Халыққаралық валюталық табыстар
І Қазақстан Республикасында валютаның жүйесі және валюталық операцияларды жүргізу ережелері және реттеу органдары
1.12.Қазақстан Республикасының ақша жүйесі.
ІІ
2.1 Қазақстандағы ақша реформалары.
2.2 Қазақстанның ұлттық валютасы . Теңге.
2.3 Теңгенің тұрақтылығына қол жеткізу жолдары.
1.12.Қазақстан Республикасының ақша жүйесі.
ІІ
2.1 Қазақстандағы ақша реформалары.
2.2 Қазақстанның ұлттық валютасы . Теңге.
2.3 Теңгенің тұрақтылығына қол жеткізу жолдары.
Халықаралық валюталық құқықтың қалыптасуы және дамуы дүние жүзі мемлекеттерінің экономикалық ынтымақтастығының кеңейюі мен тереңдеуіне тікелей байланысты.
Халықаралық валюталық құқықтың маңызы мен мәні дүниежүзілік шаруашылығының қатынастары мейлінше күрделеніп олардың ұйымдық-құқықтық нысандары дамыған сайын арта түседі.
Халықаралық валюталық құқықтың түсінігі қарастырмасан бұрын осы түсінік төңірегіндегі біраз мәселелерін анықтап алуға тура келеді. Бұл арада айтарымыз, біріншіден Қазақстан Распубликасында валюталық қатынастарды реттейтін құқықтың саласының және оның нормаларының жасап қолданушы институттардың негізін қалыптасып бола қойған жоқ. Бірқатар ғылымдар құқықтың бұл саласын халықаралық төлемдер мен не -сиелер құқығы т.с.с деп жалғастыра береді.
Валюталық қатынастарға тартылған топтардың ерекшеліктері дүниежүзілік және ұлттың деңгейлерде орнықтырылған қағидалар мен ережелер айқындалады.
Халықаралық валюта қатынастары субъектілерінің біріңғай еместігі олардың арасында бір-біріне мүлде ұқсамайтын валюталық қатынастар жүйесін туындатады. Ал мұның өзі аталған қатынастарды құқықты реттеу үшін қолданылатын әдістермен мемлекет сондай-ақ валюта кредиттік ұйымдар мемлекеттік банктер бір жағдайларда ұйымдастырушылық қызметтер атқаратын болса, екінші бір жағдайда нақты валюталық қатыстардың тікелей қатысушылары болып шығады.
Халықаралық валюта қатынастары өрісінің ерекшеліктеріне едәуір мен беріп, онда жүріп жатқан норма шығармашылығына процесіне әсерін тигізетін басқа субъектілердің де әрекетін қарастыруды ұмытпаған жөн. Бұл арада әңгіме сол субъектілерінің өздерінің валюталық қатынастарға тікелей қатысуы мәселесі төңірегіндегі болып отыр. Әңгіме халықаралық банктер мен қорлар сиақты институционалдық құрылымды құру мен олардың атқаратын қызметін реттеу жөнінде іс-шаруалар кешенін жасау шеңберінде әрбісе керек. Айталық МВФ, МБРР алмақтық банктер мен даму қорлары сиақты құрылымдардың іс-қимыл тәртібін құқықтық регламенттеу біріншіден халықаралық банктер мен қорлардың заңдық мәртебесін анықтау,
құқықтық мүмкіндіктерінің көлемімен мазмұның анықтау, заңдық мәні мен негізгі шарттарын пайымдау аталған институттар мен оларға мүше мемлекеттердің міндеттеріне сәйкес өзара
Халықаралық валюталық құқықтың маңызы мен мәні дүниежүзілік шаруашылығының қатынастары мейлінше күрделеніп олардың ұйымдық-құқықтық нысандары дамыған сайын арта түседі.
Халықаралық валюталық құқықтың түсінігі қарастырмасан бұрын осы түсінік төңірегіндегі біраз мәселелерін анықтап алуға тура келеді. Бұл арада айтарымыз, біріншіден Қазақстан Распубликасында валюталық қатынастарды реттейтін құқықтың саласының және оның нормаларының жасап қолданушы институттардың негізін қалыптасып бола қойған жоқ. Бірқатар ғылымдар құқықтың бұл саласын халықаралық төлемдер мен не -сиелер құқығы т.с.с деп жалғастыра береді.
Валюталық қатынастарға тартылған топтардың ерекшеліктері дүниежүзілік және ұлттың деңгейлерде орнықтырылған қағидалар мен ережелер айқындалады.
Халықаралық валюта қатынастары субъектілерінің біріңғай еместігі олардың арасында бір-біріне мүлде ұқсамайтын валюталық қатынастар жүйесін туындатады. Ал мұның өзі аталған қатынастарды құқықты реттеу үшін қолданылатын әдістермен мемлекет сондай-ақ валюта кредиттік ұйымдар мемлекеттік банктер бір жағдайларда ұйымдастырушылық қызметтер атқаратын болса, екінші бір жағдайда нақты валюталық қатыстардың тікелей қатысушылары болып шығады.
Халықаралық валюта қатынастары өрісінің ерекшеліктеріне едәуір мен беріп, онда жүріп жатқан норма шығармашылығына процесіне әсерін тигізетін басқа субъектілердің де әрекетін қарастыруды ұмытпаған жөн. Бұл арада әңгіме сол субъектілерінің өздерінің валюталық қатынастарға тікелей қатысуы мәселесі төңірегіндегі болып отыр. Әңгіме халықаралық банктер мен қорлар сиақты институционалдық құрылымды құру мен олардың атқаратын қызметін реттеу жөнінде іс-шаруалар кешенін жасау шеңберінде әрбісе керек. Айталық МВФ, МБРР алмақтық банктер мен даму қорлары сиақты құрылымдардың іс-қимыл тәртібін құқықтық регламенттеу біріншіден халықаралық банктер мен қорлардың заңдық мәртебесін анықтау,
құқықтық мүмкіндіктерінің көлемімен мазмұның анықтау, заңдық мәні мен негізгі шарттарын пайымдау аталған институттар мен оларға мүше мемлекеттердің міндеттеріне сәйкес өзара
1. Аникии А. В. Адам Смит. М.: Молодая гвардия, 1968.
2. Блауг М. Экономическая мысль в ретроспектяве. М.: "Дело Лтд/ 1994.
3. Жид. Ш. Рист. Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
4. Кондратьев Н. Д. Избр. соч., М.: Экономика. 1993.
5. РоббинсЛ. Предмет политической теории //ТНЕSIS. Зима. 1993. Т.1, Вып. 1.
6. Самуэльсон П. Экономика. В 2-х т. М.: Алгон. 1992.
7. Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. М.: Соцэкгиз. 1962.
8. Смпт А. Исследование о природе и причинах богатства народов. 1-2 кн. // Анталогия экономической классики. М.: Эконов. 1993. т. 1.
9. Шумпетер И. Теория экономического развития М.: Прогресс, 1982.
10. Липкпн А. В. Юность науки. М.: Полиздат, 1985.
11. Блат М. Экономическая мысль в ретроспективе. М.: "ДелоЛтд?1. 1994.
12. Дроздов В. В. Франсуа Кенэ. М.: Экономика, 1988.
13. Жид Ш., Рист Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
14. Кенэ Ф. Избранные экономические произведенмя. М.: Соцэкгиз, 1960.
15. Кондратьев Н. Д. Избр. соч. М.: Экономика, 1993.
16 Леонтьев В.В. Экономические эссе. Теории, исследования, факты политика. М.. Политиздат. 1990.
17. Мигбура Е. М Введение в историю экономической мысли. От пророков до профессоров. М.: Дело, Вит-пресс, 1996.
18. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд.Т. 20.
19. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 26, ч. 1.
21. Псттп В. Избранные работы: "Трактат о налогах и сборах": и - слово мудрым": "Разное о деньгах" М.: "Ось - 89". 1997.
21. Петтн У. Трактат о налогах и сборах: Антология экономической классики. М.: Эконов, 1993. т. 1.
22. Петти У. Экономические и статистические работы. М.: Соцэкгиз, 1940
1. Л.Л.Любимов, И.В.Липсиц “Основы экономики”, Москва "Просвещение", 1994 г.
2. Кэмпбелл Р.Макконнелл, Стэнли Л.Брю “Экономикс” т.1. 1992 ж.
3. М.С. Саниев “Ақша, Несие, Банктер”, Алматы-2001ж
4. Максимова В.Ф., Шишов А.Л. “Теория рыночной экономики” т.1. ч.2., Москва, Соминтэк, 1992г.
5. “Деньги и кредит” 12/1995г. Изд. “Финансы и статистика”.
6. Эдвин Дж.долан “Деньги, банки и денежно-кредитная политика”. Санкт-Петербург "Санкт-Петербург Оркестр" 1994г.
7. “Деньги, кредит, банки”. Справочное пособие. Под редакцией Г.И.Кравцовой, 1994г.
8. “Қазақстан Респудликасының Банк құқығы” Алматы, “Жеты Жаргы”, 2000г.
9. “Ақша, Несие, Банктер”, Г.С.Сейтқасымов, Алматы 1996г.
10. “Ақша, Несие, Банктер”, 2003-07.
11. “Ақша, Несие, Банктер”, 2002-11.
2. Блауг М. Экономическая мысль в ретроспектяве. М.: "Дело Лтд/ 1994.
3. Жид. Ш. Рист. Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
4. Кондратьев Н. Д. Избр. соч., М.: Экономика. 1993.
5. РоббинсЛ. Предмет политической теории //ТНЕSIS. Зима. 1993. Т.1, Вып. 1.
6. Самуэльсон П. Экономика. В 2-х т. М.: Алгон. 1992.
7. Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. М.: Соцэкгиз. 1962.
8. Смпт А. Исследование о природе и причинах богатства народов. 1-2 кн. // Анталогия экономической классики. М.: Эконов. 1993. т. 1.
9. Шумпетер И. Теория экономического развития М.: Прогресс, 1982.
10. Липкпн А. В. Юность науки. М.: Полиздат, 1985.
11. Блат М. Экономическая мысль в ретроспективе. М.: "ДелоЛтд?1. 1994.
12. Дроздов В. В. Франсуа Кенэ. М.: Экономика, 1988.
13. Жид Ш., Рист Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
14. Кенэ Ф. Избранные экономические произведенмя. М.: Соцэкгиз, 1960.
15. Кондратьев Н. Д. Избр. соч. М.: Экономика, 1993.
16 Леонтьев В.В. Экономические эссе. Теории, исследования, факты политика. М.. Политиздат. 1990.
17. Мигбура Е. М Введение в историю экономической мысли. От пророков до профессоров. М.: Дело, Вит-пресс, 1996.
18. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд.Т. 20.
19. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 26, ч. 1.
21. Псттп В. Избранные работы: "Трактат о налогах и сборах": и - слово мудрым": "Разное о деньгах" М.: "Ось - 89". 1997.
21. Петтн У. Трактат о налогах и сборах: Антология экономической классики. М.: Эконов, 1993. т. 1.
22. Петти У. Экономические и статистические работы. М.: Соцэкгиз, 1940
1. Л.Л.Любимов, И.В.Липсиц “Основы экономики”, Москва "Просвещение", 1994 г.
2. Кэмпбелл Р.Макконнелл, Стэнли Л.Брю “Экономикс” т.1. 1992 ж.
3. М.С. Саниев “Ақша, Несие, Банктер”, Алматы-2001ж
4. Максимова В.Ф., Шишов А.Л. “Теория рыночной экономики” т.1. ч.2., Москва, Соминтэк, 1992г.
5. “Деньги и кредит” 12/1995г. Изд. “Финансы и статистика”.
6. Эдвин Дж.долан “Деньги, банки и денежно-кредитная политика”. Санкт-Петербург "Санкт-Петербург Оркестр" 1994г.
7. “Деньги, кредит, банки”. Справочное пособие. Под редакцией Г.И.Кравцовой, 1994г.
8. “Қазақстан Респудликасының Банк құқығы” Алматы, “Жеты Жаргы”, 2000г.
9. “Ақша, Несие, Банктер”, Г.С.Сейтқасымов, Алматы 1996г.
10. “Ақша, Несие, Банктер”, 2003-07.
11. “Ақша, Несие, Банктер”, 2002-11.
IІ. Халыққаралық валюта табыстары
Халықаралық валюталық құқықтың қалыптасуы және дамуы дүние жүзі
мемлекеттерінің экономикалық ынтымақтастығының кеңейюі мен тереңдеуіне
тікелей байланысты.
Халықаралық валюталық құқықтың маңызы мен мәні дүниежүзілік
шаруашылығының қатынастары мейлінше күрделеніп олардың ұйымдық-құқықтық
нысандары дамыған сайын арта түседі.
Халықаралық валюталық құқықтың түсінігі қарастырмасан бұрын осы
түсінік төңірегіндегі біраз мәселелерін анықтап алуға тура келеді. Бұл
арада айтарымыз, біріншіден Қазақстан Распубликасында валюталық
қатынастарды реттейтін құқықтың саласының және оның нормаларының жасап
қолданушы институттардың негізін қалыптасып бола қойған жоқ. Бірқатар
ғылымдар құқықтың бұл саласын халықаралық төлемдер мен не -сиелер құқығы
т.с.с деп жалғастыра береді.
Валюталық қатынастарға тартылған топтардың ерекшеліктері дүниежүзілік
және ұлттың деңгейлерде орнықтырылған қағидалар мен ережелер айқындалады.
Халықаралық валюта қатынастары субъектілерінің біріңғай еместігі
олардың арасында бір-біріне мүлде ұқсамайтын валюталық қатынастар жүйесін
туындатады. Ал мұның өзі аталған қатынастарды құқықты реттеу үшін
қолданылатын әдістермен мемлекет сондай-ақ валюта кредиттік ұйымдар
мемлекеттік банктер бір жағдайларда ұйымдастырушылық қызметтер атқаратын
болса, екінші бір жағдайда нақты валюталық қатыстардың тікелей қатысушылары
болып шығады.
Халықаралық валюта қатынастары өрісінің ерекшеліктеріне едәуір мен
беріп, онда жүріп жатқан норма шығармашылығына процесіне әсерін тигізетін
басқа субъектілердің де әрекетін қарастыруды ұмытпаған жөн. Бұл арада
әңгіме сол субъектілерінің өздерінің валюталық қатынастарға тікелей қатысуы
мәселесі төңірегіндегі болып отыр. Әңгіме халықаралық банктер мен қорлар
сиақты институционалдық құрылымды құру мен олардың атқаратын қызметін
реттеу жөнінде іс-шаруалар кешенін жасау шеңберінде әрбісе керек. Айталық
МВФ, МБРР алмақтық банктер мен даму қорлары сиақты құрылымдардың іс-қимыл
тәртібін құқықтық регламенттеу біріншіден халықаралық банктер мен қорлардың
заңдық мәртебесін анықтау,
құқықтық мүмкіндіктерінің көлемімен мазмұның анықтау, заңдық мәні мен
негізгі шарттарын пайымдау аталған институттар мен оларға мүше
мемлекеттердің міндеттеріне сәйкес өзара жауапкершіліктерің дәлел-деп
көрсету арқылы жүргізіледі.
Халықаралық валюта қатынастарына аталған банктер мен қорларды енгізу
олардың заңдық болмасы бар халықаралық құқық субъектілері екендігін
дәлелдейді. Сондықтан да белгілі бір жағдайларда банктер мен қорлар
халықарлық - құқықтық қатынастарға белсенді түрде қатысады. Мысалы өздері
орын тепкен елдері штаб пәтерлері жөнінде мүше емес елдермен
ынтымақтастықты ұйымдастыруды және оның принциптерін орнықтырудың шарттары
туралы, мүшелелері - мен бірлескен арнайы қорларды басқару жөнінде келісім
шарттар жасайды. Дегенмен халықаралық банктермен қорлар қатысатын құқықтық
қатынастардың көпшілігі азаматтық құқықтық қатынастар жиынтығы болып
келеді.
Валюталы сфераға мемлекеттердің халықаралық ұйымдардың, сондай-ақ
азаматтық-құқықтық және басқа да субъектілердің қатысуы сфераны құқықтық
регламенттейтін және сонымен қатар институционалдық механизмдері
ерекшеліктерін де айқын көрсететін субъектілер екендігінің дәлелі болып
табылады.
Халықаралық валюта қатынастары регламенттеудің бұл ерекшеліктеуді
аталған құқық қатынастары кешеннің құқықтың бір саласының шеңберіне
(мысалы, халықаралық бұқаралық немесе халықаралық жеке құқық, адамзаттық-
әкімшілік немесе қаржылық құқық сыймайтындығын көрсетеді.
Мемлекеттердің өзара валюталық (валюталық кредиттік) ынтымақтастығын
ұйымдастыру барысындағы іс-әрекеттерді басқа субъектілердің (Мысалы
банктердің) валюталық-құқықтық қатынастарына тікелей әсер етеді. Басқа
субъектілердің келісім шарты орындау деңгейі (дер кезінде орыңцай алмауы
немесе тіпті орныдамай қоюі) мемлекетаралық құқық қатынастары кері әсерін
тигізеді.
2.2 Қазақстан Республикасында валютаның жүйесі және валюталық операцияларды
жүргізу ережелері және реттеу органдары
Қазақстан ұлттық валюта жүйесі қазіргі кезде өзінің қалыптасу және
даму дәуірін бастан көшіріп отыр. Дегенімен оның негізгі тенденциялары мен
пішіні жеткілікті түрде анықталды деп айтуға болады. Біздің мемлекет
дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануға бағыт алып, 1992 жылдың 15
шілдесінде Халықаралық валюта қорына (МВФ) мүше болып кіреді.
Ұлттық валюта жүйесі дүниежүзілік валюта жүйесінің құрылымдық
принциптеріне сәйкес қалыптасты. Қазақстан Республикасының қазіргі
валюталық жүйесі мен оның негізгі элементтерін (белгілерін) мұқият
қарастырып көруге мүмкіндіктер жеткілікті деп есептейміз.
¥лттық валюта жүйесі дегеніміз ұлттық заңдармен немесе мемлекетаралық
келісім-шарттармен бекітілген валюталық қатынастарды ұйымдастыру мен реттеу
нысаны. Ұлттық, дүниежүзілік, халықаралық, аумақтық деп жіктелетін
валюталық жүйелерді мақсаты мен атқаратын рөліне сәйкес ажыратуға болады.
¥лттық валюта жүйесінің дүниежүзілік валюта арнаулы лицензиясы бар
тұлғаларға ғана беріледі.
ҚР-дағы ақша айналымы тауарлар айналымы процесін, қызмет көрсетулерді
және әртүрлі төлемдер үшін пайдаланылатын қолма-қол және қолма-қол емес
ақша қозғалысынан тұрады.
Жалған банкноттар мен монеталар жасаған адамдар заңмен құдаланады.
Халықаралық кредит қаражаттары айналымына келсек, бұл мәселеде
Қазақстан үйлестірген халықаралық нормаларды соның ішінде Женева
конвенциясын басшылыққа алады.
ҚР-дағы банктер мен есептеу орталығындағы құжаттар айналымы ¥лттық
банктің "Бұрынғы одақтас республикалар банктері арасындағы есептеулерді
ұйымдастыру туралы" ережелеріне сәйкес атқарылалады.
Қазақстанның валюталық жүйесінің тағы бір элементі халықаралық валюта
өтімділігін реттеу болып табылады.
Халықаралық валюта өтімділігі дегеніміз-елдің халықаралық
міндеттемелерін кредиторға ұнамды төлем қаражаттары арқылы дер кезінде
төлеу мүмкіндігі. Халықаралық валюта өтімділігі қысқаша айтқанда елдің
төлем қабілетінің көрсеткіші.
Қазақстан Республикасы банк жүйесін бұдан былайғы реформалау Ұлттық
Банктің бағдарламасына сәйкес валюталық рыноктың банк аралық рыногын
тереңдету, форвардтық валюта келісімдерін кеңейту мен валюта рыногын
хеджирлеу аспаптарын дамыту бағытында өрістемек. Мұның өзі шетелдік
инвесторлардың мүддесін қорғау және олар үшін қолайлы ахуал орнықтыру
ісінде маңызды қадам болары даусыз.
Қолма-қол шетел валютасы саудаланатын ішкі рыноктың даму банктен тыс
айырбастау пунктерінің әрекетіне бақылауды күшейту бағытында жүргізіледі.
¥лттық Банктің интервенциялары валюта бағамының қысқа мерзімді
шайқалуларын тоқтатумен шектеліп ақша базасының негізгі параметрлерін
сақтау кажеттіліктері шеңберінен шықпайтын жүйесімен байланысы сыртқы
экономикалық әрекеттерге қызмен көрсетуші ұлттық банктер арқылы жүзеге
асады.
¥лттық және дүниежүзілік валюталық жүйелердің өзара байланысы олардың
ұқсастығын емес, керісінше ерекшеліктерінің айғаған паш етеді. Олардың
мақсаты, қызмет ету жағдайлары мен реттелуі жекелеген елдер экономикасы мен
дүниежүзілік шаруашылыққа әсері әртүрлі деңгейлі екендігін күнделікті
практика көрсетіп отыр.
Ақша қаражаттарын шығару олардың айналымын ұйымдастыру және
айналымына шек қою тек қана Ұлттық банктің шешімімен жүзеге асады.
Банкноттар мен монеталардың қажетті санын анықтаушы оларды өндіруді
қамтамасыз етуші және сақтаушы да ¥лттық банк болып табылады.
Теңгенің баға маштабы ҚР-да орнықтырылмаған және дүниежүзілік
тәжірибеге сәйкес теңгенің алтын құрамы белгіленбеген. 1976 жылы
Халықаралық валюта қорының Кингстондағы (Ямайка) кезекті кеңесінде валюта
жүйесінің жаңа негіздері қаланғаны белгілі. Аталғаны кеңістің шешімдеріне
сәйкес алтынының құн өлшемі ретіндегі және валюта бағам-дарын анақтаушы
қызметі жойылды сөйтіп бұдан былай алтын бағасы еркін анықталытын кәдуілгі
тауарға айналды.
Қазақстан Республикасының ¥лттық банкі бұқаралық ақпарат құралдарында
теңгенің алтын-валюта резервтерімен қамтамасыз етілуі туралы оқтың-оқтың
жариялап тұрады. Бұл хабарламалардың сыртқы эконо-микалық қатнастардағы
маңызы жоғары, ал ішкі айналымдағы ақша бірлігі көрсетілген құнына сәйкес
қабылдау барлық тұлғалар үшін міндетті болып табылады Қазақстан
Республикасындағы бірден-бір төлем құралы қазақстандық теңге. Қазақстан
аумағындағы жәке және заңды тұлғалардың ішкі есептеулер үшін теңгеден басқа
төлам құралдарын пайдалануға құқықтары жоқ. Ондай құқық ¥лттық банктің
арнаулы лицензиясы бар тұлғаларға ғана беріледі.
ҚР-дағы ақша айналымы тауарлар айналымы процесін, қызмет көрсетулерді
және әртүрлі төлемдер үшін пайдаланылатын қолма-қол және қолма-қол емес
ақша қозғалысынан тұрады.
Жалған банкноттар мен монеталар жасаған адамдар заңмен құдаланады.
Халықаралық кредит қаражаттары айналымына келсек, бұл мәселеде
Қазақстан үйлестірген халықаралық нормаларды соның ішінде Женева
конвенциясын басшылыққа алады.
ҚР-дағы банктер мен есептеу орталығындағы құжаттар айналымы ¥лттық
банктің "Бұрынғы одақтас республикалар банктері арасындағы есептеулерді
ұйымдастыру туралы" ережелеріне сәйкес атқарылалады.
Қазақстанның валюталық жүйесінің тағы бір элементі халықаралық валюта
өтімділігін реттеу болып табылады.
Халықаралық валюта өтімділігі дегеніміз-елдің халықаралық
міңцеттемелерін кредиторға ұнамды төлем қаражаттары арқылы дер кезінде
төлеу мүмкіндігі. Халықаралық валюта өтімділігі қысқаша айтқанда елдің
төлем қабілетінің көрсеткіші.
Қазақстан Республикасы банк жүйесін бұдан былайғы реформалау. ¥лттық
Банктің бағдарламасына сәйкес валюталық рыноктың банкаралық рыногын
тереңдету форвардтық валюта келісімдерін кеңейту мен валюта рыногын
хеджирлеу аспаптарын дамыту бағытында өрістемек. Мұның өзі шетелдік
инвесторлардың мүддесін қорғау және олар үшін қолайлы ахуал орнықтыру
ісінде маңызды қадам болары даусыз.
Қолма-қол шетел валютасы саудаланатын ішкі рыноктың даму банктен тыс
айырбастау пунктерінің әрекетіне бақылауды күшейту бағытында жүргізіледі.
Ұлттық Банктің интервенциялары валюта бағамының қысқа мерзімді
шайқалуларын тоқтатумен шектеліп ақша базасының негізгі параметрлерін
сақтау кажеттіліктері шеңберінен шықпайтын болады.Сонымен қатар, айырбас
бағамына қатысты саясат бәсекелікті арттыру бағытында экспортты мейлінше
дамыту және елдің импортты алмастыратын салаларын ынталандыру мақсатында
өрбиді.
¥лттық банк өзінің негізгі сатып алушы рөлін сақтап қалдыдек ғана
бурын Қаржы министірлігі төлеген 20 проценттік қосылған құнға салық ұлттық
банктың шығындарына жатқызылды. Мұның өзі, әрине, ¥лттық банктың ішкі
рыноктағы әрекеттеріне бірқатар кедергі жасайтыны да рас еді.
¥лттық банктің лицензиялары Халықтық банкке, Туран әлем банкіне,
Казкаммерцбанкіне, Центркредит банкіне берілген. Лицензия алуға дәмесі бар
бірқатар коммерциялық банктердің өтініші қарастырылуы үстінде.
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу тәртібін
2001 жылғы 21 сәуірдегі ҚР ¥лттық Банкі бекіткен "Қазақстан Республикасында
валюта операцияларын жүргізу ережесі" реттейді.
Қазақстан Республика аумағында резиденттер мен резидент еместер
жүргізетін валюта операцияларды Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктік
нормативті-құқықтық актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда уәкілетті
банктер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
уәкілетті ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Резиденттер мен резидент еместер
уәкілетті банктердегі банктік есепшоттық ¥лттық Банктің нормативті-құқықтық
актілерінде көзделген тәртіппен ашады, жүргізеді және жабады. Резидент және
резидент емес валюта операцияларын жүзеге асы-рылған кезде, уәкілетті
банкке Қазақстан Республикасынның валюта заңнамасына сәйкес ұсынылатын
талап етілген құжаттарды беруге міндетті. Осы ережеде және ¥лттық Банктің
басқа да нормативтік-құқықтық актілерінде көзддалген жағдайларды қоспағанда
резидент және резидент емес мұндай құжаттарды бермесе, уәкілетті банк
олардың төлемдерін немесе ақша аударымын жүзеге асыруға құқылы емес.
Резидент ¥лттық Банктің лицензиясын және тіркеу куәлігінің болуы
талап етілетін валюта операциялар бойынша төлем жасаған немесе ақша
аударған кезде, резидент уәкілетті банкке осындай лицензиясының және тіркеу
куәлігінің тұпнұсқалары мен натариат куәландырған көшірмелерін ұсынуға
міндетті.Берілген құжаттар тексерілгеннен кейін олардың көшірмелері
уәкілетті банкте қалады.ал тұпнұсқалары резидентке қайтарылады.
Резиденттер арасында операциялар бойынша барлық төлемдермен ақша
аударымдары валюта операциялары валюта операцияларын жүргізу Ережесінде,
¥лттық Банктің басқа да нормативті-құқықтық актілерінде салық және кеден
заңнамасында көзделген жағдайларды қоспағанда. Қазақстан Республикасында
ұлттық валютасымен ғана жүргізілуі тиіс. Уәкілетті банктер резиденттерінің
және резидент еместердің валюталық операцияларды жүргізу жөнінде банктік
қызметке арқылы траптардың келісуі арқылы ұлттық валютамен немесе шетел
валютасымен алады. Резиденттер арасында жасалған шарттар бойынша, оның
ішінде банктік қызмет көрсету көзделген шарттар бойынша тұрақсыздық
ойынпұлдары (өсімпұлдары) ұлттық валютамен төленеді.
Төлем карточкаларын пайдалана отырып,валюта операцияларын жүргізу
тәртібі осындай қатнастарды реттейтін Ұлттық Банктің нормативтік-құқықтық
актілерінде белгіленеді.
Валюталық реттеу қызметін жүзеге асыратыннегізгі орган - Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі.Оның өзіндік.дара құқықтық дәрежесі бар және
валюталық мәселелерді шешетін,сондай-ақ нормативтік актілерді талап
жасайтын орган болуымен қатар, өзінің валюталық операцияларын жүзеге
асырылатын жанама ретеу органы екендігімен органы екендігімен де
анықталады.
Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігі біртұтас мемлекеттік
саясатын үйлестірілетін және бақылайтын үйлестіретін және бақылайтын басты
атқарушы орган.
Министірлік өзінің қызметін атқаруда ҚР-сы конституциясы мен заңдарын
Президент Жарлықтарын басшылыққа алады.
ҚР-сы ¥лттық банкі өз әрекеттерінде ҚР-сы Конституциясын Президкнттің
заң күші бар "ҚР-дағы банктер және банк қызметі туралы "1995 жылдың 31
тамызындағы және Президенттің заң күші бар "Қазақстан Республикасы Ұлттық
банкі туралы" 1995 жылдың 30 наурызындағы және 1997 жылдың 11 маусымда
қабылданған Қазақстан Республикасының "ҚР-ның банктік қызметтері жөніндегі
кейбір заң актілеріне өзгертулер мен қосымшалар кіргізу туралы" Заңын
басшылыққа алады.
¥лттық банк өз міндеттеріне сәйкес барлық банктердің орындауы
міндетті нормативтік-құқықтық актілер шығарады. ¥лттық банктің негізгі
міндетіне ҚР-сы ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз
ету ісі жатады.
Валюталық реттеу саласында ¥лттық банк шетелдік валюталар мен құнды
қағаздың ҚР-дағы айналым өрісі мен тәртібін белгілейді, сондай-ақ
резиденттер мен резидент еместердің валюталық операцияларын жүргізудің
ережелерін бекітеді.
¥лттық банк валюталық құндылықтарды алып кету тәртібі мен нормаларын
орнықтырады, сондай-ақ қолма-қол ұлттық валютаны әкелу мен әкетуді және
ұлттық валютадағы төлем құралдарының қозғалысын қадағалайды.
¥лттық банк банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүргізуші басқа
банктер мен ұйымдарға лицензия беру тәртібін бекітіп,оны беруді
ұйымдастырады. Валюталық заңцарды бұзғаны үшін банктерден берілген
лицензияларды қайта шақырып алады.
¥лттық банк халықаралық есеп айырысуларды ұйымдастырады, шетелдермен
валюта-қаржылық және кредит-есептесу қатынастарын жетілдіреді шетелден
кредиттер келтіру мәселесінің шешімін ұсынады т.с.с.
¥лттық банктің маңызды қызметтерінің бірі - ұлттық валюта бағамын
шетелдік валютаға қатысты реттеу қызметі.
¥лттық банктің алтын-валюта резервтері қазақстандық теңгенің
тұрақтылығының қамтамасыз етуі тиіс. 2003 жылдың қараша айында Қазақстанның
ұлттық валюта енгізгеннен он бес жыл толды. Бұл жылдар егеменді
Қазақстандық Ұлттық банкінің орталық банкі ретенде қалыптасу және даму
жылдары болады.Оның мәні айтарлықтай өзгереді. ¥лттық банк Үкіметтен және
Парламенттен тәуелсіз негізгі реттеуші бақылаушы органның міндетін күшейте
түсті.
¥лттық банк Қазақстан Республикасының Президентіне есеп
береді.Қазақстан ¥лттық банкінің жоғары басқару органы- басқарма, оның
құрамына төраға мен оның орынбасарларынан басқа Қазақстан Республикасы
Президентінің және Үкіметінің өкілдеріне кіреді.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі екі деңгейден тұрады. ¥лттық
банк банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейі болып табылады. Банк жүйесінің
екінші деңгейіне негізінен комерциялық банктер жатады.
1993-94 жылдары инфляцияның жоғары деңгейде болған кезінде ¥лттық
банк еркін айырбас бағамы режимін ұстанып және реттеу құралдарын жетілдіре
отырып.қатаң ақша-кредит саясатын жүргізді. Осындай ақша-кредит және валюта
саясаты ¥лттық банктің инфляция қарқынын және теңгенің құнсыздану қарқының
төмендетіп оң нәтижелерге жетуіне мүмкіндік береді.
ҚР-сының жеткілікті әкімшілік-аумақтық әкілетті және атқарушы
органдарына арнайы экономикалық аумақтардың әкімшіліктеріне,сондай-ақ басқа
да мемлекеттік органдарға қандай бір нысанда болмасын шеттен зайымдар
келтіруге тыйым салынған.
Мемлекеттік кредиттер қайтарымды және мақсатты негізде жүзеге
асырылады. Кредиттік қаржылардың мақсатты тексереді.
Мемлекеттік емес зайымдарды ҚР-сының резиденттері белгіленген
шектеулер шенгінде дербес және қажетті көлемде алып пайдалана береді.
Мемлекеттік емес сыртқы зайымдар ҚР-сының мемлекеттік кепілдігімен де
келтірілуіне мүмкіндіктер бар.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік кепілдіктері тиісті қаржылық
жылға республикалық бюджет құрамында бекітілген лимит шегінде беріледі.
ҚР-сының мемлекеттік кепілдіктері Үкіметтің жыл сайын бекітетін
экономиканың басым секторлары тізбесіне сәйкес қарастырылып береді.
Кепілдік беру туралы келісім-шарт тараптар қол қойған күннен бастап өз
күшіне кіреді. Қазақстан Республикасының мемлекеттік кепілдіктерінің
барлығы да тіркеуден өтуі қажет.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, халықаралық валюталар қатынастар - ұлттық
шаруашылықтарының қызметкерлерінің нәтижесінен өзара қызмет ететін және
әлемдік шаруашылықтағы валюталардың қызмет етуі барысында қалыптасқан
қоғамдық қатынастар жиынтығын білдіреді.
Халықаралық валюта қатынастары шаруашылық байланыстарының
интернационалдануы негізінде бірте-бірте белгілі бір формаларды иемдене
бастады. Нәтижесінде валюталық жүйе қалыптасты.
Валюталық жүйе дегеніміз - ұлттық заңдылықтармен немесе мемлекет
аралық келісім шарттарымен бекітілетін валюталық қатынастарды ұйымдастыру
және реттеу формасын білдіреді.
Валюталық жүйелер 3 түрге бөлінеді:
1. ¥лттық валюталық жүйе;
2. Дүниежүзілік валюталық жүйе;
3. Аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық жүйе
Валюталық рыноктарда валюталық операциялады жүргізуге халықаралық
сауда мен оған байланысты көрсетілген қызметтер және халықаралық капиталдар
мен несиелер қозғалысы негіз болып табылады.
Валюталық бағам дегеніміз - бұл бір елдің ақша бірлігінің басқа бір
елдің ақша бірліктеріне бейнеленген бағасы. Әрбір елдің ұлттық валюталарын
салыстыру оларды өндіріс және айырбас процесінде пайда болатын объективті
құндық қатнастарына негізделеді. Валюталық бағамы валюталарға сұраныс пен
ұсынысқа ықпал етуші көптеген факторларға байланысты өзгереді.
Тауарлармен, қызметтермен саудаласқанда, капиталдар мен несиелердің
қозғалысы кезінде, дүниежүзілік және ұлттық рыноктардың бағаларын сонымен
бірге әр алуан елдердің ұлттық немесе шетелдік валюталарға шаққандағы
құндық көрсеткіштерді салыстырған құндық көрсеткіштерді салыстырған уақытта
валюталық бағам аса қажет.
¥лттық валюта жүйесі дүниежүзілік валюта жүйесінің құрылымдық
принциптеріне сәйкес қалыптасты. Ұлттық валюта жүйесінің негізін осы
мемлекеттің заңымен бекітілген ақша бірлігі құрайды. Қазақстанның ұлттық
валютасы Елтаңбасының 1993 жылға 12 қарашасындағы "Қазақстан ұлттық
валютасын енгізу туралы" жарлығы негізінде 1993 жылдың 15 қарашасынан
бастап айналымға теңге еңгізілді.
Қазақстан дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның
халықаралық валюта-қаржы және несие қатнастарына белсенді түрде қатысуын
талап етеді. Еліміздің бүгінгі таңдағы негізгі валюталық саясаты теңге
құнының тұрақтылығын орнықтыру және оны еркін ауысатын валюталарға
айырбастауды мейлінше ырықтандыру.
Қазақстан 1992 жылдың шілдесінде Халықаралық валюта қорға мүше болып
кіргеннен бастап өзінің валюта қатынастарын "Ямайка" валюта жүйесінің
құрылымдық қағидалармен қордың жарғысына сәйкес қалыптастыруда. Валюта
қатынастарын ұйымдастырушы үшін 1993 жылдың 14 сәуірінде "Валюта реттеу
туралы" ҚР-ның алғашқы заңы қабылданды. Ол кезде Қазақстан Кеңес
экономикасы аймағында болғандықтан шетелдермен жеке валюталық байланыстар
жоқтың қасында болатын. Қабылданған заң бойынша валютаны ырқына жіберу
деңгейіне сәйкес келіп кейбір жағдайларда байланысты дамып келе жатқан
валюта қатынастарына тіпті қарама - қайшы сипатта болды. 1996 жылы 24
желтоқсанда Қазақстанда "Валюталық реттеу туралы" жаңадан заң қабылданды.
Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануына
ұмтылыстарына қарыз капиталының дүниежүзілік рыногына шығуына, портфелдік
және тікелей инвестициялар операцияларына қатысуына мол мүмкіндіктер
береді.
ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІ3ІМІ:
1. Аникии А. В. Адам Смит. М.: Молодая гвардия, 1968.
2. Блауг М. Экономическая мысль в ретроспектяве. М.: "Дело Лтд 1994.
3. Жид. Ш. Рист. Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
4. Кондратьев Н. Д. Избр. соч., М.: Экономика. 1993.
5. РоббинсЛ. Предмет политической теории ТНЕSIS. Зима. 1993. Т.1, Вып. 1.
6. Самуэльсон П. Экономика. В 2-х т. М.: Алгон. 1992.
7. Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. М.:
Соцэкгиз. 1962.
8. Смпт А. Исследование о природе и причинах богатства народов. 1-2 кн.
Анталогия экономической классики. М.: Эконов. 1993. т. 1.
9. Шумпетер И. Теория экономического развития М.: Прогресс, 1982.
10. Липкпн А. В. Юность науки. М.: Полиздат, 1985.
11. Блат М. Экономическая мысль в ретроспективе. М.: "ДелоЛтд?1. 1994.
12. Дроздов В. В. Франсуа Кенэ. М.: Экономика, 1988.
13. Жид Ш., Рист Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
14. Кенэ Ф. Избранные экономические произведенмя. М.: Соцэкгиз, 1960.
15. Кондратьев Н. Д. Избр. соч. М.: Экономика, 1993.
16 Леонтьев В.В. Экономические эссе. Теории, исследования, факты политика.
М.. Политиздат. 1990.
17. Мигбура Е. М Введение в историю экономической мысли. От пророков до
профессоров. М.: Дело, Вит-пресс, 1996.
18. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд.Т. 20.
19. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 26, ч. 1.
21. Псттп В. Избранные работы: "Трактат о налогах и сборах": и - слово
мудрым": "Разное о деньгах" М.: "Ось - 89". 1997.
21. Петтн У. Трактат о налогах и сборах: Антология экономической классики.
М.: Эконов, 1993. т. 1.
22. Петти У. Экономические и статистические работы. М.: Соцэкгиз, 1940
Тарихта үш түрлі: ұлттық, дүниежүзілік және мемлекетаралық немесе аймақтық
валюта жүйесі қалыптасқан. Алғашқыда елдің ақша жүйесінің құрамдас бір
бөлігі ретінде ұлттық валюта жүйесі пайда болды.
Ұлттық валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайы өндірісті қалыптастыруға
және халықаралық төлем айналымын қамтамасыз етуге қажетті валюта
ресурстарын пайдаланатын экономикалық қатынастардың жиынтығы. Ұлттық валюта
жүйесі ұлттық валютаға негізделіп құрылады. Ұлттық валюта – елдің ақша
бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота, монета) және қолма-қол емес
формада (банктік шоттардағы ақша қалдығы) болады. Оның эмитенттері ұлттық
орталық банк және коммерциялық банктер. Ұлттық валюта жүйесінің элементтері
төмендегілер:
- ұлттық валюта;
- ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни
айырбасталудың екі түрлі болуы:
а) шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта (АҚШ доллар,
евро, жапон иенасы, ағылшын фунт стерлинг)
ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта (ресейлік рубль, т.б.)
б) айырбасталмайтын (тұйық) валюта;
- валюталық паритеттің бірдейлік ережесі – валюталардың алтын құрамына
байланысты өзара қатысы. Ақша өлшемінің алтын мазмұнына негізделген
ондағы алтын паритеті алынып тасталды.
Дүниежүзілік валюта жүесі деген халықаралық валюта қатынастарының
ұйымдастыру формасы, яғни ол – халықаралық несие-қаржы институттарымен
халықаралық шарт және мемлекеттік құқық нормасы кешендерін біріктіретін
жүйе. Бұл ереже-шарттардың негізгі міндеті – халықаралық сауда-саттық
процестерін жеңілдету, саудаға қатысушы фирмалардың іс-әрекеттерінің
тиімділігін камтамасыз ету. Жалпы валюта жүйесі халықаралық экономикалық
және сауда қатынастарын ұзақ мерзімге жоспарлауға мүмкіндік туғызуы қажет.
Басқа жағынан, оның мақсаты – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халықаралық валюталық құқықтың қалыптасуы және дамуы дүние жүзі
мемлекеттерінің экономикалық ынтымақтастығының кеңейюі мен тереңдеуіне
тікелей байланысты.
Халықаралық валюталық құқықтың маңызы мен мәні дүниежүзілік
шаруашылығының қатынастары мейлінше күрделеніп олардың ұйымдық-құқықтық
нысандары дамыған сайын арта түседі.
Халықаралық валюталық құқықтың түсінігі қарастырмасан бұрын осы
түсінік төңірегіндегі біраз мәселелерін анықтап алуға тура келеді. Бұл
арада айтарымыз, біріншіден Қазақстан Распубликасында валюталық
қатынастарды реттейтін құқықтың саласының және оның нормаларының жасап
қолданушы институттардың негізін қалыптасып бола қойған жоқ. Бірқатар
ғылымдар құқықтың бұл саласын халықаралық төлемдер мен не -сиелер құқығы
т.с.с деп жалғастыра береді.
Валюталық қатынастарға тартылған топтардың ерекшеліктері дүниежүзілік
және ұлттың деңгейлерде орнықтырылған қағидалар мен ережелер айқындалады.
Халықаралық валюта қатынастары субъектілерінің біріңғай еместігі
олардың арасында бір-біріне мүлде ұқсамайтын валюталық қатынастар жүйесін
туындатады. Ал мұның өзі аталған қатынастарды құқықты реттеу үшін
қолданылатын әдістермен мемлекет сондай-ақ валюта кредиттік ұйымдар
мемлекеттік банктер бір жағдайларда ұйымдастырушылық қызметтер атқаратын
болса, екінші бір жағдайда нақты валюталық қатыстардың тікелей қатысушылары
болып шығады.
Халықаралық валюта қатынастары өрісінің ерекшеліктеріне едәуір мен
беріп, онда жүріп жатқан норма шығармашылығына процесіне әсерін тигізетін
басқа субъектілердің де әрекетін қарастыруды ұмытпаған жөн. Бұл арада
әңгіме сол субъектілерінің өздерінің валюталық қатынастарға тікелей қатысуы
мәселесі төңірегіндегі болып отыр. Әңгіме халықаралық банктер мен қорлар
сиақты институционалдық құрылымды құру мен олардың атқаратын қызметін
реттеу жөнінде іс-шаруалар кешенін жасау шеңберінде әрбісе керек. Айталық
МВФ, МБРР алмақтық банктер мен даму қорлары сиақты құрылымдардың іс-қимыл
тәртібін құқықтық регламенттеу біріншіден халықаралық банктер мен қорлардың
заңдық мәртебесін анықтау,
құқықтық мүмкіндіктерінің көлемімен мазмұның анықтау, заңдық мәні мен
негізгі шарттарын пайымдау аталған институттар мен оларға мүше
мемлекеттердің міндеттеріне сәйкес өзара жауапкершіліктерің дәлел-деп
көрсету арқылы жүргізіледі.
Халықаралық валюта қатынастарына аталған банктер мен қорларды енгізу
олардың заңдық болмасы бар халықаралық құқық субъектілері екендігін
дәлелдейді. Сондықтан да белгілі бір жағдайларда банктер мен қорлар
халықарлық - құқықтық қатынастарға белсенді түрде қатысады. Мысалы өздері
орын тепкен елдері штаб пәтерлері жөнінде мүше емес елдермен
ынтымақтастықты ұйымдастыруды және оның принциптерін орнықтырудың шарттары
туралы, мүшелелері - мен бірлескен арнайы қорларды басқару жөнінде келісім
шарттар жасайды. Дегенмен халықаралық банктермен қорлар қатысатын құқықтық
қатынастардың көпшілігі азаматтық құқықтық қатынастар жиынтығы болып
келеді.
Валюталы сфераға мемлекеттердің халықаралық ұйымдардың, сондай-ақ
азаматтық-құқықтық және басқа да субъектілердің қатысуы сфераны құқықтық
регламенттейтін және сонымен қатар институционалдық механизмдері
ерекшеліктерін де айқын көрсететін субъектілер екендігінің дәлелі болып
табылады.
Халықаралық валюта қатынастары регламенттеудің бұл ерекшеліктеуді
аталған құқық қатынастары кешеннің құқықтың бір саласының шеңберіне
(мысалы, халықаралық бұқаралық немесе халықаралық жеке құқық, адамзаттық-
әкімшілік немесе қаржылық құқық сыймайтындығын көрсетеді.
Мемлекеттердің өзара валюталық (валюталық кредиттік) ынтымақтастығын
ұйымдастыру барысындағы іс-әрекеттерді басқа субъектілердің (Мысалы
банктердің) валюталық-құқықтық қатынастарына тікелей әсер етеді. Басқа
субъектілердің келісім шарты орындау деңгейі (дер кезінде орыңцай алмауы
немесе тіпті орныдамай қоюі) мемлекетаралық құқық қатынастары кері әсерін
тигізеді.
2.2 Қазақстан Республикасында валютаның жүйесі және валюталық операцияларды
жүргізу ережелері және реттеу органдары
Қазақстан ұлттық валюта жүйесі қазіргі кезде өзінің қалыптасу және
даму дәуірін бастан көшіріп отыр. Дегенімен оның негізгі тенденциялары мен
пішіні жеткілікті түрде анықталды деп айтуға болады. Біздің мемлекет
дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануға бағыт алып, 1992 жылдың 15
шілдесінде Халықаралық валюта қорына (МВФ) мүше болып кіреді.
Ұлттық валюта жүйесі дүниежүзілік валюта жүйесінің құрылымдық
принциптеріне сәйкес қалыптасты. Қазақстан Республикасының қазіргі
валюталық жүйесі мен оның негізгі элементтерін (белгілерін) мұқият
қарастырып көруге мүмкіндіктер жеткілікті деп есептейміз.
¥лттық валюта жүйесі дегеніміз ұлттық заңдармен немесе мемлекетаралық
келісім-шарттармен бекітілген валюталық қатынастарды ұйымдастыру мен реттеу
нысаны. Ұлттық, дүниежүзілік, халықаралық, аумақтық деп жіктелетін
валюталық жүйелерді мақсаты мен атқаратын рөліне сәйкес ажыратуға болады.
¥лттық валюта жүйесінің дүниежүзілік валюта арнаулы лицензиясы бар
тұлғаларға ғана беріледі.
ҚР-дағы ақша айналымы тауарлар айналымы процесін, қызмет көрсетулерді
және әртүрлі төлемдер үшін пайдаланылатын қолма-қол және қолма-қол емес
ақша қозғалысынан тұрады.
Жалған банкноттар мен монеталар жасаған адамдар заңмен құдаланады.
Халықаралық кредит қаражаттары айналымына келсек, бұл мәселеде
Қазақстан үйлестірген халықаралық нормаларды соның ішінде Женева
конвенциясын басшылыққа алады.
ҚР-дағы банктер мен есептеу орталығындағы құжаттар айналымы ¥лттық
банктің "Бұрынғы одақтас республикалар банктері арасындағы есептеулерді
ұйымдастыру туралы" ережелеріне сәйкес атқарылалады.
Қазақстанның валюталық жүйесінің тағы бір элементі халықаралық валюта
өтімділігін реттеу болып табылады.
Халықаралық валюта өтімділігі дегеніміз-елдің халықаралық
міндеттемелерін кредиторға ұнамды төлем қаражаттары арқылы дер кезінде
төлеу мүмкіндігі. Халықаралық валюта өтімділігі қысқаша айтқанда елдің
төлем қабілетінің көрсеткіші.
Қазақстан Республикасы банк жүйесін бұдан былайғы реформалау Ұлттық
Банктің бағдарламасына сәйкес валюталық рыноктың банк аралық рыногын
тереңдету, форвардтық валюта келісімдерін кеңейту мен валюта рыногын
хеджирлеу аспаптарын дамыту бағытында өрістемек. Мұның өзі шетелдік
инвесторлардың мүддесін қорғау және олар үшін қолайлы ахуал орнықтыру
ісінде маңызды қадам болары даусыз.
Қолма-қол шетел валютасы саудаланатын ішкі рыноктың даму банктен тыс
айырбастау пунктерінің әрекетіне бақылауды күшейту бағытында жүргізіледі.
¥лттық Банктің интервенциялары валюта бағамының қысқа мерзімді
шайқалуларын тоқтатумен шектеліп ақша базасының негізгі параметрлерін
сақтау кажеттіліктері шеңберінен шықпайтын жүйесімен байланысы сыртқы
экономикалық әрекеттерге қызмен көрсетуші ұлттық банктер арқылы жүзеге
асады.
¥лттық және дүниежүзілік валюталық жүйелердің өзара байланысы олардың
ұқсастығын емес, керісінше ерекшеліктерінің айғаған паш етеді. Олардың
мақсаты, қызмет ету жағдайлары мен реттелуі жекелеген елдер экономикасы мен
дүниежүзілік шаруашылыққа әсері әртүрлі деңгейлі екендігін күнделікті
практика көрсетіп отыр.
Ақша қаражаттарын шығару олардың айналымын ұйымдастыру және
айналымына шек қою тек қана Ұлттық банктің шешімімен жүзеге асады.
Банкноттар мен монеталардың қажетті санын анықтаушы оларды өндіруді
қамтамасыз етуші және сақтаушы да ¥лттық банк болып табылады.
Теңгенің баға маштабы ҚР-да орнықтырылмаған және дүниежүзілік
тәжірибеге сәйкес теңгенің алтын құрамы белгіленбеген. 1976 жылы
Халықаралық валюта қорының Кингстондағы (Ямайка) кезекті кеңесінде валюта
жүйесінің жаңа негіздері қаланғаны белгілі. Аталғаны кеңістің шешімдеріне
сәйкес алтынының құн өлшемі ретіндегі және валюта бағам-дарын анақтаушы
қызметі жойылды сөйтіп бұдан былай алтын бағасы еркін анықталытын кәдуілгі
тауарға айналды.
Қазақстан Республикасының ¥лттық банкі бұқаралық ақпарат құралдарында
теңгенің алтын-валюта резервтерімен қамтамасыз етілуі туралы оқтың-оқтың
жариялап тұрады. Бұл хабарламалардың сыртқы эконо-микалық қатнастардағы
маңызы жоғары, ал ішкі айналымдағы ақша бірлігі көрсетілген құнына сәйкес
қабылдау барлық тұлғалар үшін міндетті болып табылады Қазақстан
Республикасындағы бірден-бір төлем құралы қазақстандық теңге. Қазақстан
аумағындағы жәке және заңды тұлғалардың ішкі есептеулер үшін теңгеден басқа
төлам құралдарын пайдалануға құқықтары жоқ. Ондай құқық ¥лттық банктің
арнаулы лицензиясы бар тұлғаларға ғана беріледі.
ҚР-дағы ақша айналымы тауарлар айналымы процесін, қызмет көрсетулерді
және әртүрлі төлемдер үшін пайдаланылатын қолма-қол және қолма-қол емес
ақша қозғалысынан тұрады.
Жалған банкноттар мен монеталар жасаған адамдар заңмен құдаланады.
Халықаралық кредит қаражаттары айналымына келсек, бұл мәселеде
Қазақстан үйлестірген халықаралық нормаларды соның ішінде Женева
конвенциясын басшылыққа алады.
ҚР-дағы банктер мен есептеу орталығындағы құжаттар айналымы ¥лттық
банктің "Бұрынғы одақтас республикалар банктері арасындағы есептеулерді
ұйымдастыру туралы" ережелеріне сәйкес атқарылалады.
Қазақстанның валюталық жүйесінің тағы бір элементі халықаралық валюта
өтімділігін реттеу болып табылады.
Халықаралық валюта өтімділігі дегеніміз-елдің халықаралық
міңцеттемелерін кредиторға ұнамды төлем қаражаттары арқылы дер кезінде
төлеу мүмкіндігі. Халықаралық валюта өтімділігі қысқаша айтқанда елдің
төлем қабілетінің көрсеткіші.
Қазақстан Республикасы банк жүйесін бұдан былайғы реформалау. ¥лттық
Банктің бағдарламасына сәйкес валюталық рыноктың банкаралық рыногын
тереңдету форвардтық валюта келісімдерін кеңейту мен валюта рыногын
хеджирлеу аспаптарын дамыту бағытында өрістемек. Мұның өзі шетелдік
инвесторлардың мүддесін қорғау және олар үшін қолайлы ахуал орнықтыру
ісінде маңызды қадам болары даусыз.
Қолма-қол шетел валютасы саудаланатын ішкі рыноктың даму банктен тыс
айырбастау пунктерінің әрекетіне бақылауды күшейту бағытында жүргізіледі.
Ұлттық Банктің интервенциялары валюта бағамының қысқа мерзімді
шайқалуларын тоқтатумен шектеліп ақша базасының негізгі параметрлерін
сақтау кажеттіліктері шеңберінен шықпайтын болады.Сонымен қатар, айырбас
бағамына қатысты саясат бәсекелікті арттыру бағытында экспортты мейлінше
дамыту және елдің импортты алмастыратын салаларын ынталандыру мақсатында
өрбиді.
¥лттық банк өзінің негізгі сатып алушы рөлін сақтап қалдыдек ғана
бурын Қаржы министірлігі төлеген 20 проценттік қосылған құнға салық ұлттық
банктың шығындарына жатқызылды. Мұның өзі, әрине, ¥лттық банктың ішкі
рыноктағы әрекеттеріне бірқатар кедергі жасайтыны да рас еді.
¥лттық банктің лицензиялары Халықтық банкке, Туран әлем банкіне,
Казкаммерцбанкіне, Центркредит банкіне берілген. Лицензия алуға дәмесі бар
бірқатар коммерциялық банктердің өтініші қарастырылуы үстінде.
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу тәртібін
2001 жылғы 21 сәуірдегі ҚР ¥лттық Банкі бекіткен "Қазақстан Республикасында
валюта операцияларын жүргізу ережесі" реттейді.
Қазақстан Республика аумағында резиденттер мен резидент еместер
жүргізетін валюта операцияларды Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктік
нормативті-құқықтық актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда уәкілетті
банктер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
уәкілетті ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Резиденттер мен резидент еместер
уәкілетті банктердегі банктік есепшоттық ¥лттық Банктің нормативті-құқықтық
актілерінде көзделген тәртіппен ашады, жүргізеді және жабады. Резидент және
резидент емес валюта операцияларын жүзеге асы-рылған кезде, уәкілетті
банкке Қазақстан Республикасынның валюта заңнамасына сәйкес ұсынылатын
талап етілген құжаттарды беруге міндетті. Осы ережеде және ¥лттық Банктің
басқа да нормативтік-құқықтық актілерінде көзддалген жағдайларды қоспағанда
резидент және резидент емес мұндай құжаттарды бермесе, уәкілетті банк
олардың төлемдерін немесе ақша аударымын жүзеге асыруға құқылы емес.
Резидент ¥лттық Банктің лицензиясын және тіркеу куәлігінің болуы
талап етілетін валюта операциялар бойынша төлем жасаған немесе ақша
аударған кезде, резидент уәкілетті банкке осындай лицензиясының және тіркеу
куәлігінің тұпнұсқалары мен натариат куәландырған көшірмелерін ұсынуға
міндетті.Берілген құжаттар тексерілгеннен кейін олардың көшірмелері
уәкілетті банкте қалады.ал тұпнұсқалары резидентке қайтарылады.
Резиденттер арасында операциялар бойынша барлық төлемдермен ақша
аударымдары валюта операциялары валюта операцияларын жүргізу Ережесінде,
¥лттық Банктің басқа да нормативті-құқықтық актілерінде салық және кеден
заңнамасында көзделген жағдайларды қоспағанда. Қазақстан Республикасында
ұлттық валютасымен ғана жүргізілуі тиіс. Уәкілетті банктер резиденттерінің
және резидент еместердің валюталық операцияларды жүргізу жөнінде банктік
қызметке арқылы траптардың келісуі арқылы ұлттық валютамен немесе шетел
валютасымен алады. Резиденттер арасында жасалған шарттар бойынша, оның
ішінде банктік қызмет көрсету көзделген шарттар бойынша тұрақсыздық
ойынпұлдары (өсімпұлдары) ұлттық валютамен төленеді.
Төлем карточкаларын пайдалана отырып,валюта операцияларын жүргізу
тәртібі осындай қатнастарды реттейтін Ұлттық Банктің нормативтік-құқықтық
актілерінде белгіленеді.
Валюталық реттеу қызметін жүзеге асыратыннегізгі орган - Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі.Оның өзіндік.дара құқықтық дәрежесі бар және
валюталық мәселелерді шешетін,сондай-ақ нормативтік актілерді талап
жасайтын орган болуымен қатар, өзінің валюталық операцияларын жүзеге
асырылатын жанама ретеу органы екендігімен органы екендігімен де
анықталады.
Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігі біртұтас мемлекеттік
саясатын үйлестірілетін және бақылайтын үйлестіретін және бақылайтын басты
атқарушы орган.
Министірлік өзінің қызметін атқаруда ҚР-сы конституциясы мен заңдарын
Президент Жарлықтарын басшылыққа алады.
ҚР-сы ¥лттық банкі өз әрекеттерінде ҚР-сы Конституциясын Президкнттің
заң күші бар "ҚР-дағы банктер және банк қызметі туралы "1995 жылдың 31
тамызындағы және Президенттің заң күші бар "Қазақстан Республикасы Ұлттық
банкі туралы" 1995 жылдың 30 наурызындағы және 1997 жылдың 11 маусымда
қабылданған Қазақстан Республикасының "ҚР-ның банктік қызметтері жөніндегі
кейбір заң актілеріне өзгертулер мен қосымшалар кіргізу туралы" Заңын
басшылыққа алады.
¥лттық банк өз міндеттеріне сәйкес барлық банктердің орындауы
міндетті нормативтік-құқықтық актілер шығарады. ¥лттық банктің негізгі
міндетіне ҚР-сы ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз
ету ісі жатады.
Валюталық реттеу саласында ¥лттық банк шетелдік валюталар мен құнды
қағаздың ҚР-дағы айналым өрісі мен тәртібін белгілейді, сондай-ақ
резиденттер мен резидент еместердің валюталық операцияларын жүргізудің
ережелерін бекітеді.
¥лттық банк валюталық құндылықтарды алып кету тәртібі мен нормаларын
орнықтырады, сондай-ақ қолма-қол ұлттық валютаны әкелу мен әкетуді және
ұлттық валютадағы төлем құралдарының қозғалысын қадағалайды.
¥лттық банк банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүргізуші басқа
банктер мен ұйымдарға лицензия беру тәртібін бекітіп,оны беруді
ұйымдастырады. Валюталық заңцарды бұзғаны үшін банктерден берілген
лицензияларды қайта шақырып алады.
¥лттық банк халықаралық есеп айырысуларды ұйымдастырады, шетелдермен
валюта-қаржылық және кредит-есептесу қатынастарын жетілдіреді шетелден
кредиттер келтіру мәселесінің шешімін ұсынады т.с.с.
¥лттық банктің маңызды қызметтерінің бірі - ұлттық валюта бағамын
шетелдік валютаға қатысты реттеу қызметі.
¥лттық банктің алтын-валюта резервтері қазақстандық теңгенің
тұрақтылығының қамтамасыз етуі тиіс. 2003 жылдың қараша айында Қазақстанның
ұлттық валюта енгізгеннен он бес жыл толды. Бұл жылдар егеменді
Қазақстандық Ұлттық банкінің орталық банкі ретенде қалыптасу және даму
жылдары болады.Оның мәні айтарлықтай өзгереді. ¥лттық банк Үкіметтен және
Парламенттен тәуелсіз негізгі реттеуші бақылаушы органның міндетін күшейте
түсті.
¥лттық банк Қазақстан Республикасының Президентіне есеп
береді.Қазақстан ¥лттық банкінің жоғары басқару органы- басқарма, оның
құрамына төраға мен оның орынбасарларынан басқа Қазақстан Республикасы
Президентінің және Үкіметінің өкілдеріне кіреді.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі екі деңгейден тұрады. ¥лттық
банк банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейі болып табылады. Банк жүйесінің
екінші деңгейіне негізінен комерциялық банктер жатады.
1993-94 жылдары инфляцияның жоғары деңгейде болған кезінде ¥лттық
банк еркін айырбас бағамы режимін ұстанып және реттеу құралдарын жетілдіре
отырып.қатаң ақша-кредит саясатын жүргізді. Осындай ақша-кредит және валюта
саясаты ¥лттық банктің инфляция қарқынын және теңгенің құнсыздану қарқының
төмендетіп оң нәтижелерге жетуіне мүмкіндік береді.
ҚР-сының жеткілікті әкімшілік-аумақтық әкілетті және атқарушы
органдарына арнайы экономикалық аумақтардың әкімшіліктеріне,сондай-ақ басқа
да мемлекеттік органдарға қандай бір нысанда болмасын шеттен зайымдар
келтіруге тыйым салынған.
Мемлекеттік кредиттер қайтарымды және мақсатты негізде жүзеге
асырылады. Кредиттік қаржылардың мақсатты тексереді.
Мемлекеттік емес зайымдарды ҚР-сының резиденттері белгіленген
шектеулер шенгінде дербес және қажетті көлемде алып пайдалана береді.
Мемлекеттік емес сыртқы зайымдар ҚР-сының мемлекеттік кепілдігімен де
келтірілуіне мүмкіндіктер бар.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік кепілдіктері тиісті қаржылық
жылға республикалық бюджет құрамында бекітілген лимит шегінде беріледі.
ҚР-сының мемлекеттік кепілдіктері Үкіметтің жыл сайын бекітетін
экономиканың басым секторлары тізбесіне сәйкес қарастырылып береді.
Кепілдік беру туралы келісім-шарт тараптар қол қойған күннен бастап өз
күшіне кіреді. Қазақстан Республикасының мемлекеттік кепілдіктерінің
барлығы да тіркеуден өтуі қажет.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, халықаралық валюталар қатынастар - ұлттық
шаруашылықтарының қызметкерлерінің нәтижесінен өзара қызмет ететін және
әлемдік шаруашылықтағы валюталардың қызмет етуі барысында қалыптасқан
қоғамдық қатынастар жиынтығын білдіреді.
Халықаралық валюта қатынастары шаруашылық байланыстарының
интернационалдануы негізінде бірте-бірте белгілі бір формаларды иемдене
бастады. Нәтижесінде валюталық жүйе қалыптасты.
Валюталық жүйе дегеніміз - ұлттық заңдылықтармен немесе мемлекет
аралық келісім шарттарымен бекітілетін валюталық қатынастарды ұйымдастыру
және реттеу формасын білдіреді.
Валюталық жүйелер 3 түрге бөлінеді:
1. ¥лттық валюталық жүйе;
2. Дүниежүзілік валюталық жүйе;
3. Аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық жүйе
Валюталық рыноктарда валюталық операциялады жүргізуге халықаралық
сауда мен оған байланысты көрсетілген қызметтер және халықаралық капиталдар
мен несиелер қозғалысы негіз болып табылады.
Валюталық бағам дегеніміз - бұл бір елдің ақша бірлігінің басқа бір
елдің ақша бірліктеріне бейнеленген бағасы. Әрбір елдің ұлттық валюталарын
салыстыру оларды өндіріс және айырбас процесінде пайда болатын объективті
құндық қатнастарына негізделеді. Валюталық бағамы валюталарға сұраныс пен
ұсынысқа ықпал етуші көптеген факторларға байланысты өзгереді.
Тауарлармен, қызметтермен саудаласқанда, капиталдар мен несиелердің
қозғалысы кезінде, дүниежүзілік және ұлттық рыноктардың бағаларын сонымен
бірге әр алуан елдердің ұлттық немесе шетелдік валюталарға шаққандағы
құндық көрсеткіштерді салыстырған құндық көрсеткіштерді салыстырған уақытта
валюталық бағам аса қажет.
¥лттық валюта жүйесі дүниежүзілік валюта жүйесінің құрылымдық
принциптеріне сәйкес қалыптасты. Ұлттық валюта жүйесінің негізін осы
мемлекеттің заңымен бекітілген ақша бірлігі құрайды. Қазақстанның ұлттық
валютасы Елтаңбасының 1993 жылға 12 қарашасындағы "Қазақстан ұлттық
валютасын енгізу туралы" жарлығы негізінде 1993 жылдың 15 қарашасынан
бастап айналымға теңге еңгізілді.
Қазақстан дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның
халықаралық валюта-қаржы және несие қатнастарына белсенді түрде қатысуын
талап етеді. Еліміздің бүгінгі таңдағы негізгі валюталық саясаты теңге
құнының тұрақтылығын орнықтыру және оны еркін ауысатын валюталарға
айырбастауды мейлінше ырықтандыру.
Қазақстан 1992 жылдың шілдесінде Халықаралық валюта қорға мүше болып
кіргеннен бастап өзінің валюта қатынастарын "Ямайка" валюта жүйесінің
құрылымдық қағидалармен қордың жарғысына сәйкес қалыптастыруда. Валюта
қатынастарын ұйымдастырушы үшін 1993 жылдың 14 сәуірінде "Валюта реттеу
туралы" ҚР-ның алғашқы заңы қабылданды. Ол кезде Қазақстан Кеңес
экономикасы аймағында болғандықтан шетелдермен жеке валюталық байланыстар
жоқтың қасында болатын. Қабылданған заң бойынша валютаны ырқына жіберу
деңгейіне сәйкес келіп кейбір жағдайларда байланысты дамып келе жатқан
валюта қатынастарына тіпті қарама - қайшы сипатта болды. 1996 жылы 24
желтоқсанда Қазақстанда "Валюталық реттеу туралы" жаңадан заң қабылданды.
Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануына
ұмтылыстарына қарыз капиталының дүниежүзілік рыногына шығуына, портфелдік
және тікелей инвестициялар операцияларына қатысуына мол мүмкіндіктер
береді.
ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІ3ІМІ:
1. Аникии А. В. Адам Смит. М.: Молодая гвардия, 1968.
2. Блауг М. Экономическая мысль в ретроспектяве. М.: "Дело Лтд 1994.
3. Жид. Ш. Рист. Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
4. Кондратьев Н. Д. Избр. соч., М.: Экономика. 1993.
5. РоббинсЛ. Предмет политической теории ТНЕSIS. Зима. 1993. Т.1, Вып. 1.
6. Самуэльсон П. Экономика. В 2-х т. М.: Алгон. 1992.
7. Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. М.:
Соцэкгиз. 1962.
8. Смпт А. Исследование о природе и причинах богатства народов. 1-2 кн.
Анталогия экономической классики. М.: Эконов. 1993. т. 1.
9. Шумпетер И. Теория экономического развития М.: Прогресс, 1982.
10. Липкпн А. В. Юность науки. М.: Полиздат, 1985.
11. Блат М. Экономическая мысль в ретроспективе. М.: "ДелоЛтд?1. 1994.
12. Дроздов В. В. Франсуа Кенэ. М.: Экономика, 1988.
13. Жид Ш., Рист Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
14. Кенэ Ф. Избранные экономические произведенмя. М.: Соцэкгиз, 1960.
15. Кондратьев Н. Д. Избр. соч. М.: Экономика, 1993.
16 Леонтьев В.В. Экономические эссе. Теории, исследования, факты политика.
М.. Политиздат. 1990.
17. Мигбура Е. М Введение в историю экономической мысли. От пророков до
профессоров. М.: Дело, Вит-пресс, 1996.
18. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд.Т. 20.
19. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 26, ч. 1.
21. Псттп В. Избранные работы: "Трактат о налогах и сборах": и - слово
мудрым": "Разное о деньгах" М.: "Ось - 89". 1997.
21. Петтн У. Трактат о налогах и сборах: Антология экономической классики.
М.: Эконов, 1993. т. 1.
22. Петти У. Экономические и статистические работы. М.: Соцэкгиз, 1940
Тарихта үш түрлі: ұлттық, дүниежүзілік және мемлекетаралық немесе аймақтық
валюта жүйесі қалыптасқан. Алғашқыда елдің ақша жүйесінің құрамдас бір
бөлігі ретінде ұлттық валюта жүйесі пайда болды.
Ұлттық валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайы өндірісті қалыптастыруға
және халықаралық төлем айналымын қамтамасыз етуге қажетті валюта
ресурстарын пайдаланатын экономикалық қатынастардың жиынтығы. Ұлттық валюта
жүйесі ұлттық валютаға негізделіп құрылады. Ұлттық валюта – елдің ақша
бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота, монета) және қолма-қол емес
формада (банктік шоттардағы ақша қалдығы) болады. Оның эмитенттері ұлттық
орталық банк және коммерциялық банктер. Ұлттық валюта жүйесінің элементтері
төмендегілер:
- ұлттық валюта;
- ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни
айырбасталудың екі түрлі болуы:
а) шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта (АҚШ доллар,
евро, жапон иенасы, ағылшын фунт стерлинг)
ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта (ресейлік рубль, т.б.)
б) айырбасталмайтын (тұйық) валюта;
- валюталық паритеттің бірдейлік ережесі – валюталардың алтын құрамына
байланысты өзара қатысы. Ақша өлшемінің алтын мазмұнына негізделген
ондағы алтын паритеті алынып тасталды.
Дүниежүзілік валюта жүесі деген халықаралық валюта қатынастарының
ұйымдастыру формасы, яғни ол – халықаралық несие-қаржы институттарымен
халықаралық шарт және мемлекеттік құқық нормасы кешендерін біріктіретін
жүйе. Бұл ереже-шарттардың негізгі міндеті – халықаралық сауда-саттық
процестерін жеңілдету, саудаға қатысушы фирмалардың іс-әрекеттерінің
тиімділігін камтамасыз ету. Жалпы валюта жүйесі халықаралық экономикалық
және сауда қатынастарын ұзақ мерзімге жоспарлауға мүмкіндік туғызуы қажет.
Басқа жағынан, оның мақсаты – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz