Ұйым тәуекелділігін бейдағдарыстық басқару
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ДАҒДАРЫСТЫ БАСҚАРУ:МАҚСАТЫ ЖӘНЕ ТАПСЫРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1Дағдарысты басқару түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Банкрот зерттеуіне қаржылық анализ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ТӘУЕКЕЛДІЛІКТІ ДАҒДАРЫСТЫ БАСҚАРУ ... ... ... 26
2.1 Банктердің жалпы мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Банктағы тәуекелділік менеджменті бөлімінің орны мен қызметі ... ..39
2.3 Қазақстан банктеріндегі корпоративті басқару ... ... ... ... ... ... ... ..49
3 КӘСІПОРЫНДЫ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙДАН ШЫҒАРУ ӘДІСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
3.1 Екінші деңгейлі банктерге тәуекелділіліті басқару жүйесін еңгізу кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
3.2 Тәуекелділікті басқару жүйесін енгізу бойынша жетістіктер мен кемшіліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
3.3 Тәуелділік менеджментінің жаңарту перспективалары ... ... ... ... ... 60
3.4 Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі дағдарысты басқару ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ДАҒДАРЫСТЫ БАСҚАРУ:МАҚСАТЫ ЖӘНЕ ТАПСЫРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1Дағдарысты басқару түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Банкрот зерттеуіне қаржылық анализ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ТӘУЕКЕЛДІЛІКТІ ДАҒДАРЫСТЫ БАСҚАРУ ... ... ... 26
2.1 Банктердің жалпы мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Банктағы тәуекелділік менеджменті бөлімінің орны мен қызметі ... ..39
2.3 Қазақстан банктеріндегі корпоративті басқару ... ... ... ... ... ... ... ..49
3 КӘСІПОРЫНДЫ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙДАН ШЫҒАРУ ӘДІСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
3.1 Екінші деңгейлі банктерге тәуекелділіліті басқару жүйесін еңгізу кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
3.2 Тәуекелділікті басқару жүйесін енгізу бойынша жетістіктер мен кемшіліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
3.3 Тәуелділік менеджментінің жаңарту перспективалары ... ... ... ... ... 60
3.4 Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі дағдарысты басқару ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
КІРІСПЕ
Қазақстан нарықтық экономикаға өткеннен кейін, оның қызметінің нәтижиелігін дамыту қажет болды, ал ол үшін біз ең алдымен несиелік байланысты дамытып, қолдануымыз қажет.
Жұмыс актуалдылығы: Қашан және қай кезеңде тәуекел пайда болуы мүмкін. Тәуекелділікті қарастырудың екі көз қарасы бар: 1) бірілік тәуекел, мұнда әр бір актив бөлек қарастырылады; 2) портфельді тәуекел, мұнда әр актив қандайда бір портфельдің бөлігі болып табылады. Белгілі бір көз қарас бойынша тек портфельді актив бар деп есептеледі, өйткені банктар өз активтерін диверсификациялауға тырысады, сондықтан әр активті бөлек қарастыруға болмайды.
Тәуекелділікті басқару банк қызметінің негізі болып табылады. Алғашында банктер тек депозитті қабылдады, ал бұл оның тез жетілуіне әкелді, банктер белгілі заттарды таратып ортадағы байланыстырушы болып, өзіне тағыда басқа тәуекелділікті тартты, мысалы несиені. Несие банк қызметінің негізі мен базисіне айналды, осыған қарап банк жұмысының сапасы мен жұмысы талқыланды. Әлемдік банк банкроттығын зерттеу банкроттықтың негізгі себебі төмен сападағы активтер екенің көрсетеді.
Нәтижиелі басқарудың басты элементтері: жақсы дамыған кредиттік саясат пен процедуралар; портфельді жақсы басқару; кредиттерге нәтижиелі бақылау жасау; және ең маңыздысы – бұл жүйедегі жұмысқа жақсы дайындалған персонал.
Тәуекелділікті қабылдау – банк қызметінің негізі. Банктер тәуекелділігі бақылайтын және оның қаржылық, компенсациялық мүмкіндігінің шегінде болған жағдайда ғана сәттілікке тап болады. Активтер, көбнесе кредиттер, кез келген ағымдағы материалдарды қабылдау үшін, және шығын мен жоғалтулар акционерлер табысының мөлшеріне сәйкес келу үшін ликвидті болуы қажет. Банктердегі шығынды басқару – күрделі мәселе, бұл тәуекелді идентификациялаудың, бағалаудың және бақылаудың көп деңгейлі процесі болып келеді. Коммерциялық операцияларды орындау кезіндегі тәуекелділікті басқару үлкен мағынаға ие болады.
Сондықтанда сапалы жаңа жүйедегі тәуекелділікті орнату актуалды мәселе, бүгін мұндай механизімді орната отырып оңтайлы дәстүрді, адамзаттықпен жиналған әлемдік тәжірибені жоғалтпау қажет, бұл біздің жас мемлекетке нарықтық экономикаға өту кезеңінде қандайда бір мөлшерде қателіктерді жасамауға көмектеседі.
Бұл бағытта диплом жұмысын жазу ҚР-дағы тәуекелділік менеджментінің әлсіз дамуы мен ақпараттықтың жоқтығы себеп болды. Бұл жұмыста ҚР-дағы банк жүйесінің жалпы даму аспектілері мен жүйенің қалыптасуы (тәуекелділік менеджментті) туралы жазылады.
Жоғарыда айтылғанды және банк жүйесінің даму тенденциясын ескере отырып, қауіпсіздікті жоғарлату мақсатында жалпы қысым жасау, күннен күнге активті басқару қажеттілігі жоғарлауын көрсетеді. Жұмыс тақырыбын таңдау актуалдылығы жоғарыда айтылған мәліметтер нәтижиесі болып келеді.
Тақырыптың актуалдылығы мен маңыздылығы жұмыстың зерттелуінің, мақсатының және тапсырмасының бағытын өзгертті.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің тәуекелділігін дағдарыстық басқаруын қарастыру: даму мәселесі мен преспективасы.
Мақсатқа жету үшін келесі тапсырмаларды шешу қажет.
Зерттеу тапсырмалары:
- тәуекелдің экономикалық маңыздылығын қарастыру;
- тәуекелді бағалау әдісін зерттеу;
- банк тәуекелділігін басқарудың негізгі принципіне және әдісіне мінездеме беру;
- Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердегі тәуекелділікті басқару жүйесінің ұйымдасуына анализ беру;
- Екінші деңгейлі банктердегі тәуекелділік менеджментінің дамуы преспективаларын және жаңару жолдарын көрсету
Қазақстан нарықтық экономикаға өткеннен кейін, оның қызметінің нәтижиелігін дамыту қажет болды, ал ол үшін біз ең алдымен несиелік байланысты дамытып, қолдануымыз қажет.
Жұмыс актуалдылығы: Қашан және қай кезеңде тәуекел пайда болуы мүмкін. Тәуекелділікті қарастырудың екі көз қарасы бар: 1) бірілік тәуекел, мұнда әр бір актив бөлек қарастырылады; 2) портфельді тәуекел, мұнда әр актив қандайда бір портфельдің бөлігі болып табылады. Белгілі бір көз қарас бойынша тек портфельді актив бар деп есептеледі, өйткені банктар өз активтерін диверсификациялауға тырысады, сондықтан әр активті бөлек қарастыруға болмайды.
Тәуекелділікті басқару банк қызметінің негізі болып табылады. Алғашында банктер тек депозитті қабылдады, ал бұл оның тез жетілуіне әкелді, банктер белгілі заттарды таратып ортадағы байланыстырушы болып, өзіне тағыда басқа тәуекелділікті тартты, мысалы несиені. Несие банк қызметінің негізі мен базисіне айналды, осыған қарап банк жұмысының сапасы мен жұмысы талқыланды. Әлемдік банк банкроттығын зерттеу банкроттықтың негізгі себебі төмен сападағы активтер екенің көрсетеді.
Нәтижиелі басқарудың басты элементтері: жақсы дамыған кредиттік саясат пен процедуралар; портфельді жақсы басқару; кредиттерге нәтижиелі бақылау жасау; және ең маңыздысы – бұл жүйедегі жұмысқа жақсы дайындалған персонал.
Тәуекелділікті қабылдау – банк қызметінің негізі. Банктер тәуекелділігі бақылайтын және оның қаржылық, компенсациялық мүмкіндігінің шегінде болған жағдайда ғана сәттілікке тап болады. Активтер, көбнесе кредиттер, кез келген ағымдағы материалдарды қабылдау үшін, және шығын мен жоғалтулар акционерлер табысының мөлшеріне сәйкес келу үшін ликвидті болуы қажет. Банктердегі шығынды басқару – күрделі мәселе, бұл тәуекелді идентификациялаудың, бағалаудың және бақылаудың көп деңгейлі процесі болып келеді. Коммерциялық операцияларды орындау кезіндегі тәуекелділікті басқару үлкен мағынаға ие болады.
Сондықтанда сапалы жаңа жүйедегі тәуекелділікті орнату актуалды мәселе, бүгін мұндай механизімді орната отырып оңтайлы дәстүрді, адамзаттықпен жиналған әлемдік тәжірибені жоғалтпау қажет, бұл біздің жас мемлекетке нарықтық экономикаға өту кезеңінде қандайда бір мөлшерде қателіктерді жасамауға көмектеседі.
Бұл бағытта диплом жұмысын жазу ҚР-дағы тәуекелділік менеджментінің әлсіз дамуы мен ақпараттықтың жоқтығы себеп болды. Бұл жұмыста ҚР-дағы банк жүйесінің жалпы даму аспектілері мен жүйенің қалыптасуы (тәуекелділік менеджментті) туралы жазылады.
Жоғарыда айтылғанды және банк жүйесінің даму тенденциясын ескере отырып, қауіпсіздікті жоғарлату мақсатында жалпы қысым жасау, күннен күнге активті басқару қажеттілігі жоғарлауын көрсетеді. Жұмыс тақырыбын таңдау актуалдылығы жоғарыда айтылған мәліметтер нәтижиесі болып келеді.
Тақырыптың актуалдылығы мен маңыздылығы жұмыстың зерттелуінің, мақсатының және тапсырмасының бағытын өзгертті.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің тәуекелділігін дағдарыстық басқаруын қарастыру: даму мәселесі мен преспективасы.
Мақсатқа жету үшін келесі тапсырмаларды шешу қажет.
Зерттеу тапсырмалары:
- тәуекелдің экономикалық маңыздылығын қарастыру;
- тәуекелді бағалау әдісін зерттеу;
- банк тәуекелділігін басқарудың негізгі принципіне және әдісіне мінездеме беру;
- Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердегі тәуекелділікті басқару жүйесінің ұйымдасуына анализ беру;
- Екінші деңгейлі банктердегі тәуекелділік менеджментінің дамуы преспективаларын және жаңару жолдарын көрсету
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Гражданский Кодекс Республики Казахстан (Общая и Особенная части). – Алматы: Юрист, 2002.
2. Закон Республики Казахстан от 30 марта №2155 «О Национальном Банке Республики Казахстан»
3. Закон Республики Казахстан от 31 августа 1995 г. N 2444 «О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан»
4. Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 3 нюня 2002 года N 213 «Об утверждении Правил о пруденциальных нормативах для банков второго уровня»
5. Закон Республики Казахстан, “О рынке ценных бумаг” от 02.07.2003 года
6. Закон Республики Казахстан от 13 мая 2003 года «Об акционерных обществах».
7. Балабанов И.Т. Банки и банковская деятельность С. – Петербург.: ПИТЕР, 2001. - 230 с.
8. Банковское дело. /под ред. Г.С. Сейткасимова. - Алматы. 1998. - 350 с.
9. Банковское дело. /под ред. А. Колесникова.-М.: Финансы и статистика, 1999. - 420с.
10. Банковское дело. /под ред. И. О Лаврушина.-М.: Финансы и статистика, 2005. - 580 с.
11. Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане. – Алматы.: Экономика, 2001 – 210 с.
12. Деньги, кредит, банки. / под ред. И. Лаврушина.-М.: Финансы и статистика, 2004. - 410 с.
13. Жуков Е.Ф. и др. Деньги, кредит, банки: Учебник для студентов вузов.: М.: ЮНИТИ, 2000. - 230 с.
14. Кравцов Г.И. Организация деятельности коммерческих банков. Минск БГЭУ 2002. – 410 с..
15. Основы современного банковского дела. /под ред. Д.М. Малиярова, В.С. Марчевский. Алматы, 1997. – 210 с.
16. Семенюта О.Г.Деньги, кредит, банки в РФ.- М.: Банки и биржи, 1998. - 250 с.
17. Черкасов В.Е. Финансовый анализ в коммерческом банке. – М.: Инфра-М., 1995. – 272с.
18. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и операции. – М.: Все для Вас, 1999. – 320с.
19. Биржевой фондовый рынок Казахстана: итоги 2004 года//Рынок Ценных Бумаг Казахстан. 2004. №7. – С. 8-13.
20. Валентинова Л. Результат доверия// Промышленность Казахстана. 2004. № 10. – С. 13-17.
21. Жамаубаев Е.К. Развитие банковской системы Республики Казахстан за 10 лет независимости// Экономическое обозрение. – 2001.- №7.-С.11-15
22. Жамишев Б.Б. Состояние корпоративного управления в Казахстане.//По материалам международной конференции «Корпоративное управление и инвестиционный климат в Казахстане». Алматы. 2005.
23. Искакова З.Д. Перспективы развития банковской системы Республики Казахстан//Банки Казахстана 2003. - №4. –С. 15-17.
24. Исаев Е.Н. Вопросы анализа кредитных рисков. Бизнес и образование: вектор развития.: Материалы V Международной научной-практической конференции./Под ред. Кузнецовой О.Н. Алматы. 2005. – С. 519-521.
25. Кожахметова К.Б. Особенности внедрения корпоративного управления в банковском секторе.//По материалам международной конференции «Корпоративное управление и инвестиционный климат в Казахстане». Алматы. 2005.
26. Косолапов Г.В. Развитие рынка ценных бумаг в Казахстане и формировании е крупных корпоративных структур. Бизнес и образование: вектор развития.: Материалы V Международной научной-практической конференции./Под ред. Кузнецовой О.Н. Алматы. 2005. – С. 535-538
27. Кулахметова А. Выбор подхода к диверсификации кредитного портфеля по отраслевой принадлежности//Финансы Казахстана. 2005. №1. – С. 26-29.
28. Ниязов Б. О государственном регулировании рынка ценных бумаг Республики Казахстана//Рынок ценных бумаг Казахстана 2002г. №8.- С. 14-15.
29. Усанбекова Л. Рынок ценных бумаг: Достижения и перспективы//Рынок ценных бумаг Казахстан. 2003. - №4. – С 37-39.
30. О ситуации на финансовом рынке Пресс-релиз №001 от 7.01.2004г// Банки Казахстана.- 2004.-№1- С.15-17.
31. О ситуации на финансовом рынке Пресс-релиз №001 от 9.01.2005г// Банки Казахстана.- 2005.-№1- С.10-12.
32. Сайденов А.Г. Инвестиционный климат и корпоративное управление в Казахстане.//По материалам международной конференции «Корпоративное управление и инвестиционный климат в Казахстане». Алматы. 2005.
33. Шалгимбаева Г.Н. Корпоративное управление в Казахстане: взаимосвязь акционерной собственности и корпоративного контроля в компаниях. //По материалам международной конференции «Корпоративное управление и инвестиционный климат в Казахстане». Алматы. 2005.
34. Шаяхметова К.О., Иркегулова А.А. Развитие систем управления рисками в банках второго уровня.//Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. 2005 г. №1. – 27-30.
1. Гражданский Кодекс Республики Казахстан (Общая и Особенная части). – Алматы: Юрист, 2002.
2. Закон Республики Казахстан от 30 марта №2155 «О Национальном Банке Республики Казахстан»
3. Закон Республики Казахстан от 31 августа 1995 г. N 2444 «О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан»
4. Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 3 нюня 2002 года N 213 «Об утверждении Правил о пруденциальных нормативах для банков второго уровня»
5. Закон Республики Казахстан, “О рынке ценных бумаг” от 02.07.2003 года
6. Закон Республики Казахстан от 13 мая 2003 года «Об акционерных обществах».
7. Балабанов И.Т. Банки и банковская деятельность С. – Петербург.: ПИТЕР, 2001. - 230 с.
8. Банковское дело. /под ред. Г.С. Сейткасимова. - Алматы. 1998. - 350 с.
9. Банковское дело. /под ред. А. Колесникова.-М.: Финансы и статистика, 1999. - 420с.
10. Банковское дело. /под ред. И. О Лаврушина.-М.: Финансы и статистика, 2005. - 580 с.
11. Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане. – Алматы.: Экономика, 2001 – 210 с.
12. Деньги, кредит, банки. / под ред. И. Лаврушина.-М.: Финансы и статистика, 2004. - 410 с.
13. Жуков Е.Ф. и др. Деньги, кредит, банки: Учебник для студентов вузов.: М.: ЮНИТИ, 2000. - 230 с.
14. Кравцов Г.И. Организация деятельности коммерческих банков. Минск БГЭУ 2002. – 410 с..
15. Основы современного банковского дела. /под ред. Д.М. Малиярова, В.С. Марчевский. Алматы, 1997. – 210 с.
16. Семенюта О.Г.Деньги, кредит, банки в РФ.- М.: Банки и биржи, 1998. - 250 с.
17. Черкасов В.Е. Финансовый анализ в коммерческом банке. – М.: Инфра-М., 1995. – 272с.
18. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и операции. – М.: Все для Вас, 1999. – 320с.
19. Биржевой фондовый рынок Казахстана: итоги 2004 года//Рынок Ценных Бумаг Казахстан. 2004. №7. – С. 8-13.
20. Валентинова Л. Результат доверия// Промышленность Казахстана. 2004. № 10. – С. 13-17.
21. Жамаубаев Е.К. Развитие банковской системы Республики Казахстан за 10 лет независимости// Экономическое обозрение. – 2001.- №7.-С.11-15
22. Жамишев Б.Б. Состояние корпоративного управления в Казахстане.//По материалам международной конференции «Корпоративное управление и инвестиционный климат в Казахстане». Алматы. 2005.
23. Искакова З.Д. Перспективы развития банковской системы Республики Казахстан//Банки Казахстана 2003. - №4. –С. 15-17.
24. Исаев Е.Н. Вопросы анализа кредитных рисков. Бизнес и образование: вектор развития.: Материалы V Международной научной-практической конференции./Под ред. Кузнецовой О.Н. Алматы. 2005. – С. 519-521.
25. Кожахметова К.Б. Особенности внедрения корпоративного управления в банковском секторе.//По материалам международной конференции «Корпоративное управление и инвестиционный климат в Казахстане». Алматы. 2005.
26. Косолапов Г.В. Развитие рынка ценных бумаг в Казахстане и формировании е крупных корпоративных структур. Бизнес и образование: вектор развития.: Материалы V Международной научной-практической конференции./Под ред. Кузнецовой О.Н. Алматы. 2005. – С. 535-538
27. Кулахметова А. Выбор подхода к диверсификации кредитного портфеля по отраслевой принадлежности//Финансы Казахстана. 2005. №1. – С. 26-29.
28. Ниязов Б. О государственном регулировании рынка ценных бумаг Республики Казахстана//Рынок ценных бумаг Казахстана 2002г. №8.- С. 14-15.
29. Усанбекова Л. Рынок ценных бумаг: Достижения и перспективы//Рынок ценных бумаг Казахстан. 2003. - №4. – С 37-39.
30. О ситуации на финансовом рынке Пресс-релиз №001 от 7.01.2004г// Банки Казахстана.- 2004.-№1- С.15-17.
31. О ситуации на финансовом рынке Пресс-релиз №001 от 9.01.2005г// Банки Казахстана.- 2005.-№1- С.10-12.
32. Сайденов А.Г. Инвестиционный климат и корпоративное управление в Казахстане.//По материалам международной конференции «Корпоративное управление и инвестиционный климат в Казахстане». Алматы. 2005.
33. Шалгимбаева Г.Н. Корпоративное управление в Казахстане: взаимосвязь акционерной собственности и корпоративного контроля в компаниях. //По материалам международной конференции «Корпоративное управление и инвестиционный климат в Казахстане». Алматы. 2005.
34. Шаяхметова К.О., Иркегулова А.А. Развитие систем управления рисками в банках второго уровня.//Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. 2005 г. №1. – 27-30.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ұйым тәуекелділігін бейдағдарыстық басқару
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ДАҒДАРЫСТЫ БАСҚАРУ:МАҚСАТЫ ЖӘНЕ ТАПСЫРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.1Дағдарысты басқару түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Банкрот зерттеуіне қаржылық анализ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ТӘУЕКЕЛДІЛІКТІ
ДАҒДАРЫСТЫ БАСҚАРУ ... ... ... 26
2.1 Банктердің жалпы мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Банктағы тәуекелділік менеджменті бөлімінің орны мен қызметі ... ..39
2.3 Қазақстан банктеріндегі корпоративті басқару ... ... ... ... ... ... ... ..49
3 КӘСІПОРЫНДЫ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙДАН ШЫҒАРУ
ӘДІСІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.1 Екінші деңгейлі банктерге тәуекелділіліті басқару жүйесін еңгізу
кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 56
3.2 Тәуекелділікті басқару жүйесін енгізу бойынша жетістіктер мен
кемшіліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
3.3 Тәуелділік менеджментінің жаңарту перспективалары ... ... ... ... ... 60
3.4 Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі дағдарысты басқару
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 74
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
КІРІСПЕ
Қазақстан нарықтық экономикаға өткеннен кейін, оның қызметінің
нәтижиелігін дамыту қажет болды, ал ол үшін біз ең алдымен несиелік
байланысты дамытып, қолдануымыз қажет.
Жұмыс актуалдылығы: Қашан және қай кезеңде тәуекел пайда болуы
мүмкін. Тәуекелділікті қарастырудың екі көз қарасы бар: 1) бірілік тәуекел,
мұнда әр бір актив бөлек қарастырылады; 2) портфельді тәуекел, мұнда әр
актив қандайда бір портфельдің бөлігі болып табылады. Белгілі бір көз қарас
бойынша тек портфельді актив бар деп есептеледі, өйткені банктар өз
активтерін диверсификациялауға тырысады, сондықтан әр активті бөлек
қарастыруға болмайды.
Тәуекелділікті басқару банк қызметінің негізі болып табылады.
Алғашында банктер тек депозитті қабылдады, ал бұл оның тез жетілуіне
әкелді, банктер белгілі заттарды таратып ортадағы байланыстырушы болып,
өзіне тағыда басқа тәуекелділікті тартты, мысалы несиені. Несие банк
қызметінің негізі мен базисіне айналды, осыған қарап банк жұмысының сапасы
мен жұмысы талқыланды. Әлемдік банк банкроттығын зерттеу банкроттықтың
негізгі себебі төмен сападағы активтер екенің көрсетеді.
Нәтижиелі басқарудың басты элементтері: жақсы дамыған кредиттік
саясат пен процедуралар; портфельді жақсы басқару; кредиттерге нәтижиелі
бақылау жасау; және ең маңыздысы – бұл жүйедегі жұмысқа жақсы дайындалған
персонал.
Тәуекелділікті қабылдау – банк қызметінің негізі. Банктер
тәуекелділігі бақылайтын және оның қаржылық, компенсациялық мүмкіндігінің
шегінде болған жағдайда ғана сәттілікке тап болады. Активтер, көбнесе
кредиттер, кез келген ағымдағы материалдарды қабылдау үшін, және шығын мен
жоғалтулар акционерлер табысының мөлшеріне сәйкес келу үшін ликвидті болуы
қажет. Банктердегі шығынды басқару – күрделі мәселе, бұл тәуекелді
идентификациялаудың, бағалаудың және бақылаудың көп деңгейлі процесі болып
келеді. Коммерциялық операцияларды орындау кезіндегі тәуекелділікті басқару
үлкен мағынаға ие болады.
Сондықтанда сапалы жаңа жүйедегі тәуекелділікті орнату актуалды
мәселе, бүгін мұндай механизімді орната отырып оңтайлы дәстүрді,
адамзаттықпен жиналған әлемдік тәжірибені жоғалтпау қажет, бұл біздің жас
мемлекетке нарықтық экономикаға өту кезеңінде қандайда бір мөлшерде
қателіктерді жасамауға көмектеседі.
Бұл бағытта диплом жұмысын жазу ҚР-дағы тәуекелділік менеджментінің
әлсіз дамуы мен ақпараттықтың жоқтығы себеп болды. Бұл жұмыста ҚР-дағы банк
жүйесінің жалпы даму аспектілері мен жүйенің қалыптасуы (тәуекелділік
менеджментті) туралы жазылады.
Жоғарыда айтылғанды және банк жүйесінің даму тенденциясын ескере
отырып, қауіпсіздікті жоғарлату мақсатында жалпы қысым жасау, күннен күнге
активті басқару қажеттілігі жоғарлауын көрсетеді. Жұмыс тақырыбын таңдау
актуалдылығы жоғарыда айтылған мәліметтер нәтижиесі болып келеді.
Тақырыптың актуалдылығы мен маңыздылығы жұмыстың зерттелуінің,
мақсатының және тапсырмасының бағытын өзгертті.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің
тәуекелділігін дағдарыстық басқаруын қарастыру: даму мәселесі мен
преспективасы.
Мақсатқа жету үшін келесі тапсырмаларды шешу қажет.
Зерттеу тапсырмалары:
- тәуекелдің экономикалық маңыздылығын қарастыру;
- тәуекелді бағалау әдісін зерттеу;
- банк тәуекелділігін басқарудың негізгі принципіне және әдісіне
мінездеме беру;
- Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердегі тәуекелділікті басқару
жүйесінің ұйымдасуына анализ беру;
- Екінші деңгейлі банктердегі тәуекелділік менеджментінің дамуы
преспективаларын және жаңару жолдарын көрсету.
Зерттеу объектісі: АҚ Темір Банк.
Зерттеу жұмысының теориялық және методологиялық негізі отандық және
шет елдік ғалымдардың ғылыми еңбектері, ҚР-ның Заңы, ҚР-ы президентінің
жолдауы,қаржылық-банк құрылымындағы ҚРҰБ-нің нормативтік құжаттары, сонымен
қатар шетел ғалымдары мен мамандарының банк тәуекелділігін басқару
облысындағы еңбектері мен статистикалық және анықтама материалдары. Отандық
авторлардың бастаулары мен баспадағы материалдары қарастырылды,
Г.С.Сейтқасымов Банковское дело, сонымен бірге 2000-2005 жылғы Банки
Қазақстана, Экономическое оброзование, Саясат, Деловая неделя,
Рынок Ценный Бумаг Қазақстана, АльПари баспасындағы мақалалары, ресей
авторларының жұмыстары пайдаланылған. Тәуекелділік басқаруына әсер ететін
мәселенің актуалдылығы мен жаңалығы ғалымдар қызығушылығын ынталандыруда,
бұлардың ішінде қазақ ғалымдары Г.С.Сейтқасымов, Н.Н.Хамитов, К.Н.Хамитова,
Г.В. Косолапов, К.О.Шайахметов, А.А.Еркегулов зерттеулері мен еңбектері
ерекше орынға ие.
Ғылыми жаңа зерттеулер. Бұл зерттеудің негізгі тапсырмасы тақырыпты
ашу, терең зерттеуді қажет ететін сұрақтарға жауап беру, сонымен қатар
зерттеуді тиянақты және нақты жүргізу. Бұл зерттеудің ғылыми нәтижелігі
Қазақстан Республикасындағы тәуекелділік менеджментті дамытудың негізгі
факторларын қарастыру.
Диплом жұмысының тәжірбиелік мағынасы: Қазақстан Республикасының
екінші деңгейлі банктер тәуекелділігін басқару жүйесінің ұйымдасуы
деңгейіне жалпы баға беру әдісін жасау.Корпоративтік басқару бойынша банк
қызметіндегі алгоритімді зерттеу негізінде жасалған әдістер немесе
қосымшалар қазақстан банктерінде қолданыла алады.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қортынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Дағдарысты басқару: мақсаты және тапсырмалар
1.1Дағдарысты басқару түсінігі
Дағдарысты басқару (дағдарысты менеджмент). Қазақстаннның іскерлік
өміріндегі атақты терминдердің біріне айналды. Біріншілері бұл түсінікті
жалпы экономикалық кризис жағдайндағы банкты немесе фирманы басқару деп
түсінсе, екіншілері – банкроттық алдындағы фирмамен банкты түсіну деп
ұғады, үшіншілері дағдарысты басқаруды банкроттық кезіндегі сот процедурасы
шегіндегі дағдарысты басқарушылар қызметімен байланыстырады. Кейбір
авторлар, нарықтағы кәсіпорын немесе банк қызметінің қаржылық жағдайы
көңілсіз, ал банкрот перспективасы нақты болған жағдайда дағдарыстық
шараларын қабылдау қажет деп санайды. Осыны есепке ала отырып олар
банкроттық қауып диагностикасын оның пайда болуының ерте кезеңінде
жобалайды және өз көңілін кризис емдеуіне Көп бөледі. Басқалары мұндай
әдісті қабылдамайды. Солай, мысалы Уткин Э.А. профессоры өзінің Справочник
кризисного управляющего атты кітабында былай деп жазады: Дағдарыстық
басқарудың ең бастысы – қаржылық қиыншылықтары тұрақты мінезге ие болмаған
кезінде жағдай жасау. Бұл әдісті пайдалану кезінде банкроттық туралы сөз
болмау қажет, өйткені пайда болған мәселені жою үшін басқару механизмі
дұрыс болу қажет.[1]
Кейбір авторлар керісінше банкроттық механизммен кризис
диагностикасы бойынша шараға ғана көңілін бөліп Дағдарыстық басқару әдісі
туралы тіпті ұмытып кетеді.
А.Г. Грязновтың Антикризисный менеджмент кітабында Антикризис
басқаруына келесі ранықтама беріледі.
Дағдарысты басқару – негізгі ресурстарына сүйенетін, кез-келген
жағдайда нарықтық позициясын көбейтетін және сақтайтын уақытша
қиыншылықтарды жоюға ұйымдадағы арнайы бағдарламаларды өткізіп өңдеп
алатын, қазіргі менеджменттің барлық потенциалын қолдану арқылы бизнестегі
жағымсыз жағдайларды жоюға және қысқартуға бағытталған және жүйелік
комплексті коммерциялық ұйымның басқару жүйесі.[2]
Банк немесе кәсіпорынның дағдарыстық қаржылық басқару жүйесі
анықталған принциптерге негізделеді. Принциптердің негізгі санына
кіретіндер:
1. Коммерциялық ұйымдардың қаржылық бірқалыптығының бұзылу
мүмкіндігіне әрдайым дайын болу. Дағдарысты қаржылық басқару теориясы
тиімді қаржылық менеджменті нәтижиесінде қалыптасқан кәсіпорынның
бірқалыпты қаржылық динамикасы ауыспалы болып келеді. Банк экономикасының
дамуының кез-келген кезеңінде болған өзгерістер оның шаруашылық
қызметіндегі ішкі және сыртқы жағдайының өзгеруімен анықталады. Мұндай
жағдайлар банктің нарықтық құның және бәсекелік позициясын күштейтеді.
Басқалары – керсінше, оның қаржылық дамуында дағдарыстық құбылыстар
болдырады. Бұл жағдай объективтілігі динамикада қаржылық мекеңжерлердің
күнделікті дайындығын қажет етеді, олар банк экономикасының дамуының кез
келген кезеңінде болатын қаржылық бірқалыптылықтың бұзылуына дайын болу
қажет.[3]
2. Кәсіпорын қаржылық қызметіндегі дағдарыстық құбылысқа ерте
диагностика. Банк банкроттық қауіпін өткізу катастрофалық тәуекелділіктің
жоғарғы деңгейі екенін ескере отырып, ол банк қорына үлкен шығын мен зиян
тигізетінің ескере отырып, ол өз мүмкіншілігін уақытында оны жоюға және
оның ең ерте кезеңінде оған диагностика жасауы қажет.
3. Банк қаржылық даму зияны бойынша кризистік құбылыс индикаторларын
дифференцияциялау. Қаржылық менеджмент банкроттық диагностика процесінде
оның кризистік дамуының кең индикаторлар арсеналын қолданады. Бұл
индикаторлар банк қаржылық қызметінің әр алуан аспектілерін қарастырады.
Осыған байланысты дағдарысты басқару процесінде банк қаржылық дамуына әсер
ету зияндығының деңгейі бойынша кризисті индикаторларды топтау қажет.
4. Банк қаржылық дамуының жеке кризистік құбылысына тез әсері;
Дағдарыстық қаржылық басқару теориясына сәйкес әрбір пайда болған
кризистік құбылыс банктің әрбір жаңа шаруашылық циклінің кеңеюіне тенденция
құрып қоймай, сонымен бірге ағымдық жаңа кризистік қаржылық құбылыс
тудырады. Сондықтан, әрбір зерттелген кризистік құбылысқа дағдарыстық
механизм ерте қосылса, коммерциялық ұйымда қаржылық ауытқуларын түзеу
мүмкіндігі туындайды.
5. Оның қаржылық бірқалыптығы нақты қауіп деңгейіне коммерциялық
ұйымның адекватты әсері. Банкроттық қауіпті нейтралдау жүйесінің механизмін
пайдалану өз бөлімінде қаржылық шығындар және жоғалтулармен байланысты.
Бұл шығындар мен жоғалтулар деңгейі тікелей оның қолдану масштабына және
мақсаты бағытталған механизмін нейтралдауына байланысты.
Сондықтан, банкроттық қауіпті нейтралдаушы жеке механизімі нақты
қауіптілік деңгейінен шығуы қажет және бұл деңгейге адекваты әсер ету
керек. Бұл жағдайда немесе күткен тиімділік болмайды, немесе кәсіпорын
жоғарғы шығынға ұшырайды.
6. Дағдарыстық қаржылық жағдайдан шығу үшін ішке мүмкіндіктерді толық
пайдалану. Ерте кезеңдегі банкроттік қауіп диагностикасымен күрес кезінде,
банк өзінің ішкі қаржылық мүмкіндігіне тіреу жасау керек. Тәжірибе
көрсетуі бойынша, қалыптық маркетингтік позициясы кезінде банк танкроттық
қауіпті толығымен дағдарыстық қаржылық басқару ішкі механизмімен
нейтралдануы мүмкін. Тек осы жағдайда оған ауыр қайта ұйымдастыру
процедурасынан қашса болады.
7.Оның банкроттығын тоқтату үшін сәйкес банк санация нысаның
пайдалану қажеттілігі. Егер банкрот қауіпі оның соңғы кезеңінде анықталса
және қкатастрофалы мінезді болса, ал ішкі нейталдау механизмі бнк
қаржылық жағдайын қалыптастыру тиімділігін жасай алмаса, ол үшін оның
тиімді формасын таңдап, өзінің санациясын ұйымастыру қажет. Мұндай шара
кәсіпорынның дағдарыстық қаржылық басқаруы бойынша нақты банкроты болдырмау
мақсатында пайдаланылады.
Дағдарыстық қаржылық басқарудың негізгі мақсаты: банктің қаржылық
тұрақтылық деңгейін қайта құру және төлемқабілеттіліті тез жаңартуға
бапытталады, оның кризистік қаржылық жағдайынан шығыуына шаралар өткізу
және құру.
Бұл мақсатты ескере отырып банкте банкрот кезінде пайдаланылатын
дағдарыстық қаржылық басқарудың арнайы саясаты жасалады.
Дағдарыстық қаржылық басқару саясаты банктегі жалпы қаржы саясатының
бөлігі, банктің криизистік жағдайдан шығуын қамтамасыз еетін, және де банк
қаржылық жағдайын емдейді және банкрот болуына алдын ала диагностика
жасайтын жүйесі қалыптастырады.
Дағдарыстық қаржылық басқару саясатын өткізу қарастырады:
1. Оның кризистік дамуның себептерін ерте табу мақсатында қаржылық
жағдайда күнделікті мониторинг жүргізу. Бұл мақсатпен кәсіпорынның
қаржылық жағдайының жалы мониторинг жүйесінде объектіні бақылау тобы
ерекшеленеді, олар мүмкін кризистік ауданды қалыптастырады, онда оың
банкроттыққа қауіпті өткізіледі. Бақылау процесінде дәстүрлі және арнайы
көрсеткіштер қолданылады – кризистік даму индикаторы.
2. Коммерциялық ұйым кризистік жағдайының масштабын анықтау.
Мониторинг процсінде қаржылық қызметін нормалық жолымен ауытқуы, оның
қаржылық стратегия және қаржылық көрсеткіштер нормативті және жоспарлы
аңытқуынан, банк кризистік жағдайының масштабы анықталады, оны банкрот
қауіпі тереңдігі бойынша анықтайды.
3. Банк кризистік жағдайын қалыптастыратын, негізгі нысандарын
зерттеу. Дағдарыстық қаржылық басқару саясатын құру негізгі анықтаушы
себебі бойынша анықтайтын топ құру қажет; кризистік қаржылық даму
масштабына және нысанына жеке факторлар әсерінің деңгейін зерттеу; кері
әсчер тигізетін факторлар дамуын жобалау.
4. Адекватты масштабындағы кризистік жағдайдан шығу мақсатының
жүйесін қалыптастыру. Дағдарыстық қаржылық басқару мақсаты банк кризис
жағдайы масштабына сәйекс нақтыланады. Олар тіпті кәсіпорын банкроттың
анықтайтын негізгі факторлар даму жобасын ескеру қажет. Осы шартты ескере
отырып қаржы менеджменті бұл кезеңде өз бағытын үш принципиалды мақсатқа
бағыттау мүмкін:
- банк төлем қабілетсіздігін жою;
- банк қаржылық тұрақтылығын қайта құру;
- кәсіпорында тұрақты экономикалық тұрақтылықты қамтаасыз ету
мақсатында, қаржылық стратегияны өзгерту.
5. Оның криистік қаржылық жағдайы масштабына сәйкес келетін, банк
қаржылық тұрақтылығы ішкі механизм қызметін қолдану және таңдау. Қаржылық
тұрақтылықтың ішкі механизмдері толем қабілеттілікті жаңарту бойынша жылдам
шараларды өткізуін қамтамасыз ету үшін қажет, және ішкі резерв есебінен
банк қаржылық тұрақтылығын қайта құру қажет. Банкті дағдарыстық қаржылық
басқару жүйесіндегі бұл саяси бағытқа бірінші деңгейлі көңіл бөлінеді.
6. Банк санациясының тиімді нысанын таңдау.
Егер кризистік қаржылық жағдай масштабы қаржылық резерв және ішкі
әдісті өткізу есебіне одан шығуға мүмкіндік жасамаса, банк сыртқы саясатты
қолдану қажет, бұл көбіне оның санациясы болып табылады. Кәсіпорын
санациясы банкрот ісі жүргізілу процесінде және оның алдында жүре береді.
1.2 Банкрот зерттеуіне қаржылық анализ
Банк қаржылық жағдайының нақты аназиді аз емес деңгейде аналитикалық
процедуралар сапасына тәуелді болып келеді. Бұл процедуралардың негізгі
құраушысы - әдіспен қамтамасыз ету. Анализ әдісінің әр алуандылығына
қарамастан, оларды қолдануда пайда болатын негізгі элементтер мен
мәселелері ұқсас болады.[4]
Ақпараттық база
Банк қызметі барысында әр алуан ақпараттардың үлкен саны қалыптасады.
Оның азғана бөлігіне құру нысаны және тәртібі регламенттелген. Сондықтан
анализ тиімділігі анализ үшін қолданатын ақпарат толықтығына, және
сонымен бірге әдісті құрауыларға қолайлы болуына байланысты.
Мысалы, егер актив құның нақты бағалау үшін әдіснама қолданылса,
онда екінші тәртіптегі баласты бағалау қажет, мұнда есеп қателігі жоғары
болу мүмкін, өйткені мұнда нақты ссуда, құнды қағаз, мүлік объектілері және
т.б. көрсетілмейді.
Сондықтан анализ сапасын жоғарлату үшін максималды нақты ақпаратты
қолдану қажет. Бірақ кейбір кезеңдерде жаңа анализ нақты ақпараты бар,
үлкен шығындарды талап ететін анализ, есеп қателігін төмендетуді тоқтатады.
Банк жүйесіне қойылатын негізгі сенімділік талабының басты шарты:
ақша салушы өз ақшасын банкке салып ешқандай тәуелділікке кезікпейтіні және
өз ақшасын кез келген уақытта ала алатынына кепілдік. Сөйтіп, банк
клиенттері банк қоры ликвидтілігіне бақылау органдары, банк жетекшілері
және еркін аналитиктер сияқты заңды қызығушылығы бар. Қарапайым банк
жүйесін салыстырғанда, бұл банктер негізі қысқа мерзімді салымдарды
қабылдайды және қысқа мерзімді қарыз береді, мұнда қор әлсіз қозғалады
немесе тіпті банк арасында қозғалмайды, мұнда ликвидтілікті төменде
көрсетілген қатынас арқылы оңай өлшесе болады.[5]
Дамыған қаржылық нарықта ликвидтілікті өлшеу қиын.
Қарапайым ликвидивтілік көрсеткіші.
(Ағымдық активтер – Ағымдық міндеттер)х 100 (1)
Активтер жалпы саны
Жоғарыда көрсетілген, дәстүрлі өлшем критериі, ескі индикатор,
дамыған нарықта банк өз ликвидтілігін, өзінің қоры бір күні ликвидті
болмағанша манипуляция жасай алады. Бұл кезде банк қиын жағдайда болады.
Сенімді банк керек кезінде ақша нарығынан қарызға ақша ала алады. Сөйтіп,
сенімді банк әлсіз банкке қарағанда өз ликвидтілігін ұстай алады, және де
салымшылар өтінішінде, техника жағынан ликвидті болмасада, орындай алады,
сол арқылы, яғни, төлем уақытын тасымалдау арқылы максималды табыс алады.
Ликвидттілікті өлшеудің қолайлы әдісі жетілуіне негізделген, ол
активпен міндеттерін уақыт бойынша бөледі және олар төлем жасағанға дейін
қалады. Бұл қосымша маңызды мәліметтер жинауын қажет етеді, бірақ банктің
барлық кезеңіндегі ликвидтік графикасы туралы керекті мәліметтер береді,
сол арқылы болашақтағы кезкелген ликвид шектеулері туралы білсе болады.
Тиімді төлем графигі актив және міндеттерді басқару процесінде үлкен
маңызға ие, бұл тәжірбиеде көбінесе дамыған қаржылық үйедегі банктердің
сенімді жетекшілері бар деген сөз.[6]
Банк бақылауының органдары банк секторы денсаулығын көтеруге және
елдің экономикалық деңгейіне сәйкес келуіне кепілдік беру керек, сонымен
бірге өз материалдарын банкке орналастыратын салымшыларды қорғау қажет.
Көбінесе бұл органдар барлық банк жүйесіне көңіл бөледі, жеке банк
кризисін немесе құлдырауын болдырмау, бүкіл банк жүйесін жақсартады.
Бақылау жүйесінің жақсы үшкір тасты бөлігі болып қоғамның
барлығына қолайды банктің рейтинг жүйесі.
Қарапайым мысал ретінде, АҚШ қабылдау – САMEL банк рейтінгінің
жүйесі, бұл бірінші әріптерден құралған аббевиатура:
С – capital adequacy, бұл қор жеткіліктілігі;
Жүйе, салымшы құқығын қорғау үшін пайдаланылатын банк қорын және оның
көлемін анықтайды.
A – asset quality, баланстан тыс және актив қайтарымдылық деңгейін
анықтайтын, активтер сапасы, сонымен бірге қарыз мәселесінің қаржығ әсер
етуі.
M – management, басқару сапасы, заң және тәртіпті қадағалау және
бақылау тереңдігін, саясат тұрақтылығын жұмыс нәтижесін негізінде банк
менеджментінің сапалы бағалау жүйесі
E – earning, табыстылық кере пайдалылық. Банк болашақ өсуі үшін табыс
мөлшерін анықтау;
L – liquidity, ликвидттілік. Жүйе, банк қарапайым және күрделі
міндеттерді орындауға ликвидті екенің анықтайды.
САМЕL жүйесінің қорытынды көрсеткіші – банк тез арада өз міндетін
орындауға ликвидті екенін көрсетуде.[7]
Банктер көбіне мемлекет қатысуымен ликвидті ақша қорын бірінші
дипозитке, одан орта және ұзақ меорзімді немесе аударады. Кейбір банктер
орта және ұзақ мерзімді несиені кеңейткенде қысқа мерзімді ссуданы
қысқартады, сонымен тұрмыстық құрлысты ауысу коэффициентің жоғарлатады.
Коэффициент мына формула бойынша есептеледі:
R – S
К = ------------------------- х 100 (2)
R S
Мұнда, R – қысқа мерзімді ресурстар;
S – қысқа мерзімді ссудалар.
К - ресурстарды уақыт бойынша тасымалдауында банк
ликвидтілігінің күрделену себебі. Сондықтан ресурстар трансформация
реттеуін қысқа мерзімді ресурстарда 10-20% деңгейінде сақтандыружеке
резервлеу жолымен жүргізу қажет.
Коммерциялық банктердегі қор жектілігін басқару нормалары.
1. Екі деңгейден құралған өзінің құралдары (банктің өзіндік коры, К).
Екінші деңгейлі қор бірінші деңгейлі қордан аспайтын өзіндік қор
есебінде алынады.[8]
2. Бірінші деңгейлі қор өзіне келесі компоненттерді қосады (К1):
а) төленген жарғы қоры;
б) акция бойынша сыйлық;
в) өткен жыл табысы, резерв және қоры: минус;
г) материалды емс активтер;
д) тозу.
3. екінші деңгейлі қорға (К11) кіретін компоненттер:
а) ағымдағы жыл табысы;
б) ағымдағы жыл табысы
в) ағымдық табыстың ағымдық шығыннан жоғарлауы;
г) негізгі материалды құнды қағазға қайта бағалау;
д) тәуекел есебімен өлшенген, актив сомасының 1,25 % аспайтын,
жалпы резерв соммасы.
Е) бірінші деңгей қорының 50% аспайтын, тез алынған қарыз
соммасы.
Субординациялық қарыз бұл банктік депозит болып келмейтін бірақ заң
түрінде банк ликвидациясының шыынғы кезеңдегі келісімді өтеу міндеттемесі
болып келмейді.
Екінші деңгейлі қордың субординациялық қарыз бірінші бес жыл
көлеміндегі қарызды өтеу мерзімі болу қажет, мұнда әрбір соңғы бес жылда
қор есебінен суборинациялық қарыздың бірінші соммасы 20%-і алынып
отырады.
4. Банктің өзіндік қорынан басқа заңды тұлғалардың қорына қатыуы
есептен алынады.
5. Өзіндік қордың жеткіліктігі кі коэффициентінен көрсетіледі. Бірінші
деңгейлі өзіндік қордың банк актив сомасына (К1) қатынасы және
тәуекелділік бойынша салмақталған өзіндік көрдың актив сомасына қатынасы
(К2).
6. Бірінші деңгейлі банк қорының оның барлық актив сомасына қатынасы
0,06 дан аспау қажет:
К1
К1 ------------------ ≥ 0,06
А- П
Мұнда К1 бірінші деңгейдің өзіндік қоры.
А – актив сомасы;
П – Қазақстан Республикасы екінші деңейлі банктердің қалыптасу
тәртібі және ссуда портфелінің классификациясы туралы Жағдайына келіскен
резервтердің қалыптасуы.
7. Тәуелділік бойынша салмақталған банк өзіндік қорының актив сомасына
қатынасы 0,1 г ден аспауы қажет:
К
К2 ------------------ ≥ 0,12
Ар- Пс
К – қазіргі жағдайдың 1-4 пунктісіне сәйкес келетін өзіндік қор.
Ар – тәуелділік бойынша салмақсалған актив сомасы.
Пс - өзіндік қорды қоспай қалыптасқан жалпы резерв жалпы сомасын
қосқан арнайы резервтер.
Темір банк А.Қ. өзіндік қорының жеткіліктілігіне анализ жасай
отырған езде, оның житкілікті коэффициенті – К1 01.01.2005 жылы
орындалуы және 0,06 –ны құрады. К2 = СКАр коэффициенті орындалудда.
01.01.2005 жылғы көрсеткіші 0,12 –ге орыдалды.
Депозиттер мерзімі арасындағы және құралдар мерзімі арасындағы
актымалды қатынасты қолдау көмегімен актив операцияларында орналасатын
ликвиттілік принципінде шараларды жүргізу баланс ликвидтілігі анализі
процесінде болады. Анализ келесі коэффициентті есептеу жолымен:
К1 – ликвидтілігі шектелген ресурстар үшін ликвидтілік коэффициент.
К2 – орташа ликвидтілік ресурстары үшін ликвидтілік коэффициенті;
К3 - жоғарғы ликвидті ресурстар үшін ликвидтілік коэффициенті.
Барлық үш ликвидтілігі бір формуламен есептеледі
3к
Кл ------------------ + 100
Р
Мұнда Кл – ликвидтілік коэффициенті (К1 , К2 , К3);
3 к – 6 айға жылға одан 4 жылға дейін берілген ссуда
қарызы;
3 – 6 айдан бір жылға , 1 жылдан 4 жылға дейінгі мерзімде
көрсетілген коэффициент сәйкес депозитті тарту.
Көрсетілген коэффициенттер тәртіп бойынша 100 пайызды иөлем болуы
керек.
Өз ликвидтілігін жақсы қарайтын банк, өз міндеттерін шығынсыз орындау
қажет.
Банктер ликвидті активтеріне тез арада қолма-қол ақшаға айырбастау
үшін қол жеткізе алатындай болу кере, немесе міндеттерін орындауын талап
еткен кезде өз қорын кеңейту мүкіндігі болуы қажет. Ликвидтіліті басқару
баланстың екі бөлігінде қарастыруы сол арқылы ол ликвидтілік көлемін
жоғарлау үшін есурстарға қол жеткізе алады. Ликвидтілік өзіне көп
факторларды қосатындықтан оны толық мінездейтін бейнені алу үшін бірнеше
көрсеткіштер тізімі бар. Оларды біз енді қарастырамыз.[10]
Ликвидтілік міндет бойынша талап етілген банктердің төлемін өз
уақытында төленуін және қызмет көрсететін клиенттерінің несие жағынан
қажеттілігін қанағаттандыруға дайындығын бағалау қажет. Әр алуан банктер
әр түрлі жергілікті аудандық ұлттық халықаралық нарықта операцияларын
жүргізетіндіктен оның ливидтілік анализі банктен банкке маңызы мазмұны
масштабы бойынша айырмашылығы болады. Сонымен әр алуан банктер үшін
ликвидтілік бағалаудың бір форасы болмайды. Ликвидтілік банк міндетін
орындау мүмкінділігіне байланысты бағалау қажет. Ақшалық нарықтағы
депозиттің қысқаруын немесе қауіпін ликвидтік несиелік институт жағдайына
қарай анализдей және қарастыру керек. Сонымен бірге банк міндеті жағынан
қаржылық банк қажеттілігін несиелік нарықтағы тұтыушыны қанағаттандыру
үшін және қызмет көрсету үшін қажет. Көбінесе әдебиеттерде ликвидтілікті
қаржылық коэффициентінің кең тараған түрі келесіде. Бұл ағымдық
ликвидтілі коэффициенті (А) және тез ликвидтілік коэффициенті (Б):[11]
Ағымдық
актив
А) ағымдылық ликвидтілік коэффициент (%)= --------------------------- ;
Ағымдық міндет
Қолма қол ақша + ликвидті құнды қағаздар+
дебиторлық қарыз
Б) Кез келген коэффициенті (%) = ----------------------------------- -------
----------------
Ағымдық міндеттер
(ағымдық активтер) – (ағымдық міндеттер)
Айналым қоры = ----------------------------------- -------------------------
------------------
Ликвидивтілік коэффициентіне тағы мына
кқөрсеткіш кіреді
өзіндік құралдар (қор)
К ликв. = --------------------------------
∑ банк міндеттері
Ол көпшілік дамыған елдерде төлем қабілеттілігін бағалау үшін
қолданылады. Банк қоры және міндеті арасындағы қатынас банк қаншалықты өз
қорларымен міндетін өтей алатыны көрсетіледі. Коммерциялық банктердің
ликвидтілік коэффициенті орталық банкпен орнатылады және міндетті немесе
кепілділік мінезді болуы мүмкін. Франция мен Германияда міндетті
ликвидтілік коэффициенті орнатылған, ол басқа елдерде орталық банктер
коммерциялық банктерге ликвидтілік коэффициентті құрмайды, оларда кейбір
коэффициентті есептеуін талап етеді және оларға бақылау орнатады.
Ликвидтілік бойынша өлшенген коэффициент нақтылығы өткен және қазіргі
несиелік және депозиттік тенденциясы бойынша банк анализінің сапасына
байланысты. Өлшем анализде баланстық есеп коэффициентін емес ақша ағынын
негіздеу қажет.[12]
Ағым анализі жарамды активтерді тез қолма-қол ақшаға айналдыруына
бағытталған активтік өлшемдерді жүргізу мүмкін.
Капитализм табиғатын түсіну қиын. Жалыны шарпыған ғаламдық
экономикалық дағдарыс тауар жетіспеушілігін емес, сол бұйымдарға қойылған
бағаны түсірді дегенге бірден сену қиың секілді. Бірақ әлемдік экономика
мен сауда-саттықтың тамыр бүлкілін естіртетін халықаралық биржалардан келіп
жатқан мәліметтер осыны айғақтайды. Сонымен өткен жылы мұнайда баға 28,3,
ішімдік атаулыда 23,9, ауыл шаруашылығы өнімдерінде 22,2, азық-түлікте
19,8, ал металда 17,4 пайызға төмендеген.
Халықаралық деңгейде бағалардың бұлай құлдырауы қандай да бір елдің
шикізат немесе өнімнін белгілі бір түріне ғана иек арту қауіпті екеніне
тағы да көз жеткізді. Бұған да мысал келтіре кеткен артық болмас.
Австралия, Аргентина, Уругвай және Жаңа Зеландия секілді мемлекеттерде
бетке ұстар байлық — ет екені әмбеге аян. Барыс жылы сиыр еті 1997 жылға
қарағанда 10, пайызға арзандапты. Бұдан тұтынушы елдер емес, өлгі
өндірушілер зиян шеккені айтпаса да түсінікті. Бір кездері орыстар "Азаттық
аралы" деп атаған Куба социализм орнауының 40 жылдығын елдегі басты
мақтаныштың бірі — кантқа деген сұраныстық азаюымен қарсы алды. Қатпаса
шайдын сәні келмейтін қант бағасы былтыр 36,8 пайызға төмендеген. Бұл дүние
жүзінде ең төменгі көрсеткіш болып тұр. Сондай-ақ, базарда шайдың өтпей
қалуы Шри Ланкаға, мақтаға деген сұраныстын бәсеңдеуі Мысыр, Пәкстан сияқты
елдерге ауыр соғып тұр. Ал көлік атаулының бірінші "азығы" мұнай өнімдері
бағасының түсуі көбісі Таяу Шығыста орналасқан ОПЕК (Мұнайды сыртқа сатушы
елдер ұйымы) мүшелері және соңғы жылдары "қара алтын" сатып қыруар пайда
тауып келген Норвегия мен Мексиканы есеңгіретті. Қант және бидайдан соң
қадірі кете бастаған осы мұнай және мұнай өнімдері болып тұр. Жалпы осы
өнім түрлері бағаларындағы теріс көрсеткіштер бұл елдерге болашақта тағы да
қандай зардаптар алып келерін дәл қазір болжап айту қиын. Бірак экспортта
тек бір бағытка басымдық беру нендей пәлекетке әкелері кешегі Кеңес Одағы
тарихынан мәлім. Сарапшылар сонау 70-ші жылдардың ортасынан бастап
Мәскеудің елді де, Африка мен Азиядағы пролетарлық интернационализмді
"таңдаған достарды" да мұнай сатудан түскен 200 миллиард доллармен
асырағанын көлденең тартады. Ал 80-жылдардың аяғына таман ғаламдық сауда-
саттықта "қара алтын" бағасының шалқасынан бір түскені бар. Міне, сол кезде
бұрынғы алып Кеңес Одағының өзге социалистік елдер былай тұрсын, өзін
асырауы мұңға айнала бастады. Сырткы саудада шикізатқа арқа сүйеген империя
ақыры күйреп тынды. Бұрынғы одактас республикаларға бертінге дейін кокилана
қарайтын Ресей де капитализмнің әккі тұзағынан құтыла алмады. Аса сапалы
болмаса да дайын өнім шығарып, ішкі базарды қамтамасыз етуді назардан тыс
қалдырмаған Қытай үлгісін, өкінішке орай, социализм шекпенінен шыққан
басқалар пайдаланбады. Рас, бұл орайда Өзбекстанда біршама тәуір үрдістер
бар. Президент И.Каримов былтыр өз елінің енді бес жылдан кейін тұтыну
бұйымдарын сырттан сатып алмайтынын мәлімдеді.
Дағдарыстың бағаға әсерін Қазақстан да сезіп отыр. Ресейден арзан
тауар қаптай бастағаннан кейін кейбір өнімдерді кіргізбеу шаралары іске
аспақшы. Ет, сут, жұмыртка секілді ұзын саны 21-ге жететін тамак және өзге
өнім түрлері еңгізілмейтін болады. Осы арада біздегі талдау және зерттеу
орталыктары, әсіресе, экономикаға қатысты болжамдарында Ресейдегі дағдарыс
Қазақстанды арзан тауармен ұратынын айтып, ертерек дабыл қақпағанын айтқан
жөн шығар. Қалай болғанда да таяуда ғана Жаңа өндірістік саясат
бағдарламасын жариялап, соңғы 7 жылда тұңғыш рет елді басқа емес, отандық
тауар өндіруші тығырықтан алып шығатынына, жоғарыдағыларды сендірген
энергетика, индустрия және сауда министрі М.Әбіләзов үлкен жауапкершілікті
мойнына алды. Ақтық нәтижесі беймәлімдігіне қарамастан бұл атап өтерлік іс.
Өйткені, бұрынғы үкімет капитализмге тән классикалық әдіс-амалдарды сол
күйінде қазақ топырағында іске асыруға тырысты. Өзінен гөрі өзгеге йек
артуды сәнге айналдырып, бұрыс әрекеттерге барды. Мұның зардабы қазір де,
келешекте де білінбек. Бір мысал ретінде шикізаттың кептеген түрлерінің
бағасы түскенін айтып өттік. Бірак бәрінікі емес, мысалы, бізде бұрындары
молынан өндірілетін фосфат тыңайтқышы бағасы 5,4 пайызға өсті. Бізде күллі
фосфор Саласы имандылығы күмән тудыратын қайдағы бір сауда фирмасына
беріліп, қыруар байлық ұстағанның колында, тістегеннің аузында кетті. Тағы
бір мәлімет: өткен жылы күріш бағасы да өсті. Әлемдік базарда тамактың бұл
түрін сатуға келгенде Қытай мен Вьетнамның ешкімге жол бермейтіні белгілі.
Әйтсе де, күрішке деген сұраныс азаймаса, қазақ дикандарының басқа жақты
болмаса да, алдымен өзін, сосын көршілерін осы өніммен қарқ қылуға
мүмкіндігі бар.
Үшінші мыңжылдыққа аяқ басқан әлемдік экономика тағы бір дағдарыспен
бетпе-бет келіп отыр. Бұл осы ғасырдағы үшінші алапат. Азия елдерінде
басталған қаржы топалаңы 1980 жылы Латын Америкасында қарызға белшесінен
баткан мемлекеттерді қансыратқан дағдарысқа ұқсайды. Дүниежүзілік банк
дайындаған "Ғаламдық экономикадағы үрдістер және дамушы елдер" атты талдау-
есептеу бұл мемлекеттерде жан басына шаққанда табыстың өсу деңгейі 1997
жылы 3,2 пайыз болса, былтыр әлгі керсеткіш 0,4 пайызға темендеген. Есепте
әлемдегі жалпы ішкі өнімнің 42 пайызын өндіретін Бразилия, Индонезия және
Ресей бастаған осы 33 елде 1998-2000 жылдары тұрғындардың сатып алу
мумкіндігі азаяды деп күтілуде. Мұның, айналып кел-геңде, тауар бағаларына
әсер етері сөзсіз.
Қаржы және экономика дағдарысы ешбір елді айналып өтпеген. Ол қайткен
күнде өзінің әсерін тигізері хақ. Осынын негізінде ауыртпашылық көбіне
халыктың иығына түсетіні де жасырын емес. Өйткені, халық коғамдық күшті
құрушы болса, қаржы тіршілік тірегі. Сондықтан адамдардың қаражатпен өмір
сүруі заңдылық нәрсе.
Осы ретте менің айтарым, республика Үкіметі мен Ұлттық банкінің
теңгенін айырбас бағамынын алдаш уакыттағы саясаты туралы мәлімдемесі
Қазақстан жұртшылығына еш бүкпесіз байыппен, байсалдылықпен елімізде
қазіргі күнде қалыптасып отырған өтпелі кезеннің қиындығын дер кезінде
жария етуі орынды. Бүгінгі таңда халықтан жасыратын ештене жоқ.
Рас, сауда саласындағы әріптес мемлекеттерімізде олардың ұлттық
валюталарының едәуір құнсыздануы біздің теңгеміздің қуатын әлсіретпей
қоймады. Осы жағдай барып өзімізде шығарылатын отандық өнімдердің бәсе-
келестік кабілетін нашарлатты. Ал Үкімет тарапынан қаржы дағдарысына төтеп
беретін әзірліктер мен тосқауылдардың көптеген ғылыми-экономикалық
нұскалары жасалынып, ол іске асып жатканы баршаға мәлім. Айталық, шағын
және орта кәсіпкерлікті өркендетудің өресі жасалынды, банк саласы
сауықтырылды, әлеуметтік қорғау жүйесінің негіздері заңдастырылды, барлық
салада жекешелендіру жүргізілді. Сондай-ақ, шетел инвестициясын тартуға
қолайлы ахуал бар.
Инвестиция еліміздің ертеніне кепілдік беретін қаражат көзі. Бұл
бағыттағы байыпты байламнан күтеріміз көп. Мынаған назар аударайық,
мамандардың есептеуіне қарағанда Каспий шельфіндегі мұнай қоры 6
миллиардтан 12 миллиард тоннаға жетеді екен. Бұған қоса 5 триллион текше
метр газ өндірілмек. Міне, осыларды игеруге жоспарланып отырған күрделі
қаржынын жалпы көлемі 28 миллиард АҚШ долларына жетеді. Бұдан алынатын
жалпы жоспарлы түсім 900 миллиард доллар. Содан бөліске түсетіні 690
миллиард доллар болады деп есептеліп отыр. Мұның 80 проценті Қазақстанға
тимек. Америка Құрама Штатымен осындай орасан зор келісім-шартка тек
Қазақстан мемлекеті ғана қол қойды десем артық айтқандығым емес. Ал
Каспийдегі мұнай байлығын Бритиш газ, Шел, Аджип, Мобил, Огатойл
сияқты аса ірі компаниялар игеруге құлшыныс білдіруде. Бұл келтірілген
мысалдар еліміз болашағының ауқымы кең екендігін көрсетеді.
Мәлімдемеде нақтылы айтылған бір нәрсе, ол банкке ақша салған
адамдарға теңгелік депозиттерін 9 ай бойы алмайтын болса, 88,3 тенге бағамы
бойынша АКШ долларына 100 проценттік айырбастауға мүмкіндік берілуін нағыз
әділеттілік деп түсіну керек. Мәселен, дағдарысқа ұшыраған Ресейде халыққа
мұндай қамқорлық жасалынған жоқ. Оның үстіне кәсіпорындардың экспорттық-
валюта түсімінін 50 процентін міндетті түрде сатуының уақытша еңгізілуі
қиындықты жеңілдететін жолдар.
Жалпы хеңгенің айырбас бағамының өтпелі саясатын барынша түсіністікпен
қабылдаған жөн. Оны даңғазалыққа байбалам салуға апарудың реті жоқ.
Өйткені, Үкіметіміз ел экономикасының осал тұстары мен жақсы жақтарын
көріп, біліп отыр емес пе? Қалыптасып отырған бұл жағдай дамыған елдерде де
орын алғандығын естен шығармайық.
Бұдан былай елімізде экономиканың қылмыспен күресте сыбайлас
жемқорлыққа қарсы қолданылатын шараны күшейтпей жемкорлық ауқымын тарылта
алмаймыз. Мәселен, шетел басылымдары жазғанындай арнаулы қылмыстық мафия
топтары Ресей экономикасының 50 процентін және дауыс беруші акцияның 80
процентін өз бақылауларына алған көрінеді. Бұл деректін рас екендігіне көз
жеткізу қиын, әрине. Дегенмен жекелеген фактілердің орын алып отырғандығын
Ресей қауіпсіздік комитетінің мәліметтері растайды.
Осы орайда Елбасы Нұрсүлтан Назарбаев Парламент Палаталарының
бірлескен отырысында сөйлеген сөзінде сыбайлас жемкорлықпен күрес ымырасыз
жүргізілетінің айқындайды.
Бүгінгі таңда шенеуніктер тарапынан болып жататын пара алушылыққа және
тағы басқа жөнсіздіктерге әсте төзуге болмайды. Мысалы, Колумбияда
шенеуніктердің аранын тежеу үшін олардың жалақысын онтайландырған. Бұл да
ойланатын нәрсе.
Мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі 424 миллиард теңге. Мұның 331
миллиард теңгесін салық түсімі кұрау керек. Республикалық бюджеттін кірісі
289,9 миллиард болса, оның 168,9 миллиардын жинау салық, мекемелерінің
міндеті болып отыр. Алайда, осыған қарап, салық комитеттерін жазалаушы
орган деген қауесетті тоқтату керек. Барі Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Заңға сәйкес жүргізіледі.
Қалай болғанда да дағдарыс тамыры тереңде емес, оны қалыпқа келтіру
барлық салада катаң экономикалық есептеулерді қажет етеді. Үкімет пен
Ұлттық банк мәлімдемесінін манызы айқын. Ең бастысы, біз уақытша қиындықты
бастан кешіре отырып, экономикалық саясатымызда әлемдік бәсекелестікке
төтеп беретін тетіктердің кабілетін арттырамыз. Осының, негізінде халықтың
әлеуметтік-тұрмыстық ахуалын жұмсартуға он қадамдар жасаймыз.
2 Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі тәуекелділікті
ДАҒДАРЫСТЫ басқару
2.1 Банктердің жалпы мінездемесі
Темір Банк АҚ-ы қызметінің негізгі түрі жеке меншікке негізделген
банк сферасындағы қызмет.
Қызметтегі лицензиялар:
➢ 27 қаңтар 1997 жылғы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
шетел валютасы мен теңге бойынша жүргізілетін банктік және басқа
операциялары №225 17 желтоқсан 1998 жылдан бастап;
➢ 19 тамыз 1999 жылдан бастап №0401100110 Қазақстан Республикасынның
Ұлттық комиссиясының құнды қағаздар нарығында брокерлік және
дилерлік қызметін құнды қағаздарға клиенттер есебінен номиналды
ұстанымшы клиент ретінде құқығын енгізді (алғашқы 12 мамыр 1997
жылы берілген №2003072 лицензия орнына, екінші деңгейлі лицензия);
➢ 15 қараша 1998 жылдан бастап №0407100023 Қазақстан Республикасының
құнды қағаздар нарығында құнды қағаздар бойынша кастодиалды
қызмтінің жұмысбастылығы.
Темір Банк АҚ 1997 жылы 15 қантарда Темір Банк Қазақстан
Акционерлік Қоғамы (АҚ) мен Темір Банк Жабық Акционерлік Қоғамы (ЖАҚ)
бірігуі нәтижесінде пайда болған.
Темір Банк Қазақстан АҚ-ы 1990 жылы Жоғарғыэконобанктің Қазақстандық
филиалы ретінде құрылған және мемлекет кепілдігіндегі шетел кредиттерін
тартушы Қазақстан Республикасының Үкіметінің агентігі болған. 1994 жылға
дейін Темір Банк Қазақстан АҚ елдегі халықаралық орперацияларды жүргізуші
жалғыз банк болған, және Қазақстанның жетекші қаржылық институттарының бірі
ретінде қаралған. Ол SWIFT және REUTERS халықаралық банк жүйесіне қосылған
бірінші банк, және VISA International және Master Card жүйесінің бірінші
қатысушысы болды.
Темір Банк ЖАҚ-ның тарихы 1990 жылдан басталды, бұл кезде біздің
территориямызда Промстройбанк СССР бөлімі ашық болған. Банк қызметі
экономика секторының индустриясының құрылуымен және қалыптасуымен тығыз
байланыста болды, банк Қазақстанның ірі кәсіпорындарына қызмет көрсетті
және құрлысты қаржыландыру жұмыстарын жүргізді.
1. Үкімет Келісімі бойынша осы екі банк бірігуі нәтижесінде
1997 жылы 1 наурыздан бастап Темір Банк АҚ қалыптасты
және өз қызметін бастады.
Бірінші кезеңде банк акционерлік қоғамның жабық түрі ретінде
тіркелді, мұнда 100% акция Үкімет қолында болды. Қалыптасу кезеңінде
біріккен банкқа Үкімет және республиканың Ұлттық Банкі үлкен қолдау
көрсетті: Үкімет негізгі қорға $90 млн., Реабилитациялық банк – алдынғы
банктердің $61,9 млн. қарызын сатып алды. 1998 жылдың наурызында Темір
банк АҚ жабық аукционда толық жекешеленді, мұнда 100% банк акциясы
жергілікті жеке компания консорциуымымен (Консорциум казахстанских
инвесторов серіктестігі) сатып алынды. 1998 жылы 10 маусымда банк
акционерлік қоғамның ашық түрі болып қайта тіркелді, 1998 жылы 30
қыркүйекте – ашық акционерлік қоғам болды. 1999 жылғы 1 қыркүйекте орта
тізімдік банк қызметкерлер саны 2.039,5 қызметкерді құрды.
2003 жылдың 26 қыркүйегінде Темір Банк АҚ атауының өзгеруімен
байланысты және ҚР-ның Акционерлік Қоғам туралы заңындағы нормаларға
сәйкес өткізілген жарғыға байланысты қайтадан мемлекеттік тіркеуден өтті.
Өзгертілген аты – Темір Банк Акционерлік Қоғамы (Темір Банк АҚ). Заңды
тұлғаның мемлекеттік қайта тіркелуден өту куәлігі 26.09.03 жылғы № 3903-
1900-АК.
Темір Банк Акционерлік Қоғамы – республикадағы ірі банктердің бірі.
Оның құрамында барлық банктік қызметті көрсететін және клиенттерге кең
аспекте банк өнімдері жайлы мәліметтер беретін 185 есептік-кассалық
бөлімдер қызмет етеді.
2004 жылдың 1 маусымында Банк активтері 452 114 млн. теңгені құрды.
Жеке меншік қоры – 36 896 млн. теңге.
Темір Банк халықаралық статусы бар банк болып табылады. Ірі шетелдік
қаржылық институттар оның құрамында: Евразиялық реконструкция және даму
банкі (EBRD), Райффайзен Централ Банк (RZB), Халықаралық қаржылық
корпорация (IFC), Германия Үкіметінің Инвестициялық компаниясы (DEG),
Голландия даму банкі (FMO). Темір Банк рейтингі –СНГ елдерінің қаржылық
институттарының арасындағы жоғарғыларының бірі. Moody’s рейтинг агентігі
бойынша, Темір Банк еврооблигация рейтингі тәуелсіздік деңгейінді (Baa3),
бұл Қазақстанның инвестициялық рейтингіне сәйкес келеді.
Даму стратегиясына сәйкес, Банк коллективі өз алдына келесі тапсырманы
қойды: 2004 жылдан бастап 2010 жылға дейін тек өз еліндегі жетекші банк
болып қана қоймай, СНГ елдерінің ішіндегі ең ірі жеке меншік банкке айналу.
Алдынғы жылдары Ресей (Москва), Украина (Киев), ҚҰР (Шанхай) үкіметтері
көмегімен СНГ республикасының нақты сектор экономиксында және өндірісіне,
инвестицияны трту жобасын кеңейту және тереңдету қолға алынып отыр. Банк
Татарыстанда, Қырғызстанда, Тәжікстанда, Молдавада және Белорусте,
Грузияда, Азербайжанда, Арменияда және Өзбекстанда өзінің филиалдарын ашу
жоспарлауда, ал бұл осы елдердің макроэкономикалық жағдайын жақсартуға
көмектеседі. Санк-Петербург пен Саранкста келесі жылы өз филиалын ашу
жоспарланды.
Темір Банк халықаралық бағдарламаларға қатысуы тек үлкен
преспективаларын ғана ашып қоймай, сонымен қатар ЕврАзЭС қабылдаған
статегиясына сәйкес СНГ-нің экономикалық кеңістігіндегі интеграция процесін
жылдамдатады, және халықаралық банк бірлестігін дамытады. [13]
1 - кестеде - Темір Банк 2003-2005 жылғы негізгі жою көрсеткіштері
қарастырылған.
1 - кесте - Темір Банк 2003-2005 жылғы қаржысының және жоюын өзгеру
динамикасы,%
Көрсеткіштері 2005 2004 2003
Клиенттер салымдарыресурстық 62,46 70,16 79,57
базасы
Жалпы ссудалық қарызклиент 145,45 108,72 80,84
салымдары
Жалпы ссудалық қарызклиент 105,97 82,59 63,11
салымдары + ұзақ мерзімдік алымдар
Клиенттерге ссуда (нетто) 75,65 63,18 48,96
активтер
1 - кестеден көріп отырғанымыздай 2005 жылы 62,46 болса, бұл 2004
жылмен салыстырғанда 7,7 %, ал 2003 жылмен салыстырғанда 17,11% төмен.
Клиенттер ссудасы 75,65% құрды, бұл 2003 жылға қарағанда 26,69% жоғары.
Жалпы судалық қарыз 2005 жылы 105,97%, 2004 жылға қарағанда 23,38% жоғары
және 2003 жылға қарағанда 42,86% жоғарғы.
Банк активтеріндегі ссудалық қарыз бөлігі 2000 жылғы 20% 2005 жылғы 31
желтоқсанына дейін 75% көтерілді. Құнды қағаздарға салым 2005 жылдың соңына
7% активке қысқарды, және оның 14% ақша нарығының ақша материалдары мен
құралдарына сәйкестендіріледі. Алдынғы екі жыл кредит көлемі жоғарғы
деңгейде қалады, ал бұл банктің тәуекелділікпен жылжуына әкелді.
Темір Банк Ақ кредиттік портфелінің ерекшелігі, қазақстандық басқа
банктердегіндей, жалға алушының біреуіне тәуекелділік коцентрациясының
жоғарлығы. Бұл дегеніміз бір немесе бірнеше жалға алушының қаржылық
жағдайының өзгеруі, банктің қаржырық көрсеткіштеріне әсерін тигізеді. 2004
жылы 31 желтоқсанда 10 ірі жалға алушының берілген ссуда мөлшері 16% болды,
немесе 120% банк қоры (2003 жыл аяғына 30 және 150%).
2 - кестеде - Темір Банк АҚ ссудалық портфелі қарастырылады.
2 – кесте - Темір Банк АҚ 2003 – 2005 жылдардағы ссудтық
портфель динамикасы, млн. теңге.
Көрсеткіштері 2005 2004 2003
Ақша нарығының ақша материалдары 12747 9311 9096
мен құралдары
Құнды қағаздар 6542 10676 8415
Қайтадан сатуға жарайтын, құнды 590 0 8415
қағаздар (нарық бағасы бойынша
қайта бағаланған)
Клиенттерге арналған ссуда 5952 10676 0
(брутто)
Ақша нарығының ақша материалдары 70974 38657 19045
мен құралдары
Басқа да тұтынушы ссудалар 17691 3349 556
Коммерциялық корпоративті 53283 35307 18490
судалар
Барлық басқа ссудалар 0 0 0
Ссуда бойынша шығындалатын 3489 1946 1282
резервтер
Клиеттерге ссуда (нетто) 67485 36710 17763
Табыс активтері 86496 54049 34526
Басқа компаниядағы салымдар мен Н\Д 0 0
бөліктер (қаржылық емес)
Консалдтық емес компаниялардағы 109 147 27
инвистициялар
Материалды емес активтер (жұмыс 180 83 61
істемейтін)
Негізгі қорлар 1757 1015 757
Басқа да барлық активтер 571 244 221
Нәтижиеде болған активтер 89390 58147 36339
Жұмыс істемейтін материалды емес 180 83 61
активтер есебі
Корректірленген активтер 89210 58104 36279
Тәуекел концентрациясынның мұндай қысқаруы 2005 жылдың екінші
жартысындағы бөлшек ссуда көлемінің өсуімен түсіндіріледі. Ескеріп кететін
жағдай заңды тұлғаларды және МСП кредиттеуінің жоғарлауы банк портфелінің
кредиттік тәуекел деңгейін көтереді. Ссуда қарызының бөлшек кредит бөлімі
2004 жылдың аяғында 9%-ке, 2005 жылдың аяғында 25%-ке өсті.
Портфельде экономиканың әртүрлі саласы теңдей салыстырылған, мұнда 30
% ссуда халықшаруашылығына және көтерме-саудаға берілген. Ұлттық экономика
сияқты Темір Банк АҚ-да ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ұйым тәуекелділігін бейдағдарыстық басқару
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ДАҒДАРЫСТЫ БАСҚАРУ:МАҚСАТЫ ЖӘНЕ ТАПСЫРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.1Дағдарысты басқару түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Банкрот зерттеуіне қаржылық анализ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ТӘУЕКЕЛДІЛІКТІ
ДАҒДАРЫСТЫ БАСҚАРУ ... ... ... 26
2.1 Банктердің жалпы мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Банктағы тәуекелділік менеджменті бөлімінің орны мен қызметі ... ..39
2.3 Қазақстан банктеріндегі корпоративті басқару ... ... ... ... ... ... ... ..49
3 КӘСІПОРЫНДЫ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙДАН ШЫҒАРУ
ӘДІСІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.1 Екінші деңгейлі банктерге тәуекелділіліті басқару жүйесін еңгізу
кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 56
3.2 Тәуекелділікті басқару жүйесін енгізу бойынша жетістіктер мен
кемшіліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
3.3 Тәуелділік менеджментінің жаңарту перспективалары ... ... ... ... ... 60
3.4 Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі дағдарысты басқару
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 74
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
КІРІСПЕ
Қазақстан нарықтық экономикаға өткеннен кейін, оның қызметінің
нәтижиелігін дамыту қажет болды, ал ол үшін біз ең алдымен несиелік
байланысты дамытып, қолдануымыз қажет.
Жұмыс актуалдылығы: Қашан және қай кезеңде тәуекел пайда болуы
мүмкін. Тәуекелділікті қарастырудың екі көз қарасы бар: 1) бірілік тәуекел,
мұнда әр бір актив бөлек қарастырылады; 2) портфельді тәуекел, мұнда әр
актив қандайда бір портфельдің бөлігі болып табылады. Белгілі бір көз қарас
бойынша тек портфельді актив бар деп есептеледі, өйткені банктар өз
активтерін диверсификациялауға тырысады, сондықтан әр активті бөлек
қарастыруға болмайды.
Тәуекелділікті басқару банк қызметінің негізі болып табылады.
Алғашында банктер тек депозитті қабылдады, ал бұл оның тез жетілуіне
әкелді, банктер белгілі заттарды таратып ортадағы байланыстырушы болып,
өзіне тағыда басқа тәуекелділікті тартты, мысалы несиені. Несие банк
қызметінің негізі мен базисіне айналды, осыған қарап банк жұмысының сапасы
мен жұмысы талқыланды. Әлемдік банк банкроттығын зерттеу банкроттықтың
негізгі себебі төмен сападағы активтер екенің көрсетеді.
Нәтижиелі басқарудың басты элементтері: жақсы дамыған кредиттік
саясат пен процедуралар; портфельді жақсы басқару; кредиттерге нәтижиелі
бақылау жасау; және ең маңыздысы – бұл жүйедегі жұмысқа жақсы дайындалған
персонал.
Тәуекелділікті қабылдау – банк қызметінің негізі. Банктер
тәуекелділігі бақылайтын және оның қаржылық, компенсациялық мүмкіндігінің
шегінде болған жағдайда ғана сәттілікке тап болады. Активтер, көбнесе
кредиттер, кез келген ағымдағы материалдарды қабылдау үшін, және шығын мен
жоғалтулар акционерлер табысының мөлшеріне сәйкес келу үшін ликвидті болуы
қажет. Банктердегі шығынды басқару – күрделі мәселе, бұл тәуекелді
идентификациялаудың, бағалаудың және бақылаудың көп деңгейлі процесі болып
келеді. Коммерциялық операцияларды орындау кезіндегі тәуекелділікті басқару
үлкен мағынаға ие болады.
Сондықтанда сапалы жаңа жүйедегі тәуекелділікті орнату актуалды
мәселе, бүгін мұндай механизімді орната отырып оңтайлы дәстүрді,
адамзаттықпен жиналған әлемдік тәжірибені жоғалтпау қажет, бұл біздің жас
мемлекетке нарықтық экономикаға өту кезеңінде қандайда бір мөлшерде
қателіктерді жасамауға көмектеседі.
Бұл бағытта диплом жұмысын жазу ҚР-дағы тәуекелділік менеджментінің
әлсіз дамуы мен ақпараттықтың жоқтығы себеп болды. Бұл жұмыста ҚР-дағы банк
жүйесінің жалпы даму аспектілері мен жүйенің қалыптасуы (тәуекелділік
менеджментті) туралы жазылады.
Жоғарыда айтылғанды және банк жүйесінің даму тенденциясын ескере
отырып, қауіпсіздікті жоғарлату мақсатында жалпы қысым жасау, күннен күнге
активті басқару қажеттілігі жоғарлауын көрсетеді. Жұмыс тақырыбын таңдау
актуалдылығы жоғарыда айтылған мәліметтер нәтижиесі болып келеді.
Тақырыптың актуалдылығы мен маңыздылығы жұмыстың зерттелуінің,
мақсатының және тапсырмасының бағытын өзгертті.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің
тәуекелділігін дағдарыстық басқаруын қарастыру: даму мәселесі мен
преспективасы.
Мақсатқа жету үшін келесі тапсырмаларды шешу қажет.
Зерттеу тапсырмалары:
- тәуекелдің экономикалық маңыздылығын қарастыру;
- тәуекелді бағалау әдісін зерттеу;
- банк тәуекелділігін басқарудың негізгі принципіне және әдісіне
мінездеме беру;
- Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердегі тәуекелділікті басқару
жүйесінің ұйымдасуына анализ беру;
- Екінші деңгейлі банктердегі тәуекелділік менеджментінің дамуы
преспективаларын және жаңару жолдарын көрсету.
Зерттеу объектісі: АҚ Темір Банк.
Зерттеу жұмысының теориялық және методологиялық негізі отандық және
шет елдік ғалымдардың ғылыми еңбектері, ҚР-ның Заңы, ҚР-ы президентінің
жолдауы,қаржылық-банк құрылымындағы ҚРҰБ-нің нормативтік құжаттары, сонымен
қатар шетел ғалымдары мен мамандарының банк тәуекелділігін басқару
облысындағы еңбектері мен статистикалық және анықтама материалдары. Отандық
авторлардың бастаулары мен баспадағы материалдары қарастырылды,
Г.С.Сейтқасымов Банковское дело, сонымен бірге 2000-2005 жылғы Банки
Қазақстана, Экономическое оброзование, Саясат, Деловая неделя,
Рынок Ценный Бумаг Қазақстана, АльПари баспасындағы мақалалары, ресей
авторларының жұмыстары пайдаланылған. Тәуекелділік басқаруына әсер ететін
мәселенің актуалдылығы мен жаңалығы ғалымдар қызығушылығын ынталандыруда,
бұлардың ішінде қазақ ғалымдары Г.С.Сейтқасымов, Н.Н.Хамитов, К.Н.Хамитова,
Г.В. Косолапов, К.О.Шайахметов, А.А.Еркегулов зерттеулері мен еңбектері
ерекше орынға ие.
Ғылыми жаңа зерттеулер. Бұл зерттеудің негізгі тапсырмасы тақырыпты
ашу, терең зерттеуді қажет ететін сұрақтарға жауап беру, сонымен қатар
зерттеуді тиянақты және нақты жүргізу. Бұл зерттеудің ғылыми нәтижелігі
Қазақстан Республикасындағы тәуекелділік менеджментті дамытудың негізгі
факторларын қарастыру.
Диплом жұмысының тәжірбиелік мағынасы: Қазақстан Республикасының
екінші деңгейлі банктер тәуекелділігін басқару жүйесінің ұйымдасуы
деңгейіне жалпы баға беру әдісін жасау.Корпоративтік басқару бойынша банк
қызметіндегі алгоритімді зерттеу негізінде жасалған әдістер немесе
қосымшалар қазақстан банктерінде қолданыла алады.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қортынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Дағдарысты басқару: мақсаты және тапсырмалар
1.1Дағдарысты басқару түсінігі
Дағдарысты басқару (дағдарысты менеджмент). Қазақстаннның іскерлік
өміріндегі атақты терминдердің біріне айналды. Біріншілері бұл түсінікті
жалпы экономикалық кризис жағдайндағы банкты немесе фирманы басқару деп
түсінсе, екіншілері – банкроттық алдындағы фирмамен банкты түсіну деп
ұғады, үшіншілері дағдарысты басқаруды банкроттық кезіндегі сот процедурасы
шегіндегі дағдарысты басқарушылар қызметімен байланыстырады. Кейбір
авторлар, нарықтағы кәсіпорын немесе банк қызметінің қаржылық жағдайы
көңілсіз, ал банкрот перспективасы нақты болған жағдайда дағдарыстық
шараларын қабылдау қажет деп санайды. Осыны есепке ала отырып олар
банкроттық қауып диагностикасын оның пайда болуының ерте кезеңінде
жобалайды және өз көңілін кризис емдеуіне Көп бөледі. Басқалары мұндай
әдісті қабылдамайды. Солай, мысалы Уткин Э.А. профессоры өзінің Справочник
кризисного управляющего атты кітабында былай деп жазады: Дағдарыстық
басқарудың ең бастысы – қаржылық қиыншылықтары тұрақты мінезге ие болмаған
кезінде жағдай жасау. Бұл әдісті пайдалану кезінде банкроттық туралы сөз
болмау қажет, өйткені пайда болған мәселені жою үшін басқару механизмі
дұрыс болу қажет.[1]
Кейбір авторлар керісінше банкроттық механизммен кризис
диагностикасы бойынша шараға ғана көңілін бөліп Дағдарыстық басқару әдісі
туралы тіпті ұмытып кетеді.
А.Г. Грязновтың Антикризисный менеджмент кітабында Антикризис
басқаруына келесі ранықтама беріледі.
Дағдарысты басқару – негізгі ресурстарына сүйенетін, кез-келген
жағдайда нарықтық позициясын көбейтетін және сақтайтын уақытша
қиыншылықтарды жоюға ұйымдадағы арнайы бағдарламаларды өткізіп өңдеп
алатын, қазіргі менеджменттің барлық потенциалын қолдану арқылы бизнестегі
жағымсыз жағдайларды жоюға және қысқартуға бағытталған және жүйелік
комплексті коммерциялық ұйымның басқару жүйесі.[2]
Банк немесе кәсіпорынның дағдарыстық қаржылық басқару жүйесі
анықталған принциптерге негізделеді. Принциптердің негізгі санына
кіретіндер:
1. Коммерциялық ұйымдардың қаржылық бірқалыптығының бұзылу
мүмкіндігіне әрдайым дайын болу. Дағдарысты қаржылық басқару теориясы
тиімді қаржылық менеджменті нәтижиесінде қалыптасқан кәсіпорынның
бірқалыпты қаржылық динамикасы ауыспалы болып келеді. Банк экономикасының
дамуының кез-келген кезеңінде болған өзгерістер оның шаруашылық
қызметіндегі ішкі және сыртқы жағдайының өзгеруімен анықталады. Мұндай
жағдайлар банктің нарықтық құның және бәсекелік позициясын күштейтеді.
Басқалары – керсінше, оның қаржылық дамуында дағдарыстық құбылыстар
болдырады. Бұл жағдай объективтілігі динамикада қаржылық мекеңжерлердің
күнделікті дайындығын қажет етеді, олар банк экономикасының дамуының кез
келген кезеңінде болатын қаржылық бірқалыптылықтың бұзылуына дайын болу
қажет.[3]
2. Кәсіпорын қаржылық қызметіндегі дағдарыстық құбылысқа ерте
диагностика. Банк банкроттық қауіпін өткізу катастрофалық тәуекелділіктің
жоғарғы деңгейі екенін ескере отырып, ол банк қорына үлкен шығын мен зиян
тигізетінің ескере отырып, ол өз мүмкіншілігін уақытында оны жоюға және
оның ең ерте кезеңінде оған диагностика жасауы қажет.
3. Банк қаржылық даму зияны бойынша кризистік құбылыс индикаторларын
дифференцияциялау. Қаржылық менеджмент банкроттық диагностика процесінде
оның кризистік дамуының кең индикаторлар арсеналын қолданады. Бұл
индикаторлар банк қаржылық қызметінің әр алуан аспектілерін қарастырады.
Осыған байланысты дағдарысты басқару процесінде банк қаржылық дамуына әсер
ету зияндығының деңгейі бойынша кризисті индикаторларды топтау қажет.
4. Банк қаржылық дамуының жеке кризистік құбылысына тез әсері;
Дағдарыстық қаржылық басқару теориясына сәйкес әрбір пайда болған
кризистік құбылыс банктің әрбір жаңа шаруашылық циклінің кеңеюіне тенденция
құрып қоймай, сонымен бірге ағымдық жаңа кризистік қаржылық құбылыс
тудырады. Сондықтан, әрбір зерттелген кризистік құбылысқа дағдарыстық
механизм ерте қосылса, коммерциялық ұйымда қаржылық ауытқуларын түзеу
мүмкіндігі туындайды.
5. Оның қаржылық бірқалыптығы нақты қауіп деңгейіне коммерциялық
ұйымның адекватты әсері. Банкроттық қауіпті нейтралдау жүйесінің механизмін
пайдалану өз бөлімінде қаржылық шығындар және жоғалтулармен байланысты.
Бұл шығындар мен жоғалтулар деңгейі тікелей оның қолдану масштабына және
мақсаты бағытталған механизмін нейтралдауына байланысты.
Сондықтан, банкроттық қауіпті нейтралдаушы жеке механизімі нақты
қауіптілік деңгейінен шығуы қажет және бұл деңгейге адекваты әсер ету
керек. Бұл жағдайда немесе күткен тиімділік болмайды, немесе кәсіпорын
жоғарғы шығынға ұшырайды.
6. Дағдарыстық қаржылық жағдайдан шығу үшін ішке мүмкіндіктерді толық
пайдалану. Ерте кезеңдегі банкроттік қауіп диагностикасымен күрес кезінде,
банк өзінің ішкі қаржылық мүмкіндігіне тіреу жасау керек. Тәжірибе
көрсетуі бойынша, қалыптық маркетингтік позициясы кезінде банк танкроттық
қауіпті толығымен дағдарыстық қаржылық басқару ішкі механизмімен
нейтралдануы мүмкін. Тек осы жағдайда оған ауыр қайта ұйымдастыру
процедурасынан қашса болады.
7.Оның банкроттығын тоқтату үшін сәйкес банк санация нысаның
пайдалану қажеттілігі. Егер банкрот қауіпі оның соңғы кезеңінде анықталса
және қкатастрофалы мінезді болса, ал ішкі нейталдау механизмі бнк
қаржылық жағдайын қалыптастыру тиімділігін жасай алмаса, ол үшін оның
тиімді формасын таңдап, өзінің санациясын ұйымастыру қажет. Мұндай шара
кәсіпорынның дағдарыстық қаржылық басқаруы бойынша нақты банкроты болдырмау
мақсатында пайдаланылады.
Дағдарыстық қаржылық басқарудың негізгі мақсаты: банктің қаржылық
тұрақтылық деңгейін қайта құру және төлемқабілеттіліті тез жаңартуға
бапытталады, оның кризистік қаржылық жағдайынан шығыуына шаралар өткізу
және құру.
Бұл мақсатты ескере отырып банкте банкрот кезінде пайдаланылатын
дағдарыстық қаржылық басқарудың арнайы саясаты жасалады.
Дағдарыстық қаржылық басқару саясаты банктегі жалпы қаржы саясатының
бөлігі, банктің криизистік жағдайдан шығуын қамтамасыз еетін, және де банк
қаржылық жағдайын емдейді және банкрот болуына алдын ала диагностика
жасайтын жүйесі қалыптастырады.
Дағдарыстық қаржылық басқару саясатын өткізу қарастырады:
1. Оның кризистік дамуның себептерін ерте табу мақсатында қаржылық
жағдайда күнделікті мониторинг жүргізу. Бұл мақсатпен кәсіпорынның
қаржылық жағдайының жалы мониторинг жүйесінде объектіні бақылау тобы
ерекшеленеді, олар мүмкін кризистік ауданды қалыптастырады, онда оың
банкроттыққа қауіпті өткізіледі. Бақылау процесінде дәстүрлі және арнайы
көрсеткіштер қолданылады – кризистік даму индикаторы.
2. Коммерциялық ұйым кризистік жағдайының масштабын анықтау.
Мониторинг процсінде қаржылық қызметін нормалық жолымен ауытқуы, оның
қаржылық стратегия және қаржылық көрсеткіштер нормативті және жоспарлы
аңытқуынан, банк кризистік жағдайының масштабы анықталады, оны банкрот
қауіпі тереңдігі бойынша анықтайды.
3. Банк кризистік жағдайын қалыптастыратын, негізгі нысандарын
зерттеу. Дағдарыстық қаржылық басқару саясатын құру негізгі анықтаушы
себебі бойынша анықтайтын топ құру қажет; кризистік қаржылық даму
масштабына және нысанына жеке факторлар әсерінің деңгейін зерттеу; кері
әсчер тигізетін факторлар дамуын жобалау.
4. Адекватты масштабындағы кризистік жағдайдан шығу мақсатының
жүйесін қалыптастыру. Дағдарыстық қаржылық басқару мақсаты банк кризис
жағдайы масштабына сәйекс нақтыланады. Олар тіпті кәсіпорын банкроттың
анықтайтын негізгі факторлар даму жобасын ескеру қажет. Осы шартты ескере
отырып қаржы менеджменті бұл кезеңде өз бағытын үш принципиалды мақсатқа
бағыттау мүмкін:
- банк төлем қабілетсіздігін жою;
- банк қаржылық тұрақтылығын қайта құру;
- кәсіпорында тұрақты экономикалық тұрақтылықты қамтаасыз ету
мақсатында, қаржылық стратегияны өзгерту.
5. Оның криистік қаржылық жағдайы масштабына сәйкес келетін, банк
қаржылық тұрақтылығы ішкі механизм қызметін қолдану және таңдау. Қаржылық
тұрақтылықтың ішкі механизмдері толем қабілеттілікті жаңарту бойынша жылдам
шараларды өткізуін қамтамасыз ету үшін қажет, және ішкі резерв есебінен
банк қаржылық тұрақтылығын қайта құру қажет. Банкті дағдарыстық қаржылық
басқару жүйесіндегі бұл саяси бағытқа бірінші деңгейлі көңіл бөлінеді.
6. Банк санациясының тиімді нысанын таңдау.
Егер кризистік қаржылық жағдай масштабы қаржылық резерв және ішкі
әдісті өткізу есебіне одан шығуға мүмкіндік жасамаса, банк сыртқы саясатты
қолдану қажет, бұл көбіне оның санациясы болып табылады. Кәсіпорын
санациясы банкрот ісі жүргізілу процесінде және оның алдында жүре береді.
1.2 Банкрот зерттеуіне қаржылық анализ
Банк қаржылық жағдайының нақты аназиді аз емес деңгейде аналитикалық
процедуралар сапасына тәуелді болып келеді. Бұл процедуралардың негізгі
құраушысы - әдіспен қамтамасыз ету. Анализ әдісінің әр алуандылығына
қарамастан, оларды қолдануда пайда болатын негізгі элементтер мен
мәселелері ұқсас болады.[4]
Ақпараттық база
Банк қызметі барысында әр алуан ақпараттардың үлкен саны қалыптасады.
Оның азғана бөлігіне құру нысаны және тәртібі регламенттелген. Сондықтан
анализ тиімділігі анализ үшін қолданатын ақпарат толықтығына, және
сонымен бірге әдісті құрауыларға қолайлы болуына байланысты.
Мысалы, егер актив құның нақты бағалау үшін әдіснама қолданылса,
онда екінші тәртіптегі баласты бағалау қажет, мұнда есеп қателігі жоғары
болу мүмкін, өйткені мұнда нақты ссуда, құнды қағаз, мүлік объектілері және
т.б. көрсетілмейді.
Сондықтан анализ сапасын жоғарлату үшін максималды нақты ақпаратты
қолдану қажет. Бірақ кейбір кезеңдерде жаңа анализ нақты ақпараты бар,
үлкен шығындарды талап ететін анализ, есеп қателігін төмендетуді тоқтатады.
Банк жүйесіне қойылатын негізгі сенімділік талабының басты шарты:
ақша салушы өз ақшасын банкке салып ешқандай тәуелділікке кезікпейтіні және
өз ақшасын кез келген уақытта ала алатынына кепілдік. Сөйтіп, банк
клиенттері банк қоры ликвидтілігіне бақылау органдары, банк жетекшілері
және еркін аналитиктер сияқты заңды қызығушылығы бар. Қарапайым банк
жүйесін салыстырғанда, бұл банктер негізі қысқа мерзімді салымдарды
қабылдайды және қысқа мерзімді қарыз береді, мұнда қор әлсіз қозғалады
немесе тіпті банк арасында қозғалмайды, мұнда ликвидтілікті төменде
көрсетілген қатынас арқылы оңай өлшесе болады.[5]
Дамыған қаржылық нарықта ликвидтілікті өлшеу қиын.
Қарапайым ликвидивтілік көрсеткіші.
(Ағымдық активтер – Ағымдық міндеттер)х 100 (1)
Активтер жалпы саны
Жоғарыда көрсетілген, дәстүрлі өлшем критериі, ескі индикатор,
дамыған нарықта банк өз ликвидтілігін, өзінің қоры бір күні ликвидті
болмағанша манипуляция жасай алады. Бұл кезде банк қиын жағдайда болады.
Сенімді банк керек кезінде ақша нарығынан қарызға ақша ала алады. Сөйтіп,
сенімді банк әлсіз банкке қарағанда өз ликвидтілігін ұстай алады, және де
салымшылар өтінішінде, техника жағынан ликвидті болмасада, орындай алады,
сол арқылы, яғни, төлем уақытын тасымалдау арқылы максималды табыс алады.
Ликвидттілікті өлшеудің қолайлы әдісі жетілуіне негізделген, ол
активпен міндеттерін уақыт бойынша бөледі және олар төлем жасағанға дейін
қалады. Бұл қосымша маңызды мәліметтер жинауын қажет етеді, бірақ банктің
барлық кезеңіндегі ликвидтік графикасы туралы керекті мәліметтер береді,
сол арқылы болашақтағы кезкелген ликвид шектеулері туралы білсе болады.
Тиімді төлем графигі актив және міндеттерді басқару процесінде үлкен
маңызға ие, бұл тәжірбиеде көбінесе дамыған қаржылық үйедегі банктердің
сенімді жетекшілері бар деген сөз.[6]
Банк бақылауының органдары банк секторы денсаулығын көтеруге және
елдің экономикалық деңгейіне сәйкес келуіне кепілдік беру керек, сонымен
бірге өз материалдарын банкке орналастыратын салымшыларды қорғау қажет.
Көбінесе бұл органдар барлық банк жүйесіне көңіл бөледі, жеке банк
кризисін немесе құлдырауын болдырмау, бүкіл банк жүйесін жақсартады.
Бақылау жүйесінің жақсы үшкір тасты бөлігі болып қоғамның
барлығына қолайды банктің рейтинг жүйесі.
Қарапайым мысал ретінде, АҚШ қабылдау – САMEL банк рейтінгінің
жүйесі, бұл бірінші әріптерден құралған аббевиатура:
С – capital adequacy, бұл қор жеткіліктілігі;
Жүйе, салымшы құқығын қорғау үшін пайдаланылатын банк қорын және оның
көлемін анықтайды.
A – asset quality, баланстан тыс және актив қайтарымдылық деңгейін
анықтайтын, активтер сапасы, сонымен бірге қарыз мәселесінің қаржығ әсер
етуі.
M – management, басқару сапасы, заң және тәртіпті қадағалау және
бақылау тереңдігін, саясат тұрақтылығын жұмыс нәтижесін негізінде банк
менеджментінің сапалы бағалау жүйесі
E – earning, табыстылық кере пайдалылық. Банк болашақ өсуі үшін табыс
мөлшерін анықтау;
L – liquidity, ликвидттілік. Жүйе, банк қарапайым және күрделі
міндеттерді орындауға ликвидті екенің анықтайды.
САМЕL жүйесінің қорытынды көрсеткіші – банк тез арада өз міндетін
орындауға ликвидті екенін көрсетуде.[7]
Банктер көбіне мемлекет қатысуымен ликвидті ақша қорын бірінші
дипозитке, одан орта және ұзақ меорзімді немесе аударады. Кейбір банктер
орта және ұзақ мерзімді несиені кеңейткенде қысқа мерзімді ссуданы
қысқартады, сонымен тұрмыстық құрлысты ауысу коэффициентің жоғарлатады.
Коэффициент мына формула бойынша есептеледі:
R – S
К = ------------------------- х 100 (2)
R S
Мұнда, R – қысқа мерзімді ресурстар;
S – қысқа мерзімді ссудалар.
К - ресурстарды уақыт бойынша тасымалдауында банк
ликвидтілігінің күрделену себебі. Сондықтан ресурстар трансформация
реттеуін қысқа мерзімді ресурстарда 10-20% деңгейінде сақтандыружеке
резервлеу жолымен жүргізу қажет.
Коммерциялық банктердегі қор жектілігін басқару нормалары.
1. Екі деңгейден құралған өзінің құралдары (банктің өзіндік коры, К).
Екінші деңгейлі қор бірінші деңгейлі қордан аспайтын өзіндік қор
есебінде алынады.[8]
2. Бірінші деңгейлі қор өзіне келесі компоненттерді қосады (К1):
а) төленген жарғы қоры;
б) акция бойынша сыйлық;
в) өткен жыл табысы, резерв және қоры: минус;
г) материалды емс активтер;
д) тозу.
3. екінші деңгейлі қорға (К11) кіретін компоненттер:
а) ағымдағы жыл табысы;
б) ағымдағы жыл табысы
в) ағымдық табыстың ағымдық шығыннан жоғарлауы;
г) негізгі материалды құнды қағазға қайта бағалау;
д) тәуекел есебімен өлшенген, актив сомасының 1,25 % аспайтын,
жалпы резерв соммасы.
Е) бірінші деңгей қорының 50% аспайтын, тез алынған қарыз
соммасы.
Субординациялық қарыз бұл банктік депозит болып келмейтін бірақ заң
түрінде банк ликвидациясының шыынғы кезеңдегі келісімді өтеу міндеттемесі
болып келмейді.
Екінші деңгейлі қордың субординациялық қарыз бірінші бес жыл
көлеміндегі қарызды өтеу мерзімі болу қажет, мұнда әрбір соңғы бес жылда
қор есебінен суборинациялық қарыздың бірінші соммасы 20%-і алынып
отырады.
4. Банктің өзіндік қорынан басқа заңды тұлғалардың қорына қатыуы
есептен алынады.
5. Өзіндік қордың жеткіліктігі кі коэффициентінен көрсетіледі. Бірінші
деңгейлі өзіндік қордың банк актив сомасына (К1) қатынасы және
тәуекелділік бойынша салмақталған өзіндік көрдың актив сомасына қатынасы
(К2).
6. Бірінші деңгейлі банк қорының оның барлық актив сомасына қатынасы
0,06 дан аспау қажет:
К1
К1 ------------------ ≥ 0,06
А- П
Мұнда К1 бірінші деңгейдің өзіндік қоры.
А – актив сомасы;
П – Қазақстан Республикасы екінші деңейлі банктердің қалыптасу
тәртібі және ссуда портфелінің классификациясы туралы Жағдайына келіскен
резервтердің қалыптасуы.
7. Тәуелділік бойынша салмақталған банк өзіндік қорының актив сомасына
қатынасы 0,1 г ден аспауы қажет:
К
К2 ------------------ ≥ 0,12
Ар- Пс
К – қазіргі жағдайдың 1-4 пунктісіне сәйкес келетін өзіндік қор.
Ар – тәуелділік бойынша салмақсалған актив сомасы.
Пс - өзіндік қорды қоспай қалыптасқан жалпы резерв жалпы сомасын
қосқан арнайы резервтер.
Темір банк А.Қ. өзіндік қорының жеткіліктілігіне анализ жасай
отырған езде, оның житкілікті коэффициенті – К1 01.01.2005 жылы
орындалуы және 0,06 –ны құрады. К2 = СКАр коэффициенті орындалудда.
01.01.2005 жылғы көрсеткіші 0,12 –ге орыдалды.
Депозиттер мерзімі арасындағы және құралдар мерзімі арасындағы
актымалды қатынасты қолдау көмегімен актив операцияларында орналасатын
ликвиттілік принципінде шараларды жүргізу баланс ликвидтілігі анализі
процесінде болады. Анализ келесі коэффициентті есептеу жолымен:
К1 – ликвидтілігі шектелген ресурстар үшін ликвидтілік коэффициент.
К2 – орташа ликвидтілік ресурстары үшін ликвидтілік коэффициенті;
К3 - жоғарғы ликвидті ресурстар үшін ликвидтілік коэффициенті.
Барлық үш ликвидтілігі бір формуламен есептеледі
3к
Кл ------------------ + 100
Р
Мұнда Кл – ликвидтілік коэффициенті (К1 , К2 , К3);
3 к – 6 айға жылға одан 4 жылға дейін берілген ссуда
қарызы;
3 – 6 айдан бір жылға , 1 жылдан 4 жылға дейінгі мерзімде
көрсетілген коэффициент сәйкес депозитті тарту.
Көрсетілген коэффициенттер тәртіп бойынша 100 пайызды иөлем болуы
керек.
Өз ликвидтілігін жақсы қарайтын банк, өз міндеттерін шығынсыз орындау
қажет.
Банктер ликвидті активтеріне тез арада қолма-қол ақшаға айырбастау
үшін қол жеткізе алатындай болу кере, немесе міндеттерін орындауын талап
еткен кезде өз қорын кеңейту мүкіндігі болуы қажет. Ликвидтіліті басқару
баланстың екі бөлігінде қарастыруы сол арқылы ол ликвидтілік көлемін
жоғарлау үшін есурстарға қол жеткізе алады. Ликвидтілік өзіне көп
факторларды қосатындықтан оны толық мінездейтін бейнені алу үшін бірнеше
көрсеткіштер тізімі бар. Оларды біз енді қарастырамыз.[10]
Ликвидтілік міндет бойынша талап етілген банктердің төлемін өз
уақытында төленуін және қызмет көрсететін клиенттерінің несие жағынан
қажеттілігін қанағаттандыруға дайындығын бағалау қажет. Әр алуан банктер
әр түрлі жергілікті аудандық ұлттық халықаралық нарықта операцияларын
жүргізетіндіктен оның ливидтілік анализі банктен банкке маңызы мазмұны
масштабы бойынша айырмашылығы болады. Сонымен әр алуан банктер үшін
ликвидтілік бағалаудың бір форасы болмайды. Ликвидтілік банк міндетін
орындау мүмкінділігіне байланысты бағалау қажет. Ақшалық нарықтағы
депозиттің қысқаруын немесе қауіпін ликвидтік несиелік институт жағдайына
қарай анализдей және қарастыру керек. Сонымен бірге банк міндеті жағынан
қаржылық банк қажеттілігін несиелік нарықтағы тұтыушыны қанағаттандыру
үшін және қызмет көрсету үшін қажет. Көбінесе әдебиеттерде ликвидтілікті
қаржылық коэффициентінің кең тараған түрі келесіде. Бұл ағымдық
ликвидтілі коэффициенті (А) және тез ликвидтілік коэффициенті (Б):[11]
Ағымдық
актив
А) ағымдылық ликвидтілік коэффициент (%)= --------------------------- ;
Ағымдық міндет
Қолма қол ақша + ликвидті құнды қағаздар+
дебиторлық қарыз
Б) Кез келген коэффициенті (%) = ----------------------------------- -------
----------------
Ағымдық міндеттер
(ағымдық активтер) – (ағымдық міндеттер)
Айналым қоры = ----------------------------------- -------------------------
------------------
Ликвидивтілік коэффициентіне тағы мына
кқөрсеткіш кіреді
өзіндік құралдар (қор)
К ликв. = --------------------------------
∑ банк міндеттері
Ол көпшілік дамыған елдерде төлем қабілеттілігін бағалау үшін
қолданылады. Банк қоры және міндеті арасындағы қатынас банк қаншалықты өз
қорларымен міндетін өтей алатыны көрсетіледі. Коммерциялық банктердің
ликвидтілік коэффициенті орталық банкпен орнатылады және міндетті немесе
кепілділік мінезді болуы мүмкін. Франция мен Германияда міндетті
ликвидтілік коэффициенті орнатылған, ол басқа елдерде орталық банктер
коммерциялық банктерге ликвидтілік коэффициентті құрмайды, оларда кейбір
коэффициентті есептеуін талап етеді және оларға бақылау орнатады.
Ликвидтілік бойынша өлшенген коэффициент нақтылығы өткен және қазіргі
несиелік және депозиттік тенденциясы бойынша банк анализінің сапасына
байланысты. Өлшем анализде баланстық есеп коэффициентін емес ақша ағынын
негіздеу қажет.[12]
Ағым анализі жарамды активтерді тез қолма-қол ақшаға айналдыруына
бағытталған активтік өлшемдерді жүргізу мүмкін.
Капитализм табиғатын түсіну қиын. Жалыны шарпыған ғаламдық
экономикалық дағдарыс тауар жетіспеушілігін емес, сол бұйымдарға қойылған
бағаны түсірді дегенге бірден сену қиың секілді. Бірақ әлемдік экономика
мен сауда-саттықтың тамыр бүлкілін естіртетін халықаралық биржалардан келіп
жатқан мәліметтер осыны айғақтайды. Сонымен өткен жылы мұнайда баға 28,3,
ішімдік атаулыда 23,9, ауыл шаруашылығы өнімдерінде 22,2, азық-түлікте
19,8, ал металда 17,4 пайызға төмендеген.
Халықаралық деңгейде бағалардың бұлай құлдырауы қандай да бір елдің
шикізат немесе өнімнін белгілі бір түріне ғана иек арту қауіпті екеніне
тағы да көз жеткізді. Бұған да мысал келтіре кеткен артық болмас.
Австралия, Аргентина, Уругвай және Жаңа Зеландия секілді мемлекеттерде
бетке ұстар байлық — ет екені әмбеге аян. Барыс жылы сиыр еті 1997 жылға
қарағанда 10, пайызға арзандапты. Бұдан тұтынушы елдер емес, өлгі
өндірушілер зиян шеккені айтпаса да түсінікті. Бір кездері орыстар "Азаттық
аралы" деп атаған Куба социализм орнауының 40 жылдығын елдегі басты
мақтаныштың бірі — кантқа деген сұраныстық азаюымен қарсы алды. Қатпаса
шайдын сәні келмейтін қант бағасы былтыр 36,8 пайызға төмендеген. Бұл дүние
жүзінде ең төменгі көрсеткіш болып тұр. Сондай-ақ, базарда шайдың өтпей
қалуы Шри Ланкаға, мақтаға деген сұраныстын бәсеңдеуі Мысыр, Пәкстан сияқты
елдерге ауыр соғып тұр. Ал көлік атаулының бірінші "азығы" мұнай өнімдері
бағасының түсуі көбісі Таяу Шығыста орналасқан ОПЕК (Мұнайды сыртқа сатушы
елдер ұйымы) мүшелері және соңғы жылдары "қара алтын" сатып қыруар пайда
тауып келген Норвегия мен Мексиканы есеңгіретті. Қант және бидайдан соң
қадірі кете бастаған осы мұнай және мұнай өнімдері болып тұр. Жалпы осы
өнім түрлері бағаларындағы теріс көрсеткіштер бұл елдерге болашақта тағы да
қандай зардаптар алып келерін дәл қазір болжап айту қиын. Бірак экспортта
тек бір бағытка басымдық беру нендей пәлекетке әкелері кешегі Кеңес Одағы
тарихынан мәлім. Сарапшылар сонау 70-ші жылдардың ортасынан бастап
Мәскеудің елді де, Африка мен Азиядағы пролетарлық интернационализмді
"таңдаған достарды" да мұнай сатудан түскен 200 миллиард доллармен
асырағанын көлденең тартады. Ал 80-жылдардың аяғына таман ғаламдық сауда-
саттықта "қара алтын" бағасының шалқасынан бір түскені бар. Міне, сол кезде
бұрынғы алып Кеңес Одағының өзге социалистік елдер былай тұрсын, өзін
асырауы мұңға айнала бастады. Сырткы саудада шикізатқа арқа сүйеген империя
ақыры күйреп тынды. Бұрынғы одактас республикаларға бертінге дейін кокилана
қарайтын Ресей де капитализмнің әккі тұзағынан құтыла алмады. Аса сапалы
болмаса да дайын өнім шығарып, ішкі базарды қамтамасыз етуді назардан тыс
қалдырмаған Қытай үлгісін, өкінішке орай, социализм шекпенінен шыққан
басқалар пайдаланбады. Рас, бұл орайда Өзбекстанда біршама тәуір үрдістер
бар. Президент И.Каримов былтыр өз елінің енді бес жылдан кейін тұтыну
бұйымдарын сырттан сатып алмайтынын мәлімдеді.
Дағдарыстың бағаға әсерін Қазақстан да сезіп отыр. Ресейден арзан
тауар қаптай бастағаннан кейін кейбір өнімдерді кіргізбеу шаралары іске
аспақшы. Ет, сут, жұмыртка секілді ұзын саны 21-ге жететін тамак және өзге
өнім түрлері еңгізілмейтін болады. Осы арада біздегі талдау және зерттеу
орталыктары, әсіресе, экономикаға қатысты болжамдарында Ресейдегі дағдарыс
Қазақстанды арзан тауармен ұратынын айтып, ертерек дабыл қақпағанын айтқан
жөн шығар. Қалай болғанда да таяуда ғана Жаңа өндірістік саясат
бағдарламасын жариялап, соңғы 7 жылда тұңғыш рет елді басқа емес, отандық
тауар өндіруші тығырықтан алып шығатынына, жоғарыдағыларды сендірген
энергетика, индустрия және сауда министрі М.Әбіләзов үлкен жауапкершілікті
мойнына алды. Ақтық нәтижесі беймәлімдігіне қарамастан бұл атап өтерлік іс.
Өйткені, бұрынғы үкімет капитализмге тән классикалық әдіс-амалдарды сол
күйінде қазақ топырағында іске асыруға тырысты. Өзінен гөрі өзгеге йек
артуды сәнге айналдырып, бұрыс әрекеттерге барды. Мұның зардабы қазір де,
келешекте де білінбек. Бір мысал ретінде шикізаттың кептеген түрлерінің
бағасы түскенін айтып өттік. Бірак бәрінікі емес, мысалы, бізде бұрындары
молынан өндірілетін фосфат тыңайтқышы бағасы 5,4 пайызға өсті. Бізде күллі
фосфор Саласы имандылығы күмән тудыратын қайдағы бір сауда фирмасына
беріліп, қыруар байлық ұстағанның колында, тістегеннің аузында кетті. Тағы
бір мәлімет: өткен жылы күріш бағасы да өсті. Әлемдік базарда тамактың бұл
түрін сатуға келгенде Қытай мен Вьетнамның ешкімге жол бермейтіні белгілі.
Әйтсе де, күрішке деген сұраныс азаймаса, қазақ дикандарының басқа жақты
болмаса да, алдымен өзін, сосын көршілерін осы өніммен қарқ қылуға
мүмкіндігі бар.
Үшінші мыңжылдыққа аяқ басқан әлемдік экономика тағы бір дағдарыспен
бетпе-бет келіп отыр. Бұл осы ғасырдағы үшінші алапат. Азия елдерінде
басталған қаржы топалаңы 1980 жылы Латын Америкасында қарызға белшесінен
баткан мемлекеттерді қансыратқан дағдарысқа ұқсайды. Дүниежүзілік банк
дайындаған "Ғаламдық экономикадағы үрдістер және дамушы елдер" атты талдау-
есептеу бұл мемлекеттерде жан басына шаққанда табыстың өсу деңгейі 1997
жылы 3,2 пайыз болса, былтыр әлгі керсеткіш 0,4 пайызға темендеген. Есепте
әлемдегі жалпы ішкі өнімнің 42 пайызын өндіретін Бразилия, Индонезия және
Ресей бастаған осы 33 елде 1998-2000 жылдары тұрғындардың сатып алу
мумкіндігі азаяды деп күтілуде. Мұның, айналып кел-геңде, тауар бағаларына
әсер етері сөзсіз.
Қаржы және экономика дағдарысы ешбір елді айналып өтпеген. Ол қайткен
күнде өзінің әсерін тигізері хақ. Осынын негізінде ауыртпашылық көбіне
халыктың иығына түсетіні де жасырын емес. Өйткені, халық коғамдық күшті
құрушы болса, қаржы тіршілік тірегі. Сондықтан адамдардың қаражатпен өмір
сүруі заңдылық нәрсе.
Осы ретте менің айтарым, республика Үкіметі мен Ұлттық банкінің
теңгенін айырбас бағамынын алдаш уакыттағы саясаты туралы мәлімдемесі
Қазақстан жұртшылығына еш бүкпесіз байыппен, байсалдылықпен елімізде
қазіргі күнде қалыптасып отырған өтпелі кезеннің қиындығын дер кезінде
жария етуі орынды. Бүгінгі таңда халықтан жасыратын ештене жоқ.
Рас, сауда саласындағы әріптес мемлекеттерімізде олардың ұлттық
валюталарының едәуір құнсыздануы біздің теңгеміздің қуатын әлсіретпей
қоймады. Осы жағдай барып өзімізде шығарылатын отандық өнімдердің бәсе-
келестік кабілетін нашарлатты. Ал Үкімет тарапынан қаржы дағдарысына төтеп
беретін әзірліктер мен тосқауылдардың көптеген ғылыми-экономикалық
нұскалары жасалынып, ол іске асып жатканы баршаға мәлім. Айталық, шағын
және орта кәсіпкерлікті өркендетудің өресі жасалынды, банк саласы
сауықтырылды, әлеуметтік қорғау жүйесінің негіздері заңдастырылды, барлық
салада жекешелендіру жүргізілді. Сондай-ақ, шетел инвестициясын тартуға
қолайлы ахуал бар.
Инвестиция еліміздің ертеніне кепілдік беретін қаражат көзі. Бұл
бағыттағы байыпты байламнан күтеріміз көп. Мынаған назар аударайық,
мамандардың есептеуіне қарағанда Каспий шельфіндегі мұнай қоры 6
миллиардтан 12 миллиард тоннаға жетеді екен. Бұған қоса 5 триллион текше
метр газ өндірілмек. Міне, осыларды игеруге жоспарланып отырған күрделі
қаржынын жалпы көлемі 28 миллиард АҚШ долларына жетеді. Бұдан алынатын
жалпы жоспарлы түсім 900 миллиард доллар. Содан бөліске түсетіні 690
миллиард доллар болады деп есептеліп отыр. Мұның 80 проценті Қазақстанға
тимек. Америка Құрама Штатымен осындай орасан зор келісім-шартка тек
Қазақстан мемлекеті ғана қол қойды десем артық айтқандығым емес. Ал
Каспийдегі мұнай байлығын Бритиш газ, Шел, Аджип, Мобил, Огатойл
сияқты аса ірі компаниялар игеруге құлшыныс білдіруде. Бұл келтірілген
мысалдар еліміз болашағының ауқымы кең екендігін көрсетеді.
Мәлімдемеде нақтылы айтылған бір нәрсе, ол банкке ақша салған
адамдарға теңгелік депозиттерін 9 ай бойы алмайтын болса, 88,3 тенге бағамы
бойынша АКШ долларына 100 проценттік айырбастауға мүмкіндік берілуін нағыз
әділеттілік деп түсіну керек. Мәселен, дағдарысқа ұшыраған Ресейде халыққа
мұндай қамқорлық жасалынған жоқ. Оның үстіне кәсіпорындардың экспорттық-
валюта түсімінін 50 процентін міндетті түрде сатуының уақытша еңгізілуі
қиындықты жеңілдететін жолдар.
Жалпы хеңгенің айырбас бағамының өтпелі саясатын барынша түсіністікпен
қабылдаған жөн. Оны даңғазалыққа байбалам салуға апарудың реті жоқ.
Өйткені, Үкіметіміз ел экономикасының осал тұстары мен жақсы жақтарын
көріп, біліп отыр емес пе? Қалыптасып отырған бұл жағдай дамыған елдерде де
орын алғандығын естен шығармайық.
Бұдан былай елімізде экономиканың қылмыспен күресте сыбайлас
жемқорлыққа қарсы қолданылатын шараны күшейтпей жемкорлық ауқымын тарылта
алмаймыз. Мәселен, шетел басылымдары жазғанындай арнаулы қылмыстық мафия
топтары Ресей экономикасының 50 процентін және дауыс беруші акцияның 80
процентін өз бақылауларына алған көрінеді. Бұл деректін рас екендігіне көз
жеткізу қиын, әрине. Дегенмен жекелеген фактілердің орын алып отырғандығын
Ресей қауіпсіздік комитетінің мәліметтері растайды.
Осы орайда Елбасы Нұрсүлтан Назарбаев Парламент Палаталарының
бірлескен отырысында сөйлеген сөзінде сыбайлас жемкорлықпен күрес ымырасыз
жүргізілетінің айқындайды.
Бүгінгі таңда шенеуніктер тарапынан болып жататын пара алушылыққа және
тағы басқа жөнсіздіктерге әсте төзуге болмайды. Мысалы, Колумбияда
шенеуніктердің аранын тежеу үшін олардың жалақысын онтайландырған. Бұл да
ойланатын нәрсе.
Мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі 424 миллиард теңге. Мұның 331
миллиард теңгесін салық түсімі кұрау керек. Республикалық бюджеттін кірісі
289,9 миллиард болса, оның 168,9 миллиардын жинау салық, мекемелерінің
міндеті болып отыр. Алайда, осыған қарап, салық комитеттерін жазалаушы
орган деген қауесетті тоқтату керек. Барі Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Заңға сәйкес жүргізіледі.
Қалай болғанда да дағдарыс тамыры тереңде емес, оны қалыпқа келтіру
барлық салада катаң экономикалық есептеулерді қажет етеді. Үкімет пен
Ұлттық банк мәлімдемесінін манызы айқын. Ең бастысы, біз уақытша қиындықты
бастан кешіре отырып, экономикалық саясатымызда әлемдік бәсекелестікке
төтеп беретін тетіктердің кабілетін арттырамыз. Осының, негізінде халықтың
әлеуметтік-тұрмыстық ахуалын жұмсартуға он қадамдар жасаймыз.
2 Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі тәуекелділікті
ДАҒДАРЫСТЫ басқару
2.1 Банктердің жалпы мінездемесі
Темір Банк АҚ-ы қызметінің негізгі түрі жеке меншікке негізделген
банк сферасындағы қызмет.
Қызметтегі лицензиялар:
➢ 27 қаңтар 1997 жылғы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
шетел валютасы мен теңге бойынша жүргізілетін банктік және басқа
операциялары №225 17 желтоқсан 1998 жылдан бастап;
➢ 19 тамыз 1999 жылдан бастап №0401100110 Қазақстан Республикасынның
Ұлттық комиссиясының құнды қағаздар нарығында брокерлік және
дилерлік қызметін құнды қағаздарға клиенттер есебінен номиналды
ұстанымшы клиент ретінде құқығын енгізді (алғашқы 12 мамыр 1997
жылы берілген №2003072 лицензия орнына, екінші деңгейлі лицензия);
➢ 15 қараша 1998 жылдан бастап №0407100023 Қазақстан Республикасының
құнды қағаздар нарығында құнды қағаздар бойынша кастодиалды
қызмтінің жұмысбастылығы.
Темір Банк АҚ 1997 жылы 15 қантарда Темір Банк Қазақстан
Акционерлік Қоғамы (АҚ) мен Темір Банк Жабық Акционерлік Қоғамы (ЖАҚ)
бірігуі нәтижесінде пайда болған.
Темір Банк Қазақстан АҚ-ы 1990 жылы Жоғарғыэконобанктің Қазақстандық
филиалы ретінде құрылған және мемлекет кепілдігіндегі шетел кредиттерін
тартушы Қазақстан Республикасының Үкіметінің агентігі болған. 1994 жылға
дейін Темір Банк Қазақстан АҚ елдегі халықаралық орперацияларды жүргізуші
жалғыз банк болған, және Қазақстанның жетекші қаржылық институттарының бірі
ретінде қаралған. Ол SWIFT және REUTERS халықаралық банк жүйесіне қосылған
бірінші банк, және VISA International және Master Card жүйесінің бірінші
қатысушысы болды.
Темір Банк ЖАҚ-ның тарихы 1990 жылдан басталды, бұл кезде біздің
территориямызда Промстройбанк СССР бөлімі ашық болған. Банк қызметі
экономика секторының индустриясының құрылуымен және қалыптасуымен тығыз
байланыста болды, банк Қазақстанның ірі кәсіпорындарына қызмет көрсетті
және құрлысты қаржыландыру жұмыстарын жүргізді.
1. Үкімет Келісімі бойынша осы екі банк бірігуі нәтижесінде
1997 жылы 1 наурыздан бастап Темір Банк АҚ қалыптасты
және өз қызметін бастады.
Бірінші кезеңде банк акционерлік қоғамның жабық түрі ретінде
тіркелді, мұнда 100% акция Үкімет қолында болды. Қалыптасу кезеңінде
біріккен банкқа Үкімет және республиканың Ұлттық Банкі үлкен қолдау
көрсетті: Үкімет негізгі қорға $90 млн., Реабилитациялық банк – алдынғы
банктердің $61,9 млн. қарызын сатып алды. 1998 жылдың наурызында Темір
банк АҚ жабық аукционда толық жекешеленді, мұнда 100% банк акциясы
жергілікті жеке компания консорциуымымен (Консорциум казахстанских
инвесторов серіктестігі) сатып алынды. 1998 жылы 10 маусымда банк
акционерлік қоғамның ашық түрі болып қайта тіркелді, 1998 жылы 30
қыркүйекте – ашық акционерлік қоғам болды. 1999 жылғы 1 қыркүйекте орта
тізімдік банк қызметкерлер саны 2.039,5 қызметкерді құрды.
2003 жылдың 26 қыркүйегінде Темір Банк АҚ атауының өзгеруімен
байланысты және ҚР-ның Акционерлік Қоғам туралы заңындағы нормаларға
сәйкес өткізілген жарғыға байланысты қайтадан мемлекеттік тіркеуден өтті.
Өзгертілген аты – Темір Банк Акционерлік Қоғамы (Темір Банк АҚ). Заңды
тұлғаның мемлекеттік қайта тіркелуден өту куәлігі 26.09.03 жылғы № 3903-
1900-АК.
Темір Банк Акционерлік Қоғамы – республикадағы ірі банктердің бірі.
Оның құрамында барлық банктік қызметті көрсететін және клиенттерге кең
аспекте банк өнімдері жайлы мәліметтер беретін 185 есептік-кассалық
бөлімдер қызмет етеді.
2004 жылдың 1 маусымында Банк активтері 452 114 млн. теңгені құрды.
Жеке меншік қоры – 36 896 млн. теңге.
Темір Банк халықаралық статусы бар банк болып табылады. Ірі шетелдік
қаржылық институттар оның құрамында: Евразиялық реконструкция және даму
банкі (EBRD), Райффайзен Централ Банк (RZB), Халықаралық қаржылық
корпорация (IFC), Германия Үкіметінің Инвестициялық компаниясы (DEG),
Голландия даму банкі (FMO). Темір Банк рейтингі –СНГ елдерінің қаржылық
институттарының арасындағы жоғарғыларының бірі. Moody’s рейтинг агентігі
бойынша, Темір Банк еврооблигация рейтингі тәуелсіздік деңгейінді (Baa3),
бұл Қазақстанның инвестициялық рейтингіне сәйкес келеді.
Даму стратегиясына сәйкес, Банк коллективі өз алдына келесі тапсырманы
қойды: 2004 жылдан бастап 2010 жылға дейін тек өз еліндегі жетекші банк
болып қана қоймай, СНГ елдерінің ішіндегі ең ірі жеке меншік банкке айналу.
Алдынғы жылдары Ресей (Москва), Украина (Киев), ҚҰР (Шанхай) үкіметтері
көмегімен СНГ республикасының нақты сектор экономиксында және өндірісіне,
инвестицияны трту жобасын кеңейту және тереңдету қолға алынып отыр. Банк
Татарыстанда, Қырғызстанда, Тәжікстанда, Молдавада және Белорусте,
Грузияда, Азербайжанда, Арменияда және Өзбекстанда өзінің филиалдарын ашу
жоспарлауда, ал бұл осы елдердің макроэкономикалық жағдайын жақсартуға
көмектеседі. Санк-Петербург пен Саранкста келесі жылы өз филиалын ашу
жоспарланды.
Темір Банк халықаралық бағдарламаларға қатысуы тек үлкен
преспективаларын ғана ашып қоймай, сонымен қатар ЕврАзЭС қабылдаған
статегиясына сәйкес СНГ-нің экономикалық кеңістігіндегі интеграция процесін
жылдамдатады, және халықаралық банк бірлестігін дамытады. [13]
1 - кестеде - Темір Банк 2003-2005 жылғы негізгі жою көрсеткіштері
қарастырылған.
1 - кесте - Темір Банк 2003-2005 жылғы қаржысының және жоюын өзгеру
динамикасы,%
Көрсеткіштері 2005 2004 2003
Клиенттер салымдарыресурстық 62,46 70,16 79,57
базасы
Жалпы ссудалық қарызклиент 145,45 108,72 80,84
салымдары
Жалпы ссудалық қарызклиент 105,97 82,59 63,11
салымдары + ұзақ мерзімдік алымдар
Клиенттерге ссуда (нетто) 75,65 63,18 48,96
активтер
1 - кестеден көріп отырғанымыздай 2005 жылы 62,46 болса, бұл 2004
жылмен салыстырғанда 7,7 %, ал 2003 жылмен салыстырғанда 17,11% төмен.
Клиенттер ссудасы 75,65% құрды, бұл 2003 жылға қарағанда 26,69% жоғары.
Жалпы судалық қарыз 2005 жылы 105,97%, 2004 жылға қарағанда 23,38% жоғары
және 2003 жылға қарағанда 42,86% жоғарғы.
Банк активтеріндегі ссудалық қарыз бөлігі 2000 жылғы 20% 2005 жылғы 31
желтоқсанына дейін 75% көтерілді. Құнды қағаздарға салым 2005 жылдың соңына
7% активке қысқарды, және оның 14% ақша нарығының ақша материалдары мен
құралдарына сәйкестендіріледі. Алдынғы екі жыл кредит көлемі жоғарғы
деңгейде қалады, ал бұл банктің тәуекелділікпен жылжуына әкелді.
Темір Банк Ақ кредиттік портфелінің ерекшелігі, қазақстандық басқа
банктердегіндей, жалға алушының біреуіне тәуекелділік коцентрациясының
жоғарлығы. Бұл дегеніміз бір немесе бірнеше жалға алушының қаржылық
жағдайының өзгеруі, банктің қаржырық көрсеткіштеріне әсерін тигізеді. 2004
жылы 31 желтоқсанда 10 ірі жалға алушының берілген ссуда мөлшері 16% болды,
немесе 120% банк қоры (2003 жыл аяғына 30 және 150%).
2 - кестеде - Темір Банк АҚ ссудалық портфелі қарастырылады.
2 – кесте - Темір Банк АҚ 2003 – 2005 жылдардағы ссудтық
портфель динамикасы, млн. теңге.
Көрсеткіштері 2005 2004 2003
Ақша нарығының ақша материалдары 12747 9311 9096
мен құралдары
Құнды қағаздар 6542 10676 8415
Қайтадан сатуға жарайтын, құнды 590 0 8415
қағаздар (нарық бағасы бойынша
қайта бағаланған)
Клиенттерге арналған ссуда 5952 10676 0
(брутто)
Ақша нарығының ақша материалдары 70974 38657 19045
мен құралдары
Басқа да тұтынушы ссудалар 17691 3349 556
Коммерциялық корпоративті 53283 35307 18490
судалар
Барлық басқа ссудалар 0 0 0
Ссуда бойынша шығындалатын 3489 1946 1282
резервтер
Клиеттерге ссуда (нетто) 67485 36710 17763
Табыс активтері 86496 54049 34526
Басқа компаниядағы салымдар мен Н\Д 0 0
бөліктер (қаржылық емес)
Консалдтық емес компаниялардағы 109 147 27
инвистициялар
Материалды емес активтер (жұмыс 180 83 61
істемейтін)
Негізгі қорлар 1757 1015 757
Басқа да барлық активтер 571 244 221
Нәтижиеде болған активтер 89390 58147 36339
Жұмыс істемейтін материалды емес 180 83 61
активтер есебі
Корректірленген активтер 89210 58104 36279
Тәуекел концентрациясынның мұндай қысқаруы 2005 жылдың екінші
жартысындағы бөлшек ссуда көлемінің өсуімен түсіндіріледі. Ескеріп кететін
жағдай заңды тұлғаларды және МСП кредиттеуінің жоғарлауы банк портфелінің
кредиттік тәуекел деңгейін көтереді. Ссуда қарызының бөлшек кредит бөлімі
2004 жылдың аяғында 9%-ке, 2005 жылдың аяғында 25%-ке өсті.
Портфельде экономиканың әртүрлі саласы теңдей салыстырылған, мұнда 30
% ссуда халықшаруашылығына және көтерме-саудаға берілген. Ұлттық экономика
сияқты Темір Банк АҚ-да ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz