Құл иеленуші дəуіріндегі медицина
1 Көне Египеттегі медицина
2 Көне Индиядағы медицина
3 Көне Қытайдағы медицина
4 Көне Греция Елдеріндегі тарихының дамуы
5 Көне Рим империясындағы медицина
2 Көне Индиядағы медицина
3 Көне Қытайдағы медицина
4 Көне Греция Елдеріндегі тарихының дамуы
5 Көне Рим империясындағы медицина
Құл иеленуші мемлекеттердің алғашқы даму сатысында, халық медицинасы көп жылдарға дейін негізгі ем болған. Алғашқы қауым дəуірінің соңғы мезгілінде емдеу əрекеттерімен негізінде əйелдер шұғылданса, құл иеленуші дəуірде біртіндеп бұл іс елдегі тəжірибелі, əсіресе, діни адамдардың қолына көше бастаған. Бертін келе медицина мамандығы басқа мамандықтардан бөлініп өз алдына емші-кəсіби мамандар шұғылданатын, жеке мамандыққа айналған. Бұл жаңа мамандар халық арасында жақсы бағаланып, үстем таптарда бұлардың қажет мамандар екенін мойындаған.
Медициналық дайындықты емші – кəсіби мамандар өзінің жанұясында үйренген. Бұндай жанұяның басшылары өздерінің емдеу тəжірибесін жəне дəрілер даярлайтын құпия сырын балаларына - үйреткен. Көне заманнан келе жатқан емшілік тұқым қуалайды деген халықтағы түсінік осы жағдайдан қалған болу керек.
Бірақ, жылдар өткен сайын, бұл көлемді білімді жеке адамдардың есінде сақтап тұру қиын болған соң жазу əдісі басталғаннан бастап, қағаз бетіне түсіріле бастаған. Жазу əдісінің бір кемшілігі (емшілер үшін) оның тек бала-шағасы ғана,басқа да ададар,емшілікте құпиялық болмай қалу қауіпін туғызған. Дегенмен, жазу мүмкіндігі басталғаннан бастап дәрі-дәрмектердің құрамы, оларды даярлау, емдеу әдістері қағаздың бетіне түсіріле басталған.
Құл иленеуші дәуірде екі қабат әйелдерге дәрігерлік көмек көрсету мәселесі одан әрі шындала түсіп,бұл кісілерге гигеналық кеңестер берілетін болған. Тіптен теріс жатқан баланы оңға аудару әрекеттері, «Кесерово сечение» (баланы іштен жарып алу) т.б.
операциялар қолданылған.
Құл иеленуші дәірде емшілер кейбір хирургиялық емдерді де қолдана білген, мысалы, қан тоқтату,жараны орап емдеу, садақтын орағын алу т.б. Бұған куә Египет,Азербайджан, Армения, Индия территорияларындағы археологиялық қазбалардан табылған көптеген хирургиялық саймандар – қысқыштыр, қайшылар т.б.
Бұл саймандар сол құл иеленуші дәір кезінде қолданылғанына күмәндануға болмайды. Тіпте сол кездер-ақ ауырған сезімдерді азайту үшін хирургиялық операция жасағанда – «опиум», «конопля» секілді дәрілер қолданылған.
Медициналық дайындықты емші – кəсіби мамандар өзінің жанұясында үйренген. Бұндай жанұяның басшылары өздерінің емдеу тəжірибесін жəне дəрілер даярлайтын құпия сырын балаларына - үйреткен. Көне заманнан келе жатқан емшілік тұқым қуалайды деген халықтағы түсінік осы жағдайдан қалған болу керек.
Бірақ, жылдар өткен сайын, бұл көлемді білімді жеке адамдардың есінде сақтап тұру қиын болған соң жазу əдісі басталғаннан бастап, қағаз бетіне түсіріле бастаған. Жазу əдісінің бір кемшілігі (емшілер үшін) оның тек бала-шағасы ғана,басқа да ададар,емшілікте құпиялық болмай қалу қауіпін туғызған. Дегенмен, жазу мүмкіндігі басталғаннан бастап дәрі-дәрмектердің құрамы, оларды даярлау, емдеу әдістері қағаздың бетіне түсіріле басталған.
Құл иленеуші дәуірде екі қабат әйелдерге дәрігерлік көмек көрсету мәселесі одан әрі шындала түсіп,бұл кісілерге гигеналық кеңестер берілетін болған. Тіптен теріс жатқан баланы оңға аудару әрекеттері, «Кесерово сечение» (баланы іштен жарып алу) т.б.
операциялар қолданылған.
Құл иеленуші дәірде емшілер кейбір хирургиялық емдерді де қолдана білген, мысалы, қан тоқтату,жараны орап емдеу, садақтын орағын алу т.б. Бұған куә Египет,Азербайджан, Армения, Индия территорияларындағы археологиялық қазбалардан табылған көптеген хирургиялық саймандар – қысқыштыр, қайшылар т.б.
Бұл саймандар сол құл иеленуші дәір кезінде қолданылғанына күмәндануға болмайды. Тіпте сол кездер-ақ ауырған сезімдерді азайту үшін хирургиялық операция жасағанда – «опиум», «конопля» секілді дәрілер қолданылған.
1. М.П. Мультановский. История медицины. 1967 ж.
2. Т.С. Сорокина. Атлас истории медицины. Москва, 1987 г.
2. Т.С. Сорокина. Атлас истории медицины. Москва, 1987 г.
Құл иеленуші дəуіріндегі медицина
Құл иеленуші мемлекеттердің алғашқы даму сатысында, халық медицинасы
көп жылдарға дейін негізгі ем болған. Алғашқы қауым дəуірінің соңғы
мезгілінде емдеу əрекеттерімен негізінде əйелдер шұғылданса, құл иеленуші
дəуірде біртіндеп бұл іс елдегі тəжірибелі, əсіресе, діни адамдардың қолына
көше бастаған. Бертін келе медицина мамандығы басқа мамандықтардан бөлініп
өз алдына емші-кəсіби мамандар шұғылданатын, жеке мамандыққа айналған. Бұл
жаңа мамандар халық арасында жақсы бағаланып, үстем таптарда бұлардың қажет
мамандар екенін мойындаған.
Медициналық дайындықты емші – кəсіби мамандар өзінің жанұясында
үйренген. Бұндай жанұяның басшылары өздерінің емдеу тəжірибесін жəне
дəрілер даярлайтын құпия сырын балаларына - үйреткен. Көне заманнан келе
жатқан емшілік тұқым қуалайды деген халықтағы түсінік осы жағдайдан қалған
болу керек.
Бірақ, жылдар өткен сайын, бұл көлемді білімді жеке адамдардың есінде
сақтап тұру қиын болған соң жазу əдісі басталғаннан бастап, қағаз бетіне
түсіріле бастаған. Жазу əдісінің бір кемшілігі (емшілер үшін) оның тек бала-
шағасы ғана,басқа да ададар,емшілікте құпиялық болмай қалу қауіпін
туғызған. Дегенмен, жазу мүмкіндігі басталғаннан бастап дәрі-дәрмектердің
құрамы, оларды даярлау, емдеу әдістері қағаздың бетіне түсіріле басталған.
Құл иленеуші дәуірде екі қабат әйелдерге дәрігерлік көмек көрсету
мәселесі одан әрі шындала түсіп,бұл кісілерге гигеналық кеңестер берілетін
болған. Тіптен теріс жатқан баланы оңға аудару әрекеттері, Кесерово
сечение (баланы іштен жарып алу) т.б.
операциялар қолданылған.
Құл иеленуші дәірде емшілер кейбір хирургиялық емдерді де қолдана
білген, мысалы, қан тоқтату,жараны орап емдеу, садақтын орағын алу т.б.
Бұған куә Египет,Азербайджан, Армения, Индия территорияларындағы
археологиялық қазбалардан табылған көптеген хирургиялық саймандар –
қысқыштыр, қайшылар т.б.
Бұл саймандар сол құл иеленуші дәір кезінде қолданылғанына күмәндануға
болмайды. Тіпте сол кездер-ақ ауырған сезімдерді азайту үшін хирургиялық
операция жасағанда – опиум, конопля секілді дәрілер қолданылған.
Құл иеленуші дəуірде ұзақ уақыт бойы медицина қызметін, дін
қызметкерлері шіркеулерде атқарған. Сондықтан бұл мезгілді медицина
тарихында шіркеулік медицина деп те атайды. Шіркеулік медицина аурудың
пайда болуына демонологиялық көзқараспен қараған. Анықтай айтсақ, аурудың
бəрі адамның денесіне шайтан еніп кеткендіктен болады деген ұғым. Бұндай
жағдайға тек құдайдың қарғысына ұшыраған тап болады, адамды жақпас
мінездері, қылықтары үшін құдайдың жазалауы деп түсіндірген.
‘’Жресцы’’, дін адамдары өздерін, құдаймен адамдардың арасындағы
дəнекерміз деп, түрлі-түрлі емдегені үшін ақылар алған. Бұндай табыстар
шіркеулерге түсетін қаржылардың тиімді, нақты көзі болып табылады.
Көне Египеттегі медицина
Ғылыми зерттеулерге сүйенсек, Египетте жаңа дəуірге дейін 4000
жылдарда емшілік іс-əрекеттердің болғанын көреміз. Емшілер сол кезде-ақ
едəуір жетістіктерге жетіп, халық арасында құрметке бөленген. Жаңа дəуірден
2000 жыл бұрын Египетте тіс емдейтін, көзге операция жасайтын т.б. жеке
мамандардың болғаны туралы деректер бар. Бұл деректердің бəрі көне
папирустарда жазылған. Папирус қолжазбасының ең көнесі Кахунский деген
папируста түрлі аурулардың мəн-жайы баяндалып, оларды емдеу əдістері де
көрсетілген, біраз дəрілердің де аттары жазылған. Бірақ та таңқаларлық
жағдай, бұл папируста діннің денсаулыққа қатысы туралы мəліметтер жоқ есебі
екен. Дегенмен, соңғы уақытта жазылған папирустарда діннің емшілікке қатысы
туралы көбірек жазылғанын атап айтқан жөн.
Египетте көне заманда аурудың пайда болуына екі түрлі көзқарас блған,
бұлар:
1. Гуморальдық теория.
2. Пневма теория.
Гуморальдық теорияның түсіндіруі бойынша – адамның организмі, дүниенің
негізгі – 4 түрлі құрамы (су, жер, ауа, от) тұрақты қалыпты түрде қосылған
соктардан тұрады деген. Оргнизмде осы құрамдар тұрақты, бір қалыпты болса,
онда ол адамның денсаулығы да бір қалыпты жақсы. Ал табиғаттың ықпалымен
т.б. өзгерістерге байланысты бұл құрама заттардың мөлшері организмде
өзгеруге тап болса, онда ол адамның денсаулығын да лайықты өзгерістер –
аурулар пайда болады деп түсіндірген. Мысалы, организмдегі су - қалыпты 60-
65 пайыздан асып кетсе, ондай адамда түрлі ісіктер пайда болуы мүмкін. Ол
ісіктер түрлі органдардың жұмысын қиындатуы ықтимал.
Керісінше, су азайып кетсе – ол организмді кептіріп, тағы да су
тапшылығына сай ауруға əкеліп соқтырады. Тағы да мысал: жер, яғни
организмдегі түрлі минералды тұздар. Бұларда мөлшерден тыс көбейіп кетсе,
түрлі органдарға, қантамырларға, буындарға шөгіп ауруға айналдыруы
мүмкін. Ал, мөлшерден азайып кетсе де, сүйектер жұқарып, кепкен
ағаштай (остеопороз) сынғыш ауруға шалдықтаырады жəне т.б. сол сияқты.
Гуморальдық теориямен қатар, көне Египетте – Пневма теорисы да болған.
Бұл теория бойынша адамның ауруы – оның ішіне тыныс жүйесі немесе асқазан
жүйесі арқылы көзге көрінбейтін майда жəндіктер еніп кетіп, ішкі ағзаларды
бұзып, ауруға шалдықтырады деп түсінлірген.
Осындай көзқарасқа байланысты ауруды емдеу, организмнен осы зиянды
жəндіктерді шығару жолына бағытталған. Ол үшін қан алып, адамның қарнын,
ішегін жуып, құстыратын, кекіртетін дəрілерді қолдану керектігі айтылады,
адамды терлететін, кіші дəретін жүргізетін дəрілер де өте қажет деп
саналған.
Египеттіктердің түсінігі бойынша адамның жаны, денесінен ұйықтағанда
уақытша, ал өлгенде біржолата шығып кетеді, бірақ адамның денесі бұзылмай
сақталса, ол қайтадан келіп тұра алады деп есептелген. Сондықтан бұл елде,
өліктің денесін бұзбай сақтап қалу ұшін арнайы оны бальзамдайтын əдіс
қолданып, өлікті сақтаған. Əрине, бұл өте қымбат, сондықтан бұл іске ірі
байлар, басшылар, діни адамдардың ғана қолы жеткен. Осы кезге дейін
Египеттегі пирамидалардың ішінде (саркофакқа) – табытқа салынып сақталған
денелер кездесетінін өздеріңіз білесіздер. Египетте белгілі санитарлық
гигиена ережелері де орын алған, əсіресе, үлкен қалаларда қалалық су
құмырасы, канализация жүйесі болған.
Египетте сол кезде-ақ түрлі-түрлі операциялар жасалған, əсіресе
Египеттің əскери емшілері, əскермен бірге жүріп соғыста оларға емдеу
көмегін көрсеткен. Жараларын байлап, сынықтарын салған. Кейбір мазардың бас
тастарында, аяққа операция жасалынып жатқан, суреттерге қарағанда, сол
кезде-ақ осындай дəрігерлік əрекеттер болғанын көруге болады. Басқа да
операциялардың түрлері папирусқа жазылған деректеріде кездеседі. Екі қабат
əйелдердің, ішіндегі баланың денсаулығын ажыратып, дұрыс босана алатынын,
əлде босана алмайтынын білетін əдістерде кездеседі. Папирустарда паралич
туралы өте дəл жазылған.
Көне Индиядағы медицина
Құл иеленуші дəуірдегі Индияның медицинасының жағдайын, осы заманға
жеткізген, жаңа дəуірге дейін 1000-500 жылдары жазылған ‘’Ману заңдарының
жинағы’’ жəне ’’веды’’ деген кітаптар болып табылады. Ману заңдарының
жинағы деген кітабында адамның денсаулығын сақтау жөніндегі гигиеналық
ережелер жазылып, адамның денсаулығына табиғаттың жазы, күзі, қысы, тұрғын
үйдің тазалығы, тамақ ішім мөлшері əсер ететіні көрсетілген. Осы кітапта
тамақты артық ішкеннің зияны туралы, етті де бір мөлшермен жеу туралы
нұсқаулар көрсетіліп, тамаққа неғұрлым өсімдік-жемістерді, сүтті, балды
қолданған дұрыс – деп айтқан.
Солтүстік-батыс Индияда - Махенджо Даро деген қалада, археологиялық
қазба кезінде жер астынан, кəдімгідей қала канализациясының жүйесінің ізі
табылған (біздің дəуірге дейін ІV-ІІІ мың жылдықтардағы мезгіл) – бұл сол
кездерде-ақ Индия жерінде қоғамдық гигиенаның болғанына куə бола алатын
факт. Бұл елдің медицинасы жөнінде тағы да бір мағыналы мəлімет бере алатын
Аюрведа (өміртану – ж.д. ІХ-ІІІ ғ.) деген кітабі. Бұл кітап мыңдаған жылдар
бойы 3 рет қайталанып басылған, энциклопедиялық деректері бар. Бұл кітапта
ауру тек құдайдың наразылығынан емес (гнев богов), қоршаған ортаның
өзгеруінен, тамақты дұрыс қабылдамаудан, денені таза ұстамағандықтан да
пайда болатынын көрсеткен. Бұл кітапта 150-ден астам төтенше жəне созылмалы
аурулардың аты, емделуі нақты көрсетілген. Оның ішінде ми, жүрек, іш
аурулары, бүйрек, жыныс аурулары бар. Диэтамен қоса емдегенде массаждың,
ыстық ваннаның пайдалылығы айтылған. 760 дəрінің құрамы жазылған, оның
ішінде терлететін, ысытпаны басатын, үлкен, кіші дəретті жүргізетін, т.б.
көптеген дəрілер туралы мəліметтер бар. Аюрведада 120-дан астам хирургиялық
саймандардың аты жазылған. Индияда сол көне заманның өзінде-ақ қан алу
(кровопускание), аяқ-қолды кесіп тастау (ампутация), жарықтарды бітеу
(грыжесечение) жəне беттегі түрлі кемістіктерді түзейтін пластикалық
операциялар жасалған. Бұндай пластикалық операциялар
бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Қазіргі косметикалық клиникаларды
кеңінен қолданылады.
Көне Қытайдағы медицина
Көне Қытайдың медицина тарихын бізге жеткізген көптеген жазба
деректер. Осы деректердің ішінде ең күрделілісі көне заманда жазылған, жаға
дəуірдің басында ‘’нэй цзин’’ деген 18 томдық (медицина заңдары – Каноны)
кітаптар жинағы.
Бұл кітаптардың, алғашқы 9 кітабы ‘’Су вэнь’’ деп аталған, бұларда
адамның анатомиясы, физиологиясы туралы деректер бар. Сонымен қатар,
ауруларды анықтау, емдеу туралы нақты нұсқаулар айтылған.
Кейінгі ‘’Лин-шу’’ деп аталатын 9 кітабы, ауруды инемен емдеу, яғни
‘’чжень-цзю’’ əдісіне арналған.
1968 жылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Құл иеленуші мемлекеттердің алғашқы даму сатысында, халық медицинасы
көп жылдарға дейін негізгі ем болған. Алғашқы қауым дəуірінің соңғы
мезгілінде емдеу əрекеттерімен негізінде əйелдер шұғылданса, құл иеленуші
дəуірде біртіндеп бұл іс елдегі тəжірибелі, əсіресе, діни адамдардың қолына
көше бастаған. Бертін келе медицина мамандығы басқа мамандықтардан бөлініп
өз алдына емші-кəсіби мамандар шұғылданатын, жеке мамандыққа айналған. Бұл
жаңа мамандар халық арасында жақсы бағаланып, үстем таптарда бұлардың қажет
мамандар екенін мойындаған.
Медициналық дайындықты емші – кəсіби мамандар өзінің жанұясында
үйренген. Бұндай жанұяның басшылары өздерінің емдеу тəжірибесін жəне
дəрілер даярлайтын құпия сырын балаларына - үйреткен. Көне заманнан келе
жатқан емшілік тұқым қуалайды деген халықтағы түсінік осы жағдайдан қалған
болу керек.
Бірақ, жылдар өткен сайын, бұл көлемді білімді жеке адамдардың есінде
сақтап тұру қиын болған соң жазу əдісі басталғаннан бастап, қағаз бетіне
түсіріле бастаған. Жазу əдісінің бір кемшілігі (емшілер үшін) оның тек бала-
шағасы ғана,басқа да ададар,емшілікте құпиялық болмай қалу қауіпін
туғызған. Дегенмен, жазу мүмкіндігі басталғаннан бастап дәрі-дәрмектердің
құрамы, оларды даярлау, емдеу әдістері қағаздың бетіне түсіріле басталған.
Құл иленеуші дәуірде екі қабат әйелдерге дәрігерлік көмек көрсету
мәселесі одан әрі шындала түсіп,бұл кісілерге гигеналық кеңестер берілетін
болған. Тіптен теріс жатқан баланы оңға аудару әрекеттері, Кесерово
сечение (баланы іштен жарып алу) т.б.
операциялар қолданылған.
Құл иеленуші дәірде емшілер кейбір хирургиялық емдерді де қолдана
білген, мысалы, қан тоқтату,жараны орап емдеу, садақтын орағын алу т.б.
Бұған куә Египет,Азербайджан, Армения, Индия территорияларындағы
археологиялық қазбалардан табылған көптеген хирургиялық саймандар –
қысқыштыр, қайшылар т.б.
Бұл саймандар сол құл иеленуші дәір кезінде қолданылғанына күмәндануға
болмайды. Тіпте сол кездер-ақ ауырған сезімдерді азайту үшін хирургиялық
операция жасағанда – опиум, конопля секілді дәрілер қолданылған.
Құл иеленуші дəуірде ұзақ уақыт бойы медицина қызметін, дін
қызметкерлері шіркеулерде атқарған. Сондықтан бұл мезгілді медицина
тарихында шіркеулік медицина деп те атайды. Шіркеулік медицина аурудың
пайда болуына демонологиялық көзқараспен қараған. Анықтай айтсақ, аурудың
бəрі адамның денесіне шайтан еніп кеткендіктен болады деген ұғым. Бұндай
жағдайға тек құдайдың қарғысына ұшыраған тап болады, адамды жақпас
мінездері, қылықтары үшін құдайдың жазалауы деп түсіндірген.
‘’Жресцы’’, дін адамдары өздерін, құдаймен адамдардың арасындағы
дəнекерміз деп, түрлі-түрлі емдегені үшін ақылар алған. Бұндай табыстар
шіркеулерге түсетін қаржылардың тиімді, нақты көзі болып табылады.
Көне Египеттегі медицина
Ғылыми зерттеулерге сүйенсек, Египетте жаңа дəуірге дейін 4000
жылдарда емшілік іс-əрекеттердің болғанын көреміз. Емшілер сол кезде-ақ
едəуір жетістіктерге жетіп, халық арасында құрметке бөленген. Жаңа дəуірден
2000 жыл бұрын Египетте тіс емдейтін, көзге операция жасайтын т.б. жеке
мамандардың болғаны туралы деректер бар. Бұл деректердің бəрі көне
папирустарда жазылған. Папирус қолжазбасының ең көнесі Кахунский деген
папируста түрлі аурулардың мəн-жайы баяндалып, оларды емдеу əдістері де
көрсетілген, біраз дəрілердің де аттары жазылған. Бірақ та таңқаларлық
жағдай, бұл папируста діннің денсаулыққа қатысы туралы мəліметтер жоқ есебі
екен. Дегенмен, соңғы уақытта жазылған папирустарда діннің емшілікке қатысы
туралы көбірек жазылғанын атап айтқан жөн.
Египетте көне заманда аурудың пайда болуына екі түрлі көзқарас блған,
бұлар:
1. Гуморальдық теория.
2. Пневма теория.
Гуморальдық теорияның түсіндіруі бойынша – адамның организмі, дүниенің
негізгі – 4 түрлі құрамы (су, жер, ауа, от) тұрақты қалыпты түрде қосылған
соктардан тұрады деген. Оргнизмде осы құрамдар тұрақты, бір қалыпты болса,
онда ол адамның денсаулығы да бір қалыпты жақсы. Ал табиғаттың ықпалымен
т.б. өзгерістерге байланысты бұл құрама заттардың мөлшері организмде
өзгеруге тап болса, онда ол адамның денсаулығын да лайықты өзгерістер –
аурулар пайда болады деп түсіндірген. Мысалы, организмдегі су - қалыпты 60-
65 пайыздан асып кетсе, ондай адамда түрлі ісіктер пайда болуы мүмкін. Ол
ісіктер түрлі органдардың жұмысын қиындатуы ықтимал.
Керісінше, су азайып кетсе – ол организмді кептіріп, тағы да су
тапшылығына сай ауруға əкеліп соқтырады. Тағы да мысал: жер, яғни
организмдегі түрлі минералды тұздар. Бұларда мөлшерден тыс көбейіп кетсе,
түрлі органдарға, қантамырларға, буындарға шөгіп ауруға айналдыруы
мүмкін. Ал, мөлшерден азайып кетсе де, сүйектер жұқарып, кепкен
ағаштай (остеопороз) сынғыш ауруға шалдықтаырады жəне т.б. сол сияқты.
Гуморальдық теориямен қатар, көне Египетте – Пневма теорисы да болған.
Бұл теория бойынша адамның ауруы – оның ішіне тыныс жүйесі немесе асқазан
жүйесі арқылы көзге көрінбейтін майда жəндіктер еніп кетіп, ішкі ағзаларды
бұзып, ауруға шалдықтырады деп түсінлірген.
Осындай көзқарасқа байланысты ауруды емдеу, организмнен осы зиянды
жəндіктерді шығару жолына бағытталған. Ол үшін қан алып, адамның қарнын,
ішегін жуып, құстыратын, кекіртетін дəрілерді қолдану керектігі айтылады,
адамды терлететін, кіші дəретін жүргізетін дəрілер де өте қажет деп
саналған.
Египеттіктердің түсінігі бойынша адамның жаны, денесінен ұйықтағанда
уақытша, ал өлгенде біржолата шығып кетеді, бірақ адамның денесі бұзылмай
сақталса, ол қайтадан келіп тұра алады деп есептелген. Сондықтан бұл елде,
өліктің денесін бұзбай сақтап қалу ұшін арнайы оны бальзамдайтын əдіс
қолданып, өлікті сақтаған. Əрине, бұл өте қымбат, сондықтан бұл іске ірі
байлар, басшылар, діни адамдардың ғана қолы жеткен. Осы кезге дейін
Египеттегі пирамидалардың ішінде (саркофакқа) – табытқа салынып сақталған
денелер кездесетінін өздеріңіз білесіздер. Египетте белгілі санитарлық
гигиена ережелері де орын алған, əсіресе, үлкен қалаларда қалалық су
құмырасы, канализация жүйесі болған.
Египетте сол кезде-ақ түрлі-түрлі операциялар жасалған, əсіресе
Египеттің əскери емшілері, əскермен бірге жүріп соғыста оларға емдеу
көмегін көрсеткен. Жараларын байлап, сынықтарын салған. Кейбір мазардың бас
тастарында, аяққа операция жасалынып жатқан, суреттерге қарағанда, сол
кезде-ақ осындай дəрігерлік əрекеттер болғанын көруге болады. Басқа да
операциялардың түрлері папирусқа жазылған деректеріде кездеседі. Екі қабат
əйелдердің, ішіндегі баланың денсаулығын ажыратып, дұрыс босана алатынын,
əлде босана алмайтынын білетін əдістерде кездеседі. Папирустарда паралич
туралы өте дəл жазылған.
Көне Индиядағы медицина
Құл иеленуші дəуірдегі Индияның медицинасының жағдайын, осы заманға
жеткізген, жаңа дəуірге дейін 1000-500 жылдары жазылған ‘’Ману заңдарының
жинағы’’ жəне ’’веды’’ деген кітаптар болып табылады. Ману заңдарының
жинағы деген кітабында адамның денсаулығын сақтау жөніндегі гигиеналық
ережелер жазылып, адамның денсаулығына табиғаттың жазы, күзі, қысы, тұрғын
үйдің тазалығы, тамақ ішім мөлшері əсер ететіні көрсетілген. Осы кітапта
тамақты артық ішкеннің зияны туралы, етті де бір мөлшермен жеу туралы
нұсқаулар көрсетіліп, тамаққа неғұрлым өсімдік-жемістерді, сүтті, балды
қолданған дұрыс – деп айтқан.
Солтүстік-батыс Индияда - Махенджо Даро деген қалада, археологиялық
қазба кезінде жер астынан, кəдімгідей қала канализациясының жүйесінің ізі
табылған (біздің дəуірге дейін ІV-ІІІ мың жылдықтардағы мезгіл) – бұл сол
кездерде-ақ Индия жерінде қоғамдық гигиенаның болғанына куə бола алатын
факт. Бұл елдің медицинасы жөнінде тағы да бір мағыналы мəлімет бере алатын
Аюрведа (өміртану – ж.д. ІХ-ІІІ ғ.) деген кітабі. Бұл кітап мыңдаған жылдар
бойы 3 рет қайталанып басылған, энциклопедиялық деректері бар. Бұл кітапта
ауру тек құдайдың наразылығынан емес (гнев богов), қоршаған ортаның
өзгеруінен, тамақты дұрыс қабылдамаудан, денені таза ұстамағандықтан да
пайда болатынын көрсеткен. Бұл кітапта 150-ден астам төтенше жəне созылмалы
аурулардың аты, емделуі нақты көрсетілген. Оның ішінде ми, жүрек, іш
аурулары, бүйрек, жыныс аурулары бар. Диэтамен қоса емдегенде массаждың,
ыстық ваннаның пайдалылығы айтылған. 760 дəрінің құрамы жазылған, оның
ішінде терлететін, ысытпаны басатын, үлкен, кіші дəретті жүргізетін, т.б.
көптеген дəрілер туралы мəліметтер бар. Аюрведада 120-дан астам хирургиялық
саймандардың аты жазылған. Индияда сол көне заманның өзінде-ақ қан алу
(кровопускание), аяқ-қолды кесіп тастау (ампутация), жарықтарды бітеу
(грыжесечение) жəне беттегі түрлі кемістіктерді түзейтін пластикалық
операциялар жасалған. Бұндай пластикалық операциялар
бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Қазіргі косметикалық клиникаларды
кеңінен қолданылады.
Көне Қытайдағы медицина
Көне Қытайдың медицина тарихын бізге жеткізген көптеген жазба
деректер. Осы деректердің ішінде ең күрделілісі көне заманда жазылған, жаға
дəуірдің басында ‘’нэй цзин’’ деген 18 томдық (медицина заңдары – Каноны)
кітаптар жинағы.
Бұл кітаптардың, алғашқы 9 кітабы ‘’Су вэнь’’ деп аталған, бұларда
адамның анатомиясы, физиологиясы туралы деректер бар. Сонымен қатар,
ауруларды анықтау, емдеу туралы нақты нұсқаулар айтылған.
Кейінгі ‘’Лин-шу’’ деп аталатын 9 кітабы, ауруды инемен емдеу, яғни
‘’чжень-цзю’’ əдісіне арналған.
1968 жылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz