Сынып жетекшісінің қызметі
І. Кіріспе бөлім.
ІІ. Негізгі бөлім.
Теориялық.
§1. Сынып жетекшісінің қызметі.
§2. Сынып жетекшісінің
ұйымдастырушылық қызметі.
§3. Сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие
жұмысын ұйымдастыру формалары мен
тәсілдері.
§4. Тәрбие сағатын ұйымдастыру жолдары.
ІІІ. Қорытынды бөлім.
ІІ. Негізгі бөлім.
Теориялық.
§1. Сынып жетекшісінің қызметі.
§2. Сынып жетекшісінің
ұйымдастырушылық қызметі.
§3. Сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие
жұмысын ұйымдастыру формалары мен
тәсілдері.
§4. Тәрбие сағатын ұйымдастыру жолдары.
ІІІ. Қорытынды бөлім.
Мектеп өмірінде мұғалім-басты тұлға. Сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол белгілі бір сыныпта оқушылардың оқу- тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы әрі ұстазы, ақылшы- кеңесшісі болып саналады Сондықтан да ол қиын да әрі жауапты міндетті іс. Соған қарамастан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті өздерінің білім беру қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізгі педагогикалық әрекеті ретінде қарастырады. Дегенмен, сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметі қаншалықты қиын болғанмен де, әрине ол балаларға өте қажет. Себебі, мектеп құрылымындағы ең негізгі буыны ол-сынып. Мұнда оқушылардың таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік қатынастары қалыптасады. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға бейімделуі, олардың демалысына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі, соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл-күй жағдайы жүзеге асырылады.
Олай болса, сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелік шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктелді. Ол оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге және оларды тартымды әрі қызық ұйымдастыруға тырысакды.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыған сол сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін, оқушылардың ата-аналарын және жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты – мектеп оқушыларын қоғамның белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау. Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының қалыптасуын, адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп, жан-жақты жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағытталуы тиіс. Атап айтқанда тәрбиенің негізгі салалары: ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек және дене тәрбиесіне, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерін мектеп пен сыныптың нақтылы өмірі жағдайларына байланысты қарастыру.
Сынып жетекшісінің міндеті-сан алуан.Сол себепті ол жүргізетін тәрбие жұмысы өзінің психологиялық мазмұны жағынан өте күрделі әрі көп іздегністі талап етеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі міндеттері қандай?
1. Сыныптағы оқушылардың талап-тілектері мен мүдделерін және олардың жеке басының ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп білу.
2. Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды ынтымағы жарасқан, белсенді, саналы ұжымға ұйымдастыру.
3. Сыныптағы пән мұғалімдері мен мектеп әкімшілігінің және оқушщылардың ата аналарының тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға қоятын педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз ету.
4. Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым-қатынасын қамтамасыз ету.
5. Оқушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасап, отбасындағы бала тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, насихат жұмыстарын жүргізу.
6. Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрлі бағытта тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру.
7. Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігін қкамтамасыз ету.
8. Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелігін, тәрбиелік шаралардың бірлігін қамтамасыз ету.
9. Тәрбиенің негңзгі бастауы-ұлттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерімен толығырақ таныс болу үшін “Класс жетекшісінің жұмысы туралы” методикалық хатпен, жалпы білім беретін орта мектептердің Жарғысымен т.б. көптеген құжаттармен таныс болу қажет. Олардың тізімі әдебиеттер бөлімінде көрсетіледі.
Дұрыс тәрбие-балаға өмір бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратын басты тұлға- мектептегі сыныпжетекшісі.
Кеңкс өкіметі орнағанға дейін патшалық Ресейдегі оқу мекемелерінде арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады. Ол тек ХІХ ғасырдың 70 жылдары ғана пайда болды.
Дегениен, тәрбие мәселесімен кәсіби айналасушы адамдар ертерек пайда болды. Олар ақсүйек және ауқатты отбасыларында бастиапқы кезде “күтушілер” /няньки/\, кейіннен “губернанткалар” ретінде қызмет етті. Ал оқу мекемелерінде, 1804 жылғы “Университеттік мекеме Жарғысына” сәйкес оқушыларды тәрбиелеу ісі үйретуші- ұстаздарға (ерлер гимназияларында), ханымдарға (әйелдер гимназияларында) өз оқушыларын бақылап, олардың тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1828 жылғы гимназия және училище туралы Жарғыда, оқушыларды таңдау мақсатында олардың жеке басын танып білу қажеттігі де баса көрсетілген.
Дегенмен, орта оқу мекемелерінде балалардың тәрбие ісін ұйымдастыру мәселесі оқытушылармен қатар, оқушыларды қадағалаушыларға да (“надзиратели”) жүктелген. Олардың негізгі міндеттері тәрбиеленушілердің тәртібін қатаң бақылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не нәрсеге бейімділігін, мінез-құлықтарын белгілеу үшін күнделік жүргізу тапсырылады. Сонымен бірге, олар тәрбиеленушілердің қолы бос уақытында кітап оқуын қадағалауға да міндетті болады.
Сынып тәрбиешісі қызметі 1871 жылғы “гимназиядағы сынып тәрбиешісі” Жарғысында ресми түрде бекітілді. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері мұғалімдер есебінен тағайындалып, олар білім беруменде айналысты.
Олай болса, сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелік шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктелді. Ол оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге және оларды тартымды әрі қызық ұйымдастыруға тырысакды.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыған сол сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін, оқушылардың ата-аналарын және жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты – мектеп оқушыларын қоғамның белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау. Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының қалыптасуын, адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп, жан-жақты жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағытталуы тиіс. Атап айтқанда тәрбиенің негізгі салалары: ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек және дене тәрбиесіне, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерін мектеп пен сыныптың нақтылы өмірі жағдайларына байланысты қарастыру.
Сынып жетекшісінің міндеті-сан алуан.Сол себепті ол жүргізетін тәрбие жұмысы өзінің психологиялық мазмұны жағынан өте күрделі әрі көп іздегністі талап етеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі міндеттері қандай?
1. Сыныптағы оқушылардың талап-тілектері мен мүдделерін және олардың жеке басының ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп білу.
2. Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды ынтымағы жарасқан, белсенді, саналы ұжымға ұйымдастыру.
3. Сыныптағы пән мұғалімдері мен мектеп әкімшілігінің және оқушщылардың ата аналарының тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға қоятын педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз ету.
4. Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым-қатынасын қамтамасыз ету.
5. Оқушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасап, отбасындағы бала тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, насихат жұмыстарын жүргізу.
6. Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрлі бағытта тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру.
7. Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігін қкамтамасыз ету.
8. Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелігін, тәрбиелік шаралардың бірлігін қамтамасыз ету.
9. Тәрбиенің негңзгі бастауы-ұлттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерімен толығырақ таныс болу үшін “Класс жетекшісінің жұмысы туралы” методикалық хатпен, жалпы білім беретін орта мектептердің Жарғысымен т.б. көптеген құжаттармен таныс болу қажет. Олардың тізімі әдебиеттер бөлімінде көрсетіледі.
Дұрыс тәрбие-балаға өмір бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратын басты тұлға- мектептегі сыныпжетекшісі.
Кеңкс өкіметі орнағанға дейін патшалық Ресейдегі оқу мекемелерінде арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады. Ол тек ХІХ ғасырдың 70 жылдары ғана пайда болды.
Дегениен, тәрбие мәселесімен кәсіби айналасушы адамдар ертерек пайда болды. Олар ақсүйек және ауқатты отбасыларында бастиапқы кезде “күтушілер” /няньки/\, кейіннен “губернанткалар” ретінде қызмет етті. Ал оқу мекемелерінде, 1804 жылғы “Университеттік мекеме Жарғысына” сәйкес оқушыларды тәрбиелеу ісі үйретуші- ұстаздарға (ерлер гимназияларында), ханымдарға (әйелдер гимназияларында) өз оқушыларын бақылап, олардың тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1828 жылғы гимназия және училище туралы Жарғыда, оқушыларды таңдау мақсатында олардың жеке басын танып білу қажеттігі де баса көрсетілген.
Дегенмен, орта оқу мекемелерінде балалардың тәрбие ісін ұйымдастыру мәселесі оқытушылармен қатар, оқушыларды қадағалаушыларға да (“надзиратели”) жүктелген. Олардың негізгі міндеттері тәрбиеленушілердің тәртібін қатаң бақылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не нәрсеге бейімділігін, мінез-құлықтарын белгілеу үшін күнделік жүргізу тапсырылады. Сонымен бірге, олар тәрбиеленушілердің қолы бос уақытында кітап оқуын қадағалауға да міндетті болады.
Сынып тәрбиешісі қызметі 1871 жылғы “гимназиядағы сынып тәрбиешісі” Жарғысында ресми түрде бекітілді. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері мұғалімдер есебінен тағайындалып, олар білім беруменде айналысты.
Негізгі әдебиеттер:
1. Болдырев Н. И. Класс жетекшісі. – А...Мектеп, 1980
2. Болдырев Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – А...Мектеп, 1973
3. Ақназаров Б Класс жетекшісі – А.. Мектеп , 1973
4. Оқушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны. /ред.басқ. Марьенко И. С. Аударған Бейсенбаев З/ - А... Мектеп, 1978
5. Шлясова А. Н. Класс жетекшісінің жүргізген тәрбие жұмысың жүйесі. –А.., 1991
6. Класному руководителю. Уч.-мет. пособие /под.ред рожкова. М. И – М..; Гуманит.изд.Центра Владос, 2001.
7. Богословский В. В т.б Жалпы психология, - А..: Мектеп 1-80
8. Педагогикалық және жас ерекшеліктері психологиясы. /подред. Петровский А. В – А..: Мектеп 1987
9. Қожахметов К. Ж. Сынып жетекшісі А..: 2000
10. Поташкин М. Об анализе воспитательной работы. – Народное образование, 1976.
11. Безкокровайный С, Жұмабаев. А. Мектепте өткізілетін тарихи-әдеби кештер. - А... Мектеп, 1968
12. Макаренко А. С. Ұстаздық дастан. - А... Мектеп, 1985
13. Ақназаров Б Класс жетекшісі – А.. Мектеп , 1973
14. Оқушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны. /ред.басқ. Марьенко И. С. Аударған Бейсенбаев З/ - А... Мектеп, 1978
15. Шлясова А. Н. Класс жетекшісінің жүргізген тәрбие жұмысың жүйесі. –А.., 1991
16. Ұшырова А Класс активтері. “Қазақстан мектебі” №1, 1986
17. Кочетов. А Г. Оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуі. –М,, “Просв” 1967
18. Класному руководителю. Уч.-мет. пособие /под.ред рожкова. М. И – М..; Гуманит.изд.Центра Владос, 2001
19. Косолапов В. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы – А, мектеп, 1987.
20. Сокольников Ю. П, Ефременько Н. В. Учеть классным руководителям результатов воспитаение учащихся. – Воронеж, 1977.
21. Щуркова Н. Е, Финданцевич Н. С. Класный час и его организация.- М., 1984.
22. Фролова Г. И. Организация и методика клубной работы с детьми и подростками. – М., 1986.
23. Кондрашова Л. В. Сборник педагогических задач. – М., Просвещение 1987.
24. Богданова О. С. Этические беседы с подростками.
25. Этнопедагогика материалдарын тәрбие процесінде қолдану.- А,. 1998.
26. Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу. /Құрастырған: Кырлаков В. П, Шпитальник П. Э/ - А:, мектеп 1975.
27. Нұрмағанбетов С, Овчинникова Р. Мектептегі кластан тыс жұмыстар. –А: мектеп 1969.
28. Саңғысбаев Н. Мектептен тыс мекемелердің іс тәжрибесінен. –А: мектеп, 1972.
29. бозжанова К. Б. Оқушылармен жүргізілетін кластан және мектептен тыс жұмыстар жүйесі. /16-лекция/. –А, 1991.
30. Абилова З. Оқушыларға кластан тыс жұмыстарда эстетикалық тәрбие беру. – А, 1976.
31. Әбенбаев С. Оқущы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. –А, 1992.
1. Болдырев Н. И. Класс жетекшісі. – А...Мектеп, 1980
2. Болдырев Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. – А...Мектеп, 1973
3. Ақназаров Б Класс жетекшісі – А.. Мектеп , 1973
4. Оқушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны. /ред.басқ. Марьенко И. С. Аударған Бейсенбаев З/ - А... Мектеп, 1978
5. Шлясова А. Н. Класс жетекшісінің жүргізген тәрбие жұмысың жүйесі. –А.., 1991
6. Класному руководителю. Уч.-мет. пособие /под.ред рожкова. М. И – М..; Гуманит.изд.Центра Владос, 2001.
7. Богословский В. В т.б Жалпы психология, - А..: Мектеп 1-80
8. Педагогикалық және жас ерекшеліктері психологиясы. /подред. Петровский А. В – А..: Мектеп 1987
9. Қожахметов К. Ж. Сынып жетекшісі А..: 2000
10. Поташкин М. Об анализе воспитательной работы. – Народное образование, 1976.
11. Безкокровайный С, Жұмабаев. А. Мектепте өткізілетін тарихи-әдеби кештер. - А... Мектеп, 1968
12. Макаренко А. С. Ұстаздық дастан. - А... Мектеп, 1985
13. Ақназаров Б Класс жетекшісі – А.. Мектеп , 1973
14. Оқушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны. /ред.басқ. Марьенко И. С. Аударған Бейсенбаев З/ - А... Мектеп, 1978
15. Шлясова А. Н. Класс жетекшісінің жүргізген тәрбие жұмысың жүйесі. –А.., 1991
16. Ұшырова А Класс активтері. “Қазақстан мектебі” №1, 1986
17. Кочетов. А Г. Оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуі. –М,, “Просв” 1967
18. Класному руководителю. Уч.-мет. пособие /под.ред рожкова. М. И – М..; Гуманит.изд.Центра Владос, 2001
19. Косолапов В. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы – А, мектеп, 1987.
20. Сокольников Ю. П, Ефременько Н. В. Учеть классным руководителям результатов воспитаение учащихся. – Воронеж, 1977.
21. Щуркова Н. Е, Финданцевич Н. С. Класный час и его организация.- М., 1984.
22. Фролова Г. И. Организация и методика клубной работы с детьми и подростками. – М., 1986.
23. Кондрашова Л. В. Сборник педагогических задач. – М., Просвещение 1987.
24. Богданова О. С. Этические беседы с подростками.
25. Этнопедагогика материалдарын тәрбие процесінде қолдану.- А,. 1998.
26. Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу. /Құрастырған: Кырлаков В. П, Шпитальник П. Э/ - А:, мектеп 1975.
27. Нұрмағанбетов С, Овчинникова Р. Мектептегі кластан тыс жұмыстар. –А: мектеп 1969.
28. Саңғысбаев Н. Мектептен тыс мекемелердің іс тәжрибесінен. –А: мектеп, 1972.
29. бозжанова К. Б. Оқушылармен жүргізілетін кластан және мектептен тыс жұмыстар жүйесі. /16-лекция/. –А, 1991.
30. Абилова З. Оқушыларға кластан тыс жұмыстарда эстетикалық тәрбие беру. – А, 1976.
31. Әбенбаев С. Оқущы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. –А, 1992.
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігі
ОРЫНДАҒАН:
ЖЕТЕКШІСІ:
І. Кіріспе бөлім.
ІІ. Негізгі бөлім.
Теориялық.
§1. Сынып жетекшісінің қызметі.
§2. Сынып жетекшісінің
ұйымдастырушылық қызметі.
§3. Сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие
жұмысын ұйымдастыру формалары мен
тәсілдері.
§4. Тәрбие сағатын ұйымдастыру жолдары.
ІІІ. Қорытынды бөлім.
Мектеп өмірінде мұғалім-басты тұлға. Сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол
белгілі бір сыныпта оқушылардың оқу- тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы әрі
ұстазы, ақылшы- кеңесшісі болып саналады Сондықтан да ол қиын да әрі
жауапты міндетті іс. Соған қарамастан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті
өздерінің білім беру қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны
негізгі педагогикалық әрекеті ретінде қарастырады. Дегенмен, сынып
жетекшісінің тәрбиелік қызметі қаншалықты қиын болғанмен де, әрине ол
балаларға өте қажет. Себебі, мектеп құрылымындағы ең негізгі буыны ол-
сынып. Мұнда оқушылардың таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара
әлеуметтік қатынастары қалыптасады. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға
бейімделуі, олардың демалысына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып
қалыптасу дәрежесі, соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл-күй жағдайы жүзеге
асырылады.
Олай болса, сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру,
тәрбиелік шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктелді. Ол
оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге
және оларды тартымды әрі қызық ұйымдастыруға тырысакды.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыған
сол сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін, оқушылардың ата-аналарын және
жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын
ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты – мектеп оқушыларын қоғамның
белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау.
Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының қалыптасуын,
адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп,
жан-жақты жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны
мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағытталуы тиіс. Атап айтқанда
тәрбиенің негізгі салалары: ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек және
дене тәрбиесіне, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерін мектеп пен сыныптың
нақтылы өмірі жағдайларына байланысты қарастыру.
Сынып жетекшісінің міндеті-сан алуан.Сол себепті ол жүргізетін тәрбие
жұмысы өзінің психологиялық мазмұны жағынан өте күрделі әрі көп іздегністі
талап етеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі міндеттері қандай?
1. Сыныптағы оқушылардың талап-тілектері мен мүдделерін және олардың жеке
басының ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп білу.
2. Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды ынтымағы
жарасқан, белсенді, саналы ұжымға ұйымдастыру.
3. Сыныптағы пән мұғалімдері мен мектеп әкімшілігінің және оқушщылардың
ата аналарының тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға қоятын
педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз ету.
4. Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым-
қатынасын қамтамасыз ету.
5. Оқушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасап, отбасындағы бала
тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, насихат жұмыстарын жүргізу.
6. Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрлі бағытта
тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру.
7. Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігін қкамтамасыз ету.
8. Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелігін, тәрбиелік шаралардың бірлігін
қамтамасыз ету.
9. Тәрбиенің негңзгі бастауы-ұлттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі
қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерімен толығырақ таныс болу үшін
“Класс жетекшісінің жұмысы туралы” методикалық хатпен, жалпы білім беретін
орта мектептердің Жарғысымен т.б. көптеген құжаттармен таныс болу қажет.
Олардың тізімі әдебиеттер бөлімінде көрсетіледі.
Дұрыс тәрбие-балаға өмір бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратын
басты тұлға- мектептегі сыныпжетекшісі.
Кеңкс өкіметі орнағанға дейін патшалық Ресейдегі оқу мекемелерінде
арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады. Ол тек ХІХ ғасырдың 70
жылдары ғана пайда болды.
Дегениен, тәрбие мәселесімен кәсіби айналасушы адамдар ертерек пайда
болды. Олар ақсүйек және ауқатты отбасыларында бастиапқы кезде “күтушілер”
няньки\, кейіннен “губернанткалар” ретінде қызмет етті. Ал оқу
мекемелерінде, 1804 жылғы “Университеттік мекеме Жарғысына” сәйкес
оқушыларды тәрбиелеу ісі үйретуші- ұстаздарға (ерлер гимназияларында),
ханымдарға (әйелдер гимназияларында) өз оқушыларын бақылап, олардың
тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1828 жылғы гимназия және училище туралы Жарғыда, оқушыларды таңдау
мақсатында олардың жеке басын танып білу қажеттігі де баса көрсетілген.
Дегенмен, орта оқу мекемелерінде балалардың тәрбие ісін ұйымдастыру
мәселесі оқытушылармен қатар, оқушыларды қадағалаушыларға да
(“надзиратели”) жүктелген. Олардың негізгі міндеттері тәрбиеленушілердің
тәртібін қатаң бақылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не
нәрсеге бейімділігін, мінез-құлықтарын белгілеу үшін күнделік жүргізу
тапсырылады. Сонымен бірге, олар тәрбиеленушілердің қолы бос уақытында
кітап оқуын қадағалауға да міндетті болады.
Сынып тәрбиешісі қызметі 1871 жылғы “гимназиядағы сынып тәрбиешісі”
Жарғысында ресми түрде бекітілді. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері
мұғалімдер есебінен тағайындалып, олар білім беруменде айналысты.
Сынып тәрбиешілерінің міндеттерінің ауқымы кең болды; сабақта тәртіпті
сақтауға ықпал ету, сабаққа қатысуды қадағалау, мектеп іс-қағаздарын
жүргізу, оқушылардың дамуын, таным қабілеттерін бақылап зерттеу, сол
сыныпта сабақ жүргізктін оқушылармен ай сайын мәжіліс өткізу. Сонымен
қатар сынып тәрбиешілері тәрбиеленушілердің мемілекеттік заңдарды және
оларды орындаушыларды сыйлауға, Отанға және мемлекетке берілгендік
сезімдерін тәрбиелеуге міндетті болады. Мұнда діни сезімге көптеп көңіл
аударылады.
Бірақта, іс жүзінде сынып жетекшілерінің әрекеті тек тәрбиеленушілерді
бақылау және тәртіпті сақтаумен ғана шектеледі. Себебі, оқу мекемелеріндегі
мұндай қызметтің мәртебесі онша жоғары болмады. Әрі онда негізінен оқуға
көптеп көңіл бөлінді. Сондықтан, сынып тәрбиешілерінің тәрбие жұмысымен
айналасуғаға уақыттары да аз болады.
ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың бастапқы кезеңіндегі қоғамдағы кейбір
өзгерістерге сай баланың жеке тұлғасына деген көз қарас өзгеріп,оның
қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл бөле бастады. Дегенмен де сынып
тәрбиешілерінің қызметі 1871 жылғы Жарғыға сәйкес өзгеріссіз қалды. Олардың
маңызды міндеті-оқу процесін ұйымдастыру болып есептелді: сабақта тәртіп
орнату; сабаққа қатысуы; қосымша сабақ ұйымдастыру; үй тапсырмасын
орындату т.с.с.
ХХ ғасырдың басында оқушылардың сабақтан тыс жұмыстарын, демалысын, әр
түрлі пәндер бойынша қосымша сабақтарын және әдеби кештер мен дене қимылы
(гимнастика) үйірмесін ұйымдастыруға мақсатты түрде көңіл бөліне басталды.
1913-1914 жылдары сабақтан тыс жұмыстардың жаңа формамалары пайда
болды: тілдік, сурет салу, музыка, балшықпен жабыстыру ісімен шұғылданатын
үйірмелер; қойылым спектакль қою, әдеби-музыкалық, би кештерін, көрме
жұмыстарын ұйымдастыру; саяхатқа бару. Осындай жұмыстарды атқару барысында
сынып тәрбиешілері тағыда негізгі ұйымдастырушы және оларға қатысушы бола
алмады. Олардың міндеті бақылаудан аспады.
Кеңес дәуірінің алғашқы кезеңдерінде де сынып жетекшісі деген қызмет
болмады. Оқушылармен тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мұғалімдердің бәріне
бірдей жүктеледі. Оларды топ жетекшілері деп деп атады. Негізгі міндет
Коммунистік идеология аясында оқушылардың саяси тәрбиесіне көптеп көңіл
бөлу. Оқушылардың бастауыш ұжымдарында жалпы мектептік өзін-өзі басқаруды
ұйымдастыруды мақсат етіп қойды. Іс жүзінде тәрбие
жұмысына онша көңіл бөлінбеді. Мұғалімдердің қызметі оқушылар және
олардың ата-аналары жайында мәліметтер жинастыру, сабаққа қатысуын
қадағалау т.с.с. болды.
1928 жылы сынып тәрбиешісі қызметі ресми түрде жойылып, оқушылардың
өзін-өзі басқару ұйымына басымдылық берілді. Дегенмен де бұл бағытта да оң
нәтижеге қол жеткізу мүмкін болмады.
1930 жылдары отандық мектепте өте маңвзды өзгеріс болды: оқу процесіне
сыныптық сабақ жүйесін енгізу, оқушылардың жеке-дара білімдерін жүйелі
түрде есепке алу, тұрақты оқу бағдарламалары мен оқулықтарды жасау т.б.
Осыған байланысты топ жетекшілерінің де жағдайы өзгерді.
1934 жылы “Жалпы еңбек мектебінің” Жарғысы мен Ережесінің қабылдануы,
мектептердегі оқу- тәрбие процесін топтан оқыту тәртібіне көшіру, сыныптық-
сабақ жүйесіне өтуге байланысты, топ жетекшісі, сынып жетекшісі деп
өзгертіліп, олардың тәрбиешілік қызметтерінің міндеттері мен мазмұны
формалары мен әдістері жаңа сипатқа ие болды. Соған сәйкес сынып жетекшісі
туралы Ережені 1934 жылы 28 маусым күні РСФСР Халық ағарту Комиссариаты
бекітті. Осы Ережемен бірге сынып жетекшісінің қызметде бекітілді.
1947 жылы сынып жетекшісі туралы жаңа Ереже қабылданды. Онда сынып
жетекшілерін тағайындаудың жаңа тәртібі белгіленіп, олардың қызметі
нақтыланды. Сонымен бірге тәрбие жұмысын жоспарлау және есеп беру формалары
туралы нұсқау берілді. Бастауыш сынып ұжымын ұйымдастыру және оны
қалыптастыруға, ондағы тәрбие жұмысының негізі оқушылардың идеялық-саяси
тәрбиесіне аса мән берілді. Пионер және комсомол ұйымдарымен жұмыс істеу,
оқушылардың “Оқушылар ережесін” үйренуі міндеттелді.
Осыдан 1971 жылғы жаңа “Сынып жетекшісінің Ережесіне” дейінгі мерзімде
сынып жетекшілерінің міндеттерінде айрықша өзгеріс болмады.
Соңғы жылдары кейбір мектептерде “Сынып жетекшісінің” орнына тек
тәрбие мәселелерімен айналысатын дербес “Сынып тәрбиешісі” деген қызмет
пайда болуды. Оның себебі, біріншіден, бүгінгі таңдағы әлеуметтік өмірдің
барлық саласындағы маңызды өзгерістердің ықпалы. Олар қоғамдық және
тұлғалық қатынастарға кең көлемде ықпал етуде. Бір жағдайда, бұл қатынастар
субъекіт ретінде бәсекеге төтеп бере алатын барлық оған қатысушыларға тым
қатаң талап қойса, екінші жағдайда, адамның қоғамдағы өз тағдырын өзі еркін
шешуге, әлеуметтік мәселелердің тәсілдерін таңдауға мүмкіндік береді.
Мұндай көзқарас мектептегі педагогикалық процеске қатысушылардан
ізденімпаздықты талап етеді. Соған орай тек білім беру саласында ғана емес,
ұстаздар мен оқушылар, мектеп әкімшілігі мен педагогикалық ұжым арасында
қызықты жобаларды қарастыру, оларды педагогикалық процестерге ендіру
қажеттілігі басмдылық танытуда. Олардың негізіне ынтымақтастық және тең
құқықтық серіктестікті жатқызу көзделуде.
Екіншіден, білім беру жүйесінде жаңа сипатты оқу орындарының пайда
болуы: гимназия, лицей т.с.с. соның барысында кейбір классикалық тұрғыда
білім беретін жалпы орта мектептердің педагогикалық әрекеті өзгерістерге
ұшырауда. Соған сай сынып жетекшісі жұмысының мазмұны мен сипаты да
өзгеруде:
• пән мұғалімі, бір мезгілде сынып жетекшіснің қызметін атақарушы;
• сынып жетекшісі, аз мөлшерде оқу жүктемесі бар пән мұғалімі;
• сынып жетекшісі, тек тәрбие жұмысымен айналысатын мұғалім;
• сынып тәрбиешісі
Осындай жіктеуге қарамастан, сынып жетекшісінің, тәрбиешісінің
қызметі, құқығы мен міндеттері өзгеріссіз қалуда. Себебі, мектептің
педагогикалық қызметі оның Жарғысы бойынша әрекет етеді, яғный сынып
жетекшісінің тәрбие жұмысы да осы құжатқа негізделген.
Дегенмен, баланың тәрбиелеу ісі оның әлеуметтік өмірде өздерін өзі
тани білуіне, сынып және мектеп ұжымында өз орындарын таба білуіне
көмектесе отырып, олардың дамуына қолайлы жағдай туғызу.
Бүгінде қоғамды реформалау жағдайында мектепте, оқуышлар мен
мұғалімдерге қойылатын талаптар да жаңа сипатқа ие болды. Сынып жетекшісі
қызметінің маңыздылығы жойылған жоқ. Ол жаңа жағдайға сай өз ара байланысты
3 қызметті орындайды: әр бағытта сыныптағыоқуышлардың әрекетін ұйымдастыру,
ондағы әрбір тұлғаның дамуына қамқорлық жасау, сныпта туындаған мәселелерді
шешуде балаларға көмектеседі.
70-80 жылдардағы мектептен өзгешелігі, тәрбиенің ықпал ету күші
негізінен баладан тысқары байланыста болғаны. Бүгінде сынып жетекшілерінің
ол жөніндегі көзқарастары басқаша. Яғный, тәрбиені баланың ішкі жан
дүниесін дамытуға жағдай жасау деп түсінеді. Осыдан тәрбие жұмысының бағыты
мен жүйесі өзгереді. Мұндай көзқараста баламен жеке жұмыс жасау
мүмкіншілігі күшейеді. Ол әр баланың дене және психикалық дамуына
байланысты болады. Мұндайда, бірінші кезекте сыныптың ішкі көңіл күйін
көтеруге, жағымды психиолгиялық жағдай туғызуға, балалардың өзін өзі
басқаруын қалыптастырып, дамытуға, әрбір жеке баланың өзін-өзі танып,
қоршаған ортаға қатысты ашылуына жағдай туғйзуға, оқушылардың шынайы
әлеуметтік өмірмен қарым-қатынас жасауға аса көңіл бөлінеді.
§1.
Сынып жетекшісінің қызметі
Мұғалім, белгілі бір сыныпқа балалар ұжымының жетекшісі ретінде
тағайындалып, жұмысқа кіріскен жағдайда, өзінің қызметін сынып ұжымына әрі
жекеленген оқуышға қатысты жүзеге асырады. Соған сәйкес оның қызметін үш
бағытта қарастыруға болады.
1. Педагогикалық және әлеуметтік гуманитарлық.
Оның бұл қызметі балаға барлық бағытта көмектесу: оның әлеуметтік
қалыптасуы мен дамуына жағдай туғызуға, тұлғалық өзекті мәселелерін шешугу,
өмірге араласу және өз бетінше өмір сүре білуіне көмектесуге арналған.
Баланың от басымен, тәрбиенің басқа да мекемелерімен тағыз байланыс орнату.
Рухани адамгершілік және эстетикалық мәдениетін қалыптастыру.
2. Оқуышлардың жалпы әрекетін басқару. Тәрбие процесін ұйымдастыру.
Балалардың орынды талап тілектерін қолдай отыра, ынтымағы жарасқан, саналы
да белсенді әрі іскер сынып ұжымын қалыптастыру. Олардың танымдық, еңбек,
эстетикалық әрекеттерін және демалысы мен еркін қарым-қатынасын
ұйымдастыру. Сыныптағы өһзін өзі басқаруды ұйымдастыру дамыту.
3. Оқушылардың жалпы әрекетін басқару. Оған: нақтамалық, мақсат
қоюшылық, жоспарлау, болжам жасау немесе жобалау, бақылау және түзету
енгізіп отыру қызметін жатқызуға болады.
Нақатамалық қызметі сыныпта оқу процесін нәтижелі ұйымдастыру үшін,
оның жетекшісі оқушылар тәрбиесінің деңгейі мен өзгеру барысын анықтап
отыруды, соған сәйкес оқушылардың тұлғалық және жеке ерекшеліктерін зерттеу
және оған талдау жүргізуді, сыныптағы келеңсіз жағдайдың себебін
іздестіріп, анықтап, оны болдырмаудың жолдарын қарастыруды көздейді.
Сынып жетекшісі осныдай жұмыстарды атқару барысында, өзінің
педагогикалық әрекетінің нәтижесін көре алады. Екінші, нақтама жұмысының
нәтижесін пайдалануда оны баланың жеке тұлғасын қалыптастыру және дамыту
құралына айналдыру мүмкіндігі туындайды. Бұл процесс оқушылардың жас
ерекшелігі мен сынып ұжымының қалыптасу дәрежесіне байланысты жүзеге
асады.
Тәрбие жұмысынң мақсаты баланың жеке тұлғасының даму процесін басқару
міндеттерін анықтайды. Сондықтан, сынып жетекшісініңғ мақсат қоюшылық
қызметі тәрбие жұмысын жоспарлауда көрніс табады.
Жоспарлау – бұл сынып жетекшісінің педагогикалық және сынып ұжымының
оқу-тәрбие процестеріндегі әрекеттерін нәтижелі ұйымдастырудағы маңызды
буын. Жоспардың қызметі - педагогикалық ықпалды жүйеге келтіру,
педагогикалық талаптарлы орындауды қамтамасыз ету, онда белгіленген тәрбие
шараларының бірізділігі мен басқару тиімділігін қамтамасыз етуді көздейді.
Жоспарлау - мақсатқа жетудің бірден-бір негізгі жолы.
Тұлғаны тәрбиелеуде оның ертеңгі қуынш күнін, болашағын болжау, оны
жобалаудың да маңызы ерекше.
А. С. Макаренко адамдағы жақсы қасиет әркезде оны жобалау арқылы
келетіндігіне үнемі назар аударған. Сол секілді В. А. Сухомдинский де
“тәрбиені ғылыми түрғыда алдын ала болжамдау, онда ол қарапайым көрніске:
тәрбиеші – сауатсыз күтушіге, педагогика – балгерлікке айналар еді” –
дейді. Сондықтан тәрбие процесінің нәтижесін алдын ала жобалау, болжамдау
сынып жетекшісі қызметінің маңызды бір бөлігі. Онсыз тәрбиедегі мақсаттылық
та, тәрбие процесінің өзі де болмаған болар еді.
Сынып жетекшісінің оқушылардың оқу және тәрбие процесіне бақылау
жүргізіп және оны түзетіп отыруы – бұл оның нәтижесін, сапасын қадағалауға
мүмкіндік беріп, оны үнемі жетілдіріп отыруды қамтамасыз етеді. Бақылаудың
нәтижесіне талдау жасау барысында сынып жетекшісі қажет болған жағдайда
балалар ұжымы немесе жекеленген оқушылардың әрекеттеріне түзету енгізуді
жүзеге асырады. Дегенмен де, сынып жетекшісінің оқу-тәрбие процесін
бақылауы және түзетіп отыру қызметі тек оқушылармен және пән мұғалімдерімен
бірлескен жұмыстары барысында ғана іске асады.
Сынып жетекшісінің жоғарыда көрсетілген қызметі оның педагогикалық
жұмысының маңызын анықтайды.
Бүгінде сынып жетекшілері өздерінің педагогикалық қызметінің көлемінің
тым ұлғайып бара жатқанын айтады. Ол, бір жағдайда, барлық жерде балалар
ұйымы октябрят, пионер, комсомол жұмысының тоқталуымен байлансыты болса,
ал екінші жағдайда, көптеген мектептен тыс балалар мекемелері, қызметінің
ақылы жүйеге ауысуы да кері әсерін тигізуде. Соған орай, мүмкіншілігі жоқ
кейбір балалар тобы, оның қызметін көре алмауда. Ол сынып жетекшілері үшін
де қосымша жұмыс болып табылады. Оның орнын толтыру, ендігі жерде сынып
жетекшілерінің басты мәселесі болып отыр.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы.
Тәрбиенің қоғамдағы жалпы қызметі, біріншіден, ұрпақтан-ұрпаққа
әлеуметтік тәжрибе мен мінез-құлық нормаларына қатысты білім, білік және
дағдыларын беру процесі болады. Екіншіден, адам баласында адамгершілік сапа
жүйесін қалыптастыру. Сондықтан тәрбиені әлеуметтендіру процесінің
педагогикалық компоненті ретінде қарастырған жөн. Ол адамның әлеуметтік
дамуына жағдай тудыруды көздейді. Мұндай көзқараста баланы әртүрлі
әлеуметтік қатынасатарға қатыстыру басшылыққа алынады: оқу, еңбек, қарым-
қатынас, ойын, практикалық әрекеттер т.с.с.
Сынып жетекшісі мектеп мұғалімдерінің оқушыларға тәрбиелік ықпалын
үйлестіріп, олардың мақсатты түрде сабақтан тыс әр түрлі педагогикалық
әрекеттерін ұйымдастыруын қажағалайды. Сондықтан, біз мұғалімдердің кәсіби
қызметін жүзеге асыруда балаға жасаған ықпалы туралы айтар болсақ, онда
мұндай педагогикалық әрекетті – тәрбие жұмысы деп атаймыз.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы бірыңғай ұйымдастырушылық және
педагогикалық міндеттерді шешуді қарастырады. Ол оқушының жан-жақты
нәтижеғлі дамуын, соған сәйкес тәрбие міндеттерін шешудің формалары мен
тәсілдерін таңдап және оны жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Ол негізінен үш
бағытта жүреді.
1. Оқушыға тікелей ықпал жасау;
- оның дара даму ерекшелігін, қызығушылығын, қоршаған ортасмын
танып білу;
- тәрбие ықпалын алдын ала болжау, жобалау;
- жеке дара және ұжымдық жұмыста тәрбие формалары мен
тәсілдерін жүзеге асыру;
- тәрбие ықпалының нәтижесіне талдау жүргізу;
2. Тәрбиелеу ортасына жағдай тудыру;
- оқушылар ұжымын қалыптастыру;
- ондағы жағымды көңіл-күйді қалыптастыру;
- оқушыларды әлеуметтік әректетке қатыстыру;
- оқушылардың өзін-өзі басқаруын дамыту
3. Баланың әлеуметтік қатынасқа ықпал ететін әртүрлі субъектілерге
көмектесу, бақылау жасау;
- отбасына әлеуметтік қолдау көрсету;
- мұғалімдер ұжымының өзара педагогикалық әрекетіне қолдау
көрсету;
- бұқаралық ақпарат құралдарының балаға ықпалын бақылау;
- мектептен тыс тәрбие мекемелерімен өзара бірлескен іс-қимыл
жасау.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының мақсатын анықтауы.
Педагогика ғылымында тәрбие жұмысының мақсатын анықтау негізгі
мәселенің бірі. Себебі, қандай әрекет болмасын, мақсатқа сәйкес туындайды.
Мақсат болмавса әрекет те болмайды. Сондықтан, мақсат тәрбие жұмысынгң
принципін, мазмұны мен формалары және әдістерін анықтайды. Сол үшін де
мектеп мұғалімдері қандай да бір мақсатты анықтап, белгілеуде, оның дұрыс
белгіленуіне жауап береді. Тәрбие жұмысына дұрыс қойылмаған мақсат, оның
жұмысында келеңсіз жағдайлардың туындауына себепкер болады. Олай болса,
тәрбие жұмысының нәтижелі болуын, көбінесе ондағы мақсаттың нақтылығына
байланысты бағаланады.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысын жоспарлау барыснда әртүрлі мақсаттар
белгіленеді: жақын қашықтықта, орта қашықтықта және алыс қашықтықта болып
келеді. Мәселе, тек мақсатты қоюда ғана емес, мақсатты анықтауда. Мұндай
жағдайда,
А) мақсатты ұсыну және оны негіздеуді;
ә) оны жүзеге асырудың жолын қарастыруды;
б) қол жеткізетін нәижені алдын ала жобалауды бірінші кезекте ескеру
керек.
Мұғалімдер мен оқушылардың өзара әрекетінің сипаты, сонымен бірге
мақсаттың қаншалықты дәрежеде атқарылуына, проблемалық жағдаяттың
туындауына да байланысты. Негізгісі, мақсатты анықтау барысында оған
қатысушы әрбір жақ өздерінің болашақтағы әрекеттерінің мәнін айқын түсінуі
керек.
Сынып жетекшісінің мақсат қоюшылық қызметі негізінен 4 кезеңнен
тұрады:
1. Педагогикалық процесті алдын-ала болжау.
2. Өткен оқу жылының қортындысына талдау жасау.
3. тәрбиенің мүмкіндіктерін жобалау.
4. мақсатты анықтауда пән мұғалімдері мен оқушылар және ата-аналардың
өзара бірлескен әрекетін ұйымдастыру.
Тәрбие жұмысын ұйымдастырудаанықталып отырған мақсаттың нәтижелі
болуын қамтамасыз ету үшін сыныптағы және мектеп көлеміндегі педагогикалық
процестің нақты жағдайын, оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін, өткен
оқу жылындағы әрекеттерінің нәтижесін, осы бағытта үшбұрыштың бірлескен іс-
қимылдарында жинақтаған тәжрибесін зерттеп тану керек.
Оқушылардың тәрбие жұмысынң мақсатын анықтап, белгілеу жұмысына
тікелей қатысуы, өткен оқу жылындағы әрекет нәтижелерін зерделеп, дұрыс
көзқарастарын орнықтыруға және болашақтағы әрекеттеріне саналы түрде
қатынас жасауға мүмкіндік тудырады. Мұндай жағдай сынып жетекшісіне
педагогикалық құралдарды дұрыс таңдауға септігін тигізеді.
Тәрбие жұмысынң мақсатын анықтау барысында, оның педагогикалық
міндеттері де айқындалады. Оны жобалау негізінен мынадай кезең арқылы
жүзеге асады:
1. Тәрбиенің жалпы мақсаты қандай болып белгіленді.
2. Сынып ұжымы мен мектеп және тұрғылықты жердің қандай өзіндік
ерекшеліктері бар.
3. Мектеп немесе сынып жағдайында өткен оқу жылында қандай міндеттер
қарастырылды және олардың нәтижесі қалай болды.
4. Сынып ұжымының әрекеті қандай міндеттерге айрықша жауап берді.
5. Қойылып отырған мақстатты жүзеге асырудың педагогикалық
мүмкіндіктері қандай.
6. Сынып ұжымының жақын қашықтықтағы міндеттерді шешудегі даярлық
дәрежесі қандай.
Міне, осындай мәселелерде жауап берген жағдайда ғана оның нәтижесі
айқын, әрі орындалатын болады. Оқушылар да қойылып отырған мақсатты дұрыс
қабылдап, оған өздерінің жауапкершілік сезімдерін ұлғайтады. Нәтижесінде,
тәрбие жұмысын жоспарлауды өз дәрежесінде атқаруға оң ықпал етеді.
§2
Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
Сынып жетекшісінің оқушыларды танып білу жолдары.
Бүгінгі ақиқат өмірдегі қарқынды реформалау жағдайы мектеп
мұғалімдерінің оқушының жеке тұлғасы мен оқушылар оқушы ұжымының
ерекшеліктерін зерттеудің, соның негізінде тәрбие процесінің нәтижесін,
тиімділігін арттырудың ғылыми-педагогикалық және психологиялық әдістемесін
танып білуге біршама қызығушылығын тудырып отыр. Оның себебі, біріншіден,
жаңа жағдайға сай ата-аналар мен баларлардың көзқарасының өзгеруі. Елімізде
және әлемде болып жатақан қарқынды даму жағдайы, қоғамның құндылық
бағдарының жаңа сипатқа ме болуы, соған сәйкес мектептегі оқу және тәрбие
жұмыстарының стратегиясы мен тактикасы маөмұнының жаңаруы, жастардың мінез-
құлқы мен әрекеттерінде кейбір келеңсіз құбылыстардың пайда болуы әсер
етуде. Мұндай жағдай балалардың дамуы мен тәрбиесін қазіргі ақиқат өмірмен
байланыстыра қарастыруды зерттейді.
Екіншіден, қоғамның бүгінгі жаңа сипатқа ие болу жағдайында өмір сүріп
жатқан балалар өзгеше бір күй кешуде. Ол, бір жағдайда үлкендер алдында
өздерінің тұйықтығымен әсер қалдырса, яғный ата-аналары мен ұстаздарының
алдында бір, ал жекке немесе жолдастары ортасында басқа мінезде болып
көрінуге тырысады.
Сондықтан, қазіргі мектеп мұғалімінің қоржынында оқушының жеке тұлғасы
және оқушылар ұжымын зерттеудің бай ғылыми әдістемесі жинақталды. Олар
педагогикалық, психологиялық социологиялық, этикалық т.с.с болып келеді.
Бүгінгі таңда олар әр педагоктің пайдалануына ыңғайлы. Әсіресе, мектеп
өмірінде психологиялық ықзметті енгізуге байланысты оның маңызы ерекше
болып отыр. Ол сынып жетекшісіне әрбір оқушының өзіндік ішкі жан дүниесінің
жағдайын бұрынғыдан да танып білуге мүмкіндік туғызады.
Сынып жетекшісін әдетте мектеп басшысы немесе мектептің педагогикалық
кеңесі тәжрибесі мол мұғалімдерден тағайындайды. Сынып жетекшісін
тағайындау қызметі енгізінен оқушылардың бастауыш сыныптан кейінгі
кезеңдегі оқу-тәрбие жұмыстарынмен байланыста жүргізіледі. Жаңа жағдайдағы
оқушылар тобын, жан-жақты үйлесімді дамыған оқушылар ұжымына айналдыру үшін
сыныптағы әрбір жеке тұлғаның талап тілектері мен жеке дара ерекшеліктерін
танып білу, тәрбие үрдісіндегі сынып жетекшісінің ең бастапқы жұмыстарының
бірі болып есептеледі. Себебі, сынып жетекшісі жұмысының қай саласын алсақ
та, соның бәрінде табысқа жетудің негізгі шарты – оқушыларды жан-жақты
білуі.
К. Д. Ушинский: “Егер педагок адамды жан-жақты тәрбиелегісі келсе, ең
алдымен оны барлық жағынан білуі тиіс”- деген.
Сыныпты тұңғыш ерет қабылдай отырып, оның жетекшісі оқушыларға жақсы
тәрбие беру міндеттерін қоғамдық мақсаттарға сай жүргізуде жүйелі түрде
зерттеу жұмыстарын ұйымдастырады, соның барысында ол деректер жинайды. Онда
оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне, жалпы дайындық дәрежесіне маңыз
бере отырып, сыныптағы оқушылар құрамын танып біледі. Сонымен ьірге сыныпта
оқушыларды орналастырып отырғызу, олардың бойы мен көзінің көру дәрежесін,
құлағының есту қабілетін, тәртіптілігі мен достық байланыстарын, мінез-
құлықтарын, темпераментінің негізгі ерекшеліктерін, ұйымшылдығымен
белсенділігін, сыныптағы саяси-моралдық жағдайды т.б мәселелерді анықьайды.
Оның нәтижесі оқу-тәрбие процесінің сапасын арттыруда берері мол.
Сыныпты қабылдаған жетекші жұмысты оқушылардың құжаттарымен танысудан
бастайды. Оқушыларға жазылған мінездемелер, жылдық баға қортындысы, снып
жиналыстарының хаттамалары, денсаулық тураыл анықтамалармен толық танысып,
өзінен бұрынғы жетекшілік еткен немесе бастауыш сынып мұғалімнен әрбір
оқушы туралы толық мәлімет алады.
Оқышының жеке басын танып білуде, оның оқу әрекеті мен қоғамдық
жұмыстарының атқаратын қызметі ерекше. Оқушының оқу әрекетінде оқуға деген
ынтасын, психикалық процестерін (қабылдау, есте сақтау, ойлау жүйесі,
сөйлеу т.б) сынып жетекшісі сабақтар жүйесіне қатысу арқылы анықтайды, ол
өз алдына оқытудың сапасын арттыруға сай шараларды белгілеуге мүмкіндік
тудырады.
Оқуышларға нәтижелі тәрбие беру ісі тек оқу әрекетін дұрыс
ұйымдастырумен ғана шектелмейді, оқушылардың өздерін қоғамдық пайдалы іске
белсенді араласуын да көздейді. Оқушылардың қоғамдық пайдалы істерін
ұйымдастыру барысында оның нендей нәрсеге қызығатынын, нені қалайтынын, не
нәрсмеге икемді екенін зерттеп біледі.
Зерттеуді жүйелі ұйымдастыру барысында пән мұғалімдері мен ата-
аналармен әңгімелесудің де берері мол. Ата-аналармен әңгімелесу –
оқушылардың үйдегі өмірі мен еңбек жағдайын, отбасы туыстарымен қарым-
қатынасын, бос уақыттарын қалай өткізетінін,үй тапсырмаларын орындаудағы
белсенділігі мен жауапкершілігін анықтауға ықпал етеді.
Сынып жетекшісінің оқушылардың үй жағдайларымен танысуы, ата-аналармен
тығыз байланыс орнатуы, олардың педагогикалық білім дәрежесін анықтауға
мүмкіндік туғызады.
Ендігі кезекте зерттеу жұмысын мектеп жағдайында әртүрлі тәсілдерді
қолдану барысында оқу жылының өн бойында жүргізу қажет. Ол үшін сынып
жетекшісі күнделік бастап, онда әр оқушыға бірнеше парақтар арнап, зерттеу
нәтижесін үнемі жазып талдап отырады. Әдіс таңдау зерттеу жұмысының
мақсатына байлансыты болады.
Зерттеу нәтижелерін қортындылау барысында оқушыларға жеке-жеке
мінездемелер жазып, соның негізінде тәрбие жоспары, оның бағыттары мен
міндеттері, мазмұны мен ұйымдастыру тәсілдері анықталып, оқу тәрбие
үрдісіне қатысты шаралар белгіленеді.
Оқушының жеке басын және сынып ұжымын танып білуге арналған үлгі мен
зерттеу әдістерін №2 қосымшадан қарап, осы жұмысқа қатысты білімңізді
толықтыруға болады.
Зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға байланысты педагогикалық талаптар:
1. Зерттеуді бастамастан бұрын ең алдымен оның мақсатын анықтау.
2. Зерттеу барысында оның жспарын құрып, жүйелілігін қамтамасыз ету.
3. Зерттеуді оқушының өмірі мен түрлі әрекетінің табиғи жағдайында
жүргізу.
4. Зерттеу жұмыстарының барысында нысананың жарялылығын бодырмау.
5. Зерттеу жұмысын ұйымдастыру мен нәтижесінің объективті жағдайларын
қамтамасыз етуді әртүрлі тәсілдерді пайдалану.
6. Зерттеу барысында оқушының жек мінез құлық ерекшеліктерін жан-жақты
танып білуді қамтамасыз ету.
7. Зерттеу барысында жазба және талдау жұмыстарын үнемі атқару.
8. Зерттеу жұмыстарының нәтижесіне қортынды жасау, оқушыларға
педагогикалық мінездеме жасауды әдетке айналдыру.
Зерттеу жұмысы барысында аталаған талаптардың орындалуын қадағалау,
оны нәтижелі ұйымдастырудың баксты шарты. Зерттеу жұмысы ұзақ және күрделі
процесс. Мұндай жағдайда сынып жетекшісінен педагогикалық-психологиялық
білімдерді терең меңгеруді, зерттеу жұмысын шығармашылықпен ұйымдастыруды
әрі төзімділікті атлап етеді.
§2
Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары.
Сынып жетекшісінің тәрдие жоспары-міндетті педагогикалық құжат.
Жоспар оқушылар ұжымының қалыпты дамуына мақсатты және жүйелі түрде ықпал
етеді, тәрбие міндеттерін дұрыс ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады. Тәрбие-
қиында күрделі процесс. Жоспар болмаған жағдайда тәрбие процесінде көп
қиыншылықтар туады.
Жоспар -тәрбие жұмысының айнасы. Ол сынып жетекшісі мен
оқушылар ұжымының бірлесе атқаратын жұмысын айқындайды. Сынып жетекшісінің
тәрбие жоспарындағы оның мақсат –міндеттері және мазмұнымен танысу
барысында, белгілі бірсыныптағы оқушылардың тәрбиелік деңгейінің сапасын,
адамгершілік қасиеттерін, қызығушылығы мен жеке бастарының кемшілігін т.б
қасиеттерін байқауға болады. Ол үшін тәрбие жоспары объективтік тұрғыда
сыныптағы оқушылардың нақтылы жағдайларын ескере отыра жасалуы тиіс. Сонда
ғана мектеп оқушыларын тәрбиелеу қоғамның талабына сай нәтижелі
жүргізіледі.
Жоспар-ұжымдық еңбектің жемісі. Сынып жетекшісі тәрбие
жұмысын жоспарлау барысында, оған оқушыларды қатыстыруы міндетті.
Жоспарлау барысында оған балаларды тарту оның нақтылығын, мектеп пен
оқушылар өмірін тығыз байланыстыруға, сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметін
нәтижелі ұйымдастыруға мүмкіндік туғызды.
Сынып жетекшісі мектептегі оқу-тәрбие үрдісін жоспарлау
барысында оқушылармен қарым –қатынас орнатпаған жағдайда, тәрбие
жоспарындағы атқарлыатын шаралар оқушыларды қызықтырмауы мүмкін нәтижесінде
ынтымағы жарасқан, белсенді, жауапкершілігі мол оқушылар ұжымын құруға кері
әсерін тигізеді. Мектеп жағдайында мұндай көрініс көптеп кездеседі.
Бұл күнде баланы сырттай билеп, бәрін де ол үшін шеше
беруге болмайды. Бала да өз мүддесін өзінше шеше алмайды. Тәрбиедегі
даналықтың бір белгісі-бала болашағын оның өзімен бірге шешу. Бұл
педагогикалық тағылым. Әрбір баланың өзі сүйетін істері болады. Біреуі
сурет салуға әуестенсе, екіншісі ойын-сауықты, үшіншісі спортты, төртіншісі
мәдени сауықты ұнатып, кейбіреулері ұйымдастыру ісіне ыңғайлы болып
келеді.Мұндай жағдайда, тәртібі нашар балалардың да басынан табылатын
осындай жақсы қасиеттерді тауып алып, оларды сынып ұжымының ісімен
ұштастыру, бірден-бір педагогикалық тәсіл болып табылады.
Тәрбие жұмысын жоспарлау оқушылар ұжымының бүгінін
ойлауға, ертеңінің негңзңн қалауға көмектеседі.
Мектептегі сынып жетекшілерінің тәжірибесінде
оқушылардың қабілеті мен қызығуын, жеке басының ерекшеліктері мен
сұраныстарын ескермей, үстірт жасалатын жоспарлар көп кездеседі. Сондай-ақ
тәрбие жоспарларын бір-бірінен көшіріп алатын немесе биылғы жоспарын келесі
жылы қайта көшіріп қоя салатын сынып жетекшілері де бар.
Жоспарлауда тәрбиенің жүйелік және бірізділік ұстанымдары
да барлық жағдайда бірдей ескерілмейтін кездеріде болады. Баланың жан-жақты
үйлесімді қалыптасуына әсер ететін тәрбиелік шаралар, олардың мазмұны мен
ұйымдастыру тәсілдері жылма-жыл бірізділікпен жүйелі түрде құрылмай,
керсінше жеке-дара, үздік-создық әрекеттер басым болып келеді. өткен мен
бүгінгіні салыстыра отыра шығармашылықпен, ғылыми тұрғыда нақтылы
міндеттерді белгілеудің орнына, тіпті сол сынып өміріне қатысыжоқ саны көп,
сапасы аз міндеттерді ойша, жылма-жыл өзінің тәрбие жоспарына көшіріп
отырады.
Тәрбие жоспары-сынып жетекшісінің шығармашылық зертханасы.Олай
дейтініміз, жоспар бір күннің немесе бір оқу жылының нәтижесі емес. Бала
тәрбиесі қиын болса, оны қоғамның, жеке тұлғаның талабымен ұштастырақұру-
одан да қиындық туғызады. Мұндай жағдайда сынып жетекшісінен ерінбнй,
талмай ұзақ мерзімді зерттеу жұмыстарын жүргізуді қажет етеді.
Жоспар жарты жылға немесе тоқсанға арнап жасалынады. Тәжірибелі сынып
жетекшісі тоқсандық жоспардан, айлық және апталық жоспар құрып алады. Бұлай
жұмыс жасау жоспардың икемділігі мен тиімділігін арттырады.
Мектеп тәжірибесінде бүгінгі күні тәрбие жоспарының түрлері көп.
Олардың ішінде сынып өміріне тиімдісі де, тиімсізі де бар. Кеңестік дәуірде
тәрбие жұмысының мазмұны коммунистік тәрбиенің салаларына негізделген (ақыл-
ой, адамгершілік, эстетикалық,дене т.б.). Бүгінгі күні олай емес, Жеке
адамәрекет үстінде қалыптасып, дамитындығы бізге мәлім. Олай болса,
тәрбиенің мазмұны оқушылар ұжымы мен жеке тұлғаның қалыптасуындағы, олардың
сан алуан әрекеттің түрлерімен байланысты.
Мектептегі қолданылып жүрген және ғылыми педагогикалық әдебиеттер мен
журналдарда шыққан еңбектердегі жоспардың түрлі формаларымен таныс бола
отыра, тәрбие жоспарының төмендегідей түрін ұсынып отырмыз.
Жоспардың бұл түрі сынып жетекшісіне тәрбие үрдісінде оқушылардың. Пән
мұғалімдері мен ата-аналардың әрекеттерін үйлесімді ұйымдастыруда, оның
тұтастығы мен тиімділігін арттыруда әрі қарапайым әрі ыңғайлы формасы деп
есептейміз.
Тәрбие жоспарының үлгісі.
1.Сынып жайлы мәлімет: сынып, сынып белсенділері, балалардың тәртібі,
денсаулығы, сабақ үлгерімі, қабілеттері, олардың ата-аналары, белгілі бір
ұйымға қатысы, қоғамдық қатысы,қоғамдық тапсырмасы, тұрғылықты мекен-жайы
туралы қысқаша сипаттама беріледі.
2.Өткен оқу жылына сай атқарылған тәрбиелік шаралардың нәтижесіне
қысқаша талдау.
3.Жаңа оқу жылына белгіленген тәрбие жұмысының мақсаты мен міндеттерін
анықтау.
4. Сынып жайлы мәлімет, өткен оқу жылында атқарылған тәрбие
жұмыстарының нәтижесіне талдау, жаңа оқу жылына арналған сол сыныптағы
тәрбие жұмыстарының міндеттері негізінде оқушылармен, ата-аналармен
қоғамдық ұйымдар және пән мұғалімдерімен бірлесе атқарылатын іс-
әрекеттердің түрімен, әр тараптағы атқарылатын тәрбиелік шаралар
мазмұны және формалары төмендегідей бөлімдерде көрсетіледі.
Апта аралығын көрсету
Негізгі бөлімдер Тәрбиелік ФормасыМерзіміЖауаптыӨтілген
шаралардың мен мен адамдарі
мазмұныы тәсілі уақыты туралы
белгі
1. Сынып ұжымын
ұйымдастыру
2. Оқушылардың өзін-өзі
басқару ұйымдары және
балалардың бірлестіктері
мен өзара әрекеттері
3. Пән мұғалімдері және
мектеп әкімшіліктермен
байланыс
4. Отбасы және
жұртшылықпен жұмыс
5. Жеке оқушымен жұмыс
1. Сынып ұжымын ұйымдастыру: (формасы-сынып сағаты), тақырыптық
әңгімелер,саяси хабарлама, оқырмандар конференциясы, пікірталас, сұрақ-
жауап кеші, олимпиада.көңілділер мен тапқырлар клубы, КВН, еңбекке
қатысты істер, спорттық және мәдени шаралар, кездесулер т.б. бұқаралық
шаралар жатады.
2. Бұл бағытта сыныпқа қатысты ұйымдастыру шаралары белгіленеді
(Ұйымдастыру формасы-сынып жиналысы). Онда оқушылардың оқу, тәрбие
және қоғамдық пайдалы істерінеқатысты ұжымдық шараларды жоспарлау,
оларды ұйымдастыру жұмыстары көрсетіледі. Оқушылардың өзін-өзі басқару
ұйымдарына қатысты сынып жиналысының тақырыбын, олардың күн тәртібін
белгілейді, сонымен қатар, сынып жетекшісі әртүрлі үйірмелер мен
клубтар жұмыстарының тақырыбын жоспарға кіргізе отыра: көмек көрсету,
ақыл-кеңес беру т.с.с. оларға өзінің тікелей қатынасын көрсетеді.
3. Сол сыныпта істейтін пән мұғалімдері, пәндік үйірмелерінің
жетекшілерімен байланыс орнатып,олардың жоспарлауында оқу-тәрбие
жұмыстарына арналған бұқаралық шаралары белгіленіп, өзара
жауапкершіліктері анықталады т.с.с. өзара әрекеттері көрсетіледі.
Мектеп жоспары бойынша сыныпқа қатысты шаралар енгізіледі.
4. Отбасы және жұртшылықпен жұмыс: оқушылардың ата-аналармен байланыс
орнату, ата-аналар лекториясының тақырыптарын белгілеу. Мектеп ата-
аналар комитетінің жоспарын: ата-аналар жиналыстарының тақырыбын,
мерзімін, олардың отырыстарын т.с.с. шараларды өзінің жоспарында
көрсете отырып, олардың өзара байланысын қамтамасыз ету секілді
жұмыстар белгіленеді.
5. Жеке оқушымен жұмыс: бұл бөлімде сыныптағы кейбір оқушының сабақ
үлгеріміне, тәртібіне қатысты, оның қабілетін шыңдауға сай жұмыстардың
түрлері кіреді.
Тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар.
1. Жоспар ұжымдық еңбектің белгісі. Сондықтан тәрбие жоспарын
құру барысында оқушылардың белсенділігін арттыра отырып,
олардың өздерін қатыстыруды қамтамасыз ету.
2. Тәрбие жоспарының мақсаты, міндеттері айқын болсын.
3. Тәрбие жұмысы жоспарының мазмұны оның мақсатымен біркелкі
болуы қажет.
4. Оқушылардың жеке басының, жас ерекшкліктерін және
мүмкіншіліктерун ескеру.
5. Тәрбие жоспары ықшамды, әрі ондағы көрсетілген шаралар
орындалатын болсын.
6. Тәрбие жоспарындағы атқарылатын шаралар саны жағынан емес,
сапасымен анықталатын болсын.
7. Тәрбиелік шараларды атқаруда қолданылатын әдістер бір сарынды
емес, әртарапта және әржақты болуын ескеру керек.
8. Жоспар құру барысында сынып жетекшісі оқушылардың не нәрсеге
қызығатынын, олардың қандай істерді өткізгілері келетінін,
ұсынылған шараларға қалай қарайтынын анықтауы қажет.
9. Жоспардағы тәрбиелік шаралар жүйелі, бірізділікпен құрылуы
тиіс.
10. Тәрбиенің салаларына қатысты белгіленген шаралар жеке-дара
емес, біртұтастық ұстанымға сай құрылуын ескеру.
Тәрбие жоспарын қалай құруға болады?
І.Мектеп өміріне қатысты және қазіргі кездегі мектеп пен тәрбие
міндеттерін анықтайтын мемілекеттік құжаттармен танысу; Білім және ғылым
министірлігінің оқу-әдістемелік журналдармен танысу; тәрбиенің,
доспарлаудың әдістемесі мен технологиясының өзекті мәселесіне қатысты
психология және педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді оқу.
ІІ.Балалардың жас ерекшелігі, сынып ұжымының даму деңгейі, мектеп ,
мұғалімдер ұжымы, отбасы және тұрғылықты жердегі тәрбие мекемелерінің
ерекшеліктерін ескере отыра мақсат пен міндеттерін анықтау. Мақсатқа сәйкес
оның стратегиялық міндеттері белгіленеді. Мысалы: Мақсат: “Мәдениет
құндылықтарын меңгеру арқылы жоғарғы сынып оқушыларының (9-11) дамуын
ынталандыру”. Оның міндеттеріне:
1. Оқушылардың сабақтан тыс зияттық-танымдық әрекеттерін
ұйымдастыру.
2. Салауатты өмір салтына ынталандыру, ол үшін өздерінің
бағдарламасын құру.
3. Оқушыларды мәдениет құпдылықтармен тығыз қарым-қатынас жасауға
ынталандыру.
4. Оқушыларды қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелеу, өздерінің
қолдары бос уақыттарын тиімді пайдалануға және демалыстарын
қызықты өткізуге сай әр түрлі әрекеттерін ұйымдастыру.
ІІІ. Мектеп, тәрбие мекемелері мен бірлестіктердің және пән
үйірмелерінің болашақ тәрбие жоспарымен танысу, пән мұғалімдері және ата-
аналармне пікір алмасу.
ІV. Оқушылардың жеке тұлғасы мен сынып ұжымын зерттеп тану.
V. Алдағы
мерзімде болатын айтулы даталы күндер мен мейрамдарды анықтау,
солардың ішінде ең қажеттісін таңдау.
VІ. Болашақта балалармен баратын мәдени ошақтарды айқындау.
VІІ. Жоспарлау. Оқушыларды немесе белсенділерді жоспарлауға, оны
талқылауға тарту. Жоспардың жобасын жалпы сынып жиналысында талқылау және
бекіту.
Мектептің және сыныптың ерекшелігі, бағдарына байланысты тағы басқа
қосымша әрекеттің болуы мүмкін. Дегенмен, жоғарыда келтірілген әрекеттер
барысында жоспарлау процесі тоқсанға немесе жарты жылға, тіпті бір жылға
құрылуы мүмкін.
3 Сынып жетекшісі және оқушылар ұжымын тәрбиелеу.
Мектептегі сынып жетекшісінің тәрбие жұмысындағы негізгі міндеті
–оқушылардың жеке басын қоғамның талабына сай тәрбиелеу.Бұл міндетті
орындау. әдетте оқушылар ұжымын қалыптастырудан басталады. Оқушылар ұжымы-
оқушылардың жалпы мақсатпен және қоғамдық пайдалы бірлескен еңбекпен
топтасқан тұрақты бірлестігі. Оқушылар ұжымына тән қасиет: мақсаттылығы,
ауызбірлігі, белсенділігі, іскерлігі, жауапкершілігі т.б.
Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын жоспарлағанда оның ең басты, шешуші
саласы балалардың достығы жарасқан тату-тәтті, іскер ұжымын құру екендігін
ұмытпауы тиіс. Оқушылар ұжымының өмірін қызықты ұйымдастырмайынша, мектеп
алдында тұрған міндеттерді орындау мүмкін емес.
Оқушылар ұжымын тәрбиелеудің маңыздылығы, мектеп қабырғасынан
шыққаннан кейін олар әртүрлі ұжымға тап келеді. Сондықтан да олардың сынып
және мектеп ұжымдарында жеке бастарының қаншалықты үйлесіп, қалыптасуына
байланысты оның кейінгі уақыттардағы психологиялық жағдайы сәйкестенеді,
қайсібір әрекеті нәтижелі болады. Сынып ұжымында бала өзінің үлкендермен
қарым-қатынастағы қабілетін тәрбиелейді. Соған орай ұжымдағы өзара қарым-
қатынас жүйесі бір-бірімен байланысты іскерлік және достық жағдайында болып
келеді. Олар негізінен ұжым болып қалыптасу кезеңінің алғашқы мерзімінен
бастау алады. Аристотельдің айтуынша, адам баласы қоғамның тірі организмі
болғандықтан, тек қоғамда ғана ол өзінің табиғатын дамыта алады. Олай
болса, ол қарым-қатынас жасау барысында өмір сүруге және ғылымға қатысты
білімдерді алады, әр түрлі әрекетке қатысты білік пен дағды қасиеттерін
меңгереді, қоршаған ортаның тылсым құбылыстарын түсіне бастайды және соған
өзгелер де бейімделеді.
Сыныптағы оқушылардың өзара дұрыс қарым-қатынасы –тұрақты көңіл-
күйді, бір-біріне сенім мен сыйласымдықты қалыптастырады. Дұрыс қарым-
қатынас-өмір құбылыстарын бағалау өлшемін және ақиұат, жақсылық, әсемдік
туралы көзқарасты тәрбиелейді. Сондықтан, тек адамдармен шынайы іскерлік,
дотық қарым-қатынаста ғана адамның өзін-өзі дамуына мүмкіндік туады. Ол
үшін, адамға қолайлы жағдай жасау қажет. Оқу-тәрбие процесінде мұндай
жағдай негізінен оқушының жолдастары арасында өзара достық қарым-қатынаста
мүмкін болады. Осындай қарым-қатынастағы балалар тобын-оқушылар ұжымы деп
атауға болады.
Педагокика ғылымында балаларды ұжымда, ұжым арқылы тәрбиелеу идеясы
1920-1930 жылдардан бастау алып, бүгінгі күні ол толық зерттеліп, мектеп
практикасында жүзеге асып отыр.
Қазіргі қоғамда реформалау идеясы, нарық жағдайында жиі-жиі сынға
алынуда. Ондағы негізгі себеп, ұжымдық қатынас тұлғалық ерекшелікті басады,
оның пікірін көпшіліктің пікіріне бағындырады. Соның негізінде тұлғаның
өзінің белсенділігі азайып, ұжымға жалтақтау, яғни, конформизмнің тууына
ықпал етеді. Демократиялық, жариялық, тұлға дамуындағы еркіндік идеялармен
үйлеспейді деген көзқарасты дәлелейді. Мұндай көзқарас кейбірмектептердегі
мұғалімдердің өктемдік әрекетінен туындайды.Себебі, 80 жылдардың орта
кезкңіне дейін мұғалімдер оқушылардың нақты өмір жағдайына қатысты
қызығушылығын, талап тілекткрін көбінесе ескермей, біржақты қатаң жүйемен
оқу-тәрбие процесін ұйымдастырып келді.
Бүгінде жағдай бөлек. Көптеген мұғалімер педагогикалық әрекеттегі
тұлғалық-бағдарлық көзқарасқа сай сыныптың көңіл-күйі мен психологиялық
жағдайын жақсартуға көңіл бөле бастады. Олай болса нағыз оқушылар ұжымын
қалыптастыруды нәтижелі ұйымдастыпу, шынайы әлеуметтік өмірге сай
балалардың қажеттілігін ескеріп, мұғалімдердің өзара әрекеттесуінде
ынтымақтастық сипат орын алған жағдайда ғана өз жемісін берері анық.
А.С: Макаренконың тұжырымдауынша, ұжым-ол тірі әлеуметтік организм,
ондағы даму, “қозғалыс-ұжымының өмір сүру формасы,,“тоқтау-оның өлу формасы
,,. Ұжымның ондағы әрбір мүшесіне-ол “тұлғаға әсер ету құралы”. Олай болса
ұжымның тәрбиелік қызметі кең көлемді міндеттерді шешеді:қоғамдық маңызы
бар ортақ мақсатты және соған сәйкес өзара әрекеттесу болашағын
ойластыруда; оның әрбір мүшесінің өзара тіршілік етуінде белсенді
қатынасын қаматамасыз етуді; жоғары адамгершілік межелері мен жалпы
адамзаттық мәдени құндылықтарды меңгеруді; оның жекелеген мүшесіне өзін-өзі
дамытуға мүмкіндік туғызуға, ол үшін жағымды көңіл-күйді қамтамасыз етуге
т.с.с.
“Ұжым”-латын тілінен енген ұғым.Ол бізге әр түрлі түсінікті
ұғындырады: жиналған жұрт, жиын, топ, бірлестік, т.с.с. Нақтылағанда-оны
әрекеттің түріне байланысты адамдардың тобы деп түсінген дұрыс.
Дегенмен, қандай да бір топты “ұжым” деп айтуға бола ма? Әрине, ол
олай емес. Қазіргі педагогикалық әдебиеттерде “ұжымды” екі түрде
түсіндіреді. Біріншісі, қандай да бір ұйымдасқан адамдар тобы (мысалы,
өндірістегі еңбек ететін адамдар тобы), екіншісі, тек жоғары деңгейде
ұйымдасқан адамдар тобы немесе бірлестік.
Оқушылар ұжымына келсек,оның өзіедік белгілері бар. Атап айтсақ:
1. Жалпы әлеуметтік маңызы бар ортақ мақсаттың болуы. Мақсат
қандай да болмасын топта болады. Мысалы, көлікке отырған
жолаушыда, балалардың тұрғын жайындағы жолдастары ортасында,
тіпті қылмыскерлер ортасында да болады. Ал, біздің әңгіме
қозғап отырған оқушылар ұжымына келсек, ондағы мақсаттың
сипаты олардан тіпті бөлек. Ол қоғам және мемлекет тарапынан
қолдауға ие болып, басымдылық танытатын мемлекеттік идеология
және заңдар мен Ата заңға қайшы келмей, солардың шеңберінде
әрекет жасайды. Себебі, ондағы мақсат міндетті түрде қоғамның
мақсатымен сәйкес келеді. Мәселе, адамның тағдыаы үшін қандай
мақсат нәтижелі әрі дұрыс бағытталған, соны айыра білу қажет.
2. Әрекет етуде өзара бірлескен іс-қимылдың болуы. Балалар ортақ
мақсатқа жетуде бірлесе іс-қимыл жасайды. Ол үшін оның әрбір
мүшесі бірлескен өзара әрекетке белменді қатысуы міндетті.
3. Өзара қарым- қатынас жауап кершіліктің болуы.
Яғни, өзара әрекеттесу барысында, оның әрбір мүшесінен жоғары
жауапкершілік талап етіледі. Соған сәйкес, ұжымның әрбір мүшесінің өзара
ерекше қарым-қатынасы белгіленеді: көңіл-күйдкгі әсерленушілікте, моралдық
межеде, өзара пікір алмасуда, белгілі бір мәселеге қатысты бірыңғай ортақ
көзқарастың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Білім және ғылым министрлігі
ОРЫНДАҒАН:
ЖЕТЕКШІСІ:
І. Кіріспе бөлім.
ІІ. Негізгі бөлім.
Теориялық.
§1. Сынып жетекшісінің қызметі.
§2. Сынып жетекшісінің
ұйымдастырушылық қызметі.
§3. Сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие
жұмысын ұйымдастыру формалары мен
тәсілдері.
§4. Тәрбие сағатын ұйымдастыру жолдары.
ІІІ. Қорытынды бөлім.
Мектеп өмірінде мұғалім-басты тұлға. Сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол
белгілі бір сыныпта оқушылардың оқу- тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы әрі
ұстазы, ақылшы- кеңесшісі болып саналады Сондықтан да ол қиын да әрі
жауапты міндетті іс. Соған қарамастан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті
өздерінің білім беру қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны
негізгі педагогикалық әрекеті ретінде қарастырады. Дегенмен, сынып
жетекшісінің тәрбиелік қызметі қаншалықты қиын болғанмен де, әрине ол
балаларға өте қажет. Себебі, мектеп құрылымындағы ең негізгі буыны ол-
сынып. Мұнда оқушылардың таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара
әлеуметтік қатынастары қалыптасады. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға
бейімделуі, олардың демалысына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып
қалыптасу дәрежесі, соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл-күй жағдайы жүзеге
асырылады.
Олай болса, сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру,
тәрбиелік шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктелді. Ол
оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге
және оларды тартымды әрі қызық ұйымдастыруға тырысакды.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыған
сол сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін, оқушылардың ата-аналарын және
жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын
ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты – мектеп оқушыларын қоғамның
белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау.
Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының қалыптасуын,
адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп,
жан-жақты жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны
мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағытталуы тиіс. Атап айтқанда
тәрбиенің негізгі салалары: ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек және
дене тәрбиесіне, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерін мектеп пен сыныптың
нақтылы өмірі жағдайларына байланысты қарастыру.
Сынып жетекшісінің міндеті-сан алуан.Сол себепті ол жүргізетін тәрбие
жұмысы өзінің психологиялық мазмұны жағынан өте күрделі әрі көп іздегністі
талап етеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі міндеттері қандай?
1. Сыныптағы оқушылардың талап-тілектері мен мүдделерін және олардың жеке
басының ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп білу.
2. Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды ынтымағы
жарасқан, белсенді, саналы ұжымға ұйымдастыру.
3. Сыныптағы пән мұғалімдері мен мектеп әкімшілігінің және оқушщылардың
ата аналарының тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға қоятын
педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз ету.
4. Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым-
қатынасын қамтамасыз ету.
5. Оқушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасап, отбасындағы бала
тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, насихат жұмыстарын жүргізу.
6. Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрлі бағытта
тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру.
7. Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігін қкамтамасыз ету.
8. Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелігін, тәрбиелік шаралардың бірлігін
қамтамасыз ету.
9. Тәрбиенің негңзгі бастауы-ұлттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі
қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерімен толығырақ таныс болу үшін
“Класс жетекшісінің жұмысы туралы” методикалық хатпен, жалпы білім беретін
орта мектептердің Жарғысымен т.б. көптеген құжаттармен таныс болу қажет.
Олардың тізімі әдебиеттер бөлімінде көрсетіледі.
Дұрыс тәрбие-балаға өмір бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратын
басты тұлға- мектептегі сыныпжетекшісі.
Кеңкс өкіметі орнағанға дейін патшалық Ресейдегі оқу мекемелерінде
арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады. Ол тек ХІХ ғасырдың 70
жылдары ғана пайда болды.
Дегениен, тәрбие мәселесімен кәсіби айналасушы адамдар ертерек пайда
болды. Олар ақсүйек және ауқатты отбасыларында бастиапқы кезде “күтушілер”
няньки\, кейіннен “губернанткалар” ретінде қызмет етті. Ал оқу
мекемелерінде, 1804 жылғы “Университеттік мекеме Жарғысына” сәйкес
оқушыларды тәрбиелеу ісі үйретуші- ұстаздарға (ерлер гимназияларында),
ханымдарға (әйелдер гимназияларында) өз оқушыларын бақылап, олардың
тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1828 жылғы гимназия және училище туралы Жарғыда, оқушыларды таңдау
мақсатында олардың жеке басын танып білу қажеттігі де баса көрсетілген.
Дегенмен, орта оқу мекемелерінде балалардың тәрбие ісін ұйымдастыру
мәселесі оқытушылармен қатар, оқушыларды қадағалаушыларға да
(“надзиратели”) жүктелген. Олардың негізгі міндеттері тәрбиеленушілердің
тәртібін қатаң бақылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не
нәрсеге бейімділігін, мінез-құлықтарын белгілеу үшін күнделік жүргізу
тапсырылады. Сонымен бірге, олар тәрбиеленушілердің қолы бос уақытында
кітап оқуын қадағалауға да міндетті болады.
Сынып тәрбиешісі қызметі 1871 жылғы “гимназиядағы сынып тәрбиешісі”
Жарғысында ресми түрде бекітілді. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері
мұғалімдер есебінен тағайындалып, олар білім беруменде айналысты.
Сынып тәрбиешілерінің міндеттерінің ауқымы кең болды; сабақта тәртіпті
сақтауға ықпал ету, сабаққа қатысуды қадағалау, мектеп іс-қағаздарын
жүргізу, оқушылардың дамуын, таным қабілеттерін бақылап зерттеу, сол
сыныпта сабақ жүргізктін оқушылармен ай сайын мәжіліс өткізу. Сонымен
қатар сынып тәрбиешілері тәрбиеленушілердің мемілекеттік заңдарды және
оларды орындаушыларды сыйлауға, Отанға және мемлекетке берілгендік
сезімдерін тәрбиелеуге міндетті болады. Мұнда діни сезімге көптеп көңіл
аударылады.
Бірақта, іс жүзінде сынып жетекшілерінің әрекеті тек тәрбиеленушілерді
бақылау және тәртіпті сақтаумен ғана шектеледі. Себебі, оқу мекемелеріндегі
мұндай қызметтің мәртебесі онша жоғары болмады. Әрі онда негізінен оқуға
көптеп көңіл бөлінді. Сондықтан, сынып тәрбиешілерінің тәрбие жұмысымен
айналасуғаға уақыттары да аз болады.
ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың бастапқы кезеңіндегі қоғамдағы кейбір
өзгерістерге сай баланың жеке тұлғасына деген көз қарас өзгеріп,оның
қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл бөле бастады. Дегенмен де сынып
тәрбиешілерінің қызметі 1871 жылғы Жарғыға сәйкес өзгеріссіз қалды. Олардың
маңызды міндеті-оқу процесін ұйымдастыру болып есептелді: сабақта тәртіп
орнату; сабаққа қатысуы; қосымша сабақ ұйымдастыру; үй тапсырмасын
орындату т.с.с.
ХХ ғасырдың басында оқушылардың сабақтан тыс жұмыстарын, демалысын, әр
түрлі пәндер бойынша қосымша сабақтарын және әдеби кештер мен дене қимылы
(гимнастика) үйірмесін ұйымдастыруға мақсатты түрде көңіл бөліне басталды.
1913-1914 жылдары сабақтан тыс жұмыстардың жаңа формамалары пайда
болды: тілдік, сурет салу, музыка, балшықпен жабыстыру ісімен шұғылданатын
үйірмелер; қойылым спектакль қою, әдеби-музыкалық, би кештерін, көрме
жұмыстарын ұйымдастыру; саяхатқа бару. Осындай жұмыстарды атқару барысында
сынып тәрбиешілері тағыда негізгі ұйымдастырушы және оларға қатысушы бола
алмады. Олардың міндеті бақылаудан аспады.
Кеңес дәуірінің алғашқы кезеңдерінде де сынып жетекшісі деген қызмет
болмады. Оқушылармен тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мұғалімдердің бәріне
бірдей жүктеледі. Оларды топ жетекшілері деп деп атады. Негізгі міндет
Коммунистік идеология аясында оқушылардың саяси тәрбиесіне көптеп көңіл
бөлу. Оқушылардың бастауыш ұжымдарында жалпы мектептік өзін-өзі басқаруды
ұйымдастыруды мақсат етіп қойды. Іс жүзінде тәрбие
жұмысына онша көңіл бөлінбеді. Мұғалімдердің қызметі оқушылар және
олардың ата-аналары жайында мәліметтер жинастыру, сабаққа қатысуын
қадағалау т.с.с. болды.
1928 жылы сынып тәрбиешісі қызметі ресми түрде жойылып, оқушылардың
өзін-өзі басқару ұйымына басымдылық берілді. Дегенмен де бұл бағытта да оң
нәтижеге қол жеткізу мүмкін болмады.
1930 жылдары отандық мектепте өте маңвзды өзгеріс болды: оқу процесіне
сыныптық сабақ жүйесін енгізу, оқушылардың жеке-дара білімдерін жүйелі
түрде есепке алу, тұрақты оқу бағдарламалары мен оқулықтарды жасау т.б.
Осыған байланысты топ жетекшілерінің де жағдайы өзгерді.
1934 жылы “Жалпы еңбек мектебінің” Жарғысы мен Ережесінің қабылдануы,
мектептердегі оқу- тәрбие процесін топтан оқыту тәртібіне көшіру, сыныптық-
сабақ жүйесіне өтуге байланысты, топ жетекшісі, сынып жетекшісі деп
өзгертіліп, олардың тәрбиешілік қызметтерінің міндеттері мен мазмұны
формалары мен әдістері жаңа сипатқа ие болды. Соған сәйкес сынып жетекшісі
туралы Ережені 1934 жылы 28 маусым күні РСФСР Халық ағарту Комиссариаты
бекітті. Осы Ережемен бірге сынып жетекшісінің қызметде бекітілді.
1947 жылы сынып жетекшісі туралы жаңа Ереже қабылданды. Онда сынып
жетекшілерін тағайындаудың жаңа тәртібі белгіленіп, олардың қызметі
нақтыланды. Сонымен бірге тәрбие жұмысын жоспарлау және есеп беру формалары
туралы нұсқау берілді. Бастауыш сынып ұжымын ұйымдастыру және оны
қалыптастыруға, ондағы тәрбие жұмысының негізі оқушылардың идеялық-саяси
тәрбиесіне аса мән берілді. Пионер және комсомол ұйымдарымен жұмыс істеу,
оқушылардың “Оқушылар ережесін” үйренуі міндеттелді.
Осыдан 1971 жылғы жаңа “Сынып жетекшісінің Ережесіне” дейінгі мерзімде
сынып жетекшілерінің міндеттерінде айрықша өзгеріс болмады.
Соңғы жылдары кейбір мектептерде “Сынып жетекшісінің” орнына тек
тәрбие мәселелерімен айналысатын дербес “Сынып тәрбиешісі” деген қызмет
пайда болуды. Оның себебі, біріншіден, бүгінгі таңдағы әлеуметтік өмірдің
барлық саласындағы маңызды өзгерістердің ықпалы. Олар қоғамдық және
тұлғалық қатынастарға кең көлемде ықпал етуде. Бір жағдайда, бұл қатынастар
субъекіт ретінде бәсекеге төтеп бере алатын барлық оған қатысушыларға тым
қатаң талап қойса, екінші жағдайда, адамның қоғамдағы өз тағдырын өзі еркін
шешуге, әлеуметтік мәселелердің тәсілдерін таңдауға мүмкіндік береді.
Мұндай көзқарас мектептегі педагогикалық процеске қатысушылардан
ізденімпаздықты талап етеді. Соған орай тек білім беру саласында ғана емес,
ұстаздар мен оқушылар, мектеп әкімшілігі мен педагогикалық ұжым арасында
қызықты жобаларды қарастыру, оларды педагогикалық процестерге ендіру
қажеттілігі басмдылық танытуда. Олардың негізіне ынтымақтастық және тең
құқықтық серіктестікті жатқызу көзделуде.
Екіншіден, білім беру жүйесінде жаңа сипатты оқу орындарының пайда
болуы: гимназия, лицей т.с.с. соның барысында кейбір классикалық тұрғыда
білім беретін жалпы орта мектептердің педагогикалық әрекеті өзгерістерге
ұшырауда. Соған сай сынып жетекшісі жұмысының мазмұны мен сипаты да
өзгеруде:
• пән мұғалімі, бір мезгілде сынып жетекшіснің қызметін атақарушы;
• сынып жетекшісі, аз мөлшерде оқу жүктемесі бар пән мұғалімі;
• сынып жетекшісі, тек тәрбие жұмысымен айналысатын мұғалім;
• сынып тәрбиешісі
Осындай жіктеуге қарамастан, сынып жетекшісінің, тәрбиешісінің
қызметі, құқығы мен міндеттері өзгеріссіз қалуда. Себебі, мектептің
педагогикалық қызметі оның Жарғысы бойынша әрекет етеді, яғный сынып
жетекшісінің тәрбие жұмысы да осы құжатқа негізделген.
Дегенмен, баланың тәрбиелеу ісі оның әлеуметтік өмірде өздерін өзі
тани білуіне, сынып және мектеп ұжымында өз орындарын таба білуіне
көмектесе отырып, олардың дамуына қолайлы жағдай туғызу.
Бүгінде қоғамды реформалау жағдайында мектепте, оқуышлар мен
мұғалімдерге қойылатын талаптар да жаңа сипатқа ие болды. Сынып жетекшісі
қызметінің маңыздылығы жойылған жоқ. Ол жаңа жағдайға сай өз ара байланысты
3 қызметті орындайды: әр бағытта сыныптағыоқуышлардың әрекетін ұйымдастыру,
ондағы әрбір тұлғаның дамуына қамқорлық жасау, сныпта туындаған мәселелерді
шешуде балаларға көмектеседі.
70-80 жылдардағы мектептен өзгешелігі, тәрбиенің ықпал ету күші
негізінен баладан тысқары байланыста болғаны. Бүгінде сынып жетекшілерінің
ол жөніндегі көзқарастары басқаша. Яғный, тәрбиені баланың ішкі жан
дүниесін дамытуға жағдай жасау деп түсінеді. Осыдан тәрбие жұмысының бағыты
мен жүйесі өзгереді. Мұндай көзқараста баламен жеке жұмыс жасау
мүмкіншілігі күшейеді. Ол әр баланың дене және психикалық дамуына
байланысты болады. Мұндайда, бірінші кезекте сыныптың ішкі көңіл күйін
көтеруге, жағымды психиолгиялық жағдай туғызуға, балалардың өзін өзі
басқаруын қалыптастырып, дамытуға, әрбір жеке баланың өзін-өзі танып,
қоршаған ортаға қатысты ашылуына жағдай туғйзуға, оқушылардың шынайы
әлеуметтік өмірмен қарым-қатынас жасауға аса көңіл бөлінеді.
§1.
Сынып жетекшісінің қызметі
Мұғалім, белгілі бір сыныпқа балалар ұжымының жетекшісі ретінде
тағайындалып, жұмысқа кіріскен жағдайда, өзінің қызметін сынып ұжымына әрі
жекеленген оқуышға қатысты жүзеге асырады. Соған сәйкес оның қызметін үш
бағытта қарастыруға болады.
1. Педагогикалық және әлеуметтік гуманитарлық.
Оның бұл қызметі балаға барлық бағытта көмектесу: оның әлеуметтік
қалыптасуы мен дамуына жағдай туғызуға, тұлғалық өзекті мәселелерін шешугу,
өмірге араласу және өз бетінше өмір сүре білуіне көмектесуге арналған.
Баланың от басымен, тәрбиенің басқа да мекемелерімен тағыз байланыс орнату.
Рухани адамгершілік және эстетикалық мәдениетін қалыптастыру.
2. Оқуышлардың жалпы әрекетін басқару. Тәрбие процесін ұйымдастыру.
Балалардың орынды талап тілектерін қолдай отыра, ынтымағы жарасқан, саналы
да белсенді әрі іскер сынып ұжымын қалыптастыру. Олардың танымдық, еңбек,
эстетикалық әрекеттерін және демалысы мен еркін қарым-қатынасын
ұйымдастыру. Сыныптағы өһзін өзі басқаруды ұйымдастыру дамыту.
3. Оқушылардың жалпы әрекетін басқару. Оған: нақтамалық, мақсат
қоюшылық, жоспарлау, болжам жасау немесе жобалау, бақылау және түзету
енгізіп отыру қызметін жатқызуға болады.
Нақатамалық қызметі сыныпта оқу процесін нәтижелі ұйымдастыру үшін,
оның жетекшісі оқушылар тәрбиесінің деңгейі мен өзгеру барысын анықтап
отыруды, соған сәйкес оқушылардың тұлғалық және жеке ерекшеліктерін зерттеу
және оған талдау жүргізуді, сыныптағы келеңсіз жағдайдың себебін
іздестіріп, анықтап, оны болдырмаудың жолдарын қарастыруды көздейді.
Сынып жетекшісі осныдай жұмыстарды атқару барысында, өзінің
педагогикалық әрекетінің нәтижесін көре алады. Екінші, нақтама жұмысының
нәтижесін пайдалануда оны баланың жеке тұлғасын қалыптастыру және дамыту
құралына айналдыру мүмкіндігі туындайды. Бұл процесс оқушылардың жас
ерекшелігі мен сынып ұжымының қалыптасу дәрежесіне байланысты жүзеге
асады.
Тәрбие жұмысынң мақсаты баланың жеке тұлғасының даму процесін басқару
міндеттерін анықтайды. Сондықтан, сынып жетекшісініңғ мақсат қоюшылық
қызметі тәрбие жұмысын жоспарлауда көрніс табады.
Жоспарлау – бұл сынып жетекшісінің педагогикалық және сынып ұжымының
оқу-тәрбие процестеріндегі әрекеттерін нәтижелі ұйымдастырудағы маңызды
буын. Жоспардың қызметі - педагогикалық ықпалды жүйеге келтіру,
педагогикалық талаптарлы орындауды қамтамасыз ету, онда белгіленген тәрбие
шараларының бірізділігі мен басқару тиімділігін қамтамасыз етуді көздейді.
Жоспарлау - мақсатқа жетудің бірден-бір негізгі жолы.
Тұлғаны тәрбиелеуде оның ертеңгі қуынш күнін, болашағын болжау, оны
жобалаудың да маңызы ерекше.
А. С. Макаренко адамдағы жақсы қасиет әркезде оны жобалау арқылы
келетіндігіне үнемі назар аударған. Сол секілді В. А. Сухомдинский де
“тәрбиені ғылыми түрғыда алдын ала болжамдау, онда ол қарапайым көрніске:
тәрбиеші – сауатсыз күтушіге, педагогика – балгерлікке айналар еді” –
дейді. Сондықтан тәрбие процесінің нәтижесін алдын ала жобалау, болжамдау
сынып жетекшісі қызметінің маңызды бір бөлігі. Онсыз тәрбиедегі мақсаттылық
та, тәрбие процесінің өзі де болмаған болар еді.
Сынып жетекшісінің оқушылардың оқу және тәрбие процесіне бақылау
жүргізіп және оны түзетіп отыруы – бұл оның нәтижесін, сапасын қадағалауға
мүмкіндік беріп, оны үнемі жетілдіріп отыруды қамтамасыз етеді. Бақылаудың
нәтижесіне талдау жасау барысында сынып жетекшісі қажет болған жағдайда
балалар ұжымы немесе жекеленген оқушылардың әрекеттеріне түзету енгізуді
жүзеге асырады. Дегенмен де, сынып жетекшісінің оқу-тәрбие процесін
бақылауы және түзетіп отыру қызметі тек оқушылармен және пән мұғалімдерімен
бірлескен жұмыстары барысында ғана іске асады.
Сынып жетекшісінің жоғарыда көрсетілген қызметі оның педагогикалық
жұмысының маңызын анықтайды.
Бүгінде сынып жетекшілері өздерінің педагогикалық қызметінің көлемінің
тым ұлғайып бара жатқанын айтады. Ол, бір жағдайда, барлық жерде балалар
ұйымы октябрят, пионер, комсомол жұмысының тоқталуымен байлансыты болса,
ал екінші жағдайда, көптеген мектептен тыс балалар мекемелері, қызметінің
ақылы жүйеге ауысуы да кері әсерін тигізуде. Соған орай, мүмкіншілігі жоқ
кейбір балалар тобы, оның қызметін көре алмауда. Ол сынып жетекшілері үшін
де қосымша жұмыс болып табылады. Оның орнын толтыру, ендігі жерде сынып
жетекшілерінің басты мәселесі болып отыр.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы.
Тәрбиенің қоғамдағы жалпы қызметі, біріншіден, ұрпақтан-ұрпаққа
әлеуметтік тәжрибе мен мінез-құлық нормаларына қатысты білім, білік және
дағдыларын беру процесі болады. Екіншіден, адам баласында адамгершілік сапа
жүйесін қалыптастыру. Сондықтан тәрбиені әлеуметтендіру процесінің
педагогикалық компоненті ретінде қарастырған жөн. Ол адамның әлеуметтік
дамуына жағдай тудыруды көздейді. Мұндай көзқараста баланы әртүрлі
әлеуметтік қатынасатарға қатыстыру басшылыққа алынады: оқу, еңбек, қарым-
қатынас, ойын, практикалық әрекеттер т.с.с.
Сынып жетекшісі мектеп мұғалімдерінің оқушыларға тәрбиелік ықпалын
үйлестіріп, олардың мақсатты түрде сабақтан тыс әр түрлі педагогикалық
әрекеттерін ұйымдастыруын қажағалайды. Сондықтан, біз мұғалімдердің кәсіби
қызметін жүзеге асыруда балаға жасаған ықпалы туралы айтар болсақ, онда
мұндай педагогикалық әрекетті – тәрбие жұмысы деп атаймыз.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы бірыңғай ұйымдастырушылық және
педагогикалық міндеттерді шешуді қарастырады. Ол оқушының жан-жақты
нәтижеғлі дамуын, соған сәйкес тәрбие міндеттерін шешудің формалары мен
тәсілдерін таңдап және оны жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Ол негізінен үш
бағытта жүреді.
1. Оқушыға тікелей ықпал жасау;
- оның дара даму ерекшелігін, қызығушылығын, қоршаған ортасмын
танып білу;
- тәрбие ықпалын алдын ала болжау, жобалау;
- жеке дара және ұжымдық жұмыста тәрбие формалары мен
тәсілдерін жүзеге асыру;
- тәрбие ықпалының нәтижесіне талдау жүргізу;
2. Тәрбиелеу ортасына жағдай тудыру;
- оқушылар ұжымын қалыптастыру;
- ондағы жағымды көңіл-күйді қалыптастыру;
- оқушыларды әлеуметтік әректетке қатыстыру;
- оқушылардың өзін-өзі басқаруын дамыту
3. Баланың әлеуметтік қатынасқа ықпал ететін әртүрлі субъектілерге
көмектесу, бақылау жасау;
- отбасына әлеуметтік қолдау көрсету;
- мұғалімдер ұжымының өзара педагогикалық әрекетіне қолдау
көрсету;
- бұқаралық ақпарат құралдарының балаға ықпалын бақылау;
- мектептен тыс тәрбие мекемелерімен өзара бірлескен іс-қимыл
жасау.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының мақсатын анықтауы.
Педагогика ғылымында тәрбие жұмысының мақсатын анықтау негізгі
мәселенің бірі. Себебі, қандай әрекет болмасын, мақсатқа сәйкес туындайды.
Мақсат болмавса әрекет те болмайды. Сондықтан, мақсат тәрбие жұмысынгң
принципін, мазмұны мен формалары және әдістерін анықтайды. Сол үшін де
мектеп мұғалімдері қандай да бір мақсатты анықтап, белгілеуде, оның дұрыс
белгіленуіне жауап береді. Тәрбие жұмысына дұрыс қойылмаған мақсат, оның
жұмысында келеңсіз жағдайлардың туындауына себепкер болады. Олай болса,
тәрбие жұмысының нәтижелі болуын, көбінесе ондағы мақсаттың нақтылығына
байланысты бағаланады.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысын жоспарлау барыснда әртүрлі мақсаттар
белгіленеді: жақын қашықтықта, орта қашықтықта және алыс қашықтықта болып
келеді. Мәселе, тек мақсатты қоюда ғана емес, мақсатты анықтауда. Мұндай
жағдайда,
А) мақсатты ұсыну және оны негіздеуді;
ә) оны жүзеге асырудың жолын қарастыруды;
б) қол жеткізетін нәижені алдын ала жобалауды бірінші кезекте ескеру
керек.
Мұғалімдер мен оқушылардың өзара әрекетінің сипаты, сонымен бірге
мақсаттың қаншалықты дәрежеде атқарылуына, проблемалық жағдаяттың
туындауына да байланысты. Негізгісі, мақсатты анықтау барысында оған
қатысушы әрбір жақ өздерінің болашақтағы әрекеттерінің мәнін айқын түсінуі
керек.
Сынып жетекшісінің мақсат қоюшылық қызметі негізінен 4 кезеңнен
тұрады:
1. Педагогикалық процесті алдын-ала болжау.
2. Өткен оқу жылының қортындысына талдау жасау.
3. тәрбиенің мүмкіндіктерін жобалау.
4. мақсатты анықтауда пән мұғалімдері мен оқушылар және ата-аналардың
өзара бірлескен әрекетін ұйымдастыру.
Тәрбие жұмысын ұйымдастырудаанықталып отырған мақсаттың нәтижелі
болуын қамтамасыз ету үшін сыныптағы және мектеп көлеміндегі педагогикалық
процестің нақты жағдайын, оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін, өткен
оқу жылындағы әрекеттерінің нәтижесін, осы бағытта үшбұрыштың бірлескен іс-
қимылдарында жинақтаған тәжрибесін зерттеп тану керек.
Оқушылардың тәрбие жұмысынң мақсатын анықтап, белгілеу жұмысына
тікелей қатысуы, өткен оқу жылындағы әрекет нәтижелерін зерделеп, дұрыс
көзқарастарын орнықтыруға және болашақтағы әрекеттеріне саналы түрде
қатынас жасауға мүмкіндік тудырады. Мұндай жағдай сынып жетекшісіне
педагогикалық құралдарды дұрыс таңдауға септігін тигізеді.
Тәрбие жұмысынң мақсатын анықтау барысында, оның педагогикалық
міндеттері де айқындалады. Оны жобалау негізінен мынадай кезең арқылы
жүзеге асады:
1. Тәрбиенің жалпы мақсаты қандай болып белгіленді.
2. Сынып ұжымы мен мектеп және тұрғылықты жердің қандай өзіндік
ерекшеліктері бар.
3. Мектеп немесе сынып жағдайында өткен оқу жылында қандай міндеттер
қарастырылды және олардың нәтижесі қалай болды.
4. Сынып ұжымының әрекеті қандай міндеттерге айрықша жауап берді.
5. Қойылып отырған мақстатты жүзеге асырудың педагогикалық
мүмкіндіктері қандай.
6. Сынып ұжымының жақын қашықтықтағы міндеттерді шешудегі даярлық
дәрежесі қандай.
Міне, осындай мәселелерде жауап берген жағдайда ғана оның нәтижесі
айқын, әрі орындалатын болады. Оқушылар да қойылып отырған мақсатты дұрыс
қабылдап, оған өздерінің жауапкершілік сезімдерін ұлғайтады. Нәтижесінде,
тәрбие жұмысын жоспарлауды өз дәрежесінде атқаруға оң ықпал етеді.
§2
Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
Сынып жетекшісінің оқушыларды танып білу жолдары.
Бүгінгі ақиқат өмірдегі қарқынды реформалау жағдайы мектеп
мұғалімдерінің оқушының жеке тұлғасы мен оқушылар оқушы ұжымының
ерекшеліктерін зерттеудің, соның негізінде тәрбие процесінің нәтижесін,
тиімділігін арттырудың ғылыми-педагогикалық және психологиялық әдістемесін
танып білуге біршама қызығушылығын тудырып отыр. Оның себебі, біріншіден,
жаңа жағдайға сай ата-аналар мен баларлардың көзқарасының өзгеруі. Елімізде
және әлемде болып жатақан қарқынды даму жағдайы, қоғамның құндылық
бағдарының жаңа сипатқа ме болуы, соған сәйкес мектептегі оқу және тәрбие
жұмыстарының стратегиясы мен тактикасы маөмұнының жаңаруы, жастардың мінез-
құлқы мен әрекеттерінде кейбір келеңсіз құбылыстардың пайда болуы әсер
етуде. Мұндай жағдай балалардың дамуы мен тәрбиесін қазіргі ақиқат өмірмен
байланыстыра қарастыруды зерттейді.
Екіншіден, қоғамның бүгінгі жаңа сипатқа ие болу жағдайында өмір сүріп
жатқан балалар өзгеше бір күй кешуде. Ол, бір жағдайда үлкендер алдында
өздерінің тұйықтығымен әсер қалдырса, яғный ата-аналары мен ұстаздарының
алдында бір, ал жекке немесе жолдастары ортасында басқа мінезде болып
көрінуге тырысады.
Сондықтан, қазіргі мектеп мұғалімінің қоржынында оқушының жеке тұлғасы
және оқушылар ұжымын зерттеудің бай ғылыми әдістемесі жинақталды. Олар
педагогикалық, психологиялық социологиялық, этикалық т.с.с болып келеді.
Бүгінгі таңда олар әр педагоктің пайдалануына ыңғайлы. Әсіресе, мектеп
өмірінде психологиялық ықзметті енгізуге байланысты оның маңызы ерекше
болып отыр. Ол сынып жетекшісіне әрбір оқушының өзіндік ішкі жан дүниесінің
жағдайын бұрынғыдан да танып білуге мүмкіндік туғызады.
Сынып жетекшісін әдетте мектеп басшысы немесе мектептің педагогикалық
кеңесі тәжрибесі мол мұғалімдерден тағайындайды. Сынып жетекшісін
тағайындау қызметі енгізінен оқушылардың бастауыш сыныптан кейінгі
кезеңдегі оқу-тәрбие жұмыстарынмен байланыста жүргізіледі. Жаңа жағдайдағы
оқушылар тобын, жан-жақты үйлесімді дамыған оқушылар ұжымына айналдыру үшін
сыныптағы әрбір жеке тұлғаның талап тілектері мен жеке дара ерекшеліктерін
танып білу, тәрбие үрдісіндегі сынып жетекшісінің ең бастапқы жұмыстарының
бірі болып есептеледі. Себебі, сынып жетекшісі жұмысының қай саласын алсақ
та, соның бәрінде табысқа жетудің негізгі шарты – оқушыларды жан-жақты
білуі.
К. Д. Ушинский: “Егер педагок адамды жан-жақты тәрбиелегісі келсе, ең
алдымен оны барлық жағынан білуі тиіс”- деген.
Сыныпты тұңғыш ерет қабылдай отырып, оның жетекшісі оқушыларға жақсы
тәрбие беру міндеттерін қоғамдық мақсаттарға сай жүргізуде жүйелі түрде
зерттеу жұмыстарын ұйымдастырады, соның барысында ол деректер жинайды. Онда
оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне, жалпы дайындық дәрежесіне маңыз
бере отырып, сыныптағы оқушылар құрамын танып біледі. Сонымен ьірге сыныпта
оқушыларды орналастырып отырғызу, олардың бойы мен көзінің көру дәрежесін,
құлағының есту қабілетін, тәртіптілігі мен достық байланыстарын, мінез-
құлықтарын, темпераментінің негізгі ерекшеліктерін, ұйымшылдығымен
белсенділігін, сыныптағы саяси-моралдық жағдайды т.б мәселелерді анықьайды.
Оның нәтижесі оқу-тәрбие процесінің сапасын арттыруда берері мол.
Сыныпты қабылдаған жетекші жұмысты оқушылардың құжаттарымен танысудан
бастайды. Оқушыларға жазылған мінездемелер, жылдық баға қортындысы, снып
жиналыстарының хаттамалары, денсаулық тураыл анықтамалармен толық танысып,
өзінен бұрынғы жетекшілік еткен немесе бастауыш сынып мұғалімнен әрбір
оқушы туралы толық мәлімет алады.
Оқышының жеке басын танып білуде, оның оқу әрекеті мен қоғамдық
жұмыстарының атқаратын қызметі ерекше. Оқушының оқу әрекетінде оқуға деген
ынтасын, психикалық процестерін (қабылдау, есте сақтау, ойлау жүйесі,
сөйлеу т.б) сынып жетекшісі сабақтар жүйесіне қатысу арқылы анықтайды, ол
өз алдына оқытудың сапасын арттыруға сай шараларды белгілеуге мүмкіндік
тудырады.
Оқуышларға нәтижелі тәрбие беру ісі тек оқу әрекетін дұрыс
ұйымдастырумен ғана шектелмейді, оқушылардың өздерін қоғамдық пайдалы іске
белсенді араласуын да көздейді. Оқушылардың қоғамдық пайдалы істерін
ұйымдастыру барысында оның нендей нәрсеге қызығатынын, нені қалайтынын, не
нәрсмеге икемді екенін зерттеп біледі.
Зерттеуді жүйелі ұйымдастыру барысында пән мұғалімдері мен ата-
аналармен әңгімелесудің де берері мол. Ата-аналармен әңгімелесу –
оқушылардың үйдегі өмірі мен еңбек жағдайын, отбасы туыстарымен қарым-
қатынасын, бос уақыттарын қалай өткізетінін,үй тапсырмаларын орындаудағы
белсенділігі мен жауапкершілігін анықтауға ықпал етеді.
Сынып жетекшісінің оқушылардың үй жағдайларымен танысуы, ата-аналармен
тығыз байланыс орнатуы, олардың педагогикалық білім дәрежесін анықтауға
мүмкіндік туғызады.
Ендігі кезекте зерттеу жұмысын мектеп жағдайында әртүрлі тәсілдерді
қолдану барысында оқу жылының өн бойында жүргізу қажет. Ол үшін сынып
жетекшісі күнделік бастап, онда әр оқушыға бірнеше парақтар арнап, зерттеу
нәтижесін үнемі жазып талдап отырады. Әдіс таңдау зерттеу жұмысының
мақсатына байлансыты болады.
Зерттеу нәтижелерін қортындылау барысында оқушыларға жеке-жеке
мінездемелер жазып, соның негізінде тәрбие жоспары, оның бағыттары мен
міндеттері, мазмұны мен ұйымдастыру тәсілдері анықталып, оқу тәрбие
үрдісіне қатысты шаралар белгіленеді.
Оқушының жеке басын және сынып ұжымын танып білуге арналған үлгі мен
зерттеу әдістерін №2 қосымшадан қарап, осы жұмысқа қатысты білімңізді
толықтыруға болады.
Зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға байланысты педагогикалық талаптар:
1. Зерттеуді бастамастан бұрын ең алдымен оның мақсатын анықтау.
2. Зерттеу барысында оның жспарын құрып, жүйелілігін қамтамасыз ету.
3. Зерттеуді оқушының өмірі мен түрлі әрекетінің табиғи жағдайында
жүргізу.
4. Зерттеу жұмыстарының барысында нысананың жарялылығын бодырмау.
5. Зерттеу жұмысын ұйымдастыру мен нәтижесінің объективті жағдайларын
қамтамасыз етуді әртүрлі тәсілдерді пайдалану.
6. Зерттеу барысында оқушының жек мінез құлық ерекшеліктерін жан-жақты
танып білуді қамтамасыз ету.
7. Зерттеу барысында жазба және талдау жұмыстарын үнемі атқару.
8. Зерттеу жұмыстарының нәтижесіне қортынды жасау, оқушыларға
педагогикалық мінездеме жасауды әдетке айналдыру.
Зерттеу жұмысы барысында аталаған талаптардың орындалуын қадағалау,
оны нәтижелі ұйымдастырудың баксты шарты. Зерттеу жұмысы ұзақ және күрделі
процесс. Мұндай жағдайда сынып жетекшісінен педагогикалық-психологиялық
білімдерді терең меңгеруді, зерттеу жұмысын шығармашылықпен ұйымдастыруды
әрі төзімділікті атлап етеді.
§2
Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары.
Сынып жетекшісінің тәрдие жоспары-міндетті педагогикалық құжат.
Жоспар оқушылар ұжымының қалыпты дамуына мақсатты және жүйелі түрде ықпал
етеді, тәрбие міндеттерін дұрыс ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады. Тәрбие-
қиында күрделі процесс. Жоспар болмаған жағдайда тәрбие процесінде көп
қиыншылықтар туады.
Жоспар -тәрбие жұмысының айнасы. Ол сынып жетекшісі мен
оқушылар ұжымының бірлесе атқаратын жұмысын айқындайды. Сынып жетекшісінің
тәрбие жоспарындағы оның мақсат –міндеттері және мазмұнымен танысу
барысында, белгілі бірсыныптағы оқушылардың тәрбиелік деңгейінің сапасын,
адамгершілік қасиеттерін, қызығушылығы мен жеке бастарының кемшілігін т.б
қасиеттерін байқауға болады. Ол үшін тәрбие жоспары объективтік тұрғыда
сыныптағы оқушылардың нақтылы жағдайларын ескере отыра жасалуы тиіс. Сонда
ғана мектеп оқушыларын тәрбиелеу қоғамның талабына сай нәтижелі
жүргізіледі.
Жоспар-ұжымдық еңбектің жемісі. Сынып жетекшісі тәрбие
жұмысын жоспарлау барысында, оған оқушыларды қатыстыруы міндетті.
Жоспарлау барысында оған балаларды тарту оның нақтылығын, мектеп пен
оқушылар өмірін тығыз байланыстыруға, сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметін
нәтижелі ұйымдастыруға мүмкіндік туғызды.
Сынып жетекшісі мектептегі оқу-тәрбие үрдісін жоспарлау
барысында оқушылармен қарым –қатынас орнатпаған жағдайда, тәрбие
жоспарындағы атқарлыатын шаралар оқушыларды қызықтырмауы мүмкін нәтижесінде
ынтымағы жарасқан, белсенді, жауапкершілігі мол оқушылар ұжымын құруға кері
әсерін тигізеді. Мектеп жағдайында мұндай көрініс көптеп кездеседі.
Бұл күнде баланы сырттай билеп, бәрін де ол үшін шеше
беруге болмайды. Бала да өз мүддесін өзінше шеше алмайды. Тәрбиедегі
даналықтың бір белгісі-бала болашағын оның өзімен бірге шешу. Бұл
педагогикалық тағылым. Әрбір баланың өзі сүйетін істері болады. Біреуі
сурет салуға әуестенсе, екіншісі ойын-сауықты, үшіншісі спортты, төртіншісі
мәдени сауықты ұнатып, кейбіреулері ұйымдастыру ісіне ыңғайлы болып
келеді.Мұндай жағдайда, тәртібі нашар балалардың да басынан табылатын
осындай жақсы қасиеттерді тауып алып, оларды сынып ұжымының ісімен
ұштастыру, бірден-бір педагогикалық тәсіл болып табылады.
Тәрбие жұмысын жоспарлау оқушылар ұжымының бүгінін
ойлауға, ертеңінің негңзңн қалауға көмектеседі.
Мектептегі сынып жетекшілерінің тәжірибесінде
оқушылардың қабілеті мен қызығуын, жеке басының ерекшеліктері мен
сұраныстарын ескермей, үстірт жасалатын жоспарлар көп кездеседі. Сондай-ақ
тәрбие жоспарларын бір-бірінен көшіріп алатын немесе биылғы жоспарын келесі
жылы қайта көшіріп қоя салатын сынып жетекшілері де бар.
Жоспарлауда тәрбиенің жүйелік және бірізділік ұстанымдары
да барлық жағдайда бірдей ескерілмейтін кездеріде болады. Баланың жан-жақты
үйлесімді қалыптасуына әсер ететін тәрбиелік шаралар, олардың мазмұны мен
ұйымдастыру тәсілдері жылма-жыл бірізділікпен жүйелі түрде құрылмай,
керсінше жеке-дара, үздік-создық әрекеттер басым болып келеді. өткен мен
бүгінгіні салыстыра отыра шығармашылықпен, ғылыми тұрғыда нақтылы
міндеттерді белгілеудің орнына, тіпті сол сынып өміріне қатысыжоқ саны көп,
сапасы аз міндеттерді ойша, жылма-жыл өзінің тәрбие жоспарына көшіріп
отырады.
Тәрбие жоспары-сынып жетекшісінің шығармашылық зертханасы.Олай
дейтініміз, жоспар бір күннің немесе бір оқу жылының нәтижесі емес. Бала
тәрбиесі қиын болса, оны қоғамның, жеке тұлғаның талабымен ұштастырақұру-
одан да қиындық туғызады. Мұндай жағдайда сынып жетекшісінен ерінбнй,
талмай ұзақ мерзімді зерттеу жұмыстарын жүргізуді қажет етеді.
Жоспар жарты жылға немесе тоқсанға арнап жасалынады. Тәжірибелі сынып
жетекшісі тоқсандық жоспардан, айлық және апталық жоспар құрып алады. Бұлай
жұмыс жасау жоспардың икемділігі мен тиімділігін арттырады.
Мектеп тәжірибесінде бүгінгі күні тәрбие жоспарының түрлері көп.
Олардың ішінде сынып өміріне тиімдісі де, тиімсізі де бар. Кеңестік дәуірде
тәрбие жұмысының мазмұны коммунистік тәрбиенің салаларына негізделген (ақыл-
ой, адамгершілік, эстетикалық,дене т.б.). Бүгінгі күні олай емес, Жеке
адамәрекет үстінде қалыптасып, дамитындығы бізге мәлім. Олай болса,
тәрбиенің мазмұны оқушылар ұжымы мен жеке тұлғаның қалыптасуындағы, олардың
сан алуан әрекеттің түрлерімен байланысты.
Мектептегі қолданылып жүрген және ғылыми педагогикалық әдебиеттер мен
журналдарда шыққан еңбектердегі жоспардың түрлі формаларымен таныс бола
отыра, тәрбие жоспарының төмендегідей түрін ұсынып отырмыз.
Жоспардың бұл түрі сынып жетекшісіне тәрбие үрдісінде оқушылардың. Пән
мұғалімдері мен ата-аналардың әрекеттерін үйлесімді ұйымдастыруда, оның
тұтастығы мен тиімділігін арттыруда әрі қарапайым әрі ыңғайлы формасы деп
есептейміз.
Тәрбие жоспарының үлгісі.
1.Сынып жайлы мәлімет: сынып, сынып белсенділері, балалардың тәртібі,
денсаулығы, сабақ үлгерімі, қабілеттері, олардың ата-аналары, белгілі бір
ұйымға қатысы, қоғамдық қатысы,қоғамдық тапсырмасы, тұрғылықты мекен-жайы
туралы қысқаша сипаттама беріледі.
2.Өткен оқу жылына сай атқарылған тәрбиелік шаралардың нәтижесіне
қысқаша талдау.
3.Жаңа оқу жылына белгіленген тәрбие жұмысының мақсаты мен міндеттерін
анықтау.
4. Сынып жайлы мәлімет, өткен оқу жылында атқарылған тәрбие
жұмыстарының нәтижесіне талдау, жаңа оқу жылына арналған сол сыныптағы
тәрбие жұмыстарының міндеттері негізінде оқушылармен, ата-аналармен
қоғамдық ұйымдар және пән мұғалімдерімен бірлесе атқарылатын іс-
әрекеттердің түрімен, әр тараптағы атқарылатын тәрбиелік шаралар
мазмұны және формалары төмендегідей бөлімдерде көрсетіледі.
Апта аралығын көрсету
Негізгі бөлімдер Тәрбиелік ФормасыМерзіміЖауаптыӨтілген
шаралардың мен мен адамдарі
мазмұныы тәсілі уақыты туралы
белгі
1. Сынып ұжымын
ұйымдастыру
2. Оқушылардың өзін-өзі
басқару ұйымдары және
балалардың бірлестіктері
мен өзара әрекеттері
3. Пән мұғалімдері және
мектеп әкімшіліктермен
байланыс
4. Отбасы және
жұртшылықпен жұмыс
5. Жеке оқушымен жұмыс
1. Сынып ұжымын ұйымдастыру: (формасы-сынып сағаты), тақырыптық
әңгімелер,саяси хабарлама, оқырмандар конференциясы, пікірталас, сұрақ-
жауап кеші, олимпиада.көңілділер мен тапқырлар клубы, КВН, еңбекке
қатысты істер, спорттық және мәдени шаралар, кездесулер т.б. бұқаралық
шаралар жатады.
2. Бұл бағытта сыныпқа қатысты ұйымдастыру шаралары белгіленеді
(Ұйымдастыру формасы-сынып жиналысы). Онда оқушылардың оқу, тәрбие
және қоғамдық пайдалы істерінеқатысты ұжымдық шараларды жоспарлау,
оларды ұйымдастыру жұмыстары көрсетіледі. Оқушылардың өзін-өзі басқару
ұйымдарына қатысты сынып жиналысының тақырыбын, олардың күн тәртібін
белгілейді, сонымен қатар, сынып жетекшісі әртүрлі үйірмелер мен
клубтар жұмыстарының тақырыбын жоспарға кіргізе отыра: көмек көрсету,
ақыл-кеңес беру т.с.с. оларға өзінің тікелей қатынасын көрсетеді.
3. Сол сыныпта істейтін пән мұғалімдері, пәндік үйірмелерінің
жетекшілерімен байланыс орнатып,олардың жоспарлауында оқу-тәрбие
жұмыстарына арналған бұқаралық шаралары белгіленіп, өзара
жауапкершіліктері анықталады т.с.с. өзара әрекеттері көрсетіледі.
Мектеп жоспары бойынша сыныпқа қатысты шаралар енгізіледі.
4. Отбасы және жұртшылықпен жұмыс: оқушылардың ата-аналармен байланыс
орнату, ата-аналар лекториясының тақырыптарын белгілеу. Мектеп ата-
аналар комитетінің жоспарын: ата-аналар жиналыстарының тақырыбын,
мерзімін, олардың отырыстарын т.с.с. шараларды өзінің жоспарында
көрсете отырып, олардың өзара байланысын қамтамасыз ету секілді
жұмыстар белгіленеді.
5. Жеке оқушымен жұмыс: бұл бөлімде сыныптағы кейбір оқушының сабақ
үлгеріміне, тәртібіне қатысты, оның қабілетін шыңдауға сай жұмыстардың
түрлері кіреді.
Тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар.
1. Жоспар ұжымдық еңбектің белгісі. Сондықтан тәрбие жоспарын
құру барысында оқушылардың белсенділігін арттыра отырып,
олардың өздерін қатыстыруды қамтамасыз ету.
2. Тәрбие жоспарының мақсаты, міндеттері айқын болсын.
3. Тәрбие жұмысы жоспарының мазмұны оның мақсатымен біркелкі
болуы қажет.
4. Оқушылардың жеке басының, жас ерекшкліктерін және
мүмкіншіліктерун ескеру.
5. Тәрбие жоспары ықшамды, әрі ондағы көрсетілген шаралар
орындалатын болсын.
6. Тәрбие жоспарындағы атқарылатын шаралар саны жағынан емес,
сапасымен анықталатын болсын.
7. Тәрбиелік шараларды атқаруда қолданылатын әдістер бір сарынды
емес, әртарапта және әржақты болуын ескеру керек.
8. Жоспар құру барысында сынып жетекшісі оқушылардың не нәрсеге
қызығатынын, олардың қандай істерді өткізгілері келетінін,
ұсынылған шараларға қалай қарайтынын анықтауы қажет.
9. Жоспардағы тәрбиелік шаралар жүйелі, бірізділікпен құрылуы
тиіс.
10. Тәрбиенің салаларына қатысты белгіленген шаралар жеке-дара
емес, біртұтастық ұстанымға сай құрылуын ескеру.
Тәрбие жоспарын қалай құруға болады?
І.Мектеп өміріне қатысты және қазіргі кездегі мектеп пен тәрбие
міндеттерін анықтайтын мемілекеттік құжаттармен танысу; Білім және ғылым
министірлігінің оқу-әдістемелік журналдармен танысу; тәрбиенің,
доспарлаудың әдістемесі мен технологиясының өзекті мәселесіне қатысты
психология және педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді оқу.
ІІ.Балалардың жас ерекшелігі, сынып ұжымының даму деңгейі, мектеп ,
мұғалімдер ұжымы, отбасы және тұрғылықты жердегі тәрбие мекемелерінің
ерекшеліктерін ескере отыра мақсат пен міндеттерін анықтау. Мақсатқа сәйкес
оның стратегиялық міндеттері белгіленеді. Мысалы: Мақсат: “Мәдениет
құндылықтарын меңгеру арқылы жоғарғы сынып оқушыларының (9-11) дамуын
ынталандыру”. Оның міндеттеріне:
1. Оқушылардың сабақтан тыс зияттық-танымдық әрекеттерін
ұйымдастыру.
2. Салауатты өмір салтына ынталандыру, ол үшін өздерінің
бағдарламасын құру.
3. Оқушыларды мәдениет құпдылықтармен тығыз қарым-қатынас жасауға
ынталандыру.
4. Оқушыларды қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелеу, өздерінің
қолдары бос уақыттарын тиімді пайдалануға және демалыстарын
қызықты өткізуге сай әр түрлі әрекеттерін ұйымдастыру.
ІІІ. Мектеп, тәрбие мекемелері мен бірлестіктердің және пән
үйірмелерінің болашақ тәрбие жоспарымен танысу, пән мұғалімдері және ата-
аналармне пікір алмасу.
ІV. Оқушылардың жеке тұлғасы мен сынып ұжымын зерттеп тану.
V. Алдағы
мерзімде болатын айтулы даталы күндер мен мейрамдарды анықтау,
солардың ішінде ең қажеттісін таңдау.
VІ. Болашақта балалармен баратын мәдени ошақтарды айқындау.
VІІ. Жоспарлау. Оқушыларды немесе белсенділерді жоспарлауға, оны
талқылауға тарту. Жоспардың жобасын жалпы сынып жиналысында талқылау және
бекіту.
Мектептің және сыныптың ерекшелігі, бағдарына байланысты тағы басқа
қосымша әрекеттің болуы мүмкін. Дегенмен, жоғарыда келтірілген әрекеттер
барысында жоспарлау процесі тоқсанға немесе жарты жылға, тіпті бір жылға
құрылуы мүмкін.
3 Сынып жетекшісі және оқушылар ұжымын тәрбиелеу.
Мектептегі сынып жетекшісінің тәрбие жұмысындағы негізгі міндеті
–оқушылардың жеке басын қоғамның талабына сай тәрбиелеу.Бұл міндетті
орындау. әдетте оқушылар ұжымын қалыптастырудан басталады. Оқушылар ұжымы-
оқушылардың жалпы мақсатпен және қоғамдық пайдалы бірлескен еңбекпен
топтасқан тұрақты бірлестігі. Оқушылар ұжымына тән қасиет: мақсаттылығы,
ауызбірлігі, белсенділігі, іскерлігі, жауапкершілігі т.б.
Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын жоспарлағанда оның ең басты, шешуші
саласы балалардың достығы жарасқан тату-тәтті, іскер ұжымын құру екендігін
ұмытпауы тиіс. Оқушылар ұжымының өмірін қызықты ұйымдастырмайынша, мектеп
алдында тұрған міндеттерді орындау мүмкін емес.
Оқушылар ұжымын тәрбиелеудің маңыздылығы, мектеп қабырғасынан
шыққаннан кейін олар әртүрлі ұжымға тап келеді. Сондықтан да олардың сынып
және мектеп ұжымдарында жеке бастарының қаншалықты үйлесіп, қалыптасуына
байланысты оның кейінгі уақыттардағы психологиялық жағдайы сәйкестенеді,
қайсібір әрекеті нәтижелі болады. Сынып ұжымында бала өзінің үлкендермен
қарым-қатынастағы қабілетін тәрбиелейді. Соған орай ұжымдағы өзара қарым-
қатынас жүйесі бір-бірімен байланысты іскерлік және достық жағдайында болып
келеді. Олар негізінен ұжым болып қалыптасу кезеңінің алғашқы мерзімінен
бастау алады. Аристотельдің айтуынша, адам баласы қоғамның тірі организмі
болғандықтан, тек қоғамда ғана ол өзінің табиғатын дамыта алады. Олай
болса, ол қарым-қатынас жасау барысында өмір сүруге және ғылымға қатысты
білімдерді алады, әр түрлі әрекетке қатысты білік пен дағды қасиеттерін
меңгереді, қоршаған ортаның тылсым құбылыстарын түсіне бастайды және соған
өзгелер де бейімделеді.
Сыныптағы оқушылардың өзара дұрыс қарым-қатынасы –тұрақты көңіл-
күйді, бір-біріне сенім мен сыйласымдықты қалыптастырады. Дұрыс қарым-
қатынас-өмір құбылыстарын бағалау өлшемін және ақиұат, жақсылық, әсемдік
туралы көзқарасты тәрбиелейді. Сондықтан, тек адамдармен шынайы іскерлік,
дотық қарым-қатынаста ғана адамның өзін-өзі дамуына мүмкіндік туады. Ол
үшін, адамға қолайлы жағдай жасау қажет. Оқу-тәрбие процесінде мұндай
жағдай негізінен оқушының жолдастары арасында өзара достық қарым-қатынаста
мүмкін болады. Осындай қарым-қатынастағы балалар тобын-оқушылар ұжымы деп
атауға болады.
Педагокика ғылымында балаларды ұжымда, ұжым арқылы тәрбиелеу идеясы
1920-1930 жылдардан бастау алып, бүгінгі күні ол толық зерттеліп, мектеп
практикасында жүзеге асып отыр.
Қазіргі қоғамда реформалау идеясы, нарық жағдайында жиі-жиі сынға
алынуда. Ондағы негізгі себеп, ұжымдық қатынас тұлғалық ерекшелікті басады,
оның пікірін көпшіліктің пікіріне бағындырады. Соның негізінде тұлғаның
өзінің белсенділігі азайып, ұжымға жалтақтау, яғни, конформизмнің тууына
ықпал етеді. Демократиялық, жариялық, тұлға дамуындағы еркіндік идеялармен
үйлеспейді деген көзқарасты дәлелейді. Мұндай көзқарас кейбірмектептердегі
мұғалімдердің өктемдік әрекетінен туындайды.Себебі, 80 жылдардың орта
кезкңіне дейін мұғалімдер оқушылардың нақты өмір жағдайына қатысты
қызығушылығын, талап тілекткрін көбінесе ескермей, біржақты қатаң жүйемен
оқу-тәрбие процесін ұйымдастырып келді.
Бүгінде жағдай бөлек. Көптеген мұғалімер педагогикалық әрекеттегі
тұлғалық-бағдарлық көзқарасқа сай сыныптың көңіл-күйі мен психологиялық
жағдайын жақсартуға көңіл бөле бастады. Олай болса нағыз оқушылар ұжымын
қалыптастыруды нәтижелі ұйымдастыпу, шынайы әлеуметтік өмірге сай
балалардың қажеттілігін ескеріп, мұғалімдердің өзара әрекеттесуінде
ынтымақтастық сипат орын алған жағдайда ғана өз жемісін берері анық.
А.С: Макаренконың тұжырымдауынша, ұжым-ол тірі әлеуметтік организм,
ондағы даму, “қозғалыс-ұжымының өмір сүру формасы,,“тоқтау-оның өлу формасы
,,. Ұжымның ондағы әрбір мүшесіне-ол “тұлғаға әсер ету құралы”. Олай болса
ұжымның тәрбиелік қызметі кең көлемді міндеттерді шешеді:қоғамдық маңызы
бар ортақ мақсатты және соған сәйкес өзара әрекеттесу болашағын
ойластыруда; оның әрбір мүшесінің өзара тіршілік етуінде белсенді
қатынасын қаматамасыз етуді; жоғары адамгершілік межелері мен жалпы
адамзаттық мәдени құндылықтарды меңгеруді; оның жекелеген мүшесіне өзін-өзі
дамытуға мүмкіндік туғызуға, ол үшін жағымды көңіл-күйді қамтамасыз етуге
т.с.с.
“Ұжым”-латын тілінен енген ұғым.Ол бізге әр түрлі түсінікті
ұғындырады: жиналған жұрт, жиын, топ, бірлестік, т.с.с. Нақтылағанда-оны
әрекеттің түріне байланысты адамдардың тобы деп түсінген дұрыс.
Дегенмен, қандай да бір топты “ұжым” деп айтуға бола ма? Әрине, ол
олай емес. Қазіргі педагогикалық әдебиеттерде “ұжымды” екі түрде
түсіндіреді. Біріншісі, қандай да бір ұйымдасқан адамдар тобы (мысалы,
өндірістегі еңбек ететін адамдар тобы), екіншісі, тек жоғары деңгейде
ұйымдасқан адамдар тобы немесе бірлестік.
Оқушылар ұжымына келсек,оның өзіедік белгілері бар. Атап айтсақ:
1. Жалпы әлеуметтік маңызы бар ортақ мақсаттың болуы. Мақсат
қандай да болмасын топта болады. Мысалы, көлікке отырған
жолаушыда, балалардың тұрғын жайындағы жолдастары ортасында,
тіпті қылмыскерлер ортасында да болады. Ал, біздің әңгіме
қозғап отырған оқушылар ұжымына келсек, ондағы мақсаттың
сипаты олардан тіпті бөлек. Ол қоғам және мемлекет тарапынан
қолдауға ие болып, басымдылық танытатын мемлекеттік идеология
және заңдар мен Ата заңға қайшы келмей, солардың шеңберінде
әрекет жасайды. Себебі, ондағы мақсат міндетті түрде қоғамның
мақсатымен сәйкес келеді. Мәселе, адамның тағдыаы үшін қандай
мақсат нәтижелі әрі дұрыс бағытталған, соны айыра білу қажет.
2. Әрекет етуде өзара бірлескен іс-қимылдың болуы. Балалар ортақ
мақсатқа жетуде бірлесе іс-қимыл жасайды. Ол үшін оның әрбір
мүшесі бірлескен өзара әрекетке белменді қатысуы міндетті.
3. Өзара қарым- қатынас жауап кершіліктің болуы.
Яғни, өзара әрекеттесу барысында, оның әрбір мүшесінен жоғары
жауапкершілік талап етіледі. Соған сәйкес, ұжымның әрбір мүшесінің өзара
ерекше қарым-қатынасы белгіленеді: көңіл-күйдкгі әсерленушілікте, моралдық
межеде, өзара пікір алмасуда, белгілі бір мәселеге қатысты бірыңғай ортақ
көзқарастың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz