Қазақстанда қалыптасқан экалогиялық ақуалдар

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе:
Қазақстанда қалыптасқан экалогиялық ақуалдар.
Негізгі бөлім:
1.Арал теңізінің экологиялық ақуалы.
2.Балқаштың ақуалы.
Қорытынды:
Экологиялық ақуалдар мен табиғатты тиімді пайдалану.

Арал теңізі-Қазақстанның інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Оның апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі- 1066 шаршы км, тереңдігі -30-60 метр, тұздылығы-10-12 % болған. Қойнауы кәсіптік бағалы байлықтарға бай, жағасы қоға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50-150 мың балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі игерілген.
Арал өңірінің тұрғындары 1970 жылдарға дейін әлеуметтік-экономикалық тұрғыда жаақсы қамтамасыз етілген тіршілік кешті. Теңіз өңііріндегі елді мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін зауыт және 2 балық комбинаты тұрақты жұмыс істеген.
1960жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы игерілген жер көлемі бұрынғыдан Өзбекстан мен Тәжікстанда 1,5, Түркіменстанда 2,4, Қазақстанда 1,7 есеге өсті. Ал Әмудәрия мен Сырдария бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық санының өсуіне орай суға деген қажеттілік те артты. Осыған орай, 1970-1980 жылдар аралығында Аралға құйылатын су мөлшері азайды. Оның негізгі себептері-антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол қажет ететін күріш пен мақта өсіру ісі қарқындап дамыды (Шардара).
Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары дамыды.Өзен бойлары игеріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. Мәселен, Аралға 1960-1965 жылдар арасында 44 мың метр3, су құйылса, бұл көрсеткіш 1974-1978 жылдары 13 мың метр3, ал 1990 жылдары екі есе қысқарды. Нәтижесінде, Арал теңізінің деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-ге дейін қусырылды. Судың тұздылығы 40 %-ға дейін артты. Оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялық препараттарды қолдану бұрын-соңды болмаған көрсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану 10-15 есеге өскен. Осындай антропогендік факторлар Арал өңірін экологиялық апатқа ұшыратты.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе:
Қазақстанда қалыптасқан экалогиялық ақуалдар.
Негізгі бөлім:
1.Арал теңізінің экологиялық ақуалы.
2.Балқаштың ақуалы.
Қорытынды:
Экологиялық ақуалдар мен табиғатты тиімді пайдалану.

Арал теңізі-Қазақстанның інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір
көгілдір су айдыны еді. Оның апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі- 1066 шаршы
км, тереңдігі -30-60 метр, тұздылығы-10-12 % болған. Қойнауы кәсіптік
бағалы байлықтарға бай, жағасы қоға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде
жылына 50-150 мың балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын
терісі игерілген.
Арал өңірінің тұрғындары 1970 жылдарға дейін әлеуметтік-экономикалық
тұрғыда жаақсы қамтамасыз етілген тіршілік кешті. Теңіз өңііріндегі елді
мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін зауыт және 2 балық комбинаты
тұрақты жұмыс істеген.
1960жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы
игерілген жер көлемі бұрынғыдан Өзбекстан мен Тәжікстанда 1,5,
Түркіменстанда 2,4, Қазақстанда 1,7 есеге өсті. Ал Әмудәрия мен Сырдария
бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық
санының өсуіне орай суға деген қажеттілік те артты. Осыған орай, 1970-1980
жылдар аралығында Аралға құйылатын су мөлшері азайды. Оның негізгі
себептері-антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол қажет
ететін күріш пен мақта өсіру ісі қарқындап дамыды (Шардара).
Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары дамыды.Өзен бойлары
игеріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. Мәселен, Аралға 1960-1965
жылдар арасында 44 мың метр3, су құйылса, бұл көрсеткіш 1974-1978 жылдары
13 мың метр3, ал 1990 жылдары екі есе қысқарды. Нәтижесінде, Арал теңізінің
деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-ге дейін
қусырылды. Судың тұздылығы 40 %-ға дейін артты. Оның үстіне екі өзен
бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялық препараттарды қолдану
бұрын-соңды болмаған көрсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану 10-15 есеге
өскен. Осындай антропогендік факторлар Арал өңірін экологиялық апатқа
ұшыратты. Құрғап қалған теңіз түбінен жыл сайын айналаға зияндылығы өте
жоғары 2 млн. т тұзды шаңдар көтеріліп, желмен тарай бастады. Сонымен, Арал
апатына себеп болған факторларға:
-жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу;
-ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау, судың қорын есепке алмау;
-суды өте ккөп қажет ететін күріш, мақта дақылдарын барынша көбейтіп
жіберу;
-жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және суды үнемді
пайдаланбау;
-табиғат ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктер мен оны
меңгерудің ғылыми тұрғыдан негізделмеуі болып табылады.
Осы аталған фактілер Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны
экологиялық дағдарысқа алып келдіБұл жағдайлар адам баласының қолдан
істеген қателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды.
Арал өңірінде туындап отырған қазіргі экологиялық апаттар нышаны жыл
өткен сайын теңіз суын тартылтуда.Оның фаунасы мен флорасы жойылып бітуге
жақын. Топырақтың тұздануы өте жылдам жүруде. Арал теңізінде балық өсіру
шаруашылығы тоқталып, соңғы 1-2 жылда ғана қайта қолға алынды. Ондағы
тұрғындардың әллеуметтік жағдайы төмендеп кетті. Теңіз түбінен көтерілген
улы тұздың мөлшері жылына 13-20 млн. т деп есептеледі. Тіптен, тұзды шаңдар
әсері сонау Орта Азия республикалары аумағына жетіп, ауыл шаруашылығына
зардабын тигізуде. Топырақтың тұздануы Өзбекстанда -60 %, Қазақстанда -60-
70 %-ға артып отып. Мұның өзі жалпы шаруашылыққа зиянын тигізуде. Арал
өңіріндегі климаттың өзгеруі шөл белдемінің табиғи ландшафтарын бірте-бірте
күрделі әрі қайтымсыз антропогендік экожүйелерге қарай ығыстыруда.
Арал өңіріндегі антропогендік факторлар ондағы тұрғындардың салт-
дәстүріне, экономикалық-әлеуметтік жағдайына тікелей әсер етуде. Жұмыссыз
қалған балықшылар әлеуметтік жағынан қорғаусыз қалып, басқа аймақтарға
еріксіз қоныс аударуда.
Қазіргі Арал өңірінде адамдардың денсаулығы күрт төмендеп кетті. Бұл
өңірде соңғы мәліметтер бойынша туберкулез, бүйрекке тас байлану, сарысу,
өкпе-тыныс жолдарының қабынуы, жұқпалы аурулар республиканың басқа өңірімен
салыстырғанда жоғары көрсеткішті беріп отыр.
Арал теңізінің болашағы дүние жүзі халықтарын толғандыруда. Оның
біржолата жойылып кетуі Орта Азия менҚазақстанды ғана емес көптеген Шығыс
елдерінің тыныс-тіршілігіне өзгерістер әкелмек. Ал әлемдік климаттың
өзгеруі, шөлге айналу, атмосферадағы ауытқушылықтар, антропогендік
экожүйелердің тұрақсыздығын тудырады.Арал мәселесі соңғы 10 шақты жылда
географ және эколог ғалымдар арасында жиі-жиі пікірталастар туғызуда.
Өркениетті елдер қаржылай көмек көрсетуде. Олар негізінен Орта Азия
республикалары, Ресей, АҚШ, Жапония, т.б. мемлекеттер.
Арал теңізін құтқару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар бар.
Олар:
1.Сібір өзендерін Қазақстанға бұру.
2.Әмудария мен Сырдария өзендерінің суын реттеу арқылы суды молайту.
3.Арал теңізін жартылай сақтап қалу.
4.Каспий теңізінің суын жасанды канал арқылы әкелу.
5.Жер асты суларын пайдалану.
6.Арал теңізінің өздігінен табиғи реттелуін немесе толысуын күту.
Әрине, бұл жобалар болашақтың ісі болғанымен, уақыт талабы оны
күттірмейді. Бәрі де қаражатқа тірелуі мүмкін. Ал оның іске асуы адамзат
қауымының білімі мен біліктілігіне байланысты екені анық.
Қазіргі кезде Аралды құтқару бағытында батыл ьда жоспарлы түрде ғылыми
негізде жұмыстар жасалуда. Арал тағдыры-адам тағдыры болғандықтан оны
сақтап қалук аға ұрпақтың борышы.

Балқаштың экологиялық ақуалы. Балқаш көлі-Қазақстандағы ең ірі
экожүйелердің бірі. Көл Балқаш-Алакөл ойысында орналасқан. Көлемі -501мың
км2, ұзындығы-605 км, ені-9-74 км аралығында. Ал ең терең жері- 2 м.Бұл
көлдің 1970 жылдардағы сипаты болса, қазір мүлдем басқаша. Жетісу
өзендерінің ішінде Іле, Қаратал, Ақсу және Лепсі өзендері балқашқа құяды.
Балқаш көлі шөлейт және шөл табиғат бөлімдеріне орналасқандықтан, оның
климаты шұғыл континентті болып келеді. Су айдынының булануы өте жоғары.
Осыған байланысты су деңгейі тез өсіп отырады.
Ұзақ жылдар тіршілігі тұрақты болып келген су айдынының қалыпты жағдайы
өзгере бастады. Балқаш көлінің экологиялық жағдайының нашарлау себебі
Қаратал, Лепсі, Ақсу өзендерінің мол суының Балқаш көліне жетпей суармалы
егістерге жұмсалуынан. Оның үстіне бұрынғы кездерде Аягөз, Биен, Сарқанд
және Басқан өзендері Балқашқа құйып, оның табиғи су деңгейін саақтап
отырған. Ал қазір бұл өзендер Балқашқа құймайды.
Аталған антропогендік жағдайлар Балқаш көлінің жағдайын шиеленістіріп
жіберді. Балқаш экожүйесінің одан әрі нашарлауына Іле өзені бойына салынған
Қапшағай су қоймасы да әсер етеді. 1970 жылы Қапшағай суқоймасындағы Іле
өзенінің суын бөгейтін Қапшағай бөгеті салынды. Оған қосымша Іле өзенін
қоректендіріп отырған Шелек өзені Бартоғай бөгетімен бөгеліп, онда көлемі
300 мың м3 су жинақталды. Осылайша Үлкен Алматы каналы (БАК) салынды.
Каналдың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.