Жауапкершілігі Шектеулі серіктестік «А-БЕК» матеилдарының нәтижесінде ондағы ақша қаражаттарының есебін қазіргі талап деңгейіне сай уйымдастыру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... .4
1 «А.БЕК» ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ .ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... .7
1.1 Кәсіпорынның мінездемесі және есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Серіктестіктің қаржылық және экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... 14
2 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы және нақты ақшасыз есеп айырысу нысандары ... ... ... ... ... ..29
2.2 Кассадағы нақты ақшаның есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.3 Банктегі есеп айырысу шотындағы және арнайы шоттардағы ақша қаражаттарының есебі ... ... ... ... ... .37
2.4 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп ... ... ... ... ... 43
2.5 Консолидацияланған қаржылық есеп беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... .49
3.1 Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау, ақша қаражаты бойынша аудитті жүргізу жоспары ... ... ... ...49
3.2 Касса операцияларының аудиті ... ... .52
3.3 Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті ... ... ... ... ... ... 55
3.4 Есебі берілуге тиісті сомалардың аудиті.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... .65
ҚОСЫМШАЛАР
1 «А.БЕК» ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ .ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... .7
1.1 Кәсіпорынның мінездемесі және есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Серіктестіктің қаржылық және экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... 14
2 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы және нақты ақшасыз есеп айырысу нысандары ... ... ... ... ... ..29
2.2 Кассадағы нақты ақшаның есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.3 Банктегі есеп айырысу шотындағы және арнайы шоттардағы ақша қаражаттарының есебі ... ... ... ... ... .37
2.4 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп ... ... ... ... ... 43
2.5 Консолидацияланған қаржылық есеп беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... .49
3.1 Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау, ақша қаражаты бойынша аудитті жүргізу жоспары ... ... ... ...49
3.2 Касса операцияларының аудиті ... ... .52
3.3 Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті ... ... ... ... ... ... 55
3.4 Есебі берілуге тиісті сомалардың аудиті.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... .65
ҚОСЫМШАЛАР
Еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуының күшеюі қоғамдық өндірістің материалдық, еңбек және ақшалай ресурстардың нәтижелігіннің өсуін көздейді. Ресурстарды экономдау саясаты қоғамның өсіп келе жатқан қажеттіліктерінің негізгі көзі болып отыр. Осындай жағдайларға көңіл бөліп қарау үшін материалдық ресурстардың қозғалысының есебін дұрыс ұйымдастыру өте маңызды.
Нарықтық экономика ең алдымен микро деңгейдегі шаруашылық жүргізуші субъектілердің дамуының қажеттілігін қамтамасыз етеді, өткені нарықтық экономиканың негізін әр түрлі меншік иелігінде бар жеке кәсіпорындар құрады.
Микро деңгейдегі талдау мен зерттеу күнделікті болып отыратын ұйымның қаржы–шаруашылық қызметімен, оның ұжымымен, менеджерлерімен және де меншік иелерімен байланысты нақты мазмұнды болып келеді.
Қазіргі кезде бизнес–жоспарлардың, маркетингтік зерттеулердің, өндірістің және өнімді сатудың мүмкіншілігін, өндіріске және өнімнің өткізілу процесіне, сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасына, нақты тұтынушылардың талғамын және шығарылған өнімнің сапасын бағалауға әсерін тигізетін дәлелдерді талдау жүргізу өте қажет.
Мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендірудің нәтижесінде Республикамызда көптеген жаңа шаруашылық жүргізуші субъектілер пайда болды. Елімізде шаруашылық жүргізуші субъектілердің-шаруашылық серіктестіктердің, шаруа қожалығы, фермерлік шаруашылықтардың қызметін реттейтін біршама заңдар да шықты.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары - бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім - шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Нарықтық экономика ең алдымен микро деңгейдегі шаруашылық жүргізуші субъектілердің дамуының қажеттілігін қамтамасыз етеді, өткені нарықтық экономиканың негізін әр түрлі меншік иелігінде бар жеке кәсіпорындар құрады.
Микро деңгейдегі талдау мен зерттеу күнделікті болып отыратын ұйымның қаржы–шаруашылық қызметімен, оның ұжымымен, менеджерлерімен және де меншік иелерімен байланысты нақты мазмұнды болып келеді.
Қазіргі кезде бизнес–жоспарлардың, маркетингтік зерттеулердің, өндірістің және өнімді сатудың мүмкіншілігін, өндіріске және өнімнің өткізілу процесіне, сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасына, нақты тұтынушылардың талғамын және шығарылған өнімнің сапасын бағалауға әсерін тигізетін дәлелдерді талдау жүргізу өте қажет.
Мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендірудің нәтижесінде Республикамызда көптеген жаңа шаруашылық жүргізуші субъектілер пайда болды. Елімізде шаруашылық жүргізуші субъектілердің-шаруашылық серіктестіктердің, шаруа қожалығы, фермерлік шаруашылықтардың қызметін реттейтін біршама заңдар да шықты.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары - бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім - шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептеме жөніндегің заңы № 234І-ІІІ-ЗРК, (28 ақпаны-2007, 7-30 с.)
2. «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңындаң Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана: Елорда, 2010. –1-13 с.
3. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралың заңы, 2005 жыл 10 шілде, Алматы: ЮРИСТ, 2004. – 13-28 с.
4. Қазақсатн Республикасының салық кодексі, Бико, Алматы, 2009ж.
5. №1 және №2 ҰҚЕС-ты Қазақстан респуьликасының қаржы министрлігінің 21.06. 2007жылғы №217 бұйрығы, 13-15
6. Халықаралық қаржылық есеп стандарты, Алматы -2007, 13-38 с.
7. Абдиманапов А.Н. «Учетная политика предприятия
(рекомендация)» Бухгалтерлік есеп және аудит. № 2, 2000
8. «Аудит предприятия» Москва, 2005. Издательство «Дело»
9. Барышников Н.П. «Организация и методика проведения общего
аудита» М., «Филинъ», 2000.
10. Ю.Безруких «Бухгалтерский учет». М., «Бухгалтерский учет», 1999. 11. Дюсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения
предприятия». А., Экономика, 2000.
12. Әжібаева З. Н . , Байболтаева Н . Ә . , Жұмағалиева Ж . Ғ . «Аудит» Алматы,2006.
13. ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңы, 20 қараша 1998 ж. № 304 (өзгертулерімен және толықтыруларымен).
14. Международные стандарты аудита, т. 1 Стандарт 120 «Концептуальная основа Международных стандартов аудита» , Алматы, Раритет, 2001 г.
15. Международные стандарты аудита, т. 1 Стандарт 250 «Рассмотрение законов и нормативных актов при аудите финансовой отчетности» , Алматы, Раритет, 2001 г.
16. Кеулімжаев К. К. , Әжібаева З. Н . , Кудайбергенов Н .А . , Жантаева А . А . , Қаржылық есеп , Алматы, Экономика, 2001.
17. Методические рекомендации к стандарту бухгалтерского учета 7 «Учет товарно-материальных запасов в части формирования расходов, не включаемых в себестоимость ТМЗ и признаваемых расходами периода», Приказ ДМБУиА министерства финансов РК от 21.05.1997 г. № 7.
18. Дюсембаев К .Ш . , Егембердиева С. К. , Дюсембаева З . К . , Аудит и анализ финансовой отчетности , Алматы, Каржы-Каражат, 1998.
19. Ержанов М . С . , Ержанова С . М . Учетная политика на казахстанском предприятии (практический аспект). Алматы: Издательский дом «Бико». – 1997.
20. Абленов Д . О . «Аудит негіздері» Алматы, Экономика, 2005.
21. Ержанов М.С.,Нурумов А.А. Финансовая отчетность Казахстанских
предприятий.Алматы: Экономика,2007.
22. Чистов В. Д «Основы компьютерной бухгалтерии» М; 1998г.
24. Ермалова Л.Л. «Анализ финансовой - хозяиственной деятельности
предприятия». М; БГЕУ, 1997г.
25. Кирьянова З.В. «Теория бухгалтеского учета» Учебник 2 изд, перераб.
и доп - М: финансы и статистика. 1998 - 256 стр.
26. Радостовец В.К. «Бухгалтерскии учет на предприятия» общий курс - А;
«Экономика» 1994 - 364 стр.
27. Сейдахметов О.Р. «Учет финансовой и управленческий» изд: Қаржы - қаражат.
28. Сущов А.Н, «Экономическое реформа и вопросы теорий бухгалтерского учета» М: Статистика - 1992 г.
29. Тасмағанбетов Т.А. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» оқу құралы - А; 1997.
30. Мюллендорф Р., Карренбауэр М. Производственный учет. - М: ЗАО
«ФБС – ПРЕСС», 1996. -160с.
31. Нургалиева Р.Н. «Аралық қаржылық есебі», 1, 2 бөлім Карағанды - 2004
2. «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңындаң Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана: Елорда, 2010. –1-13 с.
3. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралың заңы, 2005 жыл 10 шілде, Алматы: ЮРИСТ, 2004. – 13-28 с.
4. Қазақсатн Республикасының салық кодексі, Бико, Алматы, 2009ж.
5. №1 және №2 ҰҚЕС-ты Қазақстан респуьликасының қаржы министрлігінің 21.06. 2007жылғы №217 бұйрығы, 13-15
6. Халықаралық қаржылық есеп стандарты, Алматы -2007, 13-38 с.
7. Абдиманапов А.Н. «Учетная политика предприятия
(рекомендация)» Бухгалтерлік есеп және аудит. № 2, 2000
8. «Аудит предприятия» Москва, 2005. Издательство «Дело»
9. Барышников Н.П. «Организация и методика проведения общего
аудита» М., «Филинъ», 2000.
10. Ю.Безруких «Бухгалтерский учет». М., «Бухгалтерский учет», 1999. 11. Дюсембаев К.Ш. «Анализ финансового положения
предприятия». А., Экономика, 2000.
12. Әжібаева З. Н . , Байболтаева Н . Ә . , Жұмағалиева Ж . Ғ . «Аудит» Алматы,2006.
13. ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңы, 20 қараша 1998 ж. № 304 (өзгертулерімен және толықтыруларымен).
14. Международные стандарты аудита, т. 1 Стандарт 120 «Концептуальная основа Международных стандартов аудита» , Алматы, Раритет, 2001 г.
15. Международные стандарты аудита, т. 1 Стандарт 250 «Рассмотрение законов и нормативных актов при аудите финансовой отчетности» , Алматы, Раритет, 2001 г.
16. Кеулімжаев К. К. , Әжібаева З. Н . , Кудайбергенов Н .А . , Жантаева А . А . , Қаржылық есеп , Алматы, Экономика, 2001.
17. Методические рекомендации к стандарту бухгалтерского учета 7 «Учет товарно-материальных запасов в части формирования расходов, не включаемых в себестоимость ТМЗ и признаваемых расходами периода», Приказ ДМБУиА министерства финансов РК от 21.05.1997 г. № 7.
18. Дюсембаев К .Ш . , Егембердиева С. К. , Дюсембаева З . К . , Аудит и анализ финансовой отчетности , Алматы, Каржы-Каражат, 1998.
19. Ержанов М . С . , Ержанова С . М . Учетная политика на казахстанском предприятии (практический аспект). Алматы: Издательский дом «Бико». – 1997.
20. Абленов Д . О . «Аудит негіздері» Алматы, Экономика, 2005.
21. Ержанов М.С.,Нурумов А.А. Финансовая отчетность Казахстанских
предприятий.Алматы: Экономика,2007.
22. Чистов В. Д «Основы компьютерной бухгалтерии» М; 1998г.
24. Ермалова Л.Л. «Анализ финансовой - хозяиственной деятельности
предприятия». М; БГЕУ, 1997г.
25. Кирьянова З.В. «Теория бухгалтеского учета» Учебник 2 изд, перераб.
и доп - М: финансы и статистика. 1998 - 256 стр.
26. Радостовец В.К. «Бухгалтерскии учет на предприятия» общий курс - А;
«Экономика» 1994 - 364 стр.
27. Сейдахметов О.Р. «Учет финансовой и управленческий» изд: Қаржы - қаражат.
28. Сущов А.Н, «Экономическое реформа и вопросы теорий бухгалтерского учета» М: Статистика - 1992 г.
29. Тасмағанбетов Т.А. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» оқу құралы - А; 1997.
30. Мюллендорф Р., Карренбауэр М. Производственный учет. - М: ЗАО
«ФБС – ПРЕСС», 1996. -160с.
31. Нургалиева Р.Н. «Аралық қаржылық есебі», 1, 2 бөлім Карағанды - 2004
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 А-БЕК ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ -ЭКОНОМИКАЛЫҚ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.7
1.1 Кәсіпорынның мінездемесі және есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Серіктестіктің қаржылық және экономикалық жағдайын
талдау ... ... ... ... 14
2 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ
ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .29
2.1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы және нақты ақшасыз есеп айырысу
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Кассадағы нақты ақшаның есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.3 Банктегі есеп айырысу шотындағы және арнайы шоттардағы ақша
қаражаттарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 37
2.4 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды
есеп ... ... ... ... ... 43
2.5 Консолидацияланған қаржылық есеп
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... .49
3.1 Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау, ақша қаражаты бойынша аудитті
жүргізу
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .49
3.2 Касса операцияларының
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...52
3.3 Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті
... ... ... ... ... ... 55
3.4 Есебі берілуге тиісті сомалардың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .65
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуының күшеюі қоғамдық өндірістің
материалдық, еңбек және ақшалай ресурстардың нәтижелігіннің өсуін көздейді.
Ресурстарды экономдау саясаты қоғамның өсіп келе жатқан қажеттіліктерінің
негізгі көзі болып отыр. Осындай жағдайларға көңіл бөліп қарау үшін
материалдық ресурстардың қозғалысының есебін дұрыс ұйымдастыру өте маңызды.
Нарықтық экономика ең алдымен микро деңгейдегі шаруашылық жүргізуші
субъектілердің дамуының қажеттілігін қамтамасыз етеді, өткені нарықтық
экономиканың негізін әр түрлі меншік иелігінде бар жеке кәсіпорындар
құрады.
Микро деңгейдегі талдау мен зерттеу күнделікті болып отыратын ұйымның
қаржы–шаруашылық қызметімен, оның ұжымымен, менеджерлерімен және де меншік
иелерімен байланысты нақты мазмұнды болып келеді.
Қазіргі кезде бизнес–жоспарлардың, маркетингтік зерттеулердің,
өндірістің және өнімді сатудың мүмкіншілігін, өндіріске және өнімнің
өткізілу процесіне, сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасына, нақты
тұтынушылардың талғамын және шығарылған өнімнің сапасын бағалауға әсерін
тигізетін дәлелдерді талдау жүргізу өте қажет.
Мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендірудің нәтижесінде Республикамызда
көптеген жаңа шаруашылық жүргізуші субъектілер пайда болды. Елімізде
шаруашылық жүргізуші субъектілердің-шаруашылық серіктестіктердің, шаруа
қожалығы, фермерлік шаруашылықтардың қызметін реттейтін біршама заңдар да
шықты.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу
үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады.
Банк шоттары - бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім - шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақтық шоттар – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай –ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін. Ол
сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын
субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын
және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және
тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің өмірі үшін есептен
шығырылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе,
субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақша төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: қолма – қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді ; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі
шоттарына аударуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да
әдістерін пайдаланады.
Менің жазып отырған дипломдық жұмысым Алматы қаласындағы А-БЕК
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде ақша қаражаттарының есебін
жүргізіп, есепке алу ерекшеліктерін, оның қызметін талдап зерттеуге
бағытталған.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2007жылы құрылған. Оның
негізгі көрсететін қызметі –жаңа және озық техникаларын, қазіргі
болашақтағы жұмыстарынды инновациялық - технологиялық және - жан жақты
жарнамалық безендіру жұмыстарын ұсыну қызметі болып табылады. Менің
дипломдық жұмысымда ең алдымен осы ұйымның өндірістік процесінің
бухгалтерлік есебін жүргізу және қалыптастыру қарастырылған.
Өндірісті ұйымдастыру типі тек шығындарды есепке алуға және өнімнің
өзіндік құның калькуляциялауға ғана әсерін тигізбейді, сонымен бірге
бастапқы есепті ұйымдастыруға, талдамалық есепке де әсер етеді. Кез келген
өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету белгілі бір
шығындармен байланысты, ондай есеп мынаны қамтамасыз етуі керек: жалпы өнім
көлемін, әрбір өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құның
есептеу (калькуляциялау), қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген
өнімнің нақты шығысын толық, дер кезінде және шынайы көрсету, сондай ақ
жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау және
жоспарлау үшін аппараттарды жинау және бақылауды көздейді.
Еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуының күшеюі қоғамдық өндірістің
материалдық, еңбек және ақшалай ресурстардың нәтижелігінің өсуін көздейді.
Ресурстарды экономдау саясаты қоғамның өсіп келе жатқан қажеттіліктерінің
негізгі көзі болып отыр. Осындай жағдайларға көңіл бөліп қарау үшін
материалдық ресурстардың қозғалысының есебін дұрыс ұйымдастыру өте маңызды.
Экономикалық бақылау жалпы экономикадағы және әр бөлек кәсіпорындардағы
ең басты элемент болып табылады. Кәсіпорын қызметін бақылаудың ең негізгі
де маңызды бағыттарының бірі ұйымға тәуелсіз аудиторлардың жасайтын
тәуелсіз бақылауы. Аудиттың ең басты бағыттарының бірі болып ұйымдағы ақша
қаражаттарына аудит жүргізу болып табылады. Ақша қаражаттарының
бухгалтерлік есепте толық және нақты көрсетілуі үшін нормативті
құжаттарымен яғни заңдармен заңдылықтарға сүйену қажет. Өйткені, ұйымның
ақша қаражаттар жүйесінде ауытқулар мен қателіктер өте көп кездеседі.
Осыған орай, ақша қаражаттардың дұрыс бухгалтерлік есебінің ұйымдасуы мен
аудит жүргізілуі кәсіпорын қызметінің дамуының ең басты жағдайы болып отыр.
Ақша қаражаттарының есебі және оның аудиті деген тақырыптың өзектілігі
оны әліде ары қарай терең зерттеп, талдап қарастырылуында болып отыр. Бұл
тақырыптың әдістемелік негізі ретінде ақша қаражаттарының бухгалтерлік
есебін ұйымдастыру бойынша нормативті құжаттар болып отыр.
Ақша қаражаттарының есебі мен аудиті тақырыбы бойынша диплом жұмысы
нарықтық экономика жағдайында дамыған елдер қатарына қосылу мақсатында
маңызды орын алып отыр. Диплом жұмысын орындау барысында Жауапкершілігі
Шектеулі серіктестік А-БЕК шағын кәсіпорын материалдары пайдаланылды.
Диплом жұмыстың негізгі мақсаты - Жауапкершілігі Шектеулі серіктестік
А-БЕК матеилдарының нәтижесінде ондағы ақша қаражаттарының есебін қазіргі
талап деңгейіне сай уйымдастыруы мен оның ішкі, сыртқы ауитын жүргізу
процесстерін зерттеп , оның артықшылығы мен кемшілігін анықтау және оның
ары қарай даму жолдарын қарастыру. Нақты ақшаның жоғарыда аталған сақталу
орындары бойынша есебі төмендегі тарауларды толық ашалып көрсетіледі:
-Кәсіпорынның табиғи-экономикалық сипаттамасы
-Есеп саясаты және бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
-Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы және нақты
ақшасыз есеп айырысу нысандары
-Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру;
-Банктегі есеп айырысу шотындағы жәнебасқада шоттардағы ақша
қаражаттарының есебі
-Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау, оның аудиты.
Дипломдық жұмысты орындау барысында әдістемелік нормативтік, құралдар
ретінде ҚР-ның бухгалтерлік есеп және есеп беру және де басқа заңдарымен
соларға байланысты нормативтік актілері, тақырып бойынша жазылған
ғалымдардың ғылыми еңбектері қолданылды. Сонмен қатар А-БЕК ЖШС –тің
шаруашылық қызметтерінің мәліметтері,бухгалтерлік есеп құжаттары,
регистрлар, қаржылық есептіліктер мәліметтері негіз болды
1 А-БЕК ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІКТІҢ
ҚАРЖЫЛЫҚ–ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кәсіпорынның мінездемесі және есеп саясаты
Жауапкершілігі Шектеулі серіктестік А-БЕК 19.06.1997 ж. Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы Қазақстан Республикасының Заңына
сәйкес, бірлесіп қызметін жүргізу мақсатында құрылған.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлға құқығына
иеленеді.
Серіктестік қаржылық және өндірістік қызметті шаруашылық дербестіктің
негізінде жүзеге асады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің дербес балансы, мемлекеттік
және орыс тілдеріндегі толық фирмалық атау көрсетілген мөрі, банктік
шоттары бар. Есеп айырысу шоттары – Центркредит банкте ашылған.
Серіктестік қызмет мақсаты ҚР және серіктестікке қатысушылармен
мүдделері үшін шаруашылық, кәсіпкерлік қызметтері біріктіре отырып жүзеге
асыру болып табылады.
Серіктестік өз мақсаттарына сәйкес өз қызметінің түрлері мынандай
бағыттарда жүзеге асырады:
- жалпы құрылыс және жөндеу жұмыстары;
- азаматтық және өндірістік ғимараттарды жөндеу және салу;
- келісім бойынша әр түрлі жұмыс пен қызмет түрлерін көрсету және
түрлі ұйымдар, кәсіпорындар, мекемелердің тапсыомаларын орындау.
Серіктестік өз міндеттемелеріне өзіне тиісті барлық мүлікпен жауап
береді. Серіктестік өз қатысушыларының міндеттемелеріне жауап бермейді, іс
- әрекет етуші заңдармен қарастыоылған жағдайларды санамағанда.
Серіктестіктің қатысушысы оның міндеттемелеріне жауап бермейді және
серіктестіктің әрекетімен байланысты шығынын қауып – қатерін өздері салған
салым құнын шегінде көтереді.
Серіктестіктің қатысушысы құқылы: осы жарғымен белгіленген тәртіпке
серіктестіктің істерін басқаруға қатысуға; серіктестіктің әрекеті туралы
ақпарат алуға және оның бухгалтерлік және өзге құжаттарымен танысуға;
серіктестік әрекетінен табыс табуға; серіктестік таратылған жағдайда несие
алушылармен есептескеннен кейін қалған мүлікті алуға; жеке шешімі бойынша
серіктестікті тоқтатуға.
Серіктестіктің қатысушысы міндетті: осы жарғының талаптарын сақтауға;
осы жарғымен қарастырылған тәртіпте, мөлшерде, әдіс пен мерзімде
серіктестіктің жарғылық капиталына салым салуға; серіктестік коммерциялық
құпия деп мәлімдеген мәліметтерді жария етпеуге.
Серіктестіктің қатыспаушылары заңдармен қарастырылған басқада
құқықтарға (міндеттерге) ие атқара алады.
Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ақша, құнды қағаздар,
заттар, мүліктік құқықтар, сондай-ақ, жер пайдалану құқығы мен жеке әрекет
қорытындыларының құқығы және өзге мүлік бола алады.
Мүлік және мүлік емес құқықтар және басқа материалдық емес игіліктер
түрінде салуға құқсат берілмейді.
Серіктестіктің мүлігі қатысушылардың жарғылық капиталға салған алғашқы
жарнасы, қосымша жарна, кәсіпкерлік әрекеттен түскен пайда, сондай – ақ,
заем қаражаттары және басқа серіктестік белгіленген тәртіпте сатып алған
немесе тапқан өзге мүлік арқылы құрылады.
Қатысушылардың шешімі бойынша серіктестіктің жарғылық капиталының
мөлшері өзгере алады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының көбеюінің қатысушысымен енгізілген
қосымша салымдар, серіктестіктің жеке капиталы, нақты құны баланс құнынан
асатын таза активтерді қайта бағалау, серіктестіктің құрамына жаңа
қатысушылар алу арқылы жүзеге асырылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының заңдармен белгіленген ең аз
мемлекеттік тіркеу сәтінде азаюына рұқсат берілмейді.
Серіктестіктің жоғарғы органы қатысушысы жалпы жиналысы болып
табылады. Серіктестіктің қатысушысының жалпы жиналысының айрықша құзырына
келесілер жатады.
1) серіктестіктің жарғысының өзгеруі, оның жарғылық капиталының
мөлшерінің, орналасқан мекен – жайы мен фирмалық атауыынң өзгеруі, немесе
серіктестіктің жарғының жаңа басылымда бекітілуін қоса;
2) Серіктестіктің атқарушы органынан құрылуы және оның
өкілеттіктерінің мерзімінен бұрын тоқтатылуы сондай – ақ, серіктестіктің
беру туралы немесе оның мүлігінің сенімді басқаруға берілуі туралы шешім
қабылдау және осындай берілудің шарттарын анықтау;
3) Серіктестіктің тексеру коммисиясының өкілеттерін сайлау және
мерзімінен бұрын тоқтату, сондай–ақ, серіктестіктің тексеру коммисиясының
есептері мен қорытындыларын бекіту;
4) Жылдық қаржылық есепті бекіту және таза пайданы тарату;
5) Ішкі ережелерді, оларды бекіту және таза пайданы тарату;
6) Серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестіктерге, сондай–ақ,
коммерциялық емес ұйымдарға қатысуы туралы шешім;
7) Серіктестіктің қайта құру немесе жою туралы шешім;
8) Тарату коммисиясын тағайындау және тарату балансын бекіту;
9) Серіктестіктің барлық мүлігінің кепілоі туралы шешім;
10) Серіктестіктің мүлігінің осымша жарна енгізу туралы шешім;
Серіктестіктің атқарушы органы жалпы жиналыста сайланатын директор
болып табылады, ол қатысушылардың жалпы жиналысына есеп береді және оның
шешімдерінің орындалуын ұйымдастырады, оның анық құрылтайшысын дайындау
барысында еңбек қарым – қатынастары еңбек заңдарына сәйкес ретке
келтіріледі.
Директор қатысушының айрықша құзырына жатпайтын барлық мәселерде
құзырлы, соның ішінде:
- ағымдағы және болашақ жұмыс бағдарламаларының орындалуын қамтамасыз
етеді;
- қатысушының шешімдерінің дайындалуы мен орындалуын ұйымдастастырады;
- серіктестіктің мүлігіне, оның ақша қаражаттарына қатысушымен
берілген шетке билік етеді;
- ұйымдармен, сол сияқты мемлекеттік органдармен, соттармен қарым –
қатынаста қатысушымен берілген және осы жарғымен берілгеннен өкілеттіктер
шегінде серіктестіктің әрекетінің жөніндегі мәсілелер бойынша серіктестік
ұсынады;
- өз құзыры шегінде басқа да қызметтерді атқарады;
Серіктестіктің директорының өкілеттіктері:
- Серіктестіктің атынан сенімхатсыз іс - әрекет етеді;
- Серіктестікті таныс ету құқығына сенімхат береді, сол сияқты, қайта
сенім білдіру құқығымен сенімхататр береді.
- Серіктестіктің жұмысшыларына қатысты оларды қызметке тағайындау,
ауыстыру немесе орнынан босату туралы бұйрық шығарады, еңбек ақысын төлеу
жуықтайды, лауазымды еңбекақының және жеке үстеме ақы мөлшерін белгілейді,
сыйлық беру мәселелерін шешеді, ақы төлеу шараларын қабылдайды және
тәртіптік айып төлемдер салады;
Серіктестіктің директорына тиым салынады:
1) қатысушының келісімісіз серіктестікпен мүліктік пайда табуға
бағытталған мәміле жасауға (сыйға тарту, қарызға беру, қайтарусыз
пайдалану, сауда – саттық келісім шарттарын қоса);
2) серіктестіктің өзінен сияқты үшінші тұлғалардан серіктестіктің
үшінші тұлғалармен мәміле жасалғаны үшін коммиссиондық сыйлық алу;
3) олардың серіктестікпен қатынасында үшінші тұлғалардың атынан немесе
мүддесіне әрекет етуге;
4) серіктестіктің әрекетімен бәсекелесетін кәсіпкерлік әрекетті жүзеге
асыруға;
Серіктестік заңдарға сәйкес есеп және есеп беру шынайылығы мен тәртібі
сақталмағаны үшін жауапкершілік артады.
Серіктестіктің директорының қаржылық – шаруашылық әрекетіне бақылауды
жүзеге асыру үшін қатысушы тексеру коммисиясын құра алады.
Тексеруді жүргізу үшін сыртқы аудитор жұмысқа кірісе алады. Тексеру
коммисиясының (ревизор) жұмыс тәртібі серіктестіктің ішкі әрекетін ретке
келтіретін ережелер мен өзге құжаттармен белгіленеді.
Серіктестікпен оның әрекетінің қорытындылары бойынша бір жыл ішінде
табылған таза пайдасы қатысушының жеке шешіміне сәйкес таратылады.
Әр жұмысшының еңбек кірістері ең көп мөлшермен шектелмейді және
белгіленген ережелерге сәйкес салық салынады.
Серіктестік еңбек ақыны төлеу формасы мен жүйесін жеке анықтайды,
мемлекеттік тарифті жұмысшылар мен сәйкес мамандардың еңбек ақысының
төлеуінің ең аз мөлшердегі кепілі ретінде қарастыра отырып, еңбек келісім –
шарттарында тарифтік қойылым мен еңбек ақысының мөлшерін қарайды.
Серіктестіктің жұмысшылары заңдарға сәйкес пенсия және әлеуметтік
қамтамасыз етілуге құқығы бар [3].
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп саясаты Қазақстан
Республикасының қаржылық есептін Ұлттық стандарттарына (НСФО №2) Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарын мен әдістемелік
ұсынымдарына сәйкестендіріліп жасалынған [4].
Есеп саясатының келесі бөлімі ұйымның заңды статусы мен ұйымдастырылу
құрылымын қарастырады. Қоғам жекеменшіктік заңды тұлға болып табылады.
Есеп саясатының келесі бөлімінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
мен ішкі бақылау жүйесі келтіріледі. Ұйымдастыру негізіне қарай:
- қабылданған есеп саясатын есепті мерзім бойы бақылау;
- қаржылық міндеттемелер мен мүліктерді түгелдеу нәтижелерін сондай –
ақ барлық шаруашылық операцияларын түгелдей есепте қамтылғанын;
- есепті мерзімге шығындар мен табыстардың дұрыс жатқызылғанын;
- аналитиклық және синтетикалық есеп нәтижелерін дұрыстығын қамтамасыз
етеді.
Бухгалтерлік есеп принциптеріне кәсіпорын өзінің саясатын құруы
барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті тізімін бекітуі керек
екендігі көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
- бухгалтерлік есептің уақтылығы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі;
- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
- алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
- ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
- актив пен міндеттемелерді түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу
тәртібі (реті);
- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
- шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізге факторлар
әсер етеді:
- меншік нысан мен құқықтық – ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам,
өндірістік кооператив және тағы басқа);
- салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл
шаруашылығы және тағы басқа);
- қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа;
- салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа);
- қаржы – шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық
дамудың ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері,
инвестициялардың жұмсалу бағыты, перспективалы мәселелерді шешудің
тактикалық тәсілдері);
- ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне
қажетті барлық бағыттары бойынша);
- материалдық базасының болуы (компьютерлік техника мен басқа да
оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық - әдістемелік
қамсыздандыру және тағы басқалар);
- кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің)
біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен
тапқырлық деңгейі.
Барлық бухгалтерлік жазбалар бухгалтерлік есеп жүйесіндегі Типтік
жоспар шоттарына сәйкес жасалынған Жұмыс шоттар жоспары жіктемесіне қарай
жасалынып, Серіктестіктің қызмет ерекшелігіне байланысты құрылады.
Жалпы бухгалтерлік жазбалар келесідей тәртіппен жасалады:
Бухгалтерлік жазбалар шаруашылық операцияларының мазмұнына қарай
алғашқы құжаттарға жазылады.
Алғашқы құжаттардағы мәліметтер екі жақты жазумен
корреспонденцияланып, журнал – ордерлер, ведомостерге жазылады.
Осы құжаттардың негізінде қаржылық есеп құрылады.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің шаруашылық
операцияларының құжатталу тәртібі, құжаттардың айналымы, бухгалтерияға
немесе архивке түсу уақыты, өңделуі ішкі есеп ақпаратының құжат айналымына
сәйкес жүргізіледі. Серіктестікте бухгалтерлік есептің келесідей әдістері
қолданылады:
- аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлары мен қаржылық есеп
беру үшін дербес компьютерлер беріліп – есеп жартылай автоматтандырылған
немесе журнал – ордерлік нысанда жүргізіледі яғни екі нысанда да жүргізіліп
отыруға болады;
- барлық жасалынған құжаттардағы мәліметтер қызметінің коммерциялық
құпиясына жатады;
- құжаттардағы мәліметтермен танысуға басшысының рұқсатын коммерциялық
құпиясына жатады;
- серіктестікке келесідей ішкі ұйымдық құжаттар жасалынады: ережелері,
қызметкерлердің қызметтік нұсқаулары, іс және іс – жүргіу нұсқаулары,
мүліктерге инвентаризация жүргізу нәтижелерін рәсімдеу мен талаптар,
материалдық емес активтер, тауарлы – материалдық қорлар, негізгі құралдар,
есеп айырысу құжаттары, инвестициялар, қатаң есеп берудегі құжаттар т.б.
туралы инвентаризациялық жеке құжаттар.
- қаржылық есеп нәтижелеріне аудиторлық тексеру жүргізіп отыру;
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы
бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шруашылық (жарғылық және басқа)
қызметінің фактілерін жинақтап қорытындылау есеп принциптерін мұқият
орындау керек:
1. Үздіксіз қызмет. Субъект үздіксіз қозғалушы ретінде есептеледі,
яғни функцияланған болашақта көзделіп жалғастырушы.
2. Аударым. Кірістер мен шығыстар бухгалтерлік есепте бекітіледі және
субъектінің қаржылық есеп беруінде байқалады және пайда бола бастағанда,
қажеттілікті төлеу және қолма –қол түрінде емес.
3. Анықтылық. Ақпарат, шаруашылықтағы субъектінің қаржылық есеп беру
ұсынымы барлық қолданушыларға түсінікті болуы керек.
4. Мағыналық. Қаржылық ақпарат үлкен және аса мағыналы болуы керек,
қолданушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін және оларға дұрыс шешім
қабылдауға көмек көрсету.
5. Маңыздылық. Есеп саясаты қаржылық есеп беру ақпаратын ашып көрсету
үшін бағытталған және ол өте маңызды болуы керек, оның дұрыс болмай және
қате кетуі қаржылық есеп беру пайдаланушыларының экономикалық шешімдеріне
кері әсер тигізу мүмкін.
6. Сенімді анықтылық. Ақпарат анық болып табылады, егер онда маңызды
қателіктер кетпесе оған пайдаланушылар сенім артуға болады.
7. Бейтараптылық. Ақпарат, ұсынылып отырған қаржылық есеп беру еркін
бейтарапта болуы өте маңызды.
8. Байқаушылық. Шаруашылық шешім беру кезінде мұқияттылық, активтермен
кірістер аса бағаланып, ал міндеттеме мен шығындар байқалмай қалуын
қадағалау қажет.
9. Аяқтау. Қаржылық есеп беруді қамтамасыз ету мақсатында ақпарат
сенімді толық болу керек.
10. Салыстыру.Қаржылық ақпарат қажетті және мағыналы болу үшін, ол
бірінші кезеңнен екіншіге өту үшін салыстырмалы болуы керек.
11. Бір ізділік. Есеп саясаты, субъектпен таңдалған, есеп берудің бір
кезеңнен келесіге өту үшін қолданылады.
12. Шындық ұсыным. Қаржылық есеп беру қолданушыларға қаржылық қалып
туралы шындық ұсыным қалдыру керек, субъектінің ақша қозғалысының, қаржы –
шаруашылық іскерлігінің қорытындысы.
13. Өз нақты уақытындылығы. Ақпарат өз уақытында қалыптасып ұсынылуы
керек.
14. Түсім мен ұстаным арасындағы баланс. Берілген ақпараттан түскен
түсім, өзінің алған бағасынан жоғары болуы керек. Басқа сөзбен айтқанда
керек ақпаратты аз мөлшердегі шығынмен алу керек.
15. Принциптер балансы. Жоғарыда көрсетілгендердің оптималды
үйлесімділігі болу керек, мақсаттар мен тапсырмаға есеп беру.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация есептеу әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол
сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған
бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектерін айқындауы қажет.
- Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері;
- Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу
және оларды есептен шығару жолдары;
- Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері;
- Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі;
- Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату
әдісі;
- Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;
- Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары;
- Материалдық қорларды бағалау әдістері.
- Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп саясатының
анықтылығы. Жылдық амортизациялық шегерімдері түзу бірқалыпты әдіс бойынша
анықталады. Материал игеру тәртібі сатылған жұмыс арқылы орташа өлшемді
құнмен шегеріледі.
Басқарушылық есебіне кірістіру мақсаты серіктестіктін басшысымен жедел
толық және нақты ақпартпен анықталады, қажетті басқарушылық шешім қабылдау
үшін.
Тауар – материал қорын қайта өңдеу шығындары (жұмыс, қызмет) өзіне
өндірісте шикізат, мұнай, энергия, еңбек ресурстары және т.б. шығындарды
жасады.
Атап айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері
мен міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен
бөліп көрсету тиіс (яғни мүліктік жеке дараланған қағидасы бойынша),
кәсіпорынның көз жетерлік болашақ кезеңінде өз қызметін жалғастыруды
көздейтін болса, яғни өз қызметін тоқтату жөніндегі ниетінің жоқтығын
білдірсе, онда үздіксіз қағидасын сақтағаны болып табылады, кәсіпорын өзі
таңдап алған бухгалтерлік есепті жүргіздің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек
тиімді түзетулерді ғана жасап отырса, онда ол жүйелі қағидасын сақтағаны,
ал егерде кәсіпорында орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол кезеңіне
жатқызылатын болса, онда мерзімділігі анықталған қағидасын үстағаны болып
табылады.
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама–қайшылықсыздығы орындылық
талаптарына сай болу қажет.
1.2 Серіктестіктің қаржылық және экономикалық жағдайын талдау
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қаржылық жағдайын және
қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижесін жалпылама бағалау үшін оның негізгі
ақпараттық үлгісі болып табылатын бухгалтерлік баланс қарастырылады.
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының өсіңкілігін таладу
серіктестіктің барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрінің абсальютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Серіктестіктің бухгалтерлік балансында біртекті қаржы ресурстары яғни
активтер және олардың құралу көздері, яғни меншікті капитал, міндеттемелер
бірыңғай көрсетіледі. Баланс активтерінің, меншікті капиталдың және
міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштерін баптар деп атайды.
Баланстың активтер бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай – күйлерін
бейнелейді. Меншікті капитал және міндеттемелер бөлімдерінің баптары
серіктестік активтерінің құралу көздерін мінездейді [5].
Активтер баптары басшылыққа алынып жүрген заңдарға сәйкес белгілі
жүйемен орналастырылған. Активтердің жекелеген баптары баланста мүліктердің
қозғалу деңгейіне байланысты, басқаша айтқанда өтімділік деңгейі бойынша,
яғни мүліктің осы бөлігі серіктестіктің айналымында қандай жылдамдықпен
ақша нысанына айналатындығына байланысты орналастырылған. Серіктестегі
қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер талданады. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке
топтарын таладу, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді
(Қосымша 1).
Осыған сәйкес баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен
олардың таратылуына талдау жасау үшін келесі аналитикалық кесте құралады
(1.1. Кесте)
Осы 1.1 кесте мәліметтерінің активтердің нақты құнын көрсететін баланс
валютасының ағымдағы жылы 1045555,10 мың тенгеге немесе 39,82% - ға
артқандығын көруге болады. Бұл серіктестіктің әрі қарай дамуын
көрсететіндіктен, оның жұмысының жақсы нәтижесін сипаттайды. Серіктестіктің
активтерін талдай отырып, олардың қалай бөлінгенін және ағымдағы жылы неге
көбірек көңіл бөлінгенін, сондай–ақ серіктестіктің өндірістік потенциалы
мен оның негізгі құралдарының жағдайын және мүлкінің іске тартылу деңгейін
анықтау қажет. Осыған сәйкес серіктестіктің өндірістік потенциалының
көлемін анықтау қажет. Өндірістік потенциалының көлемі негізгі құралдардың
және өндірістік қорлардың құндары қосылып анықталады. Осы есептелген
өндірістік потенциал құны талдау жүргізіп отырған серіктестікте жыл басында
1315627,93 мың теңгені, жыл соңында 1823891,36 мың теңгені құрайды, яғни
508263,43 мың теңгеге немесе 38,63%-ға өскен.
Кесте 1.1
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2009 жылдың басы мен
соңындағы жағдайы негізінде баланс активтерінің құрамы мен құрылымы
Жыл Құрылым
№ Көрсет- Жыл басында Жыл соңында бойындағы оның
кіштер өзгеріс (+, -) пайыздық
өзгеруі
(4 -2
гр)
сомасы пай- сомасы, пай-ы
мың.тг ыздық мың.тг здық
үлесі үлесі
сомасы пайыз сомасы, пайыз
мың.тг дық мың.тг дық
үлесі үлесі
1 Өнімді (жұмысты, қызметті) 3892515,71 2481616,98 -1410898,73
сатып - өткізуден түскен табыс
2 Сатып-өткізілген өнімнің 2899906,09 2080700,14 -819205,95
(жұмыс-тың, қызметтің) өзіндік
құны
3 Жалпы пайда 992609,61 400916,84 -591692,77
4 Басқа да табыстар 67744,33 110372,81 42628,48
5 Сатып-өткізу операциялары 426242,19 157071,76 -269170,43
бойынша шығыстар
6 Әкімшілік шығыстар 411271,47 203754,97 -207516,50
7 Басқа да шығыстар 170699,69 119406,13 -51293,56
8 Салық салынғанға дейінгі пайда 52140,59 31056,79 -21083,80
(зиян)
9 Корпоративтік табыс салығы 23962,33 9317,03 14645,30
10 Салық салынғаннан кейінгі 28178,25 21739,75 -6438,50
кәдімгі қызметтен алынған пайда
(зиян)
11 Таза пайда (зиян) 28178,25 21739,75 -6438,50
Ақпарат көзі: ЖШС А-БЕК
Осы 1.3 кестенің мәліметтері бойынша 2008 жылы өнімді (қызметті,
жұмысты) сатып - өткізуден түскен табыс 2009 жылды 2008 жылмен
салыстырғанда 1410898,73 мың теңгеге тең немесе 32,25%-ға азайғанын көруге
болады.
Сатып - өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны осы
талдап отырған жылдары 819205,95 мың теңгеге немесе 28,25%-ға азайып отыр.
Жалпы пайда 2009 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 591692,77 мың теңгеге
немесе 59,61%-ға төмендегені, соңғы жылы өнімді (жұмысты, қызметті) сатып-
өткізуден түскен табыстың азаюына, сатып-өткізілген өнімнің (жұмыстың,
қызметтің) өзіндік құнының аз мөлшерде юолса да өсуіне байланысты болып
отыр. Серіктестіктің алған басқа да табыстары осы жылдары 42628,48 мың
теңгеге немесе 62,92%-ға өскенін көруге болады. Сатып-өткізу операциялары
бойынша шығыстар 2009 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 269170,43 мың теңгеге
немесе 63,15%-ға азайып отыр. Сонымен қатар әкімшілік шығыстар мен басқа да
шығыстарды 2009 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 207516,50 мың теңгеге және
51293,56 мың теңгеге немесе 50,46%-ға және 30,05%-ға төмендеді.
Салық салынғанға дейінгі пайда осы талдап отырған кезде 21083,80 мың
теңгеге немесе 40,44%-ға төмендеді. Корпоративтік табыс салығы соңғы жылды
алдыңғы жылмен салыстырғанда 14645,30 мың теңгеге немесе 61,12%-ға
төмендеді. Салық салынғаннан кейінгі кәдімгі қызметтен алынған пайда,
серіктестікте соңғы жылды алдыңғы жылмен салыстырғанда 77,15%, яғни 22,85%-
ға немесе 6438,50 мың теңгеге төмендегенін көруге болады. Серіктестіктің
таза пайдасы салық салынғаннан кейінгі кәдімгі қызметтен алынған пайдадан
қалыптасып отыр. Сондықтан таза пайданың мөлшерін соңғы жылды алдыңғы
жылмен салыстырғанда 6438,50 мың теңгеге азайып отыр.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қаржылық-экономикалық
қызметтерінің нәтижесіне баға беру үшін келесі (1.4) кесте келтіріледі.
Кесте 1.4
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2008-2009 жылдардағы
экономикалық көрсеткіштерінің өсіңкілігі
№ Көрсеткіштер 2008 2009 өзгеруі (+
немесе -)
1 өнімді (жұмысты, қызметті) сатып 3892515,71 2481616,98 -1410898,73
- өткізуден түскен табыс, мың.тг
2 Сатып - өткізілген өнімнің 2899906,09 2080700,14 -819205,95
(жұмыстың, қызметтің) өзіндік
құны, мың. теңге
3 Жалпы пайда, мың теңге 992609,61 400916,84 -591692,77
4 Таза пайда, мың теңге 28178,25 21739,75 -6438,5
5 Негізгі құралдардың орташа құны, 1143173,75 1064107 -79066,23
мың теңге
6 Активтердің орташа құны, мың 1143263,73 1064225,02 -790338,71
теңге
7 Меншікті капиталдың орташа құны, 237580,718 259320,475 +21739,757
мың теңге
Кесте1.4.жалғасы
8 өндіріс рентебельдігі, % 4,56 2,92 -1,64
1.4 кестенің жалғасы
9 меншікті капиталдың 11,86 8,38 -3,48
рентабельділігі, %
10 өнімді (жұмысты, қызметті) сату 25,5 16,15 -9,35
көлемінің рентабельдігі, %
Ақпарат көзі: ЖШС А-БЕК
Осы 1.4 кестенің мәліметтерінен өнімді (жұмысты, қызметті) сатып-
өткізуден түскен табыс, сатып-өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
өзіндік құны, жалпы пайда және таза пайда көрсеткіштер мәні 2009 жылды 2008
жылмен салыстырғанда едәуір төмендегенін көруге болады. Серіктестіктің
соңғы жылдағы өнімді (жұмысты, қызметті) сатып өткізуден түскен табыстың
36,25%-ға азайғаны экономикалық жағдайға байланысты болды. Осы табыс
көлемінің азаюы жалпы пайда, сатып өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
өзіндік құн көрсеткішетрінің төмендеуіне әсер етті. Сондай-ақ
негізгіқұралдардың жылдағы орташа құны соңғы жылда 6,92%-ға төмендеді.
Активтердің орташа құны соңғы жылды алдыңғы жылмен салыстырғанда 79038,71
мың теңгеге немесе 6,91%-ға төмендеді. Меншікті капиталдың орташа жылдағы
құны осы талдап отырған жылдары 21739,757 мың теңгеге немесе 9,15%-ға өсіп
отыр. Бұл көрсеткіш серіктестік қызметіне коммерциялық көз-қараспен
қарағанда – салынған меншікті капиталдың айналым жылдамдығына, экономикалық
тұрғыдан серіктестіктің меншік иелері тәуекелдік етіп салып отырған ақша
қаражатының белсенділігіне байланысты болып отыр. Меншікті капиталдың
рентабельдік көрсеткіші – серіктестіктің бір теңге меншікті капиталға
шаққандағы келетін таза пайданы және таза пайданың меншікті капиталға
қатынасы ретінде есептеледі. Бұл көрсеткіштің мәні соңғы жылды алдыңғы
жылмен салыстырғанда 11,86%-дан 8,38%-ға дейін, яғни 3,48%-ға төмендеп
отыр. өндіріс рентабельділік көрсеткіші салық салынғанға дейінгі пайданың
негзігі құралдардың орташа құнына қатынасы ретінде есептелінген мәні соңғы
жылды алдыңғы жылмен салыстырғанда 4,56%-дан 2,92%-ға дейін, яғни 1,64%-ға
төмендеді, ол жоғарыда айтылған себептерге байланысты болып отыр [8].
Өнімді (жұмысты, қызметті) сату көлемінің рентабельділігі өнімді
(жұмысты, қызметті) сатып-өткізуден түскен табыстың бір теңгесіне
шаққандағы алынған пайданың мөлшерін көрсетеді. Бұл көрсеткіш 25,5%-ға
дейін, яғни 9,35%-ға төмендеп отыр.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қаржылық жағдайын
қорытындылайтын болса қаржылық жағдайы міндеттемелерге өте тәуелді екенін
көруге болады. Нарықты экономика жағдайында серіктестіктің шаруашылық
қызметінің негізгі және түпкі мақсаты пайда алу болғандықтан барлық назарды
осы көрсеткіштің қалыптасуына көңіл бөлу керек. Серіктестіктің жалпы
пайдасы ағымдағы жылы едәуір төмендеп отыр оған әсер еткен маңызды
факторлар өндірістік өзіндік құн және сатып-өткізу операциялары бойынша,
әкімшілік, басқа да шығыстар сомасы.
1.3 А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктегі бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру және есеп саясаты
А-БЕК өз бухгалтерлік есебін өткізуде есеп ұйым, есеп саясатының
есепті кезеңде өзгермейтіндігі яғни шаруашылықта болатын операциялар мен
мүлікті бағалау әдістерінің осы есепті кезеңде өзгермейтіндігі. Ұйымның
есеп саясатының өзгерісі басшының бұйрығымен рәсімделіп, жылдық
бухгалтерлік есептілікте түсіндірілуі қажет.
Ұйым есепті кезеңде (ай, квартал, жыл) жасаған шаруашылық операциялары
туралы соның ішінде мүлікті, тмқ-ды және қаржылық инвестицияларды түгендеу
нәтижесінің толық көрсетілуін қамтамасыз етілуі тиіс. Сонымен қатар
табыстар мен шығындарды есепті кезеңге дұрыс апарылып көрсетілуін
қамтамасыз етілуі қажет. Өйткені, табыстар мен шығыстар олардың төлемі
келіп түскен кезеңге байланыссыз олардың пайда болған кезеңіне апарылып
есепке алынады. Әр айдың 1 күнінде әрбір шоттың аналитикалық есебі мен осы
шот бойынша айналымның аналитикалық есебінің теңдігін қамтамасыз етуі
керек.
Бухгалтерлік құжаттама:
Бухгалтерлік жазбалар алғашқы құжат негізінде жасалып, бухгалтерлік
есебінде негізгі құралдар, басқа да активтер, міндеттемелер, табыстар мен
шығыстар көрсетілуі тиісті. Алғашқы құжаттар сол операцияларды растаушы
ретінде жасалған уақытына сәйкес, ол мүмкін болмаса есепті тұлға есеп
өткізуіне байланысты сол операция өткеннен кейін есепке алынады.
Бухгалтерлік жазбалар қолмен сонымен қатар компьютерлік есеп жүйесі
арқылы жасалады.
Біртекті операцияларға жинақтық құжаттар жасалады. Жинақтық құжаттар
алғашқы құжаттармен бекітілсе ғана дәлелдеу күшіне ие.
Серіктестіктің алғашқы құжаттарын, бухгалтерлік есеп регистрларын
коммерциялық құпия ақпараты болғандықтан, оған тек басшылық рұқсат берген
тұлғалар ғана ұсынылсын.
Операция мәніне қарай басшылық бухгалтерлік құжаттарға қол қоятын
тұлғалар бұйрық бойынша анықталады.
А- БЕК ЖШС- нің есебінің бухгалтерлік құжаттары ҚР заңнамасы (ҚР
Салық Кодексінің 66-бабы) бекіткен мерзімдерге сақталады. Құжаттарды сақтау
құжат қатысты мерзімнен кейінгі жылдың 1-қаңтарынан есептеледі.
Инвентаризация.
Бухгалтерлік есеп мәліметтерінің шынайылығы үшін кем дегенде жылына бір
рет мүлік пен ақша қаражаттарының түгенделуі жүргізілуі керек.
Сипатына қарай түгендеу жоспарлы және аяқ астылы сипатта болады.
Жоспарлы түгендеу белгіленген уақытта жасалсын. Онда негізінен:
- Жылдық есеп алдында негізгі құралдар, ТМҚ-тар (есеп жылының 25-
желтоқсанда);
- Серіктестіктің кассасындағы ақша қаражаттары айына бір рет;
- Серіктестіктің дебиторлары және кредиторларымен есеп айырысуды тексеру
тоқсанына бір рет.
Міндетті түрде аяқ асты түгендеу егер де:
- Материалды жауапты тұлға ауысқанда (өткізу-өткізіп алу күні);
- ТМҚ-ның бүлінуі, жоғалуы, бұзылуы болғанда, форс-мажорлық жағдайлар
туындаса;
- серіктестіктің өз қызметін тоқтатқан кезде ликвидациялық баланс жасау
үшін және т.б. ҚР заңында қарастырылған жағдайларда.
Түгендеудің жүргізілуіне жауапты ЖШС директоры және үнемі әрекет ететін
түгендеу комиссиясы (комиссия төрағасы-ЖШС-тің бас бухгалтері, мүшелері
сату бойынша менеджер, серіктестік мамандары). Комиссияның белгілі бір
тұлғаларын сол кездегі басшылықтың бұйрығы арқылы анықтайды.
Түгендеуді жүргізу, оған қажетті құжаттарды толтыру, бухгалтерияға
берілетін түгендеу нәтижесі мәліметтерінің түрі нормативтік актілерге
негізделеді. Түгендеу нәтижесі басшылықтың бекітуі бухгалтерлік есеппен
салыстырғаннан кейін 10 күн ішінде жүзеге асырылады.
Түгендеудегі басты шарт түгендеуге жататын құндылықтары бар және оның
есебін жүргізетін материалды жауапты тұлғаның болуы.
Тұрақты активтердің есебі. Тұрақты активтер бұл жылдық жиындық табысты
табу үшін қолданылатын және ұйымның бухгалтерлік балансында есепке алынатын
негізгі құрлдар және материалды емес активтер
Тұрақты активтердің есебі. Тұрақты активтер бұл жылдық жиындық табысты
табу үшін қолданылатын және ұйымның бухгалтерлік балансында есепке алынатын
не лды емес активтер.
Материалды емес пен негізгі құралдардың есебі бухгалтерлік есептің
№ 6 стандартына сай жүргізіледі.
НҚ мен МЕА бухгалтерлік есепте баланстық құны бойынша есепке алынады.
Баланстық құн дегеніміз - негізгі құралдар мен материалды емес активтердің
жинақталған тозу сомасын шегергендегі алғашқы және ағымдағы құны.
Негізгі құралдар - өндірісте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын (бір
жылдан артық уақыт) өзінің бастапқы заттай нысаның (пішінің, түрін) сақтай
отырып, құның шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген біртіндеп
бөліп бөліп есептелген амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек
құралдарын, яғни материалды активтерді айтады.
Көмекші еңбек құралдарын сатып алған кезде бухгалтерлік асепте оны
шаруашылық қажеттіліктеріне қолданылатын көмекші материалдар шығынына яғни
кезең шығынына апарады. Ұйым негізгі құралдардың қозғалысы бойынша типтік
алғашқы құжаттарды қолданылады. Негізгі құралдарға түгендеу жүргізу жылына
бір рет болады.
Негізгі құралдарды алғашқы бағалау. Бухгалтерлік есепте негізгі құрал
келіп түскенде оны сатып алу құнымен кірістейді. Негізгі құралдың алғашқы
құнына:
Сатып алынған ғимараттар мен автокөліктерге: сату келісім шарты бойынша
сатып алу құны, осы мәмілені іс жүзінде жүзеге асыру үшін заңды түрде
рәсімдеу яғни юристердің қызметіне төлемдері және оның барысында пайда
болатын салықтар мен басқадай төлемдер (егер сату үшін салынған болмаса,
тұрғын үй қорларын сатып алу және жалға беруге ққс салынбайды).
Ғимараттар мен үйлерді салуда құрылысқа кететін барлық шығындар:
материалдар, еңбекақы төлеу шығындары, үстеме шығындардың біраз бөлігі,
архитекторлар мен заңгерлердің қызметін төлеу шығындары, құрылыс кезендегі
сақтандыру шығындары, ұзақ мерзімді несие пайыздары және құрылысты жүзеге
асырудың басқадай шығындары.
Еңбек құралдарын сатып алғанда: сатып алу құны, жеткізіліп беру
шығындары, соның ішінде тасымалдау кезіндегі сақтандыру, монтаж, құралдың
дайындығын тексеру мақсатымен сынақ өткізу шығындары және нәтижесінде
қызмет көрсету мерзімі жоғарылайтын күрделі жөндеуге кеткен шығындар.
Ағымдағы шығындарға еңбек құралдарының қызмет көрсету күйін бірқалыпты
ұстау үшін кететін шығындары (ағымдағы жөндеу, қызмет көрсету майлау,
тазалау т.б) жатады.
Жерді сатып алған кезде: келісім шартта көрсетілген сатып алу құны,
қозғалмайтын мүлікті өткізу агенттеріне төленетін комиссиондық сыйақылар,
осы келісім шартты жүзеге асыру үшін заңгерлердің рәсімдеу қызметіне
төленетін төлем шығындары. Мүлікке ие болу құқығы мен жерді қолдану және
сату құқығына ҚҚС салынбайды.
Жерді , үйлер мен ғимараттарды сатып алған кезде осы сатып алынған
объектілердің алғашқы құның анықтап бөлек қарастыру қажет, өткені үйлер мен
ғимараттарды қолдануда мерзімі шекті болып келеді, сондықтан оған
амортизациялық тозу есептеледі, ал жер болса амортизацияға жатпайтын
материалды актив болып табылады. Егер сатып алынып жатқан жердегі үйлер мен
ғимараттар қиратылуға жіберілсе, осы сатып алынған объектінің құны жердің
сатып алынған құнына теңестіріліп есепке алынады. Бұзу шығындары және осы
объектіні бұзғандағы алынатын керекті бөліктерді жердің алғашқы құнымен
есепке алынады.
Негізгі құралдарды сату немесе есептен шығару. Негізгі құралдардың
шығыс етілуін нәтижесінде пайда болатын пайда немесе шығын сатуға кеткен
шығындар мен баланстық құн арасындағы айырма ретінде анықталады. Негізгі
құралдардың басқадай ұйымдардың жарғылық қорына құрылтайшылық салым ретінде
есептен шығарылған кезде сату болып табылмайды, ол инвестициялауға жатады
да, тараудың инвастиция деп аталатын шотының аралық шоттарында есепке
алынады. Негізгі құралдардың мұндай шығыс етілуіне ққс есептелмейді және
осы кезде пайда болатын шығындар кезең шығындарына, оның ішінде әкімшілік
және жалпы шығындар деп аталатын шотта есепке алынады.
Амортизацияны есептеу. Негізгі құралдарын амортизацияны оның қызмет
көрсетуінің нормативті шегінің мерзімімен есептелінеді. Жаңадан кірістелген
негізгі құралдарға тозу келесі айдың бірінші күнінен есептеледі және олар
13 бас шоттың аралық шотында есепке алынады, ал осы негізгі құралдарды
есептен шығарған кезде келесі айдың бірінші жұлдызынан шығарады. Негізгі
құралдардың топтарына амотизация есептеу үшін келесідей әдістерді
қолданылады:
Үйлар, ғимараттар, машина немесе еңбек құралдарына түзу сызықты әдісті
қолданады;
Автокөліктермен басқадай негізгі құралдарға да түзу сызықты әдісті
қолданады;
Материалды емес активтердің келіп түсуі НМА-1нысаны бойынша өткізу-
қабылдау актісі негізінде жүзеге асырылады. 28 БЕС – ына сай бухгалтерлік
метериалды емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі мен ликвидациялық
құнын анықтау керек.
Метериалды емес активтер бастапқы құны бойынша төленген сома негізінде
анықталады.
А- БЕК ЖШС-інде метериалды емес активтерге амортизация есептеу оның
мақсаты бойынша қолданылуы басталған кезде жүзеге асады. Метериалды емес
активтерге амортизация есептеу үшін бірқалыпты есептен шығару (түзу
сызықты) әдісі бір есептік кезеңнен келесі кезеңге қолданылады. Егер
материалды емес активтердің амортизация сомасы басқа активтің өздік құны
қосылмаса шығын ретінде танылады.
Кассадағы ақша қаражаттарының есебін жүргізуде материалды жауапты тұлға
бухгалтер. Оның міндеттері:
- кіріс және шығыс ордерлері рәсімделуінің дұрыстығын, ондағы қолдардың
бар екендігін және иегерінікін екендігін, қосымшаларының дұрыстығын
тексеру.
- Ақша қаражаттарын қабылдау және беру,кассалық операцияларды касса
кітабына тіркеу;
- Қолма-қол ақша қаражаттарын банкке өткізу. А-БЕК ЖШС-індегі
жұмысшылар-әкімшілік қыметкерлер,мамандар,қызметкерлерге жататын өзге де
жұмысшылар. Қажетті жұмысшы санына қарай штаттық кесте жасалып, директор
бекітеді. Еңбекақының жалпы қоры, жұмысшылардың жалпы саны, олардың кәсіби
және біліктілігі өз бетінше бекітеді. Жұмысшылардың еңбекақысын төлеу
жүйесі, нысаны, еңбекті ынталандыру, сыйақы, қосымша ақы беру шаруашылық
әрекет нәтижесі және әрекеттегі еңбектік заңнамасына сәйкес бекітіледі. Әр
жұмысшымен жеке еңбек шарты жасалып, еңбекақы мөлшері мен оны төлеу жүйесі
бұйрық негізінде еңбектік заңнамаға сай анықталады.
Материалдық құндылықтарға тауарлар, материалдар, жартылай фабрикаттар,
және шаруашылық қызметті жүзеге асыруда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 А-БЕК ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ -ЭКОНОМИКАЛЫҚ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.7
1.1 Кәсіпорынның мінездемесі және есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Серіктестіктің қаржылық және экономикалық жағдайын
талдау ... ... ... ... 14
2 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ
ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .29
2.1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы және нақты ақшасыз есеп айырысу
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Кассадағы нақты ақшаның есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.3 Банктегі есеп айырысу шотындағы және арнайы шоттардағы ақша
қаражаттарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 37
2.4 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды
есеп ... ... ... ... ... 43
2.5 Консолидацияланған қаржылық есеп
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3 АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... .49
3.1 Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау, ақша қаражаты бойынша аудитті
жүргізу
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .49
3.2 Касса операцияларының
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...52
3.3 Банкте ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының аудиті
... ... ... ... ... ... 55
3.4 Есебі берілуге тиісті сомалардың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .65
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуының күшеюі қоғамдық өндірістің
материалдық, еңбек және ақшалай ресурстардың нәтижелігіннің өсуін көздейді.
Ресурстарды экономдау саясаты қоғамның өсіп келе жатқан қажеттіліктерінің
негізгі көзі болып отыр. Осындай жағдайларға көңіл бөліп қарау үшін
материалдық ресурстардың қозғалысының есебін дұрыс ұйымдастыру өте маңызды.
Нарықтық экономика ең алдымен микро деңгейдегі шаруашылық жүргізуші
субъектілердің дамуының қажеттілігін қамтамасыз етеді, өткені нарықтық
экономиканың негізін әр түрлі меншік иелігінде бар жеке кәсіпорындар
құрады.
Микро деңгейдегі талдау мен зерттеу күнделікті болып отыратын ұйымның
қаржы–шаруашылық қызметімен, оның ұжымымен, менеджерлерімен және де меншік
иелерімен байланысты нақты мазмұнды болып келеді.
Қазіргі кезде бизнес–жоспарлардың, маркетингтік зерттеулердің,
өндірістің және өнімді сатудың мүмкіншілігін, өндіріске және өнімнің
өткізілу процесіне, сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасына, нақты
тұтынушылардың талғамын және шығарылған өнімнің сапасын бағалауға әсерін
тигізетін дәлелдерді талдау жүргізу өте қажет.
Мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендірудің нәтижесінде Республикамызда
көптеген жаңа шаруашылық жүргізуші субъектілер пайда болды. Елімізде
шаруашылық жүргізуші субъектілердің-шаруашылық серіктестіктердің, шаруа
қожалығы, фермерлік шаруашылықтардың қызметін реттейтін біршама заңдар да
шықты.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу
үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады.
Банк шоттары - бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім - шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақтық шоттар – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай –ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін. Ол
сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын
субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын
және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және
тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің өмірі үшін есептен
шығырылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе,
субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақша төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: қолма – қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді ; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі
шоттарына аударуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да
әдістерін пайдаланады.
Менің жазып отырған дипломдық жұмысым Алматы қаласындағы А-БЕК
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде ақша қаражаттарының есебін
жүргізіп, есепке алу ерекшеліктерін, оның қызметін талдап зерттеуге
бағытталған.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2007жылы құрылған. Оның
негізгі көрсететін қызметі –жаңа және озық техникаларын, қазіргі
болашақтағы жұмыстарынды инновациялық - технологиялық және - жан жақты
жарнамалық безендіру жұмыстарын ұсыну қызметі болып табылады. Менің
дипломдық жұмысымда ең алдымен осы ұйымның өндірістік процесінің
бухгалтерлік есебін жүргізу және қалыптастыру қарастырылған.
Өндірісті ұйымдастыру типі тек шығындарды есепке алуға және өнімнің
өзіндік құның калькуляциялауға ғана әсерін тигізбейді, сонымен бірге
бастапқы есепті ұйымдастыруға, талдамалық есепке де әсер етеді. Кез келген
өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету белгілі бір
шығындармен байланысты, ондай есеп мынаны қамтамасыз етуі керек: жалпы өнім
көлемін, әрбір өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құның
есептеу (калькуляциялау), қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген
өнімнің нақты шығысын толық, дер кезінде және шынайы көрсету, сондай ақ
жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау және
жоспарлау үшін аппараттарды жинау және бақылауды көздейді.
Еліміздің әлеуметтік экономикалық дамуының күшеюі қоғамдық өндірістің
материалдық, еңбек және ақшалай ресурстардың нәтижелігінің өсуін көздейді.
Ресурстарды экономдау саясаты қоғамның өсіп келе жатқан қажеттіліктерінің
негізгі көзі болып отыр. Осындай жағдайларға көңіл бөліп қарау үшін
материалдық ресурстардың қозғалысының есебін дұрыс ұйымдастыру өте маңызды.
Экономикалық бақылау жалпы экономикадағы және әр бөлек кәсіпорындардағы
ең басты элемент болып табылады. Кәсіпорын қызметін бақылаудың ең негізгі
де маңызды бағыттарының бірі ұйымға тәуелсіз аудиторлардың жасайтын
тәуелсіз бақылауы. Аудиттың ең басты бағыттарының бірі болып ұйымдағы ақша
қаражаттарына аудит жүргізу болып табылады. Ақша қаражаттарының
бухгалтерлік есепте толық және нақты көрсетілуі үшін нормативті
құжаттарымен яғни заңдармен заңдылықтарға сүйену қажет. Өйткені, ұйымның
ақша қаражаттар жүйесінде ауытқулар мен қателіктер өте көп кездеседі.
Осыған орай, ақша қаражаттардың дұрыс бухгалтерлік есебінің ұйымдасуы мен
аудит жүргізілуі кәсіпорын қызметінің дамуының ең басты жағдайы болып отыр.
Ақша қаражаттарының есебі және оның аудиті деген тақырыптың өзектілігі
оны әліде ары қарай терең зерттеп, талдап қарастырылуында болып отыр. Бұл
тақырыптың әдістемелік негізі ретінде ақша қаражаттарының бухгалтерлік
есебін ұйымдастыру бойынша нормативті құжаттар болып отыр.
Ақша қаражаттарының есебі мен аудиті тақырыбы бойынша диплом жұмысы
нарықтық экономика жағдайында дамыған елдер қатарына қосылу мақсатында
маңызды орын алып отыр. Диплом жұмысын орындау барысында Жауапкершілігі
Шектеулі серіктестік А-БЕК шағын кәсіпорын материалдары пайдаланылды.
Диплом жұмыстың негізгі мақсаты - Жауапкершілігі Шектеулі серіктестік
А-БЕК матеилдарының нәтижесінде ондағы ақша қаражаттарының есебін қазіргі
талап деңгейіне сай уйымдастыруы мен оның ішкі, сыртқы ауитын жүргізу
процесстерін зерттеп , оның артықшылығы мен кемшілігін анықтау және оның
ары қарай даму жолдарын қарастыру. Нақты ақшаның жоғарыда аталған сақталу
орындары бойынша есебі төмендегі тарауларды толық ашалып көрсетіледі:
-Кәсіпорынның табиғи-экономикалық сипаттамасы
-Есеп саясаты және бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
-Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы және нақты
ақшасыз есеп айырысу нысандары
-Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру;
-Банктегі есеп айырысу шотындағы жәнебасқада шоттардағы ақша
қаражаттарының есебі
-Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау, оның аудиты.
Дипломдық жұмысты орындау барысында әдістемелік нормативтік, құралдар
ретінде ҚР-ның бухгалтерлік есеп және есеп беру және де басқа заңдарымен
соларға байланысты нормативтік актілері, тақырып бойынша жазылған
ғалымдардың ғылыми еңбектері қолданылды. Сонмен қатар А-БЕК ЖШС –тің
шаруашылық қызметтерінің мәліметтері,бухгалтерлік есеп құжаттары,
регистрлар, қаржылық есептіліктер мәліметтері негіз болды
1 А-БЕК ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІКТІҢ
ҚАРЖЫЛЫҚ–ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кәсіпорынның мінездемесі және есеп саясаты
Жауапкершілігі Шектеулі серіктестік А-БЕК 19.06.1997 ж. Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы Қазақстан Республикасының Заңына
сәйкес, бірлесіп қызметін жүргізу мақсатында құрылған.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлға құқығына
иеленеді.
Серіктестік қаржылық және өндірістік қызметті шаруашылық дербестіктің
негізінде жүзеге асады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің дербес балансы, мемлекеттік
және орыс тілдеріндегі толық фирмалық атау көрсетілген мөрі, банктік
шоттары бар. Есеп айырысу шоттары – Центркредит банкте ашылған.
Серіктестік қызмет мақсаты ҚР және серіктестікке қатысушылармен
мүдделері үшін шаруашылық, кәсіпкерлік қызметтері біріктіре отырып жүзеге
асыру болып табылады.
Серіктестік өз мақсаттарына сәйкес өз қызметінің түрлері мынандай
бағыттарда жүзеге асырады:
- жалпы құрылыс және жөндеу жұмыстары;
- азаматтық және өндірістік ғимараттарды жөндеу және салу;
- келісім бойынша әр түрлі жұмыс пен қызмет түрлерін көрсету және
түрлі ұйымдар, кәсіпорындар, мекемелердің тапсыомаларын орындау.
Серіктестік өз міндеттемелеріне өзіне тиісті барлық мүлікпен жауап
береді. Серіктестік өз қатысушыларының міндеттемелеріне жауап бермейді, іс
- әрекет етуші заңдармен қарастыоылған жағдайларды санамағанда.
Серіктестіктің қатысушысы оның міндеттемелеріне жауап бермейді және
серіктестіктің әрекетімен байланысты шығынын қауып – қатерін өздері салған
салым құнын шегінде көтереді.
Серіктестіктің қатысушысы құқылы: осы жарғымен белгіленген тәртіпке
серіктестіктің істерін басқаруға қатысуға; серіктестіктің әрекеті туралы
ақпарат алуға және оның бухгалтерлік және өзге құжаттарымен танысуға;
серіктестік әрекетінен табыс табуға; серіктестік таратылған жағдайда несие
алушылармен есептескеннен кейін қалған мүлікті алуға; жеке шешімі бойынша
серіктестікті тоқтатуға.
Серіктестіктің қатысушысы міндетті: осы жарғының талаптарын сақтауға;
осы жарғымен қарастырылған тәртіпте, мөлшерде, әдіс пен мерзімде
серіктестіктің жарғылық капиталына салым салуға; серіктестік коммерциялық
құпия деп мәлімдеген мәліметтерді жария етпеуге.
Серіктестіктің қатыспаушылары заңдармен қарастырылған басқада
құқықтарға (міндеттерге) ие атқара алады.
Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ақша, құнды қағаздар,
заттар, мүліктік құқықтар, сондай-ақ, жер пайдалану құқығы мен жеке әрекет
қорытындыларының құқығы және өзге мүлік бола алады.
Мүлік және мүлік емес құқықтар және басқа материалдық емес игіліктер
түрінде салуға құқсат берілмейді.
Серіктестіктің мүлігі қатысушылардың жарғылық капиталға салған алғашқы
жарнасы, қосымша жарна, кәсіпкерлік әрекеттен түскен пайда, сондай – ақ,
заем қаражаттары және басқа серіктестік белгіленген тәртіпте сатып алған
немесе тапқан өзге мүлік арқылы құрылады.
Қатысушылардың шешімі бойынша серіктестіктің жарғылық капиталының
мөлшері өзгере алады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының көбеюінің қатысушысымен енгізілген
қосымша салымдар, серіктестіктің жеке капиталы, нақты құны баланс құнынан
асатын таза активтерді қайта бағалау, серіктестіктің құрамына жаңа
қатысушылар алу арқылы жүзеге асырылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының заңдармен белгіленген ең аз
мемлекеттік тіркеу сәтінде азаюына рұқсат берілмейді.
Серіктестіктің жоғарғы органы қатысушысы жалпы жиналысы болып
табылады. Серіктестіктің қатысушысының жалпы жиналысының айрықша құзырына
келесілер жатады.
1) серіктестіктің жарғысының өзгеруі, оның жарғылық капиталының
мөлшерінің, орналасқан мекен – жайы мен фирмалық атауыынң өзгеруі, немесе
серіктестіктің жарғының жаңа басылымда бекітілуін қоса;
2) Серіктестіктің атқарушы органынан құрылуы және оның
өкілеттіктерінің мерзімінен бұрын тоқтатылуы сондай – ақ, серіктестіктің
беру туралы немесе оның мүлігінің сенімді басқаруға берілуі туралы шешім
қабылдау және осындай берілудің шарттарын анықтау;
3) Серіктестіктің тексеру коммисиясының өкілеттерін сайлау және
мерзімінен бұрын тоқтату, сондай–ақ, серіктестіктің тексеру коммисиясының
есептері мен қорытындыларын бекіту;
4) Жылдық қаржылық есепті бекіту және таза пайданы тарату;
5) Ішкі ережелерді, оларды бекіту және таза пайданы тарату;
6) Серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестіктерге, сондай–ақ,
коммерциялық емес ұйымдарға қатысуы туралы шешім;
7) Серіктестіктің қайта құру немесе жою туралы шешім;
8) Тарату коммисиясын тағайындау және тарату балансын бекіту;
9) Серіктестіктің барлық мүлігінің кепілоі туралы шешім;
10) Серіктестіктің мүлігінің осымша жарна енгізу туралы шешім;
Серіктестіктің атқарушы органы жалпы жиналыста сайланатын директор
болып табылады, ол қатысушылардың жалпы жиналысына есеп береді және оның
шешімдерінің орындалуын ұйымдастырады, оның анық құрылтайшысын дайындау
барысында еңбек қарым – қатынастары еңбек заңдарына сәйкес ретке
келтіріледі.
Директор қатысушының айрықша құзырына жатпайтын барлық мәселерде
құзырлы, соның ішінде:
- ағымдағы және болашақ жұмыс бағдарламаларының орындалуын қамтамасыз
етеді;
- қатысушының шешімдерінің дайындалуы мен орындалуын ұйымдастастырады;
- серіктестіктің мүлігіне, оның ақша қаражаттарына қатысушымен
берілген шетке билік етеді;
- ұйымдармен, сол сияқты мемлекеттік органдармен, соттармен қарым –
қатынаста қатысушымен берілген және осы жарғымен берілгеннен өкілеттіктер
шегінде серіктестіктің әрекетінің жөніндегі мәсілелер бойынша серіктестік
ұсынады;
- өз құзыры шегінде басқа да қызметтерді атқарады;
Серіктестіктің директорының өкілеттіктері:
- Серіктестіктің атынан сенімхатсыз іс - әрекет етеді;
- Серіктестікті таныс ету құқығына сенімхат береді, сол сияқты, қайта
сенім білдіру құқығымен сенімхататр береді.
- Серіктестіктің жұмысшыларына қатысты оларды қызметке тағайындау,
ауыстыру немесе орнынан босату туралы бұйрық шығарады, еңбек ақысын төлеу
жуықтайды, лауазымды еңбекақының және жеке үстеме ақы мөлшерін белгілейді,
сыйлық беру мәселелерін шешеді, ақы төлеу шараларын қабылдайды және
тәртіптік айып төлемдер салады;
Серіктестіктің директорына тиым салынады:
1) қатысушының келісімісіз серіктестікпен мүліктік пайда табуға
бағытталған мәміле жасауға (сыйға тарту, қарызға беру, қайтарусыз
пайдалану, сауда – саттық келісім шарттарын қоса);
2) серіктестіктің өзінен сияқты үшінші тұлғалардан серіктестіктің
үшінші тұлғалармен мәміле жасалғаны үшін коммиссиондық сыйлық алу;
3) олардың серіктестікпен қатынасында үшінші тұлғалардың атынан немесе
мүддесіне әрекет етуге;
4) серіктестіктің әрекетімен бәсекелесетін кәсіпкерлік әрекетті жүзеге
асыруға;
Серіктестік заңдарға сәйкес есеп және есеп беру шынайылығы мен тәртібі
сақталмағаны үшін жауапкершілік артады.
Серіктестіктің директорының қаржылық – шаруашылық әрекетіне бақылауды
жүзеге асыру үшін қатысушы тексеру коммисиясын құра алады.
Тексеруді жүргізу үшін сыртқы аудитор жұмысқа кірісе алады. Тексеру
коммисиясының (ревизор) жұмыс тәртібі серіктестіктің ішкі әрекетін ретке
келтіретін ережелер мен өзге құжаттармен белгіленеді.
Серіктестікпен оның әрекетінің қорытындылары бойынша бір жыл ішінде
табылған таза пайдасы қатысушының жеке шешіміне сәйкес таратылады.
Әр жұмысшының еңбек кірістері ең көп мөлшермен шектелмейді және
белгіленген ережелерге сәйкес салық салынады.
Серіктестік еңбек ақыны төлеу формасы мен жүйесін жеке анықтайды,
мемлекеттік тарифті жұмысшылар мен сәйкес мамандардың еңбек ақысының
төлеуінің ең аз мөлшердегі кепілі ретінде қарастыра отырып, еңбек келісім –
шарттарында тарифтік қойылым мен еңбек ақысының мөлшерін қарайды.
Серіктестіктің жұмысшылары заңдарға сәйкес пенсия және әлеуметтік
қамтамасыз етілуге құқығы бар [3].
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп саясаты Қазақстан
Республикасының қаржылық есептін Ұлттық стандарттарына (НСФО №2) Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарын мен әдістемелік
ұсынымдарына сәйкестендіріліп жасалынған [4].
Есеп саясатының келесі бөлімі ұйымның заңды статусы мен ұйымдастырылу
құрылымын қарастырады. Қоғам жекеменшіктік заңды тұлға болып табылады.
Есеп саясатының келесі бөлімінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
мен ішкі бақылау жүйесі келтіріледі. Ұйымдастыру негізіне қарай:
- қабылданған есеп саясатын есепті мерзім бойы бақылау;
- қаржылық міндеттемелер мен мүліктерді түгелдеу нәтижелерін сондай –
ақ барлық шаруашылық операцияларын түгелдей есепте қамтылғанын;
- есепті мерзімге шығындар мен табыстардың дұрыс жатқызылғанын;
- аналитиклық және синтетикалық есеп нәтижелерін дұрыстығын қамтамасыз
етеді.
Бухгалтерлік есеп принциптеріне кәсіпорын өзінің саясатын құруы
барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті тізімін бекітуі керек
екендігі көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
- бухгалтерлік есептің уақтылығы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі;
- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
- алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
- ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
- актив пен міндеттемелерді түгендеуін (инвентаризациясын) өткізу
тәртібі (реті);
- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
- шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізге факторлар
әсер етеді:
- меншік нысан мен құқықтық – ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам,
өндірістік кооператив және тағы басқа);
- салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл
шаруашылығы және тағы басқа);
- қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа;
- салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа);
- қаржы – шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық
дамудың ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері,
инвестициялардың жұмсалу бағыты, перспективалы мәселелерді шешудің
тактикалық тәсілдері);
- ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне
қажетті барлық бағыттары бойынша);
- материалдық базасының болуы (компьютерлік техника мен басқа да
оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық - әдістемелік
қамсыздандыру және тағы басқалар);
- кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің)
біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен
тапқырлық деңгейі.
Барлық бухгалтерлік жазбалар бухгалтерлік есеп жүйесіндегі Типтік
жоспар шоттарына сәйкес жасалынған Жұмыс шоттар жоспары жіктемесіне қарай
жасалынып, Серіктестіктің қызмет ерекшелігіне байланысты құрылады.
Жалпы бухгалтерлік жазбалар келесідей тәртіппен жасалады:
Бухгалтерлік жазбалар шаруашылық операцияларының мазмұнына қарай
алғашқы құжаттарға жазылады.
Алғашқы құжаттардағы мәліметтер екі жақты жазумен
корреспонденцияланып, журнал – ордерлер, ведомостерге жазылады.
Осы құжаттардың негізінде қаржылық есеп құрылады.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің шаруашылық
операцияларының құжатталу тәртібі, құжаттардың айналымы, бухгалтерияға
немесе архивке түсу уақыты, өңделуі ішкі есеп ақпаратының құжат айналымына
сәйкес жүргізіледі. Серіктестікте бухгалтерлік есептің келесідей әдістері
қолданылады:
- аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлары мен қаржылық есеп
беру үшін дербес компьютерлер беріліп – есеп жартылай автоматтандырылған
немесе журнал – ордерлік нысанда жүргізіледі яғни екі нысанда да жүргізіліп
отыруға болады;
- барлық жасалынған құжаттардағы мәліметтер қызметінің коммерциялық
құпиясына жатады;
- құжаттардағы мәліметтермен танысуға басшысының рұқсатын коммерциялық
құпиясына жатады;
- серіктестікке келесідей ішкі ұйымдық құжаттар жасалынады: ережелері,
қызметкерлердің қызметтік нұсқаулары, іс және іс – жүргіу нұсқаулары,
мүліктерге инвентаризация жүргізу нәтижелерін рәсімдеу мен талаптар,
материалдық емес активтер, тауарлы – материалдық қорлар, негізгі құралдар,
есеп айырысу құжаттары, инвестициялар, қатаң есеп берудегі құжаттар т.б.
туралы инвентаризациялық жеке құжаттар.
- қаржылық есеп нәтижелеріне аудиторлық тексеру жүргізіп отыру;
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы
бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шруашылық (жарғылық және басқа)
қызметінің фактілерін жинақтап қорытындылау есеп принциптерін мұқият
орындау керек:
1. Үздіксіз қызмет. Субъект үздіксіз қозғалушы ретінде есептеледі,
яғни функцияланған болашақта көзделіп жалғастырушы.
2. Аударым. Кірістер мен шығыстар бухгалтерлік есепте бекітіледі және
субъектінің қаржылық есеп беруінде байқалады және пайда бола бастағанда,
қажеттілікті төлеу және қолма –қол түрінде емес.
3. Анықтылық. Ақпарат, шаруашылықтағы субъектінің қаржылық есеп беру
ұсынымы барлық қолданушыларға түсінікті болуы керек.
4. Мағыналық. Қаржылық ақпарат үлкен және аса мағыналы болуы керек,
қолданушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін және оларға дұрыс шешім
қабылдауға көмек көрсету.
5. Маңыздылық. Есеп саясаты қаржылық есеп беру ақпаратын ашып көрсету
үшін бағытталған және ол өте маңызды болуы керек, оның дұрыс болмай және
қате кетуі қаржылық есеп беру пайдаланушыларының экономикалық шешімдеріне
кері әсер тигізу мүмкін.
6. Сенімді анықтылық. Ақпарат анық болып табылады, егер онда маңызды
қателіктер кетпесе оған пайдаланушылар сенім артуға болады.
7. Бейтараптылық. Ақпарат, ұсынылып отырған қаржылық есеп беру еркін
бейтарапта болуы өте маңызды.
8. Байқаушылық. Шаруашылық шешім беру кезінде мұқияттылық, активтермен
кірістер аса бағаланып, ал міндеттеме мен шығындар байқалмай қалуын
қадағалау қажет.
9. Аяқтау. Қаржылық есеп беруді қамтамасыз ету мақсатында ақпарат
сенімді толық болу керек.
10. Салыстыру.Қаржылық ақпарат қажетті және мағыналы болу үшін, ол
бірінші кезеңнен екіншіге өту үшін салыстырмалы болуы керек.
11. Бір ізділік. Есеп саясаты, субъектпен таңдалған, есеп берудің бір
кезеңнен келесіге өту үшін қолданылады.
12. Шындық ұсыным. Қаржылық есеп беру қолданушыларға қаржылық қалып
туралы шындық ұсыным қалдыру керек, субъектінің ақша қозғалысының, қаржы –
шаруашылық іскерлігінің қорытындысы.
13. Өз нақты уақытындылығы. Ақпарат өз уақытында қалыптасып ұсынылуы
керек.
14. Түсім мен ұстаным арасындағы баланс. Берілген ақпараттан түскен
түсім, өзінің алған бағасынан жоғары болуы керек. Басқа сөзбен айтқанда
керек ақпаратты аз мөлшердегі шығынмен алу керек.
15. Принциптер балансы. Жоғарыда көрсетілгендердің оптималды
үйлесімділігі болу керек, мақсаттар мен тапсырмаға есеп беру.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация есептеу әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол
сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған
бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектерін айқындауы қажет.
- Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері;
- Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу
және оларды есептен шығару жолдары;
- Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері;
- Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі;
- Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату
әдісі;
- Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі;
- Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары;
- Материалдық қорларды бағалау әдістері.
- Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп саясатының
анықтылығы. Жылдық амортизациялық шегерімдері түзу бірқалыпты әдіс бойынша
анықталады. Материал игеру тәртібі сатылған жұмыс арқылы орташа өлшемді
құнмен шегеріледі.
Басқарушылық есебіне кірістіру мақсаты серіктестіктін басшысымен жедел
толық және нақты ақпартпен анықталады, қажетті басқарушылық шешім қабылдау
үшін.
Тауар – материал қорын қайта өңдеу шығындары (жұмыс, қызмет) өзіне
өндірісте шикізат, мұнай, энергия, еңбек ресурстары және т.б. шығындарды
жасады.
Атап айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері
мен міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен
бөліп көрсету тиіс (яғни мүліктік жеке дараланған қағидасы бойынша),
кәсіпорынның көз жетерлік болашақ кезеңінде өз қызметін жалғастыруды
көздейтін болса, яғни өз қызметін тоқтату жөніндегі ниетінің жоқтығын
білдірсе, онда үздіксіз қағидасын сақтағаны болып табылады, кәсіпорын өзі
таңдап алған бухгалтерлік есепті жүргіздің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек
тиімді түзетулерді ғана жасап отырса, онда ол жүйелі қағидасын сақтағаны,
ал егерде кәсіпорында орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол кезеңіне
жатқызылатын болса, онда мерзімділігі анықталған қағидасын үстағаны болып
табылады.
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама–қайшылықсыздығы орындылық
талаптарына сай болу қажет.
1.2 Серіктестіктің қаржылық және экономикалық жағдайын талдау
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қаржылық жағдайын және
қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижесін жалпылама бағалау үшін оның негізгі
ақпараттық үлгісі болып табылатын бухгалтерлік баланс қарастырылады.
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының өсіңкілігін таладу
серіктестіктің барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрінің абсальютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Серіктестіктің бухгалтерлік балансында біртекті қаржы ресурстары яғни
активтер және олардың құралу көздері, яғни меншікті капитал, міндеттемелер
бірыңғай көрсетіледі. Баланс активтерінің, меншікті капиталдың және
міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштерін баптар деп атайды.
Баланстың активтер бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай – күйлерін
бейнелейді. Меншікті капитал және міндеттемелер бөлімдерінің баптары
серіктестік активтерінің құралу көздерін мінездейді [5].
Активтер баптары басшылыққа алынып жүрген заңдарға сәйкес белгілі
жүйемен орналастырылған. Активтердің жекелеген баптары баланста мүліктердің
қозғалу деңгейіне байланысты, басқаша айтқанда өтімділік деңгейі бойынша,
яғни мүліктің осы бөлігі серіктестіктің айналымында қандай жылдамдықпен
ақша нысанына айналатындығына байланысты орналастырылған. Серіктестегі
қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер талданады. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке
топтарын таладу, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді
(Қосымша 1).
Осыған сәйкес баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен
олардың таратылуына талдау жасау үшін келесі аналитикалық кесте құралады
(1.1. Кесте)
Осы 1.1 кесте мәліметтерінің активтердің нақты құнын көрсететін баланс
валютасының ағымдағы жылы 1045555,10 мың тенгеге немесе 39,82% - ға
артқандығын көруге болады. Бұл серіктестіктің әрі қарай дамуын
көрсететіндіктен, оның жұмысының жақсы нәтижесін сипаттайды. Серіктестіктің
активтерін талдай отырып, олардың қалай бөлінгенін және ағымдағы жылы неге
көбірек көңіл бөлінгенін, сондай–ақ серіктестіктің өндірістік потенциалы
мен оның негізгі құралдарының жағдайын және мүлкінің іске тартылу деңгейін
анықтау қажет. Осыған сәйкес серіктестіктің өндірістік потенциалының
көлемін анықтау қажет. Өндірістік потенциалының көлемі негізгі құралдардың
және өндірістік қорлардың құндары қосылып анықталады. Осы есептелген
өндірістік потенциал құны талдау жүргізіп отырған серіктестікте жыл басында
1315627,93 мың теңгені, жыл соңында 1823891,36 мың теңгені құрайды, яғни
508263,43 мың теңгеге немесе 38,63%-ға өскен.
Кесте 1.1
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2009 жылдың басы мен
соңындағы жағдайы негізінде баланс активтерінің құрамы мен құрылымы
Жыл Құрылым
№ Көрсет- Жыл басында Жыл соңында бойындағы оның
кіштер өзгеріс (+, -) пайыздық
өзгеруі
(4 -2
гр)
сомасы пай- сомасы, пай-ы
мың.тг ыздық мың.тг здық
үлесі үлесі
сомасы пайыз сомасы, пайыз
мың.тг дық мың.тг дық
үлесі үлесі
1 Өнімді (жұмысты, қызметті) 3892515,71 2481616,98 -1410898,73
сатып - өткізуден түскен табыс
2 Сатып-өткізілген өнімнің 2899906,09 2080700,14 -819205,95
(жұмыс-тың, қызметтің) өзіндік
құны
3 Жалпы пайда 992609,61 400916,84 -591692,77
4 Басқа да табыстар 67744,33 110372,81 42628,48
5 Сатып-өткізу операциялары 426242,19 157071,76 -269170,43
бойынша шығыстар
6 Әкімшілік шығыстар 411271,47 203754,97 -207516,50
7 Басқа да шығыстар 170699,69 119406,13 -51293,56
8 Салық салынғанға дейінгі пайда 52140,59 31056,79 -21083,80
(зиян)
9 Корпоративтік табыс салығы 23962,33 9317,03 14645,30
10 Салық салынғаннан кейінгі 28178,25 21739,75 -6438,50
кәдімгі қызметтен алынған пайда
(зиян)
11 Таза пайда (зиян) 28178,25 21739,75 -6438,50
Ақпарат көзі: ЖШС А-БЕК
Осы 1.3 кестенің мәліметтері бойынша 2008 жылы өнімді (қызметті,
жұмысты) сатып - өткізуден түскен табыс 2009 жылды 2008 жылмен
салыстырғанда 1410898,73 мың теңгеге тең немесе 32,25%-ға азайғанын көруге
болады.
Сатып - өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны осы
талдап отырған жылдары 819205,95 мың теңгеге немесе 28,25%-ға азайып отыр.
Жалпы пайда 2009 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 591692,77 мың теңгеге
немесе 59,61%-ға төмендегені, соңғы жылы өнімді (жұмысты, қызметті) сатып-
өткізуден түскен табыстың азаюына, сатып-өткізілген өнімнің (жұмыстың,
қызметтің) өзіндік құнының аз мөлшерде юолса да өсуіне байланысты болып
отыр. Серіктестіктің алған басқа да табыстары осы жылдары 42628,48 мың
теңгеге немесе 62,92%-ға өскенін көруге болады. Сатып-өткізу операциялары
бойынша шығыстар 2009 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 269170,43 мың теңгеге
немесе 63,15%-ға азайып отыр. Сонымен қатар әкімшілік шығыстар мен басқа да
шығыстарды 2009 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 207516,50 мың теңгеге және
51293,56 мың теңгеге немесе 50,46%-ға және 30,05%-ға төмендеді.
Салық салынғанға дейінгі пайда осы талдап отырған кезде 21083,80 мың
теңгеге немесе 40,44%-ға төмендеді. Корпоративтік табыс салығы соңғы жылды
алдыңғы жылмен салыстырғанда 14645,30 мың теңгеге немесе 61,12%-ға
төмендеді. Салық салынғаннан кейінгі кәдімгі қызметтен алынған пайда,
серіктестікте соңғы жылды алдыңғы жылмен салыстырғанда 77,15%, яғни 22,85%-
ға немесе 6438,50 мың теңгеге төмендегенін көруге болады. Серіктестіктің
таза пайдасы салық салынғаннан кейінгі кәдімгі қызметтен алынған пайдадан
қалыптасып отыр. Сондықтан таза пайданың мөлшерін соңғы жылды алдыңғы
жылмен салыстырғанда 6438,50 мың теңгеге азайып отыр.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қаржылық-экономикалық
қызметтерінің нәтижесіне баға беру үшін келесі (1.4) кесте келтіріледі.
Кесте 1.4
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2008-2009 жылдардағы
экономикалық көрсеткіштерінің өсіңкілігі
№ Көрсеткіштер 2008 2009 өзгеруі (+
немесе -)
1 өнімді (жұмысты, қызметті) сатып 3892515,71 2481616,98 -1410898,73
- өткізуден түскен табыс, мың.тг
2 Сатып - өткізілген өнімнің 2899906,09 2080700,14 -819205,95
(жұмыстың, қызметтің) өзіндік
құны, мың. теңге
3 Жалпы пайда, мың теңге 992609,61 400916,84 -591692,77
4 Таза пайда, мың теңге 28178,25 21739,75 -6438,5
5 Негізгі құралдардың орташа құны, 1143173,75 1064107 -79066,23
мың теңге
6 Активтердің орташа құны, мың 1143263,73 1064225,02 -790338,71
теңге
7 Меншікті капиталдың орташа құны, 237580,718 259320,475 +21739,757
мың теңге
Кесте1.4.жалғасы
8 өндіріс рентебельдігі, % 4,56 2,92 -1,64
1.4 кестенің жалғасы
9 меншікті капиталдың 11,86 8,38 -3,48
рентабельділігі, %
10 өнімді (жұмысты, қызметті) сату 25,5 16,15 -9,35
көлемінің рентабельдігі, %
Ақпарат көзі: ЖШС А-БЕК
Осы 1.4 кестенің мәліметтерінен өнімді (жұмысты, қызметті) сатып-
өткізуден түскен табыс, сатып-өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
өзіндік құны, жалпы пайда және таза пайда көрсеткіштер мәні 2009 жылды 2008
жылмен салыстырғанда едәуір төмендегенін көруге болады. Серіктестіктің
соңғы жылдағы өнімді (жұмысты, қызметті) сатып өткізуден түскен табыстың
36,25%-ға азайғаны экономикалық жағдайға байланысты болды. Осы табыс
көлемінің азаюы жалпы пайда, сатып өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
өзіндік құн көрсеткішетрінің төмендеуіне әсер етті. Сондай-ақ
негізгіқұралдардың жылдағы орташа құны соңғы жылда 6,92%-ға төмендеді.
Активтердің орташа құны соңғы жылды алдыңғы жылмен салыстырғанда 79038,71
мың теңгеге немесе 6,91%-ға төмендеді. Меншікті капиталдың орташа жылдағы
құны осы талдап отырған жылдары 21739,757 мың теңгеге немесе 9,15%-ға өсіп
отыр. Бұл көрсеткіш серіктестік қызметіне коммерциялық көз-қараспен
қарағанда – салынған меншікті капиталдың айналым жылдамдығына, экономикалық
тұрғыдан серіктестіктің меншік иелері тәуекелдік етіп салып отырған ақша
қаражатының белсенділігіне байланысты болып отыр. Меншікті капиталдың
рентабельдік көрсеткіші – серіктестіктің бір теңге меншікті капиталға
шаққандағы келетін таза пайданы және таза пайданың меншікті капиталға
қатынасы ретінде есептеледі. Бұл көрсеткіштің мәні соңғы жылды алдыңғы
жылмен салыстырғанда 11,86%-дан 8,38%-ға дейін, яғни 3,48%-ға төмендеп
отыр. өндіріс рентабельділік көрсеткіші салық салынғанға дейінгі пайданың
негзігі құралдардың орташа құнына қатынасы ретінде есептелінген мәні соңғы
жылды алдыңғы жылмен салыстырғанда 4,56%-дан 2,92%-ға дейін, яғни 1,64%-ға
төмендеді, ол жоғарыда айтылған себептерге байланысты болып отыр [8].
Өнімді (жұмысты, қызметті) сату көлемінің рентабельділігі өнімді
(жұмысты, қызметті) сатып-өткізуден түскен табыстың бір теңгесіне
шаққандағы алынған пайданың мөлшерін көрсетеді. Бұл көрсеткіш 25,5%-ға
дейін, яғни 9,35%-ға төмендеп отыр.
А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қаржылық жағдайын
қорытындылайтын болса қаржылық жағдайы міндеттемелерге өте тәуелді екенін
көруге болады. Нарықты экономика жағдайында серіктестіктің шаруашылық
қызметінің негізгі және түпкі мақсаты пайда алу болғандықтан барлық назарды
осы көрсеткіштің қалыптасуына көңіл бөлу керек. Серіктестіктің жалпы
пайдасы ағымдағы жылы едәуір төмендеп отыр оған әсер еткен маңызды
факторлар өндірістік өзіндік құн және сатып-өткізу операциялары бойынша,
әкімшілік, басқа да шығыстар сомасы.
1.3 А-БЕК жауапкершілігі шектеулі серіктестіктегі бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру және есеп саясаты
А-БЕК өз бухгалтерлік есебін өткізуде есеп ұйым, есеп саясатының
есепті кезеңде өзгермейтіндігі яғни шаруашылықта болатын операциялар мен
мүлікті бағалау әдістерінің осы есепті кезеңде өзгермейтіндігі. Ұйымның
есеп саясатының өзгерісі басшының бұйрығымен рәсімделіп, жылдық
бухгалтерлік есептілікте түсіндірілуі қажет.
Ұйым есепті кезеңде (ай, квартал, жыл) жасаған шаруашылық операциялары
туралы соның ішінде мүлікті, тмқ-ды және қаржылық инвестицияларды түгендеу
нәтижесінің толық көрсетілуін қамтамасыз етілуі тиіс. Сонымен қатар
табыстар мен шығындарды есепті кезеңге дұрыс апарылып көрсетілуін
қамтамасыз етілуі қажет. Өйткені, табыстар мен шығыстар олардың төлемі
келіп түскен кезеңге байланыссыз олардың пайда болған кезеңіне апарылып
есепке алынады. Әр айдың 1 күнінде әрбір шоттың аналитикалық есебі мен осы
шот бойынша айналымның аналитикалық есебінің теңдігін қамтамасыз етуі
керек.
Бухгалтерлік құжаттама:
Бухгалтерлік жазбалар алғашқы құжат негізінде жасалып, бухгалтерлік
есебінде негізгі құралдар, басқа да активтер, міндеттемелер, табыстар мен
шығыстар көрсетілуі тиісті. Алғашқы құжаттар сол операцияларды растаушы
ретінде жасалған уақытына сәйкес, ол мүмкін болмаса есепті тұлға есеп
өткізуіне байланысты сол операция өткеннен кейін есепке алынады.
Бухгалтерлік жазбалар қолмен сонымен қатар компьютерлік есеп жүйесі
арқылы жасалады.
Біртекті операцияларға жинақтық құжаттар жасалады. Жинақтық құжаттар
алғашқы құжаттармен бекітілсе ғана дәлелдеу күшіне ие.
Серіктестіктің алғашқы құжаттарын, бухгалтерлік есеп регистрларын
коммерциялық құпия ақпараты болғандықтан, оған тек басшылық рұқсат берген
тұлғалар ғана ұсынылсын.
Операция мәніне қарай басшылық бухгалтерлік құжаттарға қол қоятын
тұлғалар бұйрық бойынша анықталады.
А- БЕК ЖШС- нің есебінің бухгалтерлік құжаттары ҚР заңнамасы (ҚР
Салық Кодексінің 66-бабы) бекіткен мерзімдерге сақталады. Құжаттарды сақтау
құжат қатысты мерзімнен кейінгі жылдың 1-қаңтарынан есептеледі.
Инвентаризация.
Бухгалтерлік есеп мәліметтерінің шынайылығы үшін кем дегенде жылына бір
рет мүлік пен ақша қаражаттарының түгенделуі жүргізілуі керек.
Сипатына қарай түгендеу жоспарлы және аяқ астылы сипатта болады.
Жоспарлы түгендеу белгіленген уақытта жасалсын. Онда негізінен:
- Жылдық есеп алдында негізгі құралдар, ТМҚ-тар (есеп жылының 25-
желтоқсанда);
- Серіктестіктің кассасындағы ақша қаражаттары айына бір рет;
- Серіктестіктің дебиторлары және кредиторларымен есеп айырысуды тексеру
тоқсанына бір рет.
Міндетті түрде аяқ асты түгендеу егер де:
- Материалды жауапты тұлға ауысқанда (өткізу-өткізіп алу күні);
- ТМҚ-ның бүлінуі, жоғалуы, бұзылуы болғанда, форс-мажорлық жағдайлар
туындаса;
- серіктестіктің өз қызметін тоқтатқан кезде ликвидациялық баланс жасау
үшін және т.б. ҚР заңында қарастырылған жағдайларда.
Түгендеудің жүргізілуіне жауапты ЖШС директоры және үнемі әрекет ететін
түгендеу комиссиясы (комиссия төрағасы-ЖШС-тің бас бухгалтері, мүшелері
сату бойынша менеджер, серіктестік мамандары). Комиссияның белгілі бір
тұлғаларын сол кездегі басшылықтың бұйрығы арқылы анықтайды.
Түгендеуді жүргізу, оған қажетті құжаттарды толтыру, бухгалтерияға
берілетін түгендеу нәтижесі мәліметтерінің түрі нормативтік актілерге
негізделеді. Түгендеу нәтижесі басшылықтың бекітуі бухгалтерлік есеппен
салыстырғаннан кейін 10 күн ішінде жүзеге асырылады.
Түгендеудегі басты шарт түгендеуге жататын құндылықтары бар және оның
есебін жүргізетін материалды жауапты тұлғаның болуы.
Тұрақты активтердің есебі. Тұрақты активтер бұл жылдық жиындық табысты
табу үшін қолданылатын және ұйымның бухгалтерлік балансында есепке алынатын
негізгі құрлдар және материалды емес активтер
Тұрақты активтердің есебі. Тұрақты активтер бұл жылдық жиындық табысты
табу үшін қолданылатын және ұйымның бухгалтерлік балансында есепке алынатын
не лды емес активтер.
Материалды емес пен негізгі құралдардың есебі бухгалтерлік есептің
№ 6 стандартына сай жүргізіледі.
НҚ мен МЕА бухгалтерлік есепте баланстық құны бойынша есепке алынады.
Баланстық құн дегеніміз - негізгі құралдар мен материалды емес активтердің
жинақталған тозу сомасын шегергендегі алғашқы және ағымдағы құны.
Негізгі құралдар - өндірісте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын (бір
жылдан артық уақыт) өзінің бастапқы заттай нысаның (пішінің, түрін) сақтай
отырып, құның шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген біртіндеп
бөліп бөліп есептелген амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек
құралдарын, яғни материалды активтерді айтады.
Көмекші еңбек құралдарын сатып алған кезде бухгалтерлік асепте оны
шаруашылық қажеттіліктеріне қолданылатын көмекші материалдар шығынына яғни
кезең шығынына апарады. Ұйым негізгі құралдардың қозғалысы бойынша типтік
алғашқы құжаттарды қолданылады. Негізгі құралдарға түгендеу жүргізу жылына
бір рет болады.
Негізгі құралдарды алғашқы бағалау. Бухгалтерлік есепте негізгі құрал
келіп түскенде оны сатып алу құнымен кірістейді. Негізгі құралдың алғашқы
құнына:
Сатып алынған ғимараттар мен автокөліктерге: сату келісім шарты бойынша
сатып алу құны, осы мәмілені іс жүзінде жүзеге асыру үшін заңды түрде
рәсімдеу яғни юристердің қызметіне төлемдері және оның барысында пайда
болатын салықтар мен басқадай төлемдер (егер сату үшін салынған болмаса,
тұрғын үй қорларын сатып алу және жалға беруге ққс салынбайды).
Ғимараттар мен үйлерді салуда құрылысқа кететін барлық шығындар:
материалдар, еңбекақы төлеу шығындары, үстеме шығындардың біраз бөлігі,
архитекторлар мен заңгерлердің қызметін төлеу шығындары, құрылыс кезендегі
сақтандыру шығындары, ұзақ мерзімді несие пайыздары және құрылысты жүзеге
асырудың басқадай шығындары.
Еңбек құралдарын сатып алғанда: сатып алу құны, жеткізіліп беру
шығындары, соның ішінде тасымалдау кезіндегі сақтандыру, монтаж, құралдың
дайындығын тексеру мақсатымен сынақ өткізу шығындары және нәтижесінде
қызмет көрсету мерзімі жоғарылайтын күрделі жөндеуге кеткен шығындар.
Ағымдағы шығындарға еңбек құралдарының қызмет көрсету күйін бірқалыпты
ұстау үшін кететін шығындары (ағымдағы жөндеу, қызмет көрсету майлау,
тазалау т.б) жатады.
Жерді сатып алған кезде: келісім шартта көрсетілген сатып алу құны,
қозғалмайтын мүлікті өткізу агенттеріне төленетін комиссиондық сыйақылар,
осы келісім шартты жүзеге асыру үшін заңгерлердің рәсімдеу қызметіне
төленетін төлем шығындары. Мүлікке ие болу құқығы мен жерді қолдану және
сату құқығына ҚҚС салынбайды.
Жерді , үйлер мен ғимараттарды сатып алған кезде осы сатып алынған
объектілердің алғашқы құның анықтап бөлек қарастыру қажет, өткені үйлер мен
ғимараттарды қолдануда мерзімі шекті болып келеді, сондықтан оған
амортизациялық тозу есептеледі, ал жер болса амортизацияға жатпайтын
материалды актив болып табылады. Егер сатып алынып жатқан жердегі үйлер мен
ғимараттар қиратылуға жіберілсе, осы сатып алынған объектінің құны жердің
сатып алынған құнына теңестіріліп есепке алынады. Бұзу шығындары және осы
объектіні бұзғандағы алынатын керекті бөліктерді жердің алғашқы құнымен
есепке алынады.
Негізгі құралдарды сату немесе есептен шығару. Негізгі құралдардың
шығыс етілуін нәтижесінде пайда болатын пайда немесе шығын сатуға кеткен
шығындар мен баланстық құн арасындағы айырма ретінде анықталады. Негізгі
құралдардың басқадай ұйымдардың жарғылық қорына құрылтайшылық салым ретінде
есептен шығарылған кезде сату болып табылмайды, ол инвестициялауға жатады
да, тараудың инвастиция деп аталатын шотының аралық шоттарында есепке
алынады. Негізгі құралдардың мұндай шығыс етілуіне ққс есептелмейді және
осы кезде пайда болатын шығындар кезең шығындарына, оның ішінде әкімшілік
және жалпы шығындар деп аталатын шотта есепке алынады.
Амортизацияны есептеу. Негізгі құралдарын амортизацияны оның қызмет
көрсетуінің нормативті шегінің мерзімімен есептелінеді. Жаңадан кірістелген
негізгі құралдарға тозу келесі айдың бірінші күнінен есептеледі және олар
13 бас шоттың аралық шотында есепке алынады, ал осы негізгі құралдарды
есептен шығарған кезде келесі айдың бірінші жұлдызынан шығарады. Негізгі
құралдардың топтарына амотизация есептеу үшін келесідей әдістерді
қолданылады:
Үйлар, ғимараттар, машина немесе еңбек құралдарына түзу сызықты әдісті
қолданады;
Автокөліктермен басқадай негізгі құралдарға да түзу сызықты әдісті
қолданады;
Материалды емес активтердің келіп түсуі НМА-1нысаны бойынша өткізу-
қабылдау актісі негізінде жүзеге асырылады. 28 БЕС – ына сай бухгалтерлік
метериалды емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі мен ликвидациялық
құнын анықтау керек.
Метериалды емес активтер бастапқы құны бойынша төленген сома негізінде
анықталады.
А- БЕК ЖШС-інде метериалды емес активтерге амортизация есептеу оның
мақсаты бойынша қолданылуы басталған кезде жүзеге асады. Метериалды емес
активтерге амортизация есептеу үшін бірқалыпты есептен шығару (түзу
сызықты) әдісі бір есептік кезеңнен келесі кезеңге қолданылады. Егер
материалды емес активтердің амортизация сомасы басқа активтің өздік құны
қосылмаса шығын ретінде танылады.
Кассадағы ақша қаражаттарының есебін жүргізуде материалды жауапты тұлға
бухгалтер. Оның міндеттері:
- кіріс және шығыс ордерлері рәсімделуінің дұрыстығын, ондағы қолдардың
бар екендігін және иегерінікін екендігін, қосымшаларының дұрыстығын
тексеру.
- Ақша қаражаттарын қабылдау және беру,кассалық операцияларды касса
кітабына тіркеу;
- Қолма-қол ақша қаражаттарын банкке өткізу. А-БЕК ЖШС-індегі
жұмысшылар-әкімшілік қыметкерлер,мамандар,қызметкерлерге жататын өзге де
жұмысшылар. Қажетті жұмысшы санына қарай штаттық кесте жасалып, директор
бекітеді. Еңбекақының жалпы қоры, жұмысшылардың жалпы саны, олардың кәсіби
және біліктілігі өз бетінше бекітеді. Жұмысшылардың еңбекақысын төлеу
жүйесі, нысаны, еңбекті ынталандыру, сыйақы, қосымша ақы беру шаруашылық
әрекет нәтижесі және әрекеттегі еңбектік заңнамасына сәйкес бекітіледі. Әр
жұмысшымен жеке еңбек шарты жасалып, еңбекақы мөлшері мен оны төлеу жүйесі
бұйрық негізінде еңбектік заңнамаға сай анықталады.
Материалдық құндылықтарға тауарлар, материалдар, жартылай фабрикаттар,
және шаруашылық қызметті жүзеге асыруда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz