Қазақстанның археологиялық зерттеу тарихы
Қазақстанның шексіз территориясында ежелгі заманда мекендеген тайпалар мен халықтардың палеолит дәуірінен бергі тарихын көрсететін бай археологиялық ескерткіштер көп.
Бұл ескерткіштердің маңызы өте зор, өйткені бізге жеткен жазба әдебиеттер көп нәрсенің бетін аша алмайды.
Ерте замандағы Қазақстанда мекендеген тайпалардың сол кездегі Сібір,Орта Азия, Еділ бойы,Олармен карым-катнасы болған Қазакстанның археологиясын зерттемей оның тарихын, мәдениетін, этногенезін зерттеу МҮМКІН емес.
Совет үкіметі кезіндегі археологиялық зерттеулер революцияға дейінгі археологиялық рттеулерге негізделген Археологиялық ескерткіштер жайыдағы алғашқы мәліметтер 1701 жылы Семен Ремезев шығарған "Сібірдің чертеж кітабы мен Чертежная книга Сибири 1937 жылы бұл материал кайта жарық көрген оған коса берілген атласта көрсетілген. Бұл Қазақстан археологиялық ескерткіштерін картаға түсірудің бастамасы еді. Бұдан кейінгі мәліметтер Ресей Ғылым Академиясы СОЛТҮСТІК экспедициясының есептерінде берілген.
Г.Ф.Миллер Сібірді зерттеуде археологиялық ескерткіштерді зерттеудегі бірге қазба жұмыстарын да жүргізген, Ол жайында мәліметтер И.Г.Гмелин
Х Барданес, А.Муравин, И.Гладышев еңбектерінде берілген.
Қазакстанның Ресейге косылуына байланысты зерттеу жұмыстары күшейеді. Қазақстанды алғаш зерттеген ғалымдар Қазакстаның мәдениеті, тарихы жайында, ал, географ,геолог, геодезист, натуралист, топографтар көне обалар мен калалар жайында тас жазулары мен тас мүсіндері каменная баба жайында көптеген мәліметтер берген.
Әсіресе Г,Ф,Спасский өзінің "Көне Сібір жайындағы колжазба-
Бұл ескерткіштердің маңызы өте зор, өйткені бізге жеткен жазба әдебиеттер көп нәрсенің бетін аша алмайды.
Ерте замандағы Қазақстанда мекендеген тайпалардың сол кездегі Сібір,Орта Азия, Еділ бойы,Олармен карым-катнасы болған Қазакстанның археологиясын зерттемей оның тарихын, мәдениетін, этногенезін зерттеу МҮМКІН емес.
Совет үкіметі кезіндегі археологиялық зерттеулер революцияға дейінгі археологиялық рттеулерге негізделген Археологиялық ескерткіштер жайыдағы алғашқы мәліметтер 1701 жылы Семен Ремезев шығарған "Сібірдің чертеж кітабы мен Чертежная книга Сибири 1937 жылы бұл материал кайта жарық көрген оған коса берілген атласта көрсетілген. Бұл Қазақстан археологиялық ескерткіштерін картаға түсірудің бастамасы еді. Бұдан кейінгі мәліметтер Ресей Ғылым Академиясы СОЛТҮСТІК экспедициясының есептерінде берілген.
Г.Ф.Миллер Сібірді зерттеуде археологиялық ескерткіштерді зерттеудегі бірге қазба жұмыстарын да жүргізген, Ол жайында мәліметтер И.Г.Гмелин
Х Барданес, А.Муравин, И.Гладышев еңбектерінде берілген.
Қазакстанның Ресейге косылуына байланысты зерттеу жұмыстары күшейеді. Қазақстанды алғаш зерттеген ғалымдар Қазакстаның мәдениеті, тарихы жайында, ал, географ,геолог, геодезист, натуралист, топографтар көне обалар мен калалар жайында тас жазулары мен тас мүсіндері каменная баба жайында көптеген мәліметтер берген.
Әсіресе Г,Ф,Спасский өзінің "Көне Сібір жайындағы колжазба-
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ТАРИХЫ
Қазақстанның шексіз территориясында ежелгі заманда мекендеген тайпалар
мен халықтардың палеолит дәуірінен бергі тарихын көрсететін бай
археологиялық ескерткіштер көп.
Бұл ескерткіштердің маңызы өте зор, өйткені бізге жеткен жазба
әдебиеттер көп нәрсенің бетін аша алмайды.
Ерте замандағы Қазақстанда мекендеген тайпалардың сол кездегі
Сібір,Орта Азия, Еділ бойы,Олармен карым-катнасы болған Қазакстанның
археологиясын зерттемей оның тарихын, мәдениетін, этногенезін зерттеу
мүмкін емес.
Совет үкіметі кезіндегі археологиялық зерттеулер революцияға дейінгі
археологиялық рттеулерге негізделген Археологиялық ескерткіштер жайыдағы
алғашқы мәліметтер 1701 жылы Семен Ремезев шығарған "Сібірдің чертеж кітабы
мен Чертежная книга Сибири 1937 жылы бұл материал кайта жарық көрген оған
коса берілген атласта көрсетілген. Бұл Қазақстан археологиялық
ескерткіштерін картаға түсірудің бастамасы еді. Бұдан кейінгі мәліметтер
Ресей Ғылым Академиясы Солтүстік экспедициясының есептерінде берілген.
Г.Ф.Миллер Сібірді зерттеуде археологиялық ескерткіштерді зерттеудегі
бірге қазба жұмыстарын да жүргізген, Ол жайында мәліметтер И.Г.Гмелин
Х Барданес, А.Муравин, И.Гладышев еңбектерінде берілген.
Қазакстанның Ресейге косылуына байланысты зерттеу жұмыстары күшейеді.
Қазақстанды алғаш зерттеген ғалымдар Қазакстаның мәдениеті, тарихы
жайында, ал, географ,геолог, геодезист, натуралист, топографтар көне обалар
мен калалар жайында тас жазулары мен тас мүсіндері каменная баба жайында
көптеген мәліметтер берген.
Әсіресе Г,Ф,Спасский өзінің "Көне Сібір жайындағы колжазба-ларында"
Бқктарма бекінісі, Семи палат, Аблайкит,Джанкент т.б. жайында мәліметтер
берген. Сонымен бірге Я.И.Яычков, П.С.Паллас, М.Шангин, АЛевшин, А.К.Гейнс,
П.И.Пашино т.б. да өз еңбектерінде қызықты мәліметтер берген. Айта
кететін нәрсе, бұлардың көбісі көне деректерді жиып, олар жайында тек
қысқаша мәлімет беріп отырған.
XIX ғ-ң ІI-жартысынан бастап Қазакстанды зерттеуге Орыс география
коғамының Батыс-Сібір бөлімі кіріседі.
Жетісу мен Семей облысын Н.А.Абрамов зерттеп, ежелгі заманда Қапал
каласындағы Шеңгелді өзені бойындағы тасқа салынған суреттерді және Қозы
Көрпеш-Баян Сұлу архитектуралық ескерткіштерін зерттеген.
Ежелгі замандағы түсті және сирек кездесетін металдар өндіретін
жерлерді А.Г.Влангали,В.Ковригин т.б. тапқан.
ХІХ-ғасырдың 2-жартысынан бастап Қазакстанның көне ескерткіштерін
Археологиялық комиссия зерттей бастайды,
1862 жылдан бастап зерттеудің жаңа кезеңі басталады. В.В.Радлов көне
Сібірді, Семей каласын, Алматы, Қапал Сергиеполь, Павлодар, Көкпекті,
Бұқтарма калаларының жанындағы көне қазбаларды зерттеп, "Көне Сібір" деген
үлкен еңбегін жазады.
1667 жылы Археологиялық кошссияның тапсырмасы мен Оңтүстік
Қазакстанда шығыстанушы П.И. Лерх Сауран,Сығанақ қалаларының
үйінділерін зерттейді.
Көне ескерткіштерге орыстың қылқалам шеберлері художники, әсіресе
О.В.Верещагин көңіл бөлген, өз шығармаларын арнаған.
Орта Азия халықтарының тарихы мен мәдениетін алғаш В.В.Стасов зерттеп,
Орта Азия археологиялық ескерткіштерінің маңызы көне рим, грек
ескерткіштерінен төмен емес екендігін өзінің "Орта Азия өнері атты
еңбегінде айтып кетеді.
XIX ғасырдың II-жартысындаИ.А. Кастане, А.И.Добросмыслов,
И.Т.Пославскийлер.Томск университетінің профессоры В.М.Флорин-ский зерттеу
жұмстарын жүргізеді.
Көне ескерткіштер жайында 2, рет археодогиялық сьездерде мынадай
мәселелер козғалады: І-рет 1884 жылы Қазанда болған сьезде Ыстықкөл
,Верный, Қапал уездерінің археологиялық картасы көрсетілді. II-рет XII
археологиялық сьезінде тас мүсіндер каменные бабы жайында әңгіме болды.
Жиналған материалдар бойынша алғашқы пікірлер В.В. Радловтың Сібір
аборигендері" Н.М.Ядринцевтің "Сібір көне төбелері мен обалары т.б.
еңбектерінде берілген.
XIX ғ. 9-шы жылдарында көне ескерткіштердің саны кебейіп, ғылыми
коғамдар пайда болады,Солтүстік және Батыс Қазақстанды -Орынбор ғыльми
архив комиссиясы , Оңтүстік Қазакстан мен Жеті-су Түркістан әуеской
любительский археология үйірмесі; Шығыс және Солтүстік-шығыс Қазакстанды
Орыс география қоғамының Батыс-Сібір бөлімі зерттей бастайды.
Түркістан үйірмесін ұйымдастыруда В.В.Бартольдтың ролі күшті болды.Ол
І893-І994 жылы Шымкент пен Жамбыл арасындағы және Талас, Шу Іле өзендері
жағасындағы археологиялық ескерткіштерді зөрттеп оларға қысқаша анықтама
беріп, олардың тарихи аттарына сайлығын аныктайды.Ол Таразды ортағасырдағы
Қазакстанның ірі калаларының бірі ретінде бағалайды,
Түркістан үйірмесінде жүзден аса мүше, оның ішінде әскери әкімшілік
өкілдері, орта оқу орындарның окытушылары болды. Бұл үйірменің негізгі
мақсаты Қазақстанның шын тарихын зерттеу емес еді. Ол жайында үйірмені
ашуда оның төрағасы председатель Түркістан генерал-губернаторы былай деген:
Үйірменің мақсаты-бұрын өшіп кеткен жоғарғы мәдениет ошағын колыбель
арийской культуры зертеп,оны кайта калыптастыру - дейді.
Бірақ алдынды қатарлы үйірме мүшелері өлкенің тарихын көбірек зерттеуге
көңіл бөліп, үйірме мәжілістерінде нақты археологиялық ескерткіштер мен
обаларга. Жартасқа салынған суреттер мен жазуларға, қумизматикалық
материалдар мен қаяба жұмыстарының нәтижелеріне токталып отырды.
Бұл үйірме ежелгі Отырар каласында қазба жұмыстарын жүргізіп, А.Кларе,
А.Черкасов ол жерден тек көрме үшін зат алумен шектеледі органичилас.
Ежелгі Қазақстанды эерттеуге белсене атсалысқандар Б.А.Каллаур,
Н.Н.Пантусов, Н.И.Остроумов, А.А.Диваев, И.В.Аничков, А.АвСеменов.
Н.Н.Патусов. 80-ж-да Жетісуда археологиялық зерттеулер жүргізеді. Оның
зерттеулері "Археологиялық комиссияның есебінде, Түркістан әуеской
археологтар Үйірмесінің хаттамаларында, Қазан университетінің
еңбектерінде" басылған. Н.Н.Пантусовтың с араласуымен Жетісу көне
ескерткіштерін қорғау жайында бірнеше арнайы жарлықтар шығарылады.
Ол әсіресе жартасқа салынған суреттер мен жазуларды зерттеуге
шығыстанушы маман А.Гюэдневті тартады.
1890 жылы Қапал каласы жанындағы, жартасқа салынған суреттерді
суретке түсіріп, анықтама береді. Сонымен бірге Іле өзені бойындағы
Тамғалыташ деп аталатын тас жазуларын т,б. зерттеген.
1889 жылы ол Үлкен Алматы және Қызылағаш өзені бойындағы жартас
суреттерін зерттеген.
В.А. КАЛЛАУР.Ескерткіштерді зерттеумен катар В.А.Каллаур оларды
корғауға көп көңіл бөлген. Түркістан үйірмесінің тұрақты мүшесі бола тұрып
Талас, Сырдария жайында көп мәлімет жинаған, көне Тараз бен Шағыс Түркістан
арасындағы керуен жолын аныктауға әрекет жасаған. Бұл жайындағы макаласына
қоса ежелгі замандағы жер ескі заттарын көрсететін карта жасаған. Ол Перов
уезіндегі қала үйінділерінің картасын жасаған. В.В.Бартольдтің ойынша ол
Ашнас пен Сығанақ калаларының орнын дұрыс анықтаған. В.А.Каллаур тарихы
топография мен толонимика жайында материалдар жиыны оны олардың аттары мен
орналасқан жерін бұрынғы авторлардың бұрыңғы авторлардың берген
мәліметтерімен салыстырған. В.Аничковпен бірге Бесағаш ауылындағы бағананың
Айша-Биби қолдану, Әулие-Ата, Ак-кесене, Көк-Кесене,Сырлы-таш Манас
т.б. мазарларын анықтаған.
Ал І896 жылы ол Талас өзені бойынан Орхон жазуларын тауып ғылымда
жаңалық ашты.
Н.П.ОСТРОУМОВ негізінен Мамаевка, Балықшы, Жуантөбе, Таяқсалды,
поселкелерінен табылған теңгелерді монеты зерттеумен айналысқан.
А.А.Диваева негізінен фольклорды зерттеген, Көк-Кесене, Қоркут- ата
мазарлары жайында мақала жазған.
Н.В.Городецкий. жүргізілген жұмыстарды есепке алып, барлық белгілі
археологиялық ескерткіштердің каталогын жасаған,
Орыс географиялық коғамының Батыс-Сібір бөлімі көптеген жұмыстар
жүргізді. І88З жылы Семей мұражайын ашты. Е.П.Михаэлистің араласымен
мұражайда археологиялық бөлім ұйымдастырылды. Қоғамның мүшесі Н.Коншин
Семей облысы бойынша археологиялық ескерткіштердің тізімін жасады. Ал
В.Никитин Қарқаралы уезіндегі обалар мен жартас суреттері жайында
мәліметтер жиған. Ол сонымен бірге Семей облысының тарихы бойынша алғашқы
мәліметтерді берген.
І9ІО жылы Орыс комтеті Семей облысы бойынша қазба жұмыстарын жүргізді
В,Каменский, Н,Бобков, Г.Богийлер, Бірақ зерттеу жұмысының нәтижелері жарық
көрмеді.
XX ғ. басында Орынбор архив комиесиясы археологиялық ескерткіштерді
зерттеу жұмыстарын бастайды. Комиссия мөшелері ескерткіштерді есепке
алынғаны корғау жұмысын колға алады. Бұл мақсатта бірнеше каулылар
шығады. Көптеген казба жұмыстары жүргізіліп оның негізінде Қазакстанның
Орталық мұражайы ұйымдастырылады.
Мүшлердің ішінде ерекше белсенді жұмыс атқарған И.А.КАСТАНЬЕ. Ол
археологиялық ескерткіштерді тіркеу аныктау, обаларды І904 жылы- 6 оба,
Жақсы қорғалы өзені бойында, 2 оба- Актөбе уезінде қазушымен бірге алғашқы
классификациясы жасай, Қазақстан археологиялық ескерткіштерінің толық
тізімін облыстар бойынша берген. Жоғарыда аты аталған қоғамдар бір~бірімен
тікелей байланыста жұмыс істеп отырды.
Ескерткіштерді зерттеу мен оларды жинастыруға ірі ғалымдар шығыстанушы
В.В.Радлов, П.С.Савельев, В.Розен, Б.В.Бартольд және археологтар Н. В.
Ветеловский А. А.Спицын ,В. А.Бродцовтардың атқарған қызметі зор.
Республика тарихын зерттеуде В.В.Баригорьев пен В.В.Бартольд-тің маңызы
зор. Әсіресе В.Б. В.В.Бартольдтің Түркістанды суландыру тарихы. "Орта
Азияға жасаған саяхат бойынша есеп Монғол шапқыншылығы кезіндегі Түркістан
деген еңбектерін атауға болады В.В.Бартольд Қазақстанды зерттеуге көп
еңбек сіңіргенімен, ол сыртқы және мәдени факторларға көбірек сүйеніп,
көңілін негізінен арий халықтарына бөлді.
Қазактың тұңғыш ғалымы Шокан Уәлиханов өзінің еңбектерінде саяхат
барысында кездескен ескерткіштердің тарихына көңіл бөлген.
Революцияға дейін Қазакстанда жүргізілген археологиялық жұ-мыстар тек
жалпы археологиялық жұмыстардың бастамасы еді, яғни археологиялық
материалдарды жинау, тіркеу.есепке алу болды, ал қазба жұмыстары тек оқта-
текте жүргізіліп отырды. Сондықтан Қазақстан территориясының картасы
актидак күйінде қалып отырды.
Октябрь революциясы адамзат өмірінің жаңа дәуірін бастап, ғылым мен
мәдениетке,оның ішінде археологиялық жұмыстарға көңіл койша бастады,
Совет археологиясының принциптері революцияға дейінгі архео-логиядан
өзгеше еді..Ол біріншіден белгілі бір затты саластыра зерттеуден гөрі, оны
адамзат коғамының тарихи дамуымен байланыс-тыра карастыру еді . Екіншіден,
архиологияны әуесқойлықпен люби-тельский зерттеуден гөрі көпжылдық
ғылымша негізделген экспеди-циялық жұмыстарға өту. Үшіншіден, жұмысты үлкен
ронологиялық диапазонда, яғни, палеолит, неолит замандарынан бастап кейінгі
ортағасыр дәуіріне дейін жүргізу.
Совет үкіметінің алғашқы күндерінен бастап мемлекет археоло-гиялық
ескерткіштерді корғауды қолға алды.
1918 жылы Аналық комиссарлар Кеңесі барлық ірі монументальный және
заттай вещевых ескерткіштерді тіркеу,есепке алу жайында декрет шығарды.
1919 жылы мемлекеттік материалды мәдениет материальная культура тарихының
Академиясы Государственная Академия истории материальной культуры -ГАИМН
ашылады.
І920 ж.Ташкентте мұражайлар мен тарихи ескерткіштерді зерттеу мен
корғау мәселелерімен шұғылданатын Түркістан комитеті ұйым-дастырылды
Туркомстарис.Комитет өз жұмысын ГАИМК пен бірлесе жүргізіп, Орта Азия және
Қазакстан тарихи ескерткіштерін зерттеуді мақсат етті. 1922-23 жылдары
Түркістан қаласындағы Ахмет Иассауи мешітін өлшеу жұмыстарын жүргізу
мақсатында әкспедиция ұйымдастырылды. Бұл жылы Сайрам селосындағы ескі кала
үйінділерін развалины П.И.Иванов зерттеп,оны ежелгі Испиджаб деп
болжамдайды.
І925 жылы Сайрам Үйінділерін М.Е,Массон зерттеп, Ескі Сай-рам" деген
мақаласында Сайрамның Испиджаб екеніне күмән сомнение келтіреді.
1925-27жылдары Батыс Қазақстанда Нижне-Волжский ғылыми-зерттеу
институты және Саратов Облмзейімен бірлесе істейтін Казақ-стан
археологиясын зерттейтін қоғам ұйьмдастырылады.
Қазақстанның Солтүстік-Батысын зерттеуді СССР ғылым Акаде-миясының
Ерекше комиссиясының ұйымдастыруымен Қазақстан антропологиялық отрядында
жұмыс істеген М.П. Грязнов .М.Н.Комаровтардың еңбектері зор. Олар неолит
және кола дәуірі кезіндегі обалар мен дөңгелек кольцевые төбелерді тіркеп,
ежелгі тұрақтарды стоянки анықтаған, М.П.Грязнов ескерткіштердің
клабсификациясын жасай, оларды Андронов мөдениетіне жаткызады
Бұл секілді жұмыстарды Павлодар облысы Жасыбай көлі жанындағы жазуларды
зерттеуде Г.Драверт жүргізді. Ол бұл жерлерден жебе ұштарын накончники
стрел ,мыстан жасалған заттар, қуклеусов тапкан. І9ЗО жылы Б.Н.Граков
казіргі Актөбе облысында 500 ден аса кола заманының ескерткіштерін тауып
оларды картаға түсірді. Осы кез шамасында Актөбе облысында ЛЖ Семенов
ескерткіштерді жинау және тіркеу жұмыстарын жүргізді Көкшетау қаласында
кола дәуіріндегі көшпенділер ескерткіштерін жинастыруды геолог Б.И.
Ждановтар жүргізді.
О.А.Кривцова- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстанның шексіз территориясында ежелгі заманда мекендеген тайпалар
мен халықтардың палеолит дәуірінен бергі тарихын көрсететін бай
археологиялық ескерткіштер көп.
Бұл ескерткіштердің маңызы өте зор, өйткені бізге жеткен жазба
әдебиеттер көп нәрсенің бетін аша алмайды.
Ерте замандағы Қазақстанда мекендеген тайпалардың сол кездегі
Сібір,Орта Азия, Еділ бойы,Олармен карым-катнасы болған Қазакстанның
археологиясын зерттемей оның тарихын, мәдениетін, этногенезін зерттеу
мүмкін емес.
Совет үкіметі кезіндегі археологиялық зерттеулер революцияға дейінгі
археологиялық рттеулерге негізделген Археологиялық ескерткіштер жайыдағы
алғашқы мәліметтер 1701 жылы Семен Ремезев шығарған "Сібірдің чертеж кітабы
мен Чертежная книга Сибири 1937 жылы бұл материал кайта жарық көрген оған
коса берілген атласта көрсетілген. Бұл Қазақстан археологиялық
ескерткіштерін картаға түсірудің бастамасы еді. Бұдан кейінгі мәліметтер
Ресей Ғылым Академиясы Солтүстік экспедициясының есептерінде берілген.
Г.Ф.Миллер Сібірді зерттеуде археологиялық ескерткіштерді зерттеудегі
бірге қазба жұмыстарын да жүргізген, Ол жайында мәліметтер И.Г.Гмелин
Х Барданес, А.Муравин, И.Гладышев еңбектерінде берілген.
Қазакстанның Ресейге косылуына байланысты зерттеу жұмыстары күшейеді.
Қазақстанды алғаш зерттеген ғалымдар Қазакстаның мәдениеті, тарихы
жайында, ал, географ,геолог, геодезист, натуралист, топографтар көне обалар
мен калалар жайында тас жазулары мен тас мүсіндері каменная баба жайында
көптеген мәліметтер берген.
Әсіресе Г,Ф,Спасский өзінің "Көне Сібір жайындағы колжазба-ларында"
Бқктарма бекінісі, Семи палат, Аблайкит,Джанкент т.б. жайында мәліметтер
берген. Сонымен бірге Я.И.Яычков, П.С.Паллас, М.Шангин, АЛевшин, А.К.Гейнс,
П.И.Пашино т.б. да өз еңбектерінде қызықты мәліметтер берген. Айта
кететін нәрсе, бұлардың көбісі көне деректерді жиып, олар жайында тек
қысқаша мәлімет беріп отырған.
XIX ғ-ң ІI-жартысынан бастап Қазакстанды зерттеуге Орыс география
коғамының Батыс-Сібір бөлімі кіріседі.
Жетісу мен Семей облысын Н.А.Абрамов зерттеп, ежелгі заманда Қапал
каласындағы Шеңгелді өзені бойындағы тасқа салынған суреттерді және Қозы
Көрпеш-Баян Сұлу архитектуралық ескерткіштерін зерттеген.
Ежелгі замандағы түсті және сирек кездесетін металдар өндіретін
жерлерді А.Г.Влангали,В.Ковригин т.б. тапқан.
ХІХ-ғасырдың 2-жартысынан бастап Қазакстанның көне ескерткіштерін
Археологиялық комиссия зерттей бастайды,
1862 жылдан бастап зерттеудің жаңа кезеңі басталады. В.В.Радлов көне
Сібірді, Семей каласын, Алматы, Қапал Сергиеполь, Павлодар, Көкпекті,
Бұқтарма калаларының жанындағы көне қазбаларды зерттеп, "Көне Сібір" деген
үлкен еңбегін жазады.
1667 жылы Археологиялық кошссияның тапсырмасы мен Оңтүстік
Қазакстанда шығыстанушы П.И. Лерх Сауран,Сығанақ қалаларының
үйінділерін зерттейді.
Көне ескерткіштерге орыстың қылқалам шеберлері художники, әсіресе
О.В.Верещагин көңіл бөлген, өз шығармаларын арнаған.
Орта Азия халықтарының тарихы мен мәдениетін алғаш В.В.Стасов зерттеп,
Орта Азия археологиялық ескерткіштерінің маңызы көне рим, грек
ескерткіштерінен төмен емес екендігін өзінің "Орта Азия өнері атты
еңбегінде айтып кетеді.
XIX ғасырдың II-жартысындаИ.А. Кастане, А.И.Добросмыслов,
И.Т.Пославскийлер.Томск университетінің профессоры В.М.Флорин-ский зерттеу
жұмстарын жүргізеді.
Көне ескерткіштер жайында 2, рет археодогиялық сьездерде мынадай
мәселелер козғалады: І-рет 1884 жылы Қазанда болған сьезде Ыстықкөл
,Верный, Қапал уездерінің археологиялық картасы көрсетілді. II-рет XII
археологиялық сьезінде тас мүсіндер каменные бабы жайында әңгіме болды.
Жиналған материалдар бойынша алғашқы пікірлер В.В. Радловтың Сібір
аборигендері" Н.М.Ядринцевтің "Сібір көне төбелері мен обалары т.б.
еңбектерінде берілген.
XIX ғ. 9-шы жылдарында көне ескерткіштердің саны кебейіп, ғылыми
коғамдар пайда болады,Солтүстік және Батыс Қазақстанды -Орынбор ғыльми
архив комиссиясы , Оңтүстік Қазакстан мен Жеті-су Түркістан әуеской
любительский археология үйірмесі; Шығыс және Солтүстік-шығыс Қазакстанды
Орыс география қоғамының Батыс-Сібір бөлімі зерттей бастайды.
Түркістан үйірмесін ұйымдастыруда В.В.Бартольдтың ролі күшті болды.Ол
І893-І994 жылы Шымкент пен Жамбыл арасындағы және Талас, Шу Іле өзендері
жағасындағы археологиялық ескерткіштерді зөрттеп оларға қысқаша анықтама
беріп, олардың тарихи аттарына сайлығын аныктайды.Ол Таразды ортағасырдағы
Қазакстанның ірі калаларының бірі ретінде бағалайды,
Түркістан үйірмесінде жүзден аса мүше, оның ішінде әскери әкімшілік
өкілдері, орта оқу орындарның окытушылары болды. Бұл үйірменің негізгі
мақсаты Қазақстанның шын тарихын зерттеу емес еді. Ол жайында үйірмені
ашуда оның төрағасы председатель Түркістан генерал-губернаторы былай деген:
Үйірменің мақсаты-бұрын өшіп кеткен жоғарғы мәдениет ошағын колыбель
арийской культуры зертеп,оны кайта калыптастыру - дейді.
Бірақ алдынды қатарлы үйірме мүшелері өлкенің тарихын көбірек зерттеуге
көңіл бөліп, үйірме мәжілістерінде нақты археологиялық ескерткіштер мен
обаларга. Жартасқа салынған суреттер мен жазуларға, қумизматикалық
материалдар мен қаяба жұмыстарының нәтижелеріне токталып отырды.
Бұл үйірме ежелгі Отырар каласында қазба жұмыстарын жүргізіп, А.Кларе,
А.Черкасов ол жерден тек көрме үшін зат алумен шектеледі органичилас.
Ежелгі Қазақстанды эерттеуге белсене атсалысқандар Б.А.Каллаур,
Н.Н.Пантусов, Н.И.Остроумов, А.А.Диваев, И.В.Аничков, А.АвСеменов.
Н.Н.Патусов. 80-ж-да Жетісуда археологиялық зерттеулер жүргізеді. Оның
зерттеулері "Археологиялық комиссияның есебінде, Түркістан әуеской
археологтар Үйірмесінің хаттамаларында, Қазан университетінің
еңбектерінде" басылған. Н.Н.Пантусовтың с араласуымен Жетісу көне
ескерткіштерін қорғау жайында бірнеше арнайы жарлықтар шығарылады.
Ол әсіресе жартасқа салынған суреттер мен жазуларды зерттеуге
шығыстанушы маман А.Гюэдневті тартады.
1890 жылы Қапал каласы жанындағы, жартасқа салынған суреттерді
суретке түсіріп, анықтама береді. Сонымен бірге Іле өзені бойындағы
Тамғалыташ деп аталатын тас жазуларын т,б. зерттеген.
1889 жылы ол Үлкен Алматы және Қызылағаш өзені бойындағы жартас
суреттерін зерттеген.
В.А. КАЛЛАУР.Ескерткіштерді зерттеумен катар В.А.Каллаур оларды
корғауға көп көңіл бөлген. Түркістан үйірмесінің тұрақты мүшесі бола тұрып
Талас, Сырдария жайында көп мәлімет жинаған, көне Тараз бен Шағыс Түркістан
арасындағы керуен жолын аныктауға әрекет жасаған. Бұл жайындағы макаласына
қоса ежелгі замандағы жер ескі заттарын көрсететін карта жасаған. Ол Перов
уезіндегі қала үйінділерінің картасын жасаған. В.В.Бартольдтің ойынша ол
Ашнас пен Сығанақ калаларының орнын дұрыс анықтаған. В.А.Каллаур тарихы
топография мен толонимика жайында материалдар жиыны оны олардың аттары мен
орналасқан жерін бұрынғы авторлардың бұрыңғы авторлардың берген
мәліметтерімен салыстырған. В.Аничковпен бірге Бесағаш ауылындағы бағананың
Айша-Биби қолдану, Әулие-Ата, Ак-кесене, Көк-Кесене,Сырлы-таш Манас
т.б. мазарларын анықтаған.
Ал І896 жылы ол Талас өзені бойынан Орхон жазуларын тауып ғылымда
жаңалық ашты.
Н.П.ОСТРОУМОВ негізінен Мамаевка, Балықшы, Жуантөбе, Таяқсалды,
поселкелерінен табылған теңгелерді монеты зерттеумен айналысқан.
А.А.Диваева негізінен фольклорды зерттеген, Көк-Кесене, Қоркут- ата
мазарлары жайында мақала жазған.
Н.В.Городецкий. жүргізілген жұмыстарды есепке алып, барлық белгілі
археологиялық ескерткіштердің каталогын жасаған,
Орыс географиялық коғамының Батыс-Сібір бөлімі көптеген жұмыстар
жүргізді. І88З жылы Семей мұражайын ашты. Е.П.Михаэлистің араласымен
мұражайда археологиялық бөлім ұйымдастырылды. Қоғамның мүшесі Н.Коншин
Семей облысы бойынша археологиялық ескерткіштердің тізімін жасады. Ал
В.Никитин Қарқаралы уезіндегі обалар мен жартас суреттері жайында
мәліметтер жиған. Ол сонымен бірге Семей облысының тарихы бойынша алғашқы
мәліметтерді берген.
І9ІО жылы Орыс комтеті Семей облысы бойынша қазба жұмыстарын жүргізді
В,Каменский, Н,Бобков, Г.Богийлер, Бірақ зерттеу жұмысының нәтижелері жарық
көрмеді.
XX ғ. басында Орынбор архив комиесиясы археологиялық ескерткіштерді
зерттеу жұмыстарын бастайды. Комиссия мөшелері ескерткіштерді есепке
алынғаны корғау жұмысын колға алады. Бұл мақсатта бірнеше каулылар
шығады. Көптеген казба жұмыстары жүргізіліп оның негізінде Қазакстанның
Орталық мұражайы ұйымдастырылады.
Мүшлердің ішінде ерекше белсенді жұмыс атқарған И.А.КАСТАНЬЕ. Ол
археологиялық ескерткіштерді тіркеу аныктау, обаларды І904 жылы- 6 оба,
Жақсы қорғалы өзені бойында, 2 оба- Актөбе уезінде қазушымен бірге алғашқы
классификациясы жасай, Қазақстан археологиялық ескерткіштерінің толық
тізімін облыстар бойынша берген. Жоғарыда аты аталған қоғамдар бір~бірімен
тікелей байланыста жұмыс істеп отырды.
Ескерткіштерді зерттеу мен оларды жинастыруға ірі ғалымдар шығыстанушы
В.В.Радлов, П.С.Савельев, В.Розен, Б.В.Бартольд және археологтар Н. В.
Ветеловский А. А.Спицын ,В. А.Бродцовтардың атқарған қызметі зор.
Республика тарихын зерттеуде В.В.Баригорьев пен В.В.Бартольд-тің маңызы
зор. Әсіресе В.Б. В.В.Бартольдтің Түркістанды суландыру тарихы. "Орта
Азияға жасаған саяхат бойынша есеп Монғол шапқыншылығы кезіндегі Түркістан
деген еңбектерін атауға болады В.В.Бартольд Қазақстанды зерттеуге көп
еңбек сіңіргенімен, ол сыртқы және мәдени факторларға көбірек сүйеніп,
көңілін негізінен арий халықтарына бөлді.
Қазактың тұңғыш ғалымы Шокан Уәлиханов өзінің еңбектерінде саяхат
барысында кездескен ескерткіштердің тарихына көңіл бөлген.
Революцияға дейін Қазакстанда жүргізілген археологиялық жұ-мыстар тек
жалпы археологиялық жұмыстардың бастамасы еді, яғни археологиялық
материалдарды жинау, тіркеу.есепке алу болды, ал қазба жұмыстары тек оқта-
текте жүргізіліп отырды. Сондықтан Қазақстан территориясының картасы
актидак күйінде қалып отырды.
Октябрь революциясы адамзат өмірінің жаңа дәуірін бастап, ғылым мен
мәдениетке,оның ішінде археологиялық жұмыстарға көңіл койша бастады,
Совет археологиясының принциптері революцияға дейінгі архео-логиядан
өзгеше еді..Ол біріншіден белгілі бір затты саластыра зерттеуден гөрі, оны
адамзат коғамының тарихи дамуымен байланыс-тыра карастыру еді . Екіншіден,
архиологияны әуесқойлықпен люби-тельский зерттеуден гөрі көпжылдық
ғылымша негізделген экспеди-циялық жұмыстарға өту. Үшіншіден, жұмысты үлкен
ронологиялық диапазонда, яғни, палеолит, неолит замандарынан бастап кейінгі
ортағасыр дәуіріне дейін жүргізу.
Совет үкіметінің алғашқы күндерінен бастап мемлекет археоло-гиялық
ескерткіштерді корғауды қолға алды.
1918 жылы Аналық комиссарлар Кеңесі барлық ірі монументальный және
заттай вещевых ескерткіштерді тіркеу,есепке алу жайында декрет шығарды.
1919 жылы мемлекеттік материалды мәдениет материальная культура тарихының
Академиясы Государственная Академия истории материальной культуры -ГАИМН
ашылады.
І920 ж.Ташкентте мұражайлар мен тарихи ескерткіштерді зерттеу мен
корғау мәселелерімен шұғылданатын Түркістан комитеті ұйым-дастырылды
Туркомстарис.Комитет өз жұмысын ГАИМК пен бірлесе жүргізіп, Орта Азия және
Қазакстан тарихи ескерткіштерін зерттеуді мақсат етті. 1922-23 жылдары
Түркістан қаласындағы Ахмет Иассауи мешітін өлшеу жұмыстарын жүргізу
мақсатында әкспедиция ұйымдастырылды. Бұл жылы Сайрам селосындағы ескі кала
үйінділерін развалины П.И.Иванов зерттеп,оны ежелгі Испиджаб деп
болжамдайды.
І925 жылы Сайрам Үйінділерін М.Е,Массон зерттеп, Ескі Сай-рам" деген
мақаласында Сайрамның Испиджаб екеніне күмән сомнение келтіреді.
1925-27жылдары Батыс Қазақстанда Нижне-Волжский ғылыми-зерттеу
институты және Саратов Облмзейімен бірлесе істейтін Казақ-стан
археологиясын зерттейтін қоғам ұйьмдастырылады.
Қазақстанның Солтүстік-Батысын зерттеуді СССР ғылым Акаде-миясының
Ерекше комиссиясының ұйымдастыруымен Қазақстан антропологиялық отрядында
жұмыс істеген М.П. Грязнов .М.Н.Комаровтардың еңбектері зор. Олар неолит
және кола дәуірі кезіндегі обалар мен дөңгелек кольцевые төбелерді тіркеп,
ежелгі тұрақтарды стоянки анықтаған, М.П.Грязнов ескерткіштердің
клабсификациясын жасай, оларды Андронов мөдениетіне жаткызады
Бұл секілді жұмыстарды Павлодар облысы Жасыбай көлі жанындағы жазуларды
зерттеуде Г.Драверт жүргізді. Ол бұл жерлерден жебе ұштарын накончники
стрел ,мыстан жасалған заттар, қуклеусов тапкан. І9ЗО жылы Б.Н.Граков
казіргі Актөбе облысында 500 ден аса кола заманының ескерткіштерін тауып
оларды картаға түсірді. Осы кез шамасында Актөбе облысында ЛЖ Семенов
ескерткіштерді жинау және тіркеу жұмыстарын жүргізді Көкшетау қаласында
кола дәуіріндегі көшпенділер ескерткіштерін жинастыруды геолог Б.И.
Ждановтар жүргізді.
О.А.Кривцова- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz