Тынысалу змүшелерінің ңұрылысы, ңызметі, маңызы

Жоспар
Кіріспе

1 Тынысалудың маңызы
2 Тынысалу мүшелерінің құрылысы
3 Өкпедегі және ұлпадағы газ алмасу
4 Тынысалу қозғалыстары
5 Өкпенің тіршілік сыйымдылығы 75
6 Тынысалудың жүйке және гуморальды реттелуі
7 Ауа арқылы таралатын жұқпалы аурулар. Тынысалу мүшелерінің гигйенасы.

Жер бетіндегі барлық тірі ағзалар тәрізді адам да тыныс алады. Тынысалу дегеніміз — ағза және сыртңы орта аралығында газ алмасу. Адамның өмірі және оның тіршілігі биологиялық тотығу реакциясына және оттегін сіңіруге байланысты. Дененің оттегін сіңіріп және көмірқышқыл газын бөліп отыруы — тынысалудың негізі. Бұл жағдай адамда өмір бойы толассыз өтеді. Адам оттегін-сіз өмір сүре алмайды. Оттегі жасушалар мен ұлпалардың тыныс алуы мен өз қызметтерін атқару үшій қажет. ¥лпа-лардың жиырылуына, тер бөлуіне, сілекей бөлуіне, қозуды өткізуіне энергия жұмсалады. Ал энергия қоректік заттар-дан бөлінеді. Денеде өтетін осы жағдайлардың барлығына оттегі қажет. Тынысалу жүйесі оттегін қанайналым жүйесіне өткізеді 68. Ал оттегі қанның қүрамындағы гемоглобинмен
бүкіл денеге таралады. Тынысалу мүшелері кеуде қуысын-да орналасады.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

§31. Тынысалу змүшелерінің ңұрылысы, ңызметі, маңызы
Тынысалудың маңызы. Жер бетіндегі барлық тірі ағзалар тәрізді адам да тыныс
алады. Тынысалу дегеніміз — ағза және сыртңы орта аралығында газ алмасу.
Адамның өмірі және оның тіршілігі биологиялық тотығу реакциясына және
оттегін сіңіруге байланысты. Дененің оттегін сіңіріп және көмірқышқыл газын
бөліп отыруы — тынысалудың негізі. Бұл жағдай адамда өмір бойы толассыз
өтеді. Адам оттегін-сіз өмір сүре алмайды. Оттегі жасушалар мен ұлпалардың
тыныс алуы мен өз қызметтерін атқару үшій қажет. ¥лпа-лардың жиырылуына,
тер бөлуіне, сілекей бөлуіне, қозуды өткізуіне энергия жұмсалады. Ал
энергия қоректік заттар-дан бөлінеді. Денеде өтетін осы жағдайлардың
барлығына оттегі қажет. Тынысалу жүйесі оттегін қанайналым жүйесіне
өткізеді 68. Ал оттегі қанның қүрамындағы гемоглобинмен
бүкіл денеге таралады. Тынысалу мүшелері кеуде қуысын-да орналасады.
Тынысалу және ңан, ңанайналым жүйелері ағза мен сырт-қы орта аралығында газ
алмасуды қамтамасыз етеді. Оттегі ағзаның тіршілік етіп, өмір сүруі үшін
және оның еңбек етуі үшін ңажет.
Тынысалу мүшелерінің ңұрылысы. Тынысалу мүшеле-ріне мұрын ңуысы, кеңсірік,
көм^й, кеңірдек, ауатамыр, өкпе жатады. Мұрын ңуысының ішкі қабырғасын
сілемейлі қабықша астарлайды. Онда көптеген түкті эпителий 69 мен сілекей
бөліп шығаратын жасушалар бар. Түктер ауа қүра-мындағы шаң-тозаңдарды, ал
сілемей микробтарды сүзіп қа-лады. Сілемейлі ңабыңшада өте көп қантамырлар
орнала-сады. Тыныс алған кезде кеңсіріктегі ауа жылынады. Ондағы
лейкоциттер сілемейге шыланып иірімдердегі микробтарды жояды. Сейтіп, мұрын
қуысында ауа залалсызданады, ыл-ғалданады және жылынады. Мүрын ңуысының
жоғарғы жа-ғында иіс сезетін жүйке талшықтары бар. Мүрын ңуысын-дағы ауа
кеңсіріктен аңқаға, ал одан көмейге барады. Көмей мойынның жоғары жағында
орналасады. Оның ңабырғасы бірнеше шеміршектен құралған. Шеміршектер өзара
сіңір жә-не бірыңғай салалы бұлшыңетпен жалғасаДы. Шеміршектер тыныс жолын
тарылып кетуден ңорғайды. Тамаңты жұтқан кезде көмейге кіреберістегі
шеміршекті бөбешік жауып қа-лады. Көмей шеміршектерінің арасында сілемейлі
қатпар-лар — двібыс сіңірлері бар 70. Дыбыс сіңірлерінің арасын-дағы бос
орын дыбыс саңлауы деп аталады. Ауа тыныс шығарғанда дыбыс ңатпарларын
керіп, оларды тербейді. Сөй-тіп, дыбыс пайда болады. Адам сөйлегенде дыбыс
сіңірлерінен басңа тіл, ерін, жаң сүйек, бөбешік, мұрын және ауыз қуыста-ры
қатысады. Ауа көмейден кеңірдекке өтеді. Кеңірдек доға тәрізді 16—20
щеміршекті сақиналардан түрады, олардың үзындығы 10—15 см. Олар сыртқы
жағынан дәнекер ұлпа-

мен қапталып, бірыңғай жолақты бұлшыңетпен жалғасқан кеңірдектің артқы
жүмсак, қабырғасы мойын бүрылғанда ауаның өтуіне және өңештен тамақтың
өтуіне кедергі жа-самайды.
Ауатамырдың төменгі жағы екіге тарамдалып ауатамыр-ларын түзеді,
бұтақтарының ұштары жалғаспалы шеміршек са-қиналарынан түрады. Ауатамырдың
ұштары өкпелерге жал-ғасып, одан әрі тармақталады да* өкпе көпіршіктерімен
аяқ-талады.
Өкпе кеуде қуысында орналасады. Өкпеде ауатамырдың әрңайсысы тармақталып,
біртіндеп кішірейетін ауа жүретін түтікшелерге айналады. Түтікшелер өкпе
көпіршіктерімен аяқталады. Көпіршіктердің саны 300 миллион. Егер көпіршік-
терді жазып, бір қатарға жалғастырса, онда оның жалпы көлемі 90—100 м2 (доп
алаңының көлемі) болады. Әрбір кө-піршіктің қабырғасы жұқа, эпителий
жасушаларының бір ңабатынан тұрады және қантамырлар тобы шырмап жата-ды 71.
Көпіршіктердің эпителий жасушаларының ішкі беті биологиялық әрекетшіл
заттар бөліп шығаратын жұңа ңа-бықшамен астарланады. Оның негізгі қызметі
көпіршіктердің көлемін түрақтандырып, олардың ңабысуына жол бермейді,
яғни ауаға ілесе келген микроорганизмдерді залалсыздан-дырады. Ауатамырының
тармақтары, сала тамырлар және жүйкелер өкпеге еніп, өкпеден көктамырлар
шығады. Бұ-лар-өкпенің тамыры. Оң жақ өкпе үш, ал сол өкпе екі бөлік-тен
түрады. Әрбір өкпе бөлігінің сыртын дәнекер ұлпадан тұратын жылтыр, тегіс
ңабыңша өкпе сіріңауызы қаптайды. Кеуде қуысының ішкі қабырғасын сіріқауыз
астарлап жата-ды. Олардың арасындағы ылғалды қуыста мүлде ауа бол-майды,
бірақ онда аздаған сероз деп аталатын сүйың орнала-сады. Бүл сүйықтық
өкпенің үйкелісін жеңілдетеді 72.

§ 32. Өкпедегі және ұлпадағы газ алмасу
Ауа ңұрамында 21% оттегі, 0,03% көмірқышңыл газы, 79% азот және аздаған
мөлшерде су буы мен инертті газдар болады. Тыныс шығарғандағы ауа атмосфера
ауасынан ерекше. Мұнда 16% оттегі, 4% көмірқышңыл газы бар. Су буының
мөлшері жоғары.
Өкпедегі газ алмасу 73. Өкпедегі газ алмасу оттегі мен кө-мірқышқыл газдар
ңаныңпасының айырмашылығына негіз-деледі. Оттегінің қанықпасы өкпедегі
көпіршіктердің көкта-мыр қылтамырларындағы көмірқышңыл газына қарағанда
неғұрлым жоғары болады. Сондыңтан өкпе көпіршіктерінде-гі оттегі
қылтамырдың ңабырғасындағы гемоглобинге ңосы-
лып, оның тұрақсыз тотығың, яғни оксигемоглобин түзеді. Оттегімен ңаныңңан
салатамыр қаны үлкен ңанайналым шеңбері арқылы мүшелерге және ұлпаларға
таралады. ¥л-пада салатамыр ңаны қылтамырлар арңылы, өкпедегі сияқ-ты, газ
алмасуға қатысады. Үлпада оттегінің қанықпасы сала-тамыр қанына қарағанда
неғұрлым төмең. Сондықтан оттегі салатамыр қанынан ұлпаға өтеді.
Көмірқышңыл газының қанықпасы керісінше, салатамыр ңанына қарағанда үлпада
көп, бүл оның ұлпадан қанға өтуіне себеп болады. Кіші қанайналым шеңберімен
өкпеге келген көктамыр қанында көмірқышқыл газының қаныңпасы өкпе
көпіршіктеріндегі ауаның құрамына қарағанда жоғары. Бұл кемірқышқыл га-
зының көктамыр қанынан ауа көпіршігіне өтуге себеп бо-лады.
Газ алмасу дегеніміз — оттегінің немесе көмірңышқыл газының қысымы жоғары
орталықтан қысымы төмен орталық-ңа өтуі.
Тынысалу қозғалыстары. Дені сау адам минутына 16— 18 рет тыныс алады.
Өкпеде бүлшықетпен бірыңғай салалы бүлшықеттер болмайды. Газ алмасу
қабырғааралық тыныс-алу бүлшықетінің күшті жиырылуынан кеуде қуысы қимыл-ға
келеді. Сыртңы қабырғааралың бұлшықеттер мен көкет жиырылғанда кеуде ңуысы
кеңейіп, көлемі үлкейеді; кеуде қуысындағы қысым атмосфера қысымынан
төмендейді. Бұл өк-пенің созылып, оған ауаның енуіне әсер етеді. Тыныс
шығарған-да сыртңы ңабырғааралың бүлшықеттер созылады, көкет жо-

ғары көтеріліп, дөңестенеді. Кеуде қуысы тарылады. Сіріқауыз қуысындағы
қысым жоғары көтеріледі. Өкпе сығылып, онда-ғы ауа сыртқа шығады 74.
Сөйтіп, тынысалу және тыныс-шығару — біріне-бірі байланысты тынысалу
жүйесінің қыз-меті болып саналады. Адам тіршілігі үшін ңажетті оттегін
ағзаға беріп, көмірңвішңыл газын сыртқа шығарады.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы 75. Ересек адам тыныш отырған жағдайда жайлап
тыныс алып, тыныс шығарған-да 500 см3 ауа жұтады. Бұл тынысалу сыйымдылығы
деп аталады. Бір минутта адам 18 рет тыныс алады. Егер тыныс алу
сыйымдылығын бір минуттағы тынысалу санына көбейт-се, (500 см3Х 18) онда
9000 см3 тең болады бұл өкпедегі ауаның бір минуттағы алмасуы. Адам барынша
терең тыныс алған-да тағы 1500 см3 ауа жұтады (бұл ңосымша ауа), сондай-аң
барынша терең тыныс шығарғанда да 1500 см3 ауа шыға-рады (бұл сақтамадағы
ауа). Тынысалу сыйымдылығы, ңо-сымша ауа мен саңтамадағы ауаның қосындысы
өкпенің тіршілік сыйымдылығы болып есептеледі. Ересек адамда өк-пенің
тіршілік сыйымдылыгы 3500 см3 (500+1500+1500 см3). Оны өлшейтін құрал
спирометр деп аталады.
Тынысалудың жүйке және гуморальды реттелуі. Тыныс алғанда және тыныс
шығарғанда екі құбылыс үнемі кезек-тесіп отырадьі. Бүл орталық жүйке
жүйесінің ңызметіне бай-ланысты. Сопаңша мида тынысалу және тыныс шығару
бөлімдері болады. Адам тыныс шығарғанда өкпенің сығьь луынан оның
альвеолдарындағы рецепторлар қозады. Ңозу парасимпатикалық жүйке жүйесімен
сопақша мидың тыныс-алу бөліміне жеткізіледі. Осының нәтижесінде сопақша
мида ңозу пайда болады. Орталық жүйке жүйесінде туған қозу сыртқы
ңабырғааралық бүлшықеттер мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.