XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасыр басындағы социология

Жоспар
Кіріспе

1 XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасыр басындағы социология
2 XIX.XX ғасыр аралығы К.Маркске неғұрлым күшті оппонент ретінде неміс социологы Маркс Вебердің (1864.1920) шығуы

Кез-келген ғылымды зерттеу оның нысанын, пәнін, басқа ғылымдар жүйесі мен қоғамда алатын орны мен ролін анықтаудан басталады. Социологиялық білімнің негізгі қызметі-әлеуметтік құбылыстар мен проблемаларды дұрыс түсініп, олардың пайда болу, бой көрсету себептерін ашу, оларды шешудің әр түрлі жолдарын танып білу.
Бұл ғылымның “социология” деген атауы латын,грек сөздерінен құралған: “societas”-латын тілінде қоғам, “logos” грекше ілім, ұғым деген сөз. Демек, социология қоғам туралы ілім деген сөз. Бірақ қоғам басқа да ғылымдардың зерттеу обьектісі болып табылады. Сондықтан социология-қоғам туралы ғылым деумен шектелсек, бұл ғылымның өзіне тән обьектісі мен пәнін ашып бере алмайды.
“Социология” термині көп жағдайда шегіне жеткен кең мағынада, барлық қоғамдық ғылымдарды қамтитын мағынада қолданылады. Бұл жағдайда ол бүкіл қоғамтанудың баламасы, синонимы болып көрінеді. Ал ғылыми тұрғыдан алғанда, социологияны тар мағынасында қарағанда, ол қоғамтанудың жеке бір ерекше саласы болып шығады. Социология қоғамды, оның өмір сүруі мен дамуын әлеуметтік құбылыстар, процестер мен қатынастар тұрғысынан қарастырады. Оның зерттеу обьектісі-социум деп аталатын әлеуметтік шындық.
Демек, социология қоғамды тұтас қарастырмайды, тек сол қоғамның әлеуметтік өмірін ғана зерттейді. “Қоғам” деген термин социологияда адамдар арасында болып жататын алуан түрлі қарым-қатынастардың күрделі жиынтығын білдіреді. Сондықтан, жалпы алғанда, қоғам барлық қоғамдық ғылымдардың зерттеу обьектісі бола отырып, сонымен қатар әрбір ғылым өзінің ерекше зерттеу обьектісін бөліп алады. Экономика ғылымдарының обьектісі-өндіріс, өндірістік қатынастар,тұтыну мәселелері. Экономика саласымен салыстырғанда, саясаттанудың өз ерекшілігі бар. Саясаттану саяси билік жүргізу мәселерімен тікелей байланысты. Бұл политологияның, саяси ғылымдардың обьектісі. Қоғамның рухани өмірін, яғни рухани байлықты өндіру, тарату ісімен, адамдардың рухани қажеттерін өтеудің жолдарын, түрлері мен әдістерін зерттейтін мәдениеттану,педагогика, психология сияқты бірқатар ғылымдар бар. Міне бұдан көптеген қоғамдық ғылымдардың зерттейтін обьектісі-тұтас қоғам емес, оның белгілі бір саласы ғана екенін түсіну қиын емес.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасыр басындағы социология
Кез-келген ғылымды зерттеу оның нысанын, пәнін, басқа ғылымдар жүйесі мен
қоғамда алатын орны мен ролін анықтаудан басталады. Социологиялық білімнің
негізгі қызметі-әлеуметтік құбылыстар мен проблемаларды дұрыс түсініп,
олардың пайда болу, бой көрсету себептерін ашу, оларды шешудің әр түрлі
жолдарын танып білу.
Бұл ғылымның “социология” деген атауы латын,грек сөздерінен құралған:
“societas”-латын тілінде қоғам, “logos” грекше ілім, ұғым деген сөз. Демек,
социология қоғам туралы ілім деген сөз. Бірақ қоғам басқа да ғылымдардың
зерттеу обьектісі болып табылады. Сондықтан социология-қоғам туралы ғылым
деумен шектелсек, бұл ғылымның өзіне тән обьектісі мен пәнін ашып бере
алмайды.
“Социология” термині көп жағдайда шегіне жеткен кең мағынада, барлық
қоғамдық ғылымдарды қамтитын мағынада қолданылады. Бұл жағдайда ол бүкіл
қоғамтанудың баламасы, синонимы болып көрінеді. Ал ғылыми тұрғыдан алғанда,
социологияны тар мағынасында қарағанда, ол қоғамтанудың жеке бір ерекше
саласы болып шығады. Социология қоғамды, оның өмір сүруі мен дамуын
әлеуметтік құбылыстар, процестер мен қатынастар тұрғысынан қарастырады.
Оның зерттеу обьектісі-социум деп аталатын әлеуметтік шындық.
Демек, социология қоғамды тұтас қарастырмайды, тек сол қоғамның
әлеуметтік өмірін ғана зерттейді. “Қоғам” деген термин социологияда адамдар
арасында болып жататын алуан түрлі қарым-қатынастардың күрделі жиынтығын
білдіреді. Сондықтан, жалпы алғанда, қоғам барлық қоғамдық ғылымдардың
зерттеу обьектісі бола отырып, сонымен қатар әрбір ғылым өзінің ерекше
зерттеу обьектісін бөліп алады. Экономика ғылымдарының обьектісі-өндіріс,
өндірістік қатынастар,тұтыну мәселелері. Экономика саласымен салыстырғанда,
саясаттанудың өз ерекшілігі бар. Саясаттану саяси билік жүргізу мәселерімен
тікелей байланысты. Бұл политологияның, саяси ғылымдардың обьектісі.
Қоғамның рухани өмірін, яғни рухани байлықты өндіру, тарату ісімен,
адамдардың рухани қажеттерін өтеудің жолдарын, түрлері мен әдістерін
зерттейтін мәдениеттану,педагогика, психология сияқты бірқатар ғылымдар
бар. Міне бұдан көптеген қоғамдық ғылымдардың зерттейтін обьектісі-тұтас
қоғам емес, оның белгілі бір саласы ғана екенін түсіну қиын емес.
Атап айтқанда, адамдардың айтарлықтай кең қауымдастықтары арасындағы
(таптар, халықтар және басқа әлеуметтік топтар, ұлттар, ұйымдар т.б.) және
осы қауымдастықтардың өкілі ретінде көзге түсетін жеке адамдар арасындағы
әлеуметтік қатынастарды қарастырады. Осы қатынастардың субъектілерінің
ерекшеліктеріне сәйкес әлеуметтік қатынастар әлеуметтік топтар (топтар мен
әлеуметтік таптар), әлеуметтік-демографиялық (ерлер, әйелдер, балалар,
жастар, зейнеткерлер, жанұя мүшелері), әлеуметтік-территориялық (қала, село
тұрғындары), әлеуметтік-этникалық (ұлттық, халықтық, этнографиялық топтар),
әлеуметтік-кәсіптік (еңбек коллективтері, кәсіптік бірлестіктер), жеке
адамдар арасындағы қатынастар болып бөлінеді. Сонымен, әлеуметтік өмірдің
өзегі-адамдардың және олардың бірлестіктерінің іс-әрекеттері, өзара
байланыстары. Осыған сәйкес социология адамдардың өзара қарым-қатынасында
білдіретін мінез-құлқы жайлы ғылым деуге де болады.
Социологияның ғылым ретінде қалыптасуы қоғамды зерттеу барысында
қалыптасқан дәстүрлер негізінде өрбіді. Ежелгі грек және ежелгі шығыс
ойшылдарының еңбектерінде жалпы философиялық мәселелермен бірге қоғамның
тууы мен мәні, оның ұйымдасуы мен дамуы туралы мәселелер қарастырылады.
Ежелгі оқымыстылар шынайы қоғамға тән сипаттамаларды анықтап қана қоймай,
әлеуметтік процестерді “үлгілеу” принциптерін қалыптастыруға негіз қалап,
жекелеген әлеуметтік фактілер мен процестерге, қоғам құрылысына, адамдар,
әр түрлі әлеуметтік топтар арасындағы байланыстар мен қатынастарға нақты
эмпирикалық таодау жасауға тырысты.
Әрбір дәстүр социологияға қоғам мәселелерінің, социологиялық білімді
жетілдірудің, құру және қолданудың, зерттеу пәні мен нысанын анықтаудың
өзіндік зерттеу әдістерін әкеледі.
Социологияның ғылым ретінде тууы XIX ғасырдың ортасындағы француз
оқымыстысы Огюст Конт (1798-1857) есімімен байланысты, өйткені ол тұңғыш
рет “Социология” терминің енгізген, алайда оның қалыптасуына Батыс Еуропа
(Г.Спенсер, К.Маркс, Э.Дюркгейм, М.Вебер және т.б.) мен Американың
(А.Смолл, Дж.Винсент, В.Томас, П.Сорокин, Т.Парсонс және т.б) көптеген
оқымыстылары айтарлықтай үлес қосқан.
Социология пәні мен нысанын негіздей отырып, О.Конт сол кездегі ғылым
жұйесіне иерархиялық баспалдақ түрінде түсінік береді, оның ойынша, бұл
білімнің қарапайымнан күрделіге, төменнен жоғарыға жалпыдан өзіндік
ерекшелікке қарапайым дамуының тарихи процесін логикалық жүйемен бере
алады. Білім дамуындағы әр басқыш, Конт бойынша, -өзінің алдындағысын алғы
шарт ретінде есептейтін –жоғары тәртіптегі ғылым болып саналады.
Онда негізгі ғылымдардың иерархиясы төмендегіше көрінеді:математика,
астрономия, физика, химия, биология (соңғы термин де–О.Конттың үлесі) және
социология.
Берілген сызбадан көрінетіндей, социология басқа да ғылымдардың
заңдарына негізделеді. Конт социологияның өзіндік, бұл заңдардың түрін
өзгертетіндей және индивидтердің бір-біріне өзара әсернен шығатындай
қасиеті бар екендігіне айрықша мән береді. Бұл өзара әсер адамзат қауымында
әр ұрпақтың келесісіне өтуі нәтижесінде күрделене түседі.
Осылайша, социология ғылыми білімнің дамуын қорытындылай отырып, қай
кезде өмір сүрген нысандардың ең күрделісін зерттейді. Мұндай нысан қоғам
және индивидтердің бір-біріне әсері болып табылады.
Қоғам жағдайы лайықты әсер еткенде ғана адам өзін жеке тұлға ретінде
таниды. Адамның қоғамда бірнеше әлеуметтік ұстанымы болады, оның
әрқайсысының белгілі бір құқығы, міндеттері болады, ол мәртебе (статус) деп
аталады. Қоғамда алған әлеуметтік мәртебесіне сәйкес, адам қоғамда
әлеуметтік роль атқарады. Роль дегеніміз –адам мәртебесімен көрінетін
күтілетін мінез-құлық. Әр мәртебеге бірнеше роль енеді. Берілген мәртебеге
әсер ететін рольдердің жиынтығы рольдер жиынтығы деп аталады.
Белгілі бір әлеуметтік мұқтаждықтары қанағаттандыруға арналған
рольдер мен мәртебелердің ірі бірлестігі әлеуметтік институттар (отбасы,
дін, білім беру, экономикалық, саяси жүйелер және т.б.) деп аталады. Арнайы
институттар (лат. Institute –нұсқама, мекеме) мен ұйымдар құра отырып,
қоғам сол арқылы өзінің өмір сүруінің маңызды салалары мен мәселелерін
әлеуметтік өзара қарым-қатынас түрлерін нақиылап, бекітеді, оны берілген
қоғамның әр мүшесі үшін тұрақты және міндетті етеді.
Әлеуметтік институттар негізіне жататын әлеуметтік байланыстар
институтционалды деп аталады, ал бұл байланыстарға тәртіптелген, нормативті
сипат беру процесі институттандыру деп аталады.
Әлеуметтік институттармен бірге қоғамда көптеген әр түрлі әлеуметтік
ұйымдар (қауымдар) болады: әлеуметтік топтар, этникалық қауымдар, өмір сүру
кезеңдері сияқты қауымдар (жыныстық, жас топтары), қоныстық, аймақтық
қауымдар.
Жоғарыда аталған әлеуметтік қауымдардың, олардың өзара әсерінің, даму
және қызмет ету заңдырының барлық жиынтығы социология пәні болып табылады.
Жоғарыда аталған қауымдар түрін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.