ІV Француз Республикасының конституциясы және саяси шиеленістері
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І ТАРАУ. ІҮ Француз Республикасының конституциясы және саяси
шиеленістері.
1.1.ІҮ Республиканың конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Францияның сыртқы саясатындағы бұрылыс ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. ІҮ Республика кезіндегі саяси шиеленістер ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ ТАРАУ.Алжир және ІҮ Республиканың дағдарысқа ұшырауы.
2.1. Алжирдегі Ұлт Азаттық қозғалыс және ІҮ Республиканың
қиыншылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2.Алжирдегі бүлік және ІҮ республиканың күйреуі ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ ТАРАУ. Ү Республикаға көшу және Ү Республиканың конституциясы
3.1.Ұлттық ұлылық идеясы: қайнауы мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Ү Республиканың конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І ТАРАУ. ІҮ Француз Республикасының конституциясы және саяси
шиеленістері.
1.1.ІҮ Республиканың конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Францияның сыртқы саясатындағы бұрылыс ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. ІҮ Республика кезіндегі саяси шиеленістер ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ ТАРАУ.Алжир және ІҮ Республиканың дағдарысқа ұшырауы.
2.1. Алжирдегі Ұлт Азаттық қозғалыс және ІҮ Республиканың
қиыншылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2.Алжирдегі бүлік және ІҮ республиканың күйреуі ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ ТАРАУ. Ү Республикаға көшу және Ү Республиканың конституциясы
3.1.Ұлттық ұлылық идеясы: қайнауы мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Ү Республиканың конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Францияның жағдайын бірде бір Батыс елдерінің соғыстан кейінгі жағдайымен салыстыруға келмейді. 1940 -1958 ж.ж. арасындағы үш мәрте өзінің мемлекеттік құрылысын ауыстырды, ІІІ Республикадан Виши жүйесіне,содан кейін ІҮ Республикаға ауысты, ал кейіннен Ү Республика болды. Бұл кезде Францияның сыртқы саясаты да өте ауыр болды. Олар Францияның метрополия статусынан айырылуы болды. Отарлар үшін күресте Франция өзінің халықаралық беделінен айырыла жаздады. Оған Француз үкіметінің Солтүстік Африкадағы Ұлт- азаттық күрестерді күшпен қантөгіс арқылы басуы болды.Осы отарлар үшін күресте Франция саяси тұрақсыздықта болды. Ол билік басындағы бірін-біоі алмастырған 25 үкімет мүшесінің өздерінің сыртқы саясатты сауатсыз жүргізуінен көруге болады. Осы сауатсыз саясат ІҮ Республиканың күйреуіне әкеп соқты.
Осы кезде елде, яғни Франция тарихына айтарлықтай үлес қосқан, оның беделін сақтап қалған, француз елінің көрнекті саясаткер- қолбасшы генерал Шарль де Голльді айтып кетуге болады. Де Голльдің қайраткерлігін үш аспектіде қарастыруға болады. Бірінші, алғашында әскери адам ретінде кейіннен мемлекет қайраткері ретінде. ІІ Дүниежүзілік соғысқа дейін кәсіби офицер,1940 жылдан бастап ол маршал Петен үкіметіне бағынудан бас тартып Лонданға кетіп, саясатпен айналасты. Франция азат етілгеннен кейін Уақытша үкімет басшысы болды. Бұл тұғырдан өз қызметін 1958-1969 ж.ж өз идеясын орнатқан кезде көруге болады.
Екінші аспект де Голль қызметі голлистік қозғалыспен байланысты. Ол осы ұйымның негізін салушы және 30 жыл басшы болды. Соғыс кезінде Голлистер Францияны азат етуді мақсат етті, ал 1947 жылдан бастап оппазицияға көшті.
Үшінші және ең маңызды аспект де Голльдің голлизм идеясын құру, ішкі саяси және сыртқы саяси әлеуметтік-экономикалық қайта құрулардың өзара байланысын айтуға болады.
Жұмысты жазу барысында біз Францияның жаңа заман тарихынан деректермен дәйектерді пайдаландық. Деректер қатарына ең бірінші Ш де Голльдің мемуарларын қосуға болады. 50-ші жылдарда дәйекті түрде жеткізген «Әскери мемуары» болды. Онда осы кездегі Францияның жалпы әлемдегі қайта құру үрдісін байқауға болады [1].
1969 жылы де Голль «Үмір мемуары» жұмысын бастап 1970 жылы «Жаңару» 1 томын шығарды. Ал екінші томы «Күш алу» аяқталмай қалды.
Мемуарлы дерекетерге ФКП мүшелерінің естеліктерін айтуға болады – Франсуа Бийу және Жак Дьюнно.
Коммунистер де Голль тәртібіне аппозиционер және сонымен бірге ІҮ Республика үкіметіне де өзіндік оппозиционерлік ұйым бола білді.
Зерттеу жұмыстары ІҮ Республиканың ыдыраған күнінен бастап, яғни 1960 жылдардан жарық көре бастады. Олар Молчанов Н.Н., Манфред А., Смирнов В.П., Ратиани Г. Н., Наумов Н.Н. еңбектерін атауға болады [2]. Ратяни Г.Н. еңбегінде Франция тарихындағы елеулі орын алған қос республика жөнінде кең жазылған.
Гуксаян –Гандзакелл П.Г. еңбегіне Францияның отаршылдық саясаты көрсетілген.
Ал 80-ші жылдардағы зерттеулерді қызығушылығын президенттік билік жүйесі тудырған. Ү республика кезіндегі атқарушы билік бұтағының маңызын бағаламақ болған еңбектерінің бірі
Францияның жағдайын бірде бір Батыс елдерінің соғыстан кейінгі жағдайымен салыстыруға келмейді. 1940 -1958 ж.ж. арасындағы үш мәрте өзінің мемлекеттік құрылысын ауыстырды, ІІІ Республикадан Виши жүйесіне,содан кейін ІҮ Республикаға ауысты, ал кейіннен Ү Республика болды. Бұл кезде Францияның сыртқы саясаты да өте ауыр болды. Олар Францияның метрополия статусынан айырылуы болды. Отарлар үшін күресте Франция өзінің халықаралық беделінен айырыла жаздады. Оған Француз үкіметінің Солтүстік Африкадағы Ұлт- азаттық күрестерді күшпен қантөгіс арқылы басуы болды.Осы отарлар үшін күресте Франция саяси тұрақсыздықта болды. Ол билік басындағы бірін-біоі алмастырған 25 үкімет мүшесінің өздерінің сыртқы саясатты сауатсыз жүргізуінен көруге болады. Осы сауатсыз саясат ІҮ Республиканың күйреуіне әкеп соқты.
Осы кезде елде, яғни Франция тарихына айтарлықтай үлес қосқан, оның беделін сақтап қалған, француз елінің көрнекті саясаткер- қолбасшы генерал Шарль де Голльді айтып кетуге болады. Де Голльдің қайраткерлігін үш аспектіде қарастыруға болады. Бірінші, алғашында әскери адам ретінде кейіннен мемлекет қайраткері ретінде. ІІ Дүниежүзілік соғысқа дейін кәсіби офицер,1940 жылдан бастап ол маршал Петен үкіметіне бағынудан бас тартып Лонданға кетіп, саясатпен айналасты. Франция азат етілгеннен кейін Уақытша үкімет басшысы болды. Бұл тұғырдан өз қызметін 1958-1969 ж.ж өз идеясын орнатқан кезде көруге болады.
Екінші аспект де Голль қызметі голлистік қозғалыспен байланысты. Ол осы ұйымның негізін салушы және 30 жыл басшы болды. Соғыс кезінде Голлистер Францияны азат етуді мақсат етті, ал 1947 жылдан бастап оппазицияға көшті.
Үшінші және ең маңызды аспект де Голльдің голлизм идеясын құру, ішкі саяси және сыртқы саяси әлеуметтік-экономикалық қайта құрулардың өзара байланысын айтуға болады.
Жұмысты жазу барысында біз Францияның жаңа заман тарихынан деректермен дәйектерді пайдаландық. Деректер қатарына ең бірінші Ш де Голльдің мемуарларын қосуға болады. 50-ші жылдарда дәйекті түрде жеткізген «Әскери мемуары» болды. Онда осы кездегі Францияның жалпы әлемдегі қайта құру үрдісін байқауға болады [1].
1969 жылы де Голль «Үмір мемуары» жұмысын бастап 1970 жылы «Жаңару» 1 томын шығарды. Ал екінші томы «Күш алу» аяқталмай қалды.
Мемуарлы дерекетерге ФКП мүшелерінің естеліктерін айтуға болады – Франсуа Бийу және Жак Дьюнно.
Коммунистер де Голль тәртібіне аппозиционер және сонымен бірге ІҮ Республика үкіметіне де өзіндік оппозиционерлік ұйым бола білді.
Зерттеу жұмыстары ІҮ Республиканың ыдыраған күнінен бастап, яғни 1960 жылдардан жарық көре бастады. Олар Молчанов Н.Н., Манфред А., Смирнов В.П., Ратиани Г. Н., Наумов Н.Н. еңбектерін атауға болады [2]. Ратяни Г.Н. еңбегінде Франция тарихындағы елеулі орын алған қос республика жөнінде кең жазылған.
Гуксаян –Гандзакелл П.Г. еңбегіне Францияның отаршылдық саясаты көрсетілген.
Ал 80-ші жылдардағы зерттеулерді қызығушылығын президенттік билік жүйесі тудырған. Ү республика кезіндегі атқарушы билік бұтағының маңызын бағаламақ болған еңбектерінің бірі
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Ш де Голль. Военные мемуары / 2-томах. М., 1957-1960.
2. Ратианин Г. М. Франция: Судьбы двух республик. М., 1980г.
3. Смирнов В.П. Новейшая история Франции. М., 1979г.,
4. История Франции / в 3-томах. Под./ред. А.З.Манфред. М., 1973г.,
5. Молчанов Н.Н. ІV Республика. М., 1963г.,
6. Наумов Н.Н. Борьба голлистов за власть в годы ІҮ Республики. М., 1990г.
7. Гукасян-Гандзакелл Л.Г. Французский империализм в Африке. М., 1971г.
8. Савицкий П.И. Правительственный аппарат Ү Республики во Франции. Свердловск, 1979г.,
9. Миронов Ю.Б. Президентская власть во Франции при Шарле де Голлье //Политические партии и государственный механизм капиталистических стран. Свердловск. 1982г.
10. Смирнов В.П. Новейшая история Франции. 1918-1975: учебное пособие для студентов вузов. – М.:Высшая школа, 1979. – 276-278 б.
11. Молчанов Н.Н. Четвертая республика. – М.:Соцэкгиз, 1963.- 424-438 бб.
12. Ратиани Г.М. Франция: судьба двух республик . – М.: Мысль, 1980. – 272-276 б.
13. Де Голль Мемуары надежд. // Новая и новейшая история. – 1993. - № 5. – 63 б.
14. Наумова Н.Н. Борьба голлистов за власть в годы IV республики. – М.: Международные отношения, 1990. – 56 б.
15. Серебренников В.П. Конституционное право Франции: проблемы эволюции государственно – правовых институтов V республики. – Минск, 1976.- 19-20 б.
1. Ш де Голль. Военные мемуары / 2-томах. М., 1957-1960.
2. Ратианин Г. М. Франция: Судьбы двух республик. М., 1980г.
3. Смирнов В.П. Новейшая история Франции. М., 1979г.,
4. История Франции / в 3-томах. Под./ред. А.З.Манфред. М., 1973г.,
5. Молчанов Н.Н. ІV Республика. М., 1963г.,
6. Наумов Н.Н. Борьба голлистов за власть в годы ІҮ Республики. М., 1990г.
7. Гукасян-Гандзакелл Л.Г. Французский империализм в Африке. М., 1971г.
8. Савицкий П.И. Правительственный аппарат Ү Республики во Франции. Свердловск, 1979г.,
9. Миронов Ю.Б. Президентская власть во Франции при Шарле де Голлье //Политические партии и государственный механизм капиталистических стран. Свердловск. 1982г.
10. Смирнов В.П. Новейшая история Франции. 1918-1975: учебное пособие для студентов вузов. – М.:Высшая школа, 1979. – 276-278 б.
11. Молчанов Н.Н. Четвертая республика. – М.:Соцэкгиз, 1963.- 424-438 бб.
12. Ратиани Г.М. Франция: судьба двух республик . – М.: Мысль, 1980. – 272-276 б.
13. Де Голль Мемуары надежд. // Новая и новейшая история. – 1993. - № 5. – 63 б.
14. Наумова Н.Н. Борьба голлистов за власть в годы IV республики. – М.: Международные отношения, 1990. – 56 б.
15. Серебренников В.П. Конституционное право Франции: проблемы эволюции государственно – правовых институтов V республики. – Минск, 1976.- 19-20 б.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І ТАРАУ. ІҮ Француз Республикасының конституциясы және саяси
шиеленістері.
1.1.ІҮ Республиканың
конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Францияның сыртқы саясатындағы
бұрылыс ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. ІҮ Республика кезіндегі саяси
шиеленістер ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ ТАРАУ.Алжир және ІҮ Республиканың дағдарысқа ұшырауы.
2.1. Алжирдегі Ұлт Азаттық қозғалыс және ІҮ Республиканың
қиыншылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .
2.2.Алжирдегі бүлік және ІҮ республиканың
күйреуі ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ ТАРАУ. Ү Республикаға көшу және Ү Республиканың конституциясы
3.1.Ұлттық ұлылық идеясы: қайнауы мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Ү Республиканың
конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
Кіріспе
Францияның жағдайын бірде бір Батыс елдерінің соғыстан кейінгі
жағдайымен салыстыруға келмейді. 1940 -1958 ж.ж. арасындағы үш мәрте өзінің
мемлекеттік құрылысын ауыстырды, ІІІ Республикадан Виши жүйесіне,содан
кейін ІҮ Республикаға ауысты, ал кейіннен Ү Республика болды. Бұл кезде
Францияның сыртқы саясаты да өте ауыр болды. Олар Францияның метрополия
статусынан айырылуы болды. Отарлар үшін күресте Франция өзінің халықаралық
беделінен айырыла жаздады. Оған Француз үкіметінің Солтүстік Африкадағы
Ұлт- азаттық күрестерді күшпен қантөгіс арқылы басуы болды.Осы отарлар үшін
күресте Франция саяси тұрақсыздықта болды. Ол билік басындағы бірін-біоі
алмастырған 25 үкімет мүшесінің өздерінің сыртқы саясатты сауатсыз
жүргізуінен көруге болады. Осы сауатсыз саясат ІҮ Республиканың күйреуіне
әкеп соқты.
Осы кезде елде, яғни Франция тарихына айтарлықтай үлес қосқан, оның
беделін сақтап қалған, француз елінің көрнекті саясаткер- қолбасшы генерал
Шарль де Голльді айтып кетуге болады. Де Голльдің қайраткерлігін үш
аспектіде қарастыруға болады. Бірінші, алғашында әскери адам ретінде
кейіннен мемлекет қайраткері ретінде. ІІ Дүниежүзілік соғысқа дейін кәсіби
офицер,1940 жылдан бастап ол маршал Петен үкіметіне бағынудан бас тартып
Лонданға кетіп, саясатпен айналасты. Франция азат етілгеннен кейін Уақытша
үкімет басшысы болды. Бұл тұғырдан өз қызметін 1958-1969 ж.ж өз идеясын
орнатқан кезде көруге болады.
Екінші аспект де Голль қызметі голлистік қозғалыспен байланысты. Ол осы
ұйымның негізін салушы және 30 жыл басшы болды. Соғыс кезінде Голлистер
Францияны азат етуді мақсат етті, ал 1947 жылдан бастап оппазицияға көшті.
Үшінші және ең маңызды аспект де Голльдің голлизм идеясын құру, ішкі
саяси және сыртқы саяси әлеуметтік-экономикалық қайта құрулардың өзара
байланысын айтуға болады.
Жұмысты жазу барысында біз Францияның жаңа заман тарихынан деректермен
дәйектерді пайдаландық. Деректер қатарына ең бірінші Ш де Голльдің
мемуарларын қосуға болады. 50-ші жылдарда дәйекті түрде жеткізген Әскери
мемуары болды. Онда осы кездегі Францияның жалпы әлемдегі қайта құру
үрдісін байқауға болады[1][1].
1969 жылы де Голль Үмір мемуары жұмысын бастап 1970 жылы Жаңару 1
томын шығарды. Ал екінші томы Күш алу аяқталмай қалды.
Мемуарлы дерекетерге ФКП мүшелерінің естеліктерін айтуға болады –
Франсуа Бийу және Жак Дьюнно.
Коммунистер де Голль тәртібіне аппозиционер және сонымен бірге ІҮ
Республика үкіметіне де өзіндік оппозиционерлік ұйым бола білді.
Зерттеу жұмыстары ІҮ Республиканың ыдыраған күнінен бастап, яғни 1960
жылдардан жарық көре бастады. Олар Молчанов Н.Н., Манфред А., Смирнов В.П.,
Ратиани Г. Н., Наумов Н.Н. еңбектерін атауға болады[2][2]. Ратяни Г.Н.
еңбегінде Франция тарихындағы елеулі орын алған қос республика жөнінде кең
жазылған.
Гуксаян –Гандзакелл П.Г. еңбегіне Францияның отаршылдық саясаты
көрсетілген.
Ал 80-ші жылдардағы зерттеулерді қызығушылығын президенттік билік
жүйесі тудырған. Ү республика кезіндегі атқарушы билік бұтағының маңызын
бағаламақ болған еңбектерінің бірі В.Г.Серебренниковтың еңбегі. Ол 1946
және 1958 жылдардағы конституцияларды салыстырған[3][3].
Осымен қатар президенттік жүйенің ерекшеліктері мен кемшіліктерін
зерттеген Савицкий П.Н. және Миронов Ю.Б. президент билігінің
өкілеттілігіне сұрыптама жасаған[4][4].
Бұл дипломдық жобаның мақсаты:
ІҮ Республиканың сыртқы және ішкі саясаттарындағы саяси дағдарыстармен
көп партиялық парламентаризмнің тартысын ашып көрсетуге болады.
ІҮ Республиканың конституциясы және саяси шиленістердің туу мақсатын
көрсету. ІҮ Республиканың дағдарысқа ұшырауы Алжирдегі отаршылдық күрес.
Ш де Голльдің Ұлттық ұлылық идеясы: қойнауы мен мәні. Ү Республиканың
конституциясы және саяси жүйесі Ш де Голльдің идеясының іске асуы.
Жұмыс құрылымы келесі бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі бөлім,
қорытынды.
Кіріспеде біз мақсатымен міндетін анықтадық және деректер мен
зерттеулерге шолу жасалды.
І тарауда 1946 жылғы конституцияның ерекшеліктері мен кемшіліктері және
саяси шиеленістерді қарастырамыз.
ІІ тарауда Алжирдегі және ІҮ Республиканың қиыншылықтарын қарастырып,
оның құлау себептерін зерттедік.
ІІІ тарауда конституция мен саясаттағы Ү Республиканың Ұлттық ұлылық
идеясын, Ш де Голльдің француз ұлтының ұлылығын көзқарасымен қарастырамыз.
Қорытындыда біздің зерттеген жұмысымыздың түйіндемелеріміз шығарылды.
І ТАРАУ. ІҮ Француз Республикасының конституциясы және саяси
шиеленістері.
1.1. ІҮ Республиканың конституциясы.
Төртінші республиканың Конституциясы көптеген таптық және партиялық
күштердің мүдделерінің компромиссі нәтижесінде қалыптасқанымен, ол
франциялық жұмысшылардың үлкен жетістігі болды. Онда халықаралық және
франциялық фашизмді күйрету соңынан іске қосылған прогрессивті
өзгерістер бекітілгентін.
1946 жылғы Қазан Конституциясы ұлттық суверенитет бастамасына
сүйенеді және жалпы дауыс беру арқыла құрылған Ассамблея алдында үкіметтің
жауапкершілігін екі етпей бекітеді. Ол демократиялық құқықтардың
сақталуына кепілдік береді, мемлекет пен мектептің зиялылығын жариялайды.
Ол азаматтардың жаңа әлеуметті–экономикалық құқыларын бекітеді: бүкіл
салалардағы әйелдер мен еркектердің бірдей құқылығы, кәсіподақ құруға
және ереуіл жасауға құқық, еңбек жағдайларын коллективтік анықтауға және
кәсіпорын басқаруына қатысуға құқық, бала мен ананың, қарт жұмыскерлер мен
мүгедектердің материалды қамсыздандырылуына құқық, баланың білім алуына,
мәдениетке, жалпы зиялы бүкіл сатыларда білім беру жүйесі ұйымдастырылуына
құқы. Конституция ұлтшылданудың заңдылығын бекітеді, Францияның сыртқы
саясатының бейбітшіл сипатын және тәуелді мемлекеттер халықтарының
бірдей құқылығын жариялайды - деп көрсетілген Францияның коммунистік
партиясының тарихында.
Жаңа Конституцияның бұрынғыдан прогрессивті маңызды айырмашылығы -
екінші палатаның (Республика Кеңесінің) өкілдік құқыларының күрт азаюы, ол
Үшінші республиканың конституциялық механизмінің өзегі болған соғыс
алдындағы Сенатты алмастырғантын.
Бүкіл заңдық жобалар, оның ішінде Республика Кеңесі мүшелері
шығарғандары да, бастапқыдан бірінші палата - Ұлттық жиында талқылануы
керек болды. Егер онымен қабылданған жобаға Республика Кеңесі түзетулер
енгізсе, онда Ұлттық жиын бұл жобаны оны қабылдауға немесе қабылдамауға
құқымен екіншілікті оқудан өткізген және бұл шешім соңғы деп табылатын.
Люксембург пен Бурбондық сарайлар арасында заң жобалары қайықша әрі-
бері ұзақ жүріп алуына әкелетін ескі сенаттық уақыт созу тактикасын
жібермеу үшін 1946 жылғы Коснституцияның 20 бабы заң жобаларын қарастыру
мерзімдерін шектеді: Республика Кеңесінің жобалары үшін – екі ай ішінде,
бюджет пен жедел заң жобаларын - Ұлттық жиында қарастырылуы уақыты ішінде.
Егер екінші палата берілген мерзім шегінде бітірмесе, онда Ұлттық жиын
заңды бірінші оқылуы қалпында халыққа жариялауына құқылы болатын.
Екінші палата мүшелері үкіметке соңына резолюция қабылдау үшін дауыс
беру жүретін сұраулар(интерпелляциялар) жасау құқығына ие болған жоқ, олар
тек үкіметке тиімділігі төмен ауызша және жазбаша сұрақтар қоюға ғана
құқылы болды. Сонымен қатар, Республика Кеңесі бұрынғы Сенат сияқты
Президентті мемлекетті сатып кетуі үшін, министрлерді өздерінің
міндеттерін орындау барысында жасаған қылмыстары үшін соттаған ең жоғарғы
сот(трибунал) ретінде қызмет ете алмайтын болды, және де конституцияға
ревизия (қайта қарастыру) жасатудың инициаторы ретінде жұмыс атқарамады.
Керісінше, Ұлттық жиынның өкілеттері сәйкесті кеңейтілді. Ол қаржылық
сұрақтарда заң қабылдау белсенділігіне, шет ел мемлекеттерімен кейбір
келісімдерге ратификация немесе денонсирование жасауға, соғыс ауға, т.б.
құқықтарға иеленді. Жаңа протокол бойынша мемлекеттегі екінші тұлға болып
Республика Кеңесінің бастығы емес, Ұлттық жиынның төрағасы табылды. Ол
екі палаталардың біріккен отырыстарында төраға болды және төтенше жағдайда
Президентті алмастырған. Депутатарды таңдаудың дұрыстығы туралы сұрақты
оң жақтық партиялар талап ететіндей Ерекше конституциялық сот арқылы емес
Ұлттық жиынның көпшілік дауыстарымен шешілетін.
Бұрын президент депутатар палатасын Сенаттың санкциясы арқылы таратуға
құқылы болған.Төртінші республиканың конституциясы бұл құқықты қатаң
шекке енгізді, оны мемлекет басшысынан алып тастап үкімет басшысына
беріп қойды. Соңғысы бұл төтенше шараға министрлармен, ¦лттық жиын
төрағасымен кеңесуден кейін қабылдауға мүмкіндікке ие болған, оның өзі егер
18 ай аралығында депутатардың көбісі қабылдаған сенбеушілік, келіспеушілік
вотумдарынан туындаған екі қатар үкіметтік дағдарыс болғанда ғана. Ұлттық
жиынды таратқаннан кейін үкіметті жиынның төрағасы басқаруға міндетті.
1946 жылғы Конституция екінші дүниежүзілік соғыс алдында бекіген
консервативті кабинеттердің жақсы көретін қаруына айналған декрет-заңдар
қалпында қолданылатын парламенттің үкіметтке өкілеттерін беру
практикасына қатаң тыйым салды. Министрлер кеңесінің бастығы атқарушы
биліктің (әкімшіліктің) басшысы және заңдар орындалуының жоғарғы кепіл
берушісі болып есептелді. Оған басқа министрлерде жоқ сенім білдірмеу
сұрағын көтеруге ерекше құқығы берілгентін. Үкімет басшысы депутатармен
біріге заң қабылдау белсенділігін бөлісті.
Республика Президентінің заң актілері министрлардың біреуімен және
Министрлер кеңесінің басшысымен рәсімделетін. Министрлер кеңесінің төрағасы
еңі жоғарғы шінеуніктерді тағайындауға, ұлттық қорғаныспен байланысты
көптеген маңызды сұрақтарды бақылауға және т.б. құқылы болды.
Мемлекет басшысы Ұлттық жиын мен Республика кеңесінің Версальдағы
біріккен отырысындағы дауыстардың абсолютті көпшілігімен жеті жылға
тағайындалатын. Протокол бойынша бекіген міндеттерінен басқа ол қайтадан
парламент алдына үкімет басшысының кандидатурасын ұсынуға, министрлер
кеңесінің, ұлттық қорғаныстың жоғарғы кеңесінің, магистратураның (сот
жүйесінің жоғарғы органының) кеңесінің, конституциялық комитетінің
отырыстарында төрағалық етуге, палаталарға үндеу жіберуге және
қылмыскерлерді кешіруге құқықтарға ие болды. Президент бұрынғыдай сотқа
тартылмайтын болды, тек мемлекеттік сатқындық жағдайы ғана бұған
жатпайды. Бірақ Үшінші республика кезеңінен айырмашылығы - мемлекет басшысы
әкімшілік пен дипломатияның ресми басшысы деп есептелген жоқ, оның әрбір
шығарған актісі тиісті ведомствоның басқаратын министрдің және министрлер
кеңесінің төрағасының қол қойылуын керек етті.
Жаңа конституцияның қабылдануы сайлау жүйесінің терең реформасының
жасалуымен толықтырылды. Бұл жүйеге сәйкесті, парламентке тек бір депутат
жіберетін ұсақ әкімшілік аймақтың орнына одан көп ірі территориялық
бірлік - департамент сайлау округі деп саналатын болды. Әр жеке
департаментке тұрғылықты халық санына байланысты бірнеше парламенттік
мандат келетін болды. Ең халқы тығыз тұратын департаменттер бірнеше
округтарға бөлінген. Әрбір партия берілген департаментте қанша мандат
бойынша сайлау өткізілсе, сол сандағы кандидаттардың тізімін ұсынуына
міндетті болды және оның тізімі жинаған дауыстардың санына пропорционалды
парламенттен орындар алатын.
Төртінші республиканың бірінші параламентіне - Ұлттық жиынға сайлау
1946 жылы 10 қарашада өтті. Бұл сайлауда коммунистер 5,5 млн. дауыс
жинап 300 мың даустарды қосып ұтып алды және Францияның бірінші
партиясына айналды. Социалистер 3,4 млн. дауыс жинап үлкен жеңіліске
ұшырады: олар 800 мыңдай өз сайлаушыларының дауыстарын жоғалтты. МРП
реакцияның негізгі күші ретінде беделін сақтап қалды – ол 5 млн дауыс
жинады, бірақ Жарғылық жиынға маусымдағы екінші шақырулы сайлауларға
қарағанда 500 мыңдай дауыс жоғалтты. РЖР (радикалдар, ЮДСР және т.б.) 150
мың дауыс жоғалтып тек 2,4 млн дауыс жинады. Есесіне ПРЛ мен басқа да оң
жақтағылар бұл жолы 2,8 млн. дауыс жинады және 500 мыңдай дауыстарды жеңіп
алды. Сонымен, коммунистер мен шекті реакция араларында күштердің
теріскейлік бөлінуі нақты көріне бастады.
Референдум барысында де Голльді мақұлдайтын МРП-ны қолдаған
сайлаушылардың көпшілікті бөлігі конституцияға қарсы дауыс берді. МРП-ның
оң жағынан де Голльдің жақын әріптесі Рене Капитанмен ұйымдастырылған
Голлистер одағы деген жаңа бәсекелес пайда болды, ол Байе хартиясын іске
асыруға бағытталғантын. Халық республикашыларының көсемдері мұндай
фактілерге назарын аудармай отыра алмады. Оң жақтық айналасында өзінің
түсіп қалған беделін күшейту үшін МРП-ның басқарушылары сайлау өтісімен
жаңа ғана қабылданған конституцияны қайта қарастыруға дайындығы туралы
айтты және үкіметтің үшпартиялық формуласына қарсылығын білдірді.
Әрине,Франция бірінші соғыстан кейінгі жылдарда да капиталистік
мемлекет ретінде сақталып қалды, онда басқарушы биікте қаржылық капитал
иелері тұрды, олардың өкілдері халық шаруашылығының қайта орнығуына
кедергілер жасап кері тартумен болды. Мемлекеттік басқару аппаратында,
қарулы күштер басқармасында бұрынғыдай реакциялық бағыттағы кадрлық
шінеуніктер мен офицерлер саны басым болды, олардың орталарын тазарту іс
жүзінде тоқтатылды. Конституция мен сайлау заңдарының жиыны жарым-
жартылай, компромисстерге толы сипатта болды. СФИО мен МРП
жетекшілерінің НСС бағдарламасының маңызды баптарының орындалуына
кедергі жасау әрекеті іске асты. Ол баптар бойынша префектуралардың
жойылуы және олардың қызметттерінің жергілікті басқарудың сайламалы
ұйымдары – департаменттердің Бас кеңестеріне берілуі көзделгентін, сонымен
қоса сенімнен кеткен өз парыздарын сатып кеткен депутаттарды парламенттен
қайтып шақыртып алу практикасын енгізу де жобаланғантын. Төртінші
республика кезеңінде бірінші соғыстан кейнгі жылдардағы болған
мүмкіндіктер іске аспай қалды. Бұған халықаралық жағдай да аз емес әсерін
тигізді. Жекелеп айтқанда, Францияның Құрама Штаттардың басқаруымен
экономикалық және әскери-саяси жабық блоктарына тартылуы және сонымен
байланысты мемлекет ішіндегі саяси күштердің қайта ауытқып орнықталуы,
ол ақырында көп партиялы парламенттік тәртіптің терең дағдарысына
әкелді.
Францияның ішкі саясаты ол жылдары халықаралық жағдайдың тербелістері
мен бұрылыстарына қатты тәуелді болды. Коммунистер басқарған
демократиялық күштердің халық алдында сенімділігі артқан сайын, Франциялық
буржуазия топтары сырттан қолдау іздеді. Осындай қолдау үшін басқарушы
таптың көптеген бөлігі Францияның тәуелсіздігін, дербестігін және ұлттық
мүдделерін құрбандыққа шалмақшы болды, әсіресе Германияға байланысты
сұрақта.
1947 жылдың 12 науырызында АҚШ президенті Трумэн өз доктринасын
таныстырып сөз сөйледі, онда іс жөнінде капитализмге қауіп туған
мемлекеттерде қоғамдық құрылысты сақтауға Құрама штаттары кепілдік
беретіні жарияланған. Бұл айтылғаның артынан Маршалл жоспары іске
қосылды, соның бәрі батысевропалық мемлекеттердің монополиялары үшін белгі
ретінде болды. Америкалық қолдау коммунизмге қарсы соғыстың машинасына
айналатын тәрізді - деп сол кезде Монд басылымы айтқан.
1947 жылдың сәуірінде сыртқы істер министрлерінің Кеңесінің
Мәскеулік сессиясында МРП озаты Ж. Бидо басшылығымен франциялық
делегациясы АҚШ пен Англияның позицияларын қолдады, олардың рурлық
көмірді жеткізуге және Францияның Саар облысын өзіне иеленуге ауыз ашқанын
қолдауға сөз бергеніне айырбасқа. Мұндай күрт бұрылыс германиялық сұрақтағы
кеңестік–франциялық ынтымақтастықты бұзды және Германияның оккупациядағы
батыс аймақтарын Кеңес Одағына қарсы блоктың сүйенішіне айналдыру
үмітімен оның әскери-өнеркәсіптік мүмкіндіктерін қайта қалпына келтіруін
көздеген англиялық-американдық дипломатия алдында Францияны қарусыз
қалдырды. Сонымен қоса сыртқы саясаттағы жаңа бағыт Рамадьенің
коалициялық үкіметі ішінде қатты келіспеушіліктердің пайда болуына әкелді
және оның таралуы қауіпіне жақындатты.
Мелекеттегі саяси дағдарыстың пісіп жетілуіне әсер еткен басқа
маңызды фактор болған отарларға байланысты мәселелер.
1945 жылдың мамырында отаршылық үкімет өкілдері Алжирдегі
көтерілісті қатаң басып тастады. Бір жарым жылдан кейін ұқсасты жәй
Мадагаскарда қайталанды, онда бейбітшіл халық арасындағы құрбандардың саны
80 мыңнан асты. Бірақ әсіресе алаңдатар жәй Қиыр Шығыста – Үндіқытайда
орнықты, онда 1945 жылдың 19 тамызында тәуелсіз Вьетнам Демократиялық
республикасының құрылуы жарияланды.
Отаршылық үкімет қарулы күштерге үлкен сенім артты. Ханойда 1946
жылдың 19 желтоқсанында көше қақтығыстары басталды. Олар Үндіқытайдағы
жеті жылғы кір соғыстың басталуы болды. Төртінші республика
‡ндіқытайдағы соғысты не тоқтата алмады, не одан бас тарта алмады, не оны
жеңіп алмады. Ол бұл соғыстан рак ісігінен сияқты тек азап шегуге ғана
жазаланды, соғыс оның қаржысын да жеді, сыртқы саясатын да бұзды, оның
армиясын да тежеді. Ақыры төртінші республика соғыс азабынан жойылды, -
деп тарихшы Ж.Фовэ жазған.
ФКП-ны үкіметтік коалициядан шығару үшін сылтау ретінде коммунистер
өкілдерінің үкіметтің еңбекақыны көтеру туралы жұмысшылардың талаптарын
қанағаттандыруға қарсы тұруына байланысты оған деген сенім білдіруге қарсы
дауыс беруі қолданылды. 1947 жылы 5 мамырда Журналь оффисиель
басылымында республика Президенті Ориоль мен министрлер кеңесінің төрағасы
Рамадье қолдары қойылған декрет шығарылды, онда министр-коммунисттердің
қызметтерінің күші жойылғаны туралы айтылған, өйткені 1947 жылдың
мамырында ұлттық жиында олар қарсы дауыстар бергентінтін. Министрлік
бірауыздықтың тәртібі бұзылған үшін жауапкершілік сөйтіп ФКП мойнына
ілінді.
Коммунистердің үкіметтен шығарылуы мемлекет тарихындағы жаңа кезең
басталуына әкелді. 1951 жылға дейін компартия ¦лттық жиында ең саны көп
топқа ие болды және коммунист-депутаттар парламенттік трибунаны үкіметтің
әрекетіне белсенді араласу үшін қолданды, олар жұмыскерлер мүддесіндегі
заң жобалары мен басқа да шараларды ұсынған және басқа жобаларға тиісті
түзетулер енгізген. 1947 жылдың мамырынан кейін партиядан кездейсоқ адамдар
кетті, тек өз ісіне үлкен кәміл сенетін адамдар ғана қалды.
Коммунистер Францияның жұмысшы табының ең ірі кәсіподақтық ұйымы
Бұқаралық еңбек конференциясында (ВКТ) басқарма орындарда орнықты. ВКТ
кәсіподақтарына өнеркәсіптің озат салаларындағы жұмысшылар – металлистер,
химиктер, кеңшілер, теміржолшылар, электр және газ өнеркәсібінің
жұмыскерлері кіргентін. Францияның коммунистік партиясының ерекше
сипаты – оның ауыл шаруалары арасындағы үлкен маңызды әсерлігі болғантын.
Францияның компартиясы интеллигенцияның әртүрлі топтарында да мықты
белелге ие болды. Олардың өкілдері көптеген санда осы партия қатарында
болды және оның жұмысына белсене қатысты. ФКП-ның Франциядағы
демократиялық күштердің беделді жетекшісі ретінде әсерлігі мықты болғаны
сондай, тіпті франция интелигенциясы арасында коммунисттерге қарсылық
маңызды мөлшерде тараған жоқ.
1946 жылдың соңында Англияның газеті Таймс-қа интервью бергенде М.
Торез Францияға қазіргі кезеңде социализмге жаңа жолдар ашылуы мүмкін деп
баса айтқан. Қандай болсын жәйда, – деді ол, - әр мемлекеттің жолы өзіндік
ерекшеліктеріне ие. біз арқашанда ойлағанбыз және айтқанбыз, Франция
халқы, өз мықты дәстүрлеріне ие бола тұра, үлкен демократияға, прогресске
және әлеуметтік адалдыққа апарар өз жолын өзі табады. Бұл маңызды
теориялық тұжырымды ұсынғанда М. Торез нақты тарихи фактілерге сүйенген.
Халықаралық реакциялық күштердің ең басты сүйеніші - фашизмді күйрету,
дүниежүзілік аренада күштердің өзара сандарының қатынасының социализм
мен демократия пайдасына қарай өзгеруі, Францияда коммунистік партия
басқаруымен біртұтас демократиялық лагерьдің қалыптасуы, мемлекеттік
құрылыста және әлеуметтік өмірде қайта құрылу үрдістерінің өткізілуі –
осының бәрі мемлекеттің социализмге қарай жылжуына нақты жағдайлар
жасады.
Франциялық буржуазияға мұндай болашақ, қашық уақытта болжанса даүлкен
алаңдаушылық тудыртты. Буржуазиялық партиялар және олардың артынан оң
жақтық социалистер компартияны халық көзінде қаралау үшін көптеген
әрекеттер жасады, ұлт ішіндегі бөтен бөлік ретінде көрсеткісі келді.
Төртінші республиканың саяси партиялары туралы кітаптардың авторлары
Ж.Мальтер мен П.Бенуа бүкіл партиялар ФКП-мен күресу сұрағы бойынша
өздерінің арасында келісімге келетін деп растап жазған.[5]
Коммунизмге қарсы тұру ойымен МРП де құрылған. Бірақ егер ол жаңа
режимнің бөлігі ретінде өзін көрсетсе, 1947 жылдың сәуірінде де Голль
белсенділігімен құрылған Франция халқының бірлестігі(РПФ) атты партия
болса, өзін Төртінші республиканың, оның Конституциясының, парламентінің,
саяси партияларының кешпес жауымын деп жариялады. Төртінші республика
туралы жазылған кітаптардың авторлары бәрі бір ауыздан РПФ коммунистік
қауіпке қарсы күрес үшін құрылды деп келіседі.
Жоғарыда аталған декрет демократиялық лагерьде көптеген
қеліспеушіліктерді туындатты. Сонымен, буржуазия Төртінші республикаға
бірінші сққысын тигізді. Жаңа режим өмірге енді ғана келе өз қозғалысының
артқа жылжуын бастады, өйткені либералды тарихшы Фовэның айтуынша:
коммунистердің үкіметтен шығуы оның халық арасындағы беделін түсіріп
тастады. Содан бері буржуазиялық және ұсақ буржуазиялық партиялардың
жетекшілері жаңа саяси режимді әдеттегі буржуазиялық демократия жолына
бұруға бүкіл күшін жұмсай әрекеттенді.
Келешекте төртінші республиканың демократиялық институттары мен
коммунистер әсерімен санасу қажеттілігінен қандай болсын құралдармен
құтылғанынша асығатын билеуші топтардың саясаты араларында көптеген
қарама-қайшылықтар көріне бастады. Бірақ ФКП қарсылыққа қарамастан жақсы
ұйымдасқан, мықты, халық массаларымен тығыз байланыста болғандықтан саяси
өмірдің маңызды факторы ретінде өз орнын сақтап қалды.[6]
40-шы жылдардың екінші жартысында монополистік капитал әлі мемлекетке
өзіне ыңғайлы саяси тәртіпті енгізуге көндіре алмайтын. Бұл жағдайда олар
үшін ең дұрысы демократиялық институттар сақталып қалған жағдайда да
буржуазияға керекті саясатты жүргізуге жол беретін ұсақ буржуазиялық
партиялардың билік етуі болды.
1951 жыл Ұлттық жиынның бірінші ресми билік етуінің соңғы жылы болды;
күзде жаңа сайлау өткізілуі көзделді. Үшінші күш партияларының төрт
жылғы басқаруы көзге жас толтырар нәтижелерге әкелді. Франция атлантикалық
ынтымақтастық орбитасына қосылып өзінің халықаралық жағдайын нашарлатты,
оның шекараларында қайта қалпына келтіріліп жатқан германиялық
милитаризмнің қаупі төне бастады. Мемлекет Вьетнамда созылмалы отаршылық
соғысты жүргізді, бұл соғыс оның беделін түсіруге бет алды. Франция
әлеуметтік қақтығыстардың орнына айналды, өйткені жұмысшылар табы және
еңбекші халық бағалар деңгейінің өсуімен, қаруланудың күшеюімен келіскісі
келген жоқ. Эльжей жазғандай, сол уақытта француздардың 55 % соғыстан
бұрынғы деңгейден де нашар тұратындығына наразылық білдірген[7]
1951 жылдың 17 маусымында сайлаулар өткізілді. Коммунистер
мемлекеттің бірінші партиясы ретінде өз орнын сақтап қалды, олар 5038 мың
дауыс (26,8%) жинады және ұлттық жиында 103 орынға ие болды.
Екінші орынға де Голльдің партиясы – РПФ ие болды, ол 4134 мың дауыс
(21,7%) жинап және 118 орын алған. Бірақ бұл жетістік генерал де Голльдің
үміттеріне сай келмеді, ол РПФ ¦лттық жиында бастапқы орынға ие болады
деп ойлағантын.
Парламенттегі күштерде оң жаққа қарай қозғалыс болды. Бірақ
франциялық монополиялық капитал де Голль партиясына тура үміт артуды әлі
ерте деп санады. Оның әлеуметтік құрамы бірыңғайлы емес өте шұбар
болды, сондықтан РПФ тез тарала бастады. 1952 жылы оның парламенттік
тобынан депутаттардың әжептеуір үлкен бөлігі (34 адам) бөлініп шығып
кетті, олар Республикалық және әлеуметтік әрекеттену (АРС) атты дербес
фракцияны құрады. РПФ жеңіліске ұшыраған 1953 жылдың сәуір-мамыр айларында
өткен муниципалдық сайлаулардан кейін де Голль оның партиясы парламенттік
әрекеттен бас тартатындығы туралы мәлімдеген. Осыдан РПФ-ның Ұлттық
жиындағы фракциясы Әлеуметтік әрекеттің республикалық одағы(ЮРАС) деп
атала бастады, ол өзіне 77 депутатты кіргізді. 1954 жылдың маусымынан
бастап бұл топ жаңа атау қабылдады - әлеуметтік республикашылар.
Оң орталық блоктың кабинеттерінің әрекеттерінде бастапқы орынды
қарулану, НАТО үшін дивизияларды құру сұрақтары алды. Маршалл жоспары
бойынша берілетін көмекке айырбасқа Құрама Штаттар енді Франциядан алған
әскери міндеттемелерін орындауын сұрады және долларларды тек Үндіқытайда
соғыс жүргізуге және қару-жарақтар жасауға ғана беруге келісті. 1951-
1954 жылдарда Франция экономикасы қарулану мақсаттарына бағынды; әскери
шығындар жалры бюджеттің үштен бір бөлігін құрады.
Франциялық өндіріс жеткілікті капитал салымдарын алмағандықтан,
ескірген құрал-жабдықтармен ғана қамтыла отырып, мұндай басымдылықты
көтере алмады.
Франция метрополияны қаруландыру бойынша міндеттемелерін орындай
алмады – оның әскери ресурстардың көпшілігі Үндіқытайға жіберіліп отырды.
Бұл жағдай вашингтон әкімшілігінде наразылық тудырды. Тарихшы А.Гроссе
жазғандай, Франция қайыршы мемлекетке айналды, өйткені европада қарулану
керектігімен қатар Үндіқытайда да соғыс жүргізу крек болды. Бірақ қайыршы
мемлекет өзінің сыртқы саясатының нақты иесісі бола алмайды.
Ұлттық жиын 50-ші жылдарда буржуазиялық саяси партиялар және СФИО
билік үшін бір бірімен төбелесетін орынға айналды, халық көзінде өз беделін
түсіре бастады. Бұл кезеңдегі саяси биліктің летаргиясы туралы айтқанда,
Ж.Фовэ келесі сұрақ қояды: Егер саяси режим күнәлі болса, жетіксіз,
ескілікке жақын болса, бұл Қарсыластық қозғалысының қалықтық элементтері
бастапқыдан Үшінші республиканың ескі белсенділері пайдасына алмастырылып
шығарылып тасталғанының нәтижесі болмады мекен.
Сонымен Төртінші республикамен жарияланған Франциялық одақ франция
отарларындағы ұлт-азаттық қозғалыстардың күшті әсерімен күйреуге ұшырады.
Бұл Францияның империалистік буржуазиясы 1946 жылғы конституцияда
жазылған метрополия мен одаққа кіретін елдердің ара қатынастарын белгілеуі
тиісті құқықтар мен міндеттердің теңдігі бастамасын орындамағандығынан
шықты.
Ешқандай өткізілген құғын-сүргіндер мен әскери соттар Солтүстік
Африкадағы ұлт-азаттық күресті тоқтата алмады, ол 1954 ыжылы Алжирге де
тарады. Франциялық отаршыл империяда терең жарықшақ пайда болды.
Үндіқытайдағы соғыс жетінші жыл созылып жатты. Отаршылар
вьетнамдықтардың қарсыластығын жою мүмкін еместігі және келісім сөздер
жүргізу керектігі айқын біліне бастады. 1953 жылдың 29 қарашасында
Экспрессен атты швециялық журнал Вьетнам Демократиялық республикасының
(ВДР) президенті Хо Ши Минмен интервью жарық көрді, онда франция үкіметі
уақытша бітім жасауға келіссе және Вьетнам туралы сұрақты келісім сөздер
жүргізу арқылы шешкісі келсе, онда ВДР үкіметі франциялық ұсыныстарды
қарастыруға дайын,- делінген. Хо Ши Мин сонымен қатар келісімнің негізгі
шарты Вьетнамның тәуелсіздігін мойындау болуы керек деп баса айтқан.
Төрт ірі мемлекеттердің – КСРО, Англия, Франция мен АҚШ-тың сыртқы
істер министрлерінің 1954 жылдың қаңтар-ақпанында өткен Берлиндегі кеңесу
отырысында Үндіқытайда бейбітшілікті орнату сұрақтары бойынша 1954 жылдың
сәуірінде Женева қаласында кеңесу отырысына шақырту туралы келісімге
жеткентін.
Бірақ франциялық үкімет әскери шапқыншылықты әрі қарай белсендете
түсті. АҚШ-тың қарулы күштерінің соғысқа тура қатысуына қол жеткізу үшін,
Ланьель үкіметі 1953 жылдың соңында – 1954 жылдың басында Вьетнамдағы
Дьен-Бьен-Фу қамалын алуға әрекеттенді, мұнда әжептеуір әскери күштер
тартылды. Реакциялық пропаганда дербес жұрттың коммунизмге қарсы
күресінің белгісі ретінде бейнелеген бұл қамал біраздан кейін қан көлдей
төгілген жаншарға айналды, мұнда вьетнамдық артиллерия оқтары астында
жүздеп жүздеп франция солдаттары өлімге ұшырады. 1954 жылы 7 мамырда Дьен-
Бьен-Фу гарнизоны құлады; вьетнам армиясы генерал де Кастрие бастаған
16200 адамды тұтқынға алған. Осындай Франция үшін үлкен әскери апатқа
айналған оқиғадан кейін де үкімет басшысы Бидо әлі де АҚШ-тың мемлекеттік
хатшысы Даллестен Үндіқытайға американдықтардың араласатыны туралы сөз
беруін сұраған; ол жұмысын бастаған женевалық конференция сәтсіздікке
ұшырайды деп алдын ала есептеген. Бірақ АҚШ анық жеңіліске ұшырап тұрған
соғыстың әрі қарай жалғаудың келеңсіздігін түсінгентін. Үндіқытайдағы
жеңіліс оң жақтық орталықтанған блоктың саясатының күйзелісі болды. 1954
жылдың 12 маусымында Ланьель отставкаға кетті.
1954 жылдың 19 маусымында радикал-социалистер партиясының жетекшісі
Мендес-Франс жаңа үкімет жинады. Ұлттық жиындағы Мендес-Франстың бірнеше
рет оң центристік блокты сынауы, әскери шығындарды азайту туралы
ұсыныстары бар сөздері, Үндіқытайдағы соғысты тоқтату туралы, өнеркәсіпке
көбірек инвестициялар тартылуы туралы айтқан сөздері оны парламенттегі
буржуазиялық оппозицияның озаты етті. Министрлік орындарды бұрынғы
істеген адамдардың арасында қайта бөліп беру тәжірибесінен бас тартып, ол
өз кабинетіне жаңа тұлғаларды енгізді, көбінде олар жеке салалардағы
мамандар болды. Қарсыласу қозғалысының белсенді қатысушысы, күші тасып
туратын Мендес-Франс өзінің алдындағы консерватизмнің шекті көрінісі
болған ізашары Ланьельмен салыстырғанда қайшылық сипаттағы адам болды.
Үкімет басшысы саяси институттардың өзгеруін талап еткен жоқ, ол ¦лттық
жиында инвеститура алған кезіндегі өзінің бағдарламалық сөзінде ұлттық
жаңару саясатын орныққан саяси режим төңірегінде аздаған ғана өзгерістер
ғана енгізіп жүргізе беруге болатыны туралы айтқан.
Мендес-Франс өзі басқаратын үкіметтің басты мақсаты Үндіқытайдағы
соғысты тоқтату деп жариялады.
Үндіқытайда бейбітшілік орнауы туралы женевалық келісім-шарттарға 1954
жылдың 20-21 шілдеде қолдар қойылды. Бірақ олар Үндіқытайдың екі аймаққа
бөлінуін көздеді: солтүстік –тәуелсіз Вьетнам Демократиялық Республикасы
және оңтүстік – ол бөлікті АҚШ Оңтүстік-Шығыс Азияға агрессия жасау үшін өз
плацдармына айналдырғысы келді. Осыған қарамастан, бұл келісімшарттар
отаршылардың ірі жеңілісі деп белгіленді.
1954 жылдың 30 желтоқсанында Ұлттық жиында Париждық келісімшарттар
рәсімделді, олар Батыс Германиямен қатынастардың қайта бекуіне
бағытталғантын.
Мендес-Франс Үндіқытайдағы соғысты тоқтатқаннан кейін және
парламенттен Париждық келісімдерді өткізгеннен кейін, оң жақ партиялар
жетекшілері кейде шектен тыс дербестігін көрсететін министрлер кеңесінің
тынымсыз төрағасы өз ісін атқарды және орнынан кетуі керек деп ұйғарды. Ол
басынан сүйенген көпшілік тез азайды. МРП жетекшілері Мендес-Франсқа өз
жобалары ЕОС – Европалық қоғаныс одағының күйреуін кешіре алмады.
1954 жлы Алжирде көтеріліс басталды, ол алжир халқының ұлт-азаттық
күресінің басы болды.
1955 жылы 2-3 ақпанда Ұлттық жиында Франция қарамағындағы Солтүстік
Африкадағы жағдай туралы дебаттар өтті. Мұнда франциялық отаршылар
(оларды кейіннен ультра деп атап кетті) бірінші рет ашық түрде өз
ниеттерін жариялады, олар үкіметтен отарларда репрессиялар саясатын
жүргізуін, қандай болсын реформалардан бас тартуды талап етті. Әсіресе
оларды Алжирдегі көтеріліс алаңдатты, өйткені одан түсетін аса зор
пайданы жоғалтамыз деп қауіптенді. Омерман деген генерал, тәуілсіз
республикашыАлжирдың өкілетті депутаты өз сөзінде былай деп айтты: Мендес
Франстың үкімет басына келуі және оның Тунистегі әрекеттері... үшалжирлық
департаменттерді бұрын-соңды болмаған террористік қозғалыстың туындауына
әкелді. Егер Мендес-Франс талқыланып отырған келісімге қолын қойса (онда
Тунисте кейбір реформаларды өткізу көзделгентін), онда ол Туниске толық
тәуелсіздік беруге дайын екенін көрсетеді. Онда бүкіл Солтүстік Африка
үндіқытай сияқты анархия жолына салынады. Коснстантина атты алжирлық
департаменттің депутаты Р.Мейер ашықтан-ашық Солтүстік африкадағы ұлт-
озаттық қозғалысқа қатаң жаза қолдануын сұрады, әсіресе Алжирде.
Отаршылардың күштеген әсерімен Мендес-Франстың үкіметі 1955 жылдың 6
ақпанында құлады. Алжир ақырындап франциялық саясаттық ең басты мәселесіне
айналды; Төртінші республиканың соңынан келген үкіметтер тура осы Алжирдегі
саясат туралы сұрақ бойынша жеңіліске ұшырағантын. ұлт-азаттық күрестің
оты жақын арадан, француз отаршылары өзіміздікі деп 130жыл бойы санаған
жерден өршіді. Сол оттың ұщқыны Төртінші республиканың ғимаратына да
тиді.
1955 жылдың ақпанынан бастап билікке радикал Э.Фор басқарған үкімет
келді. Мендес-Франсті тағынан либералды бағытануы үшін құлатқан оң жақ
партиялар жаңа кабинеттің негізін құрады. Оған де Голльдің ізбасарлары
Г.Палевский, генерал Кениг, Р.Трибуле, тәуелсіздер А.Пине мен Р.Дюше, оң
жақты радикалдар М. Бурджес-Монури, А.Морис, Б.Лафе, МРП өкілдері П.Пфлимен
және басқалар енді. Осылай өз үкіметін құрастырған Э.Фор оны алдын-ала
әрекетсіздікке жіберді, өйткені оған кірген саяси белсенділердің
жоспарлары мен ойлары мемлекет алдында тұрған мәселелердің шешілуіне қарсы
тұруға бағытталғантын.
Социалистер мен коммунистерден тұратын парламенттегі күшті оппозиция
алдында Фор төтенше өкілеттер көмегімен билік құруға тырысқан. Франция
жұмысшылар мен ауыл шаруалары қарсылық қозғалыстарына төніп отырды, қалалық
ұсақ буржуазияның да наразылығы өсіп келе жатты, бірақ үкімет қайтпас
түрде пісіп жетіп отырған әлеуметтік-экономикалық шараларды өткізуден бас
тартты.
Сол кезде Солтүстік Африкадағы, әсіресе Алжирдегі жағдай Францияның
саяси өміріне үлкен әсерін тигізе бастады. 1954 жылда туниске ішкі
автономия берілгенімен, ондағы тәуелсіздік үшін күрес тоқталмады. Үкіметтің
үлкен алаңдаушылығын Мароко мен көтеріліс аулап тұрған Алжир тудыратын.
Алжирдегі көтеріліс басында ¦лттық азаттықтың Фронты(ФНО) тұрды. Билік
тұтушылар онда көбейтіле беретін санда әскерлер жіберіп отырды. Отаршылдық
буржуазияның өкілдерінің саяси ролі тоқтаусыз күшейе берді, олар
Солтүстік Африка елдеріне қарсы репрессияларды одан сайын күшейтуді талап
етті. Олардың көбісі генерал де Голльді жақтаушылар болды. 1955 жылдың 26
қаңтарында Алжирдың генерал-губернатор лауазымына деголльдық партияның
көрнекті қайраткері Жак Сустель орнықты. Сол жылы 21 маусымда Мароккода
басқа де Голльдің жақтаушысы – Гранвалль резидент болып тұрды. Дәл сол
уақытта ЭФор басқаруымен Солтүстік Африка істері бойынша координациялық
Комитет құрылды, оның құрамына аталған Палевский, генерал Кениг және маршал
Жюен кірді.[8]
Алжирдегі халық асқан кедейшілікте және құқысыз өмір сүрді.
Мемлекеттің көптеген бөлігі аралас коммуналарға бөлінген болатын, оларды
француз генерал-губернаторы тағайындаған шіненікие басқаратын. Сахараның
оңтүстік территориялары әскери билеушілердің толық қолында болды.
Сайлаулы орган Алжирлық Ассамблея қағаз жүзінде тұрғындардың мүддесін
қорғауға бағытталғантын, ал іс жүзінде отаршылар саясатына және үкіміне
бағынышты болды. Франция парламентіне де және Алжир ассамблеясына да
сайлаулар екі курия арқылы өткізілетін: еуропейлік және мұсылмандық
куриялар. Екінші курия бойынша сайлау нәтижелері жалған деректермен
алматсырылатын. Алжирдың 9 млн. халқының санынан тек 1 млн. бөлігі ғана
европалықтар, көбінесе Франциядан шыққандар болды. Олардың ішіне
Франциямен тығыс байланыстары бар ірі отаршылық буржуазия, ұсақ жер иелері,
шінеуніктер, саудагерлер кіретін. Франциядан келген жер аударушылар ең
жақсы жерлерді иемденетін, Алжирде қызмет ететін ұсақ шінеунік
метрополиядағы әріптесіне қарағанда одан әжептеуір жоғары еңбек ақысын
алатын. Француздарға мектептен бастап Алжир- бұл Франция, франциялық
департаменттер деп құлағына құйғантын.
1.2.Францияның сыртқы саясатындағы бұрылыс.
Үшінші күш өкілдерінен тұратын үкіметтер билікке келгенінен бастап
Францияның саясатында күрт бұрылыс жасалды. Оның сыртқы саяси
бағытталуы қатты өзгерді: КСРО мен АҚШ арасында байлаушы звено ролін
ойнауға әрекет жасап көруден Франция тек англиялық-американдық блокқа
біржақтық бағытталуына көшті және батысевропалық мемлекеттердің
интеграциясы(бірігуіне) жол бастады. Бұл саясаттың ең басты жүргізушісі
болған Робер Шуман, ол үшінші күш өкіметтерінде ауыспай-ақ сыртқы істер
министрі орнында қызмет атқарды.
1948 жылдың науырызында Франция Батыс Одағы деп аталатын ұйымға
кірді. Оның мүшелері – Англия, Франция, Бельгия, Голландия, Люксембург –
экономикалық, әлеуметтік және мәдени салаларда ынтымақтастық жүргізуге
келіскентін, сонымен қоса егер Европада олардың ішінен бірі әскери
шапқыншылыққа түссе, онда бір біріне әскери көмек етуге сөз байласты.[9]
1948 жылдың жазында Франция 16 мелекеттер құрамында (оның ішінде
батыс одағы мүшелерін кіргізе) Маршалл жоспарының шарттарын қабылдады. Ол
американдық несиелер, тауарлармен азық-түлікке қол жеткізді, бірақ есесіне
американдық көмекті қолдану бойынша АҚШ үкіметі алдында есеп беруге, Құрама
штаттарын тапшылықтағы материалдармен қамтамасыз етуге, Франция
экономикасына американдық капитал салымдарының жасалуына қолайлы
жағдайлар жасауға, жекелеп айтқанда, американдық азаматтарға сауда-
өнеркәсіптік әрекеттер салаларында франциялық азаматтарға берілген
құқықтарды беруге міндетті болды.
Маршалл жоспары бойынша келген тауарларды өткізуден түскен түсімді
Франция үкіметі тек АҚШ- тың рұқсатымен ғана ұстауы керектін. Францияның
социалистік мемлекеттерге сататын тауарларының тізімі Маршалл жоспарының
әкімшілігімен бекітілетін.
1949 жылдың сәуірінде Франция басқа 11 капиталистік мемлекеттермен
бірге АҚШ басқаратын Солтүстік атлантикалық пактіге (НАТО-ға) қосылды.
Бүкіл Баты одағының мүшелері қатысқан НАТО ұйымы коллективтік өзара көмек
беру туралы келісімшарт қалпында болды. Солтүстік атлантикалық пактінің
парламентте ратификациядан өтуіне жағдай жасағанда, Р.Шуман басқарған
қолдаушылар тобы келесіге кәміл сенім білдіртті: бұл пакт бейбітшілік
консолидацияға мақсатталған, және қандай да болсын елге қарсы
бағытталмаған деген.
Францияда немістер жағынан жаңа агрессиядан қауіптену кеңінен
таралғанын ескере, Шуман НАТО-ны Германияның үстінен бақылауға мүмкіндік
беретін құрал ретінде көрсеткен. Германия ешқашанда НАТО-ға мүшелікке
алынбайды және оған ешқашанда қайта қарулануға мүмкіндік берілмейді деп
сендірді. 1950 жылдың жазында ол: Германияның армиясы жоқ және оны құруға
мүмкіндігі жоқ, ол қарусыз және қару онда болмайды, - деді.
Францияның Солтүстік атлантикалық пактіге қосылуынан кейін атлантизм
(яғни, НАТО-ны қолдау) және Кеңес Одағына қарсы суық соғыс Францияның
сыртқы саясатының Бастапқы бағыттарына айналды.
Бірақ алдындағы талаптарына қарамастан, Франция репарациядан бас
тартты және Батыс Германияның Маршалл жоспарына қатысуына келісті. 1949
жылдың күзінде Германияның Федерациялық Республикасын (ГФР) құрғанан
кейін, франциялық басқарушы топтар ГФР қатысуымен Батыс Европаның
интеграциясын жүргізу жоспарларының бастаушылары болды. 1950 жылдың
мамырында Робер Шуман батысевропалық мемлекеттерде көмір мен құрышты
өндіру мен өткізу салаларын біріктіруді ұсынды. Англия Шуман жоспарына
келіспеді, ал ГФР, Италия, Бельгия, Голландия мен Люксембург оны қолдады.
1951 жылдың сәуірінде аталған алты мемлекеттердің өкілдері Көмір мен
мырыш бойынша европалық бірігу (КМЕБ) құрылуы туралы келісімдерге қол
қойды. Келісім осы мемлекет арасындағы кедендік салықтардың бірте-бірте
жойылуының, және көмір мен құрыштың жалпы нарығының құрылуын
қарастыратын.
Үшінші күш үкіметтерінің отаршылық саясаты репрессиялар мен саяси
маневрлардың қосындысы болып көрінді. Вьетнам еліне қарсы кір соғысты
жалғастыра, франциялық отаршылар Оңтүстік Вьетнамда император Бао-Дай
басшылығымен қуыршақ үкіметін құрды. 1949 жылы Франция Бао-Даймен
Франциялық одақтастық шеңберінде Вьетнамға жалған тәуелсіздік беру
туралы келісім-шарт жасасты. Соңынан тура сондай Лаос пен Камбоджаның
өтірік тәуелсіздігі жарияланды. Франциялық одақтастыққа қосылған
статутын алған бұл мемлекеттер жерлерінде франциялық әскерлер сол
бетінде қалды. Тунистегі ұлт-азаттық қозғалысының күшеюін ескере,
франциялық үкімет Түнисті тәуелсіздікке қарай жетелеуге ниеті бар
екендігі туралы айта бастады. Тунисте жергілікті үкімет құрылды, бірақ іс
жүзінде билік франция армиясына сүйенген француз резидентінің қолында
қалды.[10]
1.3. ІҮ Республика кезіндегі саяси шиеленістер.
Үшінші күш жетекшілері 1951 жылғы жазда өтетін Ұлттық жиынға
сайлауларда жеңіске жеті үшін өзінің билік етуін пайдаланғылары келді.
Сайлау алдында олар Парламенттен өздеріне қолайлы сайлау бойынша заңды
өткізді, ол пропорционалды өкілділік бастамасының орнына мажоритарлық
жүйе деп аталатын партиялардың туыстасуы (аппарантталуы) бастамасын
енгізілуіне арналғантын. Егер пропорционалды өкілділік бастамасы жүйесі
әр партияға депутаттық орындардың санын жинаған дауыстарына
пропорционалды бөлсе, мажоритарлық жүйе белгілі бір сайлау округінің
бүкіл депутаттық орындарын онда тұратын сайлаушылардың жартысынан көбісі
дауыс берген партияның (туыстасқан партиялар блогының) өкілдеріне
берген. Партиялардың туыстасуы үшін жалпы бағдарлама да, әрекеттің
бірлігі де, тіпті жалпыұлттық келісім де керегі жоқ болды. Әртүрлі сайлау
округтерінде белгілі бір партия әртүрлі партиялармен аппарантталу
жасасуы мүмкін болды.
1951 жылдың маусымында Ұлттық жиынға сайлаулар өтті. Басқа
партиялардың шабылуына қарамастан және буржуазиялық үгітушілердің өтірік
сөздеріне қарамастан, коммунистік партия 5 млн.(26,5%) астам дауыс жинап,
қайтадан бірінші орынға шықты. Екінші орынды РПФ партиясы жеңді. 1947 жылғы
сайлауға қарағанда сайлаушылардың біраз бөлігін жоғалтқан ол сонда да 4,1
млн. дауыс(21,7%) жинады. Үшінші күш партиялары жеңіске жетеміз деп
үміттенгенімен, әжептеуір жеңіліске ұшырады. Социалистер 700 мыңдай
дауыстар жоғалтты, яғни бұрынғы сайлаушылардың 40 %-н, әсіресе жұмысшы
аймақтарында. МРП партиясы аса көзге көрінелік жоғалтулар жасады: оның
бұрынғы сайлаушыларының 50% РПФ мен тәуелсіздер үшін дауыс беріп қойды.
Мажоритарлық жүйеге байланысты, Коммунистік партия парламентте тек 103
орынға ие болды, ал РПФ оған қарағанда 900 мың дауысқа аз жинаса да, 118
депуттатарды Ұлттық Жиынға отырғызды, ең ірі парламенттік фракцияны құрып.
Социалистер тіпті екі еседей аз дауыс жинаса да , Коммунистік партияға
қарағанда 104 мандат алды.
1946 жылғы сайлауға қарағанда Ұлттық жиындағы саяси күштердің ара
қатынасы әжептәуір өзгерді. Егер 1946 жылы үш негізгі партия депутат
мандаттарының төрттен үш бөлігіне иемденсе, 1951 жылғыда алты саяси
топтастықтар: коммунистер, социалистер, МРП, радикалдар, тәуелсіздер
және РПФ Ұлттық жиында ірі фракцияларға ие болды. Соның есесіне ¦лттық
жиын алтыбұрышты жиын деп аталатын болды. Олардың ішінен бірде біреуі
абсолютті көпшілік құрамады, сондықтан бірпартиялық үкімет жасалуы
мүмкін еместін. Коалициялық үкіметтің құрылуы да өте зор қиыншылықтарға
тап болды. Социалистер де, буржуазиялық партиялар да компартиямен бірігу
мүмкіндігіне қарсы тұрды. Төртінші республиканың бүкіл партиялық-саяси
жүйесін жүрт алдында сын ететін РПФ париясы қандай болсын партиямен
блокқа бірігуге келіспеді.
Үшінші күштің коалициясы абсолютті көпшілікке ие болған жоқ және
әжептеуір қарамақайшылықтарға төне бастады. Жекелеп айтқанда, радикалдар
экономикаға мемлекеттің араласуына қарсы тұрды, ал социалистер мен МРП
дирижизм(мемлекттің экономиканы бақылауы) бастамаларын қолдады. өз
жағынан МРП социалистер мен радикалдардан ұзақ жылғы дәстүр бойынша аз
емес саяси маңыздылығы бар зиялы білім беру жүйесі сұрағы бойынша
бөлінетін. МРП мелекет жеке діни мектептерді қаржыландыруын талап етті,
ал социалистер мен радикалдар білім берудің зиялы сипатын арашалады.
Барлық айтылған қарамақайшылықтар қандай да болсын мүмкін үкіметтің
тұрақсыздығын негіздеді және ақыр соңынан үшінші күш коалициясының
толық бөлінуіне әкелді.
1951 жылдың қыркүйегінде МРП депутаты Баранженың бастамасымен
қабылданған діни мектептерге субсидиялар бөлу туралы заң қабылдануына
қарсылық көрсеткен белгісіне социалистер үкіметтен шықты. Осы уақыттан
бастап үшінші күштің беделі жоқ үкіметтерінде қатысқаны үшін өзінің
халық арасында сенімі кете бастағанын сезген Социалистік партия
оппозицияға кетті. Францияның саяси өмірінің осі оң жаққа қарай ауысты.
Беделі тез өсе бастаған тәуелсіздердің топтастығы саясатта жүргізуші
роль атқара бастады.[11]
1956 жылдың 2 қаңтарында үшінші және сол кезде ешкім білмегендей-аққ
өзінің он екінші жылына келген Төртінші республиканың соңғы парламенттік
сайлаулары өтті. Өзінің өмірлік жылдары бойында қоймай тербелістерге
ұшыраған бұл республикафашизмге қарсы ұлы жеңістің шуақтары астында
туындаған. Ол өмірге келіп үлгергеннен көп ұзамай Батыс бастаған суық
соғыстың мұздай желінің соққысы тиді.
1946 жылдың науырызында Черчилльдің фултондық сөзінде алдын-ала
ескерту айтылса да жаңа республиканың конституциясын талқылап жатқан
Франциялық Жарғылық жиында және үкіметте кейбір ішкі қайшылықтар болса да
әлі де үшпартиялық коммунистер, социалистер және католиктерден тұратын
коалиция (МРП) тұрақты болып көрінді.
1946 жылдың қазанында екі Жарғылық жиынның азапты келіспеушіліктері
нәтижесінже қабылданған конституция жарияланғанда, оны коммунистермен
бірге қолдаған буржуазиялық және социалистік саясаткерлері өздерінің
коммунистерге қарсы үңгірлеріне тарап кетті, олар Қарсыластық
қозғалысының бағдарламасына берген сенімділік антын ұмытты, ал
қорқыныштан ес жинаған вишисттер атына оккупация кезінде кір келтірмеген
оң жақтағылардың ішінен өздеріне одақтастар іздей бастады.
1 желтоқсанда Ұлттық жиынды таратқаннан кейін басталған 1955 жылдың
соңғы айында өткен сайлау кампаниясы ерекше жағдайда өтті. Эдгар Фор
үкіметі Жиынды мерзімінен ерте босатып жіберді (кезекті сайлаулар жарты
жылдан кейін өткізілуі тиістітін). 1946 жылғы конституция үкіметке осындай
шара жасауға құқық бергенімен, Төртінші республиканың бұған дейнгі бір де
бір үкіметі парламентті мерзімінен ерте таратпағантын. Тіпті бұрын үшінші
республиканың 70 жылғы өмір сүруі барысында парламентті мерзімнен бұрын
тарату тек бір рет 1888 жылы ғана жасалғантын - республика президенті
маршалл Макмагонмен және мемлекеттік көтерілістің жасырын әрекеті сипатты
болды, бірақ ол бақытсыздыққа ұшырады, өйткені сайлауда қайтадан
республикашылар жеңіске жетті.
1955 жылдағы ұлттық жиынды мезгілінен ерте жіберу Фор үкіметіне кірген
оң жақтылардың ісі болды. Олар мелекеттегі халық ішіндегі наразылық өсіп
келе жатқанын ескере сайлауды тезірек өткізуге асықты. Халықтың реакциалық
саясатқа көңіл толмаушылығын олар буржуазиялық-демократиялық мемлекеттік
құрылысқа деген наразылыққа айналдыруды көздеді. Жиынды тарату қағаз
жүзінде заңды болса да, оның өткізу процедурасы айрықша болды:
парламентте жеңіліске ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І ТАРАУ. ІҮ Француз Республикасының конституциясы және саяси
шиеленістері.
1.1.ІҮ Республиканың
конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Францияның сыртқы саясатындағы
бұрылыс ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. ІҮ Республика кезіндегі саяси
шиеленістер ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ ТАРАУ.Алжир және ІҮ Республиканың дағдарысқа ұшырауы.
2.1. Алжирдегі Ұлт Азаттық қозғалыс және ІҮ Республиканың
қиыншылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .
2.2.Алжирдегі бүлік және ІҮ республиканың
күйреуі ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ ТАРАУ. Ү Республикаға көшу және Ү Республиканың конституциясы
3.1.Ұлттық ұлылық идеясы: қайнауы мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Ү Республиканың
конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
Кіріспе
Францияның жағдайын бірде бір Батыс елдерінің соғыстан кейінгі
жағдайымен салыстыруға келмейді. 1940 -1958 ж.ж. арасындағы үш мәрте өзінің
мемлекеттік құрылысын ауыстырды, ІІІ Республикадан Виши жүйесіне,содан
кейін ІҮ Республикаға ауысты, ал кейіннен Ү Республика болды. Бұл кезде
Францияның сыртқы саясаты да өте ауыр болды. Олар Францияның метрополия
статусынан айырылуы болды. Отарлар үшін күресте Франция өзінің халықаралық
беделінен айырыла жаздады. Оған Француз үкіметінің Солтүстік Африкадағы
Ұлт- азаттық күрестерді күшпен қантөгіс арқылы басуы болды.Осы отарлар үшін
күресте Франция саяси тұрақсыздықта болды. Ол билік басындағы бірін-біоі
алмастырған 25 үкімет мүшесінің өздерінің сыртқы саясатты сауатсыз
жүргізуінен көруге болады. Осы сауатсыз саясат ІҮ Республиканың күйреуіне
әкеп соқты.
Осы кезде елде, яғни Франция тарихына айтарлықтай үлес қосқан, оның
беделін сақтап қалған, француз елінің көрнекті саясаткер- қолбасшы генерал
Шарль де Голльді айтып кетуге болады. Де Голльдің қайраткерлігін үш
аспектіде қарастыруға болады. Бірінші, алғашында әскери адам ретінде
кейіннен мемлекет қайраткері ретінде. ІІ Дүниежүзілік соғысқа дейін кәсіби
офицер,1940 жылдан бастап ол маршал Петен үкіметіне бағынудан бас тартып
Лонданға кетіп, саясатпен айналасты. Франция азат етілгеннен кейін Уақытша
үкімет басшысы болды. Бұл тұғырдан өз қызметін 1958-1969 ж.ж өз идеясын
орнатқан кезде көруге болады.
Екінші аспект де Голль қызметі голлистік қозғалыспен байланысты. Ол осы
ұйымның негізін салушы және 30 жыл басшы болды. Соғыс кезінде Голлистер
Францияны азат етуді мақсат етті, ал 1947 жылдан бастап оппазицияға көшті.
Үшінші және ең маңызды аспект де Голльдің голлизм идеясын құру, ішкі
саяси және сыртқы саяси әлеуметтік-экономикалық қайта құрулардың өзара
байланысын айтуға болады.
Жұмысты жазу барысында біз Францияның жаңа заман тарихынан деректермен
дәйектерді пайдаландық. Деректер қатарына ең бірінші Ш де Голльдің
мемуарларын қосуға болады. 50-ші жылдарда дәйекті түрде жеткізген Әскери
мемуары болды. Онда осы кездегі Францияның жалпы әлемдегі қайта құру
үрдісін байқауға болады[1][1].
1969 жылы де Голль Үмір мемуары жұмысын бастап 1970 жылы Жаңару 1
томын шығарды. Ал екінші томы Күш алу аяқталмай қалды.
Мемуарлы дерекетерге ФКП мүшелерінің естеліктерін айтуға болады –
Франсуа Бийу және Жак Дьюнно.
Коммунистер де Голль тәртібіне аппозиционер және сонымен бірге ІҮ
Республика үкіметіне де өзіндік оппозиционерлік ұйым бола білді.
Зерттеу жұмыстары ІҮ Республиканың ыдыраған күнінен бастап, яғни 1960
жылдардан жарық көре бастады. Олар Молчанов Н.Н., Манфред А., Смирнов В.П.,
Ратиани Г. Н., Наумов Н.Н. еңбектерін атауға болады[2][2]. Ратяни Г.Н.
еңбегінде Франция тарихындағы елеулі орын алған қос республика жөнінде кең
жазылған.
Гуксаян –Гандзакелл П.Г. еңбегіне Францияның отаршылдық саясаты
көрсетілген.
Ал 80-ші жылдардағы зерттеулерді қызығушылығын президенттік билік
жүйесі тудырған. Ү республика кезіндегі атқарушы билік бұтағының маңызын
бағаламақ болған еңбектерінің бірі В.Г.Серебренниковтың еңбегі. Ол 1946
және 1958 жылдардағы конституцияларды салыстырған[3][3].
Осымен қатар президенттік жүйенің ерекшеліктері мен кемшіліктерін
зерттеген Савицкий П.Н. және Миронов Ю.Б. президент билігінің
өкілеттілігіне сұрыптама жасаған[4][4].
Бұл дипломдық жобаның мақсаты:
ІҮ Республиканың сыртқы және ішкі саясаттарындағы саяси дағдарыстармен
көп партиялық парламентаризмнің тартысын ашып көрсетуге болады.
ІҮ Республиканың конституциясы және саяси шиленістердің туу мақсатын
көрсету. ІҮ Республиканың дағдарысқа ұшырауы Алжирдегі отаршылдық күрес.
Ш де Голльдің Ұлттық ұлылық идеясы: қойнауы мен мәні. Ү Республиканың
конституциясы және саяси жүйесі Ш де Голльдің идеясының іске асуы.
Жұмыс құрылымы келесі бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі бөлім,
қорытынды.
Кіріспеде біз мақсатымен міндетін анықтадық және деректер мен
зерттеулерге шолу жасалды.
І тарауда 1946 жылғы конституцияның ерекшеліктері мен кемшіліктері және
саяси шиеленістерді қарастырамыз.
ІІ тарауда Алжирдегі және ІҮ Республиканың қиыншылықтарын қарастырып,
оның құлау себептерін зерттедік.
ІІІ тарауда конституция мен саясаттағы Ү Республиканың Ұлттық ұлылық
идеясын, Ш де Голльдің француз ұлтының ұлылығын көзқарасымен қарастырамыз.
Қорытындыда біздің зерттеген жұмысымыздың түйіндемелеріміз шығарылды.
І ТАРАУ. ІҮ Француз Республикасының конституциясы және саяси
шиеленістері.
1.1. ІҮ Республиканың конституциясы.
Төртінші республиканың Конституциясы көптеген таптық және партиялық
күштердің мүдделерінің компромиссі нәтижесінде қалыптасқанымен, ол
франциялық жұмысшылардың үлкен жетістігі болды. Онда халықаралық және
франциялық фашизмді күйрету соңынан іске қосылған прогрессивті
өзгерістер бекітілгентін.
1946 жылғы Қазан Конституциясы ұлттық суверенитет бастамасына
сүйенеді және жалпы дауыс беру арқыла құрылған Ассамблея алдында үкіметтің
жауапкершілігін екі етпей бекітеді. Ол демократиялық құқықтардың
сақталуына кепілдік береді, мемлекет пен мектептің зиялылығын жариялайды.
Ол азаматтардың жаңа әлеуметті–экономикалық құқыларын бекітеді: бүкіл
салалардағы әйелдер мен еркектердің бірдей құқылығы, кәсіподақ құруға
және ереуіл жасауға құқық, еңбек жағдайларын коллективтік анықтауға және
кәсіпорын басқаруына қатысуға құқық, бала мен ананың, қарт жұмыскерлер мен
мүгедектердің материалды қамсыздандырылуына құқық, баланың білім алуына,
мәдениетке, жалпы зиялы бүкіл сатыларда білім беру жүйесі ұйымдастырылуына
құқы. Конституция ұлтшылданудың заңдылығын бекітеді, Францияның сыртқы
саясатының бейбітшіл сипатын және тәуелді мемлекеттер халықтарының
бірдей құқылығын жариялайды - деп көрсетілген Францияның коммунистік
партиясының тарихында.
Жаңа Конституцияның бұрынғыдан прогрессивті маңызды айырмашылығы -
екінші палатаның (Республика Кеңесінің) өкілдік құқыларының күрт азаюы, ол
Үшінші республиканың конституциялық механизмінің өзегі болған соғыс
алдындағы Сенатты алмастырғантын.
Бүкіл заңдық жобалар, оның ішінде Республика Кеңесі мүшелері
шығарғандары да, бастапқыдан бірінші палата - Ұлттық жиында талқылануы
керек болды. Егер онымен қабылданған жобаға Республика Кеңесі түзетулер
енгізсе, онда Ұлттық жиын бұл жобаны оны қабылдауға немесе қабылдамауға
құқымен екіншілікті оқудан өткізген және бұл шешім соңғы деп табылатын.
Люксембург пен Бурбондық сарайлар арасында заң жобалары қайықша әрі-
бері ұзақ жүріп алуына әкелетін ескі сенаттық уақыт созу тактикасын
жібермеу үшін 1946 жылғы Коснституцияның 20 бабы заң жобаларын қарастыру
мерзімдерін шектеді: Республика Кеңесінің жобалары үшін – екі ай ішінде,
бюджет пен жедел заң жобаларын - Ұлттық жиында қарастырылуы уақыты ішінде.
Егер екінші палата берілген мерзім шегінде бітірмесе, онда Ұлттық жиын
заңды бірінші оқылуы қалпында халыққа жариялауына құқылы болатын.
Екінші палата мүшелері үкіметке соңына резолюция қабылдау үшін дауыс
беру жүретін сұраулар(интерпелляциялар) жасау құқығына ие болған жоқ, олар
тек үкіметке тиімділігі төмен ауызша және жазбаша сұрақтар қоюға ғана
құқылы болды. Сонымен қатар, Республика Кеңесі бұрынғы Сенат сияқты
Президентті мемлекетті сатып кетуі үшін, министрлерді өздерінің
міндеттерін орындау барысында жасаған қылмыстары үшін соттаған ең жоғарғы
сот(трибунал) ретінде қызмет ете алмайтын болды, және де конституцияға
ревизия (қайта қарастыру) жасатудың инициаторы ретінде жұмыс атқарамады.
Керісінше, Ұлттық жиынның өкілеттері сәйкесті кеңейтілді. Ол қаржылық
сұрақтарда заң қабылдау белсенділігіне, шет ел мемлекеттерімен кейбір
келісімдерге ратификация немесе денонсирование жасауға, соғыс ауға, т.б.
құқықтарға иеленді. Жаңа протокол бойынша мемлекеттегі екінші тұлға болып
Республика Кеңесінің бастығы емес, Ұлттық жиынның төрағасы табылды. Ол
екі палаталардың біріккен отырыстарында төраға болды және төтенше жағдайда
Президентті алмастырған. Депутатарды таңдаудың дұрыстығы туралы сұрақты
оң жақтық партиялар талап ететіндей Ерекше конституциялық сот арқылы емес
Ұлттық жиынның көпшілік дауыстарымен шешілетін.
Бұрын президент депутатар палатасын Сенаттың санкциясы арқылы таратуға
құқылы болған.Төртінші республиканың конституциясы бұл құқықты қатаң
шекке енгізді, оны мемлекет басшысынан алып тастап үкімет басшысына
беріп қойды. Соңғысы бұл төтенше шараға министрлармен, ¦лттық жиын
төрағасымен кеңесуден кейін қабылдауға мүмкіндікке ие болған, оның өзі егер
18 ай аралығында депутатардың көбісі қабылдаған сенбеушілік, келіспеушілік
вотумдарынан туындаған екі қатар үкіметтік дағдарыс болғанда ғана. Ұлттық
жиынды таратқаннан кейін үкіметті жиынның төрағасы басқаруға міндетті.
1946 жылғы Конституция екінші дүниежүзілік соғыс алдында бекіген
консервативті кабинеттердің жақсы көретін қаруына айналған декрет-заңдар
қалпында қолданылатын парламенттің үкіметтке өкілеттерін беру
практикасына қатаң тыйым салды. Министрлер кеңесінің бастығы атқарушы
биліктің (әкімшіліктің) басшысы және заңдар орындалуының жоғарғы кепіл
берушісі болып есептелді. Оған басқа министрлерде жоқ сенім білдірмеу
сұрағын көтеруге ерекше құқығы берілгентін. Үкімет басшысы депутатармен
біріге заң қабылдау белсенділігін бөлісті.
Республика Президентінің заң актілері министрлардың біреуімен және
Министрлер кеңесінің басшысымен рәсімделетін. Министрлер кеңесінің төрағасы
еңі жоғарғы шінеуніктерді тағайындауға, ұлттық қорғаныспен байланысты
көптеген маңызды сұрақтарды бақылауға және т.б. құқылы болды.
Мемлекет басшысы Ұлттық жиын мен Республика кеңесінің Версальдағы
біріккен отырысындағы дауыстардың абсолютті көпшілігімен жеті жылға
тағайындалатын. Протокол бойынша бекіген міндеттерінен басқа ол қайтадан
парламент алдына үкімет басшысының кандидатурасын ұсынуға, министрлер
кеңесінің, ұлттық қорғаныстың жоғарғы кеңесінің, магистратураның (сот
жүйесінің жоғарғы органының) кеңесінің, конституциялық комитетінің
отырыстарында төрағалық етуге, палаталарға үндеу жіберуге және
қылмыскерлерді кешіруге құқықтарға ие болды. Президент бұрынғыдай сотқа
тартылмайтын болды, тек мемлекеттік сатқындық жағдайы ғана бұған
жатпайды. Бірақ Үшінші республика кезеңінен айырмашылығы - мемлекет басшысы
әкімшілік пен дипломатияның ресми басшысы деп есептелген жоқ, оның әрбір
шығарған актісі тиісті ведомствоның басқаратын министрдің және министрлер
кеңесінің төрағасының қол қойылуын керек етті.
Жаңа конституцияның қабылдануы сайлау жүйесінің терең реформасының
жасалуымен толықтырылды. Бұл жүйеге сәйкесті, парламентке тек бір депутат
жіберетін ұсақ әкімшілік аймақтың орнына одан көп ірі территориялық
бірлік - департамент сайлау округі деп саналатын болды. Әр жеке
департаментке тұрғылықты халық санына байланысты бірнеше парламенттік
мандат келетін болды. Ең халқы тығыз тұратын департаменттер бірнеше
округтарға бөлінген. Әрбір партия берілген департаментте қанша мандат
бойынша сайлау өткізілсе, сол сандағы кандидаттардың тізімін ұсынуына
міндетті болды және оның тізімі жинаған дауыстардың санына пропорционалды
парламенттен орындар алатын.
Төртінші республиканың бірінші параламентіне - Ұлттық жиынға сайлау
1946 жылы 10 қарашада өтті. Бұл сайлауда коммунистер 5,5 млн. дауыс
жинап 300 мың даустарды қосып ұтып алды және Францияның бірінші
партиясына айналды. Социалистер 3,4 млн. дауыс жинап үлкен жеңіліске
ұшырады: олар 800 мыңдай өз сайлаушыларының дауыстарын жоғалтты. МРП
реакцияның негізгі күші ретінде беделін сақтап қалды – ол 5 млн дауыс
жинады, бірақ Жарғылық жиынға маусымдағы екінші шақырулы сайлауларға
қарағанда 500 мыңдай дауыс жоғалтты. РЖР (радикалдар, ЮДСР және т.б.) 150
мың дауыс жоғалтып тек 2,4 млн дауыс жинады. Есесіне ПРЛ мен басқа да оң
жақтағылар бұл жолы 2,8 млн. дауыс жинады және 500 мыңдай дауыстарды жеңіп
алды. Сонымен, коммунистер мен шекті реакция араларында күштердің
теріскейлік бөлінуі нақты көріне бастады.
Референдум барысында де Голльді мақұлдайтын МРП-ны қолдаған
сайлаушылардың көпшілікті бөлігі конституцияға қарсы дауыс берді. МРП-ның
оң жағынан де Голльдің жақын әріптесі Рене Капитанмен ұйымдастырылған
Голлистер одағы деген жаңа бәсекелес пайда болды, ол Байе хартиясын іске
асыруға бағытталғантын. Халық республикашыларының көсемдері мұндай
фактілерге назарын аудармай отыра алмады. Оң жақтық айналасында өзінің
түсіп қалған беделін күшейту үшін МРП-ның басқарушылары сайлау өтісімен
жаңа ғана қабылданған конституцияны қайта қарастыруға дайындығы туралы
айтты және үкіметтің үшпартиялық формуласына қарсылығын білдірді.
Әрине,Франция бірінші соғыстан кейінгі жылдарда да капиталистік
мемлекет ретінде сақталып қалды, онда басқарушы биікте қаржылық капитал
иелері тұрды, олардың өкілдері халық шаруашылығының қайта орнығуына
кедергілер жасап кері тартумен болды. Мемлекеттік басқару аппаратында,
қарулы күштер басқармасында бұрынғыдай реакциялық бағыттағы кадрлық
шінеуніктер мен офицерлер саны басым болды, олардың орталарын тазарту іс
жүзінде тоқтатылды. Конституция мен сайлау заңдарының жиыны жарым-
жартылай, компромисстерге толы сипатта болды. СФИО мен МРП
жетекшілерінің НСС бағдарламасының маңызды баптарының орындалуына
кедергі жасау әрекеті іске асты. Ол баптар бойынша префектуралардың
жойылуы және олардың қызметттерінің жергілікті басқарудың сайламалы
ұйымдары – департаменттердің Бас кеңестеріне берілуі көзделгентін, сонымен
қоса сенімнен кеткен өз парыздарын сатып кеткен депутаттарды парламенттен
қайтып шақыртып алу практикасын енгізу де жобаланғантын. Төртінші
республика кезеңінде бірінші соғыстан кейнгі жылдардағы болған
мүмкіндіктер іске аспай қалды. Бұған халықаралық жағдай да аз емес әсерін
тигізді. Жекелеп айтқанда, Францияның Құрама Штаттардың басқаруымен
экономикалық және әскери-саяси жабық блоктарына тартылуы және сонымен
байланысты мемлекет ішіндегі саяси күштердің қайта ауытқып орнықталуы,
ол ақырында көп партиялы парламенттік тәртіптің терең дағдарысына
әкелді.
Францияның ішкі саясаты ол жылдары халықаралық жағдайдың тербелістері
мен бұрылыстарына қатты тәуелді болды. Коммунистер басқарған
демократиялық күштердің халық алдында сенімділігі артқан сайын, Франциялық
буржуазия топтары сырттан қолдау іздеді. Осындай қолдау үшін басқарушы
таптың көптеген бөлігі Францияның тәуелсіздігін, дербестігін және ұлттық
мүдделерін құрбандыққа шалмақшы болды, әсіресе Германияға байланысты
сұрақта.
1947 жылдың 12 науырызында АҚШ президенті Трумэн өз доктринасын
таныстырып сөз сөйледі, онда іс жөнінде капитализмге қауіп туған
мемлекеттерде қоғамдық құрылысты сақтауға Құрама штаттары кепілдік
беретіні жарияланған. Бұл айтылғаның артынан Маршалл жоспары іске
қосылды, соның бәрі батысевропалық мемлекеттердің монополиялары үшін белгі
ретінде болды. Америкалық қолдау коммунизмге қарсы соғыстың машинасына
айналатын тәрізді - деп сол кезде Монд басылымы айтқан.
1947 жылдың сәуірінде сыртқы істер министрлерінің Кеңесінің
Мәскеулік сессиясында МРП озаты Ж. Бидо басшылығымен франциялық
делегациясы АҚШ пен Англияның позицияларын қолдады, олардың рурлық
көмірді жеткізуге және Францияның Саар облысын өзіне иеленуге ауыз ашқанын
қолдауға сөз бергеніне айырбасқа. Мұндай күрт бұрылыс германиялық сұрақтағы
кеңестік–франциялық ынтымақтастықты бұзды және Германияның оккупациядағы
батыс аймақтарын Кеңес Одағына қарсы блоктың сүйенішіне айналдыру
үмітімен оның әскери-өнеркәсіптік мүмкіндіктерін қайта қалпына келтіруін
көздеген англиялық-американдық дипломатия алдында Францияны қарусыз
қалдырды. Сонымен қоса сыртқы саясаттағы жаңа бағыт Рамадьенің
коалициялық үкіметі ішінде қатты келіспеушіліктердің пайда болуына әкелді
және оның таралуы қауіпіне жақындатты.
Мелекеттегі саяси дағдарыстың пісіп жетілуіне әсер еткен басқа
маңызды фактор болған отарларға байланысты мәселелер.
1945 жылдың мамырында отаршылық үкімет өкілдері Алжирдегі
көтерілісті қатаң басып тастады. Бір жарым жылдан кейін ұқсасты жәй
Мадагаскарда қайталанды, онда бейбітшіл халық арасындағы құрбандардың саны
80 мыңнан асты. Бірақ әсіресе алаңдатар жәй Қиыр Шығыста – Үндіқытайда
орнықты, онда 1945 жылдың 19 тамызында тәуелсіз Вьетнам Демократиялық
республикасының құрылуы жарияланды.
Отаршылық үкімет қарулы күштерге үлкен сенім артты. Ханойда 1946
жылдың 19 желтоқсанында көше қақтығыстары басталды. Олар Үндіқытайдағы
жеті жылғы кір соғыстың басталуы болды. Төртінші республика
‡ндіқытайдағы соғысты не тоқтата алмады, не одан бас тарта алмады, не оны
жеңіп алмады. Ол бұл соғыстан рак ісігінен сияқты тек азап шегуге ғана
жазаланды, соғыс оның қаржысын да жеді, сыртқы саясатын да бұзды, оның
армиясын да тежеді. Ақыры төртінші республика соғыс азабынан жойылды, -
деп тарихшы Ж.Фовэ жазған.
ФКП-ны үкіметтік коалициядан шығару үшін сылтау ретінде коммунистер
өкілдерінің үкіметтің еңбекақыны көтеру туралы жұмысшылардың талаптарын
қанағаттандыруға қарсы тұруына байланысты оған деген сенім білдіруге қарсы
дауыс беруі қолданылды. 1947 жылы 5 мамырда Журналь оффисиель
басылымында республика Президенті Ориоль мен министрлер кеңесінің төрағасы
Рамадье қолдары қойылған декрет шығарылды, онда министр-коммунисттердің
қызметтерінің күші жойылғаны туралы айтылған, өйткені 1947 жылдың
мамырында ұлттық жиында олар қарсы дауыстар бергентінтін. Министрлік
бірауыздықтың тәртібі бұзылған үшін жауапкершілік сөйтіп ФКП мойнына
ілінді.
Коммунистердің үкіметтен шығарылуы мемлекет тарихындағы жаңа кезең
басталуына әкелді. 1951 жылға дейін компартия ¦лттық жиында ең саны көп
топқа ие болды және коммунист-депутаттар парламенттік трибунаны үкіметтің
әрекетіне белсенді араласу үшін қолданды, олар жұмыскерлер мүддесіндегі
заң жобалары мен басқа да шараларды ұсынған және басқа жобаларға тиісті
түзетулер енгізген. 1947 жылдың мамырынан кейін партиядан кездейсоқ адамдар
кетті, тек өз ісіне үлкен кәміл сенетін адамдар ғана қалды.
Коммунистер Францияның жұмысшы табының ең ірі кәсіподақтық ұйымы
Бұқаралық еңбек конференциясында (ВКТ) басқарма орындарда орнықты. ВКТ
кәсіподақтарына өнеркәсіптің озат салаларындағы жұмысшылар – металлистер,
химиктер, кеңшілер, теміржолшылар, электр және газ өнеркәсібінің
жұмыскерлері кіргентін. Францияның коммунистік партиясының ерекше
сипаты – оның ауыл шаруалары арасындағы үлкен маңызды әсерлігі болғантын.
Францияның компартиясы интеллигенцияның әртүрлі топтарында да мықты
белелге ие болды. Олардың өкілдері көптеген санда осы партия қатарында
болды және оның жұмысына белсене қатысты. ФКП-ның Франциядағы
демократиялық күштердің беделді жетекшісі ретінде әсерлігі мықты болғаны
сондай, тіпті франция интелигенциясы арасында коммунисттерге қарсылық
маңызды мөлшерде тараған жоқ.
1946 жылдың соңында Англияның газеті Таймс-қа интервью бергенде М.
Торез Францияға қазіргі кезеңде социализмге жаңа жолдар ашылуы мүмкін деп
баса айтқан. Қандай болсын жәйда, – деді ол, - әр мемлекеттің жолы өзіндік
ерекшеліктеріне ие. біз арқашанда ойлағанбыз және айтқанбыз, Франция
халқы, өз мықты дәстүрлеріне ие бола тұра, үлкен демократияға, прогресске
және әлеуметтік адалдыққа апарар өз жолын өзі табады. Бұл маңызды
теориялық тұжырымды ұсынғанда М. Торез нақты тарихи фактілерге сүйенген.
Халықаралық реакциялық күштердің ең басты сүйеніші - фашизмді күйрету,
дүниежүзілік аренада күштердің өзара сандарының қатынасының социализм
мен демократия пайдасына қарай өзгеруі, Францияда коммунистік партия
басқаруымен біртұтас демократиялық лагерьдің қалыптасуы, мемлекеттік
құрылыста және әлеуметтік өмірде қайта құрылу үрдістерінің өткізілуі –
осының бәрі мемлекеттің социализмге қарай жылжуына нақты жағдайлар
жасады.
Франциялық буржуазияға мұндай болашақ, қашық уақытта болжанса даүлкен
алаңдаушылық тудыртты. Буржуазиялық партиялар және олардың артынан оң
жақтық социалистер компартияны халық көзінде қаралау үшін көптеген
әрекеттер жасады, ұлт ішіндегі бөтен бөлік ретінде көрсеткісі келді.
Төртінші республиканың саяси партиялары туралы кітаптардың авторлары
Ж.Мальтер мен П.Бенуа бүкіл партиялар ФКП-мен күресу сұрағы бойынша
өздерінің арасында келісімге келетін деп растап жазған.[5]
Коммунизмге қарсы тұру ойымен МРП де құрылған. Бірақ егер ол жаңа
режимнің бөлігі ретінде өзін көрсетсе, 1947 жылдың сәуірінде де Голль
белсенділігімен құрылған Франция халқының бірлестігі(РПФ) атты партия
болса, өзін Төртінші республиканың, оның Конституциясының, парламентінің,
саяси партияларының кешпес жауымын деп жариялады. Төртінші республика
туралы жазылған кітаптардың авторлары бәрі бір ауыздан РПФ коммунистік
қауіпке қарсы күрес үшін құрылды деп келіседі.
Жоғарыда аталған декрет демократиялық лагерьде көптеген
қеліспеушіліктерді туындатты. Сонымен, буржуазия Төртінші республикаға
бірінші сққысын тигізді. Жаңа режим өмірге енді ғана келе өз қозғалысының
артқа жылжуын бастады, өйткені либералды тарихшы Фовэның айтуынша:
коммунистердің үкіметтен шығуы оның халық арасындағы беделін түсіріп
тастады. Содан бері буржуазиялық және ұсақ буржуазиялық партиялардың
жетекшілері жаңа саяси режимді әдеттегі буржуазиялық демократия жолына
бұруға бүкіл күшін жұмсай әрекеттенді.
Келешекте төртінші республиканың демократиялық институттары мен
коммунистер әсерімен санасу қажеттілігінен қандай болсын құралдармен
құтылғанынша асығатын билеуші топтардың саясаты араларында көптеген
қарама-қайшылықтар көріне бастады. Бірақ ФКП қарсылыққа қарамастан жақсы
ұйымдасқан, мықты, халық массаларымен тығыз байланыста болғандықтан саяси
өмірдің маңызды факторы ретінде өз орнын сақтап қалды.[6]
40-шы жылдардың екінші жартысында монополистік капитал әлі мемлекетке
өзіне ыңғайлы саяси тәртіпті енгізуге көндіре алмайтын. Бұл жағдайда олар
үшін ең дұрысы демократиялық институттар сақталып қалған жағдайда да
буржуазияға керекті саясатты жүргізуге жол беретін ұсақ буржуазиялық
партиялардың билік етуі болды.
1951 жыл Ұлттық жиынның бірінші ресми билік етуінің соңғы жылы болды;
күзде жаңа сайлау өткізілуі көзделді. Үшінші күш партияларының төрт
жылғы басқаруы көзге жас толтырар нәтижелерге әкелді. Франция атлантикалық
ынтымақтастық орбитасына қосылып өзінің халықаралық жағдайын нашарлатты,
оның шекараларында қайта қалпына келтіріліп жатқан германиялық
милитаризмнің қаупі төне бастады. Мемлекет Вьетнамда созылмалы отаршылық
соғысты жүргізді, бұл соғыс оның беделін түсіруге бет алды. Франция
әлеуметтік қақтығыстардың орнына айналды, өйткені жұмысшылар табы және
еңбекші халық бағалар деңгейінің өсуімен, қаруланудың күшеюімен келіскісі
келген жоқ. Эльжей жазғандай, сол уақытта француздардың 55 % соғыстан
бұрынғы деңгейден де нашар тұратындығына наразылық білдірген[7]
1951 жылдың 17 маусымында сайлаулар өткізілді. Коммунистер
мемлекеттің бірінші партиясы ретінде өз орнын сақтап қалды, олар 5038 мың
дауыс (26,8%) жинады және ұлттық жиында 103 орынға ие болды.
Екінші орынға де Голльдің партиясы – РПФ ие болды, ол 4134 мың дауыс
(21,7%) жинап және 118 орын алған. Бірақ бұл жетістік генерал де Голльдің
үміттеріне сай келмеді, ол РПФ ¦лттық жиында бастапқы орынға ие болады
деп ойлағантын.
Парламенттегі күштерде оң жаққа қарай қозғалыс болды. Бірақ
франциялық монополиялық капитал де Голль партиясына тура үміт артуды әлі
ерте деп санады. Оның әлеуметтік құрамы бірыңғайлы емес өте шұбар
болды, сондықтан РПФ тез тарала бастады. 1952 жылы оның парламенттік
тобынан депутаттардың әжептеуір үлкен бөлігі (34 адам) бөлініп шығып
кетті, олар Республикалық және әлеуметтік әрекеттену (АРС) атты дербес
фракцияны құрады. РПФ жеңіліске ұшыраған 1953 жылдың сәуір-мамыр айларында
өткен муниципалдық сайлаулардан кейін де Голль оның партиясы парламенттік
әрекеттен бас тартатындығы туралы мәлімдеген. Осыдан РПФ-ның Ұлттық
жиындағы фракциясы Әлеуметтік әрекеттің республикалық одағы(ЮРАС) деп
атала бастады, ол өзіне 77 депутатты кіргізді. 1954 жылдың маусымынан
бастап бұл топ жаңа атау қабылдады - әлеуметтік республикашылар.
Оң орталық блоктың кабинеттерінің әрекеттерінде бастапқы орынды
қарулану, НАТО үшін дивизияларды құру сұрақтары алды. Маршалл жоспары
бойынша берілетін көмекке айырбасқа Құрама Штаттар енді Франциядан алған
әскери міндеттемелерін орындауын сұрады және долларларды тек Үндіқытайда
соғыс жүргізуге және қару-жарақтар жасауға ғана беруге келісті. 1951-
1954 жылдарда Франция экономикасы қарулану мақсаттарына бағынды; әскери
шығындар жалры бюджеттің үштен бір бөлігін құрады.
Франциялық өндіріс жеткілікті капитал салымдарын алмағандықтан,
ескірген құрал-жабдықтармен ғана қамтыла отырып, мұндай басымдылықты
көтере алмады.
Франция метрополияны қаруландыру бойынша міндеттемелерін орындай
алмады – оның әскери ресурстардың көпшілігі Үндіқытайға жіберіліп отырды.
Бұл жағдай вашингтон әкімшілігінде наразылық тудырды. Тарихшы А.Гроссе
жазғандай, Франция қайыршы мемлекетке айналды, өйткені европада қарулану
керектігімен қатар Үндіқытайда да соғыс жүргізу крек болды. Бірақ қайыршы
мемлекет өзінің сыртқы саясатының нақты иесісі бола алмайды.
Ұлттық жиын 50-ші жылдарда буржуазиялық саяси партиялар және СФИО
билік үшін бір бірімен төбелесетін орынға айналды, халық көзінде өз беделін
түсіре бастады. Бұл кезеңдегі саяси биліктің летаргиясы туралы айтқанда,
Ж.Фовэ келесі сұрақ қояды: Егер саяси режим күнәлі болса, жетіксіз,
ескілікке жақын болса, бұл Қарсыластық қозғалысының қалықтық элементтері
бастапқыдан Үшінші республиканың ескі белсенділері пайдасына алмастырылып
шығарылып тасталғанының нәтижесі болмады мекен.
Сонымен Төртінші республикамен жарияланған Франциялық одақ франция
отарларындағы ұлт-азаттық қозғалыстардың күшті әсерімен күйреуге ұшырады.
Бұл Францияның империалистік буржуазиясы 1946 жылғы конституцияда
жазылған метрополия мен одаққа кіретін елдердің ара қатынастарын белгілеуі
тиісті құқықтар мен міндеттердің теңдігі бастамасын орындамағандығынан
шықты.
Ешқандай өткізілген құғын-сүргіндер мен әскери соттар Солтүстік
Африкадағы ұлт-азаттық күресті тоқтата алмады, ол 1954 ыжылы Алжирге де
тарады. Франциялық отаршыл империяда терең жарықшақ пайда болды.
Үндіқытайдағы соғыс жетінші жыл созылып жатты. Отаршылар
вьетнамдықтардың қарсыластығын жою мүмкін еместігі және келісім сөздер
жүргізу керектігі айқын біліне бастады. 1953 жылдың 29 қарашасында
Экспрессен атты швециялық журнал Вьетнам Демократиялық республикасының
(ВДР) президенті Хо Ши Минмен интервью жарық көрді, онда франция үкіметі
уақытша бітім жасауға келіссе және Вьетнам туралы сұрақты келісім сөздер
жүргізу арқылы шешкісі келсе, онда ВДР үкіметі франциялық ұсыныстарды
қарастыруға дайын,- делінген. Хо Ши Мин сонымен қатар келісімнің негізгі
шарты Вьетнамның тәуелсіздігін мойындау болуы керек деп баса айтқан.
Төрт ірі мемлекеттердің – КСРО, Англия, Франция мен АҚШ-тың сыртқы
істер министрлерінің 1954 жылдың қаңтар-ақпанында өткен Берлиндегі кеңесу
отырысында Үндіқытайда бейбітшілікті орнату сұрақтары бойынша 1954 жылдың
сәуірінде Женева қаласында кеңесу отырысына шақырту туралы келісімге
жеткентін.
Бірақ франциялық үкімет әскери шапқыншылықты әрі қарай белсендете
түсті. АҚШ-тың қарулы күштерінің соғысқа тура қатысуына қол жеткізу үшін,
Ланьель үкіметі 1953 жылдың соңында – 1954 жылдың басында Вьетнамдағы
Дьен-Бьен-Фу қамалын алуға әрекеттенді, мұнда әжептеуір әскери күштер
тартылды. Реакциялық пропаганда дербес жұрттың коммунизмге қарсы
күресінің белгісі ретінде бейнелеген бұл қамал біраздан кейін қан көлдей
төгілген жаншарға айналды, мұнда вьетнамдық артиллерия оқтары астында
жүздеп жүздеп франция солдаттары өлімге ұшырады. 1954 жылы 7 мамырда Дьен-
Бьен-Фу гарнизоны құлады; вьетнам армиясы генерал де Кастрие бастаған
16200 адамды тұтқынға алған. Осындай Франция үшін үлкен әскери апатқа
айналған оқиғадан кейін де үкімет басшысы Бидо әлі де АҚШ-тың мемлекеттік
хатшысы Даллестен Үндіқытайға американдықтардың араласатыны туралы сөз
беруін сұраған; ол жұмысын бастаған женевалық конференция сәтсіздікке
ұшырайды деп алдын ала есептеген. Бірақ АҚШ анық жеңіліске ұшырап тұрған
соғыстың әрі қарай жалғаудың келеңсіздігін түсінгентін. Үндіқытайдағы
жеңіліс оң жақтық орталықтанған блоктың саясатының күйзелісі болды. 1954
жылдың 12 маусымында Ланьель отставкаға кетті.
1954 жылдың 19 маусымында радикал-социалистер партиясының жетекшісі
Мендес-Франс жаңа үкімет жинады. Ұлттық жиындағы Мендес-Франстың бірнеше
рет оң центристік блокты сынауы, әскери шығындарды азайту туралы
ұсыныстары бар сөздері, Үндіқытайдағы соғысты тоқтату туралы, өнеркәсіпке
көбірек инвестициялар тартылуы туралы айтқан сөздері оны парламенттегі
буржуазиялық оппозицияның озаты етті. Министрлік орындарды бұрынғы
істеген адамдардың арасында қайта бөліп беру тәжірибесінен бас тартып, ол
өз кабинетіне жаңа тұлғаларды енгізді, көбінде олар жеке салалардағы
мамандар болды. Қарсыласу қозғалысының белсенді қатысушысы, күші тасып
туратын Мендес-Франс өзінің алдындағы консерватизмнің шекті көрінісі
болған ізашары Ланьельмен салыстырғанда қайшылық сипаттағы адам болды.
Үкімет басшысы саяси институттардың өзгеруін талап еткен жоқ, ол ¦лттық
жиында инвеститура алған кезіндегі өзінің бағдарламалық сөзінде ұлттық
жаңару саясатын орныққан саяси режим төңірегінде аздаған ғана өзгерістер
ғана енгізіп жүргізе беруге болатыны туралы айтқан.
Мендес-Франс өзі басқаратын үкіметтің басты мақсаты Үндіқытайдағы
соғысты тоқтату деп жариялады.
Үндіқытайда бейбітшілік орнауы туралы женевалық келісім-шарттарға 1954
жылдың 20-21 шілдеде қолдар қойылды. Бірақ олар Үндіқытайдың екі аймаққа
бөлінуін көздеді: солтүстік –тәуелсіз Вьетнам Демократиялық Республикасы
және оңтүстік – ол бөлікті АҚШ Оңтүстік-Шығыс Азияға агрессия жасау үшін өз
плацдармына айналдырғысы келді. Осыған қарамастан, бұл келісімшарттар
отаршылардың ірі жеңілісі деп белгіленді.
1954 жылдың 30 желтоқсанында Ұлттық жиында Париждық келісімшарттар
рәсімделді, олар Батыс Германиямен қатынастардың қайта бекуіне
бағытталғантын.
Мендес-Франс Үндіқытайдағы соғысты тоқтатқаннан кейін және
парламенттен Париждық келісімдерді өткізгеннен кейін, оң жақ партиялар
жетекшілері кейде шектен тыс дербестігін көрсететін министрлер кеңесінің
тынымсыз төрағасы өз ісін атқарды және орнынан кетуі керек деп ұйғарды. Ол
басынан сүйенген көпшілік тез азайды. МРП жетекшілері Мендес-Франсқа өз
жобалары ЕОС – Европалық қоғаныс одағының күйреуін кешіре алмады.
1954 жлы Алжирде көтеріліс басталды, ол алжир халқының ұлт-азаттық
күресінің басы болды.
1955 жылы 2-3 ақпанда Ұлттық жиында Франция қарамағындағы Солтүстік
Африкадағы жағдай туралы дебаттар өтті. Мұнда франциялық отаршылар
(оларды кейіннен ультра деп атап кетті) бірінші рет ашық түрде өз
ниеттерін жариялады, олар үкіметтен отарларда репрессиялар саясатын
жүргізуін, қандай болсын реформалардан бас тартуды талап етті. Әсіресе
оларды Алжирдегі көтеріліс алаңдатты, өйткені одан түсетін аса зор
пайданы жоғалтамыз деп қауіптенді. Омерман деген генерал, тәуілсіз
республикашыАлжирдың өкілетті депутаты өз сөзінде былай деп айтты: Мендес
Франстың үкімет басына келуі және оның Тунистегі әрекеттері... үшалжирлық
департаменттерді бұрын-соңды болмаған террористік қозғалыстың туындауына
әкелді. Егер Мендес-Франс талқыланып отырған келісімге қолын қойса (онда
Тунисте кейбір реформаларды өткізу көзделгентін), онда ол Туниске толық
тәуелсіздік беруге дайын екенін көрсетеді. Онда бүкіл Солтүстік Африка
үндіқытай сияқты анархия жолына салынады. Коснстантина атты алжирлық
департаменттің депутаты Р.Мейер ашықтан-ашық Солтүстік африкадағы ұлт-
озаттық қозғалысқа қатаң жаза қолдануын сұрады, әсіресе Алжирде.
Отаршылардың күштеген әсерімен Мендес-Франстың үкіметі 1955 жылдың 6
ақпанында құлады. Алжир ақырындап франциялық саясаттық ең басты мәселесіне
айналды; Төртінші республиканың соңынан келген үкіметтер тура осы Алжирдегі
саясат туралы сұрақ бойынша жеңіліске ұшырағантын. ұлт-азаттық күрестің
оты жақын арадан, француз отаршылары өзіміздікі деп 130жыл бойы санаған
жерден өршіді. Сол оттың ұщқыны Төртінші республиканың ғимаратына да
тиді.
1955 жылдың ақпанынан бастап билікке радикал Э.Фор басқарған үкімет
келді. Мендес-Франсті тағынан либералды бағытануы үшін құлатқан оң жақ
партиялар жаңа кабинеттің негізін құрады. Оған де Голльдің ізбасарлары
Г.Палевский, генерал Кениг, Р.Трибуле, тәуелсіздер А.Пине мен Р.Дюше, оң
жақты радикалдар М. Бурджес-Монури, А.Морис, Б.Лафе, МРП өкілдері П.Пфлимен
және басқалар енді. Осылай өз үкіметін құрастырған Э.Фор оны алдын-ала
әрекетсіздікке жіберді, өйткені оған кірген саяси белсенділердің
жоспарлары мен ойлары мемлекет алдында тұрған мәселелердің шешілуіне қарсы
тұруға бағытталғантын.
Социалистер мен коммунистерден тұратын парламенттегі күшті оппозиция
алдында Фор төтенше өкілеттер көмегімен билік құруға тырысқан. Франция
жұмысшылар мен ауыл шаруалары қарсылық қозғалыстарына төніп отырды, қалалық
ұсақ буржуазияның да наразылығы өсіп келе жатты, бірақ үкімет қайтпас
түрде пісіп жетіп отырған әлеуметтік-экономикалық шараларды өткізуден бас
тартты.
Сол кезде Солтүстік Африкадағы, әсіресе Алжирдегі жағдай Францияның
саяси өміріне үлкен әсерін тигізе бастады. 1954 жылда туниске ішкі
автономия берілгенімен, ондағы тәуелсіздік үшін күрес тоқталмады. Үкіметтің
үлкен алаңдаушылығын Мароко мен көтеріліс аулап тұрған Алжир тудыратын.
Алжирдегі көтеріліс басында ¦лттық азаттықтың Фронты(ФНО) тұрды. Билік
тұтушылар онда көбейтіле беретін санда әскерлер жіберіп отырды. Отаршылдық
буржуазияның өкілдерінің саяси ролі тоқтаусыз күшейе берді, олар
Солтүстік Африка елдеріне қарсы репрессияларды одан сайын күшейтуді талап
етті. Олардың көбісі генерал де Голльді жақтаушылар болды. 1955 жылдың 26
қаңтарында Алжирдың генерал-губернатор лауазымына деголльдық партияның
көрнекті қайраткері Жак Сустель орнықты. Сол жылы 21 маусымда Мароккода
басқа де Голльдің жақтаушысы – Гранвалль резидент болып тұрды. Дәл сол
уақытта ЭФор басқаруымен Солтүстік Африка істері бойынша координациялық
Комитет құрылды, оның құрамына аталған Палевский, генерал Кениг және маршал
Жюен кірді.[8]
Алжирдегі халық асқан кедейшілікте және құқысыз өмір сүрді.
Мемлекеттің көптеген бөлігі аралас коммуналарға бөлінген болатын, оларды
француз генерал-губернаторы тағайындаған шіненікие басқаратын. Сахараның
оңтүстік территориялары әскери билеушілердің толық қолында болды.
Сайлаулы орган Алжирлық Ассамблея қағаз жүзінде тұрғындардың мүддесін
қорғауға бағытталғантын, ал іс жүзінде отаршылар саясатына және үкіміне
бағынышты болды. Франция парламентіне де және Алжир ассамблеясына да
сайлаулар екі курия арқылы өткізілетін: еуропейлік және мұсылмандық
куриялар. Екінші курия бойынша сайлау нәтижелері жалған деректермен
алматсырылатын. Алжирдың 9 млн. халқының санынан тек 1 млн. бөлігі ғана
европалықтар, көбінесе Франциядан шыққандар болды. Олардың ішіне
Франциямен тығыс байланыстары бар ірі отаршылық буржуазия, ұсақ жер иелері,
шінеуніктер, саудагерлер кіретін. Франциядан келген жер аударушылар ең
жақсы жерлерді иемденетін, Алжирде қызмет ететін ұсақ шінеунік
метрополиядағы әріптесіне қарағанда одан әжептеуір жоғары еңбек ақысын
алатын. Француздарға мектептен бастап Алжир- бұл Франция, франциялық
департаменттер деп құлағына құйғантын.
1.2.Францияның сыртқы саясатындағы бұрылыс.
Үшінші күш өкілдерінен тұратын үкіметтер билікке келгенінен бастап
Францияның саясатында күрт бұрылыс жасалды. Оның сыртқы саяси
бағытталуы қатты өзгерді: КСРО мен АҚШ арасында байлаушы звено ролін
ойнауға әрекет жасап көруден Франция тек англиялық-американдық блокқа
біржақтық бағытталуына көшті және батысевропалық мемлекеттердің
интеграциясы(бірігуіне) жол бастады. Бұл саясаттың ең басты жүргізушісі
болған Робер Шуман, ол үшінші күш өкіметтерінде ауыспай-ақ сыртқы істер
министрі орнында қызмет атқарды.
1948 жылдың науырызында Франция Батыс Одағы деп аталатын ұйымға
кірді. Оның мүшелері – Англия, Франция, Бельгия, Голландия, Люксембург –
экономикалық, әлеуметтік және мәдени салаларда ынтымақтастық жүргізуге
келіскентін, сонымен қоса егер Европада олардың ішінен бірі әскери
шапқыншылыққа түссе, онда бір біріне әскери көмек етуге сөз байласты.[9]
1948 жылдың жазында Франция 16 мелекеттер құрамында (оның ішінде
батыс одағы мүшелерін кіргізе) Маршалл жоспарының шарттарын қабылдады. Ол
американдық несиелер, тауарлармен азық-түлікке қол жеткізді, бірақ есесіне
американдық көмекті қолдану бойынша АҚШ үкіметі алдында есеп беруге, Құрама
штаттарын тапшылықтағы материалдармен қамтамасыз етуге, Франция
экономикасына американдық капитал салымдарының жасалуына қолайлы
жағдайлар жасауға, жекелеп айтқанда, американдық азаматтарға сауда-
өнеркәсіптік әрекеттер салаларында франциялық азаматтарға берілген
құқықтарды беруге міндетті болды.
Маршалл жоспары бойынша келген тауарларды өткізуден түскен түсімді
Франция үкіметі тек АҚШ- тың рұқсатымен ғана ұстауы керектін. Францияның
социалистік мемлекеттерге сататын тауарларының тізімі Маршалл жоспарының
әкімшілігімен бекітілетін.
1949 жылдың сәуірінде Франция басқа 11 капиталистік мемлекеттермен
бірге АҚШ басқаратын Солтүстік атлантикалық пактіге (НАТО-ға) қосылды.
Бүкіл Баты одағының мүшелері қатысқан НАТО ұйымы коллективтік өзара көмек
беру туралы келісімшарт қалпында болды. Солтүстік атлантикалық пактінің
парламентте ратификациядан өтуіне жағдай жасағанда, Р.Шуман басқарған
қолдаушылар тобы келесіге кәміл сенім білдіртті: бұл пакт бейбітшілік
консолидацияға мақсатталған, және қандай да болсын елге қарсы
бағытталмаған деген.
Францияда немістер жағынан жаңа агрессиядан қауіптену кеңінен
таралғанын ескере, Шуман НАТО-ны Германияның үстінен бақылауға мүмкіндік
беретін құрал ретінде көрсеткен. Германия ешқашанда НАТО-ға мүшелікке
алынбайды және оған ешқашанда қайта қарулануға мүмкіндік берілмейді деп
сендірді. 1950 жылдың жазында ол: Германияның армиясы жоқ және оны құруға
мүмкіндігі жоқ, ол қарусыз және қару онда болмайды, - деді.
Францияның Солтүстік атлантикалық пактіге қосылуынан кейін атлантизм
(яғни, НАТО-ны қолдау) және Кеңес Одағына қарсы суық соғыс Францияның
сыртқы саясатының Бастапқы бағыттарына айналды.
Бірақ алдындағы талаптарына қарамастан, Франция репарациядан бас
тартты және Батыс Германияның Маршалл жоспарына қатысуына келісті. 1949
жылдың күзінде Германияның Федерациялық Республикасын (ГФР) құрғанан
кейін, франциялық басқарушы топтар ГФР қатысуымен Батыс Европаның
интеграциясын жүргізу жоспарларының бастаушылары болды. 1950 жылдың
мамырында Робер Шуман батысевропалық мемлекеттерде көмір мен құрышты
өндіру мен өткізу салаларын біріктіруді ұсынды. Англия Шуман жоспарына
келіспеді, ал ГФР, Италия, Бельгия, Голландия мен Люксембург оны қолдады.
1951 жылдың сәуірінде аталған алты мемлекеттердің өкілдері Көмір мен
мырыш бойынша европалық бірігу (КМЕБ) құрылуы туралы келісімдерге қол
қойды. Келісім осы мемлекет арасындағы кедендік салықтардың бірте-бірте
жойылуының, және көмір мен құрыштың жалпы нарығының құрылуын
қарастыратын.
Үшінші күш үкіметтерінің отаршылық саясаты репрессиялар мен саяси
маневрлардың қосындысы болып көрінді. Вьетнам еліне қарсы кір соғысты
жалғастыра, франциялық отаршылар Оңтүстік Вьетнамда император Бао-Дай
басшылығымен қуыршақ үкіметін құрды. 1949 жылы Франция Бао-Даймен
Франциялық одақтастық шеңберінде Вьетнамға жалған тәуелсіздік беру
туралы келісім-шарт жасасты. Соңынан тура сондай Лаос пен Камбоджаның
өтірік тәуелсіздігі жарияланды. Франциялық одақтастыққа қосылған
статутын алған бұл мемлекеттер жерлерінде франциялық әскерлер сол
бетінде қалды. Тунистегі ұлт-азаттық қозғалысының күшеюін ескере,
франциялық үкімет Түнисті тәуелсіздікке қарай жетелеуге ниеті бар
екендігі туралы айта бастады. Тунисте жергілікті үкімет құрылды, бірақ іс
жүзінде билік франция армиясына сүйенген француз резидентінің қолында
қалды.[10]
1.3. ІҮ Республика кезіндегі саяси шиеленістер.
Үшінші күш жетекшілері 1951 жылғы жазда өтетін Ұлттық жиынға
сайлауларда жеңіске жеті үшін өзінің билік етуін пайдаланғылары келді.
Сайлау алдында олар Парламенттен өздеріне қолайлы сайлау бойынша заңды
өткізді, ол пропорционалды өкілділік бастамасының орнына мажоритарлық
жүйе деп аталатын партиялардың туыстасуы (аппарантталуы) бастамасын
енгізілуіне арналғантын. Егер пропорционалды өкілділік бастамасы жүйесі
әр партияға депутаттық орындардың санын жинаған дауыстарына
пропорционалды бөлсе, мажоритарлық жүйе белгілі бір сайлау округінің
бүкіл депутаттық орындарын онда тұратын сайлаушылардың жартысынан көбісі
дауыс берген партияның (туыстасқан партиялар блогының) өкілдеріне
берген. Партиялардың туыстасуы үшін жалпы бағдарлама да, әрекеттің
бірлігі де, тіпті жалпыұлттық келісім де керегі жоқ болды. Әртүрлі сайлау
округтерінде белгілі бір партия әртүрлі партиялармен аппарантталу
жасасуы мүмкін болды.
1951 жылдың маусымында Ұлттық жиынға сайлаулар өтті. Басқа
партиялардың шабылуына қарамастан және буржуазиялық үгітушілердің өтірік
сөздеріне қарамастан, коммунистік партия 5 млн.(26,5%) астам дауыс жинап,
қайтадан бірінші орынға шықты. Екінші орынды РПФ партиясы жеңді. 1947 жылғы
сайлауға қарағанда сайлаушылардың біраз бөлігін жоғалтқан ол сонда да 4,1
млн. дауыс(21,7%) жинады. Үшінші күш партиялары жеңіске жетеміз деп
үміттенгенімен, әжептеуір жеңіліске ұшырады. Социалистер 700 мыңдай
дауыстар жоғалтты, яғни бұрынғы сайлаушылардың 40 %-н, әсіресе жұмысшы
аймақтарында. МРП партиясы аса көзге көрінелік жоғалтулар жасады: оның
бұрынғы сайлаушыларының 50% РПФ мен тәуелсіздер үшін дауыс беріп қойды.
Мажоритарлық жүйеге байланысты, Коммунистік партия парламентте тек 103
орынға ие болды, ал РПФ оған қарағанда 900 мың дауысқа аз жинаса да, 118
депуттатарды Ұлттық Жиынға отырғызды, ең ірі парламенттік фракцияны құрып.
Социалистер тіпті екі еседей аз дауыс жинаса да , Коммунистік партияға
қарағанда 104 мандат алды.
1946 жылғы сайлауға қарағанда Ұлттық жиындағы саяси күштердің ара
қатынасы әжептәуір өзгерді. Егер 1946 жылы үш негізгі партия депутат
мандаттарының төрттен үш бөлігіне иемденсе, 1951 жылғыда алты саяси
топтастықтар: коммунистер, социалистер, МРП, радикалдар, тәуелсіздер
және РПФ Ұлттық жиында ірі фракцияларға ие болды. Соның есесіне ¦лттық
жиын алтыбұрышты жиын деп аталатын болды. Олардың ішінен бірде біреуі
абсолютті көпшілік құрамады, сондықтан бірпартиялық үкімет жасалуы
мүмкін еместін. Коалициялық үкіметтің құрылуы да өте зор қиыншылықтарға
тап болды. Социалистер де, буржуазиялық партиялар да компартиямен бірігу
мүмкіндігіне қарсы тұрды. Төртінші республиканың бүкіл партиялық-саяси
жүйесін жүрт алдында сын ететін РПФ париясы қандай болсын партиямен
блокқа бірігуге келіспеді.
Үшінші күштің коалициясы абсолютті көпшілікке ие болған жоқ және
әжептеуір қарамақайшылықтарға төне бастады. Жекелеп айтқанда, радикалдар
экономикаға мемлекеттің араласуына қарсы тұрды, ал социалистер мен МРП
дирижизм(мемлекттің экономиканы бақылауы) бастамаларын қолдады. өз
жағынан МРП социалистер мен радикалдардан ұзақ жылғы дәстүр бойынша аз
емес саяси маңыздылығы бар зиялы білім беру жүйесі сұрағы бойынша
бөлінетін. МРП мелекет жеке діни мектептерді қаржыландыруын талап етті,
ал социалистер мен радикалдар білім берудің зиялы сипатын арашалады.
Барлық айтылған қарамақайшылықтар қандай да болсын мүмкін үкіметтің
тұрақсыздығын негіздеді және ақыр соңынан үшінші күш коалициясының
толық бөлінуіне әкелді.
1951 жылдың қыркүйегінде МРП депутаты Баранженың бастамасымен
қабылданған діни мектептерге субсидиялар бөлу туралы заң қабылдануына
қарсылық көрсеткен белгісіне социалистер үкіметтен шықты. Осы уақыттан
бастап үшінші күштің беделі жоқ үкіметтерінде қатысқаны үшін өзінің
халық арасында сенімі кете бастағанын сезген Социалистік партия
оппозицияға кетті. Францияның саяси өмірінің осі оң жаққа қарай ауысты.
Беделі тез өсе бастаған тәуелсіздердің топтастығы саясатта жүргізуші
роль атқара бастады.[11]
1956 жылдың 2 қаңтарында үшінші және сол кезде ешкім білмегендей-аққ
өзінің он екінші жылына келген Төртінші республиканың соңғы парламенттік
сайлаулары өтті. Өзінің өмірлік жылдары бойында қоймай тербелістерге
ұшыраған бұл республикафашизмге қарсы ұлы жеңістің шуақтары астында
туындаған. Ол өмірге келіп үлгергеннен көп ұзамай Батыс бастаған суық
соғыстың мұздай желінің соққысы тиді.
1946 жылдың науырызында Черчилльдің фултондық сөзінде алдын-ала
ескерту айтылса да жаңа республиканың конституциясын талқылап жатқан
Франциялық Жарғылық жиында және үкіметте кейбір ішкі қайшылықтар болса да
әлі де үшпартиялық коммунистер, социалистер және католиктерден тұратын
коалиция (МРП) тұрақты болып көрінді.
1946 жылдың қазанында екі Жарғылық жиынның азапты келіспеушіліктері
нәтижесінже қабылданған конституция жарияланғанда, оны коммунистермен
бірге қолдаған буржуазиялық және социалистік саясаткерлері өздерінің
коммунистерге қарсы үңгірлеріне тарап кетті, олар Қарсыластық
қозғалысының бағдарламасына берген сенімділік антын ұмытты, ал
қорқыныштан ес жинаған вишисттер атына оккупация кезінде кір келтірмеген
оң жақтағылардың ішінен өздеріне одақтастар іздей бастады.
1 желтоқсанда Ұлттық жиынды таратқаннан кейін басталған 1955 жылдың
соңғы айында өткен сайлау кампаниясы ерекше жағдайда өтті. Эдгар Фор
үкіметі Жиынды мерзімінен ерте босатып жіберді (кезекті сайлаулар жарты
жылдан кейін өткізілуі тиістітін). 1946 жылғы конституция үкіметке осындай
шара жасауға құқық бергенімен, Төртінші республиканың бұған дейнгі бір де
бір үкіметі парламентті мерзімінен ерте таратпағантын. Тіпті бұрын үшінші
республиканың 70 жылғы өмір сүруі барысында парламентті мерзімнен бұрын
тарату тек бір рет 1888 жылы ғана жасалғантын - республика президенті
маршалл Макмагонмен және мемлекеттік көтерілістің жасырын әрекеті сипатты
болды, бірақ ол бақытсыздыққа ұшырады, өйткені сайлауда қайтадан
республикашылар жеңіске жетті.
1955 жылдағы ұлттық жиынды мезгілінен ерте жіберу Фор үкіметіне кірген
оң жақтылардың ісі болды. Олар мелекеттегі халық ішіндегі наразылық өсіп
келе жатқанын ескере сайлауды тезірек өткізуге асықты. Халықтың реакциалық
саясатқа көңіл толмаушылығын олар буржуазиялық-демократиялық мемлекеттік
құрылысқа деген наразылыққа айналдыруды көздеді. Жиынды тарату қағаз
жүзінде заңды болса да, оның өткізу процедурасы айрықша болды:
парламентте жеңіліске ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz