Түрік қағанаты мен алғашқы феодалдық мемлекеттердің мәдениеті

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Түрік қағанаты мен алғашқы феодалдық мемлекеттердің мәдениеті.

Кіріспе

I тарау. Түркі тайпалары мен халықтарының шығу тегі мен

мекендеген аймағы, этникалық құрамы

1. 1. Түркілердің дербес халық ретінде тарих сахнасына шығуы

1. 2. Түркілердің шығу тегі, діні, этнографиялық және лингвистикалық

топтары

ІІ тарау. Түркі империясы мен феодалдық мемлекеттер.

2. 1. Түрік қағанаты және оның мемлекеттік құрылымы.

2. 2. Исламға дейінгі ежелгі түркі халықтарының мәдениеті.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Тақырып және оның маңызы. Адамзат тарихы тіптіде біркелкі зерттелмеген. Европа мен Таяу Шығыстағы оқиғалар мен қоғамдық формациялар алмасуының жүйелілігі көпке түсінікті жинама еңбектерде, тіпті XIX ғ. соңғы кезінде баяндалып, Үндістан мен Қытай XX ғ. бас кезінде сипатталған болса, Евразия даласының ұланғайыр жері зерттеушісін әлі күтіп жатыр. Бұл әсіресе Орталық Азия далаларында тамаша екі халық, өз атын шығарып үлгермеген басқа халықтар құрылып барып, құрып кеткен кезекге тарих сахнасына Шыңғысхан шыққанға дейінгі кезеңге жатады.

Олардың өндірістік тәсілі - көшпелі шаруашылықты шынында да жетілдіруге келмейтін еңбір тұрақты түрі болғанымен, солардын бәрі бір-бірін тек қайталай береді деп есептеу қателік болар еді. Хұндар мен түріктердік тағдыр-талайы қандай әрқилы болса, олардың тұрмыс түрі де, мекемелері де, саясаты мен әлем тарихынан алатын орны да арқилы болған.

Әлем тарихынын аясынан алып қарасақ, көне түрік халқы мен оның өзінің, ол құрған мемлекеттік тарихы: түріктер неліктен пайда болып, сосын тіпті де өз жұрағаттары болып табылмайтын көптеген халықтарға атын беріп, неге құрып кетті?- деген сауалға келіп құяды. Осынау мәселені тек саяси тарихты немесе әлеуметтік қарым-қатынасты талдау арқылы шешу жолында талай-талай талпыныстар жасалса да, одан ешбір нәтиже шықпады. Адамзат тарихынан алатын орнының орасан зор маңызына қарамастан, көне түріктер саны аз болған сол себепті де Кытай мен Иранға қоныстас көрші болуы олардың іс-әрекеттеріне әсер етпей тұра алмады. Демек осынау елдердің әлеуметтік және саяси тарихы бірге өріліп, байланысын кеткең, сондықтан да оқиғалар жүрісін қалпына келтіру -үшін, біз олардың әрқайсысының тарихын назардан тыс қалдырмауымыз керек. Экономикалық коньюнктураның өзгеруі де, оның ішінде, мәселен, қытай тауарларын алу деңгейінін өсіп, не кеміп отыруына және Иран үкіметінің бөгет жасау шараларына байланысты шаралар да одан кем роль атқармаған.

VI ғ . аяқ кезінде Түрік қағанатының шекарасы батыста Византиямен, түстікте Персиямен, тіпті Үндістанмен, ал шығыста Қытаймен тұйықталған десек, осы бір елдер тарихының қысыл-таяң жәйттері, біз сөз етіп отырған кезеңде түрік мемлекетінің тағдырымен байланысты болғаны өзінен-өзі түсінікті. Түрік мемлекетінің құрылуы бүкіл адамзат тарихында белгілі дәрежеде бетбұрыс кезен болды, өйткені сол кезге дейін Ортатеңіз мәдениеті мен қиыршығыс мәдениеті, бір-бірінің дүниеде бар екенін білсе де, басы қосылмаған еді. Шетсіз-шексіз далалар мен заңғар таулар Шьіғыс пен Батыстың қарым-қатынасына кедергі жасады. Тек кейінірек барып, темір үзенгіні жасау және арба орнына тендеу әбзелдерін ойлап табу керуендердің шөлдер мен асулардан көп қиналмай, оңайырақ етулеріне жағдай жасады. Сол себепті де VI ғ. бастап қытайлар Константинополь базарының нарқымен санасуына, ал византиялықтардың қытай патшасы найзагейлерінің санын есептеп отыруына тұра келді.

Міне осындай хал-ақуалға ұшыраған түріктер тек арадағы дәнекер ролін атқарып қана қоймай, сонымен бірге өз мәдениетін де дамытып, оны Кытай, Иран, Византия, Үндістан мәдениетіне қарсы қоюға болады деп есептеген. Осынау өзгеше дала мәдениетінің сүйексіңді дәстүрлері мен терең тамырлары бартұғын, бірақ, біз онымен, отырықшы халықтар мәдениетіне қарағанда, болмашы дәрежеде ғана таныспыз. Мұның себебі, әлбетте, түріктердің, басқа да көшпелі халықтардың, көршілерімен салыстырғанда, дарын-қабылетінің кемдігінде емес, олардың материалдық мәдениеті жәдігерлерінін - киіз, тері, ағаш пен ұлпан - тастан гөрі нашар сақталатынында, міне сондықтанда батыс европалық ғалымдар арасында көшпелілер "адамзаттың арамтамағы" (Виолле ле-Дюк) деген пікір пайда болған. Кәзіргі таңда Оңтүстік Сібірде, Монголия мен Орта Азияда жүргізіліп жатқан археологиялық жұмыстар бұл пікірді жылма-жыл жоққа шығарып келеді, енді көп ұзамай-ақ көне түріктердік көркем өнері жөнінде әнгіме қозғайтын да күн туады әлі. Бірақ зерттеушіні материалдық мәдениетінен гөрі, түріктердің қоғамдық тірлігі мен әлеуметтік институттарының күрделі түрлері қайран қалдырады: ел, еншілік-таспиқтық жүйесі, шендер иерархиясы, әскери тәртіп, елшілік үрдісі, сол сияқты көрші елдердін идеологиялық жүйелеріне қарсы қоятын, мұкият әзірленген дүниетанымның болғандығы таң қалдырады.

Жоғарыда айтылған жәйттерге қарамастан, көне түріктер коғамы түскен жол - құрып бітудің жолы болатын, өйткені даланың өзінде және оның шекараларында туған қайшылықтар икемге, игеріп алуға келмейтін кайшылықтар еді. Сын - сынақ сағаттарында түз халқының басым көпшілігі хандарын қолдап-қостамай қойған, міне бұл 604 ж. қағанаттық Батыс және Шығыс қағанаттары болып бөлінуіне, 630 және 659 ж. оның дербестігін жоюға (бірақ ол 679 ж. қайта орнатылды) ал, 745 ж. халықтың құрып кетуіне әкеліп соқты. Әрине, бұл сол халықты құраған адамдардың бәрі түгелдей қырылып қалды деген сөз емес. Олардың бір бөлегі даладағы өкіметті билеп қалған ұйғырларға бағынса, көпшілігі шекарадағы қытай әскерлерінің арасына барып бой тасалады. 756 ж. осынау соңғылары Тан әулетінің императорына қарсы көтеріліске шықты. Түріктердің қалған-құтқаны, өзге көтерілісшілерімен бірге оған белсене қатысты да, кейін борша-борша етіліп, қырып салынды. Бұл халықтың да, сол дәуірдің де (демек, біздің тақырыптың да) шын мәніндегі ақыры, біткен жері болды.

Дегенмен "түрік" аты өшпеді. Қайта ол өршіп, Азияныц жартысына тарады. Араптар Согдиананың теріскейінен әрі қарай жатқан қалың жауынгер көшпелілерді түріктер деп атап кетті де, олар осынау атты шын көңілден қабылдап алды, өйткені оның әуелгі иелері жер бетінен құрып кеткеннем кейін, дала тұрғындары үшін ержүректік пен батырлықтың өшпес үлгісіне айналды. Жүре келе бұл термин тағы бір құбылып, тіл ұясының атауына айналды. Сейтіп VI-VII ғғ. ұлы қағанат құрамына ешқашанда кірмеген көптеген халықтар "түрік" болып кетті. Олардын кейбіреулері, мәселенки, түрікпендер, османдар, азербайжандар сияқты, тіпті монголтектілерден еместі.

I тарау. Түркі тайпалары мен халықтарының шығу тегі мен мекендеген аймағы, этникалық құрамы

1. 1. Түркілердің дербес халық ретінде тарих сахнасына шығуы

Біздің замаиымыздың I мыңжылдығында Еуразия далаларындағы этникалық орта бірте-бірте өзгере бастады. Биліктің әлеумеітік консолидациясының жедел дамуы бірінші мыңжылдықтың екінші жартысында Оңтүстік Сібір, Орталық және Орта Азия, төменгі Еділ және Солтүстік Сібір аумақтарында бірнеше түркі тілді тайпалардың және қағандықтардың қалыптасуына алып келді. Олар: бірінші Түркі қағандығы - Шығыс түркі қағандығы, Батыс түркі қағандығы, ұйғыр, түргеш қағандығы, Енисей қырғыздарының, Хазар, Бұлғар, Қарлұқ, Қарахан, Қимақ және Арал бойы оғыздарының Қыпшақ, Хорезм мемлекеттері немесе империясы. Дәл осы уақытта қазіргі түркі тілді тайпалардың этникалық-саяси бірігуі қалыптасқан еді. Осы дәуірде түркілердің рухани мәдениеті де жаңа сатыға котерілген болатын. Түркі жазба мәдениеті мен сына жазуы, хатқа түскен түркі әдебиеті қалыптасты. Түркілер өздеріне алғашқы рет діни түсініктерді, нанымдары - буддизм, христиан, манихей, ислам діндерінің негізінен басқа да өркениет жетістіктерін қабылдады. Көшпелі және жартылай көшпелі өмір кеше отырып, біртіндеп қалалық және отырықшы тұрмысқа көшті. Отырықшылыққа көшкен тайпалар өзіндік өркениетті мәдениет түрлерін қалыптастырды, олар сол кездегі әлемдік мәдениетте өзіндік орын алды.

Осы процестердің бәрін ұлы далада өмір сүрген коптегеп тайпалардың біріне ғана тән немесе қазіргі түркі тілдес тайпалардын бірінің ғана тікелей тарихы деп қарауға болмайды. Евразияның түркі тектес халықтары өздерінің алдындағы тайпалар сияқты ұзақ уақыт бойы түркі тілді халықтардың бәріне ортақ тарихты жасады. Тарих аренасында бір тайпаның орнын екіншісі ауыстыруын алдыңғы тайпаның тарихтан өшуі деп есептеуге болмайды. Олар пайда болған жаңа тайпаның саяси құрамынан, ариліктердің, сақтардың, хундардың этникалық топтарынан көрініс беріп, өзгеріске ұшыраған түрде тарих сахнасына қайта шығады. Түркі тайпалары қола дәуірінде пайда болып, ари, скиф-сак, хун дәуірлерін басынан кешірседе, олардың бірлестігі жоғалған жоқ. Тек көне түркі дәуірінде ғана этникалық негізде тарих аренасынан көріне алды.

V ғасырдың екінші жартысынан бастап түркі деген сөз (термин) алғаш рет кездеседі де, осыдан кейін кеңінен тарала бастайды.

Бұрын соғды тілі түркілер мен қытайлар арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастарда пайдаланылып келген болса, кейін "түркі сөзі византиялықтарда, арабтарда, сириялықтарда, санскрит тілінде, көптеген иран, тибет тілдерінде кездесе бастады. Қағандық - империя құрылған 460 жылға дейін "түркі" сөзі 10 (кейінірек 12) тайпа бірлестігінің атауы ретінде жүрді. Бұл термин қағандық өмір сүрген дәуірлерде де сақталып қалды. Бұл сөз ертедегі түркі текстерінде "түрік бүдун" атауы ретінде кездеседі (бүд - тайпа), яғни жекелеген тайпалардан құралғам тайпалар одағы. VIII ғасырдың ортасынан бастап тарихи жазбаларда "12 тайпа түркі елі" деген термин кездеседі. Түркі тайпаларынан құралған мемлекет те дәл осы сөзбен аталды. "Түркі елі" деген атау ертедегі түркі эпиграфиялық ескерткіштерінде де, қытайдың тарихи жазбаларында да осы күйінде кездеседі. Кеңінен алып қарасак, бұл термин түркілер құрған ұйым - көшпелі державаның атауы. Византиялықтар мен ирандықтар "түркі елі" деген сөзді жиі қолданса, кейде түркілердің өзі де осы сөзді көп қолданған. Терминнің әрі қарай өріс алуы IX-XI ғасырлардағы араб тарихшылары мен географтарының еңбектерінде молынан кездеседі, ал бұл кезде "түркі" сөзі бір халықтың немесе мемлекетгің атауы ретінде қолданылды. Дәл осы арабтардың ғылыми әдебиетгерінде түркілер сөйлеген тілдің генетикалық байланысы және түркі халықтарының генеологиялық туыстығы жайында айтылады, ал мұсылман тілдес халықтар жазбаларынан сырт жерлерде мұндай кең көлемде жазылған мәліметтер кездесе бермейді. Орыс жылнамасында 985 жылы "торк" деген атау кездеседі. Бірақ бұл - Ұлы даланы мекендеген печенег, хлоабук, половец тайпаларымен қатар өмір сүрген көшпелі бірлестіктердің бірінің ғана атауы.

Өзінің тарихи орынын сақтап бұрыннан келе жатқан 4 тайпаны ерекше атауға болады, олар: түркілер, қырғыздар, қыпшақтар, телелер (оғыздар) .

Кеңес өкіметі жыддарылдағы түркілердің тарихы туралы жазылған құнды енбектер: Толстовтың "Древний Хорезм" (1948) атты зерттеуі, Л. Гумилевтің "Древние тюрки" (1967), "Поиски вымышленного царства" (1970) және "Хунны в Китае" (1974) деген күрделі зерттеулері түркі тайпаларының ғасырлар бойғы даму ерекшеліктері, этнос ретінде қалыптасу кезендері мен мемлекеті туралы сыр шертеді. Л Гумилев "Хунны в Китае" деген еңбегінде ерте замандарда Қазақстан, Алтай және Орта Азия жерлерін мекендеген басты тайпа - хундардың түркі қағанатына қатысы туралы жазды.

Академик В. В. Бартольдтың Орта Азия әлкесін мекендеген тайпалардың тарихы жөніндегі еңбектерінің ғылыми маңызы зор. Ол бұл еңбектерінде араб, парсы және жергілікті тарихшылардың аса құнды еңбектерін пайдаланған. Бартольдтың "Монғол кезеңіне дейінгі Түркістандағы христиандык. туралы", "Жетісу тарихының очерктері", "Монгол шапқыншылығы кезеңіндегі Түркістан" т. б. еңбектері күні бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Оның бұл еңбектері Орта Азия және Қазақстан халықтарының көне дәуірден бастап-ақ өзіндік тарихи мәдениеті болғанын дәлелдеп берді. Орыс шығыстану мектебінің негізін қалаушылардың бірі болған ол Қазан төңкерісінен кейін Азия музейінің жанынан құрылған шығыс зерттеушілерінің "Записки коллегии Востоковедов" дейтін баспасөз ұйымын басқарды. Оның коптеген монографиялары ағылшын, неміс, түркі, араб т. б. тілдерде жазылған.

Бірақ отаршыл Ресей үкіметінің ең қауіпті, ең қасіретті қылмысының бірі - Орта Азия мен Қазақстан, жалпы түркі халықтарының ұлттық санасын құлдануға күш салу еді. 1881 жылы Түркістан әскери округінің комендантының көмекшісі, патша генералы Мациевский Ташкентге жұмысқа кірісе бастаған Шығыстану қоғамының мүшелеріне былай деп хат жолдайды: "Шығыстану қоғамының міндеті Шығысты зерттеу емес, Шығыс халқын орыстандыру". Патшаның саясаткер-ғалымдары орыстандыруды тоқтаусыз жүргізу үшін саяси-ғылыми айналымға "панисламизм", "пантюркизм" деген терминдерді енгізсе, Кеңес үкіметі жылдарында жергілікті халықты ата тарихынан, ата дәстүрімен, ана тілінен, ұстанған дінінен безімдіру үшін неше түрлі құйтырқы теорияны жан-жакты жетілдірді.

Түркілердің шығу тегі туралы қазақтан алғашкы қалам тартқан Әлихан Бокейханов, Мүхаммеджан Тынышбаев, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, Санжар Асфеидияров, Әуелбск Қоцыратбаевтар, империялық зұлматтың шеңгеліне ілініп, көпшілігі опат болды. Мұстафа Шоқаев еңбектері өз Отанына әлі күнге дейін жеткен жоқ.

Түріктің белгілі ғалымы Б. Аталай "Дивани лұғат-ат-туріктің" үш томдық аудармасын, осындағы сөздердің бір томдық тізімін жасап шығарды. Бұл еңбек әрқилы зерттеу жұмыстарына пайдалануға кең жол ашып берді. Белгілі ғалым, профессор Әбсатгар Дербісалиев араб, парсы тілінде X-XII ғасырларда жарияланған түркі ғұламаларының еңбектерін зерттеу мен оны көпшілікке таныстыру жолында тынымсыз еңбек етіп келеді.

Осы аталған еңбектерден мынадай екі түрлі түсінік бар екенін аңғаруға болады: біріншісі - түркілердің дербес халық ретінде тарих сахнасына шығуы да, екіншісі - олардың дербес мемлекет ретівне қалыптасуы.

Жазба деректер мен ескерткіштерге сүйене отырып біз түркі этногенезінің бірінші және екінші сатыларын танып біле аламыз.

VI ғасырдың ортасына қарай төрт тайпа түркі этногенезінің екінші сатысына - Орталық Азияның этникалық және саяси тарихының басқа сатысына көтерілді. Ол - VI- IX ғасырлар. Жаңа сатыда этногенез одан әрі дамыды. Сол көшпеңді тайпалар енді өз байланыстарын одан әрі жақсартып, мемлекеттер құрды. Олар: Шығыс түркі қағандығы, Батыс Түркі қағандығы, Түргеш қағандығы, Қарлұқ қағандығы, Қырғыз-ұйғыр - Қарахан мемлекеті, Оғыздар мемлекеті. Дамудың екінші сатысына көтерілген мемлекеттер бірлігінің күіпті болуына ортак тіл, ортақ жазу мәдениеті, ұқсас саяси денгей игі ықпал етті. Пайда болған мемлекеттердің әлеуметтік-саяси құрылымдарының беріктігі түркі этногенезінің батысқа қарай жылжуына мүмкіндік берді.

Түркі мәдениетінің дамуын біздін заманымыздың I мыцжылдығындағы әшекейлі бұйымдар, шеберлікпен жасалған оқ, садақ, сондай-ақ өлген адамның зиратына құлпытас орнату рәсімдерінен байқауға болады. Жалпы туркі мәдениетін өзіндік ерекшеліктеріне қарай мынадай топтарға бөлуге болады: 1) Енисей қырғыздарының мәдениеті; 2) Қимақ-қыпшақ мәдениеті; 3) Алтай түркілерінің модениеі:.

Сонымен, біздің заманымыздын I мыңжылдыкында Орталық Азияда, оңтүстік-батыс Сібірде, Жетісуда, Тянь-Шаньдатүркі, оғыз, қыргыз, қыпшақ этногенезінің дамуы жүріп жатты. Енді осы тайпалар бір-бірімен араласу негізінде жаңа этнос орталықтары пайда болды. Қимақ-қышиақ, снъп тайпаларынын кейбіреулері Орталық Азиядан Ертіске көшті.

Қырғыздар Байқалдан Шығыс Қазақстанға бет бұрды. Тоғыз-оғыз тайпалары тибеттіктермен болған соғыстың салдарынан Гансудың батысына және Шығыс Түркістанға бет алып кешті Түркілер 744 жылы саяси қасіретке ұшырады, өзінің бұрынғы орталықтарың жоғалтып, Қашкар, Жетісуға ығысты. Өл жерде X ғасырда ислам дінін қабылдағаннан кейін қарлұқ тайпаларымен косылып, Қарахандықтар мемлекетіп құрды. Ішкі, сыртқы факторлар өзгерді. Тайпалар арасында ассимиляция ироцесі жүрді. Сонымен жоғарыда аталған мемлекеттердің этникалық дамуы өзгере бастады.

Қорыта келгенде, түркі халықтары дамуының 1 және II сатылары түркі тіллі халыктарлың этникалық тарихында ошпес із қалдырды.

Сары өзендегі өзгерістер. Европа халықтарының қартайып қалжыраған Римді V ғ. күрт сындырған ұлы көшпенділігі Шығыс Азияда жүз жыл бұрын болған еді. Қытай тарихында "бес тағы тайнаның дәуірі" (304-399 жж. ) деп аталатын замаңда Солтүстік Қытайды Хүндар мен сәнбилер жаулап алып бағыңдырып, сол жерде готтардың, бүргундықтар мен вандалдардың жабайы королдіктері тәрізді, бірқатар баянсыз мемлекеттердің негізін салады. Европаның Балкан түбегінде Шығыс Рим империясы қалай қасқайып тұрып қалса, Қытайдағы ұлы дария Янцзыдың жағасында Хан империясының мүрагері - дербес Қытай империясы сақталып қалады. Ертедегі Византия - гүлдену дәуіріңдегі Римге қалай ұқсайтын болса, ол да өзінің бұрын өткен ұлы патшалығына тап солай ұқсайтын еді, сол сияқты бұл да теріскей мен батыстан қысым жасаған тағылардан ілдәбайлап қорғануға ғана күш-қайрат тауып, жиі-жиі алмасып жатқан әулеттердің дәрменсіз де дарынсыз императорлары тағылар көсемдерінің құрбаны етіп "кіндік жазықтың" қалың қытайын тастап кетеді - ол кезде Хуанхэ алқабы солай делінетін - алайда, жатжерліктердің қатал езгісіне және өзара ұдайы қырықпышақ болып қырқысып, қан тегіп жатқанына қарамастан, Солтүстік Қытайдағы қытайлықтар өздерін басып алған халықтардан сан жағынан басым болатын, бұл VI ғ. Қытайдың қайта өрлеуіне жол ашады.

Өздерінің барша бәсекелестерін жеңіп шыққан Тоба тайпасы қытай мәдениетінің ықпалына түсіп кетеді. 420 ж. тобалар құрған ерте феодалдық мемлекет бүкіл Солтүстік Қытайды бір империяға біріктіреді, ол қытайша, Вэй атын алады (386 ж. ) . Бұл тоба ханының бодандарының басым көпшілігі болып табылатын қытай халқымен мәмлеге келу жолындағы алғашқы қадамы еді. Көпшелілерді ассимиляциялау әрекеті басталып кетті де, V ғ. аяққы кезінде тобалардың ұрпақтары бұрымдарын кеседі де, ал өздеріне бағыныштылармен ұдайы қоян-қолтық араласу олардың күш жігері мен салт-дәстүрлерін жойып жібереді. Олар тіпті туған тілінде сөйлеуді қойып, қытайша сейлей бастайды. Жоғалтқан тілімен, киім-кешегімен бірге, олар біркезде өздерін жеңіске жеткізген жаужүрек батылдығы мен ынтымақ-бірлігін де жоғалтады, дегенмен де олар, өздерінін меншікті мемлекетін қайта құру үшін қасарысып алға ұмтылған қытай жұртына сіңісіп кете алмады.

Сарай теңкерістері мен оның ізін ала жүретін жазалау әрекеттері Вэй әулетінің өкіметін әлсіретуі мұң екен, сәнби императорларының қызметіндегі қытай қолбасшылары өз билеушілерінен қайратты да жігерлі болып шыға келді. 531 ж. солтүстік-шығыстан Гао-Хуань көгерілісті бастап шығады да, тоба әскерлерін талқандап, ел астанасы - Лоянды басып алады. Ол әуелгі кезде әулет мүддесі үшін әрекет жасаған болып кәрішп, ханзадаларының біреуін император деп жариялайды, бірақ ол өз қолбасшысынан қорқып, батысқа, Чаньанға қашып барып, екінші бір сардардан, қытай болып кеткен сәкбилік Юйвынь Тайдан қолдау табады. Гао-Хуань сол Вэй әулетнің екінші бір ханзадасын таққа отырғызады. Сейтіп, империя Батыс Вэй, Шығыс Вэй болып екіге бөлінеді, сәнби императорларын уақытша бетперде есебінде пайдаланатын қытай қолбасшылары еді. Бұл жәйт ұзаққа созылмаса керекті. Сәнбилердің рақымсыз қатал билігіне өшіккен қытайлар, күш өз қолдарына тигеннен кейін, жеңілгендердің бет-жүзіне қарап жатпайды. Юйвынь Тай қолжаулық императорлардың бірнешеуін улап өлтіреді, ал оның баласы күш-қүдіреті толыққасын, 557 ж. жексүрын әулетті таратып, өз әулеті Вэй-Чжоудің негізін салады.

Солтүстік-Шығыс Қытайда сәнбилер бұдан да қатал жазаға ұшырады. Гао-Хуаньнің мүрагері Гао-Ян соңғы императорды өз пайдасына тәж-тақтан бас тартқызып, оған у береді. Императордың туған-туысқандары - ұзын саны 721 адам - түгелдей өлтіріледі де, оларды жерлемеу үшін, денелерін суға ағызып жібереді. Жаңа әулет Вэй-Ци деген атқа ие болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.