Махмул Теймур шығармаларындағы мысырлықтардың образын ашу

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кiрiспе . . . 3-6

Б ө лiм I. Махмуд Теймур және шығармашылығы . . . 7-35

I. 1 Жазушының балалық және жастық шағы . . . 7-9

I. 2 Жазушы шығармаларындағы шумақтары мен шынайы әңгiмелер . . . 10-18

I. 3 Новелла шебері . . . 19-35

Б ө лiм II Махмуд Теймур шығармашылығындағы негiзгi қағидалары . . . 36-48

II. 1 Ақиқатты iздеу . . . 36-39

II. 2 Адам баласының тағдырына ой жүгiрту . . . 40-46

II. 3 Жаңа заман табалдырығында . . . 47-48

Қорытынды . . . 49-50

Қолданылған әдебиеттер . . . 51-53

Кіріспе

Араб елінің ұлттық мақтанышы танылатын ғажайып жазушаларының арасында Махмуд Теймурдың алатын орны зор. Махмуд Теймур жаңа араб әдебиетінің негізін қалаушы жазушылардың бірі. Оның творчествадағы ауыр жолы мысыр халқының ұлт-азаттық күресі және қиын қыстау кезеңімен сәйкес келеді.

Махмуд Теймур өз шығармаларында қоғамда болып жатқан ащы шындықты көрсете отырып, сол замандардағы арабтар арасындағы орын алып отырған әдет - ғұрып заңдылықтарының қатыкездігін, адам теңсіздігін айта кетіп, араб қоғамының алғары ілгерлеуіне зор үлесін қосты. Махмуд Теймур көп еңбегі сіңген саланың бірі - ағартушылық саласы еді. Ол бұл жолда да аянбай еңбек етті. Адамдар жүрегінде қайырымдылық, адамгершілік, еңбекқорлық сынды сезімдерді орнатқысы келді.

Қараңғы бөлмеде есік таппай қиналып жүрген қараң араб халқы үшін бір май шырақ жағып, есікке баратын түзу жолды көрсеткісі келді. Махмуд Теймур қолға алған, жаршысы болып шыққан тақырыптардың бірі өзі өмір сүрген Мысыр елінің қоғамы мен халқының сол кездегі өмірі және әл ауқаты, адамдар арасындағы қатыгездік және қараңғылық сынды кемшіліктер еді. Ол мысырлықтар образы теңсіздігі үшін күресін өз шығармаларында айқын білдіреді.

Әлем әдебиетіндегі өзекті тақырыптардың бірі - белгілі бір халықтың образы, оның жан дүниесін, жан - жақты ашу, одан жалпы адамзаттық құндылықтарды бағалау болып табылса, араб әдебиетіндегі Махмуд Теймурдың шығармаларында да осы мәселені көтеріп, ұлттық менталитетімен ерекшеленетіні сөзсіз.

Махмуд Теймурдың «Жарымес Шейх Сеид» әңгімесін мысалға ала кетсек, ондағы бас кейіпкер жарымес шейх бейнесі діни - философиялық сондай - ақ психологиялық тұрғыдан талданып, әр ұлттың өкілі өзінің этникалық менталитетіне, ұлттық таным түсінігіне, оның дүниемен біте қайнасып, өзара іштей жіпсіз байланыста екенін дәлелдей түседі.

Қаншама әдебиет өкілдері әр кезеңдерде тәуелділік ұғымынан арылуға тырысып, осы тақырыпқа өлмес шығармалар жазып, бүкіл қаламгерлік ғұмырын арнады. Халықты жеке адамның тағдырын құрбандықа шалудан тазартып, арылту үшін үлкен шығармашылық мектептерден өтіп, халықтың санасын оятуға еңбек етті. Бақытты ұрпақ тәрбиелеудің жолын көрсетуді мақсат етті. Махмуд Теймурдың айтпағы да осы мәселелермен тығыз байланысты еді. Өйткені жарымес шейх тағдырының тасталқан болып бақытынан айырылуы, ең алдымен араб халқының ұлттық дүниетанымымен, діни - философиялық көзқарастарынан бастау алып жатқанын аңғару қиын емес еді.

Шейх Сеид сынды араб қоғамындағы әдет - ғұрып қағидалалары мен қоғам қатыгездігінің құрбаны болып отырған қаншама мың адамның тағдырын көрсете отырып, қара халықтың көзін ашу Махмуд Теймурдың «Жарымес Шейх Сеид» шығармасының басты мақсаты еді.

Біздің талдап отырғанымыз мысырлықтар образы яғни бұл миллиондаған адамның обрызы. Махмуд Теймур өз шығармаларында басты кейіпкер ретінде алып отырған образдар қоғаммен және қоғамдық оймен арпалысып өз бақытына жетіп жетпеуін айта отырып, басқа да мысырлықтардың қатыгез қоғам мен әдет - ғұрып үкімдерімен жалғыз күресіп, бақытқа жету жолын іздеген мақсаттарының аяғының неге алып баратынын көрсету біздің мақсатымыз еді.

Диплом жұмысымыздың зерттеу өзектiлiгi:

Шығыста атақты жазушылар, ақындар, ойшылдар өте көп болған, солардың бiреуi Махмуд Теймур болатын. Жалпы әдебиетте Теймурдың өзiне өзектi етiп алған шығармашылық жолы шағын әңгiмелер мен новеллалар едi.

Теймур шағын әңгiмелерге жан-тәнiмен кiрiскенi соншалықты, оны шағын әңгiмелері атасы деп те атап кеттi. Ол осы шағын әңгiмелерi арқылы арап елдерiндегi күнделiктi болып жатқан әр түрлі драммалық немесе комедиялық тақырыптарда халықтың шынайы келбетiн баяндайтын. Новеллалары арқылы ол окырман санасын мәдениетке, тербие мен тәртiпке баулайтын. Ол Мысыр елiнiң әдебиетiн дамыту мақсатында жене оны бүкiл әлемге паш ету үшiн көп тер төктi.

Теймур шағын әңгiме мен новеллалардан да басқа сол кездегi өзектi тiл мәселесiне көп көңiл бөлетiн. Жазушы өзiнiң еңбектерiн арап әдеби және көше тiлдерiнде жазатын. Оның ойынша екi тiлдiң де маңыздылығы Мысыр халқы үшiн үлкен едi. Арап әдеби тiлi, тiлдiң негiзi және құран тiлi одан бiз бас тартпауымыз керек, ал көше тiлi «аммия» болса ол бiздiң Мысыр халқының салт-дәстүрiне кiредi. Бiрақ жазушының күнделiктi колданатын тiлi аммия едi.

Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсат арап әдебиетiмен тереңірек танысып, ондағы жазушылардың пiкрiн бiлу, сонымен қатар арап әдебиетiн жақсы меңгерiп, басқаларға үйрету.

Диплом жұмысы барысында біздің басқа да көздеген мақсаттарымыз :

Махмул Теймур шығармаларындағы мысырлықтардың образын ашу;
Жазушының көздеген мақсатын ашу;
Жазушының өз дегеніне жетіп, жетпегендігін ашу;

Диплом жұмысымыздың осы мақсаттарды ашу барысындағы міндеттер ;

Махмуд Теймур шығармаларына талдау жасау;
Махмуд Теймурдың шығармаларында кездескен мысырлықтардың өмірін талқылау арқылы оның образын көрсету;
Араб қоғамына және әдет - ғұрпына терең үңіле, дұрыс - бұрысын көрсету;

Диплом жұмысының зерттеу әдiстерi:

Диплом жұмысы барысында сипаттамалық, салыстырмалық талдау әдiстерi колданылды

Деректер мен әдебиеттер

Бұл бітіру жұмысын жазу барысында, мен А. Долинина, Э. А. Али-Заде, Крачковский И. Ю. сынды жазушыларының Махмуд Теймур және оның шығармашылығы жайында, өмірі жайында әртүрлі тілінде әрқалай жылдары шыққан еңбектері қолданылдық. Бұл еңбектерден өте керекті материалдарға қол жеткіздік.

Сондай - ақ Махмуд Теймур жайлы ақпар беру үшін интернет желісіндегі бірнеше сайттарды қолдандық.

Мысырдың әдет - ғұрпы, дәстүрлі шаралары, араб ескі әдеті бойынша мысырлықтардың қоғамдағы рөлін айқындау үшін Мәскеу қаласында 1984 жылы «прогресс» баспаханасында жарық көрген «Араб инциклопедиясы» және Мәскеу қаласындағы «ғылым» баспаханасында жарық көрген «Шығыс халықтарының күнтізбелік әдет - ғұрыптары мен дәстүрлі шаралары » атты еңбектерін қолдандым. Бұл еңбекте бүкіл бір жыл бойы араб халқының мерекелік шаралары көрсетіліп оған Мысырдың әр аймағында қалай дайындалатындығы жайлы сөз етілген.

Ал мысырлықтардың образын жазу үшін Мәскеу қаласында 1974 жылы шыққан Махмуд Теймур орыс тіліне тәржімаланған «таңдамалы», «шығармалар жинағы», «повесттер мен әңгімелері» жинақтары қолданылды.

Құрылымы

Бітіру жұмысымыз кіріспеден, екі тараудан және қорытындыдан тұрады.

Кіріспеде зерттеу жұмыстың тақырыбының өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеттері айқындалып және пайдаланылған әдебиет жөнінде мәлімет көрсетілген.

Диплом жұмысымыздың негізгі бөлімінің алғашқы тарауы «Махмуд Теймур және оның шығармашылығы» деп аталып, бұл тараудың бірінші бөлігінде Махмуд Теймурдың балалық шағы мен жастық шағы, шығармашылыққа деген алғашқы қадамдары, қоғамға еткен еңбектері жайлы сөз еттік. Екінші бөлігінде Махмуд Теймур шығармашылығында көбінен кездесетін өлең шумақтары мен шынайы әңгімелерге ой жүгірттік. Ол шығармаларында өзі жүгіріп-ойнап өскен Каир қаласының көшелерінде балалық шақтан бері көріп келе жатқан оқиғаларды сөз ете отырып, мысырлықтардың шынайы образын көрсеткісі келгені жайлы жазған шығармаларына талдау жасадық.

Екінші тарау «Махмуд Теймур шығармашылығындағы негiзгi қағидалары» деп аталады. Бұл тарау «Ақиқатты iздеу», «Адам баласының тағдырына ой жүгiрту», «Жаңа заман табалдырығында», делінген үш бөліктен тұрады.

Алғашқы бөлікте Махмуд Теймурдың шығармаларында кездесетін мысырлықтардың өз арасындағы қатыгездік пен қиянатқа себепкер іздейміз. Жазушы да бұл мәселелерді өз шығармаларында көтеріп, мысырлықтардың көзін ашқысы келді. Халықты ақиқатқа жетелегісі келгені жайлы және ақиқатқа барар бұлақтың бастауы болғысы келетін жайлы екінші бөлімнің алғашқы бөлігінде нақтырақ сөз еттік.

« Адам баласының тағдырына ой жүгiрту» деп аталатын екінші бөлімде жазушының замандас мысырлықтары жайлы олардың талқыға түскен тағдырлары жайлы жазған шығармаларына көз жүгіртіп, олардың бақытсыз өмірлеріне себепкер іздейміз. Адам баласының тағдыры біреудің ермек қылар ойыншығы емес екені жайлы ащы шындықты айтқан жазушының осы қағидасы туралы жаздық.

Үшінші бөлікті « Жаңа заман табалдырығында» деп арнайы бөлек жаздық. Жазушының шығармашылық жолы сол кездегі Мысырда болып жатқан ұлт-азаттық күреспен сәйкес келетіні жайлы жоғарыда сөз еткендей бұл бөлікте Махмуд Теймурдың өз қаламын қару етіп азаттық жолында ағылшын бодауынан босануға ат салысқаны жайлы сөз еттік. Сондай-ақ жазушының болашақтан зор үміт еткені туралы жаздық.

Қорытынды бөлімінде жұмысымыздың қорытындысын жасап, қол жеткізген ой - түйінімізді келтірдік.

Б ө лiм I. Махмуд Теймур және шығармашылығы

I. 1 Жазушының балалық және жастық шағы.

Махмуд Теймурға әдебиет сүйген, әдебиетпен өмiр сүрген отбасында дүниеге келу нәсiп етiлдi. Олардың қанында кiтәпқа деген махаббат, бiлiмге деген құштарлық дәстүрге айналып, ұрпактан- ұрпаққа берiлiп жатты. Махмуд Теймурдың туған атасы - Исмаил Теймур мәдениет адамы едi.
Атасының жеке үй кiтәпханасында көптеген шығыстың классикалық әдебиеттерiмен, көптеген тамаша қолжазбаларға бай едi.
Исмаил Теймурдың әдебиетпен терең танысуы, әдебиетке жан - тәнiн салуы, кызығып оқуы, оның балаларына да әсер етпей коймады. Оның қыздарының бiрi Айша Теймур (1840-1902) атақты ақын болды. Ол түрiк, араб, парсы, тiлдерiн жетiк меңгерiп, осы тiлдерде көптеген өлеңдер жазды. Айша Теймур өте мәшһүр болды. Исмаилдың баласы Ахмед Теймур (1871-1930) . Ол көбіне араб мәдениетiн, әдебиетiн меңгерген белгiлi тiлшi. Ол Араб тiлiнiң бай тiл екендiгiн жазды, көне Мысыр ескерткiштерi туралы, сонымен қатар Мысыр тарихы туралы көптеген қолжазба еңбектерiн қалдырды. Ахмед Теймурдың жұбайы ерте дүние салғандыктан, ол өзiнiң (кiшкентай) сәби балаларымен калды. Оның үш баласы болды: Бiрiншi баласы Исмаил (1891-1942) жылдар арасында өмiр сүрген Махмуд Теймурдың үлкен ағасы. Екiншi баласы Мухаммед (1892-1971) жылдар аралығында өмiр сүрген Махмуд Теймурдың екiншi ағасы. Үшiншi баласы Махмуд 1894 жылдың 16-шы маусымында дүниеге келген. Бұл үш сәби баланың аналарының орнын жоқтатпай, аналарының орнына ана болған Айша Теймур едi. Айша балалрға жұмсақ, мейiрiмдi болатын. Ахмед болса, ол өзiнің балаларына тек қана әкелiк мiндетiн өтеп қоймай, сонымен қатар балаларына шынайы дос болды. Ол балаларына тәрбиешi және балалары одан мысал аларлықтай үлгi бола бiлдi. Махмуд есейіп қалған сәтінің өзінде-ақ әкесi Ахмед туралы: «Әкемiз бiздi саналы түрде бос қойды, осы кiсi мәпелеп, тыйым салғаннан көрi, әлде - қайда даналырақ» - дедi [59, б. 23] .

Махмуд өзiнiң бауырларымен Дарб Саада кварталындағы өздерiнiң үлкен үйлерiндегi жеке кiтапханадағы сан алуан кiтәптарды оқып, әкесiне Мысыр елiнiң түпкiр - түпкiрiнен келетiн ғалымдар, соның iшiнде, атап етсек - Мухаммед Абдо, Ахмед Теймурдың ұстазы, тiлшi шейх аш - Шинкити, ақын Махмуд Сами аль - Баруди т. б. көптеген дана кiсiлердiң, дана сөздерiн естiп өскен Махмуд Теймурдың әдебиетке деген ықыласы сол кезде - ақ ауған едi.

Махмуд Теймурдың ағаларымен бiрге сол кездегi ең жақсы, бiлiмi мол деген (бастауыш) мектепке барды. Мухаммед пен Махмудтың жастайынан әдебиет пен өнерге деген құлшыныс, ынталарын көрген әке Ахмед, оларға сол кездегi ең атақты болған ақын жырларын жаттата бастады. Солардың iшiнде: «муаллақу» Имру - ль - Қайса жырлары. «Бұл бiзге де, әкемiзге де ұнайтын» - деп жазады Махмуд. Теймур өзiнiң еңбектерiнiң бiрiнде - бiз тiптi кiшкентай болатынбыз, бастапқы кездерде бiрде - бiр шумақты жаттай алмайтынбыз. Бiрақ та бiрнеше айлар өткен соң, бiз муаллақуды толық жаттап алдық» [44, б. 56] . Бастауыш мектептiң, араб тiлi пәнiнен сабақ беретiн мұғалiмi Махмуд Теймурдың аузынан ұлы жазушыньң шумақтарын естiгенде аң - таң болдық. Ахмед Теймур өзiнiң әдеби кештерiн ұйымдастырушы едi, ағайынды Мухаммед пен Махмуд қонақтардьң алдында өздерiнiң жаттаған араб классиктерiнiң өлеңдерiн оқитын. Ахмед сонымен қатар, балаларды театрға да қызықтыруға тырысты. Себебi осы театрды жастайынан ұнататын едi. Кішкентай ағайындылар Абд аль - Азиза көшесінің бойындағы Искандара, Фарака театрларына әрдайым баратын едi. Үйлерiне келген соң, сол көрген қойылымдарын өздерi үйде қайталайтын. Мухаммед он жасқа келгенде өлең жаза бастайды. Ол өлеңдерiнде мұгалiмдер мен оқушыларды, футбол құрамаларын мақтайтын. 1902 жылы Ахмедтiң анасы кайтыс болады, осы жылы Айша Теймурда дүние салады. Дарб Саададағы үлкен үйден көшуге Ахмед бел байлайды. Себебi: ондағы әрбiр нерсе оған өткендi есiне салып тұратындықтан және Ахмедтің денсаулығы да нашарлап, оған оның дәрiгерлерi бұл жерден көш, себебi бұл үй өте ызғарлы, - дейдi. Сөйтіп, Ахмед балаларымен Каирдың айналасындағы Айн Шамс деген мекенге қоныс аударады. Ахмедтiң достары Айн Шамсқа да келiп тұратын, әрбiр келген зияраттарынан Махмуд пайда алатын едi. Бiрақ, уақыт өткен соң Ахмед қала ортасындағы Аль - Хилимийна кварталына көшедi. Жазғы күндерiн олар Айн - Шамсте өткiзетiн едi. Махмуд Теймур Айн Шамстағы өткiзген күндерiн, өзiнiң жастық шағындағы ең бiр қызықты мезеттер деп есептейдi. Ауылда тұрып жүргенде, Махмуд Теймур Мысыр шаруаларымен танысып, олардың балаларымен араласып, ойнап, қолтық қоян араласып кетедi. Кейiн Махмуд Теймур өзiнiң жазбаша жұмыстарының iшiнде шаруалар туралы, олардың өмiрi, кәсiбi т. б. еңбектерiн жазады. Соның iшiнде әсiресе қарт қарауыл, ол Махмудқа көп ертегi айтып беретiн. Жылдар өткен соң Махмуд Теймур «Шейх Джума» еңбегiн жазып шығарады. Бұл еңбегiнде басты кейiпкер қарт қарауыл болды [54, б. 1-2] .

Сонымен қатар, Махмуд Теймур ең бiрiншi рет өмiрiнде қатал, зұлымдықты басынан өткiзедi. Бiр күнi Махмуд өзiнiң досының үйiндегi қожайының өзiнiң малайларына иттi таспен ұрғызып, өлтiртiп жатқанын көредi, қаңсыраған итке жәрдемдесейiн деген кезде, малайлары Махмудты сабап жiбередi. Осы оқиғаға байланысты кейiн Махмуд өзiнiң өмiрiн жазған кезде ескередi. Он төрт жасар Махмуд жазғы демалыста өзiнiң ең бiрiншi әңгiмесiн «Ардың маңыздылығы» деген әңгiмесiн жазады және осы әңгiмесiн әкесiне бағалауға бередi. Бұл әңгімеде Үндi Қызымен ағылшын әскерiнiң арасында болған жағдай туралы жазады [66, б. 76] . Сенiмдi дос және рухани жол сiлтеушi Махмудтың сенiмдi досы да, рухани жол сiлтеушiсi де оның туған бауыры, кiшi ағасы Мухаммед болды. Махмудтың әдеби көзқарастарын нығайтуға , әрi қарай дамуына Мухаммед (ағасы) көп ат салысты. 1911 жыл Мухаммед орта мектептi тамамдап шығады.
Әкесiнiң кеңесiмен Мухаммед Еуропаға оқуға барады. Ол Францияда заңгер мамандығын оку үшiн Париж қаласына келедi. Ол Сорбоннада үш жыл бойы заңды оқиды. Мухаммед заң туралы қызығуын қоймағанын бiлiп, Француз әдебиетiн оқып, оның жан - тәнi әдебиетімен, тiлмен, мәдениетпен, өнермен байланысты екенiн бiледi. Францияда оқып жүрiп, Мухаммед iнiсi Махмудпен хат алысып тұрады. 1941 жылы Мухаммед демалысқа Каирға келедi. Содан соң қайтып Францияға баруды өмiрiнiң соңына дейiн аңсап өтедi. 1914 жылы Махмуд Теймур орта мектептi үздiк бiтiрiп, ауыл - шаруашылық мектебіне окуға кiрiседi. Бiрақ қатты ауырып, үш ай төсек тартып қалады. Дертiнен жазылған кезде, Махмуд оқуына қайта үлгеремiн деп тырысқанымен әлiде басылмаған ауруы, әлсiздiгi оны ол оқуды тастауға мәжбүр етедi. Онымен ағасы Мухаммед жеке сабаққа ынталандыру үшін оқуын қадағалайды. Өзiнiң Батыстан үш жыл көпешiнде алған бiлiмiн, оқыған кiтәптарын Махмудқа үйретедi. Махмуд Араб жазушыларының кiтәптарымен: М. Л. аль - Манфалути, дж. Х. Джебрана т. б. танысты. Осы кезде Махмуд француз, ағылшын тiлдерiн жетiк меңгергендiктен А. де Мюссе, В. Гюго, О. Уайлъда т. б. еңбектерiн оқып таныса бередi. Танысқан еңбектерiнiң iшiнде, әсiресе, Мухаммадқа Иса ибн Хишамның, М. Аль - Мувайлики «Зайнаб», М. Х. Хайкальдiң әңгiмелерi таң қалдырады. Кейiнiрек ағайынды екеуi «Ас - Суфур» газетiнде редакторлық жұмыс атқарады. Осы газетте 1916 жылы 20-шы желтоқсанда Махмуд Теймурдың ең бiрiншi мақаласы жарық көредi. Кейiн екi - үш жылдар бойы Махмуд Теймур Мысыр елінің саяси көзқарастарын ұстанып, Мысыр елiнiң Англиядан егемендiгiн алу жөнiнде мақалалар жаза бастайды. Махмуд Теймурды әлемдiк әдебиетке жетелеген шығарма Француз жазуышысының «Мопассан» едi. Бiрiншi дүние жүзiлiк соғыс аяғына таман Махмуд Теймурға Чеховтың ағылшын тiлiне аударылған кiтәбi түседi. Оның iшiндегi ең бiрiнші танысқан әңгiмесi - «дуэль» болды. Осы Антон Чеховтан бастаған, Махмуд Теймур орыс әдебиетiмен танысуын бастап кеттi. 1919 жылы Махмуд Теймур үйленедi [57, б. 167] . Жанұя құру турасында Махмуд Теймурда бәрi тамаша болды. Ол өзiнiң әйелi туралы, әйелiнің қайтыс болған кезде, өзiнiң қартайған шағында өкiнiшке және қызықты сәттерiн есiне алатын едi. Менiң әйелiм көз жұмған соң, менiң жүрегiмнiң есiктерi жабылды, одан кейiн мен ешкiмдi жақсы көрмедiм - дейдi Теймур. Махмуд Теймурдың үш баласы, оның екеуi - қыз және бiреуi ұл бала болды. 1921 жылы Махмудтың ағасы Мухаммед Теймур 30 жасқа толып, бұл пәни дүниеде көз жұмады. Бұл оқиға Махмуд Теймурға қатты тиедi. 1922 жылы Махмуд өзiнiң ағасының жазып кеткен пьессасын үш том кiтәпқа түсiредi.