Қазақстанда қалыптасқан су экологиясының ахуалдары
І Кіріспе
Қазақстанда қалыптасқан су экологиясының ахуалдары ... ... 3
ІІ Негізгі бөлім
1. Арал теңізінің экологиялық ахуалы ... .5
2. Балқаштың экологиялық ахуалы...7
3. Каспийдің экологиялық ахуалы ... .8
ІІІ Қорытынды ... ... .11
Пайдаланған әдебиеттер
Қазақстанда қалыптасқан су экологиясының ахуалдары ... ... 3
ІІ Негізгі бөлім
1. Арал теңізінің экологиялық ахуалы ... .5
2. Балқаштың экологиялық ахуалы...7
3. Каспийдің экологиялық ахуалы ... .8
ІІІ Қорытынды ... ... .11
Пайдаланған әдебиеттер
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын аландатып отыр. Бұл мәселе Қазакстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
- биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді заттар;
- химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер;
- физикалық ластану: жылу-қызу, электрмагнитті өріс, радиактивті заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судығ 100-ден астам сапалық көрсеткішін ұсынған. Ал, Қазакстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30 түрлі міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері – тазартылмаған суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
- тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
- өнеркәсіп орындары;
- ауыл шаруашылығын химияландыру;
- халық шаруашылығының басқа да салалары.
Ағын суларға кұйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар 58 %, минералдық заттар 42 %-тей болады. Өнеркәсіптте пайдаланатын сулар мен синтетикалық жуатын заттармен судың ластануы ете қауіпті. Бұл заттар – химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид, гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы Қазакстанда кең етек алған. Мәселен, мақта мен күріш, жеміс-жидек, бау-бақша, теплица (жылы жай) зиянкестеріне қарсы бұрынғы Кеңес өкіметі кезеңінде ѳте кѳп химиялық заттар колданылған. Нәтижесінде, су ластанып, оның сапасы мен микрофлорасы және микрофаунасы, ірі хайуанаттар, құстар зардап шеккен. Өз кезегінде химиялық заттардың зиянды қосылыстары азық-түлікпен адам организіміне кері әсерін тигізеді.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
- биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді заттар;
- химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер;
- физикалық ластану: жылу-қызу, электрмагнитті өріс, радиактивті заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судығ 100-ден астам сапалық көрсеткішін ұсынған. Ал, Қазакстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30 түрлі міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері – тазартылмаған суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
- тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
- өнеркәсіп орындары;
- ауыл шаруашылығын химияландыру;
- халық шаруашылығының басқа да салалары.
Ағын суларға кұйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар 58 %, минералдық заттар 42 %-тей болады. Өнеркәсіптте пайдаланатын сулар мен синтетикалық жуатын заттармен судың ластануы ете қауіпті. Бұл заттар – химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид, гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы Қазакстанда кең етек алған. Мәселен, мақта мен күріш, жеміс-жидек, бау-бақша, теплица (жылы жай) зиянкестеріне қарсы бұрынғы Кеңес өкіметі кезеңінде ѳте кѳп химиялық заттар колданылған. Нәтижесінде, су ластанып, оның сапасы мен микрофлорасы және микрофаунасы, ірі хайуанаттар, құстар зардап шеккен. Өз кезегінде химиялық заттардың зиянды қосылыстары азық-түлікпен адам организіміне кері әсерін тигізеді.
1.Ә.Бейсенова, А.Самақова, Т.Есполов, Ж.Шілдебаев. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. А,. Ғылым. 2004.
2.Bimash History. Электрондық оқулық. 2005.
3.Қазақстан тарихы. Электрондық оқулық. 2000.
2.Bimash History. Электрондық оқулық. 2005.
3.Қазақстан тарихы. Электрондық оқулық. 2000.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім Министрлігі
Реферат
Тақырыбы: Қазақстанда қалыптасқан су экологиясының ахуалдары
Қабылдаған:
Орындағандар:
Тобы:
Алматы 2009
Мазмұны
І Кіріспе
Қазақстанда қалыптасқан су экологиясының ахуалдары ... ... 3
ІІ Негізгі бөлім
1. Арал теңізінің экологиялық
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 5
2. Балқаштың экологиялық
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .7
3. Каспийдің экологиялық
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..8
ІІІ
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 11
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .12
Кіріспе
ҚАЗАҚСТАНДА ҚАЛЫПТАСҚАН СУ ЭКОЛОГИЯСЫНЫҢ АХУАЛДАРЫ
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын аландатып
отыр. Бұл мәселе Қазакстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең
соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
- биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш
бейімді заттар;
- химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын
бүлдіретіндер;
- физикалық ластану: жылу-қызу, электрмагнитті өріс, радиактивті
заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың
құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура
әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судығ 100-ден астам сапалық
көрсеткішін ұсынған. Ал, Қазакстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30
түрлі міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері – тазартылмаған суларды
өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
- тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
- өнеркәсіп орындары;
- ауыл шаруашылығын химияландыру;
- халық шаруашылығының басқа да салалары.
Ағын суларға кұйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды
қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық,
органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар 58
%, минералдық заттар 42 %-тей болады. Өнеркәсіптте пайдаланатын сулар мен
синтетикалық жуатын заттармен судың ластануы ете қауіпті. Бұл заттар –
химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид,
гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы Қазакстанда кең
етек алған. Мәселен, мақта мен күріш, жеміс-жидек, бау-бақша, теплица (жылы
жай) зиянкестеріне қарсы бұрынғы Кеңес өкіметі кезеңінде ѳте кѳп химиялық
заттар колданылған. Нәтижесінде, су ластанып, оның сапасы мен микрофлорасы
және микрофаунасы, ірі хайуанаттар, құстар зардап шеккен. Өз кезегінде
химиялық заттардың зиянды қосылыстары азық-түлікпен адам организіміне кері
әсерін тигізеді.
Қазіргі кезде ашық өзен, кѳл суларымен қатар жер асты сулары да
сарқынды, шайынды сулармен және еріген зиянды заттармен ластанып отыр.
Негізгі ластаушы көздері мыналар:
- өнеркәсіп өнімдерін сақтайтын қоймалар;
- химиялық заттар және тыңайтқыштар;
- тұрмыстық калдықтар;
- жер асты суымен жалғанатын құбырлар;
- ірі құрылыс учаскелері;
- сузгі алаңдар, бұрғы-скважиналар болып табылады.
Жер асты суларында әр түрлі жұқпалы ауру тарататын микробтар,
вирустар кездеседі
АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ
Арал теңізі - Қазақстанның інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір
кегілдір су айдыны еді. Оның апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі -1066 км2,
тереңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-12 % болған. Қойнауы кәсіптік бағалы
балықтарға бай, жағасы коға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50-
150 мың балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі
игерілген.
Арал өңірінің тұрғындары 1970 жылдарға дейін әлеуметтік-эконо-микалық
тұрғыда жақсы камтамасыз етілген тіршілік кешті. Теңіз өңіріндегі елді
мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өндейтін зауыт және 2 балық комбинаты
тұрақты жұмыс істеген.
1960 жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы
игерілетін жер көлемі бұрынғыдан Өзбекстаи мен Тәжікстанда 1,5,
Түрікменсанда 2,4, Қазақстанда 1,7 есеге өсті. Ал Әмудария мен Сырдария
бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық
санының өсуіне орай суға деген кажеттілік те артты. Осыған орай, 1970-1980
жылдар аралығында Аралға кұйылатын су мөлшері азайды. Оның негізгі
себептері - антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол қажет
ететін күріш пен мақта өсіру ісі каркындап дамыды (Шардара).
Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары барынша дамыды.
Өзен бойлары игеріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. Мәселен,
Аралға 1960-1965 жылдар арасында 44 мың м3 су құйылса, бұл көрсеткіш 1974-
1978 жылдары 13 мын м3, ал 1990 жылдары екі есеге қыскарды. Нәтижесінде,
Арал теңізінің деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-
ге дейін қусырылды. Судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. Оның үстіне екі
өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялык препараттарды
колдану бұрын-соңды болмаған көрсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану
10—15 есеге өскен. Осындай антропогендік факторлар Арал өңірін экологиялык
апатқа ұшыратты. Құрғап қалған теңіз түбінен жыл сайын айналаға зияндылығы
өте жоғары 2 млн. т тұзды шаңдар көтеріліп, желмен тарай бастады. Сонымен,
Арал апатына себеп болған факторларға:
- жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу;
- ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау, судың қорын есепке алмау;
- суды өте көп қажет ететін күріш, макта дақылдарын барынша
көбейтіп жіберу;
- жерді игерудің агротехникалык шараларын сактамау және суды үнемді
пайдаланбау;
- табиғат ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктер мен оны
меңгерудің ғылыми тұрғыдан негізделмеуі болып табылады.
Осы аталған фактілер Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны
экологиялық дағдарысқа әкелді. Бұл жағдайлар адам баласының қолдан істеген
қателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды.
Арал өнірінде туындап отырған қазіргі экологиялық апаттар нышаны жыл
өткен сайын теңіз суын тарылтуда. Оның фаунасы мен флорасы жойылып бітуге
жақын. Топырақтың тұздануы өте жылдам жүруде. Арал теңізінде балық өсіру
шаруашылығы тоқталып, соңғы 1-2 жылда ғана кайта колға алынды. Ондағы
тұрғындардың әлеуметтік жағдайы төмендеп кетті. Теңіз түбінен көтерілген
улы тұздың мөлшері жылына 13—20 млн. т деп есептеледі. Тіптен, тұзды шаңдар
әсері сонау Орта Азия Республикалары аумағына жетіп, ауыл шаруашылығына
зардабын тигізуде. Топырақтың тұздануы Өзбекстанда - 60 %, Қазақстанда -60-
70 %-ға артып отыр. Мұның өзі жалпы шаруашылықа зиянын тигізуде. Арал
өңіріндегі климаттың ѳзгеруі шөл белдемінің табиғи ландшафтарын бірте-бірте
күрделі әрі кайтымсыз антропогендік экожүйелерге қарай ығыстыруда.
Арал өңіріндегі антропогендік факторлар ондағы тұрғындардың салт-
дәстүріне, экономикалық-әлеуметтік жағдайына тікелей әсер етуде. Жұмыссыз
қалған балықшылар әлеуметтік жағынан корғаусыз қалып, басқа аймақтарға
еріксіз коныс аударуда.
Қазіргі Арал өңірінде адамдардың денсаулығы күрт төмендеп кетті. Бұл
өңірде соңғы мөліметтер бойынша туберкулез, бүйрекке тас байлану, сарысу,
өкпе-тыныс жолдарының қабынуы, жұқпалы аурулар республиканың басқа өңірімен
салыстырғанда жоғары көрсеткішті беріп отыр.
Арал теңізінің болашағы дүние жүзі халыктарын толғандыруда. Оның
біржола жойылып кетуі Орта Азия мен Қазақстанды ғана емес көптеген Шығыс
елдеріннің тыныс-тіршілігіне өзгерістер әкелмек. Ал әлемдік климаттын
өзгеруі, шөлге айналу, атмосферадағы ауытқушылықтар, антропогондік
экожүйелердің тұрақсыздығын тудырады. Арал мәселесі соңғы 10 шақты жылда
географ және эколог ғалымдар арасында жиі-жиі пікірталастар туғызуда. Арал
мәселесі туралы халықаралық конференциялар ұйымдастырылды. Өркениетті елдер
қаржылай көмек көрсетуде. Олар негізінен Орта Азия Республикалары, Ресей,
АҚШ, Жапония, т.б. мемлекеттер.
Арал теңізфн құтқару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар
бар. Олар:
1. Сібір өзендерін Қазақстанға бұру.
2. Әмудария мен Сырдария өзендерінің суын реттеу арқылы суды
молайту.
3. Арал теңізін жартылай сақтап қалу.
4. Каспий теңізінің суын жасанды канал аркылы әкелу.
5. Жер асты суларын пайдалану.
6. Арал теңізінің өздігінен табиғи реттеулін немесе толысуын күту.
Әрине, бұл жобалар болашақтың ісі болғанымен, уақыт талабы оны күірмейді.
Бәрі де қаражатқа тірелуі мүмкін. Ал оның іскс асуы адамзат қауымының
білімі мен біліктілігіне байланысты екені анық.
Қазіргі кезде Аралды құтқару бағытында батыл да жоспарлы түрде ғылыми
негізде жұмыстар жасалуда. "Арал тағыдыры - адам тағдыры" болғандықтан оны
сақтап қалу аға ұрпақтың болашақ алдындағы борышы.
БАЛҚАШТЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ
Балқаш көлі - Қазақстандағы ең ірі экожүйелердіи бірі. Көл Балқаш
-Алакөл ойысында орналаскан. Келемі - 501 мың км2, ұзындығы -605 км, ені -
9-74 км аралығында. Ал ең терен жері - 26 м. Бұл көлдің 1970 жылдардағы
сипаты болса, қазір мүлдем басқаша. Жетісу өзендерінің ішінде Іле, Қаратал,
Ақсу және Лепсі өзендері Балқашқа кұяды.
Балқаш көлі шөлейт және шөл табиғат белдемдерінде орна-ласкандықтан,
оның климаты шұғыл континентті болып келеді. Су айдынының булануы өте
жоғары. Осыған байланысты судың денгейі тез өзгеріп отырады.
Ұзақ жылдар тіршілігі тұрақты болып келген су айдынының қалыпты
жағдайы өзгере бастады. Балқаш көлінің экологиялық жағдайының нашарлау
себебі Қаратал, Лепсі, Ақсу өзендерінің мол суының Балқаш көліне жетпей
суармалы егістерге жұмсалуынан. Оның үстіне бұрынғы кездерде Аягөз, Биен,
Сарқанд және Басқан өзендері Балқашқа құйып, оның табиғи су деңгейін сақтап
отырған. Ал казір бұл өзендер Балқашқа құймайды.
Аталған антропогендік жағдайлар Балқаш көлінің жағдайын шие-
леністіріп жіберді. Балқаш экожүйесінің одан әрі нашарлауына Іле өзені
бойына салынған Қапшағай суқоймасы да әсер етеді. 1970 жылы Қапшағай
суқоймасындағы Іле өзенінің суын бөгейтін Қапшағай бөгеті салынды. Оған
қосымша Іле езенің қоректендіріп отырған Шелек өзені Бартоғай бөгетімен
бөгеліп, онда кѳлемі 300 мың м3 су жинақталды. Осылайша Үлкен Алматы каналы
(БАК) салынды. Каналдың салынуына байланысты Шелек өзені Ілеге құюын
тоқтатты.
Іле-Балқаш алабынын ауыл шаруашылығында барынша пайда-лануымен 1965-
1990 жылдар аралығында Балқашқа кұятын судын көлемі 25 %-ға азайды. Іленің
орта ағысы мен төменгі сағасында Шарын күріш, Шеңгелді көкөніс, Ақдала
күріш алқаптары пайда болды. Осының бәрі Іле-Балқаш су алабының табиғи
жүйесінде қалпытаскан тепе-теңдік заңын бұзды.
Балқаш экожүйесінің бұзылуының зардаптары. Іле-Балқаш экожүйесіндегі
өзгерістер (әсіресе Қапшағайдан тѳменгі бѳлігі) өте сирек кездесетін Іле
тоғайын, өзен жағасындағы шұрайлы жайылымдар мен оның сағасындағы камыс-
қоғаның жойылуына себепші болды. Көлдің жағалаулары кеуіп, тұзды шаң жиі
көтерілді. Ауа райы өзгеріп, қуаншылық пен аңызақ желдер үдеді.
Балқаш көлі соңғы жылдары 2 метрге жуық төмендеп отыр. Сонымен көл
жағалаулары батпақтанып, сорланып, тақырлар мен шөлдерге айналуыда.
Іле-Балқаш экожүйесіннің фаунасы мен флорасы зардап шегуде. Балық аулау
соңғы жылдары 5 есс төмендесе, уылдырық шашу (Қапшағай су қоймасы) тіпті
азайды. Сонымен қатар балықтардың Іле бойындағы егіс, көкөніс алқаптарына
пайдаланылған пестицидтер, гербицидтер және минералды тыңайтқыштар
қалдықтарымен улануы жиі байқалуда.
Іле-Балқаш алабы ит тұмсығы батпайтын тоғайлар, кішігірім көлдер,
аралдар, андар мен құстар мекені болатын. Әсіресе 1960 жылдары жылына 1,5
млн-ға жуық бұлғын терісі дайындалатын болса, қазір бұл шаруашылық
жойылған.
Іле бойында және көл жағасындағы тіршілік ететін құстардын түрлері де
азайып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Реферат
Тақырыбы: Қазақстанда қалыптасқан су экологиясының ахуалдары
Қабылдаған:
Орындағандар:
Тобы:
Алматы 2009
Мазмұны
І Кіріспе
Қазақстанда қалыптасқан су экологиясының ахуалдары ... ... 3
ІІ Негізгі бөлім
1. Арал теңізінің экологиялық
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 5
2. Балқаштың экологиялық
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .7
3. Каспийдің экологиялық
ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..8
ІІІ
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 11
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .12
Кіріспе
ҚАЗАҚСТАНДА ҚАЛЫПТАСҚАН СУ ЭКОЛОГИЯСЫНЫҢ АХУАЛДАРЫ
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын аландатып
отыр. Бұл мәселе Қазакстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең
соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
- биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш
бейімді заттар;
- химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын
бүлдіретіндер;
- физикалық ластану: жылу-қызу, электрмагнитті өріс, радиактивті
заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың
құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура
әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судығ 100-ден астам сапалық
көрсеткішін ұсынған. Ал, Қазакстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30
түрлі міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері – тазартылмаған суларды
өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
- тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
- өнеркәсіп орындары;
- ауыл шаруашылығын химияландыру;
- халық шаруашылығының басқа да салалары.
Ағын суларға кұйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды
қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық,
органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар 58
%, минералдық заттар 42 %-тей болады. Өнеркәсіптте пайдаланатын сулар мен
синтетикалық жуатын заттармен судың ластануы ете қауіпті. Бұл заттар –
химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид,
гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы Қазакстанда кең
етек алған. Мәселен, мақта мен күріш, жеміс-жидек, бау-бақша, теплица (жылы
жай) зиянкестеріне қарсы бұрынғы Кеңес өкіметі кезеңінде ѳте кѳп химиялық
заттар колданылған. Нәтижесінде, су ластанып, оның сапасы мен микрофлорасы
және микрофаунасы, ірі хайуанаттар, құстар зардап шеккен. Өз кезегінде
химиялық заттардың зиянды қосылыстары азық-түлікпен адам организіміне кері
әсерін тигізеді.
Қазіргі кезде ашық өзен, кѳл суларымен қатар жер асты сулары да
сарқынды, шайынды сулармен және еріген зиянды заттармен ластанып отыр.
Негізгі ластаушы көздері мыналар:
- өнеркәсіп өнімдерін сақтайтын қоймалар;
- химиялық заттар және тыңайтқыштар;
- тұрмыстық калдықтар;
- жер асты суымен жалғанатын құбырлар;
- ірі құрылыс учаскелері;
- сузгі алаңдар, бұрғы-скважиналар болып табылады.
Жер асты суларында әр түрлі жұқпалы ауру тарататын микробтар,
вирустар кездеседі
АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ
Арал теңізі - Қазақстанның інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір
кегілдір су айдыны еді. Оның апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі -1066 км2,
тереңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-12 % болған. Қойнауы кәсіптік бағалы
балықтарға бай, жағасы коға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50-
150 мың балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі
игерілген.
Арал өңірінің тұрғындары 1970 жылдарға дейін әлеуметтік-эконо-микалық
тұрғыда жақсы камтамасыз етілген тіршілік кешті. Теңіз өңіріндегі елді
мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өндейтін зауыт және 2 балық комбинаты
тұрақты жұмыс істеген.
1960 жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы
игерілетін жер көлемі бұрынғыдан Өзбекстаи мен Тәжікстанда 1,5,
Түрікменсанда 2,4, Қазақстанда 1,7 есеге өсті. Ал Әмудария мен Сырдария
бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық
санының өсуіне орай суға деген кажеттілік те артты. Осыған орай, 1970-1980
жылдар аралығында Аралға кұйылатын су мөлшері азайды. Оның негізгі
себептері - антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол қажет
ететін күріш пен мақта өсіру ісі каркындап дамыды (Шардара).
Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары барынша дамыды.
Өзен бойлары игеріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. Мәселен,
Аралға 1960-1965 жылдар арасында 44 мың м3 су құйылса, бұл көрсеткіш 1974-
1978 жылдары 13 мын м3, ал 1990 жылдары екі есеге қыскарды. Нәтижесінде,
Арал теңізінің деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-
ге дейін қусырылды. Судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. Оның үстіне екі
өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялык препараттарды
колдану бұрын-соңды болмаған көрсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану
10—15 есеге өскен. Осындай антропогендік факторлар Арал өңірін экологиялык
апатқа ұшыратты. Құрғап қалған теңіз түбінен жыл сайын айналаға зияндылығы
өте жоғары 2 млн. т тұзды шаңдар көтеріліп, желмен тарай бастады. Сонымен,
Арал апатына себеп болған факторларға:
- жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу;
- ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау, судың қорын есепке алмау;
- суды өте көп қажет ететін күріш, макта дақылдарын барынша
көбейтіп жіберу;
- жерді игерудің агротехникалык шараларын сактамау және суды үнемді
пайдаланбау;
- табиғат ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктер мен оны
меңгерудің ғылыми тұрғыдан негізделмеуі болып табылады.
Осы аталған фактілер Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны
экологиялық дағдарысқа әкелді. Бұл жағдайлар адам баласының қолдан істеген
қателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды.
Арал өнірінде туындап отырған қазіргі экологиялық апаттар нышаны жыл
өткен сайын теңіз суын тарылтуда. Оның фаунасы мен флорасы жойылып бітуге
жақын. Топырақтың тұздануы өте жылдам жүруде. Арал теңізінде балық өсіру
шаруашылығы тоқталып, соңғы 1-2 жылда ғана кайта колға алынды. Ондағы
тұрғындардың әлеуметтік жағдайы төмендеп кетті. Теңіз түбінен көтерілген
улы тұздың мөлшері жылына 13—20 млн. т деп есептеледі. Тіптен, тұзды шаңдар
әсері сонау Орта Азия Республикалары аумағына жетіп, ауыл шаруашылығына
зардабын тигізуде. Топырақтың тұздануы Өзбекстанда - 60 %, Қазақстанда -60-
70 %-ға артып отыр. Мұның өзі жалпы шаруашылықа зиянын тигізуде. Арал
өңіріндегі климаттың ѳзгеруі шөл белдемінің табиғи ландшафтарын бірте-бірте
күрделі әрі кайтымсыз антропогендік экожүйелерге қарай ығыстыруда.
Арал өңіріндегі антропогендік факторлар ондағы тұрғындардың салт-
дәстүріне, экономикалық-әлеуметтік жағдайына тікелей әсер етуде. Жұмыссыз
қалған балықшылар әлеуметтік жағынан корғаусыз қалып, басқа аймақтарға
еріксіз коныс аударуда.
Қазіргі Арал өңірінде адамдардың денсаулығы күрт төмендеп кетті. Бұл
өңірде соңғы мөліметтер бойынша туберкулез, бүйрекке тас байлану, сарысу,
өкпе-тыныс жолдарының қабынуы, жұқпалы аурулар республиканың басқа өңірімен
салыстырғанда жоғары көрсеткішті беріп отыр.
Арал теңізінің болашағы дүние жүзі халыктарын толғандыруда. Оның
біржола жойылып кетуі Орта Азия мен Қазақстанды ғана емес көптеген Шығыс
елдеріннің тыныс-тіршілігіне өзгерістер әкелмек. Ал әлемдік климаттын
өзгеруі, шөлге айналу, атмосферадағы ауытқушылықтар, антропогондік
экожүйелердің тұрақсыздығын тудырады. Арал мәселесі соңғы 10 шақты жылда
географ және эколог ғалымдар арасында жиі-жиі пікірталастар туғызуда. Арал
мәселесі туралы халықаралық конференциялар ұйымдастырылды. Өркениетті елдер
қаржылай көмек көрсетуде. Олар негізінен Орта Азия Республикалары, Ресей,
АҚШ, Жапония, т.б. мемлекеттер.
Арал теңізфн құтқару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар
бар. Олар:
1. Сібір өзендерін Қазақстанға бұру.
2. Әмудария мен Сырдария өзендерінің суын реттеу арқылы суды
молайту.
3. Арал теңізін жартылай сақтап қалу.
4. Каспий теңізінің суын жасанды канал аркылы әкелу.
5. Жер асты суларын пайдалану.
6. Арал теңізінің өздігінен табиғи реттеулін немесе толысуын күту.
Әрине, бұл жобалар болашақтың ісі болғанымен, уақыт талабы оны күірмейді.
Бәрі де қаражатқа тірелуі мүмкін. Ал оның іскс асуы адамзат қауымының
білімі мен біліктілігіне байланысты екені анық.
Қазіргі кезде Аралды құтқару бағытында батыл да жоспарлы түрде ғылыми
негізде жұмыстар жасалуда. "Арал тағыдыры - адам тағдыры" болғандықтан оны
сақтап қалу аға ұрпақтың болашақ алдындағы борышы.
БАЛҚАШТЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ
Балқаш көлі - Қазақстандағы ең ірі экожүйелердіи бірі. Көл Балқаш
-Алакөл ойысында орналаскан. Келемі - 501 мың км2, ұзындығы -605 км, ені -
9-74 км аралығында. Ал ең терен жері - 26 м. Бұл көлдің 1970 жылдардағы
сипаты болса, қазір мүлдем басқаша. Жетісу өзендерінің ішінде Іле, Қаратал,
Ақсу және Лепсі өзендері Балқашқа кұяды.
Балқаш көлі шөлейт және шөл табиғат белдемдерінде орна-ласкандықтан,
оның климаты шұғыл континентті болып келеді. Су айдынының булануы өте
жоғары. Осыған байланысты судың денгейі тез өзгеріп отырады.
Ұзақ жылдар тіршілігі тұрақты болып келген су айдынының қалыпты
жағдайы өзгере бастады. Балқаш көлінің экологиялық жағдайының нашарлау
себебі Қаратал, Лепсі, Ақсу өзендерінің мол суының Балқаш көліне жетпей
суармалы егістерге жұмсалуынан. Оның үстіне бұрынғы кездерде Аягөз, Биен,
Сарқанд және Басқан өзендері Балқашқа құйып, оның табиғи су деңгейін сақтап
отырған. Ал казір бұл өзендер Балқашқа құймайды.
Аталған антропогендік жағдайлар Балқаш көлінің жағдайын шие-
леністіріп жіберді. Балқаш экожүйесінің одан әрі нашарлауына Іле өзені
бойына салынған Қапшағай суқоймасы да әсер етеді. 1970 жылы Қапшағай
суқоймасындағы Іле өзенінің суын бөгейтін Қапшағай бөгеті салынды. Оған
қосымша Іле езенің қоректендіріп отырған Шелек өзені Бартоғай бөгетімен
бөгеліп, онда кѳлемі 300 мың м3 су жинақталды. Осылайша Үлкен Алматы каналы
(БАК) салынды. Каналдың салынуына байланысты Шелек өзені Ілеге құюын
тоқтатты.
Іле-Балқаш алабынын ауыл шаруашылығында барынша пайда-лануымен 1965-
1990 жылдар аралығында Балқашқа кұятын судын көлемі 25 %-ға азайды. Іленің
орта ағысы мен төменгі сағасында Шарын күріш, Шеңгелді көкөніс, Ақдала
күріш алқаптары пайда болды. Осының бәрі Іле-Балқаш су алабының табиғи
жүйесінде қалпытаскан тепе-теңдік заңын бұзды.
Балқаш экожүйесінің бұзылуының зардаптары. Іле-Балқаш экожүйесіндегі
өзгерістер (әсіресе Қапшағайдан тѳменгі бѳлігі) өте сирек кездесетін Іле
тоғайын, өзен жағасындағы шұрайлы жайылымдар мен оның сағасындағы камыс-
қоғаның жойылуына себепші болды. Көлдің жағалаулары кеуіп, тұзды шаң жиі
көтерілді. Ауа райы өзгеріп, қуаншылық пен аңызақ желдер үдеді.
Балқаш көлі соңғы жылдары 2 метрге жуық төмендеп отыр. Сонымен көл
жағалаулары батпақтанып, сорланып, тақырлар мен шөлдерге айналуыда.
Іле-Балқаш экожүйесіннің фаунасы мен флорасы зардап шегуде. Балық аулау
соңғы жылдары 5 есс төмендесе, уылдырық шашу (Қапшағай су қоймасы) тіпті
азайды. Сонымен қатар балықтардың Іле бойындағы егіс, көкөніс алқаптарына
пайдаланылған пестицидтер, гербицидтер және минералды тыңайтқыштар
қалдықтарымен улануы жиі байқалуда.
Іле-Балқаш алабы ит тұмсығы батпайтын тоғайлар, кішігірім көлдер,
аралдар, андар мен құстар мекені болатын. Әсіресе 1960 жылдары жылына 1,5
млн-ға жуық бұлғын терісі дайындалатын болса, қазір бұл шаруашылық
жойылған.
Іле бойында және көл жағасындағы тіршілік ететін құстардын түрлері де
азайып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz