Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелерді есепке алуды талдау
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың теориялық мәселелерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3. Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу тәртібі ... ... ... 11
1.4. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың кезеңдері мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру ... ... ... 25
2.2. Қысқа мерзімді несиелер, кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен қысқа мерзімді займдары есебiн жүргiзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
3. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитiн жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.2. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3.3. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыруды жетілдіру мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
ТІРКЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
1. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың теориялық мәселелерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3. Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу тәртібі ... ... ... 11
1.4. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың кезеңдері мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру ... ... ... 25
2.2. Қысқа мерзімді несиелер, кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен қысқа мерзімді займдары есебiн жүргiзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
3. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитiн жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.2. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3.3. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыруды жетілдіру мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
ТІРКЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2009 жылғы 6 наурыздағы Қазақстан халқына «Дағдарыстан жаңару мен дамуғаң атты Жолдауында: «Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау үшін біз банктерге қосымша өтімділік бердік. Бұл шағын және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың эконо¬микалық белсенділігін қамтамасыз ету үшін жасалды. Жеке тұлғалардың салымдары бойынша кепілді өтеудің сомасы 700 мың¬нан 5 миллион теңгеге дейін ұлғай-тылды. Мемлекет сыртқы қарыз алумен және меншік капиталының жеткілік-тілігімен байланысты банк секторының тәуекелдерін төмендетуге көмектесті. Тұрғын үй құрылысына және үлес¬керлер проблемаларын шешуге қолдау білдіруге 545 миллиард теңге жұмсалды. Елде іскерлік белсенділігін сақтау үшін біз шағын және орта бизнес субъектілеріне 275 миллиард теңге көле¬мінде бұрын-соңды болмаған қаржылық қолдау жасадық. Әкімшілік кедергілерді табанды қысқарту жөніндегі жұмыс жалғастырылдың деп айта кетті.[1].
Кәсіпорындар мен ұйымдар өзінің шаруашылық қызметі барысында меншікті капиталымен қатар басқа қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады.
Жұмыстың негізгі мақсаты - кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың мәселелерін қарастыру.
Қойылған мақсатқа сәйкес авторға алдында келесі міндеттерді шешу қажет:
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың теориялық мәселелерi;
• Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу;
• Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу тәртібі;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың кезеңдері мен ерекшеліктері;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру;
• Қысқа мерзімді несиелер, кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен қысқа мерзімді займдары есебiн жүргiзу;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитiн жүргізу тәртібі;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің есебі;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыруды жетілдіру мәселелерін қарастыру
Қандай да болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай салада қызмет атқаратындығына қарамастаналып қарайтын болсақ, олардың барлығының да міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен айналысатын субъекті сол өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттармен материалдар үшін жабдықтаушыларының алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шаруашылық субъектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де айналыспайтын субъектілердің өзі қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы қызметкерлерге олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін.
Кәсіпорындар мен ұйымдар өзінің шаруашылық қызметі барысында меншікті капиталымен қатар басқа қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады.
Жұмыстың негізгі мақсаты - кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың мәселелерін қарастыру.
Қойылған мақсатқа сәйкес авторға алдында келесі міндеттерді шешу қажет:
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың теориялық мәселелерi;
• Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу;
• Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу тәртібі;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың кезеңдері мен ерекшеліктері;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру;
• Қысқа мерзімді несиелер, кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен қысқа мерзімді займдары есебiн жүргiзу;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитiн жүргізу тәртібі;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің есебі;
• Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыруды жетілдіру мәселелерін қарастыру
Қандай да болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай салада қызмет атқаратындығына қарамастаналып қарайтын болсақ, олардың барлығының да міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен айналысатын субъекті сол өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттармен материалдар үшін жабдықтаушыларының алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шаруашылық субъектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де айналыспайтын субъектілердің өзі қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы қызметкерлерге олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Дағдарыстан жаңару мен дамуғаң атты Жолдауы // Оңтүстік Қазақстан 10 наурыз, 2009 жыл
2. Қазақстан Республикасы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 26.12.1995. №2732 Заңы, 24.06.2002ж. 329-11. Қазақстан Республикасы Заңымен енгізілген өзгертулер мен толықтырулар. Егемен Қазақстан. 28.06.2002ж.
3. Қаржылық есептіліктің Халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарын әзірлеу жөніндегі нұсқаулық (негіз). Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 22.12.2005ж. №426 бұйрығымен бекітілген.
4. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары. Алматы, Кәусар бұлақ, 1999.
5. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспарын қолдану жөніндегі әдістемелік ұсынымдар. Қаржы Министрлігінің 21.10.03 ж. 372 бұйрығымен енгізілген өзгерістерімен. Бухгалтер бюллетені №10, наурыз. 2004ж. Алматы, Бико баспа үйі, 2004.
6. З.Н.Әжібаева, Ш.М.Манапова, Ж.Г.Жумағалиева. «Басқару есебі» пәнінен Бухгалтерлік есеп және аудит есептер жинағы /Алматы: Экономика, 1998.
7. Қ.Д.Дулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А.Тасмағанбетов. Басқарушы-өндірістік есеп. Оқу құралы – Алматы: Принт, 2000
8. Қаржылық есептілік нысандарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қаржылық министрлігі. 22.12.2006 ж. №427 бұйрығымен бекітілген.
9. Сборник типовых бухгалтерских проводок в соответствии с рабочим планом счетов по Международным стандартам финансовой отчетности. Карагандинский Экономический Университет Казпотребсоюза, 2006г.
10. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Пер.с англ.
Под ред. Н.Д.Эриашвили. М: Аудит, ЮНИТИ, 2000.
11. Друри К. Управленческий и производственный учет. Учебник. Пер.с англ.
М.: ЮНИ ТИ-ДАНА, 2003
12. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Алматы: Экономика, 19987
13. Ивашкевич В.Б. Бухгалтерский управленческий учет: Учеб. для вузов. М.: Юристъ, 2003
14. Ивашкевич В.Б. Практикум по управленческому учету и контроллингу.
Учеб. пособие. М.: Финансы и статистика, 2004
15. Карпова Т.П. Управленческий учет. М: Аудит, ЮНИТИ, 1998.
16. Керимов В.Э. Управленческий учет. Учебник. М: Издательский дом
«Дашков и К», 2001
17. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Учебник.
/Под ред. Н.К.Мамырова. Алматы: Экономика, 2003
18. Назарова В.Л., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Управленческий учет. Учебник.
Алматы: Экономика, 2004
19. Нурсеитов Э.О., Нурсеитов Д.Э. МСФО в Казахстане: принципы перехода и применения. Алматы: ТОО «Издательство LEM», 2006
20. Нурсеитов Э.О. Сборник задач по бухгалтерскому учету. Алматы:
ТОО «Издательство LEM», 2006
21. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Изд. 3, доп. и перераб. Алматы: Центраудит-Казахстан, 2002
22. Управленческий учет. Учебные пособия, разработанные на основе стандартов бухгалтерского учета. Алматы, ЮСАИД, КАРАНА, 2000
23. Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект. Пер.с англ. /Под ред. Я.В.Соколова. М: Финансы и статистика, 2000
24. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. М.:ИНФРА-М, 2003
25. Разъяснения по применению Типового плана счетов бухгалтерского учета (введен в действие с 1 января 2003г. приказом Министерства финансов РК №438
от 18.09.2002г.). Бюллетень бухгалтера, №6, июнь 2003г.
26. Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по типовому плану счетов бухгалтерского учета. Бюллетень бухгалтера, №10, март 2004г.
27. Акчурина Е.В., Солодко Л.П., Казин А.В. Управленческий учет.
Учебно-практическое пособие. М.: Проспект, 2004
28. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственной деятельности. Учебник. М.: Финансы и статистика, 2000
29. Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет. Учебное пособие. М: ЗАО «Финстатинформ», 2000.
30. Дюсембаев К.Ш., Сатенов Б.И. «Директ-костинг»: теория, методология и практика. Алматы: Экономика, 2002
31. Каверина О.Д. Управленческий учет: системы, методы, процедура. М.: Финансы и статистика, 2003
32. Кеулимжаев К.К. и др. Финансовый учет на предприятии. Учебник
/ Под ред.Р.М.Рахимбековой. Алматы: Экономика,2003
33. Кондратова И.Г. Основы управленческого учета. М: Финансы и статистика, 2000
34. Нидлз Б. и др. Принципы бухгалтерского учета. Пер.с англ. Под. ред. проф. Я.В.Соколова. М: Финансы и статистика, 1996
35. Назарова Л.В. Как научиться бухгалтерскому учету. Учебное пособие из серии «Как?». Выпуск 5. Отв.ред. Н.Деева. Алматы: ИД БИКО, Изд-во «Бухгалтер», 1999
36. Николаева С.А. Особенности учета затрат в условиях рынка: система «директ-костинг». М: Финансы и статистика, 1992
37. Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии.
Алматы: Центраудит, 1997
38. Радостовец В.К., Шмидт О.И. Учет затрат на производство и калькулирование себестоимости продукции, работ и услуг. Алматы: Издательский дом «БИКО»,1998
39. Сатубалдин С.С. Учетные системы транзитной экономики. Т 2. Избранные научные труды. Алматы: Gauhar, 2003
40. Тасмағанбетов Т.А. және басқалар. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 1997
41. Тасмағанбетов Т.А. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және талдау. (Кәсіпорында басқарушы есепті құрудың методологиялық және практикалық қағидасы). Оқу құралы. Алматы: Дәуір, 2002
42. Тасмағанбетов Т.А., Әбленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау. Оқу құралы. Алматы: Дәуір, 2002.
43. Ткач В.И., Ткач М.В. Международная система учета и отчетности. М: Финансы и статистика,1994
44. Ткач В.И., Ткач М.В. Управленческий учет: Международный опыт. М: Финансы и статистика, 1994
45. Управленческий учет. Учебное пособие. Под ред. А.Д.Шеремет. М.: ФБК-Пресс, 2000
46. Шеремет А.Д., Негашев Е.В. Методика финансового анализа. М.: ИНФРА-М, 1999
2. Қазақстан Республикасы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 26.12.1995. №2732 Заңы, 24.06.2002ж. 329-11. Қазақстан Республикасы Заңымен енгізілген өзгертулер мен толықтырулар. Егемен Қазақстан. 28.06.2002ж.
3. Қаржылық есептіліктің Халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарын әзірлеу жөніндегі нұсқаулық (негіз). Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 22.12.2005ж. №426 бұйрығымен бекітілген.
4. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары. Алматы, Кәусар бұлақ, 1999.
5. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспарын қолдану жөніндегі әдістемелік ұсынымдар. Қаржы Министрлігінің 21.10.03 ж. 372 бұйрығымен енгізілген өзгерістерімен. Бухгалтер бюллетені №10, наурыз. 2004ж. Алматы, Бико баспа үйі, 2004.
6. З.Н.Әжібаева, Ш.М.Манапова, Ж.Г.Жумағалиева. «Басқару есебі» пәнінен Бухгалтерлік есеп және аудит есептер жинағы /Алматы: Экономика, 1998.
7. Қ.Д.Дулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А.Тасмағанбетов. Басқарушы-өндірістік есеп. Оқу құралы – Алматы: Принт, 2000
8. Қаржылық есептілік нысандарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қаржылық министрлігі. 22.12.2006 ж. №427 бұйрығымен бекітілген.
9. Сборник типовых бухгалтерских проводок в соответствии с рабочим планом счетов по Международным стандартам финансовой отчетности. Карагандинский Экономический Университет Казпотребсоюза, 2006г.
10. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Пер.с англ.
Под ред. Н.Д.Эриашвили. М: Аудит, ЮНИТИ, 2000.
11. Друри К. Управленческий и производственный учет. Учебник. Пер.с англ.
М.: ЮНИ ТИ-ДАНА, 2003
12. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Алматы: Экономика, 19987
13. Ивашкевич В.Б. Бухгалтерский управленческий учет: Учеб. для вузов. М.: Юристъ, 2003
14. Ивашкевич В.Б. Практикум по управленческому учету и контроллингу.
Учеб. пособие. М.: Финансы и статистика, 2004
15. Карпова Т.П. Управленческий учет. М: Аудит, ЮНИТИ, 1998.
16. Керимов В.Э. Управленческий учет. Учебник. М: Издательский дом
«Дашков и К», 2001
17. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Учебник.
/Под ред. Н.К.Мамырова. Алматы: Экономика, 2003
18. Назарова В.Л., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Управленческий учет. Учебник.
Алматы: Экономика, 2004
19. Нурсеитов Э.О., Нурсеитов Д.Э. МСФО в Казахстане: принципы перехода и применения. Алматы: ТОО «Издательство LEM», 2006
20. Нурсеитов Э.О. Сборник задач по бухгалтерскому учету. Алматы:
ТОО «Издательство LEM», 2006
21. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Изд. 3, доп. и перераб. Алматы: Центраудит-Казахстан, 2002
22. Управленческий учет. Учебные пособия, разработанные на основе стандартов бухгалтерского учета. Алматы, ЮСАИД, КАРАНА, 2000
23. Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект. Пер.с англ. /Под ред. Я.В.Соколова. М: Финансы и статистика, 2000
24. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. М.:ИНФРА-М, 2003
25. Разъяснения по применению Типового плана счетов бухгалтерского учета (введен в действие с 1 января 2003г. приказом Министерства финансов РК №438
от 18.09.2002г.). Бюллетень бухгалтера, №6, июнь 2003г.
26. Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по типовому плану счетов бухгалтерского учета. Бюллетень бухгалтера, №10, март 2004г.
27. Акчурина Е.В., Солодко Л.П., Казин А.В. Управленческий учет.
Учебно-практическое пособие. М.: Проспект, 2004
28. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственной деятельности. Учебник. М.: Финансы и статистика, 2000
29. Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет. Учебное пособие. М: ЗАО «Финстатинформ», 2000.
30. Дюсембаев К.Ш., Сатенов Б.И. «Директ-костинг»: теория, методология и практика. Алматы: Экономика, 2002
31. Каверина О.Д. Управленческий учет: системы, методы, процедура. М.: Финансы и статистика, 2003
32. Кеулимжаев К.К. и др. Финансовый учет на предприятии. Учебник
/ Под ред.Р.М.Рахимбековой. Алматы: Экономика,2003
33. Кондратова И.Г. Основы управленческого учета. М: Финансы и статистика, 2000
34. Нидлз Б. и др. Принципы бухгалтерского учета. Пер.с англ. Под. ред. проф. Я.В.Соколова. М: Финансы и статистика, 1996
35. Назарова Л.В. Как научиться бухгалтерскому учету. Учебное пособие из серии «Как?». Выпуск 5. Отв.ред. Н.Деева. Алматы: ИД БИКО, Изд-во «Бухгалтер», 1999
36. Николаева С.А. Особенности учета затрат в условиях рынка: система «директ-костинг». М: Финансы и статистика, 1992
37. Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии.
Алматы: Центраудит, 1997
38. Радостовец В.К., Шмидт О.И. Учет затрат на производство и калькулирование себестоимости продукции, работ и услуг. Алматы: Издательский дом «БИКО»,1998
39. Сатубалдин С.С. Учетные системы транзитной экономики. Т 2. Избранные научные труды. Алматы: Gauhar, 2003
40. Тасмағанбетов Т.А. және басқалар. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 1997
41. Тасмағанбетов Т.А. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және талдау. (Кәсіпорында басқарушы есепті құрудың методологиялық және практикалық қағидасы). Оқу құралы. Алматы: Дәуір, 2002
42. Тасмағанбетов Т.А., Әбленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау. Оқу құралы. Алматы: Дәуір, 2002.
43. Ткач В.И., Ткач М.В. Международная система учета и отчетности. М: Финансы и статистика,1994
44. Ткач В.И., Ткач М.В. Управленческий учет: Международный опыт. М: Финансы и статистика, 1994
45. Управленческий учет. Учебное пособие. Под ред. А.Д.Шеремет. М.: ФБК-Пресс, 2000
46. Шеремет А.Д., Негашев Е.В. Методика финансового анализа. М.: ИНФРА-М, 1999
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...8
1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың
теориялық
мәселелерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .8
1.2. Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3. Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу
тәртібі ... ... ... 11
1.4. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың
кезеңдері мен
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 19
2. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..25
2.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін
ұйымдастыру ... ... ... 25
2.2. Қысқа мерзімді несиелер, кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен
қысқа мерзімді займдары есебiн
жүргiзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ
ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.44
3.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитiн жүргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.2. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...50
3.3. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыруды
жетілдіру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...64
ТІРКЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2009 жылғы 6 наурыздағы Қазақстан халқына
Дағдарыстан жаңару мен дамуғаң атты Жолдауында: Қаржы жүйесінің
тұрақтылығын сақтау үшін біз банктерге қосымша өтімділік бердік. Бұл шағын
және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың экономикалық белсенділігін
қамтамасыз ету үшін жасалды. Жеке тұлғалардың салымдары бойынша кепілді
өтеудің сомасы 700 мыңнан 5 миллион теңгеге дейін ұлғайтылды. Мемлекет
сыртқы қарыз алумен және меншік капиталының жеткіліктілігімен байланысты
банк секторының тәуекелдерін төмендетуге көмектесті. Тұрғын үй құрылысына
және үлескерлер проблемаларын шешуге қолдау білдіруге 545 миллиард теңге
жұмсалды. Елде іскерлік белсенділігін сақтау үшін біз шағын және орта
бизнес субъектілеріне 275 миллиард теңге көлемінде бұрын-соңды болмаған
қаржылық қолдау жасадық. Әкімшілік кедергілерді табанды қысқарту жөніндегі
жұмыс жалғастырылдың деп айта кетті.[1].
Кәсіпорындар мен ұйымдар өзінің шаруашылық қызметі барысында меншікті
капиталымен қатар басқа қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл
қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады.
Жұмыстың негізгі мақсаты - кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің
аудитін ұйымдастырудың мәселелерін қарастыру.
Қойылған мақсатқа сәйкес авторға алдында келесі міндеттерді шешу қажет:
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың теориялық
мәселелерi;
Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу;
Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу тәртібі;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың кезеңдері
мен ерекшеліктері;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру;
Қысқа мерзімді несиелер, кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен қысқа
мерзімді займдары есебiн жүргiзу;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитiн жүргізу тәртібі;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің есебі;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыруды жетілдіру
мәселелерін қарастыру
Қандай да болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай салада
қызмет атқаратындығына қарамастаналып қарайтын болсақ, олардың барлығының
да міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен айналысатын субъекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттармен материалдар үшін
жабдықтаушыларының алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шаруашылық
субъектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші субъектінің алдында
міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де айналыспайтын
субъектілердің өзі қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы қызметкерлерге
олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі салықтар үшін қарыз
немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін.
Несие – бір тұлғаның екінші бір заңды тұлғаға немесе жеке адамның заңды
тұлғаға әдетте келісілген мөлшерде процент алу үшін белгігі бір уақытқа
заттай немесе ақшалай уақытша қаржы беруге баланысты райда болатын
экономикалық карым-қатынас жүйесі болып табылады.ъ
Комерциялық несие – бір субъектінің екінші субъектіге сатқан тауарының
құнынан алынатын төлемнің кейінге қалдырылуына байланысты туындайды.
Банк несиесі – субъектіге ақша қаражаты түрінде өндірісін ұлғайтуға,
ағымдағы қызметтеріне байланысты қарыздарын төлеу үшін беріледі.
Несиенің объективті қажеттілігі – бұл, субъектінің өндірістік және
сауда айналымы капиталының жетіспеушілігінен туындайды.
Несиенің бұндай түрінің есебі қысқа және ұзақ мерзімді несие беру
туралы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі бекітетін Қысқа және ұзақ
мерзімді несие беру ережелеріне сай жүргізіледі.
Банк несиесі қысқа және ұзақ мерзімді несие беру туралы ҚР-ның Ұлттық
банк мекемесі бекітетін қысқа және ұзақ мерзімді несие беру ережелеріне
сай жүргізіледі. Қысқа мерзімді несие ұйымның айналым қаржысын құрайтын
көздердің бірі болып саналады.
Несиелер қайтарымдылық, төлем және мерзімділік шарттары бойынша
келісіп, коммерциялық негізде беріледі. Банк мекемесі мен несие алушы
кәсіпорын арасындаңы несиелік өызмет көрсету бойынша келісімшарт бір жылға
немесе одан да ұзақ мерзімге жасалады.
Банк несиесі кәсіпорынның, яғни несие алушының есеп айырысу
шоттарындаңы қаражаттарының мөлшеріне қарамай-ақ беріледі және қолма-қол
емес тәртіппен несие алушының қарыз шотынан оның есеп айырысу шотына ақша
аудару арқылы жүргізіледі. Несиелік борышты өтеу тәртібі, нақты мерзімі,
әдістері несиелік келісімшартта қарастырылады.
Шетел валютасы түріндегі несиелер есебі
Еліміздің экономикалық жағдайын көтеру үшін сырттан инвестиция тартып,
әр түрлі дүниежүзіндегі ірі банктерден де несие алынады.
Банктен тыс мекемелердің несиелері есебі
Бухгалтерлік есептің бұрынғы стандарты бойынша шаруашылық
субъектілерінің басқа субъектілерге несие беруіне немесе олардан несие
алуына құқығы болмайды. Нарықтық жолға көшу жағдайында экономикадағы
тәртіптердің көбі өзгереді. Қазіргі кезде кәсіпорындар, ұйымдар, яғни
шаруашылық субъектілері ақша қаражаттарының қозғалысын еркін пайдалануға,
яғни өз қалауы бойынша несие беру құқығына ие болды. Осыған сәйкес елімізде
қабылданған бухгалтерлік есептің бас шоттар жоспарында пассивті 602-
Банктен тыс мекемелердің несиелері -деп аталатын шот қарастырылған. Бұл
шоттағы банктен тыс мекемелерден алынған несиелері бойынша жүргізілетін
операцияларға жазылатын бухгалтерлік жазулар, банк несиелері бойынша
операцияларға жазылатын жазумен ұқсас болып келеді.
Ұсынылып отырған жұмыстың зерттеу объектісі болып кәсіпорындағы
ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру мәселелері болып табылады.
Зерттеудің заты - кәсіпорындағы белгілі мәселелермен қатар жүретін ағымдағы
міндеттемелердің аудитін басқару.
Зерттеу процессінде статистикалық, талдау және синтез әдістері, сонымен
қатар нормативтік-позитивтік тәсілдерді үйлестіру әдісі қолданған.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде кәсіпорындағы ағымдағы
міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
қарастырылады.
Екінші бөлімде кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін есепке
алу динамикасы мен құрылымы зерттеледі.
Үшінші бөлімде кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін
ұйымдастыруды жетілдіру мәселелері ұсынылған.
Қорытындыда баяндалған жұмыстың барлык бөлімдері бойынша кысқаша
нәтижелері шығарылған.
Зерттеудің пәні болып кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін
ұйымдастыруды басқару саналады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізін зерттеу
тақырыбына қатысты отандық және шетелдік авторлардың еңбектері, заңдар,
Үкіметтің және ҚР Президентінің ресми құжаттары, заң және нормативті
құжаттар, ҚР қаржы Министрлігінің нұсқаулары мен әдістемелік ұсыныстары,
ғылыми мақалалар мен статистикалық материалдар құрайды.
1. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың
теориялық мәселелерi
Аудит - білімнің арнайы саласы, яғни обьективті қажеттіліктің
көрсетілуі сияқты кез – келген жаңа саланың пайда болуы. Бұл
ғылымның даму тарихы білімнің жаңа саласында өзіндік ғылым болып
бөлінеді., яғни мұнда практикалық қызметтің анықталған түрі
кеңейтілген ғылымның дамуын талап етеді.
ҚР – ның жаңа заңдарында Аудиторлық қызмет туралы аудиттің
тәуелсіздігі сызылғанымен, оның анықталуы маңызды жетіспеушілікті
көрсетеді, яғни бұл аудиттің негізгі мақсаты – қаржылық
есептемелердің дұрыстығын бекітеді. Заңда айтылғандай, Аудит - ҚР –
ның заңдылықтарындағы қаржылық және шаруашылық операцияларының
дұрыстығын және тиянақтылығын бағалау.
Аудит – есептің дұрыстығын анықтау мақсатымен шаруашылық
субьектісі қаржылық – шаруашылық қызметінің бастапқы құжаттарын және
басқа ақпараттарын бухгалтерлік есептермен тексеру.
Бухгалтерлік есептегі тәртіп сақталу бұл кәсіпорынның қаржылық
есепке экспертиза жасап анықтауы.
Бізге белгілі нарықтық экономика дамуымен елдегі аудит 3
стадиялық эволюциядан тұрады:
1. Бекітуші аудит.
2. Жүйелік – бақыланатын аудит.
3. Тәуекелге бағынатын аудит.
Аудитордың негізгі принциптерін ашатын болсақ:
1. Ғылымдық
2. Жүйелік, нақтылық және топталған.
3. Жүйені сақтау.
4. Анықталған бөлімшедегі бақылаудың сәйкестігі.
5. Обьективтілік.
6. Туралық.
7. Тәуелсіздік.
8. Шеберлілік, тиянақты.
9. Конфиденциалды.
10. Оперативті.
11. Нақтылық.
Аудиторлық тексеру – бұл қатал ұйымдастырылған процесс, яғни
құжаттар құру тәртібін және жүргізілуін қадағалау этаптарының
анықталуы.
Кез – келген аудиторлық тексеру 7 этаптан тұрады, - деді
Аудит Монтгомерн кітабының авторы.
1. Жұмысшылармен және жоспарлармен танысу.
2. Бақылау кезіндегі тәуекелділік және ішкі тәуекелділікті бағалау
үшін құралдарды бақылаудың бірнеше жағдайын қосып, бақылаудың
құрылымын клиенттердің ақпараттарын құжаттап алу.
3. Аудит жұмысындағы тексеру кезіндегі жоспарды өңдеу.
4. Құралдарды бақылауға қосымша тексеру жүргізу.
5. Аудиторлық тексеру жүргізу алдында ойлаған мақсатқа жетуіне
көмектесу.
6. Соңғы аналитикалық және басқа да көріністерді пайдалану, сол
сияқты аудиторлық нәтижені бағалау және талдау.
7. Бақылау құрылымындағы жетіспейтін ақпараттарды құру.
Ал біздің көзқарасымызбен қарасақ аудиторлық тексеру келесі 6
этаптан тұрады:
1. Аудиторлық тексерудегі келісімді бекіту және шаруашылық
субьектімен алдын – ала танысу.
2. Жоспарлау.
3. Ақпараттар жинау.
4. Алынған ақпараттарды жүйелік және аналитикалық зерттеу.
5. Жоспарды бекіту.
6. Клиенттермен келісім бойынша қабылдау – тапсыру жұмыстарының
актын және аудиторлық қорытындыны құрастыру.
1.2. Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу
1.2.1.Қысқа мерзімді несиелер.
1.2.2.Кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен қысқа мерзімді
займдары.
1. Банктің қысқа мерзімді несиелері 1- жылға дейінгі уақытқа
беріледі. Қысқа мерзімді несиелерді алумен және жоюмен
байланысты есептік несиелік операциялар 601, 602, 603 шоттар
бойынша есептелінеді.Осы шоттардың әрқайсысының субшоттары бар.
Бұл шоттар пассивті, дебет бойынша айналым несиені жоюдағы
аударылатын сома, кредит бойынша айналым несиеге алынған сома.
Несиеге алынған сома 42, 43, 44, 64, 67 және т.б да
бөлімдермен корреспонденция бойынша көрсетіледі.
Жойылған несие сомасына ақшалай қорлар есебі бойынша шоттармен
корреспонденциядағы 60 бөлім шоттары дебеттеледі.
602. шот бойынша аналитикалық есеп несиелерінің жойылу мерзімі мен
займ берушілер бойынша жүргізіледі.
2. Қысқа мерзімді займдар – бұл қарыздық міндеттемелердегі несие
мен вексель бойынша коммерциялық несие болып табылады.
Баланстағы алынған қысқа мерзімді несие мен займдардың
дұрыстығын текскрк отырып, аудитор мыналарды қарау керек:
■ Қандай мақсатта несие пайдаланылады, несиені алудағы келісім
шарт мақсаты сәйкес келеді ме?
■ Кәсіпорын басқарушылары несиелердің кепілдігін немесе қамтамасыз
ету құрамына кіргізді ме ?
■ Несиелердің өз уақытында жойылуы мен төленуі.
■ Келісім шартта көрсетілген несиенің пайыз төлемдерінің
дұрыстығы.
■ Басқа кәсіпорыннан ссуда алу мен заңдылықтары.
Кредиторлық қарыздар – бұл кәсіпорындағы азаматтар мен заңды
тұлға міндеттемелерінің сомасы.
Кредиторлық қарыздар 2 түрге бөлінеді:
1. Орташа кредиторлық қарыздар – бұл кәсіпорынның бизнес жоспарын
орындау негіздерін есептейді.
2. Анықталмаған кредиторлық қарыздар – бюджетпен есеп бойынша қаржы
органдарының қалдырылған қарыздары есептелінеді.
Кредиторлық қарыздарды тексеру кезінде аудитордың алдына қоятын
негізгі мақсаты мыналар:
■ Есептеу кезінде құралдардың сақталуы мен есептеу бағасында
қабылданатын төлемдік тапсырма ережелерін сақтауды тексеру;
■ Кәсіпорын балансындағы кредиторлық қарыздар сомасына кіретін
заңдылық пен нақтылық негіздерін тексеру;
■ Кредиторлық қарыздардың төмендеуіндегі есеп тәртіптерінің
рекомендациясын өңдеу.
Кредиторлық қарыздарды тексерген кезде
аудитордың басты мақсаты баланста көрсетілген нақтылық пен
шындық негіздерін тексеру. Ол үшін Бас кітаптағы, ж.о- дегі,
ведомостар мен басқа да есептік регистрдегі жазулармен берілген
баланс теңдігін тексеру керек.
Кредиторлық қарыздар жағдайын тексергенде аудитор
кредиторлармен түгендеу есебінен бастайды.
Кредиторлармен түгендеу есептерінің нәтижесі актпен толтырылады.
Баланстағы есепті кезеңнің басындағы және аяғындағы кредиторлық
қарыздар жағдайы келесі баптар бойынша қалдықтармен көрсетіледі:
1. Вексель төлемдері мен шоттар;
2. Алынған авансы;
3. Салық бойынша қарыздар;
4. Төлем мен дивиденттер;
5. Негізгі шаруашылық серіктестік пен еншілес серіктестік
аралығындағы топ аралық бойынша қарыздар;
6. Акционерлік қоғамдағы міндетті тұлғалардың қарызы;
7. Басқа да кредиторлық қарыздар.
1.3. Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу тәртібі
Аудит жүргізу үшін шаруашылық субъектілері аудит фирмаларымен
немесе жеке аудиторлармен аудит шартын жасасуы қажет. Қалыптасқан тәртіп
бойынша шарт жасаудан бұрын аудит фирмасы немесе жеке аудитор өз
таратынан міндеттеме хат жазуға тиісті
Аудитордың міндеттеме хаты өзінің тажырушы алдындағы жазбаша
түріндегі беретін өз жауапкершілігін, алдына қойылған міндет- мақсатарды
орындау үшін көрсететін қызметіне анықтама беру. Аудит шартын жасаудан
бұрын міндеттеме хаты тажырушы өз тарапынан зерттеп, жан-жақты
талқыланып содан кейін ғана міндеттеме хаттының мазмұны ойынан шыққан
жағдайда ғана аудит шартын жасауға келіседі.
Міндеттеме хатының түрі және мазмұны тапсырушы талабына сәйкес
әртүрлі болуы мүмкін, онда негізгінде төмендегідей талаптар қойылады.
- қаржы есебін тексерудің мақсаты;
- тапсырушылардың тексеруге мәліметтердің дұрыстығына
жауапкершілігі;
- аудит жұмысының көлемі, ондағы аудитордың жұмыс бабаындағы
қолданылатын заң құжаттары және ереже нұсқаулар, нормативтік
құжаттар;
- тапсырылаттын аудит есебінің, аудит қорытындысының үлгісі;
- Жүргізілетін аудит жұмысының бағдарламасы,
- Аудит жұмысының төлем ақысы.
Аудит келісім шартының мазмұны бірнеше бөлімнен тұрады:
1 – ші бөлімінде екі жақтың реквизиті толық көрсетіліп,
жауапкершіліктеріне анықтама беріледі. Мысалы: аудитор фирмасының аты,
оның толық жауапты директоры, тапсырушы жағынан шаруашылық
суббектісінің аты, оның жауапты қызметкері.
2-ші бөлімінде аудитор жауапкершілігі анықталады. Мысалы: аудит
жұмысын орындау мерзімі, құжаттарға жауапкершілігі, коммерциялық
құпиялылықты сақтау, тәртібі т.с.с аудитор міндеттері аталып
көрсетіледі.
3-ші бөлімінде тапсырушының міндеттері анықталады. Мысалы: аудит
жұмысын ұйымдастыру, қажет құжаттарды, есептерді уақытылы беру қажет
болған жағадайда әртүрлі қызметкерлерден түсініктемелер алып беру
т.с.с көптеген міндетерді орындауы қажет.
Шартта қажет болған жағдайда қосымша төлем жасау мүмкіндіктері
келісілуі қажет.
Аудит барысында шарттың орындалуын тоқтау, жою жағдайы кездеседі. Ол
біріншіден, тапсырушы жағынан аудит шартын тоқтату немесе жою талабы
қойылуы мүмкін. Оған уақытылы төлем жасаудан бас тарту, өзара
акционерлер арасындағы келіспеушіліктер себеп болуы мүмкін.
Аудит ұйымдарры мен тапсырушылардың құқысы, міндеті жауапкершілігі ҚР-ң
аудит қызметі туралы заңда анық көрсетілген. Осы заңның 4 бабына
көзделген міндетті аудитті жүргізу шарты ҚР-ң заңдарында белгіленген
мезгілдерден кешіктірмей жасалады.
Бұл туралы субъект аумақтық салық ұйымын хабардар етеді.
Қазіргі кезде ҚР-да шетел аудит фирмасының бөлімдері филиалдары
жұмыс істейді. Оның ішінде Артур-Андерсен, Эрнст энд янг, Прайс
Уотрррхауә т.б ҚР-да акционерлік бірлестік Қазақстан аудит, дербес
аудит бірлестігі, Центр аудит т.б. көптеген аудит фирмалары және
Аяқталмаған өндірісті тексерген кезде аудитор бухгалетрлік есептің
әлемдік стандарты қаржылық және басқарушылық бухгалтерлік бухглатрелік
есеп бөлінетінін байқау керек. Осымен байланысты қазақ стандарттық
бухгалтерлік стандарттар әлемдік стандарт негізінен құрылған, ал
бухглатерлік есеп стандарттанының бас жоспары екі бухглатерия
негізімен қарастырыылады. Қаржылық және өндірістік (басқарушылық).
Басқарушылық бухгалтерияда мына бөлім счеттары жүргізіледі:
90,91,92,93, 94,95 Ал қалғандары қаржылық бухгалтерияда жүргізіледі.
Балансты және басқа да есептемені құру үшін әр есептік кезеңнің
соңында аяқталмаған өндірістік басқару бухгалтериясынан қаржылық
бухгалтерияға беріледі. Қаржылық бухгалтериядағы аяқталмаған өндіріс
құны есебі үшін келесі 21 бөлім счеттары қарастырылған:
211,212,213,214 Аяқталмаған өндірістің қалдықтары басқару
бухгалтериясынан қаржылық бухгалтерияға берілуде мына дебет счеттары
бойынша көрсетіледі: Дт 211,212, 213, 214 . Сәйкес кредит счеттары Кт
900, 910, 920, 950
Келесі есепті кезеңнің басында аяқталмаған өндіріс құны 211-214
дейінгі счеттар 21 бөлім басқару бухгалтерисяна беріледі. Дт 900, 910,
920, 950
211-214 жай счеттар Кт 211-214 (21 бөлім) олар өнім түрлері бойынша
аналитикалық есепті қажет етпейді. Аяқталмаған өндірістің аналитикалық
есебі 211-214 счеттарда көрсетілмеген, олар басқару бухгалтериясында
толық көлемде мына счетармен жүргізіледі: 900, 910, 920 және 950
Бұл жағдайда 211-214 дейінгі сяеттар өзіндік мәнді қажет етпейді.
Қаржылық бухгалтериядағы және оынң баланстағы қалдығы аяқталмаған
өндірістік құны есебі үшін көрсетіген.
Аудитор жоғарыдағы көрсетілген счеттар бойынша аяқталмаған
өндірістік бабын бас кітапқа қою керек.
Аудитор баланста көрсетілген қалдықтар сәйкес келеді соны тексеру
керек. Бұл үшін аяқталмаған өндірісті түгендеу нәтижесі мен
аяқталмаған өндіріс қалдығы бағаланғанба соған көз жеткізіп алады.
Әр айдың аяғындағы аяқталмаған өндірістік қалдығын бағалау
туралылығын тексеру үлкен нәтиже береді, дайын өнім мен аяқталмаған
өндіріс шығындарын бөлу негіздерін тексеру қаржылық нәтиже мен
өнімнің өзіндік құны есептерінің тұрақтылығына тиісті болады.
Аяқталмаған өндіріс бағасы мен тексеру құны үшін ақпараттар жиыны 2
ведмость пен 10 ж ордерде көсетіледі.Бұл ведомоста айдың басындағы
аяқталмаған өндіріс қалдығы өткен айдағы ведомостағы көрсетілгендер
бойынша анықталады, ал айдың аяғындағы қалдық аяқталмаған өндірісті
түгендеу актымен немесе есептік бағамен алынады.
Кәсіпорындағы аяқталмаған өндірістік қалдығы факттік өндіріс
шығару бойынша баланста көрінеді және бағаланады. Массалық және
сериялық өндірісте оны баланстағы мөлшерлік өндірістік өзіндік құны
бойынша бағалауға және көрсетуге болады, сонда өндірістік шығындағы
барлық ауытқулар дайын өнімнің өзінді құнына көшіріледі. (списывается)
Егер кәсіпорында Директ-костинг жүйесі бойынша өндірістік
есеп жүргізілсе, онда өнімнің толық емес өзіндік құны жіктеледі, ал
қысқаша аяқталмаған өндірістік қалдығы өндірістік факттік шығармалар
бойынша бағаланады.
Қаржылық көрсеткіштердің өзгеруімен байланысты есептеменің
маңызды элменті болып шығындармен табыстар табылады. 1996 жылдағы 12
ноябрдегі бухгалтерлік есеп бойынша ҚР-ң ұлттық комиссиясының
бекітуімен қаржылық есептерінің көрсетлуі мен дайындығы үшін
концептуалды негізде № 2732 номермен 1995 жылы 26 декабрьден бекітілген.
Бухгалтерлік есеп туралы заңдылықтармен сәйкес ҚР-ң Президенті
жарлығымен бекітілгендей, яғни табыс - бұл активтердің жоғарылауы,
немесе есепті кезеңдегі міндеттемелердің төмендеуі, ал шығындар-
бұл активтердің төмендеуі, немесе есепті кезеңдегі міндеттемелердің
жоғарылауы ережедегідей, сәйкес шығындардың енгізілуінсіз күткен
табысты алу мүмкін емес. өз кезінде табыстарды алмай әлеуметтік
сұрақтарды маңызды шешу және кәсіпкедің дамуын енгізу мүмкін емес.
ТМЗ-рды стаудағы және өндірудегі, жұмыстың орындалуы мен қызмет
көрсетілу, жекеменшікті басқарумен байланысты шығындар өзіне шығындарды
анықтауды кіргізеді. Олар негізінде активтерді ақша қорлар, материалдық
запастар, ғимараттар мен құралдар сияқтыларды қабылдайды.
Шығындардың жалпы көлеміндегі маңызды мөлшері өнімді
сатудағы және өндірудегі шығындарды иеленудегі яғни олардың өзіндік
құны жүктеледі, кәсіркердін жұмысының сапасын анықтайтын негізгі баға
көрсеткіштер болып табылады.
Өзіндік құн деңгейі және олардың динамикасы базисті немесе
есепті кезеңді рационалды көрсетеді және негізгі айналыс құралдарын
пайдаланады үнемдеу режимін сақтайды.
Өзіндік құн негізгі экономикалық көрсеткіштермен байланысты.
Табыс және пайдалылық болып табылады.
өзіндік құндылық төмендеуі, ережедегідей, өндірістегі
пайдалылық пен табысты жоғарылатады. Өзіндік құндылық төмендеуі мен
жоғарылауы бюджеттегі және төмендеулерге және дивидент төмендеріне әсер
етеді.
Өндірістегі шығындар есебін жүргізгенде аудиттік тексеру
жүргізу тәжірбиесі мына жіберілетін қателіктерді тексеру керек
- еңбек ақы бойынша сана, аяқталмаған өндіріс, материалдық
шығындар көлемін негізсіз жоғарылату;
- өндірістегі шығындар қалдығын енгіз, яғни арнайы құралдар
есебіндегі заңдылықтармен сәйкес келуі керек;
- шығыдарды кальаулаяциялау объектілерінің қатысуы
(отсутствие);
- сатылмаған тауарлар қалдығына қатысты есепті кезеңіндегі
тасымалдау шығындарының құрамына негізсіз енуі;
- Өндіріс қалдығындағы негізгі құралдарға капитал қайтаруының енуі;
- енгізілген өндірістік түрдегі шығындардың өзіндік құнына кіруі
- анықталатын бастапқы құжаттар мен құжаттық негізге қатысты емес
өзіндік құнға шығындардың енуі;
- өзіндік құндағы материалдық емес активтер амортизациясының енгізілуі
құжаттық түрде бекітілмеген.
- жеке тұлғадан негізгі құралдар объектінің
- жалгерлігі бойынша шығындардың өзіндік құнға енуі;
- өзіндік құнға өндірістік емес негізгі құралдар мазмұнына
шығындардың енуі;
Өндірістегі шығындар есебін аудандық тексеруге кіріспес бұрын
аудиторға пайдаланылатын ресурстармен, шығарылатын өнім түрлерімен,
өндірістің түрімен, кәсіпкердің өнеркәсіптік және технологиялық
ерекшеліктерімен, есептік саясатты қабылдумен танысуы керек.
Аудитор есептік саясатты сақтау негізімен мыналарды орнату
керек.
- мөлшерлік құжаттар сәйкестігімен тексерілетін кезең басындағы
шығындар есебі әрістерін таңдаумен өзгермеуі;
- есепті кезең бойынша шығындардың енгізілуі мен шығарылуының
дұрыстығы;
- материалдық шығындар енгізілуінің дұрыстығы;
- негізгі құралдар бойынша тозудың бөлінуінің дұрыстығы;
- өндірістік қалдығындағы тозу сомасын енгізу мен МЕА-р бойынша
амортизация бөлнуінің дұрыстығы;
- жанама шығындар сомасы мен олардың объект бойынша бөліну тәсілдерін
негіздері.
Өндірістегі өнімнің шығындары есебін жүргізу дұрыстығын
тексергенде аудитор жылдың басындағы таңдалған шығындар
есебіәдісінің өзгермейін анықтап алу керек.
Аудитор өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудағы және өндірістегі
шығындар есебінің қабылдаған әдісінің негіздерін жақсы білуі керек.
Арнайы әдебиеттердегідей, өндірістік шығындар есебінің әдісі
классификацияланады:
- технологиялық процестермен қатынасы бойынша қайта жасалған.
- калькуляция объекті бойынша- бөлшек бұйым, бірдей бұйымдар тобы,
өндіріс, заказ
- ақпараттар жиыны тәсілі бойынша, шығындардағы қамтамасыз етілетін
бақылау.
- алдын-ала бақылау тәсілі- жалғасатын бақылаумен шығындар есебінің
ағынды және мөлшерлік әдісі.
Заказ бойынша әдіс өндірісте механикалық бөлшектермен және
бұйымдармен пайдаланылады, яғни ондағы цехтар мен технологиялық
процестер аралығында тығыз байланыс бар.
Заказ бойынша әдісте калькуляция мен есептеу объекті болып
жеке өндірістік заказдар табылады. Өндірістік шығындар аналитикалық
есепте калькуляциялар бабаының көрсетілген мөлшерімен заказ бойынша
топталады. Бұл әдіс жеке және аз сериялы өндірістерде қабылданады. Ол
сол сияқты тәжірибелік, эксперименталдық, жөндеу және басқа да
жұмыстарды орындауға қабылданады. Осы жұмыстардың орындалуы үшін өте
маңызды құжат болып өндірістегі өнімнің өндірушілері мен заказшиктері
аралығындағы келісім табады. Оған мыналар кіреді, обект келісімдері,
олардың сапалық мінездемелері, өнім көлемі, қойылу мерзімі,
келісілген баға, маңызды шарт, есептеу түрлері және т.б. Өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялаудағы және өндірістегі шығындар есебінің
қайта жасалған әдісі бөлімдерінің өзіндік өңдеу фазаларында, жеке
бірнеше өнім өңделуден тұратын өнеркәсіп салаларында қабылданады Соңғы
нәтижесіндегі әрбір бөлім өнімді өңдеудің соңғы фазалары бойынша
көрсетіледі, нәтижеде кәсіорын өңдеудің соңғы өнім түрлерін алады, ал
жеке өндірістегі жартылай фабрикаттар сол өндірістің келесі
бөлімдерінде пайдаланылады, бірақ басқа кәсіорын бойынша да сатыла
береді.
Бәріненде бұрын шығындар есебінің қайта жасалған әдісі
металлургияда текстильде ағаш өңдейтін және басқа да өнеркісіптік
салаларында қабылданады, әрбір материалды өңдеудің жеке фазаларына
технологиялық процестердің бөлінуімен көрсетіледі.
Тексерілетін кәсіорындарда өнеркәсіптің сводтық есебі жартылай
фабрикатсыз және жартылай фабрикатты вариант бойынша жүргізілуі
мүмкін.
Бірінші вариантта Цехтан цехқа берілетін жеке өндірістегі жартылай
фабрикаттардың өзіндік құнын аудару бухгалтерлік есепсіз жүргізіле
береді.
Екінші вариантта бухгалтерлік есеп шоттары жүйесінде цехтан цехқа
берілетін жеке өндірістегі жарты фабрикаттардың өзіндік құнының
бөлінуімен анықталады
Нарықтық экономикаға көшу жағдайда өндіріс қалдықтарын тиімді
өнеркәсіптік бақылау үшін есептер әдісімен жаңа форматтарды енгізудің
мәні ешқашан жоғарламайды. Жеке түр бойынша, бап бойынша бұйымдар мен
шығындардың пайда болу орны бойынша ұйымдард осы бақылау жүргізіледі.
Осы міндеттемелерге өнімнің өзіндік құныны калькуляциялаумен
өндірістегі шығындар есебінің мөлшерлік әдісі жауап береді.
Барлық шығындар бойынша техникалық негізделген мөлшер
қарастырылады.
Есептің мөлшерлік әдісі өнімді дайындау процесіндегі әсер ететін
мөлшермен факттік шығындардың ауытқуының жүйелік көрінісімен
қарастырылады.
Мөлшерлік әдіс кезіндегі өнімнің факттік өзіндік құныны
калькуляциялау алгебралық есеп жолдарымен алынады. Олардың есептелу
негіздері келесі формула бойынша алаынады.
Фс= Нс +- Он +- Ин;
Бұл жерде : Фс- факттік өзіндік құн.
Нс- мөлшерлік өзіндік құн
Он- мөлшерден ауытқу
Ин.- мөлшерден өзгеріс.
Есептің мөлшерлік әдісі өндірістік шығындарды алдын-ала бақылау
мүмкіндігін және тиімділігін қамтамасыз етеді. Мөлшерлік әдіс кең
қолданылатын. Ситемасынадағы стандарт-кост жүйесімен сәйкес, яғни
материал шығындардағы стандарттардан тұрады.
ҚР-ғы бухгалтерлік есеп теориясы мен практикасы үшін маңызды
қызығушылық нарықтық экономика дамытудағы өндірістік шығындар есебінің
өнеркәсіптік тәжірибесі директ костинг жүйесі юойынша көрсетіледі. Бұл
әдісті ашудың негізгі материалдық табысты талдау сұрағын қарастыру
еді.
№ 7 Тауарлық материалдық запастар есебі бухгалтерлік есеп
стандарттарымен әдістемелік рекомендациялары өнімнің өндірістік өзіндік
құныныда көрсетілген, шығындар талдамында және есебінде, жоспарлау
жағдайда көрсетіледі, яғни олар келесі топтамалар бойынша қабылданады.
1. шығындардың пайда болуы орны бойынша.
2. Өнімнің жұмыстын және қыметінң түрлері бойынша
3. Өнімнің өзінің құныныдағы шығару тәсілі бойынша; өндірістегі
шығындарды арнайы әдебиеттерде мына топтарға да бөлінеді:
1. жауапты орталық;
2. құрам;
3. Өндірістік процестегі экономикалық ролі;
4. Өндіріс көлеміне тиісті мінездеме;
5. есепті кезеңдегі негізгі өндірістік құндағы шығыру мен пайда болу
уақыты;
6. тиімділігі;
7. шығындардың түрлері
Өндірістік барлық шығындар өнімнің өзіндік құндылығының және түріне
немесе біредей өнім түрлеріне кіреді.
Онімнің жеке түрінің өзіндік құндылығыныдағы тәсілдерге байланысты
шығындар жанама және тура болып бөлінеді.
Тура шығындардың бастапқы құжат негізінде жасалынады. Оларға
материалдамен отым шығындары, өнімді дайындаудағы еңбекақы мемлекеттік
әлеуметік сақтандырудағы бөлімдеріне кіреді, яғни өндірістік процестегі
техникалық негіздегі шығындар кіреді.
Жанама- яғни өндірістік бірнеше түрлеріне байланысты шығындар кіреді.
Өндірістік шығындардың құрамы бойынша бір элементті және жиынтық
(комплексті) болып бөлінеді. Бір элементі дегеніміз ол жай шығындар. Ал
жиындық шығындарға әртүрлі элеметі боып келетін шығындар жатады.
Өедірістік процестегі экономикалық тролімен байланысты шығындар
негізгі және (накладные )болып бөлінеді.
Негізгі шығындарға өнімді дайындаудағы өндірістіе процестегі
шығындарға кіретін шығындар жатады.
Наладные расходы - өндірісті қамтамасыз етудегі және босауымен
байланысты шығындар кіреді.
Өндіріс көлемімен байланысты шығындар шартты үзілісті және шартты
тұрақты болып бөлінеді.
Шығындар тиімділігіне байланысты өндірілетін және өндірілмейтін
болып бөлінеді.
Өнімнің өндірістік өзіндік құнына байланысты шығындар экономикалық
мазмұнымен байланысты клелесі элменттер болып табылады.
1. материалдық шығындар ;
2. еңбекақы шығындары;
3. сақтандырудағы бөлінулер;
4. негізгі құралдың төзу;
5. басқа да шығындар.
Негізгі құралдардың тозуы элеметіндегі амотизациялық бөлінулер
санасы, амортизация мөлшерімен негізгі өндірістік қорлардың баланстық
құнына бөлінетіндер заңдылықтарымен сәйкес олардың активті
бөлігіндегі амортизацияның қатысуын көрсетіледі.
Өнімнің өзіндік құны құрамындағы басқа да шығырмалар элеметіне
салықтар тәртіп бойынша арнайы қордағы бөлінулер мемлекеттік
сақтандыру міндеттемелері бойынша төлемдер, ставка негізіндегі банк
несиелерінің проценттеріне төлемдер кіреді.
7. Бухглатериялық есеп стандарттарында калькуляциялар бабаы
бойынша шығындар топтамасына келтіріледі.
Олар өздеріне мына топтарды кіргізеді;
1. қайтарылатын қалдық есебіндегі материалдар;
2. еңбек ақы;
3. сақтандырудағы бөлінулер;
4. накладные расходы
5. тапсырыс шығындары өнімнің өзіндік құныныдағы материалдық шығындар
шығынның дұрыстығын тексеру үшін аудит мынаған көп көңіл аудару
керек;
- өнімнің өзіндік құнына кіреті материалдармен өнімнің бағалануы
дұрыстығын;
- кәсіптік есептің саясатымен қабылданған материалды шығырумен
пайдалану процесінің бухгалтерлік есептегі көрінісінің дұрыстылығын;
- өндірістегі пайдаланылатын материалдарға қатысты емес шығындардың
өзіндік құндылығын кіргізу тиістіме?
- Цехқа берілетін материалдар мен өнімқұнының өзіндік құнын кіргізу
тиістіме;
- өндірістегі өнім технологиясымен техникалық жағдай деңгейінің
байланысты материалдармен өнімнің шығынның мөлшерін көрсету
дұрыстығы;
- қайтарылатын қалдықтарды шығарумен бағалаудың дұрыстығы;
Еңбек ақы бабына субъекттегі негізгі өндірістік
персонольдардың еңбек ақысына қатысты шығындар кіреді.
Еңбек ақы шығындары құрамына кіретіндер:
- еңбекақы жүйесіндегі және субъекті формаларын қабылдаумен байланысты
қарыз төлемдерімен тарифтік ставкалар келісімді бағадағы бөлінетін
орындалған жұмыс үшін еңбек ақы төлемдері;
- натуралды еңбекақы түрінде берілетін өнім құны;
- жүйелік тәртіп бойынша реттерлетін төлемдер өндірістік нәтижесіндегі
сиақы соның ішіндегі бір жылдағы жұмыс нәтижесі бойынша силықтар,
жұмыстағы жоғарғы нәтиже, професионалдық шеберлік төлемдермен
тарифтегі ставкаларға қосылымдар.
- Жұмыс шарттарымен және жұмыс тәртібімен байланысты.
Конпенцасияланатын төлемдер; түнгі жұмыс уақытынша төлемдік және
тарифтік ставкаларға қосылымдар, көп сіменді режимдегі жұмысшылар,
еңбек шартына зиянды және ауыр жұмысшылар.
- Комуналдық қызмет заңдалақтарына сәйкес көрсетілген төленбейтін
құндар;
- Жұмыс істелінбеген уақыттағы қарастырылған төлемдер;
- Кезекті және қосыша демалыс кезіндегі төлем, демалыс пайдаланбаудағы
конпенцация.
- Еңбекақы қорындағы көрсетілген тәртіпке сәйкес келетін төлемнің
басқада түрлері.
Еңбекақыдағы осы шығындарды тексергенде аудитор орындалған
жұмыстың факт бойынша еңбекақы төлеміне көңіл аудару керек. Аудитор
сол жұмысшының еңбекақысының берілуіне байланысты, оның жұмыста болмаған
күндерінде анықтау керек, жұмысшының демалыс ақысының төлеуінеде мән беру
керек.
Еңбекақымен тығыз байланысты сақатндырудағы бөліні
міндеттемелерінің дұрыстығына да мән беру керек. Шығынның бұл бабына
мемлекеттік бюджеттен тыс қордағы взностар кіреді; зейнет ақы қоры,
әлеуметтік сақатандыру қоры , медициналық сақтандыру қоры.
ҚР заңдылықтары негізінде еңбекақы қорына бөлінулер
бекіттілген.
1. государственный фонд содействия занятности- 2%
2. зейнетақы төлемдері бойынша мемлекеттік қорға 15%
3. мідетті медицианалық сақатандыру қорына 3%
4. мемлекеттік әлеуметтік сақатандыру қорына 1,5%
Аудитор тапсырыс шығындарының жиындық бабаныда үйрену керек.
Оған кіретіндер;
- онім материал, отын, энергия, аспап, басқа да құралдармен еңбек
түрлерінің өндірісін қамтамасыз теудегі шығындар;
- жұмыс кезіндкегі негізгі өндірістік қорлардағы ұстаудағы шығындар;
- өндірістік нәтижесдегі жұмысшылардың сиақысы, көмекші өндірістік
персоналдың еңбекақысы
- әлеуметтік міндеті медицианалық сақатндырудағы көрсетілген мөлшер
бойынша бөлулер;
- тазалық сақтау гигиенасының қамтамасыз етудегі шығындар;
- техника қауіпсіздігін және басқа да еңбек мөлшерін қамтамасыз етудегі
шығындар;
- өндірістік қор арендасындағы төлемдер;
- өндірістік қызметпен байланысты іс сапар шығындар- және басқада
өндірілмейтін шығындар
Тапсырыс шығындарының құрамында жоспарланады және есептеледі;
1 өнімді жөндеудегі және кепілдіктегі шығындар
2 басқада шығындар
Кезеңдегі шығындарға мыналар кіреді
1.жолпы және әкімшілік шығындар
2. працент төлемдегі шығындар
3.ТМЗ- рды сатудағы шығындар
Жолпы және әкімшілік шығындар өндіріс өнеркәсібін
байланыстырумен байланысатын шығындар
Процент төлемдегі шығындарға мыналар кіркді:
- банк несиелері бойынша процент төлемдері :
- жобдықтаушылар несиелері бойынша процент төлемдері;
- бағалы қағаздар тұрінде шығарылатын мүліктік арендалар бойынша процент
төлемдерінің шығындары;
Бұл шығындар 831 счет бойынша естеліледі. Осы счеттынң дебет
бойынша 681 бөлім 684 счет қарастырылады, ал кредит бойынша- 571 счет .
Аудитор ТМЗ-рды сатумен байланысты шығындарды тексеругеде мән
беру керек.
Бұл шығындардың құрамына мына шығындар кіреді.
- сбыт бөліміндегі жұмысшылардың еңбекақысы;
- жіберу пунктіне дейінгі жүктердегі жеткізу , арту жинау бойынша
шығындар;
- Сбыт нарығын үйренудегі шығындар. Бұл шығындар 811 счет бойынша
есептелінеді.
1.4. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың
кезеңдері мен ерекшеліктері
Нарықтық экономика жағдайында қоғамдық өнідіріске қатысушылар
арасындағы қатынастардың өзгергені байқалып отыр. Бір жағынан,
кәсіпорындардың өздігінше жұмыс істеуі шаруашылық қызмет туралы нақты,
толық ақпаратты қажет етсе, екінші жағынан, бәсекелестік күрес коммерциялық
құпияны сақтауды талап етеді.
Шаруашылық қызметті талдау – түрлі факторлардың әсерінен болатын
процестер мен құбылыстардың өзгеруін анықтау үшін зерттелетін объектіні
бірнеше көрсеткіштерге бөліп қарастыру. Ол басқару, техникалық және
экономикалық процестердің өзара әрекет етуін және олардың кәсіпорын
қызметінің экономикалық нәтижелеріне әсерін зерттеп, шикізат, еңбек, қаржы
ресурстарының тиімді пайдалануын бағалауға, өндіріс резервтерін анықтауға,
қабылданатын басқару шешімдерінің аналитикалық базасын дайындауға
бағытталады. Талдау кәсіпорындағы жоспарлы, есеп беру және т.б. құжаттарға
негізделіп жүргізіледі.
Талдаудың пәні болып түрлі объективті және субъективті, ішкі және
сыртқы өндіріс жүйелері факторларының әсер етуімен қалыптасатын шаруашылық
процестер табылады. Бұл процестер нақты нәтижелермен сипатталуы мүмкін:
өндіріс көлемі, оның тиімділігі, шығындар, қаржы жағдайы.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметіне әсер ететін объективті ішкі және
сыртқы факторлар экономикалық заңдардың әрекет етуімен байланысты; осы
факторларға сұраныс пен ұсынысты, бәсекені, бағаны, тарифтер мен
ставкаларды жатқызуға болады. Өнеркәсіп кәсіпорындарында жалпы өнім,
тауарлық өнім, таза пайда, өнімнің өзіндік құны, кіріс көрсеткіштерін
талдайды.
Адамның нақты қызметімен байланысты субъективті факторлар толығымен
қызметкерлердің өздеріне байланысты – бұл шаруашылық қызметті болжау,
сонымен қатар объективті жағдайлар мен факторларға байланысты –
шаруашылықты үздік жүргізу, жоспарды ырғақты және толық орындау, өндірісті
ұйымдастыру, қаржылық әрекеттер.
Талдаудың пәні бірқатар экономикалық пәндермен тығыз байланысты,
бірінші кезекте, макро- және микроэкономикамен, менеджментпен,
статистикамен, информатика және басқа да пәндермен. Талдау бухгалтерлік
есеппен тығыз байланысты; бухгалтерлік есеп пен есеп берудің әдістемесін
білмей, олардың дұрыстығын анықтау мүмкін емес.
Шаруашылық қызметін талдау пәні болып оның бүкіл көрсеткіштер жүйесі
табылады.
Талдаудың негізгі мәселелері:
- бүкіл шаруашылықтың және оның бөлімшелерінің жұмысын сипаттайтын
өзара байланысты техника-экономикалық көрсеткіштер кешені арқылы
кәсіпорынның қызметін зерттеу;
- өндіріс тиімділігін арттыру және минималды шығын жұмсай отырып
жоспарлаудың орындалуын қамтамасыз ету;
- өндірістік процестің барлық сатыларында ішкі резервтерді анықтау және
есептеу.
Шаруашылық ісін талдаудың маңызды қағидаларына біріңғай есеп пен есеп
беру жүйесін құру; сандық сипаттамалардың негізінде процестердің сапалық
табиғатын ашып зерттеу жатады.
Талдаудың мазмұны:
- экономикалық құбылыстарды, оларға әсер ететін факторлар мен себептерді
зерттеу;
- шаруашылық қызметтің тиімділігіне объективті баға беру;
- жоспарларды ғылыми тұрғыда негіздеу, олардың жағдайы мен орындау
барысын бақылау;
- ішкі шаруашылық резервтерді анықтау;
- резервтерді тиімді пайдалану бойынша іс-шараларды ұйымдастыру.
Аудит жүргізіліп отырған кәсіпорынның жоспарлы тапсырмаларын орындау –
оның шаруашылық қызметін бағалаудың негізгі критерийі, яғни кәсіпорын
қызметінің барлық жақтары оның табыстылығы мен рентабельдігі арқылы
бағаланады. Шаруашылық қызметтің тиімділігіне объективті баға беру жоспарды
орындау және өндірістің ұйымдастыру-техникалық деңгейлері бойынша
жүргізіледі. Шаруашылық қызметке экономикалық талдау жүргізген кезде
есептік мәліметті жоспарлы мәліметпен салыстырумен қатар есептік
мәліметтерді өткен кезеңдердегі мәліметтермен салыстыру қажет.
Кесте 1
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитінің
принциптерінің жіктелуі
№ Принцип Принциптің сипаттамасы
1 Тиімділік Экономикалық талдау нәтижесінде алынатын оң
әсерлерді алу болжамымен анықталады
2 Ғылыми негізділік Талдаудың диалектикалық тұжырымдамасынан
келіп шығады, өндіріс дамуының экономикалық
заңдарының талаптарын ескере отырып,
экономикалық зерттеулердің жаңа қазіргі
заманғы әдістерін қолданады
3 Кешенділік Қызметтің барлық жақтарының қамтылуын талап
етеді, кәсіпорын экономикасындағы себепті
тәуелділіктерді жан-жақты зерттеуді
қарастырады
4 Жүйелілік Объект бір-бірімен және сыртқы ортамен
өзара байланысты элементтер қатарынан
тұратын күрделі жүйе ретінде қарастырылады.
Әрбір объектіні зерттеу оның жеке
элементтерінің ішкі және сыртқы
байланыстарын, өзара тәуелділіктерін ескере
отырып жүргізіледі
5 Объективтілік, нықтылық Талдау шынайы, объективті жағдайды нақты
көрсететін ақпаратқа негізделеді
Аудит келесі принциптерге негізделе отырып жіктеледі: талдау объектісі
бойынша, талдау субъектісі бойынша, мақсаты, салыстыру аясы, талдауды
жүргізу уақыты, қамту дәрежесі бойынша, талдауды механикаландыру және
автоматтандыру дәрежесі бойынша.
Объектісі бойынша талдау келесі түрлерге бөлінеді:
- бүкіл қоғамдық шаруашылық;
- экономикалық және әкімшілік аудан;
- материалдық өндіріс салалары;
- кәсіпорын;
- кәсіпорын бөлімшелері;
- жұмыс орны.
Субъектісі бойынша талдау кім жүргізгеніне байланысты жіктеледі:
- кәсіпорындардың экономикалық қызметтері;
- шаруашылық басқару органдары;
- несиелік, қаржы және статистикалық ұйымдар.
Мақсаттарына байланысты талдау келесі бағыттар бойынша жіктеледі:
- ғылыми негізделген жоспарларды құру;
- жоспардың орындалу барысын қадағалау, өндірісті оперативтік басқару;
- ішкі шаруашылық резервтерді анықтау;
- басқару және коммерциялық қызметке баға беру.
Салыстыру аясы бойынша талдау келесідегідей жіктеледі:
- ішкі өндірістік талдау;
- ішкі салаллық талдау;
- салааралық талдау.
Кезеңділігіне байланысты талдау кезеңді және реттік болып бөлінеді.
Кезеңдік талдау жыл, тоқсан, ай, он күндік сайын жүргізіліп отырады.
Функционалдық белгілері бойынша талдау келесідегідей жіктеледі:
- басқарушылық;
- әлеуметтік-экономикалық;
- экономика-статистикалық;
- маркетингтік;
- инвестициялық;
- қаржылық.
Мазмұны бойынша талдауды кешенді және тақырыптық немесе локальдық деп
жіктейді. Кешенді талдау экономикалық қызметтің барлық мәселелерін қамтиды.
Ал тақырыптық талдау жеке тақырыпты, мәселені зерттеумен шектеледі.
Талдау объектісін қамту дәрежесіне байланысты шаруашылық талдау
жаппай және ішінара болып бөлінеді. Ішінара талдау әдістерін дұрыс қолдану
талдау жұмыстарын жеңілдетеді.
Механикаландыру және автоматтандыру дәрежесіне байланысты шаруашылық
талдау ЭЕМ пайдалану арқылы талдау және жай талдау болып бөлінеді.
Кесте 2
Аудит түрлерінің жіктелу белгілері
Аудит объектілері Қоғамдық шаруашылық;
Экономикалық және әкімшілік аудан
Материалдық өндіріс салалары
Кәсіпорын, ұйым
Кәсіпорын бөлімшелері
Жұмыс орны
Аудит субъектілері Кәсіпорындардың экономикалық қызметтері
Шаруашылық басқару органдары
Несиелік, қаржы және статистикалық ұйымдар
Аудит мақсаттары Ғылыми негізделген жоспарларды құру
Жоспардың орындалу барысын қадағалау Өндірісті
оперативтік басқару
Ішкі шаруашылық резервтерді анықтау
Басқару және коммерциялық қызметке баға беру
Салыстыру аясы Ішкі өндірістік аудит
Ішкі салаллық аудит
Салааралық аудит
Аудиттің кезеңділігі Кезеңді
Реттік
Аудиттің мазмұны Кешенді
Тақырыптық
Функционалдық белгі Басқарушылық
Әлеуметтік-экономикалық
Экономика-статистикалық
Маркетингтік
Инвестициялық
Қаржылық
Аудит келесі негізгі кезеңдерді қамтиды:
1. Аудиттің бағдарламасын құрастыру;
2. бастапқы ақпаратты таңдау және тексеру;
3. Аудит көрсеткіштерін есептеу және топтастыру;
4. Аудит көрсеткіштерін салыстыру, оларды базистік ретінде қабылданған
көрсеткіштерден ауытқуын анықтау;
5. Аудит көрсеткіштерінің өзгеруіне әсер еткен факторлар мен себептерді
анықтау;
6. Анықталған факторлардың талдау көрсеткіштерімен байланысы дәрежесі мен
сипатын анықтау;
7. Аудит көрсеткіштерінің толқуына әсер ететін факторларды реттеу жолдарын
анықтау;
8. Өндіріс резервтерін анықтау, оларды тиімді жүзеге асыру шараларын
қарастыру.
Аудит бағдарламасын құрастыру – дайындық жұмыстарының маңызды кезеңі.
Бағдарламада талдаудың мақсаты, мазмұны, зерттеуге жататын мәселелердің
көлемі көрсетіледі. Ақпаратты жинау және тексеру қойылған мақсаттарға
сәйкес жүргізіледі. Ақпараттың сапасы, жоспарлы және есеп беру
көрсеткіштерінің сәйкестігі, есеп беру мәліметтерінің толықтығы
тексеріледі. Шаруашылық-экономикалық құбылыстардың сипаттамасы экономикалық
көрсеткіштердің көмегімен бағаланады. Аудит нәтижелерін қорытындылау бүкіл
кәсіпорын қызметін бағалау үшін жүргізіледі.
2. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ТАЛДАУ
2.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру
Тауарларды, жұмыстарды және қзметтердi сатуға байланысты жұмсалған
шығындарды есепке алуға 811 Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сату
бойынша жұмсалған шығыстары шоты арналған.
Сатылатын өнімнің шығындары сатып алүшының есебiнен өтелетiн болса,
онда бұндай шығындар 811 шотта көрсетiлмейдi, тек қана қосалқы және қызмет
көрсететiн өндiрiстер мен шаруашылық қызметтерi ретiнде есепке алынады.
Өнiмнiң өзiндiк құнының калькуляциясын жасағанда сату бойынша
жұмсалған шығындарды тек сатылған өнiмнiн толық өзiндiк құнын және өнiмдi,
жұмыстарды және қызметтердi сатуға байланысты нәтижелерiн (табысты немесе
зиянды) есептеп шығарған кезде ғана оған жедел түрде назар аударылады.
Өнiмдi сатуға жұмсалған шығындардың баптары бойынша талдау есебi
өнiмдi сатуға жұмсалған шығындар есебiнiң тiзiмдемесiнде, яғни кәсiпорын
бекiткен баптарының номенклатурасы бойынша жүргiзiледi.
Төменде 811 Тауарлар ( жұмыстар, қызметтер) сату бойынша жұмсалған
шығыстары жасалған шоттардың корреспонденциясы келтiрiлген
Шаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар
корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4
1 Тауарды сатумен байланысты еңбеккерлерге, 811 681
сондай-ак тауарды сату, түсiру процесiне қызмет
көрсеткендерге есептелеген жалақы
2 Жинақ зейнеткерлiк қорға, мiндеттi зейнеткерлiк 681 653
жарнасы жалақыдан ұсталды
3 Жалақы сомасынан тиiсті қорларға аударымдар 811 634
жасалды (әлеуметтi
к
салық
субшоты)
4 Өнiмдi буып-тую, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...8
1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың
теориялық
мәселелерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .8
1.2. Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3. Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу
тәртібі ... ... ... 11
1.4. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың
кезеңдері мен
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 19
2. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..25
2.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін
ұйымдастыру ... ... ... 25
2.2. Қысқа мерзімді несиелер, кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен
қысқа мерзімді займдары есебiн
жүргiзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ
ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.44
3.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитiн жүргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.2. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...50
3.3. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыруды
жетілдіру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...64
ТІРКЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2009 жылғы 6 наурыздағы Қазақстан халқына
Дағдарыстан жаңару мен дамуғаң атты Жолдауында: Қаржы жүйесінің
тұрақтылығын сақтау үшін біз банктерге қосымша өтімділік бердік. Бұл шағын
және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың экономикалық белсенділігін
қамтамасыз ету үшін жасалды. Жеке тұлғалардың салымдары бойынша кепілді
өтеудің сомасы 700 мыңнан 5 миллион теңгеге дейін ұлғайтылды. Мемлекет
сыртқы қарыз алумен және меншік капиталының жеткіліктілігімен байланысты
банк секторының тәуекелдерін төмендетуге көмектесті. Тұрғын үй құрылысына
және үлескерлер проблемаларын шешуге қолдау білдіруге 545 миллиард теңге
жұмсалды. Елде іскерлік белсенділігін сақтау үшін біз шағын және орта
бизнес субъектілеріне 275 миллиард теңге көлемінде бұрын-соңды болмаған
қаржылық қолдау жасадық. Әкімшілік кедергілерді табанды қысқарту жөніндегі
жұмыс жалғастырылдың деп айта кетті.[1].
Кәсіпорындар мен ұйымдар өзінің шаруашылық қызметі барысында меншікті
капиталымен қатар басқа қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл
қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады.
Жұмыстың негізгі мақсаты - кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің
аудитін ұйымдастырудың мәселелерін қарастыру.
Қойылған мақсатқа сәйкес авторға алдында келесі міндеттерді шешу қажет:
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың теориялық
мәселелерi;
Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу;
Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу тәртібі;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың кезеңдері
мен ерекшеліктері;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру;
Қысқа мерзімді несиелер, кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен қысқа
мерзімді займдары есебiн жүргiзу;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитiн жүргізу тәртібі;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің есебі;
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыруды жетілдіру
мәселелерін қарастыру
Қандай да болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай салада
қызмет атқаратындығына қарамастаналып қарайтын болсақ, олардың барлығының
да міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен айналысатын субъекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттармен материалдар үшін
жабдықтаушыларының алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шаруашылық
субъектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші субъектінің алдында
міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де айналыспайтын
субъектілердің өзі қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы қызметкерлерге
олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі салықтар үшін қарыз
немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін.
Несие – бір тұлғаның екінші бір заңды тұлғаға немесе жеке адамның заңды
тұлғаға әдетте келісілген мөлшерде процент алу үшін белгігі бір уақытқа
заттай немесе ақшалай уақытша қаржы беруге баланысты райда болатын
экономикалық карым-қатынас жүйесі болып табылады.ъ
Комерциялық несие – бір субъектінің екінші субъектіге сатқан тауарының
құнынан алынатын төлемнің кейінге қалдырылуына байланысты туындайды.
Банк несиесі – субъектіге ақша қаражаты түрінде өндірісін ұлғайтуға,
ағымдағы қызметтеріне байланысты қарыздарын төлеу үшін беріледі.
Несиенің объективті қажеттілігі – бұл, субъектінің өндірістік және
сауда айналымы капиталының жетіспеушілігінен туындайды.
Несиенің бұндай түрінің есебі қысқа және ұзақ мерзімді несие беру
туралы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі бекітетін Қысқа және ұзақ
мерзімді несие беру ережелеріне сай жүргізіледі.
Банк несиесі қысқа және ұзақ мерзімді несие беру туралы ҚР-ның Ұлттық
банк мекемесі бекітетін қысқа және ұзақ мерзімді несие беру ережелеріне
сай жүргізіледі. Қысқа мерзімді несие ұйымның айналым қаржысын құрайтын
көздердің бірі болып саналады.
Несиелер қайтарымдылық, төлем және мерзімділік шарттары бойынша
келісіп, коммерциялық негізде беріледі. Банк мекемесі мен несие алушы
кәсіпорын арасындаңы несиелік өызмет көрсету бойынша келісімшарт бір жылға
немесе одан да ұзақ мерзімге жасалады.
Банк несиесі кәсіпорынның, яғни несие алушының есеп айырысу
шоттарындаңы қаражаттарының мөлшеріне қарамай-ақ беріледі және қолма-қол
емес тәртіппен несие алушының қарыз шотынан оның есеп айырысу шотына ақша
аудару арқылы жүргізіледі. Несиелік борышты өтеу тәртібі, нақты мерзімі,
әдістері несиелік келісімшартта қарастырылады.
Шетел валютасы түріндегі несиелер есебі
Еліміздің экономикалық жағдайын көтеру үшін сырттан инвестиция тартып,
әр түрлі дүниежүзіндегі ірі банктерден де несие алынады.
Банктен тыс мекемелердің несиелері есебі
Бухгалтерлік есептің бұрынғы стандарты бойынша шаруашылық
субъектілерінің басқа субъектілерге несие беруіне немесе олардан несие
алуына құқығы болмайды. Нарықтық жолға көшу жағдайында экономикадағы
тәртіптердің көбі өзгереді. Қазіргі кезде кәсіпорындар, ұйымдар, яғни
шаруашылық субъектілері ақша қаражаттарының қозғалысын еркін пайдалануға,
яғни өз қалауы бойынша несие беру құқығына ие болды. Осыған сәйкес елімізде
қабылданған бухгалтерлік есептің бас шоттар жоспарында пассивті 602-
Банктен тыс мекемелердің несиелері -деп аталатын шот қарастырылған. Бұл
шоттағы банктен тыс мекемелерден алынған несиелері бойынша жүргізілетін
операцияларға жазылатын бухгалтерлік жазулар, банк несиелері бойынша
операцияларға жазылатын жазумен ұқсас болып келеді.
Ұсынылып отырған жұмыстың зерттеу объектісі болып кәсіпорындағы
ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру мәселелері болып табылады.
Зерттеудің заты - кәсіпорындағы белгілі мәселелермен қатар жүретін ағымдағы
міндеттемелердің аудитін басқару.
Зерттеу процессінде статистикалық, талдау және синтез әдістері, сонымен
қатар нормативтік-позитивтік тәсілдерді үйлестіру әдісі қолданған.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде кәсіпорындағы ағымдағы
міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
қарастырылады.
Екінші бөлімде кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін есепке
алу динамикасы мен құрылымы зерттеледі.
Үшінші бөлімде кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін
ұйымдастыруды жетілдіру мәселелері ұсынылған.
Қорытындыда баяндалған жұмыстың барлык бөлімдері бойынша кысқаша
нәтижелері шығарылған.
Зерттеудің пәні болып кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін
ұйымдастыруды басқару саналады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізін зерттеу
тақырыбына қатысты отандық және шетелдік авторлардың еңбектері, заңдар,
Үкіметтің және ҚР Президентінің ресми құжаттары, заң және нормативті
құжаттар, ҚР қаржы Министрлігінің нұсқаулары мен әдістемелік ұсыныстары,
ғылыми мақалалар мен статистикалық материалдар құрайды.
1. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың
теориялық мәселелерi
Аудит - білімнің арнайы саласы, яғни обьективті қажеттіліктің
көрсетілуі сияқты кез – келген жаңа саланың пайда болуы. Бұл
ғылымның даму тарихы білімнің жаңа саласында өзіндік ғылым болып
бөлінеді., яғни мұнда практикалық қызметтің анықталған түрі
кеңейтілген ғылымның дамуын талап етеді.
ҚР – ның жаңа заңдарында Аудиторлық қызмет туралы аудиттің
тәуелсіздігі сызылғанымен, оның анықталуы маңызды жетіспеушілікті
көрсетеді, яғни бұл аудиттің негізгі мақсаты – қаржылық
есептемелердің дұрыстығын бекітеді. Заңда айтылғандай, Аудит - ҚР –
ның заңдылықтарындағы қаржылық және шаруашылық операцияларының
дұрыстығын және тиянақтылығын бағалау.
Аудит – есептің дұрыстығын анықтау мақсатымен шаруашылық
субьектісі қаржылық – шаруашылық қызметінің бастапқы құжаттарын және
басқа ақпараттарын бухгалтерлік есептермен тексеру.
Бухгалтерлік есептегі тәртіп сақталу бұл кәсіпорынның қаржылық
есепке экспертиза жасап анықтауы.
Бізге белгілі нарықтық экономика дамуымен елдегі аудит 3
стадиялық эволюциядан тұрады:
1. Бекітуші аудит.
2. Жүйелік – бақыланатын аудит.
3. Тәуекелге бағынатын аудит.
Аудитордың негізгі принциптерін ашатын болсақ:
1. Ғылымдық
2. Жүйелік, нақтылық және топталған.
3. Жүйені сақтау.
4. Анықталған бөлімшедегі бақылаудың сәйкестігі.
5. Обьективтілік.
6. Туралық.
7. Тәуелсіздік.
8. Шеберлілік, тиянақты.
9. Конфиденциалды.
10. Оперативті.
11. Нақтылық.
Аудиторлық тексеру – бұл қатал ұйымдастырылған процесс, яғни
құжаттар құру тәртібін және жүргізілуін қадағалау этаптарының
анықталуы.
Кез – келген аудиторлық тексеру 7 этаптан тұрады, - деді
Аудит Монтгомерн кітабының авторы.
1. Жұмысшылармен және жоспарлармен танысу.
2. Бақылау кезіндегі тәуекелділік және ішкі тәуекелділікті бағалау
үшін құралдарды бақылаудың бірнеше жағдайын қосып, бақылаудың
құрылымын клиенттердің ақпараттарын құжаттап алу.
3. Аудит жұмысындағы тексеру кезіндегі жоспарды өңдеу.
4. Құралдарды бақылауға қосымша тексеру жүргізу.
5. Аудиторлық тексеру жүргізу алдында ойлаған мақсатқа жетуіне
көмектесу.
6. Соңғы аналитикалық және басқа да көріністерді пайдалану, сол
сияқты аудиторлық нәтижені бағалау және талдау.
7. Бақылау құрылымындағы жетіспейтін ақпараттарды құру.
Ал біздің көзқарасымызбен қарасақ аудиторлық тексеру келесі 6
этаптан тұрады:
1. Аудиторлық тексерудегі келісімді бекіту және шаруашылық
субьектімен алдын – ала танысу.
2. Жоспарлау.
3. Ақпараттар жинау.
4. Алынған ақпараттарды жүйелік және аналитикалық зерттеу.
5. Жоспарды бекіту.
6. Клиенттермен келісім бойынша қабылдау – тапсыру жұмыстарының
актын және аудиторлық қорытындыны құрастыру.
1.2. Ағымдағы міндеттемелерді аудиттеу
1.2.1.Қысқа мерзімді несиелер.
1.2.2.Кәсіпорынның кредиторлық қарыздары мен қысқа мерзімді
займдары.
1. Банктің қысқа мерзімді несиелері 1- жылға дейінгі уақытқа
беріледі. Қысқа мерзімді несиелерді алумен және жоюмен
байланысты есептік несиелік операциялар 601, 602, 603 шоттар
бойынша есептелінеді.Осы шоттардың әрқайсысының субшоттары бар.
Бұл шоттар пассивті, дебет бойынша айналым несиені жоюдағы
аударылатын сома, кредит бойынша айналым несиеге алынған сома.
Несиеге алынған сома 42, 43, 44, 64, 67 және т.б да
бөлімдермен корреспонденция бойынша көрсетіледі.
Жойылған несие сомасына ақшалай қорлар есебі бойынша шоттармен
корреспонденциядағы 60 бөлім шоттары дебеттеледі.
602. шот бойынша аналитикалық есеп несиелерінің жойылу мерзімі мен
займ берушілер бойынша жүргізіледі.
2. Қысқа мерзімді займдар – бұл қарыздық міндеттемелердегі несие
мен вексель бойынша коммерциялық несие болып табылады.
Баланстағы алынған қысқа мерзімді несие мен займдардың
дұрыстығын текскрк отырып, аудитор мыналарды қарау керек:
■ Қандай мақсатта несие пайдаланылады, несиені алудағы келісім
шарт мақсаты сәйкес келеді ме?
■ Кәсіпорын басқарушылары несиелердің кепілдігін немесе қамтамасыз
ету құрамына кіргізді ме ?
■ Несиелердің өз уақытында жойылуы мен төленуі.
■ Келісім шартта көрсетілген несиенің пайыз төлемдерінің
дұрыстығы.
■ Басқа кәсіпорыннан ссуда алу мен заңдылықтары.
Кредиторлық қарыздар – бұл кәсіпорындағы азаматтар мен заңды
тұлға міндеттемелерінің сомасы.
Кредиторлық қарыздар 2 түрге бөлінеді:
1. Орташа кредиторлық қарыздар – бұл кәсіпорынның бизнес жоспарын
орындау негіздерін есептейді.
2. Анықталмаған кредиторлық қарыздар – бюджетпен есеп бойынша қаржы
органдарының қалдырылған қарыздары есептелінеді.
Кредиторлық қарыздарды тексеру кезінде аудитордың алдына қоятын
негізгі мақсаты мыналар:
■ Есептеу кезінде құралдардың сақталуы мен есептеу бағасында
қабылданатын төлемдік тапсырма ережелерін сақтауды тексеру;
■ Кәсіпорын балансындағы кредиторлық қарыздар сомасына кіретін
заңдылық пен нақтылық негіздерін тексеру;
■ Кредиторлық қарыздардың төмендеуіндегі есеп тәртіптерінің
рекомендациясын өңдеу.
Кредиторлық қарыздарды тексерген кезде
аудитордың басты мақсаты баланста көрсетілген нақтылық пен
шындық негіздерін тексеру. Ол үшін Бас кітаптағы, ж.о- дегі,
ведомостар мен басқа да есептік регистрдегі жазулармен берілген
баланс теңдігін тексеру керек.
Кредиторлық қарыздар жағдайын тексергенде аудитор
кредиторлармен түгендеу есебінен бастайды.
Кредиторлармен түгендеу есептерінің нәтижесі актпен толтырылады.
Баланстағы есепті кезеңнің басындағы және аяғындағы кредиторлық
қарыздар жағдайы келесі баптар бойынша қалдықтармен көрсетіледі:
1. Вексель төлемдері мен шоттар;
2. Алынған авансы;
3. Салық бойынша қарыздар;
4. Төлем мен дивиденттер;
5. Негізгі шаруашылық серіктестік пен еншілес серіктестік
аралығындағы топ аралық бойынша қарыздар;
6. Акционерлік қоғамдағы міндетті тұлғалардың қарызы;
7. Басқа да кредиторлық қарыздар.
1.3. Кәсіпорында аудитті ұйымдастыру және оның орындалу тәртібі
Аудит жүргізу үшін шаруашылық субъектілері аудит фирмаларымен
немесе жеке аудиторлармен аудит шартын жасасуы қажет. Қалыптасқан тәртіп
бойынша шарт жасаудан бұрын аудит фирмасы немесе жеке аудитор өз
таратынан міндеттеме хат жазуға тиісті
Аудитордың міндеттеме хаты өзінің тажырушы алдындағы жазбаша
түріндегі беретін өз жауапкершілігін, алдына қойылған міндет- мақсатарды
орындау үшін көрсететін қызметіне анықтама беру. Аудит шартын жасаудан
бұрын міндеттеме хаты тажырушы өз тарапынан зерттеп, жан-жақты
талқыланып содан кейін ғана міндеттеме хаттының мазмұны ойынан шыққан
жағдайда ғана аудит шартын жасауға келіседі.
Міндеттеме хатының түрі және мазмұны тапсырушы талабына сәйкес
әртүрлі болуы мүмкін, онда негізгінде төмендегідей талаптар қойылады.
- қаржы есебін тексерудің мақсаты;
- тапсырушылардың тексеруге мәліметтердің дұрыстығына
жауапкершілігі;
- аудит жұмысының көлемі, ондағы аудитордың жұмыс бабаындағы
қолданылатын заң құжаттары және ереже нұсқаулар, нормативтік
құжаттар;
- тапсырылаттын аудит есебінің, аудит қорытындысының үлгісі;
- Жүргізілетін аудит жұмысының бағдарламасы,
- Аудит жұмысының төлем ақысы.
Аудит келісім шартының мазмұны бірнеше бөлімнен тұрады:
1 – ші бөлімінде екі жақтың реквизиті толық көрсетіліп,
жауапкершіліктеріне анықтама беріледі. Мысалы: аудитор фирмасының аты,
оның толық жауапты директоры, тапсырушы жағынан шаруашылық
суббектісінің аты, оның жауапты қызметкері.
2-ші бөлімінде аудитор жауапкершілігі анықталады. Мысалы: аудит
жұмысын орындау мерзімі, құжаттарға жауапкершілігі, коммерциялық
құпиялылықты сақтау, тәртібі т.с.с аудитор міндеттері аталып
көрсетіледі.
3-ші бөлімінде тапсырушының міндеттері анықталады. Мысалы: аудит
жұмысын ұйымдастыру, қажет құжаттарды, есептерді уақытылы беру қажет
болған жағадайда әртүрлі қызметкерлерден түсініктемелер алып беру
т.с.с көптеген міндетерді орындауы қажет.
Шартта қажет болған жағдайда қосымша төлем жасау мүмкіндіктері
келісілуі қажет.
Аудит барысында шарттың орындалуын тоқтау, жою жағдайы кездеседі. Ол
біріншіден, тапсырушы жағынан аудит шартын тоқтату немесе жою талабы
қойылуы мүмкін. Оған уақытылы төлем жасаудан бас тарту, өзара
акционерлер арасындағы келіспеушіліктер себеп болуы мүмкін.
Аудит ұйымдарры мен тапсырушылардың құқысы, міндеті жауапкершілігі ҚР-ң
аудит қызметі туралы заңда анық көрсетілген. Осы заңның 4 бабына
көзделген міндетті аудитті жүргізу шарты ҚР-ң заңдарында белгіленген
мезгілдерден кешіктірмей жасалады.
Бұл туралы субъект аумақтық салық ұйымын хабардар етеді.
Қазіргі кезде ҚР-да шетел аудит фирмасының бөлімдері филиалдары
жұмыс істейді. Оның ішінде Артур-Андерсен, Эрнст энд янг, Прайс
Уотрррхауә т.б ҚР-да акционерлік бірлестік Қазақстан аудит, дербес
аудит бірлестігі, Центр аудит т.б. көптеген аудит фирмалары және
Аяқталмаған өндірісті тексерген кезде аудитор бухгалетрлік есептің
әлемдік стандарты қаржылық және басқарушылық бухгалтерлік бухглатрелік
есеп бөлінетінін байқау керек. Осымен байланысты қазақ стандарттық
бухгалтерлік стандарттар әлемдік стандарт негізінен құрылған, ал
бухглатерлік есеп стандарттанының бас жоспары екі бухглатерия
негізімен қарастырыылады. Қаржылық және өндірістік (басқарушылық).
Басқарушылық бухгалтерияда мына бөлім счеттары жүргізіледі:
90,91,92,93, 94,95 Ал қалғандары қаржылық бухгалтерияда жүргізіледі.
Балансты және басқа да есептемені құру үшін әр есептік кезеңнің
соңында аяқталмаған өндірістік басқару бухгалтериясынан қаржылық
бухгалтерияға беріледі. Қаржылық бухгалтериядағы аяқталмаған өндіріс
құны есебі үшін келесі 21 бөлім счеттары қарастырылған:
211,212,213,214 Аяқталмаған өндірістің қалдықтары басқару
бухгалтериясынан қаржылық бухгалтерияға берілуде мына дебет счеттары
бойынша көрсетіледі: Дт 211,212, 213, 214 . Сәйкес кредит счеттары Кт
900, 910, 920, 950
Келесі есепті кезеңнің басында аяқталмаған өндіріс құны 211-214
дейінгі счеттар 21 бөлім басқару бухгалтерисяна беріледі. Дт 900, 910,
920, 950
211-214 жай счеттар Кт 211-214 (21 бөлім) олар өнім түрлері бойынша
аналитикалық есепті қажет етпейді. Аяқталмаған өндірістің аналитикалық
есебі 211-214 счеттарда көрсетілмеген, олар басқару бухгалтериясында
толық көлемде мына счетармен жүргізіледі: 900, 910, 920 және 950
Бұл жағдайда 211-214 дейінгі сяеттар өзіндік мәнді қажет етпейді.
Қаржылық бухгалтериядағы және оынң баланстағы қалдығы аяқталмаған
өндірістік құны есебі үшін көрсетіген.
Аудитор жоғарыдағы көрсетілген счеттар бойынша аяқталмаған
өндірістік бабын бас кітапқа қою керек.
Аудитор баланста көрсетілген қалдықтар сәйкес келеді соны тексеру
керек. Бұл үшін аяқталмаған өндірісті түгендеу нәтижесі мен
аяқталмаған өндіріс қалдығы бағаланғанба соған көз жеткізіп алады.
Әр айдың аяғындағы аяқталмаған өндірістік қалдығын бағалау
туралылығын тексеру үлкен нәтиже береді, дайын өнім мен аяқталмаған
өндіріс шығындарын бөлу негіздерін тексеру қаржылық нәтиже мен
өнімнің өзіндік құны есептерінің тұрақтылығына тиісті болады.
Аяқталмаған өндіріс бағасы мен тексеру құны үшін ақпараттар жиыны 2
ведмость пен 10 ж ордерде көсетіледі.Бұл ведомоста айдың басындағы
аяқталмаған өндіріс қалдығы өткен айдағы ведомостағы көрсетілгендер
бойынша анықталады, ал айдың аяғындағы қалдық аяқталмаған өндірісті
түгендеу актымен немесе есептік бағамен алынады.
Кәсіпорындағы аяқталмаған өндірістік қалдығы факттік өндіріс
шығару бойынша баланста көрінеді және бағаланады. Массалық және
сериялық өндірісте оны баланстағы мөлшерлік өндірістік өзіндік құны
бойынша бағалауға және көрсетуге болады, сонда өндірістік шығындағы
барлық ауытқулар дайын өнімнің өзінді құнына көшіріледі. (списывается)
Егер кәсіпорында Директ-костинг жүйесі бойынша өндірістік
есеп жүргізілсе, онда өнімнің толық емес өзіндік құны жіктеледі, ал
қысқаша аяқталмаған өндірістік қалдығы өндірістік факттік шығармалар
бойынша бағаланады.
Қаржылық көрсеткіштердің өзгеруімен байланысты есептеменің
маңызды элменті болып шығындармен табыстар табылады. 1996 жылдағы 12
ноябрдегі бухгалтерлік есеп бойынша ҚР-ң ұлттық комиссиясының
бекітуімен қаржылық есептерінің көрсетлуі мен дайындығы үшін
концептуалды негізде № 2732 номермен 1995 жылы 26 декабрьден бекітілген.
Бухгалтерлік есеп туралы заңдылықтармен сәйкес ҚР-ң Президенті
жарлығымен бекітілгендей, яғни табыс - бұл активтердің жоғарылауы,
немесе есепті кезеңдегі міндеттемелердің төмендеуі, ал шығындар-
бұл активтердің төмендеуі, немесе есепті кезеңдегі міндеттемелердің
жоғарылауы ережедегідей, сәйкес шығындардың енгізілуінсіз күткен
табысты алу мүмкін емес. өз кезінде табыстарды алмай әлеуметтік
сұрақтарды маңызды шешу және кәсіпкедің дамуын енгізу мүмкін емес.
ТМЗ-рды стаудағы және өндірудегі, жұмыстың орындалуы мен қызмет
көрсетілу, жекеменшікті басқарумен байланысты шығындар өзіне шығындарды
анықтауды кіргізеді. Олар негізінде активтерді ақша қорлар, материалдық
запастар, ғимараттар мен құралдар сияқтыларды қабылдайды.
Шығындардың жалпы көлеміндегі маңызды мөлшері өнімді
сатудағы және өндірудегі шығындарды иеленудегі яғни олардың өзіндік
құны жүктеледі, кәсіркердін жұмысының сапасын анықтайтын негізгі баға
көрсеткіштер болып табылады.
Өзіндік құн деңгейі және олардың динамикасы базисті немесе
есепті кезеңді рационалды көрсетеді және негізгі айналыс құралдарын
пайдаланады үнемдеу режимін сақтайды.
Өзіндік құн негізгі экономикалық көрсеткіштермен байланысты.
Табыс және пайдалылық болып табылады.
өзіндік құндылық төмендеуі, ережедегідей, өндірістегі
пайдалылық пен табысты жоғарылатады. Өзіндік құндылық төмендеуі мен
жоғарылауы бюджеттегі және төмендеулерге және дивидент төмендеріне әсер
етеді.
Өндірістегі шығындар есебін жүргізгенде аудиттік тексеру
жүргізу тәжірбиесі мына жіберілетін қателіктерді тексеру керек
- еңбек ақы бойынша сана, аяқталмаған өндіріс, материалдық
шығындар көлемін негізсіз жоғарылату;
- өндірістегі шығындар қалдығын енгіз, яғни арнайы құралдар
есебіндегі заңдылықтармен сәйкес келуі керек;
- шығыдарды кальаулаяциялау объектілерінің қатысуы
(отсутствие);
- сатылмаған тауарлар қалдығына қатысты есепті кезеңіндегі
тасымалдау шығындарының құрамына негізсіз енуі;
- Өндіріс қалдығындағы негізгі құралдарға капитал қайтаруының енуі;
- енгізілген өндірістік түрдегі шығындардың өзіндік құнына кіруі
- анықталатын бастапқы құжаттар мен құжаттық негізге қатысты емес
өзіндік құнға шығындардың енуі;
- өзіндік құндағы материалдық емес активтер амортизациясының енгізілуі
құжаттық түрде бекітілмеген.
- жеке тұлғадан негізгі құралдар объектінің
- жалгерлігі бойынша шығындардың өзіндік құнға енуі;
- өзіндік құнға өндірістік емес негізгі құралдар мазмұнына
шығындардың енуі;
Өндірістегі шығындар есебін аудандық тексеруге кіріспес бұрын
аудиторға пайдаланылатын ресурстармен, шығарылатын өнім түрлерімен,
өндірістің түрімен, кәсіпкердің өнеркәсіптік және технологиялық
ерекшеліктерімен, есептік саясатты қабылдумен танысуы керек.
Аудитор есептік саясатты сақтау негізімен мыналарды орнату
керек.
- мөлшерлік құжаттар сәйкестігімен тексерілетін кезең басындағы
шығындар есебі әрістерін таңдаумен өзгермеуі;
- есепті кезең бойынша шығындардың енгізілуі мен шығарылуының
дұрыстығы;
- материалдық шығындар енгізілуінің дұрыстығы;
- негізгі құралдар бойынша тозудың бөлінуінің дұрыстығы;
- өндірістік қалдығындағы тозу сомасын енгізу мен МЕА-р бойынша
амортизация бөлнуінің дұрыстығы;
- жанама шығындар сомасы мен олардың объект бойынша бөліну тәсілдерін
негіздері.
Өндірістегі өнімнің шығындары есебін жүргізу дұрыстығын
тексергенде аудитор жылдың басындағы таңдалған шығындар
есебіәдісінің өзгермейін анықтап алу керек.
Аудитор өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудағы және өндірістегі
шығындар есебінің қабылдаған әдісінің негіздерін жақсы білуі керек.
Арнайы әдебиеттердегідей, өндірістік шығындар есебінің әдісі
классификацияланады:
- технологиялық процестермен қатынасы бойынша қайта жасалған.
- калькуляция объекті бойынша- бөлшек бұйым, бірдей бұйымдар тобы,
өндіріс, заказ
- ақпараттар жиыны тәсілі бойынша, шығындардағы қамтамасыз етілетін
бақылау.
- алдын-ала бақылау тәсілі- жалғасатын бақылаумен шығындар есебінің
ағынды және мөлшерлік әдісі.
Заказ бойынша әдіс өндірісте механикалық бөлшектермен және
бұйымдармен пайдаланылады, яғни ондағы цехтар мен технологиялық
процестер аралығында тығыз байланыс бар.
Заказ бойынша әдісте калькуляция мен есептеу объекті болып
жеке өндірістік заказдар табылады. Өндірістік шығындар аналитикалық
есепте калькуляциялар бабаының көрсетілген мөлшерімен заказ бойынша
топталады. Бұл әдіс жеке және аз сериялы өндірістерде қабылданады. Ол
сол сияқты тәжірибелік, эксперименталдық, жөндеу және басқа да
жұмыстарды орындауға қабылданады. Осы жұмыстардың орындалуы үшін өте
маңызды құжат болып өндірістегі өнімнің өндірушілері мен заказшиктері
аралығындағы келісім табады. Оған мыналар кіреді, обект келісімдері,
олардың сапалық мінездемелері, өнім көлемі, қойылу мерзімі,
келісілген баға, маңызды шарт, есептеу түрлері және т.б. Өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялаудағы және өндірістегі шығындар есебінің
қайта жасалған әдісі бөлімдерінің өзіндік өңдеу фазаларында, жеке
бірнеше өнім өңделуден тұратын өнеркәсіп салаларында қабылданады Соңғы
нәтижесіндегі әрбір бөлім өнімді өңдеудің соңғы фазалары бойынша
көрсетіледі, нәтижеде кәсіорын өңдеудің соңғы өнім түрлерін алады, ал
жеке өндірістегі жартылай фабрикаттар сол өндірістің келесі
бөлімдерінде пайдаланылады, бірақ басқа кәсіорын бойынша да сатыла
береді.
Бәріненде бұрын шығындар есебінің қайта жасалған әдісі
металлургияда текстильде ағаш өңдейтін және басқа да өнеркісіптік
салаларында қабылданады, әрбір материалды өңдеудің жеке фазаларына
технологиялық процестердің бөлінуімен көрсетіледі.
Тексерілетін кәсіорындарда өнеркәсіптің сводтық есебі жартылай
фабрикатсыз және жартылай фабрикатты вариант бойынша жүргізілуі
мүмкін.
Бірінші вариантта Цехтан цехқа берілетін жеке өндірістегі жартылай
фабрикаттардың өзіндік құнын аудару бухгалтерлік есепсіз жүргізіле
береді.
Екінші вариантта бухгалтерлік есеп шоттары жүйесінде цехтан цехқа
берілетін жеке өндірістегі жарты фабрикаттардың өзіндік құнының
бөлінуімен анықталады
Нарықтық экономикаға көшу жағдайда өндіріс қалдықтарын тиімді
өнеркәсіптік бақылау үшін есептер әдісімен жаңа форматтарды енгізудің
мәні ешқашан жоғарламайды. Жеке түр бойынша, бап бойынша бұйымдар мен
шығындардың пайда болу орны бойынша ұйымдард осы бақылау жүргізіледі.
Осы міндеттемелерге өнімнің өзіндік құныны калькуляциялаумен
өндірістегі шығындар есебінің мөлшерлік әдісі жауап береді.
Барлық шығындар бойынша техникалық негізделген мөлшер
қарастырылады.
Есептің мөлшерлік әдісі өнімді дайындау процесіндегі әсер ететін
мөлшермен факттік шығындардың ауытқуының жүйелік көрінісімен
қарастырылады.
Мөлшерлік әдіс кезіндегі өнімнің факттік өзіндік құныны
калькуляциялау алгебралық есеп жолдарымен алынады. Олардың есептелу
негіздері келесі формула бойынша алаынады.
Фс= Нс +- Он +- Ин;
Бұл жерде : Фс- факттік өзіндік құн.
Нс- мөлшерлік өзіндік құн
Он- мөлшерден ауытқу
Ин.- мөлшерден өзгеріс.
Есептің мөлшерлік әдісі өндірістік шығындарды алдын-ала бақылау
мүмкіндігін және тиімділігін қамтамасыз етеді. Мөлшерлік әдіс кең
қолданылатын. Ситемасынадағы стандарт-кост жүйесімен сәйкес, яғни
материал шығындардағы стандарттардан тұрады.
ҚР-ғы бухгалтерлік есеп теориясы мен практикасы үшін маңызды
қызығушылық нарықтық экономика дамытудағы өндірістік шығындар есебінің
өнеркәсіптік тәжірибесі директ костинг жүйесі юойынша көрсетіледі. Бұл
әдісті ашудың негізгі материалдық табысты талдау сұрағын қарастыру
еді.
№ 7 Тауарлық материалдық запастар есебі бухгалтерлік есеп
стандарттарымен әдістемелік рекомендациялары өнімнің өндірістік өзіндік
құныныда көрсетілген, шығындар талдамында және есебінде, жоспарлау
жағдайда көрсетіледі, яғни олар келесі топтамалар бойынша қабылданады.
1. шығындардың пайда болуы орны бойынша.
2. Өнімнің жұмыстын және қыметінң түрлері бойынша
3. Өнімнің өзінің құныныдағы шығару тәсілі бойынша; өндірістегі
шығындарды арнайы әдебиеттерде мына топтарға да бөлінеді:
1. жауапты орталық;
2. құрам;
3. Өндірістік процестегі экономикалық ролі;
4. Өндіріс көлеміне тиісті мінездеме;
5. есепті кезеңдегі негізгі өндірістік құндағы шығыру мен пайда болу
уақыты;
6. тиімділігі;
7. шығындардың түрлері
Өндірістік барлық шығындар өнімнің өзіндік құндылығының және түріне
немесе біредей өнім түрлеріне кіреді.
Онімнің жеке түрінің өзіндік құндылығыныдағы тәсілдерге байланысты
шығындар жанама және тура болып бөлінеді.
Тура шығындардың бастапқы құжат негізінде жасалынады. Оларға
материалдамен отым шығындары, өнімді дайындаудағы еңбекақы мемлекеттік
әлеуметік сақтандырудағы бөлімдеріне кіреді, яғни өндірістік процестегі
техникалық негіздегі шығындар кіреді.
Жанама- яғни өндірістік бірнеше түрлеріне байланысты шығындар кіреді.
Өндірістік шығындардың құрамы бойынша бір элементті және жиынтық
(комплексті) болып бөлінеді. Бір элементі дегеніміз ол жай шығындар. Ал
жиындық шығындарға әртүрлі элеметі боып келетін шығындар жатады.
Өедірістік процестегі экономикалық тролімен байланысты шығындар
негізгі және (накладные )болып бөлінеді.
Негізгі шығындарға өнімді дайындаудағы өндірістіе процестегі
шығындарға кіретін шығындар жатады.
Наладные расходы - өндірісті қамтамасыз етудегі және босауымен
байланысты шығындар кіреді.
Өндіріс көлемімен байланысты шығындар шартты үзілісті және шартты
тұрақты болып бөлінеді.
Шығындар тиімділігіне байланысты өндірілетін және өндірілмейтін
болып бөлінеді.
Өнімнің өндірістік өзіндік құнына байланысты шығындар экономикалық
мазмұнымен байланысты клелесі элменттер болып табылады.
1. материалдық шығындар ;
2. еңбекақы шығындары;
3. сақтандырудағы бөлінулер;
4. негізгі құралдың төзу;
5. басқа да шығындар.
Негізгі құралдардың тозуы элеметіндегі амотизациялық бөлінулер
санасы, амортизация мөлшерімен негізгі өндірістік қорлардың баланстық
құнына бөлінетіндер заңдылықтарымен сәйкес олардың активті
бөлігіндегі амортизацияның қатысуын көрсетіледі.
Өнімнің өзіндік құны құрамындағы басқа да шығырмалар элеметіне
салықтар тәртіп бойынша арнайы қордағы бөлінулер мемлекеттік
сақтандыру міндеттемелері бойынша төлемдер, ставка негізіндегі банк
несиелерінің проценттеріне төлемдер кіреді.
7. Бухглатериялық есеп стандарттарында калькуляциялар бабаы
бойынша шығындар топтамасына келтіріледі.
Олар өздеріне мына топтарды кіргізеді;
1. қайтарылатын қалдық есебіндегі материалдар;
2. еңбек ақы;
3. сақтандырудағы бөлінулер;
4. накладные расходы
5. тапсырыс шығындары өнімнің өзіндік құныныдағы материалдық шығындар
шығынның дұрыстығын тексеру үшін аудит мынаған көп көңіл аудару
керек;
- өнімнің өзіндік құнына кіреті материалдармен өнімнің бағалануы
дұрыстығын;
- кәсіптік есептің саясатымен қабылданған материалды шығырумен
пайдалану процесінің бухгалтерлік есептегі көрінісінің дұрыстылығын;
- өндірістегі пайдаланылатын материалдарға қатысты емес шығындардың
өзіндік құндылығын кіргізу тиістіме?
- Цехқа берілетін материалдар мен өнімқұнының өзіндік құнын кіргізу
тиістіме;
- өндірістегі өнім технологиясымен техникалық жағдай деңгейінің
байланысты материалдармен өнімнің шығынның мөлшерін көрсету
дұрыстығы;
- қайтарылатын қалдықтарды шығарумен бағалаудың дұрыстығы;
Еңбек ақы бабына субъекттегі негізгі өндірістік
персонольдардың еңбек ақысына қатысты шығындар кіреді.
Еңбек ақы шығындары құрамына кіретіндер:
- еңбекақы жүйесіндегі және субъекті формаларын қабылдаумен байланысты
қарыз төлемдерімен тарифтік ставкалар келісімді бағадағы бөлінетін
орындалған жұмыс үшін еңбек ақы төлемдері;
- натуралды еңбекақы түрінде берілетін өнім құны;
- жүйелік тәртіп бойынша реттерлетін төлемдер өндірістік нәтижесіндегі
сиақы соның ішіндегі бір жылдағы жұмыс нәтижесі бойынша силықтар,
жұмыстағы жоғарғы нәтиже, професионалдық шеберлік төлемдермен
тарифтегі ставкаларға қосылымдар.
- Жұмыс шарттарымен және жұмыс тәртібімен байланысты.
Конпенцасияланатын төлемдер; түнгі жұмыс уақытынша төлемдік және
тарифтік ставкаларға қосылымдар, көп сіменді режимдегі жұмысшылар,
еңбек шартына зиянды және ауыр жұмысшылар.
- Комуналдық қызмет заңдалақтарына сәйкес көрсетілген төленбейтін
құндар;
- Жұмыс істелінбеген уақыттағы қарастырылған төлемдер;
- Кезекті және қосыша демалыс кезіндегі төлем, демалыс пайдаланбаудағы
конпенцация.
- Еңбекақы қорындағы көрсетілген тәртіпке сәйкес келетін төлемнің
басқада түрлері.
Еңбекақыдағы осы шығындарды тексергенде аудитор орындалған
жұмыстың факт бойынша еңбекақы төлеміне көңіл аудару керек. Аудитор
сол жұмысшының еңбекақысының берілуіне байланысты, оның жұмыста болмаған
күндерінде анықтау керек, жұмысшының демалыс ақысының төлеуінеде мән беру
керек.
Еңбекақымен тығыз байланысты сақатндырудағы бөліні
міндеттемелерінің дұрыстығына да мән беру керек. Шығынның бұл бабына
мемлекеттік бюджеттен тыс қордағы взностар кіреді; зейнет ақы қоры,
әлеуметтік сақатандыру қоры , медициналық сақтандыру қоры.
ҚР заңдылықтары негізінде еңбекақы қорына бөлінулер
бекіттілген.
1. государственный фонд содействия занятности- 2%
2. зейнетақы төлемдері бойынша мемлекеттік қорға 15%
3. мідетті медицианалық сақатандыру қорына 3%
4. мемлекеттік әлеуметтік сақатандыру қорына 1,5%
Аудитор тапсырыс шығындарының жиындық бабаныда үйрену керек.
Оған кіретіндер;
- онім материал, отын, энергия, аспап, басқа да құралдармен еңбек
түрлерінің өндірісін қамтамасыз теудегі шығындар;
- жұмыс кезіндкегі негізгі өндірістік қорлардағы ұстаудағы шығындар;
- өндірістік нәтижесдегі жұмысшылардың сиақысы, көмекші өндірістік
персоналдың еңбекақысы
- әлеуметтік міндеті медицианалық сақатндырудағы көрсетілген мөлшер
бойынша бөлулер;
- тазалық сақтау гигиенасының қамтамасыз етудегі шығындар;
- техника қауіпсіздігін және басқа да еңбек мөлшерін қамтамасыз етудегі
шығындар;
- өндірістік қор арендасындағы төлемдер;
- өндірістік қызметпен байланысты іс сапар шығындар- және басқада
өндірілмейтін шығындар
Тапсырыс шығындарының құрамында жоспарланады және есептеледі;
1 өнімді жөндеудегі және кепілдіктегі шығындар
2 басқада шығындар
Кезеңдегі шығындарға мыналар кіреді
1.жолпы және әкімшілік шығындар
2. працент төлемдегі шығындар
3.ТМЗ- рды сатудағы шығындар
Жолпы және әкімшілік шығындар өндіріс өнеркәсібін
байланыстырумен байланысатын шығындар
Процент төлемдегі шығындарға мыналар кіркді:
- банк несиелері бойынша процент төлемдері :
- жобдықтаушылар несиелері бойынша процент төлемдері;
- бағалы қағаздар тұрінде шығарылатын мүліктік арендалар бойынша процент
төлемдерінің шығындары;
Бұл шығындар 831 счет бойынша естеліледі. Осы счеттынң дебет
бойынша 681 бөлім 684 счет қарастырылады, ал кредит бойынша- 571 счет .
Аудитор ТМЗ-рды сатумен байланысты шығындарды тексеругеде мән
беру керек.
Бұл шығындардың құрамына мына шығындар кіреді.
- сбыт бөліміндегі жұмысшылардың еңбекақысы;
- жіберу пунктіне дейінгі жүктердегі жеткізу , арту жинау бойынша
шығындар;
- Сбыт нарығын үйренудегі шығындар. Бұл шығындар 811 счет бойынша
есептелінеді.
1.4. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастырудың
кезеңдері мен ерекшеліктері
Нарықтық экономика жағдайында қоғамдық өнідіріске қатысушылар
арасындағы қатынастардың өзгергені байқалып отыр. Бір жағынан,
кәсіпорындардың өздігінше жұмыс істеуі шаруашылық қызмет туралы нақты,
толық ақпаратты қажет етсе, екінші жағынан, бәсекелестік күрес коммерциялық
құпияны сақтауды талап етеді.
Шаруашылық қызметті талдау – түрлі факторлардың әсерінен болатын
процестер мен құбылыстардың өзгеруін анықтау үшін зерттелетін объектіні
бірнеше көрсеткіштерге бөліп қарастыру. Ол басқару, техникалық және
экономикалық процестердің өзара әрекет етуін және олардың кәсіпорын
қызметінің экономикалық нәтижелеріне әсерін зерттеп, шикізат, еңбек, қаржы
ресурстарының тиімді пайдалануын бағалауға, өндіріс резервтерін анықтауға,
қабылданатын басқару шешімдерінің аналитикалық базасын дайындауға
бағытталады. Талдау кәсіпорындағы жоспарлы, есеп беру және т.б. құжаттарға
негізделіп жүргізіледі.
Талдаудың пәні болып түрлі объективті және субъективті, ішкі және
сыртқы өндіріс жүйелері факторларының әсер етуімен қалыптасатын шаруашылық
процестер табылады. Бұл процестер нақты нәтижелермен сипатталуы мүмкін:
өндіріс көлемі, оның тиімділігі, шығындар, қаржы жағдайы.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметіне әсер ететін объективті ішкі және
сыртқы факторлар экономикалық заңдардың әрекет етуімен байланысты; осы
факторларға сұраныс пен ұсынысты, бәсекені, бағаны, тарифтер мен
ставкаларды жатқызуға болады. Өнеркәсіп кәсіпорындарында жалпы өнім,
тауарлық өнім, таза пайда, өнімнің өзіндік құны, кіріс көрсеткіштерін
талдайды.
Адамның нақты қызметімен байланысты субъективті факторлар толығымен
қызметкерлердің өздеріне байланысты – бұл шаруашылық қызметті болжау,
сонымен қатар объективті жағдайлар мен факторларға байланысты –
шаруашылықты үздік жүргізу, жоспарды ырғақты және толық орындау, өндірісті
ұйымдастыру, қаржылық әрекеттер.
Талдаудың пәні бірқатар экономикалық пәндермен тығыз байланысты,
бірінші кезекте, макро- және микроэкономикамен, менеджментпен,
статистикамен, информатика және басқа да пәндермен. Талдау бухгалтерлік
есеппен тығыз байланысты; бухгалтерлік есеп пен есеп берудің әдістемесін
білмей, олардың дұрыстығын анықтау мүмкін емес.
Шаруашылық қызметін талдау пәні болып оның бүкіл көрсеткіштер жүйесі
табылады.
Талдаудың негізгі мәселелері:
- бүкіл шаруашылықтың және оның бөлімшелерінің жұмысын сипаттайтын
өзара байланысты техника-экономикалық көрсеткіштер кешені арқылы
кәсіпорынның қызметін зерттеу;
- өндіріс тиімділігін арттыру және минималды шығын жұмсай отырып
жоспарлаудың орындалуын қамтамасыз ету;
- өндірістік процестің барлық сатыларында ішкі резервтерді анықтау және
есептеу.
Шаруашылық ісін талдаудың маңызды қағидаларына біріңғай есеп пен есеп
беру жүйесін құру; сандық сипаттамалардың негізінде процестердің сапалық
табиғатын ашып зерттеу жатады.
Талдаудың мазмұны:
- экономикалық құбылыстарды, оларға әсер ететін факторлар мен себептерді
зерттеу;
- шаруашылық қызметтің тиімділігіне объективті баға беру;
- жоспарларды ғылыми тұрғыда негіздеу, олардың жағдайы мен орындау
барысын бақылау;
- ішкі шаруашылық резервтерді анықтау;
- резервтерді тиімді пайдалану бойынша іс-шараларды ұйымдастыру.
Аудит жүргізіліп отырған кәсіпорынның жоспарлы тапсырмаларын орындау –
оның шаруашылық қызметін бағалаудың негізгі критерийі, яғни кәсіпорын
қызметінің барлық жақтары оның табыстылығы мен рентабельдігі арқылы
бағаланады. Шаруашылық қызметтің тиімділігіне объективті баға беру жоспарды
орындау және өндірістің ұйымдастыру-техникалық деңгейлері бойынша
жүргізіледі. Шаруашылық қызметке экономикалық талдау жүргізген кезде
есептік мәліметті жоспарлы мәліметпен салыстырумен қатар есептік
мәліметтерді өткен кезеңдердегі мәліметтермен салыстыру қажет.
Кесте 1
Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитінің
принциптерінің жіктелуі
№ Принцип Принциптің сипаттамасы
1 Тиімділік Экономикалық талдау нәтижесінде алынатын оң
әсерлерді алу болжамымен анықталады
2 Ғылыми негізділік Талдаудың диалектикалық тұжырымдамасынан
келіп шығады, өндіріс дамуының экономикалық
заңдарының талаптарын ескере отырып,
экономикалық зерттеулердің жаңа қазіргі
заманғы әдістерін қолданады
3 Кешенділік Қызметтің барлық жақтарының қамтылуын талап
етеді, кәсіпорын экономикасындағы себепті
тәуелділіктерді жан-жақты зерттеуді
қарастырады
4 Жүйелілік Объект бір-бірімен және сыртқы ортамен
өзара байланысты элементтер қатарынан
тұратын күрделі жүйе ретінде қарастырылады.
Әрбір объектіні зерттеу оның жеке
элементтерінің ішкі және сыртқы
байланыстарын, өзара тәуелділіктерін ескере
отырып жүргізіледі
5 Объективтілік, нықтылық Талдау шынайы, объективті жағдайды нақты
көрсететін ақпаратқа негізделеді
Аудит келесі принциптерге негізделе отырып жіктеледі: талдау объектісі
бойынша, талдау субъектісі бойынша, мақсаты, салыстыру аясы, талдауды
жүргізу уақыты, қамту дәрежесі бойынша, талдауды механикаландыру және
автоматтандыру дәрежесі бойынша.
Объектісі бойынша талдау келесі түрлерге бөлінеді:
- бүкіл қоғамдық шаруашылық;
- экономикалық және әкімшілік аудан;
- материалдық өндіріс салалары;
- кәсіпорын;
- кәсіпорын бөлімшелері;
- жұмыс орны.
Субъектісі бойынша талдау кім жүргізгеніне байланысты жіктеледі:
- кәсіпорындардың экономикалық қызметтері;
- шаруашылық басқару органдары;
- несиелік, қаржы және статистикалық ұйымдар.
Мақсаттарына байланысты талдау келесі бағыттар бойынша жіктеледі:
- ғылыми негізделген жоспарларды құру;
- жоспардың орындалу барысын қадағалау, өндірісті оперативтік басқару;
- ішкі шаруашылық резервтерді анықтау;
- басқару және коммерциялық қызметке баға беру.
Салыстыру аясы бойынша талдау келесідегідей жіктеледі:
- ішкі өндірістік талдау;
- ішкі салаллық талдау;
- салааралық талдау.
Кезеңділігіне байланысты талдау кезеңді және реттік болып бөлінеді.
Кезеңдік талдау жыл, тоқсан, ай, он күндік сайын жүргізіліп отырады.
Функционалдық белгілері бойынша талдау келесідегідей жіктеледі:
- басқарушылық;
- әлеуметтік-экономикалық;
- экономика-статистикалық;
- маркетингтік;
- инвестициялық;
- қаржылық.
Мазмұны бойынша талдауды кешенді және тақырыптық немесе локальдық деп
жіктейді. Кешенді талдау экономикалық қызметтің барлық мәселелерін қамтиды.
Ал тақырыптық талдау жеке тақырыпты, мәселені зерттеумен шектеледі.
Талдау объектісін қамту дәрежесіне байланысты шаруашылық талдау
жаппай және ішінара болып бөлінеді. Ішінара талдау әдістерін дұрыс қолдану
талдау жұмыстарын жеңілдетеді.
Механикаландыру және автоматтандыру дәрежесіне байланысты шаруашылық
талдау ЭЕМ пайдалану арқылы талдау және жай талдау болып бөлінеді.
Кесте 2
Аудит түрлерінің жіктелу белгілері
Аудит объектілері Қоғамдық шаруашылық;
Экономикалық және әкімшілік аудан
Материалдық өндіріс салалары
Кәсіпорын, ұйым
Кәсіпорын бөлімшелері
Жұмыс орны
Аудит субъектілері Кәсіпорындардың экономикалық қызметтері
Шаруашылық басқару органдары
Несиелік, қаржы және статистикалық ұйымдар
Аудит мақсаттары Ғылыми негізделген жоспарларды құру
Жоспардың орындалу барысын қадағалау Өндірісті
оперативтік басқару
Ішкі шаруашылық резервтерді анықтау
Басқару және коммерциялық қызметке баға беру
Салыстыру аясы Ішкі өндірістік аудит
Ішкі салаллық аудит
Салааралық аудит
Аудиттің кезеңділігі Кезеңді
Реттік
Аудиттің мазмұны Кешенді
Тақырыптық
Функционалдық белгі Басқарушылық
Әлеуметтік-экономикалық
Экономика-статистикалық
Маркетингтік
Инвестициялық
Қаржылық
Аудит келесі негізгі кезеңдерді қамтиды:
1. Аудиттің бағдарламасын құрастыру;
2. бастапқы ақпаратты таңдау және тексеру;
3. Аудит көрсеткіштерін есептеу және топтастыру;
4. Аудит көрсеткіштерін салыстыру, оларды базистік ретінде қабылданған
көрсеткіштерден ауытқуын анықтау;
5. Аудит көрсеткіштерінің өзгеруіне әсер еткен факторлар мен себептерді
анықтау;
6. Анықталған факторлардың талдау көрсеткіштерімен байланысы дәрежесі мен
сипатын анықтау;
7. Аудит көрсеткіштерінің толқуына әсер ететін факторларды реттеу жолдарын
анықтау;
8. Өндіріс резервтерін анықтау, оларды тиімді жүзеге асыру шараларын
қарастыру.
Аудит бағдарламасын құрастыру – дайындық жұмыстарының маңызды кезеңі.
Бағдарламада талдаудың мақсаты, мазмұны, зерттеуге жататын мәселелердің
көлемі көрсетіледі. Ақпаратты жинау және тексеру қойылған мақсаттарға
сәйкес жүргізіледі. Ақпараттың сапасы, жоспарлы және есеп беру
көрсеткіштерінің сәйкестігі, есеп беру мәліметтерінің толықтығы
тексеріледі. Шаруашылық-экономикалық құбылыстардың сипаттамасы экономикалық
көрсеткіштердің көмегімен бағаланады. Аудит нәтижелерін қорытындылау бүкіл
кәсіпорын қызметін бағалау үшін жүргізіледі.
2. КӘСІПОРЫНДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ТАЛДАУ
2.1. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің аудитін ұйымдастыру
Тауарларды, жұмыстарды және қзметтердi сатуға байланысты жұмсалған
шығындарды есепке алуға 811 Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сату
бойынша жұмсалған шығыстары шоты арналған.
Сатылатын өнімнің шығындары сатып алүшының есебiнен өтелетiн болса,
онда бұндай шығындар 811 шотта көрсетiлмейдi, тек қана қосалқы және қызмет
көрсететiн өндiрiстер мен шаруашылық қызметтерi ретiнде есепке алынады.
Өнiмнiң өзiндiк құнының калькуляциясын жасағанда сату бойынша
жұмсалған шығындарды тек сатылған өнiмнiн толық өзiндiк құнын және өнiмдi,
жұмыстарды және қызметтердi сатуға байланысты нәтижелерiн (табысты немесе
зиянды) есептеп шығарған кезде ғана оған жедел түрде назар аударылады.
Өнiмдi сатуға жұмсалған шығындардың баптары бойынша талдау есебi
өнiмдi сатуға жұмсалған шығындар есебiнiң тiзiмдемесiнде, яғни кәсiпорын
бекiткен баптарының номенклатурасы бойынша жүргiзiледi.
Төменде 811 Тауарлар ( жұмыстар, қызметтер) сату бойынша жұмсалған
шығыстары жасалған шоттардың корреспонденциясы келтiрiлген
Шаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар
корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4
1 Тауарды сатумен байланысты еңбеккерлерге, 811 681
сондай-ак тауарды сату, түсiру процесiне қызмет
көрсеткендерге есептелеген жалақы
2 Жинақ зейнеткерлiк қорға, мiндеттi зейнеткерлiк 681 653
жарнасы жалақыдан ұсталды
3 Жалақы сомасынан тиiсті қорларға аударымдар 811 634
жасалды (әлеуметтi
к
салық
субшоты)
4 Өнiмдi буып-тую, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz