық. Дамыта оқыту
теориясы толығымен талдана отырып, зерттеудің теориялық негізі жасалынды.
2. Эксперимент кезінде бастауыш сынып мұғалімінің іс-тәжірибелерімен
таныса отырып, сол арқылы 1-сыныптың математика сабағында оқушыларды
дамыта оқытуға тапсырмалар жинақтау. Оқыту барысында жүргізелетін жұмыстың
жүйесі жасалынып, нәтижесін көрсету.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Оқушыларды дамыта отырып оқытуда
әр түрлі жаттығулар мен есептердің түрлерін оқыту барысында жүргізілген
жұмысын өзге студенттер тәжірибелік жұмыстарында және мұғалімдер оқу
тәжірибесінде әдістемелік нұсқау ретінде пайдалана алады.
Зерттеу жұмысының сынақтан өтуі мен тәжірибеге енуі: Осы тақырып
бойынша Зайсан ауданы Мұхтар Әуезов атындағы орта мектепте педагогикалық
практикадан өткенде 1Ә сыныбында эксперимент жұмысы жүргізілді.
Зерттеу жұмысының құрылысы: диплом жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу жұмысының негізгі базасы: Зайсан ауданы. Мұхтар Әуезов
атындағы орта мектеп.
Өзімнің эксперимент жұмысыма алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс-
тәжірибесін басшылыққа алып, бастауыш сынып оқушыларының дамыта оқыту
жүйесімен танысып, есептер құрастыру және шығару процесінде оқушылардың
ойлау қабілеттерін дамыту және шығармашылыққа да баулу.
Педагогика, психология, математика әдістемесі бойынша оқулықтарды,
әдістемелік әдебиеттерге, қосымша оқу-әдістемелік құралдарға талдау
жүргізу; монографияларды оқып, зерттеп, талдау. Бастауыш мектеп,
Начальная школа, Қазақстан мектебі журналдары, Қазақстан мұғалімі
газеті арқылы озат мұғалімдердің іс-тәжірибелерімен таныстым.
Бастауыш сынып оқушыларының дамытуда екі негізгі саты байқалады.
Бірінші сатыда (ол шамамен 1-2 сыныптағы оқытуларға тура келеді). Олардың
ойлау әрекеті көбіне әлі мектеп жасына дейінгі баланың ойлауын еске
түсіреді. Оқу материалдарын талдау бұл жерде көрнекі әсер ету жоспарында
басым болады. Мұнда балалар нақты заттарға немесе оның дәл баламаларын
бейнелеулерге сүйенеді (мұндай талдауды кейде тәжірибелік әсер немесе
сезімдік деп атайды).
Дамытудың екінші кезеңі осы өзгерістермен байланысты 1-2 сыныпта-ақ
мұғалім балаларға игерілетін мәлеметтердің жекелеген элементтері арасындағы
болатын байланысты көрсету үшін ерекше қам жасайды. Жыл өткен сайын осындай
байланыстар немесе ұғымдар арасындағы қатынасты көрсету талап ететін
тапсырмалар көлемі ұлғая береді.
1 БІРІНШІ СЫНЫП МАТЕМАТИКАСЫНДА ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1 сынып оқушыларын оқытуда дамыта оқытудың ерекшелігі
Оқушыларды дамыта оқыту проблемасы бойынша жүргізілген талдау
нәтижесі психология, педагогика, дидактика ғылымдарында дамытуды анықтауда
бірізділікті жоқ екенін көрсетеді. Дамытушылықты ғылыми категория ретінде
қалыптастырып, ғылыми зертеушілер оны әртүрлі аспектілерде-биологиялық,
психологиялық, әлеуметтік тұрғыдан зерттелеген.
Математиканы оқытуда, біздіңше, дамыта оқытуды қалыптастыру мен
дамыту жолдарын анықтаудың негізі ретінде оқушының жеке басының іс-
әрекеттін қасиетіне деген қызығушылықтың ыңғайынан алған абзал. Өйткені
дамыта оқыту-оқушылардың танымдық сұранысының объективті көрінісі ретінде,
яғни олардың шығармашылық есептерді орындауда білімі, біліктілік және
машақтарға ие болуларына бағытталған қауырт оқу танымдық іс-әрекеті ретінде
көрінеді. Осындай іс-әрекетті басқаратын, қарастырылып отырған
математикалық жағдайдың (ол әртүрлі есеп, тапсырмалар, проблемалық
мәселелер болуы мүмкін) шешімін табуда оқушының іс-әрекетінің шығармашылық
сипатында өрбуіне жетелейтін әдістемені жасау қажеттілігінен туып отыр.
Дамыта оқыту технологиясы басшылыққа алынады. Себебі қазіргі оқулықтар
дамыта оқыту технологиясы негізделе отырып жасалған [8, 10-15 б].
Оқушылардың жаңадан түсіндірілетін тақырыпқа логикалық бірізділікпен
ала бару үшін, өткен сабақтың материалымен тығыз байланыстыра отырып жаңа
тақырыпты игеруіне қажетті тірек білімдердің барлығы актуалдандырылады.
Оқушылардың барлығы бірдей деңгейге жеткізіп алу үшін мұғалім алдын ала
оқушылардың есіне түсіретін, толықтыратын, бірдей мәреге жеткізетін тестік
сұрақтар мен тапсырмалар даярлайды.
Дегенмен де адам психикасын дамытудағы ең қажетті құрылым-оқыту
болса, кез келген оқыту есте сақтау мен білімді дамытады. Ал оқыту мен
дамыту өз алдына жеке үрдіс бола алмайды, өйткені екеуі де жеке тұлғаыың
дамуына әсер етеді. Осыдан мынадай екі концепция шығады:
1) Оқытуды даму концепциясы Ж.Пиаже, З.Фрейд,
Д.Дьюидің пікірлерінше: Бала даму барысында оқиды. Яғни бұнда бала
психкасының даму зандылығына сүйенеміз.
2) Дамыта оқыту концепциясында бала оқу арқылы дамиды. XX ғасырда
бұл теорияның негізін салған орыс ғалымдары: А.С.Выготский,
А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубиншейн, Д.Б.Эльконин, П.Я.Гальперин,
Л.В.Занков, В.В.Давыдов тағы басқалар. Қазіргі таңда жеке тұлға қоғам үшін
белсенді түрде, яғни аз уақытты қамтып, жоғары сапалы дәрежеде дамуы қажет.
Сол үшін бұл педагогикалық технологияны-дамыта оқыту технологиясы
дейміз. Дамыта оқыту жеке тұлғаның дамыуына бағыт-бағдар
беріп, белсенділігін арттырады.
Физиологиялық дамуда бала бойының өсуі, бұлшық еттің дамуы, салмақтың
қосылуы, яғни дені сау, шыныққан, шыдамды тағы басқа қорытындылар айтуға
болады.
Ал психикасы туралы не дер едік? Оның қаншалықты дамығандығын оқыту
үрдісі мен жас ерекшелігі арқылы анықтаймыз.
Қазіргі кездегі дамыта оқыту технологиясы балаға өз бетінше ойлана
білуге, сыртқы ортамен қарым-қатынас жасауына ықпал етеді. Қарым-қатынас
жасау барысында: жоспарлауға, мақсат қоя білуге, койылған мақсат-
міндеттерді жүзеге асырып қорытындыны талдай білуге дағдыланады. Міне,
осындай жүйелер арқылы өзіндік даму жүзеге асады. Соның негізінде өзіндік
талдау, жинақтау, өзіндік бағыт беру, өзіндік тәрбие, білім алу жүйелері
қалыптасады. Яғни дамыта оқыту жеке тұлғаның барлық қасиеттерінің дамуына
бағытталады. Выготский: Педагогика бала дамуының ертеңгі емес, кешегі
күніне сүйену керек, - деген. Осыған орай ол бала дамуының екі деңгейін
анықтады:
1) өзекті даму деңгейі - бала бойында қалыптасқан, өз бетінше орындай
алатын іс-әрекеттер;
2) Жақын даму аймағы - бұл бала әлі өз бетінше іс-әрекетті орындай алмайды,
бірақ үлкендердің көмегімен жүзеге асыра алатын көрініс.
Тұлға жақын даму аймағына өтуде өзекті даму аймағындағы білімдерін өз
бетінше қолдануға, өзіндік танымын дамытута дағдыланады. Г.К. Селевко
өзіндік дамыта оқыту технологиясын жүйеге келтіріп, оны үш бөлікке бөлді.
1) Теория - өзін өзі жетілдірудің теориялық негізін ұғыну. Бұл мектеп
бағдарламасына енгізілген.
2) Практика- өзін өзі жетілдіруді іс-жүзіне асыра білу. Бұл іс-әрекет
сабақтан тыс уақытта орындалады.
3) Әдістеме - ғылыми негізін жасауда өзін-өзі дамыта оқытудың әдісі мен
құрылымын жасап, жүзеге асыру.
Осы үш бөлікті бір жүйеге келтіріп мектептерде өзін жетілдіру
сабақтары жүргізуге болады. Өзіңдік дамыта оқытудағы негізгі мақсат: жеке
тұлғаның өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі басқара алатын механизм кұрып,
адамгершілік танымдық қасиеттерін дамыту [12, 18 б].
Бұл оқыту барысында мұғалім ұстанымы: дос, көп нәрсені білетін, терең
білімді ақылшы.
Оқушы ұстанымы: өзі анықтап, еркін өз қалауы бойынша іс-әрекет ету.
Өзіндік дамыта оқыту технологиясында баланың өзін-өзі тануын ұйымдастыруға
мұғалімнің жоғары педагогикалық руханилығын керек етеді, оның балаға деген
сүйіспеніпілігі, мұғалім мен оқушы арасындағы сенім мен оның ішкі
әлемін танып білуге, жеке қасиеттері мен мінезін ашуға мүмкіндік
береді.
Қазіргі кезде осы бағыт бойынша Қазақстан мектептерінде Өзіндік
таным пәндік курсы жүргізілуде. Бұл курстың бала тәрбиесіндегі алатын орны
аса зор. Өзіндік таным курсы оқу барысында өзін-өзі тануы, оны жетілдіру,
дамытуы, жалпы адамзаттық құндылықтарды тану бойынша меңгерілген дағдыларды
ақиқат өмірде қолдануына өз көзқарастарын, іс-әрекеттерін белсенді жүзеге
асыруға дағдыландырады
Бастауыш сыныпта өзіндік танымды қалыптастыру барысында оқушыларды
қызықтырып өзінің жасаған жұмысына өзі баға беріп, қорытынды шығара білуге
дағдыландырудың маңызы зор. Ол үшін әр түрлі өз бетінше орындалатын қызықты
тапсырмалар беру керек. Мысалы: 1-ші сыныпта математика пәнінде мынандай
тапсырмаларды қолдануға болады.
1)
Н 9-4
Ы 2+7
С 3+4
Д 10-5
А 6+4
6-6
7 10 5 4 9 0
Бұнда өрнектердің мәнін тауып дөңгелекшеге жазады. Ал өрнектердің
мәні астыңғы кестеде орналасқандықтан әріптерді тиісті торкөзге
орналастырып, жасырын сөзді табады. Егер жасырын сөз дұрыс шықса, онда
тапсырма дұрыс орындалған. Міне осыдан оқушы өзін-өзі бағалай алады.
2) Тауық 5-2 = 3
Ағаш 4-1-3
Жеміс 5-1=4
Бұл тапсырмалар оқушылардың математикалық дағдылары ғана емес қазақ
тілінде де дұрыс жазып, жаңа сөздер құрастыра білуін дамытады. Осындай әр
түрлі қызықты тапсырмалар оқушылардың ынтасы мен белсенділігін арттырады.
Оқушы бойында өзіндік танымды қалыптастыруда тек жеке курстар ғана
емес сонымен қатар оқыту үрдесінде де жүзеге асырған өте тиімді. Себебі
бала әр сабақта, әр тақырыпта өзін-өзі жетілдіріп отырады. Бұны жүзеге
асыруда дамыта оқыту техналогиясының маңызы өте зор. Дамыта оқыту
оқушыларды әр түрлі іс-әрекетке тартуды құптайды, сабақта дидактикалық
ойындар, пікір-таластар, ойлау, қиялдау есте сақтау, тіл байлығын,
логикалық ойлауын, шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған оқыту
әдістерін қолдануды ұсынады. Яғни күнделікті, сабақта оқушылардың жоғарғы
білімдік пен адамгершілік құндылықтарын арттырсақ жеке тұлға білімдегі
шындықты іздеу, салыстыру, дәлелдеу, зерделеу, өз іс-әрекеттерін сараптап,
өзіне-өзі баға беруге дағдыланады [25, 15-18 б].
Осыларға байланысты оқушыларды дамыта оқыту жүйесімен қолдана отырып
оқыту бұл мұғалімге де оқушыға да тиімді деп санаймын. Дамыта оқыту арқылы
оқушының ойлау қабілеті ғана дамып қоймай, сабаққа деген қызығушылығы
оянады, әр түрлі есептерді түрлі әдіс-тәсілдермен шығара отырып оқушылардың
өзін-өзі қалыптастыру қабілеті туады.
Қорыта келгенде, дамыта оқыту арқылы оқушылардың, өзіндік танымын
жетілдірсек, тек ақылды ғана емес, сонымен қатар өз іс әрекетін сараптап,
жан-жүрегімен сезіне алатын, жоғары білімді ұрпақ тәрбиелей аламыз деген
сенімдеміз.
1.2 Есеп шығаруға үйретудің дамытыла жүргізілуі және сабақтың жоспарлары
1. Есеп шығаруға үйрету - математиканы оқытудағы ең қиын әрі
күрделі мәселелердің бірі. Шынында, әрбір есеп мазмұныны өзі проблемалық
сипаттағы белгілі бір тапсырма - сұрақтар жүйесін қамтиды да оны шығару
процесінде сәйкес талдау, талқылаулар жүргізе отырып, тиісті жауапты
іріктеп алу және іздеу сияқты, күрделі ақыл-ой операцияларын орындауды
талап етеді. Бұл - балалардың шама-шарқына, психологиялық және жас
ерекшсліктеріне сәйкес салыстыру, салғастыру, жан-жақты талдау жасау,
қарама-қарсы қою, жалпылау, түрлендіру, зерттеу, әр алуан категорияларға
біріктіру, қорытындылау, абстракциялау сияқты ақыл-ой әрекеттерінің
қарапайым болып элементтерін әр баланың түрліше меңгеруіге байланысты
бірдей дәрежеде орындала бермейді.
2. Балалардың топтық, өзіндік ерекшеліктері, қабілет деңгейлернің әр
түрлілігіне байланысты, олардың бәрін де бір тарақтың түзінен шыққандай
есепті шығара білуге біркелкі үйренеді деуге болмайды. Расында да,
тәжірибеде: а) әрбір сыныпта есепті өздігінен шығарып кететін оқушылар
санаулы-ақ кездесетіні; б) көпшілік жағдайларда, оқушылар өздігінен
ойланбай, есептегі белгілі шамалар мен ізделінді шамалар арасындағы
тәуелділікті ашып беретіндей жетекші сұрақтардың берілуін, ал басым
көпшілігі тиісті жәрдем көрсетілуін, тіпті есеп тексінің мазмұнын жан-жақты
түсіндіріп беруді керексінетіні; в) есепті мүлде шығара білмейтіндер де
кездесетіні байқалады. Осы тұрғыдан алғанда әрбір баланың шеберлік
деңгейі түрліше болады деп түсіну керек те, әр балаға жеке-дара қатынас
жасаған жөн.
3. Есеп шығара білу шеберлігі түрлі-түрлі өзгермелі ақыл-ой іс-
әрекеттерін орындау нәтижесінде бірте-бірте қалыптасатып әр түрлі
қарапайьш құрамды бөліктерден (өзара байланысқан бірнешс буындардан)
тұратын күрделі жүйе (система). Есепті шығара білу шеберлігінің үлгі
ретіндегі құрамды бөліктерін толығырақ түрде келтірейік: есеп тексінің
мазмұнына, ондағы әрбір санға және шығаруда шешуші маңызға ие болатын
сөздерге мән бере отырып дұрыстап оқу; есеп мазмұнын жете түсіну, өз
сөзімен айтып бере алу, қажетінше шартын абстракциялау; есептің құрылысын
(шартын, сұрауын) ажырату; есеп шартын оны түсінуді жеңілдететін
жағдайлардың бәрінде де схема, таблица, чертёж түрінде қысқаша жаза білу
немесе иллюстрациялау; есепті талдай білу (жетпей тұрған, артық
мәліметтерді анықтау, шығаруға болмайтындырын түсіну, өзгеріске және
шамалар арасындағы қатынасқа сәйкес амалдарды таңдап алу және оны
негіздеу); есептегі әр түрлі шамалардың байланысын, ара қатынасын,
тәуелділігін ажырата білу; есепті түрлендіре білу, жауабын жобалай білу;
4. Жаңа оқыту жүйесіне көшуге байланысты және дәстүрлі әдістеменің
тиімсіз жақтарынан әлі де арыла алмаудың салдарынан туған жекелеген
мұғалімдердің есеп шығаруға үйрету әдістемесінің әлсіздігін, тайыздығын да
ескермеуге болмайды. Тәжірибеде, кезінде-бір ұстаз есепті амалдап шығарып
шешуінің сәйкес жоспарын құру барысында аналитикалық тұрғыда ұзақ талдау
жүргізіп, бар жұмысты орындайды да оқушылардың өздігінен жұмыс жасауын
ойластырмайды. Сондай-ақ, есептердің көпшілігі мұғалімнің үлгі ретінде
көрсетуі, тікелей басшылығы, жетекшілігі және қатысуымен шығарылады да,
балалардың белсенділігін арттыру, творчестволық және инциативасын көтеру,
мағыналы логикалық және математикалық қабілетін дамыту бағытында өздігінен
орындайтын тапсырмалар үнемі берілмей, есепті өздігінен шығаруға үйретуде
дәйектілік сақтамайды.
5. Есеп шығара білуге үйрету алғашқы сабақтардың өзінде-ақ басталып,
сынып ілгерілеген сайын бірте-бірте сәйкес шеберлік те қалыптаса бастайды,
жетіле түседі. Алайда, көпшілік оқушыларда осы тұрғыдан алғанда, алғашқы
сабақтардан бастап-ақ азын-аулақ болсын, олқылықтар байқалып, ол күн, жыл
өткен сайын ұлғая түседі. Мұғалім тарапынан тиісті көмек дер кезінде
көрсетілмейді де, балалардың біразы басқалардан дараланып бөлініп, есепті
шығара білетіндер, ал қалғандары есепті шығара алмайтындар дегеп атқа ие
болады. Соның нәтижесінен болар, 2 сыныпқа келген шәкірттердің есеп шығара
білу шеберлігінің нақты деңгейі бағдарлама талаптарымен үйлеспей жатады.
Мысалы, жай есептің жаңа түрлерінің бірте-бірте енгізілуінде, сондай-
ақ жай есептің құрама есепке көшуде олардың принциптік ерекшелігі жайлы сол
мәселелерді алғаш рет баяндағанда қалыптасқан балалардың түсінігі, ілгеріде
шешуші маңызға ие болатынын тәжірибе көрсетіп отыр. Бұл мәселелердің
негізгілері бастауыш буында жан-жақты қарастырылады. Сынып ілгерілеген
сайын тек қана есептердің тақырып ауқымы, шамалар арасындағы байланыстар
кеңейтіле түседі. Бастауышта қалыптасқан есеп шығара білу шеберлігі
пысықталады, дами түседі. Балаларға бұрыннан белгілілері - жаңа түрлеріне
тиісінше негіз болады [27, 25 б].
Сондықтан әрбір ұстаз 1-4 сыныптарда қарастырылатын есептердің
түрлері, саны мен сапасы, шығару әдістері мен мерзімдері жайында жан-жақты
мағлұматтар жинақтауы тиіс. Онсыз әрбір сынып, әрбір буынға сәйкес
қалыптасуға тиісті есеп шығара білу шеберлігі деңгейін және оның бірте-
бірте жетілу кезеңдерін дәл анықтау, сондай-ақ оның дамытыла түсу жолдарын
дұрыс тағайындау мүмкін емес.
6. Бастауыш және 1 сыныптарда есеп шығаруға үйретудің кейбір әдіс-
тәсілдерінің, сәйкеспеушілігі де кездеседі. Мысалы, бастауыш сынып
математика оқулықтары мен мұғалімдерге арналған математиканы оқыту жұмысына
методикалық нұсқауларда, кейбір методикалық әдебиеттерде, мазмұнды
есспті шығару кезінде есеп сұрағына жауап болатындай ізделінді шаманы
(санды) әріппен белгілеу керектігі айтылады, сондай-ақ ылғида шешуінің
санды формуласын құру үстінде, немесе құрып болған соң оны теңестіріп жазу
қолданылады. Сырт көрінісіне қарағанда бұлай жасау есепті теңдеудің
жәрдемімен шығаруды енгізу үшін, қажетті дайындық іспеттес.
7. Оқулық - баланың күнделікті іс-әрскетінде басшылыққа алатын
негізгі құралы. Сондықтан да онда келтірілген математикалық мән-мағынасы
нақтыланып келісті сұрау-тапсырмалар, әр түрлі сөз тіркестері, сөздер
баланың ой-қиялына және іс-істеу лайық болуы керек. Өйткені, есеп
шартында кездесетін, қазақ сыныптары оқушыларының өздігінен түсінуіне ауыр
сөздер, елді мекендер аттары, балалар есімдері мен фамилиялары т.с.с.
түсіндіру үшін сабақ уақытының біразы еріксіз жұмсалып, таза математикамен
айналысудан алшақтауға тура келеді. Есеп тексі оқылысымен, бірінші кезекте
түсініксіз сөздердің мағынасы ашылады да, есептің математикалық
структурасы мен тілі шамалар арасындағы өзара байланыс, ара қатынасты
анықтау екінші кезекте қалып қояды. Осындай есептердің сюжетін оқушының өз
өміріне жақындастыру, өз төңірегінің жарасымды фактілері, жергілікті, өлке
тану материалдары негізінде, әрбір ұстаз күнделікті тәжірибесінде
өзгерткені жөн. Әрине, есептің математикалық құрылымына, Оспанов Т.Қ
оқулықтарында дамыта оқытуға арналған болғандықтан автордың сол есепті
енгізудегі көздеген мақсаты және сол тапсырманың мәні мен орнынша ешқандай
нұқсан келтірмеу керектігі өзінен-ақ түсінікті.
8. Есеп шығаруға үйретудің тиімді әдістемесі қарастырылып отырған
нақтылы есептің оқушыларға бұрыннан таныс жаңа түрі екендігіне сәйкес
болуы тиіс.
9. Математика курсында қарастырылатын есептің әрқайсысының
өзінің орны, тиісті міндеті бар. Қазір методикада әрбір есептің
дидактикалық, танымдық, дамыту міндеттерінің бірін басымырақ
атқаратындығы бөлініп керсетіліп жүр.
Олай болса, қарастырылып отырған есептің сол моментте негізгі
функцияның қайсысын атқаратындығына қарай есеп шығаруға үйретудің
әдістемесі, есепті шығарудың тиімді әдіс-тәсілдері оқушыларға қойылатын
талаптың сипаты анықталуы тиіс.
10. Есеп шығарудың жалпы әдісінің негізі - есеп мазмұны
бойынша аналитикалык-синтетикалық талдау жургізу. Оны әрбір баланың еркін
жүргізе білуіне жету - есептің кез келген түрін шығаруға жетік болудың
басты шарты. Нақтылы есептің мазмұнына, түріне байланысты бірде
талқылауды есептің сұрағынан, бірде шартынан бастап жүргізгеи тиімді
болады. Талқылауды қалай жүргізсек те, ол әрдайым аналитикалық-синтетикалық
формада болуы керек те, талқылаудың әрбір қадамы сұрақ-шарты - сұрақ немесе
шарты - сұрақ - шарты түрінде тізбектеле жүргізілуі қажет. Бұл мұғалімнің
көрсеткен үлгісі бойынша бірте-бірте машықтанудың нәтижесінде әрбір
оқушының не толық немесе ықшам түрде есеп шығару кезінде өздігінен
қолдануға төселіп алатын басты мәселелерінің бірі. Есепке сәйкес
аналитикалык-синттетикалық талқылауды жүргізе білген оқушы - оны ауызша
орындау процесінде құрама есепті шығарудың жоспарын бірдей құрады, яғни
орындалатын арифметикалық амалдың ретін анықтауды және әрбір амалды
орындаудың нәтижесінде не табылатынын түсіндіреді, сәйкес түсіндірмелерді
немесе сұрауын тұжырымдайды.
Есептерді шығаруға үйретудің алғашқы кезеңінде есепке және оның
шешуіне қатысты терминологияны игеруге арналған жұмысқа негізгі орын
беріледі, бірақ сонымен қатар оқушылардың есеппен жұмыс істеудегі ең
қарапайым іскерліктерін қалыптастыруға көңіл бөлінеді.
Жай есеппен жұмыс істегенде мынадай методикалық әдіс пайдалануы
мүмкін екендігін практика көрсетіп отыр: әуелі оқушылар текстілі есеппен
танысады, яғни мұғалім (немесе оқып тұрған оқушы) есепті оқиды, оқушылар
есепті толығынан қабылдай отырып, оны тыңдайды. Сонан кейін есепті қайта
(едәуір баяулатып) оқығанда балалар сонымен бір мезгілде есептің сандық
мәлімметтерін көрсететін карточка-цифрларды шығарып парта үстіне қояды. Бұл
арқылы олар сандық мәліметтерді бөліп көрсету процесін орындайды. Бұдан
кейін оқушылардың біреуі бұл сандардың әрқайсысы нені білдіреді соны
түсіндіреді, ал екіншісі есептің сұрауын айтады. Сонымен, есептің шартын
ойлап көреді де, оның сұрағын бөліп көрсетеді.
Есепте өмірдің болатын жағдайларды көз алдына келтіріп көру міндетті
түрдегі тапсырма болып табылады. Оқушыларға көздеріңді жұмып, есепте
айтылғанды көз алдарыңа келтіріңдер деп тапсырма беріледі. Мысалы, оқушылар
сөреде 6 кітап тұрғанын, тағы оған 3 кітап қойылғанын білді. Кітап қанша
болды?
Балаларға былай дейміз: Көздеріңді жұмып, ол жерде кітап көбейді ме,
не азайды ма, соны айтыңдар. Неліктен? т.с.с.
Есепте айтылған жағдайды күнделікті жағдайда көз алдына келтіру
балалардың өздерінің амалды дұрыс таңдап алуларына мүмкіндік туғызады.
Балалардың зейіні тек сандық мәлімметтерді бөліп көрсетуге ғана емес,
артық, кем, сонша деген т.б. сөздерге де аударылады, олар да
амалдарды таңдап алуға көмектеседі, бірақ әрдайым амалды анықтай алмайды
[22, 30-35 б].
Оқушылар жаңа байланыстарды (есептің шартында айтылып отырғанға кері
амалды таңдап алу) сол өрнектер қолданылатын есептерді шығаруға қолданбау
үшін балаларға, көбіне сюжеті бірдей, бірақ шешулері әртүрлі екі есеп
ұсынылады.
Мысалы: Машина тұратын орында 5 машина тұр еді, оның 3-еуі кетіп
қалды. Қанша машина қалды? Демек, есеп азайту амалымен шығарылады. Машина
тұратын орыннан әуелі 5 машина, содан кейін 3 машина кеткен. Машина тұратын
орыннан барлығы қанша машина кеткен?
Есептерді салыстырғанда мыналарды көрсетудің маңызы зор, екінші
есепие де машиналар кетіп жатса да және кетіп қалды деген сөз бар
болғанымен есеп қосу амалымен орындалады. Оқушыларды әрбір жаңа түрлі жай
есептерді шығаруға үйреткенде олар осы сияқты есептерді шығару процесінде
игеруге тиісті жаңа түсініктерді ашу мақсатында үлкен дайындық жұмысы
жүргізіледі. Мысалы,бірінші сынып оқушыларын санды бірнеше бірлікке
арттыруға және кемітуге берілген есептермен таныстырғанда мұндай есептерді
шығарудан бұрын мына сияқты дайындық жаттығулар енгізілген:
1.3 қызыл дөңгелекті қойыңдар, оған 1 көк дөңгелекті қосыңдар.
Дөңгелектер қанша болды? Дөңгелектер артты ма немесе кеміді ме? (Иә, 3-ке
қарағанда 4-тің біреуі артық)
2. 3 үшбұрышты қойыңдар, 1 үшбұрышты алыңдар. Қанша үшбұрыш қалды?
Қалған үшбұрыштар бұрынғыдан артық па немесе кем бе?
3. Егер 3-ке 1-ді қоссақ, 3-тен артық бола ма, әлде кем бола ма?
Қаншасы артық болады? 3-ке қарағанда 4-тің қаншасы артық?
4. Егер 4-тен 1-ді шегерсек, онда 4-тен артық сан қала ма немесе кем
сан қала ма? Қаншасы кем болады. 4-ке қарағанда 3-тің қаншасы кем?
5. 3 квадрат қойыңдар. Квадраттардың санын 1-ге кеміту үшін не істеу
керек? 2-ге арттыру үшін ше? т.с.с.
Мысалдар шығарғанда (мысалы: 6+1,7-1) алғашқыды қашанда мынадай сұрақ
қойылады: 6 (7) сандарына қарағанда жауабында одан артық сан шыға ма, әлде
кем сан шыға ма? Неліктен?.
Қанша болса сонша, сонша т.б. деген сөздерді анықтай түсуге де
үлкен мән беріледі. Осы мақсатпен мына төмендегідей дайындық жаттығулары
ұсынылады.
1) 3 қызыл дөңгелек қойыңдар, ал олардың астына сонша көк дөңгелек
қойыңдар. Қанша көк дөңгелек қойыңдар?
2) 4 қызыл квадрат қойыңдар, ал оның төменгі жағына 4 көк квадрат
қойыңдар. Қызыл және көк квадраттардың саны жайлы не айтуға болады?
3) 3-ке соншаны қосыңдар. Қанша болды? т.б. Үнемі жүргізіліп отыратын
мұндай жаттығулар оқушыларға санды бірнеше бірлікке арттыруға және кемітуге
берілген тура есептермен тікелей танысқанда ғана емес, жанама түрдегілерін
де қарастырғанда қиындық тудырған жоқ деуге болады. Мысалы, санды бірнеше
бірлікке арттыруға берілген есеппен таныстыруға мына түрде жүргізілген:
1) Жоғары жағына 6 қызыл таяқша, ал оның астыңғы жағына сонша көк таяқша
қойыңдар.Көк және қызыл таяқшаның саны жайында не айта аласыңдар? Тағы
2 көк таяқша қойыңдар. Қандай таяқшалар көп болды?
Мұғалім көк таяқша қанша болса, қызыл таяқша да сонша, оған қоса тағы
2 таяқша бар деп түсіндіреді. Бұл жағдайда қызылға қарағанда көктің 2-і
артық деп айтылады. (тағы 1-2 осы жаттығулар орындалады)
2) Жоғарғы жағына 5 қызыл таяқша, ал төменгі жағына одан 3-і артық
болатын көк таяқша қойыңдар. 3-і артық деген нені білдіреді? (1-2 осы
сияқты жаттығулар орындалады).
3) Мынадай есеп оқылады: Коляның 7 маркасы бар, ал Сашаның одан 3
маркасы артық. Сашада қанша марка бар?
Есеп кішкене квадраттармен иллюстрацияланады: бір қатарға 7 қызыл
квадрат, екінші қатарға сонша көк дөңгелек, одан кішкене алыстау жерге тағы
3 көк дөңгелек қойылады. Үш маркасы артық деген сөз нені білдіреді?
Сашаның қанша маркасы бар? Екенін қалай білуге болады? Неліктен 3-ті
қостыңдар? т.с.с.
Келтірілген мысалдардан көрініп тұрғандай, есептер шығаруды
үйреткенде көрнекілікті пайдалануға үлкен көңіл бөлінеді, есепте айтылған
объектілердің иллюстрациясы немесе олардың кескіндері, схемалық иллюстрация
және есептердің қысқаша жазуы. Осы мақсатпен әуелі мына түрдегі есептер
ұсынылады:
I сөре - кітап
II сөре - кітап артық-?
Болғаны...
Алынғаны...
Қалғаны...
Оқушылар есепті қысқаша түрде дәптерлеріне жазады, бос орындарын
толықтырады, ал тақтада берілген жазуда түсті бормен жазылмай кеткен сандар
жазылады. Содан кейін оқушылар өздерінің жазуларын тақтадағы жазумен
салыстырады, ал бұл сияқты қосымша құралдар (суреттер, қысқаша жазу) есепті
жақсы түсінуге және шығаруға көмектеседі. Балалар жай есептің жаңа түрін
игергеннен кейін-ақ олар мына төмендегідей творчествалық тапсырмалар
ұсынылады: есептерді түрлендіру, ұқсас есептерді және олардың шешулерін
салыстыру, жаңа есептерді құрастыру, содан кейін жай есептерді біртіндеп
құрама есептерге енгізу. Жақсырақ үлгеретін оқушыларға өздерінің есептерін
құрастыру жайлы тапсырмалар ұсынылады, ол үшін айналадағы табиғатты,
тұрмысты бақылауды пайдаланады. Үйде құрастырылған есепті балалар сабақта
айтады, ол бойынга сұрақтар қойылады, ал сынып оларға жауап береді және бұл
есептерді шығарады.
Бастауыш мектепте ұзындық, салмақ, сыйымдылық, уақыт, аудан, көлем
сияқты нақты шамалар туралы түсінік қалыптастырылады. Шама бізді қоршаған
дүниенің (заттар,құбылыстар т.б.) жалпыланған қасиетін көрсететін
математикадағы ең маңызды ұғым. Шаманың ішінде уақыт өлшем бірлігіне
тоқтала кетсек [21, 32-35 б].
Бастауыш мектепте қарастырылатын шамалардың бірі-уақыт аралығы. Уақыт
туралы түсінікті балалар мектепте дейінгі кезеңде алады. Күн мен түннің
ауысуы, жыл мезгілдерінің ауысуы, сағат, минут, апта күндері, жыл, ай,
баланың өміріндегі режимдік мезеттердің ауысуы-уақыт жөніндегі түсінікті
қалыптастырады.
Уақыт үздіксіз өтіп жатады. Сондықтан да уақыт туралы түсінік ұзақ
бақылаулар, өмір тәжірибесінің жинақтауы барысында баяу қалыптасады. Бірлік
ретінде алынған уақыт аралықтарын тек бір рет қана пайдаланады. Сондықтан
уақыт бірқалыпты пайдаланылатын оқиғамен байланысты болуға тиіс. Сондай
бірліктер (тәулік, жыл, ай, ғасыр) табиғаттан алынады, ал сағат, минут,
секунд сияқты уақыт өлшем бірліктерін адамдар ойлап шығарған.
Күн режимін және табиғат календарын жасау, ертегі, әңгіме, кинофильм
көргендегі оқиғаларды ретімен қабылдау уақыттың өзгерісін көруге, уақыттың
өтуін сезінуге көмектеседі. Көрнекі құрал есебінде жылжымалы календарь,
сағат модель болғаны дұрыс. Таныс уақыт аралықтарын алыстырып, мысалы: Не
ұзақ? Үзіліс пе? Әлде оқу тоқсаны ма? Не қысқы: Жұмыс күні ме? Сабақ па?
Уақытты бағдарлай білу арқылы қабылдау сезімін дамытуға болады. Уақыт
бірлігін саналы қабылдауға дайындау үшін календармен жұмысты жүйелі жүргізу
керек. Мысалы,бүгін 1-ші қазан, алдыңғы ай қалай аталады, келесі ай қалай
аталады? Календарь арқылы айды ретімен атауды, әр айда қанша күн болатынын,
ұзақтығы жөнінен бірдей айларды көрсетіп, жылдың ең қысқы айын (ақпан) атап
(28, 29 күн) көрсетеді. Осындай уақыт аралықтарына байланысты Күн мен түн
түн ауысты,тәулікті тауысты деген мақалдың мағынасы түсіндіріледі.
Сағат пен минут туралы түсінік балалардың математикалық практикалық
іс-әрекеті арқылы,бақылаулар арқылы қалыптасады. Бір сағат, бір сабақ пен
үзілістің ұзақтығы. Бір минуттың ұзақтығын білу үшін: 1 минут ішінде нешеге
дейін санай аласың? Қанша мысал шығарасың? Неше сөз айта аласың?-сияқты
сұрақтарға жауап берген жөн. Ал уақытты үнемді, пайдалы жұмсай білуге
үйрету үшін Минут сағатты сақтайды деген мақалдың мағынасын түсіндіру
қажет.
Уақыт бірліктер арасындағы қатынастарды меңгерту үшін әр алуан
жаттығулар орындалады:
1. 20 сағат 15 минутта неше минут бар?
2. 5 тәулікте неше сағат бар? (2,3,4,6.Тәулікте ше?)
3. 95 сағатта неше тәулік болады?
4. 4 сағатта неше минут бар? Сағатта ше?
Әрі қарай біртіндеп ғасыр және секунд енгізіледі. Балалар минут
сияқты, бақылаулар нәтижесінде, секундтың ұзақтығы жөніндегі нақты түсінік
алады. 1 секундта не істеуге болатынын анықтайды.
Ғасыр қарастырылатын уақыт бірліктерінің ең ірісі. Миллиметрлік
қағазға 1 жылды 1 миллиметр деп алып, ұзындығы 100мм кесінді сызып,осы
көрнекіліктің негізінде балалардың, қаламыздың, астанамыздың, ауданның,
ауылдың, жасын ғасырмен салыстыруына болады. Уақыт аралығы жайында
түсінік беру үшін және оның бірліктері сағатпен және минутпен таныстыру;
сағат және минуттың ара қатынасы тағайындау.
Сағаттың қысқа тілі сағаттың тілі деп аталады. Ол үлкен екі
сызықшаның аралығын 1 сағатта жылжып өтеді. Ұзын тілі минуттық тіл деп
аталады. Ол кішкене екі сызықшаның аралығын 1 минутта жылжып өтеді. 1
сағатта 60 минут бар. Уақыт аралығын минутпен және сағатпен өлшегенде 60
минут 1 сағат құрайтыны есте болу керек. Ал 24 сағат 1 тәулікті құрайды.
Уақыттың бұлардан басқа бірліктері де бар: тәулік, апта, ай, жыл, мшел,
ғасыр. Уақыт бірліктерімен және олардың ара қатынасымен таныстыру.
Сағат моделінің көмегімен күн шыққан уақытынан бастап, ұясына
батқанға дейінгі уақыт және түнгі уақыт күн шыққанға дейін тәулік өтетіні
түсіндіріліп беріледі. Тәулік дегеннің ертеңгіліктен келесі ертеңгілікке
дейінгі, кешкіліктен келесі кешкілікке дейінгі уақыт мерзімі екендігі
түсіндіріледі. Тәуліктің басы түнгі сағат 12, сондықтан күндізгі 12-де 12
сағат болады. Ал түнгі 12-де тағы 12 сағат болады, яғни 12+12=24 сағат
немесе 1 тәулік.
Секунд. Уақыттың жаңа бірлігі секунд жайында түсінік беру; уақыт
бірліктерінің ара қатынасын тағайындау; әртүрлі бірліктердің қолдануын
өмірден алынған мысалдарға сүйеніп түсіндіру қажет. Уақыттың жаңа өлшем
бірлігі секундпен оқушыларды таныстыру үшін 1 минуттың қанша уақыт екенін
секундың тілі бар сағатты пайдаланып көрсету керек. Одан соңқазіргі
техникалық даму деңгейі 1 минуттан да аз уақыт ішінде көптеген процестерде
орындай алатыны жайлы нақты өмірден мысалдар келтіре отырып, қысқаша әңгіме
өткізу керек. Минуттан да кіші өлшем бірлігі бар екені, ол-секунд екені, 1
минут = 60 секунд бар екендігі түсіндіріледі. Мектепте сабақ және
сабақтан тыс (жеке және топ-топқа бөліп) жүргізілетін сабақтар формасы
жүзеге асырылады; Үйде өзіндік үй тапсырмасы формасында; табиғатта,
музейде, өндірісте, экскурсия формасында. Басқа пәндер сияқты, математиканы
оқыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі формасы сабақ болыр табылады. Сабақтың
басқа мақсаттарының бәрін бағындыра отырып негізгі дидактикалық
мақсататтарына байланысты сабақтар мыдай типтерге айырылып бөлінеді; Жаңа
материалды оқып үйрету сабағы, білім, білік дағдыны бекіту сабағы; білім,
білік және дағдыны бақылау сабағы [20, 12-18 б].
Егер сабақтың тез шамалас бірнеше дидактикалық мақсатттары болса,
онда мұндай сабақтарды құрастырылған сабақ деп аталады.
Құрастырылған типі сабақтардың құрылымы түрліше бола алады:
1. Бұрын оқып үйретілген материалды бекіту және оның игерілуін
тексеру;
2. Жаңа материалды оқып үйрену;
3. Сол материалдарды бекіту;
4. Үйге тапсырма беру, немесе
- жаңа материалды оқыту
- сол сабақта оқып үйретіогенді және бұрын өтілгенді бекіту
- үйге тапсырма беру
- келесі тақырыпты оқып үйренуге дайындық жұмысы.
Жаңа материалды оқып үйрену сабақтары. Бастауыш сыныптарда
математикадан түгелдей жаңа материалды оқып үйренуге арналған арнайы
сабақтар өткізілмейді. Жаңа материал шағын- шағын бөліктерге бөлініп, әр
сабақта дерлік қарастырылады. Бірақ жаңа материалды оқып үйрену негізі
дидактикалық мақсат болып табылады. Ондай сабақтарда болады. Бұл жұмысқа
сабақтың басым уақыты бөлінеді, ал сабақтың басқа бөліктері де сондай-ақ
жаңа материалды оқып үйренуге бағындырылады. Жаңа материалдың өтілген
материалдармен байланысын тағайындау үшін, жаңа алған білімдерін жүйеге
енгізу үшін, оқушыларды жаңа білімді қабылдауға дайындайтын мәселелермен
бөлімдерді қайталап, оларға өзіндік қорытындылармен тұжырымдар жасауға
көмектесуі. Мұндай сабақта жаңа материалдар мен таныстырудан өзге алған
білімдерін алғаш бекіту жүргізіледі. Тұндай типі сабақтың құрылымы мынадай
болуы мүмкін: жаңа материалдық білімді сапалы түрде меңгеру үшін қажетті
материалды қайталау; оқып үйретілген материалды алғаш бекіту; үйге тапсырма
беру. Білімді, біліктілікті, дағдыны бекіту сабақтары. Бұл типті
сабақтардағы негізгі орын оқушының түрлі машықтандырушы жаттығулар мен
теориялық жұмыстар орындалуына беріледі. Белгілі бір жүйемен жаттығулар
ұсынылады. Осы сабақтарда оқушының өз бетімен жұмыс істеуіне зор көңіл
бөлінеді. Сабақтың құрылымы мынадай:
1. Тапсырмасы орындау үшін қажет болатын білімді, біліктілікті және
дағдыларды қайтадан еске түсіру;
2. Оқушының өз бетімен түрліше жаттығулар орындауы;
3. Жұмыстың орындалуын тексеру және қорытынды шығару;
4. Үйге тапсырма беру.
Оқу жылының немесе тоқсанның басында-ақ жаңа тақырыптарды оқып
үйренуге қажетті білімдерді жүйеге келтіру және қайталау мақсаттарымен
бұрын өтілген материалды бекітуге арналған сабақтар өткізіледі. Тақырыпты
немесе бөлімді оқып үйренуді аяқтар кезінде бекіту сабақтарына қорытындылау
және жүйеге келтіру сипатты жаттығулар енгізіледі. Мұндай сабақтарда
негізгі орын оқып үйренілген материалды ауызша және жазбаша тексеруге
бөлінеді. Тексеру оқушылардың бөлімін, білігін және дағдыларын бекітумен
ұштастырылады. Өзіндік жазбаша жұмыстарға 15-30 минутқа дейінгі уақыт
беріледі, қалған уақыт бұрын оқып үйретілгенді бекітуге жұмсалады. Сабақтың
ақырында, егер тексеру ауызша жүргізілетін болса, онда мұғалім әдетте
оқушының біліміне, біліктілігіне және дағдыларына қысқаша сипаттама береді.
Олардың жетістіктерін, кемшіліктерін көрсетіп, кемшілікті жою жолдарын
меңейді. Егер де тексеру жазбаша жүргізілетін болса, онда келесі сабақ
бақылау жұмысының нәтижелік талдауға, типтік қателерді түзетуге, нашар
меңгерілмегендігі байқалған бөлімдерді қайталауға және бекітуге арналады.
Математиканы оқыту жұмысын ұйымдастырудың басқа формаларын сабақтан
тыс жеке оқушылармен жұмыс, топ оқушыларымен өткізілетін сабақтар, үйге
берілетін өзіндік жұмыс, экскурсиялар, сабақпен тығыз байланысты және соған
бағындырылған математикадан өткен сабақтан тыс жұмыстар сабақта алған
білімді тереңдете және кеңейте түсу мақсатымен және білімдеріндегі,
біліктеріндегі және дағдыларындағы жою мақсатымен өткізіледі. Біріншіден,
ол математикадан сыныптан тыс түрліше жұмыстар жүргізу арқылы, екіншіден
пән жөнінен артта қалғандығы байқалған және сыныппен ілесіп кете алмайтын
балалармен жеке және топқа бөліп, оқу жұмысын өткізу ұйымдастырылады.
Олқылықтар көбінесе оқушының ауру себебінен оның жұмысына мұғалімнің көңіл
аудармауынан, нерв жүйесі ерекшеліктерінің салдарынан, т.б. пайда болуы
мүмкін. Сондықтан мұғалім әртүрлі әдістерді қолданып, жұмыс жүргізеді. Өз
бетімен білімді игеріп алуына көмектеседі, мұғалім мен ата-ана оқушының
біліп отыруына мүмкіндік береді, үйде баланың бос уақытын ұйымдастыруға
көмектеседі. Оларда бағалы қасиеттерді қалыптастыруға көмектеседі.
Үй тапсырмасы жекелей және топтық бола алады, оқушылардың бірнеше
топқа бөлініп, жалпы сынып тапсырмасының бөлігі болып қандай да бір
тапсырмасының бөлігі болып қандай да бір тапсырманы орындайтын түрі.Мысалы:
сан материалды жинау кезінде 1 топ оқушы оқу құрал-жабдықтарының бағаларын
біледі, 2-ші тобы азық-түліктің бағасын, 3-ші топ ойыншықтардың бағаларын
біледі,т.с.с. Үйге берілетін оқу тапсырмасын басқаруды мұғалім оқушыларға
нұсқау беру арқылы және орындалған жұмысты тексеру арқылы жүзеге асырылады.
Үй тапсырмасын бергенде мұғалім қысқаша нұсқауға көше отырып, түсіндіру
керек. Үй тапсырмасының көлемі өте үлкен болмауы тиіс. Үй тапсырмасын
тексеру түрліше жолмен жүзеге асырылады. Жазбаша жұмыстарды мұғалім үйде
де, сабақ кезінде сыныпта тексереді. Балалрға үйге берілетін оқу ісіне
байланысты жұмысты дұрыс ұйымдастыру үшін, мұғалім оқушылардың жанұясымен
тығыз байланысты болуы керек. Бағдарлама тақырыбы бойынша істелетін
жұмыстың бастамасы болуы мүмкін. Оның мақсаты-оқушыларды оқып үйретілетін
тақырыптарға қызықтыру, тақырып бойынша істелетін келесі жұмыс үшін қажетті
материал жинақтауға көмектеседі. Мұндай экскурсияның мысалы: тас жолға
немесе қаладағы көшеге экскурсия жасау болып табылады, бұл кезде оқушылар
(3кл) қозғалысқа берілген есептерді шығару алдында қозғалыстың әр түрлімен
танысады. Мысалы: шаманың арасындағы төмендегі байланыстарды оқып үйрету
кезінде дүкенге экскурсия жасауға болады; баға-мөлшер құн, бір нәрсенің
массасы-мөлшері жалпы масса, т.б. (2кл). Дүкенге экскурсия жасағанда
балалар сатып алу-сату процесін бақылайды,кейбір тәуелділіктерді бақылайды,
таразыны пайдалану ережесін білуі, т.с.с. экскурсияның міндеті- оқушының
білімін бекіту және кеңейте түсу,бір сабақта және бірнеше сабақта алған
материалын жинақтау. Мұндай экскурсияға, геометриялық фигураның ауданы
тақырыбын өткенен кейін жер бетінде жүргізілетін өлшеу жұмыстары мысал
болады.
Математиканың бастауыш курсында мазмұнды есептердің алатын орны
ерекше. Есепті шығару барысында оқушылар математикалық жаңа білімдерді
игеріп, практикалық іс-әрекетке дайындалады. Мұндай есептер олардың
логикалық ойлау қабілетін дамытуға үлкен әсер етеді. Сонымен қатар,
мазмұнды есептерді шығарудың оқушылардың жеке тұлға ретінде қалыптасуында
да тәрбиелік маңызы зор. Сондықтан мұғалімнің мазмұндық есептер туралы,
оның құрылымы туралы кең түсігі болуы, ондай есептерді әр түрлі тәсілмен
шеше алуы керек. Мазмұнды есеп қандай да бір ситуацияның кәдімгі тілмен осы
ситуацияның бір компонетінің сандық сипаттамасын беруді талап етіп, оның
компонеттерінің арасында қандай да бір қатысының бар жоқтығын тауып немесе
қатынасының түрін анықтап баяндау. Кез – келген мазмұнды есеп екі бөлімнен
тұрады: Шарты және талабы [24, 40 б].
Есептің шартында объект және оның кейбір мәндері, объектіні
сипаттайтын белгілер, осы шамалардың белгілі және белгісіз мәндері,олардың
арасындағы қатыстар жөнінде айтылады.
Есепетің талабы- нені табу керек екендігін көрсету. Ол бұйрықты
немесе сұраулы сөйлем түрінде көрсетіледі.
Есепті шешу- бұл есепте берілген айқын және жанама сандардың,
шамалармен, олардың арасындағы қатыстарымен логикалық дұрыс тізбектелген
амалдар мен операциялар арқылы есептің талабын орындау.
Мысал ретінде 1 сынып математика сабағындағы сабақ үлгілері
Тақырыбы: 6 саны
Мақсаты: 6 санымен таныстыра отырып, тура және кері
санауға үйрету, ауада жазылуын көрсету, әдемі, таза,
жазуға дағдыландыру.
Оқушылардың ой өрісін,ойлау қабілетін, математикалық тілін дамыту
Ұқыптылыққа, тапқырлыққа, өздігімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.
Көрнекілік: Сандар, ертегі, жеміс суреттері
Әдістер: Сұрақ-жауап, әңгімелеу, ойындар, диаграмасы, ой қозғау,
проблемалық.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру: Балалардың назарын сабаққа аудару
Өткен материалды қайталау: Ал, балалар үйге қандай тапсырма беріліп еді.
Соны ертегі арқылы пысықтаймыз.
Ерте-ерте ертеде бір қарияның бес саусағымыздай бес баласы болыпты.
Күндердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 БІРІНШІ СЫНЫП МАТЕМАТИКАСЫНДА ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 8
1 сынып оқушыларын оқытуда дамыта оқытудың ерекшелігі 8
1.2 Есеп шығаруға үйретудің дамытыла жүргізілуі және сабақтың жоспарлары
13
1.3 1 сыныптағы математика сабағындағы он көлеміндегі сандарды дамыта
оқыту 43
2 БІРІНШІ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКАНЫ ДАМЫТА ОҚЫТУДЫ 50
ІСКЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ 50
2.1 Бастауыш сынып математикасындағы дамыта оқытудағы сабақтастық 50
2.2 1 сынып математика оқулығына талдау жасау 53
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру
саласындағы мемлекеттің, саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның
білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы
сипатын арттыру, білім беру жүйесін ақпараттандыру мәселелері
айқындалды.Осы мәселелер Еліміз Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан-
2030 атты Қазақстан халқына жолдауында басым міндеттер қатарына қойылған.
Еліміздің соңғы 10 жыл ішінде қоғамды демократияландыру және
ізгілендіру саласында жүргізілген біршама реформалар, экономикалық
өзгерістер жалпы бастауыш сынып оқушылары білім беретін мектептегі оқу
процесін оқушының қабілеті мен қызығушылығына сәйкес дербестендіру
қажеттілігін алға қойып отыр.
Бұл міндеттерді жүзеге асырудың бір жолы - дидактиканың әртүрлі
ұтымды әдіс-тәсілдерін пайдалану есебінен мектеп оқушылардың ой өрісінің
даму деңгейін көтерудің, олардың ғылыми танымдық іс-әрекеттерін
белсендірудің, оқуға, білім алуға ынталандырудың тиімді әдістемесін жасау
болып табылады. Осындай өзекті мәселелер қатарына мектепте математиканы
оқыту процесінде түрлі формадағы және мазмұндағы шығармашылық есептерді
жүйелі түрде, әрі ұдайы орындау арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын
және дамыта оқыту технологиясы арқылы қалыптастыру мен дамытуды қоюға
болады [1, 40 б].
Оқушыларды дамыта оқыту проблемасы бойынша жүргізілген талдау
нәтижесі психология, педагогика, дидактика ғылымдарында дамытуды анықтауда
бірізділікті жоқ екенін көрсетеді. Дамытушылықты ғылыми категория ретінде
қалыптастырып, ғылыми зертеушілер оны әртүрлі аспектілерде - биологиялық,
психологиялық, әлеуметтік тұрғыдан зерттеген.
Математиканы оқытуда, біздіңше, дамыта оқытуды қалыптастыру мен
дамыту жолдарын анықтаудың негізі ретінде оқушының жеке басының іс-
әрекеттін қасиетіне деген қызығушылықтың ыңғайынан алған абзал.
Дамыта оқыту - оқушылардың танымдық сұранысының объективті көрінісі
ретінде, яғни олардың шығармашылық есептерді орындауда білімі, біліктілік
және машақтарға ие болуларына бағытталған қауырт оқу танымдық іс-әрекеті
ретінде көрінеді. Осындай іс-әрекетті басқаратын, қарастырылып отырған
математикалық жағдайдың (ол әртүрлі есеп, тапсырмалар, проблемалық
мәселелер болуы мүмкін) шешімін табуда оқушының іс-әрекетінің шығармашылық
сипатында өрбуіне жетелейтін әдістемені жасау қажеттілігінен туып отыр.
Бастауыш мектепте дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.В. Занков, Д.Б.
Эльконин, В.В. Давыдов, В.В. Репкин, В.А. Левин) жоспарлап ұсынған.
Осы айтылғандардың бәрі мектепте математиканы оқыту процесінде
шығармашылық және логикалық есептерді біртұтас және жүйелі пайдалану арқылы
оқушылардың дамыта оқытуында дамыту әдістемесін құрудың көкейтесті екенін
көрсетеді.
Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі кезде әлеуметтік – экономикалық
дамудың оқу - тәрбие жұмысының жаңару заманында ағарту саласының бастауыш
сыныптағы тәрбиелеу, білім беру буынында шешуін күткен мәселелер тұр.
Сондықтан мектептегі оқу үрдісі оқушылардың жеке басын дамыту,
техникалық дамуын, ішкі потенцалын анықтап, жан-жақты зерттеу негізінде оқу-
тәрбие жұмысын оқушылардың тез арада дамуына бағыттау.
Сонымен зерттеу өзекті сипат береді. 1-сыныптың математика
сабақтарында оқушыларды дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру, деп аталады.
Зерттеу мақсаты: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды
дамыта отырып оқытуды ұйымдастыру үшін сабақтар ұйымдастыру. Оқушылардың
таным қызығушылығын қалыптастыру үшін қызмет ететін барлық әдіс тәсілдерді
қолдану. Оқыту тәсілдерін қолдану жолмен жүзеге асыру. Оқушылардың
қызығушылығын әр түрлі ұлттық ойын, ертегінің көмегімен арттыру.
Математиканы оқытудың негізгі мақсаттары жалпы білім беру, тәрбиелік және
практикалық болып саналады. Оқушылардың математикалық ойлануын дамыту,
математикалық мәдениетке тәрбиелеу; оқушылардың математикаға деген
ықыласының тиянақты болуын қамтамасыз ету.
Зерттеу объектісі: 1-сыныптың математика сабақтарындағы оқыту
процесі.
Зерттеу пәні: 1 сыныптың математика сабақтарында оқушыларды дамыта
отырып оқытуды ұйымдастыру жолдары.
Зерттеу болжамы: Алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс тәжірибелерін
басшылыққа алып, оқушылардың ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып,
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын қалыптастыруға болады.
Зерттеу міндеттері:
- 1-сынып оқушыларын математика сабақтарында дамыта отырып оқытуды
ұйымдастыру мәселелрінің теориялық негіздерін қарастыру.
- 1-сынып оқушыларының таным қызығушылығын жетілдірудегі әр түрлі
көрнекілік материалдарының мүмкіндіктерін анықтау.
-оқушылардың таным қызығушылық ерекшеліктерін дамыту сабақтарын
ұйымдастырудың тиімді жолдары мен әдістерін айқындау.
- бастауыш сынып топтарының оқу тәрбие үрдісіне дамыту сабақтарын
енгізу және оның талдау, жинақтау.
Зерттеу әдістері:
1. 1 сынып оқушысына білім беру мен оны дамытудың әдістемелік
принципі - оқу таным қызығушылығын басымдықта игере отырып, тек соның
негізінде ғана ғылыми білімдер жүйесін меңгері деп дәлелдейді (В.В.
Давыдов, В.Д. Эльконин, Н.Ф. Толызина, В.А. Беликов, Т.В. Репина, т.б).
Әрекет субъектінің дүниені өзгертуге, рухани немесе материалдық мәдениеттің
белгілі бір объектіленген өнімін туғызуға немесе өндіруге бағытталған
белсенділігі.
2. Тәжірибелі мұғалімдердің сабақтарымен танысу.
Зерттеу кезеңдері:
1. Дайындық кезеңінде психо-педагогикалық және әдістемелік
әдебиеттерді зерттей отырып, қажетті мәселені анықтадық. Дамыта оқыту
теориясы толығымен талдана отырып, зерттеудің теориялық негізі жасалынды.
2. Эксперимент кезінде бастауыш сынып мұғалімінің іс-тәжірибелерімен
таныса отырып, сол арқылы 1-сыныптың математика сабағында оқушыларды
дамыта оқытуға тапсырмалар жинақтау. Оқыту барысында жүргізелетін жұмыстың
жүйесі жасалынып, нәтижесін көрсету.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Оқушыларды дамыта отырып оқытуда
әр түрлі жаттығулар мен есептердің түрлерін оқыту барысында жүргізілген
жұмысын өзге студенттер тәжірибелік жұмыстарында және мұғалімдер оқу
тәжірибесінде әдістемелік нұсқау ретінде пайдалана алады.
Зерттеу жұмысының сынақтан өтуі мен тәжірибеге енуі: Осы тақырып
бойынша Зайсан ауданы Мұхтар Әуезов атындағы орта мектепте педагогикалық
практикадан өткенде 1Ә сыныбында эксперимент жұмысы жүргізілді.
Зерттеу жұмысының құрылысы: диплом жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу жұмысының негізгі базасы: Зайсан ауданы. Мұхтар Әуезов
атындағы орта мектеп.
Өзімнің эксперимент жұмысыма алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс-
тәжірибесін басшылыққа алып, бастауыш сынып оқушыларының дамыта оқыту
жүйесімен танысып, есептер құрастыру және шығару процесінде оқушылардың
ойлау қабілеттерін дамыту және шығармашылыққа да баулу.
Педагогика, психология, математика әдістемесі бойынша оқулықтарды,
әдістемелік әдебиеттерге, қосымша оқу-әдістемелік құралдарға талдау
жүргізу; монографияларды оқып, зерттеп, талдау. Бастауыш мектеп,
Начальная школа, Қазақстан мектебі журналдары, Қазақстан мұғалімі
газеті арқылы озат мұғалімдердің іс-тәжірибелерімен таныстым.
Бастауыш сынып оқушыларының дамытуда екі негізгі саты байқалады.
Бірінші сатыда (ол шамамен 1-2 сыныптағы оқытуларға тура келеді). Олардың
ойлау әрекеті көбіне әлі мектеп жасына дейінгі баланың ойлауын еске
түсіреді. Оқу материалдарын талдау бұл жерде көрнекі әсер ету жоспарында
басым болады. Мұнда балалар нақты заттарға немесе оның дәл баламаларын
бейнелеулерге сүйенеді (мұндай талдауды кейде тәжірибелік әсер немесе
сезімдік деп атайды).
Дамытудың екінші кезеңі осы өзгерістермен байланысты 1-2 сыныпта-ақ
мұғалім балаларға игерілетін мәлеметтердің жекелеген элементтері арасындағы
болатын байланысты көрсету үшін ерекше қам жасайды. Жыл өткен сайын осындай
байланыстар немесе ұғымдар арасындағы қатынасты көрсету талап ететін
тапсырмалар көлемі ұлғая береді.
1 БІРІНШІ СЫНЫП МАТЕМАТИКАСЫНДА ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1 сынып оқушыларын оқытуда дамыта оқытудың ерекшелігі
Оқушыларды дамыта оқыту проблемасы бойынша жүргізілген талдау
нәтижесі психология, педагогика, дидактика ғылымдарында дамытуды анықтауда
бірізділікті жоқ екенін көрсетеді. Дамытушылықты ғылыми категория ретінде
қалыптастырып, ғылыми зертеушілер оны әртүрлі аспектілерде-биологиялық,
психологиялық, әлеуметтік тұрғыдан зерттелеген.
Математиканы оқытуда, біздіңше, дамыта оқытуды қалыптастыру мен
дамыту жолдарын анықтаудың негізі ретінде оқушының жеке басының іс-
әрекеттін қасиетіне деген қызығушылықтың ыңғайынан алған абзал. Өйткені
дамыта оқыту-оқушылардың танымдық сұранысының объективті көрінісі ретінде,
яғни олардың шығармашылық есептерді орындауда білімі, біліктілік және
машақтарға ие болуларына бағытталған қауырт оқу танымдық іс-әрекеті ретінде
көрінеді. Осындай іс-әрекетті басқаратын, қарастырылып отырған
математикалық жағдайдың (ол әртүрлі есеп, тапсырмалар, проблемалық
мәселелер болуы мүмкін) шешімін табуда оқушының іс-әрекетінің шығармашылық
сипатында өрбуіне жетелейтін әдістемені жасау қажеттілігінен туып отыр.
Дамыта оқыту технологиясы басшылыққа алынады. Себебі қазіргі оқулықтар
дамыта оқыту технологиясы негізделе отырып жасалған [8, 10-15 б].
Оқушылардың жаңадан түсіндірілетін тақырыпқа логикалық бірізділікпен
ала бару үшін, өткен сабақтың материалымен тығыз байланыстыра отырып жаңа
тақырыпты игеруіне қажетті тірек білімдердің барлығы актуалдандырылады.
Оқушылардың барлығы бірдей деңгейге жеткізіп алу үшін мұғалім алдын ала
оқушылардың есіне түсіретін, толықтыратын, бірдей мәреге жеткізетін тестік
сұрақтар мен тапсырмалар даярлайды.
Дегенмен де адам психикасын дамытудағы ең қажетті құрылым-оқыту
болса, кез келген оқыту есте сақтау мен білімді дамытады. Ал оқыту мен
дамыту өз алдына жеке үрдіс бола алмайды, өйткені екеуі де жеке тұлғаыың
дамуына әсер етеді. Осыдан мынадай екі концепция шығады:
1) Оқытуды даму концепциясы Ж.Пиаже, З.Фрейд,
Д.Дьюидің пікірлерінше: Бала даму барысында оқиды. Яғни бұнда бала
психкасының даму зандылығына сүйенеміз.
2) Дамыта оқыту концепциясында бала оқу арқылы дамиды. XX ғасырда
бұл теорияның негізін салған орыс ғалымдары: А.С.Выготский,
А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубиншейн, Д.Б.Эльконин, П.Я.Гальперин,
Л.В.Занков, В.В.Давыдов тағы басқалар. Қазіргі таңда жеке тұлға қоғам үшін
белсенді түрде, яғни аз уақытты қамтып, жоғары сапалы дәрежеде дамуы қажет.
Сол үшін бұл педагогикалық технологияны-дамыта оқыту технологиясы
дейміз. Дамыта оқыту жеке тұлғаның дамыуына бағыт-бағдар
беріп, белсенділігін арттырады.
Физиологиялық дамуда бала бойының өсуі, бұлшық еттің дамуы, салмақтың
қосылуы, яғни дені сау, шыныққан, шыдамды тағы басқа қорытындылар айтуға
болады.
Ал психикасы туралы не дер едік? Оның қаншалықты дамығандығын оқыту
үрдісі мен жас ерекшелігі арқылы анықтаймыз.
Қазіргі кездегі дамыта оқыту технологиясы балаға өз бетінше ойлана
білуге, сыртқы ортамен қарым-қатынас жасауына ықпал етеді. Қарым-қатынас
жасау барысында: жоспарлауға, мақсат қоя білуге, койылған мақсат-
міндеттерді жүзеге асырып қорытындыны талдай білуге дағдыланады. Міне,
осындай жүйелер арқылы өзіндік даму жүзеге асады. Соның негізінде өзіндік
талдау, жинақтау, өзіндік бағыт беру, өзіндік тәрбие, білім алу жүйелері
қалыптасады. Яғни дамыта оқыту жеке тұлғаның барлық қасиеттерінің дамуына
бағытталады. Выготский: Педагогика бала дамуының ертеңгі емес, кешегі
күніне сүйену керек, - деген. Осыған орай ол бала дамуының екі деңгейін
анықтады:
1) өзекті даму деңгейі - бала бойында қалыптасқан, өз бетінше орындай
алатын іс-әрекеттер;
2) Жақын даму аймағы - бұл бала әлі өз бетінше іс-әрекетті орындай алмайды,
бірақ үлкендердің көмегімен жүзеге асыра алатын көрініс.
Тұлға жақын даму аймағына өтуде өзекті даму аймағындағы білімдерін өз
бетінше қолдануға, өзіндік танымын дамытута дағдыланады. Г.К. Селевко
өзіндік дамыта оқыту технологиясын жүйеге келтіріп, оны үш бөлікке бөлді.
1) Теория - өзін өзі жетілдірудің теориялық негізін ұғыну. Бұл мектеп
бағдарламасына енгізілген.
2) Практика- өзін өзі жетілдіруді іс-жүзіне асыра білу. Бұл іс-әрекет
сабақтан тыс уақытта орындалады.
3) Әдістеме - ғылыми негізін жасауда өзін-өзі дамыта оқытудың әдісі мен
құрылымын жасап, жүзеге асыру.
Осы үш бөлікті бір жүйеге келтіріп мектептерде өзін жетілдіру
сабақтары жүргізуге болады. Өзіңдік дамыта оқытудағы негізгі мақсат: жеке
тұлғаның өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі басқара алатын механизм кұрып,
адамгершілік танымдық қасиеттерін дамыту [12, 18 б].
Бұл оқыту барысында мұғалім ұстанымы: дос, көп нәрсені білетін, терең
білімді ақылшы.
Оқушы ұстанымы: өзі анықтап, еркін өз қалауы бойынша іс-әрекет ету.
Өзіндік дамыта оқыту технологиясында баланың өзін-өзі тануын ұйымдастыруға
мұғалімнің жоғары педагогикалық руханилығын керек етеді, оның балаға деген
сүйіспеніпілігі, мұғалім мен оқушы арасындағы сенім мен оның ішкі
әлемін танып білуге, жеке қасиеттері мен мінезін ашуға мүмкіндік
береді.
Қазіргі кезде осы бағыт бойынша Қазақстан мектептерінде Өзіндік
таным пәндік курсы жүргізілуде. Бұл курстың бала тәрбиесіндегі алатын орны
аса зор. Өзіндік таным курсы оқу барысында өзін-өзі тануы, оны жетілдіру,
дамытуы, жалпы адамзаттық құндылықтарды тану бойынша меңгерілген дағдыларды
ақиқат өмірде қолдануына өз көзқарастарын, іс-әрекеттерін белсенді жүзеге
асыруға дағдыландырады
Бастауыш сыныпта өзіндік танымды қалыптастыру барысында оқушыларды
қызықтырып өзінің жасаған жұмысына өзі баға беріп, қорытынды шығара білуге
дағдыландырудың маңызы зор. Ол үшін әр түрлі өз бетінше орындалатын қызықты
тапсырмалар беру керек. Мысалы: 1-ші сыныпта математика пәнінде мынандай
тапсырмаларды қолдануға болады.
1)
Н 9-4
Ы 2+7
С 3+4
Д 10-5
А 6+4
6-6
7 10 5 4 9 0
Бұнда өрнектердің мәнін тауып дөңгелекшеге жазады. Ал өрнектердің
мәні астыңғы кестеде орналасқандықтан әріптерді тиісті торкөзге
орналастырып, жасырын сөзді табады. Егер жасырын сөз дұрыс шықса, онда
тапсырма дұрыс орындалған. Міне осыдан оқушы өзін-өзі бағалай алады.
2) Тауық 5-2 = 3
Ағаш 4-1-3
Жеміс 5-1=4
Бұл тапсырмалар оқушылардың математикалық дағдылары ғана емес қазақ
тілінде де дұрыс жазып, жаңа сөздер құрастыра білуін дамытады. Осындай әр
түрлі қызықты тапсырмалар оқушылардың ынтасы мен белсенділігін арттырады.
Оқушы бойында өзіндік танымды қалыптастыруда тек жеке курстар ғана
емес сонымен қатар оқыту үрдесінде де жүзеге асырған өте тиімді. Себебі
бала әр сабақта, әр тақырыпта өзін-өзі жетілдіріп отырады. Бұны жүзеге
асыруда дамыта оқыту техналогиясының маңызы өте зор. Дамыта оқыту
оқушыларды әр түрлі іс-әрекетке тартуды құптайды, сабақта дидактикалық
ойындар, пікір-таластар, ойлау, қиялдау есте сақтау, тіл байлығын,
логикалық ойлауын, шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған оқыту
әдістерін қолдануды ұсынады. Яғни күнделікті, сабақта оқушылардың жоғарғы
білімдік пен адамгершілік құндылықтарын арттырсақ жеке тұлға білімдегі
шындықты іздеу, салыстыру, дәлелдеу, зерделеу, өз іс-әрекеттерін сараптап,
өзіне-өзі баға беруге дағдыланады [25, 15-18 б].
Осыларға байланысты оқушыларды дамыта оқыту жүйесімен қолдана отырып
оқыту бұл мұғалімге де оқушыға да тиімді деп санаймын. Дамыта оқыту арқылы
оқушының ойлау қабілеті ғана дамып қоймай, сабаққа деген қызығушылығы
оянады, әр түрлі есептерді түрлі әдіс-тәсілдермен шығара отырып оқушылардың
өзін-өзі қалыптастыру қабілеті туады.
Қорыта келгенде, дамыта оқыту арқылы оқушылардың, өзіндік танымын
жетілдірсек, тек ақылды ғана емес, сонымен қатар өз іс әрекетін сараптап,
жан-жүрегімен сезіне алатын, жоғары білімді ұрпақ тәрбиелей аламыз деген
сенімдеміз.
1.2 Есеп шығаруға үйретудің дамытыла жүргізілуі және сабақтың жоспарлары
1. Есеп шығаруға үйрету - математиканы оқытудағы ең қиын әрі
күрделі мәселелердің бірі. Шынында, әрбір есеп мазмұныны өзі проблемалық
сипаттағы белгілі бір тапсырма - сұрақтар жүйесін қамтиды да оны шығару
процесінде сәйкес талдау, талқылаулар жүргізе отырып, тиісті жауапты
іріктеп алу және іздеу сияқты, күрделі ақыл-ой операцияларын орындауды
талап етеді. Бұл - балалардың шама-шарқына, психологиялық және жас
ерекшсліктеріне сәйкес салыстыру, салғастыру, жан-жақты талдау жасау,
қарама-қарсы қою, жалпылау, түрлендіру, зерттеу, әр алуан категорияларға
біріктіру, қорытындылау, абстракциялау сияқты ақыл-ой әрекеттерінің
қарапайым болып элементтерін әр баланың түрліше меңгеруіге байланысты
бірдей дәрежеде орындала бермейді.
2. Балалардың топтық, өзіндік ерекшеліктері, қабілет деңгейлернің әр
түрлілігіне байланысты, олардың бәрін де бір тарақтың түзінен шыққандай
есепті шығара білуге біркелкі үйренеді деуге болмайды. Расында да,
тәжірибеде: а) әрбір сыныпта есепті өздігінен шығарып кететін оқушылар
санаулы-ақ кездесетіні; б) көпшілік жағдайларда, оқушылар өздігінен
ойланбай, есептегі белгілі шамалар мен ізделінді шамалар арасындағы
тәуелділікті ашып беретіндей жетекші сұрақтардың берілуін, ал басым
көпшілігі тиісті жәрдем көрсетілуін, тіпті есеп тексінің мазмұнын жан-жақты
түсіндіріп беруді керексінетіні; в) есепті мүлде шығара білмейтіндер де
кездесетіні байқалады. Осы тұрғыдан алғанда әрбір баланың шеберлік
деңгейі түрліше болады деп түсіну керек те, әр балаға жеке-дара қатынас
жасаған жөн.
3. Есеп шығара білу шеберлігі түрлі-түрлі өзгермелі ақыл-ой іс-
әрекеттерін орындау нәтижесінде бірте-бірте қалыптасатып әр түрлі
қарапайьш құрамды бөліктерден (өзара байланысқан бірнешс буындардан)
тұратын күрделі жүйе (система). Есепті шығара білу шеберлігінің үлгі
ретіндегі құрамды бөліктерін толығырақ түрде келтірейік: есеп тексінің
мазмұнына, ондағы әрбір санға және шығаруда шешуші маңызға ие болатын
сөздерге мән бере отырып дұрыстап оқу; есеп мазмұнын жете түсіну, өз
сөзімен айтып бере алу, қажетінше шартын абстракциялау; есептің құрылысын
(шартын, сұрауын) ажырату; есеп шартын оны түсінуді жеңілдететін
жағдайлардың бәрінде де схема, таблица, чертёж түрінде қысқаша жаза білу
немесе иллюстрациялау; есепті талдай білу (жетпей тұрған, артық
мәліметтерді анықтау, шығаруға болмайтындырын түсіну, өзгеріске және
шамалар арасындағы қатынасқа сәйкес амалдарды таңдап алу және оны
негіздеу); есептегі әр түрлі шамалардың байланысын, ара қатынасын,
тәуелділігін ажырата білу; есепті түрлендіре білу, жауабын жобалай білу;
4. Жаңа оқыту жүйесіне көшуге байланысты және дәстүрлі әдістеменің
тиімсіз жақтарынан әлі де арыла алмаудың салдарынан туған жекелеген
мұғалімдердің есеп шығаруға үйрету әдістемесінің әлсіздігін, тайыздығын да
ескермеуге болмайды. Тәжірибеде, кезінде-бір ұстаз есепті амалдап шығарып
шешуінің сәйкес жоспарын құру барысында аналитикалық тұрғыда ұзақ талдау
жүргізіп, бар жұмысты орындайды да оқушылардың өздігінен жұмыс жасауын
ойластырмайды. Сондай-ақ, есептердің көпшілігі мұғалімнің үлгі ретінде
көрсетуі, тікелей басшылығы, жетекшілігі және қатысуымен шығарылады да,
балалардың белсенділігін арттыру, творчестволық және инциативасын көтеру,
мағыналы логикалық және математикалық қабілетін дамыту бағытында өздігінен
орындайтын тапсырмалар үнемі берілмей, есепті өздігінен шығаруға үйретуде
дәйектілік сақтамайды.
5. Есеп шығара білуге үйрету алғашқы сабақтардың өзінде-ақ басталып,
сынып ілгерілеген сайын бірте-бірте сәйкес шеберлік те қалыптаса бастайды,
жетіле түседі. Алайда, көпшілік оқушыларда осы тұрғыдан алғанда, алғашқы
сабақтардан бастап-ақ азын-аулақ болсын, олқылықтар байқалып, ол күн, жыл
өткен сайын ұлғая түседі. Мұғалім тарапынан тиісті көмек дер кезінде
көрсетілмейді де, балалардың біразы басқалардан дараланып бөлініп, есепті
шығара білетіндер, ал қалғандары есепті шығара алмайтындар дегеп атқа ие
болады. Соның нәтижесінен болар, 2 сыныпқа келген шәкірттердің есеп шығара
білу шеберлігінің нақты деңгейі бағдарлама талаптарымен үйлеспей жатады.
Мысалы, жай есептің жаңа түрлерінің бірте-бірте енгізілуінде, сондай-
ақ жай есептің құрама есепке көшуде олардың принциптік ерекшелігі жайлы сол
мәселелерді алғаш рет баяндағанда қалыптасқан балалардың түсінігі, ілгеріде
шешуші маңызға ие болатынын тәжірибе көрсетіп отыр. Бұл мәселелердің
негізгілері бастауыш буында жан-жақты қарастырылады. Сынып ілгерілеген
сайын тек қана есептердің тақырып ауқымы, шамалар арасындағы байланыстар
кеңейтіле түседі. Бастауышта қалыптасқан есеп шығара білу шеберлігі
пысықталады, дами түседі. Балаларға бұрыннан белгілілері - жаңа түрлеріне
тиісінше негіз болады [27, 25 б].
Сондықтан әрбір ұстаз 1-4 сыныптарда қарастырылатын есептердің
түрлері, саны мен сапасы, шығару әдістері мен мерзімдері жайында жан-жақты
мағлұматтар жинақтауы тиіс. Онсыз әрбір сынып, әрбір буынға сәйкес
қалыптасуға тиісті есеп шығара білу шеберлігі деңгейін және оның бірте-
бірте жетілу кезеңдерін дәл анықтау, сондай-ақ оның дамытыла түсу жолдарын
дұрыс тағайындау мүмкін емес.
6. Бастауыш және 1 сыныптарда есеп шығаруға үйретудің кейбір әдіс-
тәсілдерінің, сәйкеспеушілігі де кездеседі. Мысалы, бастауыш сынып
математика оқулықтары мен мұғалімдерге арналған математиканы оқыту жұмысына
методикалық нұсқауларда, кейбір методикалық әдебиеттерде, мазмұнды
есспті шығару кезінде есеп сұрағына жауап болатындай ізделінді шаманы
(санды) әріппен белгілеу керектігі айтылады, сондай-ақ ылғида шешуінің
санды формуласын құру үстінде, немесе құрып болған соң оны теңестіріп жазу
қолданылады. Сырт көрінісіне қарағанда бұлай жасау есепті теңдеудің
жәрдемімен шығаруды енгізу үшін, қажетті дайындық іспеттес.
7. Оқулық - баланың күнделікті іс-әрскетінде басшылыққа алатын
негізгі құралы. Сондықтан да онда келтірілген математикалық мән-мағынасы
нақтыланып келісті сұрау-тапсырмалар, әр түрлі сөз тіркестері, сөздер
баланың ой-қиялына және іс-істеу лайық болуы керек. Өйткені, есеп
шартында кездесетін, қазақ сыныптары оқушыларының өздігінен түсінуіне ауыр
сөздер, елді мекендер аттары, балалар есімдері мен фамилиялары т.с.с.
түсіндіру үшін сабақ уақытының біразы еріксіз жұмсалып, таза математикамен
айналысудан алшақтауға тура келеді. Есеп тексі оқылысымен, бірінші кезекте
түсініксіз сөздердің мағынасы ашылады да, есептің математикалық
структурасы мен тілі шамалар арасындағы өзара байланыс, ара қатынасты
анықтау екінші кезекте қалып қояды. Осындай есептердің сюжетін оқушының өз
өміріне жақындастыру, өз төңірегінің жарасымды фактілері, жергілікті, өлке
тану материалдары негізінде, әрбір ұстаз күнделікті тәжірибесінде
өзгерткені жөн. Әрине, есептің математикалық құрылымына, Оспанов Т.Қ
оқулықтарында дамыта оқытуға арналған болғандықтан автордың сол есепті
енгізудегі көздеген мақсаты және сол тапсырманың мәні мен орнынша ешқандай
нұқсан келтірмеу керектігі өзінен-ақ түсінікті.
8. Есеп шығаруға үйретудің тиімді әдістемесі қарастырылып отырған
нақтылы есептің оқушыларға бұрыннан таныс жаңа түрі екендігіне сәйкес
болуы тиіс.
9. Математика курсында қарастырылатын есептің әрқайсысының
өзінің орны, тиісті міндеті бар. Қазір методикада әрбір есептің
дидактикалық, танымдық, дамыту міндеттерінің бірін басымырақ
атқаратындығы бөлініп керсетіліп жүр.
Олай болса, қарастырылып отырған есептің сол моментте негізгі
функцияның қайсысын атқаратындығына қарай есеп шығаруға үйретудің
әдістемесі, есепті шығарудың тиімді әдіс-тәсілдері оқушыларға қойылатын
талаптың сипаты анықталуы тиіс.
10. Есеп шығарудың жалпы әдісінің негізі - есеп мазмұны
бойынша аналитикалык-синтетикалық талдау жургізу. Оны әрбір баланың еркін
жүргізе білуіне жету - есептің кез келген түрін шығаруға жетік болудың
басты шарты. Нақтылы есептің мазмұнына, түріне байланысты бірде
талқылауды есептің сұрағынан, бірде шартынан бастап жүргізгеи тиімді
болады. Талқылауды қалай жүргізсек те, ол әрдайым аналитикалық-синтетикалық
формада болуы керек те, талқылаудың әрбір қадамы сұрақ-шарты - сұрақ немесе
шарты - сұрақ - шарты түрінде тізбектеле жүргізілуі қажет. Бұл мұғалімнің
көрсеткен үлгісі бойынша бірте-бірте машықтанудың нәтижесінде әрбір
оқушының не толық немесе ықшам түрде есеп шығару кезінде өздігінен
қолдануға төселіп алатын басты мәселелерінің бірі. Есепке сәйкес
аналитикалык-синттетикалық талқылауды жүргізе білген оқушы - оны ауызша
орындау процесінде құрама есепті шығарудың жоспарын бірдей құрады, яғни
орындалатын арифметикалық амалдың ретін анықтауды және әрбір амалды
орындаудың нәтижесінде не табылатынын түсіндіреді, сәйкес түсіндірмелерді
немесе сұрауын тұжырымдайды.
Есептерді шығаруға үйретудің алғашқы кезеңінде есепке және оның
шешуіне қатысты терминологияны игеруге арналған жұмысқа негізгі орын
беріледі, бірақ сонымен қатар оқушылардың есеппен жұмыс істеудегі ең
қарапайым іскерліктерін қалыптастыруға көңіл бөлінеді.
Жай есеппен жұмыс істегенде мынадай методикалық әдіс пайдалануы
мүмкін екендігін практика көрсетіп отыр: әуелі оқушылар текстілі есеппен
танысады, яғни мұғалім (немесе оқып тұрған оқушы) есепті оқиды, оқушылар
есепті толығынан қабылдай отырып, оны тыңдайды. Сонан кейін есепті қайта
(едәуір баяулатып) оқығанда балалар сонымен бір мезгілде есептің сандық
мәлімметтерін көрсететін карточка-цифрларды шығарып парта үстіне қояды. Бұл
арқылы олар сандық мәліметтерді бөліп көрсету процесін орындайды. Бұдан
кейін оқушылардың біреуі бұл сандардың әрқайсысы нені білдіреді соны
түсіндіреді, ал екіншісі есептің сұрауын айтады. Сонымен, есептің шартын
ойлап көреді де, оның сұрағын бөліп көрсетеді.
Есепте өмірдің болатын жағдайларды көз алдына келтіріп көру міндетті
түрдегі тапсырма болып табылады. Оқушыларға көздеріңді жұмып, есепте
айтылғанды көз алдарыңа келтіріңдер деп тапсырма беріледі. Мысалы, оқушылар
сөреде 6 кітап тұрғанын, тағы оған 3 кітап қойылғанын білді. Кітап қанша
болды?
Балаларға былай дейміз: Көздеріңді жұмып, ол жерде кітап көбейді ме,
не азайды ма, соны айтыңдар. Неліктен? т.с.с.
Есепте айтылған жағдайды күнделікті жағдайда көз алдына келтіру
балалардың өздерінің амалды дұрыс таңдап алуларына мүмкіндік туғызады.
Балалардың зейіні тек сандық мәлімметтерді бөліп көрсетуге ғана емес,
артық, кем, сонша деген т.б. сөздерге де аударылады, олар да
амалдарды таңдап алуға көмектеседі, бірақ әрдайым амалды анықтай алмайды
[22, 30-35 б].
Оқушылар жаңа байланыстарды (есептің шартында айтылып отырғанға кері
амалды таңдап алу) сол өрнектер қолданылатын есептерді шығаруға қолданбау
үшін балаларға, көбіне сюжеті бірдей, бірақ шешулері әртүрлі екі есеп
ұсынылады.
Мысалы: Машина тұратын орында 5 машина тұр еді, оның 3-еуі кетіп
қалды. Қанша машина қалды? Демек, есеп азайту амалымен шығарылады. Машина
тұратын орыннан әуелі 5 машина, содан кейін 3 машина кеткен. Машина тұратын
орыннан барлығы қанша машина кеткен?
Есептерді салыстырғанда мыналарды көрсетудің маңызы зор, екінші
есепие де машиналар кетіп жатса да және кетіп қалды деген сөз бар
болғанымен есеп қосу амалымен орындалады. Оқушыларды әрбір жаңа түрлі жай
есептерді шығаруға үйреткенде олар осы сияқты есептерді шығару процесінде
игеруге тиісті жаңа түсініктерді ашу мақсатында үлкен дайындық жұмысы
жүргізіледі. Мысалы,бірінші сынып оқушыларын санды бірнеше бірлікке
арттыруға және кемітуге берілген есептермен таныстырғанда мұндай есептерді
шығарудан бұрын мына сияқты дайындық жаттығулар енгізілген:
1.3 қызыл дөңгелекті қойыңдар, оған 1 көк дөңгелекті қосыңдар.
Дөңгелектер қанша болды? Дөңгелектер артты ма немесе кеміді ме? (Иә, 3-ке
қарағанда 4-тің біреуі артық)
2. 3 үшбұрышты қойыңдар, 1 үшбұрышты алыңдар. Қанша үшбұрыш қалды?
Қалған үшбұрыштар бұрынғыдан артық па немесе кем бе?
3. Егер 3-ке 1-ді қоссақ, 3-тен артық бола ма, әлде кем бола ма?
Қаншасы артық болады? 3-ке қарағанда 4-тің қаншасы артық?
4. Егер 4-тен 1-ді шегерсек, онда 4-тен артық сан қала ма немесе кем
сан қала ма? Қаншасы кем болады. 4-ке қарағанда 3-тің қаншасы кем?
5. 3 квадрат қойыңдар. Квадраттардың санын 1-ге кеміту үшін не істеу
керек? 2-ге арттыру үшін ше? т.с.с.
Мысалдар шығарғанда (мысалы: 6+1,7-1) алғашқыды қашанда мынадай сұрақ
қойылады: 6 (7) сандарына қарағанда жауабында одан артық сан шыға ма, әлде
кем сан шыға ма? Неліктен?.
Қанша болса сонша, сонша т.б. деген сөздерді анықтай түсуге де
үлкен мән беріледі. Осы мақсатпен мына төмендегідей дайындық жаттығулары
ұсынылады.
1) 3 қызыл дөңгелек қойыңдар, ал олардың астына сонша көк дөңгелек
қойыңдар. Қанша көк дөңгелек қойыңдар?
2) 4 қызыл квадрат қойыңдар, ал оның төменгі жағына 4 көк квадрат
қойыңдар. Қызыл және көк квадраттардың саны жайлы не айтуға болады?
3) 3-ке соншаны қосыңдар. Қанша болды? т.б. Үнемі жүргізіліп отыратын
мұндай жаттығулар оқушыларға санды бірнеше бірлікке арттыруға және кемітуге
берілген тура есептермен тікелей танысқанда ғана емес, жанама түрдегілерін
де қарастырғанда қиындық тудырған жоқ деуге болады. Мысалы, санды бірнеше
бірлікке арттыруға берілген есеппен таныстыруға мына түрде жүргізілген:
1) Жоғары жағына 6 қызыл таяқша, ал оның астыңғы жағына сонша көк таяқша
қойыңдар.Көк және қызыл таяқшаның саны жайында не айта аласыңдар? Тағы
2 көк таяқша қойыңдар. Қандай таяқшалар көп болды?
Мұғалім көк таяқша қанша болса, қызыл таяқша да сонша, оған қоса тағы
2 таяқша бар деп түсіндіреді. Бұл жағдайда қызылға қарағанда көктің 2-і
артық деп айтылады. (тағы 1-2 осы жаттығулар орындалады)
2) Жоғарғы жағына 5 қызыл таяқша, ал төменгі жағына одан 3-і артық
болатын көк таяқша қойыңдар. 3-і артық деген нені білдіреді? (1-2 осы
сияқты жаттығулар орындалады).
3) Мынадай есеп оқылады: Коляның 7 маркасы бар, ал Сашаның одан 3
маркасы артық. Сашада қанша марка бар?
Есеп кішкене квадраттармен иллюстрацияланады: бір қатарға 7 қызыл
квадрат, екінші қатарға сонша көк дөңгелек, одан кішкене алыстау жерге тағы
3 көк дөңгелек қойылады. Үш маркасы артық деген сөз нені білдіреді?
Сашаның қанша маркасы бар? Екенін қалай білуге болады? Неліктен 3-ті
қостыңдар? т.с.с.
Келтірілген мысалдардан көрініп тұрғандай, есептер шығаруды
үйреткенде көрнекілікті пайдалануға үлкен көңіл бөлінеді, есепте айтылған
объектілердің иллюстрациясы немесе олардың кескіндері, схемалық иллюстрация
және есептердің қысқаша жазуы. Осы мақсатпен әуелі мына түрдегі есептер
ұсынылады:
I сөре - кітап
II сөре - кітап артық-?
Болғаны...
Алынғаны...
Қалғаны...
Оқушылар есепті қысқаша түрде дәптерлеріне жазады, бос орындарын
толықтырады, ал тақтада берілген жазуда түсті бормен жазылмай кеткен сандар
жазылады. Содан кейін оқушылар өздерінің жазуларын тақтадағы жазумен
салыстырады, ал бұл сияқты қосымша құралдар (суреттер, қысқаша жазу) есепті
жақсы түсінуге және шығаруға көмектеседі. Балалар жай есептің жаңа түрін
игергеннен кейін-ақ олар мына төмендегідей творчествалық тапсырмалар
ұсынылады: есептерді түрлендіру, ұқсас есептерді және олардың шешулерін
салыстыру, жаңа есептерді құрастыру, содан кейін жай есептерді біртіндеп
құрама есептерге енгізу. Жақсырақ үлгеретін оқушыларға өздерінің есептерін
құрастыру жайлы тапсырмалар ұсынылады, ол үшін айналадағы табиғатты,
тұрмысты бақылауды пайдаланады. Үйде құрастырылған есепті балалар сабақта
айтады, ол бойынга сұрақтар қойылады, ал сынып оларға жауап береді және бұл
есептерді шығарады.
Бастауыш мектепте ұзындық, салмақ, сыйымдылық, уақыт, аудан, көлем
сияқты нақты шамалар туралы түсінік қалыптастырылады. Шама бізді қоршаған
дүниенің (заттар,құбылыстар т.б.) жалпыланған қасиетін көрсететін
математикадағы ең маңызды ұғым. Шаманың ішінде уақыт өлшем бірлігіне
тоқтала кетсек [21, 32-35 б].
Бастауыш мектепте қарастырылатын шамалардың бірі-уақыт аралығы. Уақыт
туралы түсінікті балалар мектепте дейінгі кезеңде алады. Күн мен түннің
ауысуы, жыл мезгілдерінің ауысуы, сағат, минут, апта күндері, жыл, ай,
баланың өміріндегі режимдік мезеттердің ауысуы-уақыт жөніндегі түсінікті
қалыптастырады.
Уақыт үздіксіз өтіп жатады. Сондықтан да уақыт туралы түсінік ұзақ
бақылаулар, өмір тәжірибесінің жинақтауы барысында баяу қалыптасады. Бірлік
ретінде алынған уақыт аралықтарын тек бір рет қана пайдаланады. Сондықтан
уақыт бірқалыпты пайдаланылатын оқиғамен байланысты болуға тиіс. Сондай
бірліктер (тәулік, жыл, ай, ғасыр) табиғаттан алынады, ал сағат, минут,
секунд сияқты уақыт өлшем бірліктерін адамдар ойлап шығарған.
Күн режимін және табиғат календарын жасау, ертегі, әңгіме, кинофильм
көргендегі оқиғаларды ретімен қабылдау уақыттың өзгерісін көруге, уақыттың
өтуін сезінуге көмектеседі. Көрнекі құрал есебінде жылжымалы календарь,
сағат модель болғаны дұрыс. Таныс уақыт аралықтарын алыстырып, мысалы: Не
ұзақ? Үзіліс пе? Әлде оқу тоқсаны ма? Не қысқы: Жұмыс күні ме? Сабақ па?
Уақытты бағдарлай білу арқылы қабылдау сезімін дамытуға болады. Уақыт
бірлігін саналы қабылдауға дайындау үшін календармен жұмысты жүйелі жүргізу
керек. Мысалы,бүгін 1-ші қазан, алдыңғы ай қалай аталады, келесі ай қалай
аталады? Календарь арқылы айды ретімен атауды, әр айда қанша күн болатынын,
ұзақтығы жөнінен бірдей айларды көрсетіп, жылдың ең қысқы айын (ақпан) атап
(28, 29 күн) көрсетеді. Осындай уақыт аралықтарына байланысты Күн мен түн
түн ауысты,тәулікті тауысты деген мақалдың мағынасы түсіндіріледі.
Сағат пен минут туралы түсінік балалардың математикалық практикалық
іс-әрекеті арқылы,бақылаулар арқылы қалыптасады. Бір сағат, бір сабақ пен
үзілістің ұзақтығы. Бір минуттың ұзақтығын білу үшін: 1 минут ішінде нешеге
дейін санай аласың? Қанша мысал шығарасың? Неше сөз айта аласың?-сияқты
сұрақтарға жауап берген жөн. Ал уақытты үнемді, пайдалы жұмсай білуге
үйрету үшін Минут сағатты сақтайды деген мақалдың мағынасын түсіндіру
қажет.
Уақыт бірліктер арасындағы қатынастарды меңгерту үшін әр алуан
жаттығулар орындалады:
1. 20 сағат 15 минутта неше минут бар?
2. 5 тәулікте неше сағат бар? (2,3,4,6.Тәулікте ше?)
3. 95 сағатта неше тәулік болады?
4. 4 сағатта неше минут бар? Сағатта ше?
Әрі қарай біртіндеп ғасыр және секунд енгізіледі. Балалар минут
сияқты, бақылаулар нәтижесінде, секундтың ұзақтығы жөніндегі нақты түсінік
алады. 1 секундта не істеуге болатынын анықтайды.
Ғасыр қарастырылатын уақыт бірліктерінің ең ірісі. Миллиметрлік
қағазға 1 жылды 1 миллиметр деп алып, ұзындығы 100мм кесінді сызып,осы
көрнекіліктің негізінде балалардың, қаламыздың, астанамыздың, ауданның,
ауылдың, жасын ғасырмен салыстыруына болады. Уақыт аралығы жайында
түсінік беру үшін және оның бірліктері сағатпен және минутпен таныстыру;
сағат және минуттың ара қатынасы тағайындау.
Сағаттың қысқа тілі сағаттың тілі деп аталады. Ол үлкен екі
сызықшаның аралығын 1 сағатта жылжып өтеді. Ұзын тілі минуттық тіл деп
аталады. Ол кішкене екі сызықшаның аралығын 1 минутта жылжып өтеді. 1
сағатта 60 минут бар. Уақыт аралығын минутпен және сағатпен өлшегенде 60
минут 1 сағат құрайтыны есте болу керек. Ал 24 сағат 1 тәулікті құрайды.
Уақыттың бұлардан басқа бірліктері де бар: тәулік, апта, ай, жыл, мшел,
ғасыр. Уақыт бірліктерімен және олардың ара қатынасымен таныстыру.
Сағат моделінің көмегімен күн шыққан уақытынан бастап, ұясына
батқанға дейінгі уақыт және түнгі уақыт күн шыққанға дейін тәулік өтетіні
түсіндіріліп беріледі. Тәулік дегеннің ертеңгіліктен келесі ертеңгілікке
дейінгі, кешкіліктен келесі кешкілікке дейінгі уақыт мерзімі екендігі
түсіндіріледі. Тәуліктің басы түнгі сағат 12, сондықтан күндізгі 12-де 12
сағат болады. Ал түнгі 12-де тағы 12 сағат болады, яғни 12+12=24 сағат
немесе 1 тәулік.
Секунд. Уақыттың жаңа бірлігі секунд жайында түсінік беру; уақыт
бірліктерінің ара қатынасын тағайындау; әртүрлі бірліктердің қолдануын
өмірден алынған мысалдарға сүйеніп түсіндіру қажет. Уақыттың жаңа өлшем
бірлігі секундпен оқушыларды таныстыру үшін 1 минуттың қанша уақыт екенін
секундың тілі бар сағатты пайдаланып көрсету керек. Одан соңқазіргі
техникалық даму деңгейі 1 минуттан да аз уақыт ішінде көптеген процестерде
орындай алатыны жайлы нақты өмірден мысалдар келтіре отырып, қысқаша әңгіме
өткізу керек. Минуттан да кіші өлшем бірлігі бар екені, ол-секунд екені, 1
минут = 60 секунд бар екендігі түсіндіріледі. Мектепте сабақ және
сабақтан тыс (жеке және топ-топқа бөліп) жүргізілетін сабақтар формасы
жүзеге асырылады; Үйде өзіндік үй тапсырмасы формасында; табиғатта,
музейде, өндірісте, экскурсия формасында. Басқа пәндер сияқты, математиканы
оқыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі формасы сабақ болыр табылады. Сабақтың
басқа мақсаттарының бәрін бағындыра отырып негізгі дидактикалық
мақсататтарына байланысты сабақтар мыдай типтерге айырылып бөлінеді; Жаңа
материалды оқып үйрету сабағы, білім, білік дағдыны бекіту сабағы; білім,
білік және дағдыны бақылау сабағы [20, 12-18 б].
Егер сабақтың тез шамалас бірнеше дидактикалық мақсатттары болса,
онда мұндай сабақтарды құрастырылған сабақ деп аталады.
Құрастырылған типі сабақтардың құрылымы түрліше бола алады:
1. Бұрын оқып үйретілген материалды бекіту және оның игерілуін
тексеру;
2. Жаңа материалды оқып үйрену;
3. Сол материалдарды бекіту;
4. Үйге тапсырма беру, немесе
- жаңа материалды оқыту
- сол сабақта оқып үйретіогенді және бұрын өтілгенді бекіту
- үйге тапсырма беру
- келесі тақырыпты оқып үйренуге дайындық жұмысы.
Жаңа материалды оқып үйрену сабақтары. Бастауыш сыныптарда
математикадан түгелдей жаңа материалды оқып үйренуге арналған арнайы
сабақтар өткізілмейді. Жаңа материал шағын- шағын бөліктерге бөлініп, әр
сабақта дерлік қарастырылады. Бірақ жаңа материалды оқып үйрену негізі
дидактикалық мақсат болып табылады. Ондай сабақтарда болады. Бұл жұмысқа
сабақтың басым уақыты бөлінеді, ал сабақтың басқа бөліктері де сондай-ақ
жаңа материалды оқып үйренуге бағындырылады. Жаңа материалдың өтілген
материалдармен байланысын тағайындау үшін, жаңа алған білімдерін жүйеге
енгізу үшін, оқушыларды жаңа білімді қабылдауға дайындайтын мәселелермен
бөлімдерді қайталап, оларға өзіндік қорытындылармен тұжырымдар жасауға
көмектесуі. Мұндай сабақта жаңа материалдар мен таныстырудан өзге алған
білімдерін алғаш бекіту жүргізіледі. Тұндай типі сабақтың құрылымы мынадай
болуы мүмкін: жаңа материалдық білімді сапалы түрде меңгеру үшін қажетті
материалды қайталау; оқып үйретілген материалды алғаш бекіту; үйге тапсырма
беру. Білімді, біліктілікті, дағдыны бекіту сабақтары. Бұл типті
сабақтардағы негізгі орын оқушының түрлі машықтандырушы жаттығулар мен
теориялық жұмыстар орындалуына беріледі. Белгілі бір жүйемен жаттығулар
ұсынылады. Осы сабақтарда оқушының өз бетімен жұмыс істеуіне зор көңіл
бөлінеді. Сабақтың құрылымы мынадай:
1. Тапсырмасы орындау үшін қажет болатын білімді, біліктілікті және
дағдыларды қайтадан еске түсіру;
2. Оқушының өз бетімен түрліше жаттығулар орындауы;
3. Жұмыстың орындалуын тексеру және қорытынды шығару;
4. Үйге тапсырма беру.
Оқу жылының немесе тоқсанның басында-ақ жаңа тақырыптарды оқып
үйренуге қажетті білімдерді жүйеге келтіру және қайталау мақсаттарымен
бұрын өтілген материалды бекітуге арналған сабақтар өткізіледі. Тақырыпты
немесе бөлімді оқып үйренуді аяқтар кезінде бекіту сабақтарына қорытындылау
және жүйеге келтіру сипатты жаттығулар енгізіледі. Мұндай сабақтарда
негізгі орын оқып үйренілген материалды ауызша және жазбаша тексеруге
бөлінеді. Тексеру оқушылардың бөлімін, білігін және дағдыларын бекітумен
ұштастырылады. Өзіндік жазбаша жұмыстарға 15-30 минутқа дейінгі уақыт
беріледі, қалған уақыт бұрын оқып үйретілгенді бекітуге жұмсалады. Сабақтың
ақырында, егер тексеру ауызша жүргізілетін болса, онда мұғалім әдетте
оқушының біліміне, біліктілігіне және дағдыларына қысқаша сипаттама береді.
Олардың жетістіктерін, кемшіліктерін көрсетіп, кемшілікті жою жолдарын
меңейді. Егер де тексеру жазбаша жүргізілетін болса, онда келесі сабақ
бақылау жұмысының нәтижелік талдауға, типтік қателерді түзетуге, нашар
меңгерілмегендігі байқалған бөлімдерді қайталауға және бекітуге арналады.
Математиканы оқыту жұмысын ұйымдастырудың басқа формаларын сабақтан
тыс жеке оқушылармен жұмыс, топ оқушыларымен өткізілетін сабақтар, үйге
берілетін өзіндік жұмыс, экскурсиялар, сабақпен тығыз байланысты және соған
бағындырылған математикадан өткен сабақтан тыс жұмыстар сабақта алған
білімді тереңдете және кеңейте түсу мақсатымен және білімдеріндегі,
біліктеріндегі және дағдыларындағы жою мақсатымен өткізіледі. Біріншіден,
ол математикадан сыныптан тыс түрліше жұмыстар жүргізу арқылы, екіншіден
пән жөнінен артта қалғандығы байқалған және сыныппен ілесіп кете алмайтын
балалармен жеке және топқа бөліп, оқу жұмысын өткізу ұйымдастырылады.
Олқылықтар көбінесе оқушының ауру себебінен оның жұмысына мұғалімнің көңіл
аудармауынан, нерв жүйесі ерекшеліктерінің салдарынан, т.б. пайда болуы
мүмкін. Сондықтан мұғалім әртүрлі әдістерді қолданып, жұмыс жүргізеді. Өз
бетімен білімді игеріп алуына көмектеседі, мұғалім мен ата-ана оқушының
біліп отыруына мүмкіндік береді, үйде баланың бос уақытын ұйымдастыруға
көмектеседі. Оларда бағалы қасиеттерді қалыптастыруға көмектеседі.
Үй тапсырмасы жекелей және топтық бола алады, оқушылардың бірнеше
топқа бөлініп, жалпы сынып тапсырмасының бөлігі болып қандай да бір
тапсырмасының бөлігі болып қандай да бір тапсырманы орындайтын түрі.Мысалы:
сан материалды жинау кезінде 1 топ оқушы оқу құрал-жабдықтарының бағаларын
біледі, 2-ші тобы азық-түліктің бағасын, 3-ші топ ойыншықтардың бағаларын
біледі,т.с.с. Үйге берілетін оқу тапсырмасын басқаруды мұғалім оқушыларға
нұсқау беру арқылы және орындалған жұмысты тексеру арқылы жүзеге асырылады.
Үй тапсырмасын бергенде мұғалім қысқаша нұсқауға көше отырып, түсіндіру
керек. Үй тапсырмасының көлемі өте үлкен болмауы тиіс. Үй тапсырмасын
тексеру түрліше жолмен жүзеге асырылады. Жазбаша жұмыстарды мұғалім үйде
де, сабақ кезінде сыныпта тексереді. Балалрға үйге берілетін оқу ісіне
байланысты жұмысты дұрыс ұйымдастыру үшін, мұғалім оқушылардың жанұясымен
тығыз байланысты болуы керек. Бағдарлама тақырыбы бойынша істелетін
жұмыстың бастамасы болуы мүмкін. Оның мақсаты-оқушыларды оқып үйретілетін
тақырыптарға қызықтыру, тақырып бойынша істелетін келесі жұмыс үшін қажетті
материал жинақтауға көмектеседі. Мұндай экскурсияның мысалы: тас жолға
немесе қаладағы көшеге экскурсия жасау болып табылады, бұл кезде оқушылар
(3кл) қозғалысқа берілген есептерді шығару алдында қозғалыстың әр түрлімен
танысады. Мысалы: шаманың арасындағы төмендегі байланыстарды оқып үйрету
кезінде дүкенге экскурсия жасауға болады; баға-мөлшер құн, бір нәрсенің
массасы-мөлшері жалпы масса, т.б. (2кл). Дүкенге экскурсия жасағанда
балалар сатып алу-сату процесін бақылайды,кейбір тәуелділіктерді бақылайды,
таразыны пайдалану ережесін білуі, т.с.с. экскурсияның міндеті- оқушының
білімін бекіту және кеңейте түсу,бір сабақта және бірнеше сабақта алған
материалын жинақтау. Мұндай экскурсияға, геометриялық фигураның ауданы
тақырыбын өткенен кейін жер бетінде жүргізілетін өлшеу жұмыстары мысал
болады.
Математиканың бастауыш курсында мазмұнды есептердің алатын орны
ерекше. Есепті шығару барысында оқушылар математикалық жаңа білімдерді
игеріп, практикалық іс-әрекетке дайындалады. Мұндай есептер олардың
логикалық ойлау қабілетін дамытуға үлкен әсер етеді. Сонымен қатар,
мазмұнды есептерді шығарудың оқушылардың жеке тұлға ретінде қалыптасуында
да тәрбиелік маңызы зор. Сондықтан мұғалімнің мазмұндық есептер туралы,
оның құрылымы туралы кең түсігі болуы, ондай есептерді әр түрлі тәсілмен
шеше алуы керек. Мазмұнды есеп қандай да бір ситуацияның кәдімгі тілмен осы
ситуацияның бір компонетінің сандық сипаттамасын беруді талап етіп, оның
компонеттерінің арасында қандай да бір қатысының бар жоқтығын тауып немесе
қатынасының түрін анықтап баяндау. Кез – келген мазмұнды есеп екі бөлімнен
тұрады: Шарты және талабы [24, 40 б].
Есептің шартында объект және оның кейбір мәндері, объектіні
сипаттайтын белгілер, осы шамалардың белгілі және белгісіз мәндері,олардың
арасындағы қатыстар жөнінде айтылады.
Есепетің талабы- нені табу керек екендігін көрсету. Ол бұйрықты
немесе сұраулы сөйлем түрінде көрсетіледі.
Есепті шешу- бұл есепте берілген айқын және жанама сандардың,
шамалармен, олардың арасындағы қатыстарымен логикалық дұрыс тізбектелген
амалдар мен операциялар арқылы есептің талабын орындау.
Мысал ретінде 1 сынып математика сабағындағы сабақ үлгілері
Тақырыбы: 6 саны
Мақсаты: 6 санымен таныстыра отырып, тура және кері
санауға үйрету, ауада жазылуын көрсету, әдемі, таза,
жазуға дағдыландыру.
Оқушылардың ой өрісін,ойлау қабілетін, математикалық тілін дамыту
Ұқыптылыққа, тапқырлыққа, өздігімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.
Көрнекілік: Сандар, ертегі, жеміс суреттері
Әдістер: Сұрақ-жауап, әңгімелеу, ойындар, диаграмасы, ой қозғау,
проблемалық.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру: Балалардың назарын сабаққа аудару
Өткен материалды қайталау: Ал, балалар үйге қандай тапсырма беріліп еді.
Соны ертегі арқылы пысықтаймыз.
Ерте-ерте ертеде бір қарияның бес саусағымыздай бес баласы болыпты.
Күндердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz