Бастауыш сыныпта оқыту процесінде мұғалімнің дидактикалық қағидаларды қолдану теориясы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I.тарау. Бастауыш сыныпта оқыту процесінде мұғалімнің дидактикалық қағидаларды қолдану теориясы ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Оқу процесінде оқыту принциптерін ісе асыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
II.тарау. Оқыту процесінде дидактикалық принциптер мен ережелерді қолдану
2.1. Мұғалімнің дидактикалық принциптер мен заңдылықтарды қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I.тарау. Бастауыш сыныпта оқыту процесінде мұғалімнің дидактикалық қағидаларды қолдану теориясы ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Оқу процесінде оқыту принциптерін ісе асыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
II.тарау. Оқыту процесінде дидактикалық принциптер мен ережелерді қолдану
2.1. Мұғалімнің дидактикалық принциптер мен заңдылықтарды қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе.
Тақырыптың көкейкестілігі:
Қазақсан Республикасының тәуелсіздігіне орай елімізде жүріп жатқан реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын ғана қамтып қоймай, сонымен бірге әлеуметтік – гуманитарлық салада да зор өзгерістер жасалуда. Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау – соның айқын айғағы. Соған орай жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын нәтижелі іске асыру педагогикалық оқу орындарында білім алып жатқан болашақ жас мамандардың білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне байланысты болатындығы бәрімізге мәлім. Мектепте аса маңызды міндетті шешуде «Дидактиканың» атқаратын қызметі айрықша.
Білімді игерудегі мектептептің негізгі міндеті – оқушылардың машықтануын, сонымен қатар олардың шығармашылық қақабілеттерін, ізденістерін дамыту. Осы мақсатпен білімнің қандай да бір саласында бар қорытындыға және олардың негізінде жаңа ерекше бұйымдарды, жобаларды, т.б. жасауға байланысты шығармашылық сипаттағы жұмыстардың сан алуан түрлері қолданылады.
Әр пәннің сипатына қарай шығармашылық жұмыстар сан алуан бола алады: баяндап жазу, есеп құрастыру және шығару, конструкциялау, тәжірибиелік жұмыстар, т.б. Оқытудың алғашқы жылдары оқу материалдарын игеруге көп көңіл бөлінеді, бірақ бұл үрдісте де оқушылардың шығармашылықпен келуі едәуір орын алады. Балалардың есепті басқа амалдармен шығаруға, мақалаларды өзінше атауға, материалды өзінше баяндауға, суретке жапсыруда, қайсыбір қолдан жасалған бұйымдарды даярлауда өзіндік элементтерді негізуге тырысуларын мақтаудың өзі – мұның бәрі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда оқытудың ықпалын едәуір күшейте түседі.
Мектеп дербес ойлап әрекет жасай алатын жас ұрпақты баулуы тиіс.
Оқушылардың абстракциясын, өзіндік ойлау мүмкіндіктерін арттыру жолдарын іздестіру, қарастыру қажет.
Әр таруға, әр тақырыпқа әр қырымен келуге болады.Бұл дипломдық жұмыста ол мәселелердің бәрін қамту қиын, мүмкін емес. Сондықтан да мұғалімнің сабақ өту барысында дидактикалық принциптерді, ережелерді, әр түрлі дидактикалық ойындарды тиімді қолдануда оқушылардың өзіндік ойлауға қалыптастырудың мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Оқушыларды ойлай білуге дағдыландыру, білімді, жан-жақты болуға үйрету, еліміздің керекті мүшесі болуды саналарына сіңіру, дарынды болуға тәрбиелеу мақсатымен осы зерттеу жұмысымды таңдадым.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Зерттеудің объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептердегі бастауыш сыныпты оқыту және тәлім – тәрбие беру сапасын жетілдіру.
Зерттеудің мақсаты. Республика экономикасының өркендеуі кезеңіндегі жалпы білім беретін мектептерінің педагогикалық проблемаларын айқындау, жас буынды оқыту және тәрбиелеу процестерін жетілдіру тәсілдерін көрсету, оны іске асыру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқыту мен дамытудың арақатынасын анықтау.
2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесін дәстүр лі оқыту жүйесімен салыстыру.
3. Дамыта оқытудың жай дәстүрлі оқытудан оқыту мазмұнындағы өзгешеліктерін; мақсаттағы айырмашылықтарын; дидактикалық принциптердегі өзгешеліктерін; әдіс-тәсілдеріндегі өзгешеліктерін; мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштерін салыстыру.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Тақырыптың көкейкестілігі:
Қазақсан Республикасының тәуелсіздігіне орай елімізде жүріп жатқан реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын ғана қамтып қоймай, сонымен бірге әлеуметтік – гуманитарлық салада да зор өзгерістер жасалуда. Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау – соның айқын айғағы. Соған орай жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын нәтижелі іске асыру педагогикалық оқу орындарында білім алып жатқан болашақ жас мамандардың білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне байланысты болатындығы бәрімізге мәлім. Мектепте аса маңызды міндетті шешуде «Дидактиканың» атқаратын қызметі айрықша.
Білімді игерудегі мектептептің негізгі міндеті – оқушылардың машықтануын, сонымен қатар олардың шығармашылық қақабілеттерін, ізденістерін дамыту. Осы мақсатпен білімнің қандай да бір саласында бар қорытындыға және олардың негізінде жаңа ерекше бұйымдарды, жобаларды, т.б. жасауға байланысты шығармашылық сипаттағы жұмыстардың сан алуан түрлері қолданылады.
Әр пәннің сипатына қарай шығармашылық жұмыстар сан алуан бола алады: баяндап жазу, есеп құрастыру және шығару, конструкциялау, тәжірибиелік жұмыстар, т.б. Оқытудың алғашқы жылдары оқу материалдарын игеруге көп көңіл бөлінеді, бірақ бұл үрдісте де оқушылардың шығармашылықпен келуі едәуір орын алады. Балалардың есепті басқа амалдармен шығаруға, мақалаларды өзінше атауға, материалды өзінше баяндауға, суретке жапсыруда, қайсыбір қолдан жасалған бұйымдарды даярлауда өзіндік элементтерді негізуге тырысуларын мақтаудың өзі – мұның бәрі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда оқытудың ықпалын едәуір күшейте түседі.
Мектеп дербес ойлап әрекет жасай алатын жас ұрпақты баулуы тиіс.
Оқушылардың абстракциясын, өзіндік ойлау мүмкіндіктерін арттыру жолдарын іздестіру, қарастыру қажет.
Әр таруға, әр тақырыпқа әр қырымен келуге болады.Бұл дипломдық жұмыста ол мәселелердің бәрін қамту қиын, мүмкін емес. Сондықтан да мұғалімнің сабақ өту барысында дидактикалық принциптерді, ережелерді, әр түрлі дидактикалық ойындарды тиімді қолдануда оқушылардың өзіндік ойлауға қалыптастырудың мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Оқушыларды ойлай білуге дағдыландыру, білімді, жан-жақты болуға үйрету, еліміздің керекті мүшесі болуды саналарына сіңіру, дарынды болуға тәрбиелеу мақсатымен осы зерттеу жұмысымды таңдадым.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Зерттеудің объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептердегі бастауыш сыныпты оқыту және тәлім – тәрбие беру сапасын жетілдіру.
Зерттеудің мақсаты. Республика экономикасының өркендеуі кезеңіндегі жалпы білім беретін мектептерінің педагогикалық проблемаларын айқындау, жас буынды оқыту және тәрбиелеу процестерін жетілдіру тәсілдерін көрсету, оны іске асыру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқыту мен дамытудың арақатынасын анықтау.
2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесін дәстүр лі оқыту жүйесімен салыстыру.
3. Дамыта оқытудың жай дәстүрлі оқытудан оқыту мазмұнындағы өзгешеліктерін; мақсаттағы айырмашылықтарын; дидактикалық принциптердегі өзгешеліктерін; әдіс-тәсілдеріндегі өзгешеліктерін; мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштерін салыстыру.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы. – Алматы, Қазақ университеті, 1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. – А., 1991.
3. Айтмамбетова Б., Бозжанова К., т.б. Балаларды семьяда адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері. – Алматы, 1985.
4. Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері. – А.,1991.
5. АйғабыловаН. Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу жолдары. – А., Өнер. 1972.
6. Ахметов Ж. Балаларды мәдениеттілікке тәрбиелеу жолдары. //Қазақстан мұғалімі, А., 1994.
7. Алмаханова Х. Жас өспірімдерге эстетикалық тәрбие бері. /Методикалық нұсқау. А., 1990.
8. Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. – А.,1992.
9. Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. – А., 1999.
10. Әбдіразақов Е. Адамгершілік, имандылық тәрбиесі. – Шымкент 1994.
11. Әбиев Ж. Жаңа адамда қалыптастыру. – Алматы, 1988.
12. Әбиев Ж. Еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздері. – Алматы, 1997.
13. Әбиев Ж. Оқушыларға атеистік тәрбие беру. Алматы, //Қазақстан мектебі , 1959. №3.
14. Әбілова Зоқушыларға эстетикалық тәрбие беру. – А., 1972.
15. Әбілова З. Этнопедагогика – А., 1997.
16. Әтемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні. Қаз.мем. 1-1996.
17. Богословский В. т.б. Жалпы психология – А., Мектеп, 1980, 13 тарау.
18. Бержанов Қ, Тәрбие мен оқытудың бірлігі. – Алматы, 1973.
19. Бержанов Қ. Оқу-ағартудағы халықтар достығы. Алматы, 1976.
20. БарановС. Принципы обучения. – Москва, 1975.
21. Бабанский Ю. Педагогика. – Москва 1988.
22. Дүйсенбинова Адамгершілік тәрбиесіне айқын бағыт //Қазақстан мектебі. 7-1991ж/
23. Егембердиев Ж. Мектеп жұмыстарын жоспарлау /Методикалық ұсыныстар. А., Мектеп, 1975.
24. Жас ұрпаққа дамгершілік эстетикалық тәрбие беру концепсиясы. //Қазақ мұғалімі, 1-тамыз 1989.
25. Жақыпов А. Өнеге өрісі- А., Мектеп, 1975.
26. Ильина Т. Педагогика. Москва, 1984.
27. Иванова Н., Қозғанбаева М. Оқыту процесінің мәні. – Алматы, 1991.
28. Керімов Л. Праволық тәрбие жүйесі. Алматы, 1991.
29. Капралов Р. Класс жетекшісінің жұмысы. Алматы, 1983.
30. Капралова Р. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін жұмысы,- Алматы, 1973.
31. Керімов Л. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. – Алматы, 1990.
32. Көпжасарова М. Оқушыларды кластан тыс жұмыстарда коллективизмге тәрбиелеу. Алматы, Мектеп, 1978.
33. Көшекпаев Н. Оқыту теориясы. – Алматы, Мектеп, 1976.
34. Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. Астана,1998.
35. Лемберг Р. Оқыту әдістері. Алматы, 1958.
36. Лернер И. Дидактические основы методов обучения. Москва, Педагогика,1981.
37. Макаренко А. Ұстаздық дастан. Алматы, 1985.
38. Макаренко А. Ата-аналар кітабы.Алматы, 1985.
39. Мурзалин С. Рухани байлық. Алматы, Казақстан, 1988.
40. Махмудов М. Мектепте проблемалы оқытуды ұйымдастыру. Алматы,1981.
41. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл. Адамгершілік. Алматы, Білім, 1994.
42. Нұрғалиева Г. Оқыту әдістері. Алматы, 1991.
43. Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу. Алматы, Мектеп, 1975.
44. Основы внутришкольного управления.(Под ред.П.В. Судоминского) Москва, Педагогика, 1987.
45. Положения о ретинго-тестовой контроля качества знания, навыков и умений студентов. Алматы, Казгумя, 1996.
46. Подласый И. Педагогика. Москва, 2000.
47. Сабыров Т. Болашақ мұғалімдердің дидактикалық дайындығын жетілдіру. Алматы, Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясының баспа кабинеті, 1999.
48. Сейталиев К. Тәрбие теориясы. Алматы, 1986.
49. Төлеубеков А.Р. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері. Алматы, 1991.
50. Ұзақбаева С. Эстетикалық және экономикалық тәрбие негіздері. Алматы, 1991.
51. Ұзақбаева С. Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі халық дәстүрі. Алматы, 1990.
1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы. – Алматы, Қазақ университеті, 1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. – А., 1991.
3. Айтмамбетова Б., Бозжанова К., т.б. Балаларды семьяда адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері. – Алматы, 1985.
4. Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері. – А.,1991.
5. АйғабыловаН. Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу жолдары. – А., Өнер. 1972.
6. Ахметов Ж. Балаларды мәдениеттілікке тәрбиелеу жолдары. //Қазақстан мұғалімі, А., 1994.
7. Алмаханова Х. Жас өспірімдерге эстетикалық тәрбие бері. /Методикалық нұсқау. А., 1990.
8. Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. – А.,1992.
9. Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. – А., 1999.
10. Әбдіразақов Е. Адамгершілік, имандылық тәрбиесі. – Шымкент 1994.
11. Әбиев Ж. Жаңа адамда қалыптастыру. – Алматы, 1988.
12. Әбиев Ж. Еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздері. – Алматы, 1997.
13. Әбиев Ж. Оқушыларға атеистік тәрбие беру. Алматы, //Қазақстан мектебі , 1959. №3.
14. Әбілова Зоқушыларға эстетикалық тәрбие беру. – А., 1972.
15. Әбілова З. Этнопедагогика – А., 1997.
16. Әтемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні. Қаз.мем. 1-1996.
17. Богословский В. т.б. Жалпы психология – А., Мектеп, 1980, 13 тарау.
18. Бержанов Қ, Тәрбие мен оқытудың бірлігі. – Алматы, 1973.
19. Бержанов Қ. Оқу-ағартудағы халықтар достығы. Алматы, 1976.
20. БарановС. Принципы обучения. – Москва, 1975.
21. Бабанский Ю. Педагогика. – Москва 1988.
22. Дүйсенбинова Адамгершілік тәрбиесіне айқын бағыт //Қазақстан мектебі. 7-1991ж/
23. Егембердиев Ж. Мектеп жұмыстарын жоспарлау /Методикалық ұсыныстар. А., Мектеп, 1975.
24. Жас ұрпаққа дамгершілік эстетикалық тәрбие беру концепсиясы. //Қазақ мұғалімі, 1-тамыз 1989.
25. Жақыпов А. Өнеге өрісі- А., Мектеп, 1975.
26. Ильина Т. Педагогика. Москва, 1984.
27. Иванова Н., Қозғанбаева М. Оқыту процесінің мәні. – Алматы, 1991.
28. Керімов Л. Праволық тәрбие жүйесі. Алматы, 1991.
29. Капралов Р. Класс жетекшісінің жұмысы. Алматы, 1983.
30. Капралова Р. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін жұмысы,- Алматы, 1973.
31. Керімов Л. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. – Алматы, 1990.
32. Көпжасарова М. Оқушыларды кластан тыс жұмыстарда коллективизмге тәрбиелеу. Алматы, Мектеп, 1978.
33. Көшекпаев Н. Оқыту теориясы. – Алматы, Мектеп, 1976.
34. Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. Астана,1998.
35. Лемберг Р. Оқыту әдістері. Алматы, 1958.
36. Лернер И. Дидактические основы методов обучения. Москва, Педагогика,1981.
37. Макаренко А. Ұстаздық дастан. Алматы, 1985.
38. Макаренко А. Ата-аналар кітабы.Алматы, 1985.
39. Мурзалин С. Рухани байлық. Алматы, Казақстан, 1988.
40. Махмудов М. Мектепте проблемалы оқытуды ұйымдастыру. Алматы,1981.
41. Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл. Адамгершілік. Алматы, Білім, 1994.
42. Нұрғалиева Г. Оқыту әдістері. Алматы, 1991.
43. Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу. Алматы, Мектеп, 1975.
44. Основы внутришкольного управления.(Под ред.П.В. Судоминского) Москва, Педагогика, 1987.
45. Положения о ретинго-тестовой контроля качества знания, навыков и умений студентов. Алматы, Казгумя, 1996.
46. Подласый И. Педагогика. Москва, 2000.
47. Сабыров Т. Болашақ мұғалімдердің дидактикалық дайындығын жетілдіру. Алматы, Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясының баспа кабинеті, 1999.
48. Сейталиев К. Тәрбие теориясы. Алматы, 1986.
49. Төлеубеков А.Р. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері. Алматы, 1991.
50. Ұзақбаева С. Эстетикалық және экономикалық тәрбие негіздері. Алматы, 1991.
51. Ұзақбаева С. Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі халық дәстүрі. Алматы, 1990.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I-тарау. Бастауыш сыныпта оқыту процесінде мұғалімнің дидактикалық
қағидаларды қолдану теориясы ... ... ... ... ... ... 5
1. Оқу процесінде оқыту принциптерін ісе асыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 29
II-тарау. Оқыту процесінде дидактикалық принциптер мен ережелерді қолдану
2.1. Мұғалімнің дидактикалық принциптер мен заңдылықтарды
қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе.
Тақырыптың көкейкестілігі:
Қазақсан Республикасының тәуелсіздігіне орай елімізде жүріп жатқан
реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын ғана қамтып қоймай,
сонымен бірге әлеуметтік – гуманитарлық салада да зор өзгерістер жасалуда.
Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау – соның айқын айғағы. Соған орай
жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын нәтижелі іске асыру
педагогикалық оқу орындарында білім алып жатқан болашақ жас мамандардың
білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне байланысты
болатындығы бәрімізге мәлім. Мектепте аса маңызды міндетті шешуде
Дидактиканың атқаратын қызметі айрықша.
Білімді игерудегі мектептептің негізгі міндеті – оқушылардың
машықтануын, сонымен қатар олардың шығармашылық қақабілеттерін,
ізденістерін дамыту. Осы мақсатпен білімнің қандай да бір саласында бар
қорытындыға және олардың негізінде жаңа ерекше бұйымдарды, жобаларды, т.б.
жасауға байланысты шығармашылық сипаттағы жұмыстардың сан алуан түрлері
қолданылады.
Әр пәннің сипатына қарай шығармашылық жұмыстар сан алуан бола
алады: баяндап жазу, есеп құрастыру және шығару, конструкциялау,
тәжірибиелік жұмыстар, т.б. Оқытудың алғашқы жылдары оқу материалдарын
игеруге көп көңіл бөлінеді, бірақ бұл үрдісте де оқушылардың
шығармашылықпен келуі едәуір орын алады. Балалардың есепті басқа амалдармен
шығаруға, мақалаларды өзінше атауға, материалды өзінше баяндауға, суретке
жапсыруда, қайсыбір қолдан жасалған бұйымдарды даярлауда өзіндік
элементтерді негізуге тырысуларын мақтаудың өзі – мұның бәрі балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамытуда оқытудың ықпалын едәуір күшейте түседі.
Мектеп дербес ойлап әрекет жасай алатын жас ұрпақты баулуы тиіс.
Оқушылардың абстракциясын, өзіндік ойлау мүмкіндіктерін арттыру
жолдарын іздестіру, қарастыру қажет.
Әр таруға, әр тақырыпқа әр қырымен келуге болады.Бұл дипломдық
жұмыста ол мәселелердің бәрін қамту қиын, мүмкін емес. Сондықтан да
мұғалімнің сабақ өту барысында дидактикалық принциптерді, ережелерді, әр
түрлі дидактикалық ойындарды тиімді қолдануда оқушылардың өзіндік ойлауға
қалыптастырудың мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Оқушыларды ойлай білуге дағдыландыру, білімді, жан-жақты болуға
үйрету, еліміздің керекті мүшесі болуды саналарына сіңіру, дарынды болуға
тәрбиелеу мақсатымен осы зерттеу жұмысымды таңдадым.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды
ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде
жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Зерттеудің объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептердегі бастауыш
сыныпты оқыту және тәлім – тәрбие беру сапасын жетілдіру.
Зерттеудің мақсаты. Республика экономикасының өркендеуі кезеңіндегі жалпы
білім беретін мектептерінің педагогикалық проблемаларын айқындау, жас
буынды оқыту және тәрбиелеу процестерін жетілдіру тәсілдерін көрсету, оны
іске асыру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқыту мен дамытудың арақатынасын анықтау.
2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесін дәстүр лі оқыту жүйесімен салыстыру.
3. Дамыта оқытудың жай дәстүрлі оқытудан оқыту мазмұнындағы
өзгешеліктерін; мақсаттағы айырмашылықтарын; дидактикалық
принциптердегі өзгешеліктерін; әдіс-тәсілдеріндегі өзгешеліктерін;
мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштерін
салыстыру.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І – тарау. Бастауыш сыныпта оқыту процесінде мұғалімнің дидактикалық
қағидаларды қолдану теориясы.
Қазіргі замангы педагогикада оқыту принциптері оқытудың белгілі
объективті заңдылықтарын өрнектейді және бастапқы ереже есебінде
тұсіндіріледі, ол өз кезегінде оқытушы, мұгалімнің қызметін аныктайды,
оқушылардың танымдық қызметін көрсетеді. Окыту принципі оқыту стратегиясы
мен тактикасын камтамасыз етеді, оқу процесінің кұрылуына, жұмыс істеуіне
қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.
Оқу-тәрбие процесін интенсификациялау - оқуды күшейту және арттыру, еңбек
өнімділігін арттыру оқу процесіне қатысушылардың белсенділігін, даярлығын,
салалығын талаптарга лайықтау, оқу процесіне керек кұрал-жабдықтармен
камтамасыз ету, арнайы жабдықталған оқу кабинеттерін оқытуға қажет
компьютерлермен, окытудың жаңа техникалық құралдарымен қамтамасыз ету.
Педагогикалық процесс- оқыту мең тәрбие жұмыстарынық бірлігі. Қоғамның
әлеуметтік-экономикалық жаңаруы білім берудің концептуалдық базасын
негіздеуге және айқыңдауға ерекше мәнділік сипат берді. Педагогикалық білім
беру тұжырымдамасы (авторлары Т.С.Садықов, Н.Д.Хмель, Қ.Қ.Жанпейісова,
С.Қ.Қалиев, А.А.Бейсенбаева, Н.Н.Хан, С.А.Ұзақбаева, А.Н.Ильясова)
Қазақстан Республикасында терең қызығушылық тудырды.
Табысты оқыту үшін оның мәні мен маңызын білумен бірге терең
заңдылықтарын білу маңызды екендігі мәлім, сонда оқу процесін
интенсификациялау маныздылығы байқалады. Оқытудың зандылықтары:
тұлғаны жан-жақты және үйлесімді дамыту міндетін шешу
үшін оның бағытты оқытылуы;
оқу процесін интенсификациялау үшін оқу процесіне
қатысушылардың белсенді-танымдық сипатта болуы;
• оқушыларға талап қоюмен қатар оларды құрметтей білу, оқу
процесінде жеке артықшылықтарын бағалау, нығайту арқылы оқуға
ынталандыру бойынша оқу процесін интенсификациялау;
білім алу процесінде қол жеткізген табыстарынан қуанышта
рын қамтамасыз ету, ынталандыруды әділетті жүргізу арқылы оқуға
ынтасын арттыру;
оқыту процесінде оқушылардың шығармашылық қабілетін
ашып, дамытып, олардың оң, ізгі қасиеттерін дамытып, сапалы
өзгерістерін жетілдіру;
оқу процесінде оқушьиіардыд жеке және жас ерекшеліктерін
есепке алып, оқу процесін интенсификациялау:
оқу процесінде оқушылардың белсенділігін арттырып, сы-
ныпта, ұжымда оқу процесіне ықпалын ұлғайтып, саналы және сапа-
лы оқуға мән беру арқылы оқу процесін интенсификациялау;
мектеп, отбасы және қоғамдық ұйымдардың педагогикалық
келісімділігін, бірлігін пайдалану арқылы оқу процесін жақсарту;
мектеп, ата-аналар, оқушылардың бірлескен, ынтымақтасқан
қозғаушы күшін тиянақты дамыту, оқу процесін жетілдіруге
бағыттау.
Егер оқу процесінде оқыту заңдылықтары ғылыми тұрғыдан жеткілікті
негізделген десек, онда ол оқу процесін ұйымдастыруда басты талаптар болып
есептеледі, оны жүзеге асыру бойынша табысты оқытылу орындалады деуге
болады. Педагогикадағы дидактикалық принциптер сауатты, ойластырылған
мақсатқа сай іске асырылса, оқу процесін интенсивті өткізуге негіз
қаланады.
Маңызды дидактикалық принцип, әрине, ғылымилығы ол оқу процесін
интенсификациялауды жүзеге асыруға ерекше негіз болып табылады, жеке пәндер
бойынша мектепте оқытылатын материалдар ғылыми теория, ұғым, фактілер
жүйесі, жүйелі тәсілдеме ретінде иайданылуы сабақтың тиімділігін арттырады.
Ең алдымен оқу материалдарын таңдап алу, оны жүйелеу, ретін байқау, кажетті
мәліметтерді салыстыру, өтілген оқу материалына негіздеу, байланыстыру,
жинақтаған. игерген біліміне сүйену арқылы оқыту әдістерін қалап алу мәнді
интенсификациялауға жеткілікті болады.
Оқу процесінің интенсификациялануына оқыту процесінің көрнекілік
принципі жеткілікті дәрежеде сапаландыруға ықпал етеді, оқытудың техникалық
құралдары. мультимедия бағдарламалары, компьютерлерді бірін-бірі толықтыра
үйлестіре пайдалану, мол оқу-әдістемелік электрондық материалдарды
пайдалану, сондай-ақ, әрине плакаттар, графиктік материалдар, диаграммалар,
приборлар, аппаратура, жабдықтар, модельдер, карталар, буклеттер, қолдан
жасалатын эпифильмдер, транспаранттар, бейнефильмдер, телефильмдер, аудио
және видеожазбалар, т.б. сабақтың тақырыбына қатысты қолдан жасалған,
монтаждалған, біріктіріліп түсірілген пәнге қатысты материалдар, оқулықтар
мен оқу-әдістемелік құралдар, ғылыми-әдістемелік журналдардан алынып,
сызылған материалдар, тәжірибелер жасалып, түсіріліп алынған мол
материалдарды таңдау арқылы пайдалану. Көрнекіліктерді түрлі-түсті етіп
жасау, алдын-ала ойластыру, кеңесу, шәкірттерді қатыстыру оқу материалын
игеруге жеткізеді, оқушыларды ретпен көрсетуге қатыстыру, кейде жаңа оқу
материалдарын баяндау, түсінік беру сияқты сабақты өтуде мол түрлендіру,
дәстүрлі емес сабақтар өту оқу процесін интенсификациялауға жеткізеді.
Оқыту барысында біздің сезім мүшслеріміз қабылдаушы-талдаушыларымыз іске
косылса, сезім талдаушыларымыз терең түсінуге, тиянақты білуге, есте ұзақ
сақталуына, мұқият талдауға, тыңғылықты игеруге себепкер болады, олай болса
оқу процссі интенсификацияланады, мақсатымыздың орындалуын қамтамасыз
етеміз.
Оқытудың проблемалы сипатта болуы ойлау белсенділігін, теориялық білімді
ұштау, практикада қолдана білу, оны терең игеруге қатысты өзін-өзі оқуға
ынталандыруы бойынша оқу процесін интенсификациялауды қажет етеді. Оқушы
оқу материалдарын игеруде проблемаларға кездеседі; ол алдына оны шешуге
қатысты мәселелер мен міндеттерді қояды, міндеттерді табысты, ұтымды шешу
үшін танымдық процесс, қызығушылық артады, ойлау белсенділігі күшейеді,
сондықтан оқушы қосымша ізденіс жасайды, түрлі амалдар орындайды,
қайталайды, пысықтайды, саралайды, талдайды, синтездейді, салыстырады,
қорытындылайды, өзі пайымдау жасайды, өзін-өзі жетілдіреді, өзін-өзі
міндеттейді, өзін-өзі ризашылық жасағанша оқу белсенділігін арттырады,
әрекет әдетке, дағдыға айналады, ізденісті шығармашылық қалыптасады.
Мысалы, физика және астрономия оқулығы VII сыныпта, физика пәні "Архимед
күші" тақырыбын өтуде оқушыларға өмірден белгілі фактілерге негіздеп талдау
жасау орынды: кейбір денелер: бөрене, қайық т.б. суда жүзеді, басқа
денелер; металл, тас т.б. суға батып кетеді, металл бөлшектер суға батып
кетеді, ал алып болаттан жасалған кемелер өзендер мен мұхит айдындарында
емін-еркін жүзіп жүреді. Мұны қалай түсінуге болады? Келтірілген мысал
балалар алдына сұрақ-жауап беруге проблема туындатады, білімдеріне сүйенуге
ұмтылыс жасайды, оларды танымдық проблема білуге, үлкен ғылыми әлемге алып
келеді, оқуға-білуге әрекет жолдарын іздестіреді. Оңай тәжірибелерді
көрсету, белсенділіктерін арттырып, жаңа оқу материал игеруге
ынталандырады, тәжірибе, теория, көрсетулер "жаңалық ашуға" ойша талдау
жасауға үйретеді; осылай оқу процесін интенсификациялауға жақындатады.
Белсенділік және саналылық- маңызды дидактикалық принции, оқу матсриалын
баяндауда, зерггелетін қубылыстарды саналыбелсен-ділікпен зсрделеу,
шығармашынықпен игеруге негіз калайды. БіздІң қоғамның белсенді және саналы
болашығын даярлауға бағытталған мақсат, оқу материалдарын зерделеу, әрине,
саналы болғанда оқуға мән-мағына береді, тәртіпті, отаншыл азамат болуын,
ертен қалаған мамандығына ие болуына негіз болатын білім игеру сапасына
тәуелділікте екендігін ұғуында. Белсенділік пен саналық- басты құрал,
тұлғаны тәрбиелеу және дамыту оқыту арқылы қалыптастырылады. Белсенділік
пен саналылық оқыту процесінде оқу материалын зерделеу, бақылау сұрақтарын
жауап беру, жаттығуларды сапалы орындау, есептерді шығару, компьютерде
тапсырмаларды жасау, тест-тренинг жүргізу, практикалық жұмыстарды сауатты
орындау табиғат, қоғамдық өмір құбылыстарын өзінше түсіндіруге, үйде
қажетті тапсырмаларды дұрыс орындау, уақытқа да сапалы орындау үшін
білімнің, іскерліктің, дағдының кажеттілігін ұға білуде.
Оқу материалын игеру - оны түсініктілік деңгейде ұғу, білу, теориялық
ойлардың қолданбалы маңызын саналы жақсы білуге, игеруге, ұғуға және оларды
практикада қолдана білуге жеткізеді. Оқу процесін интенсификациялау арқылы
мұғалім оқу процесінде оқушылардың белсенділігін, саналығын туындатып,
қолдап, қуаттау мәселесін ұтымды шешуі аркылы мақсатына жетеді.
Оқу материалын баяндауда, түсіндіруде, тәжірибесіне негіздеуде, біліміне
сүйенуде оқушылардың жас және жеке ерекшеліктерін ескеру қажет, бірлескен
еңбек зая кетпейді, бірі-түсініп, бірі түсінбей қалмайды, оқу процесін
интенсификациялау есепке алуды, жан-жақты ойластыруды міндеттейді.
Оқытудың жүйелілігі мен бірізділігінде оқушылардың білімін тексерудің
және бағалаудың орны бөлек: олар кейбір кемшілікітердің орнын толықтыруға,
оқу материалдарын қайталап өзін-өзі бағалауға үйретеді. Оқытудың беріктігі
білімнің негіздерін игеру, іскерлік және дағдылану бойынша анықталады, ол
үшін оқу материалдарын ойлы, сабақтастықпен теориялық және іс-тәжірибелік
бағытта игеру бекітілсе, қайталанылын пысықталса, екінші жағынан, оны үнемі
толықтырып, жаңғырту қажет. Шәкірттердің терең, тиянакты білім алулары
үшін, шәкірттердің білім деңгейлеріне қатысты оқу материалдарын жеткізу
үшін ұстаз ғылыми, әдістемелік, оқу әдебиетін оқып, оқыту технологияларын
игеру керек.
Оқытудың білім беру, дамыту және тәрбиелеу функцияларының
бірлігі арқылы маңызды міңдеттср орындалады: оқушылардың
ғылыми білімдер жүйесі, практикалық іскерлігі және дағдылары дамытылады,
ойлау қабілеті мен естері артады.
Ол міндеттерді жүзеге асыру ушін оқу сабақтарын өткізуге дайындалуда
педагог нақты білім беру, дамыту және тәрбиелеу міндеттерін шешеді.
1.1. Оқу процесінде оқыту принциптерін ісе асыру ерекшеліктері.
Дидактика - бұл ежелгі грек сөзі, яғни didaktikos – үйретуші,
didaskalos- мұғалім деген ұғымды білдіреді. Дидактика білім беру мен
оқытудың теориялық және әдістемелік негіздерін зерттейтін педагогика
ғылымының саласы.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды
ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде
жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Дидактиканың ғылыми негізін салған чех педагогы Ян Амос Каменский
(1592-1670). Оның “Великая дидактика” кітабында (1632) оқытудың мақсаты,
әдістері мен принциптері және сынып сабақ жүйесі баяндалған.
(VI I ғ. Швейцар педагогы Иоганн Генрих Песталоций (1746-1827)
дамытып оқу принциптерінің жүйесін дәлелдеді, бастауыш білім беру
әдістерінің негізін жасады.
(IX ғ. Неміс педагогы Фридрих Вильгельм Адольф Дистервек (1790-
1966) дамытып оқыту дидактикасын баяндады. Оқыту процесінде әр түрлі
ережелерді қолдана білуді атап көрсетті: көрнектілік, еліктіргіштік,
жігерлілік, оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескеру, жақыннан қашыққа,
оңайдан күрделілікке көшу.
К.Д.Ушинский Ресейде орыс дидактикасының дамытуына игі әсерін
тигізді, ал кеңес өкіметі жылдарында Н.К.Крупская, П.П.Блонский,С.Т.Шацкий
т.б. үлкен үлес қосты.
Белгілі педагог ғалымдардың Б.П.Есипов, М.А.Данилов, Л.В.Занков,
М.Н.Скаткин т.б. оқыту мәселелері жөніндегі еңбектері жарияланды. Олар
оқыту принциптерінің жүйесін, оқытуды ұйымдастырудың әдістері мен
формаларын дәлелдеді.
Педагогика ғылымының Дидактика саласында белгілі қазақ педагог-
ғалымдары, ағарту ісінің қайраткерлері Ыбырай Алтынсарин, Мағжан Жұмабаев,
Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов, Шәрапи Әлжанов
т.б. өз уақыттарында шығармашылықпен еңбектеніп, бірсыпыра үлестерін қосты.
Қазақстан ұлы педагогы Ыбырай Алтынсарин (1841-1889) қазақ
балаларын оқыту, оларға білім беру жайлы оқыту әдістері мен тәсілдерін
зерттеді. Оның ғылыми әдістемелік анықтамасы бойынша оқыту әдістері – бұл
балалардың сабаққа, ғылымға өздігімен білім алуға ынталарын арттыратын,
сезімін оятатын жол.
Ы.Алтынсарин бірнеше оқу құралдарының солардың ішінде орыс тілін
қазақтарға үйрету туралы бастауыш құрал кітабының, мектептер үшін оқу
жоспарларының, оқу пәндер бағдарламаларының авторы. Осы оқулықтармен оқу
құжаттарын мектептерде ұтымды қолдануда ұйымдастырған алғашқы қазақ
педагогы.
Мағжан Жұмабаев ұлы ақын, ағартушы, қысқа өмірінің көбін ұстаздықпен
өткерген, жастарды қалай оқытып, өмірге дайындаудың жолын қалада зерттеген
педагог. Оның Педагогика кітабы ең алғашқы рет 1922 жылы Қызылжар
қаласында, одан кейін 1922 жылы Ташкент қаласында (Түркістан ббаспасөз
махкамасы) шығарылды. Мағжан осы кітабында Дидактика және әдістеме
мәселелерін оқыту мен білім берудің негізі днп қарастырған. Оның 1917-18
жылдары Омбы қаласында курста қазақ балаларына, 1919-20 жылдары Орынборда
мұғалімдер курсында, 1928 жылы Бурабайдағы арнйы орта мектепте оқыған
дәрістері оқыту процесін жақсартудың негізі болса, ал екіншіден, Мағжан
Жумабаевтің шығармашылық іздену жұмысына ежелгі грек философтары Сократтың,
Аристотелдің, сол кездің атақты педагог психологтары С.Л.Рубинштейннің
(1889-1960), А.А.Смирновтың (1894-1975), т.б. ғалымдардың еңбектері игі
әсер етті.
Жоғарыда айтылған ғалым-педагогтардың дидактикаға байланысты ой –
пікірлері, олардың еңбектерінде қарастырылған.
Шетел, Ресей, Қазақстан педагог-ғалымдарының еңбектері дидактикалық
проблемаларды шешудің, сонымен бірге кейбір нақты сұрақтардың жауабын
анықтаудың негізі. Мәселен, нені оқыту керек, қалай оқыту керек, не үшін
оқыту керек деген дидактика сұрақтарына қазіргі заман талаптарына сәйкес
жауап берілуі тиіс. Мысалы: Нені оқыту керек( Оқушыларды кең білім
шеңберімен қаруландыру, олардың бойында адамгершілік қасиеттерін
қалыптастыру керек. Сондықтан білім беру мазмұнын мектеп реформасына, жалпы
білім беру бағдарламасы талаптарына және жаңашыл мұғалімдердің идеяларына
сәйкес ғылым негізінде дәлелдеп, іске асыру қажет.
(VI I ғ. Швейцар педагогы Иоганн Генрих Песталоций (1746-1827)
дамытып оқу принциптерінің жүйесін дәлелдеді, бастауыш білім беру
әдістерінің негізін жасады.
(IX ғ. Неміс педагогы Фридрих Вильгельм Адольф Дистервек (1790-
1966) дамытып оқыту дидактикасын баяндады. Оқыту процесінде әр түрлі
ережелерді қолдана білуді атап көрсетті: көрнектілік, еліктіргіштік,
жігерлілік, оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескеру, жақыннан қашыққа,
оңайдан күрделілікке көшу.
К.Д.Ушинский Ресейде орыс дидактикасының дамытуына игі әсерін
тигізді, ал кеңес өкіметі жылдарында Н.К.Крупская, П.П.Блонский,С.Т.Шацкий
т.б. үлкен үлес қосты.
Белгілі педагог ғалымдардың Б.П.Есипов, М.А.Данилов, Л.В.Занков,
М.Н.Скаткин т.б. оқыту мәселелері жөніндегі еңбектері жарияланды. Олар
оқыту принциптерінің жүйесін, оқытуды ұйымдастырудың әдістері мен
формаларын дәлелдеді.
Қалай оқыту керек( Тұтас педагогикалық процесте оқыту мен тәрбиенің
қазіргі кездегі әдістерін тиімді пайдалану. Ол үшін оқыту әдістерін,
формаларын жетілдіру және дәлелдеу керек.
Не үшін оқыту керек( Қоғамдық өмірдің барлық саласына оқушыларды
белсенді қатысуға даярлау керек. Ол үшін мектепте оқытудың мақсатын,
міндеттерін, принциптері мен заңдылықтары дәлелдеу және жүзеге асыру.
Дидактиканың негізгі категориялары: білім беру, оқыту, сабақ беру,
оқыту принциптері, оқыту процесі және оның компоненттері, міндеттері,
мазмұны, формалары, әдістері, құралдары, оқытудың нәтижесі.
Дидактиканың дамуы білім беру мен оқыту прблемаларын терең зерттеуге
, педагогикалық озат тәжірибені жинақтауға және оны оқыту мен тәрбие
процесін енгізуге байланысты.
Дидактика көптеген проблемаларды зерттейді. Солардың ішінде жалпы орта
білім беру тұжырымдамасы, үздіксіз халыққа білім беру жүйесі. Бұл жерде
оқыту тұжырымдамасына сәйкес кейбір көкейтесті мәсәлелер қарастырылады.
1. Жалпы және кәсіптік білім беру мазмұнын, оқу жоспарын,
бағдарламаларды, оқу құралдарын жетілдіру, жаңарту.
2. Әрбір пән бойынша сабақ берудің сапасын арттыру.
3. Политехникалық білім, еңбек тәрбиесі мен оқыту, кәсіптік бағдар беру.
4. Жалпы білім беру мазмұнын ізгілендіру және гуманитарландыру.
Жалпы және кәсіптік білім берудің мақсаты – жастардың жан-жақты дамытып,
өмірге, еңбек іс-әрекетіне және кәсіптік орта, жоғары оқу орындарына түсуге
даярлау.
Білім берудің қазіргі кездегі жоғары талаптарға сай жазылған оқу
бағдарламалары мен оқулақтарға байланысты. Жалпы білім беру мазмұнына
оқылатын пәндердің үш негізгі циклдері кіреді: ғылыми жаратылыс,
гуманитарлық циклдер, еңбек және дене шынықтыру дайындығы.
Білім беруді жетілдірудің негізгі талаптарының бірі – оқу пәндері
бойынша сабақ беру деңгейін арттыру, оқу пәндерінің негізгі ұғымдары мен
жетекші идеялары барынша айқын баяндалатын болсын, оларға ғылым мен
практиканың жаңа жетістіктерінің қажетті түрде көрініс табуы қамтамасыз
етілсін, - деп мектеп реформасында жазылған.
Оқыту процесінің табысты болуы: біріншіден, мұғалімнің 03 пәнінен
теориялық және практикалық дайындығына, оқу працесін ұйымдастыра және
басқара білуіне; екіншіден, білім дағдысына, жоғары мәдениеттілігіне, ғылым
мен техника жетістіктеріне пайдалана білуіне;үіншіден, мұғалім оқушылар
арасындағы адамгершілік өзара қатынас және бірлікке байланысты.
Оқыту пәндері бойынша әрбір сабақты шығармашылықпен өткізу жайлы
жаңашыл мұғалімдердің еңбектерін терең зерттеп, тиімді етіп пайдалана
білген жөн.
Оқыту – оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатына
бағытталған алдын-ала жоспарланған іс-әрекет.
Оқыту мазмұны - өкімет арнайы таңдап анықтаған белгілі салада жұмыс
істеу үшін қажетті адамзат тәжірбиесінің бөлшегі. Ол-оқытудың нәтижесі
болатын білім, білік, дағды, тұлғалық қасиеттер жиынтығы.
Балалардың өзіндік дамытуына әсер ететін негізгі фактордың бірі - өзара
қарым-қатынас жасау іс-әрекетті.Сөйтіп, оқыту процесі –мұғалімнің баламен
үнемі рухани қарым-қатынас, ынтымақтастық жағдайда болуын қажет етеді.
Оқыту процесінде бала тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы ғана емес, оның оқу
іс-қимылы мен өзінің психикалық процестерін басқару, ұйымдастыра білуі (іс-
әрекетін білуі, бағалауы, өзін-өзі басқару) оқытудағы субъекті екенін
айқындайды. Оқыту процесінде бала логикалық ойлау болмысының жалпы
тәсілдерін қолдануға және дербес шығармашылық әрекет жасауға дағдыланады.
Оқушының жалпы психикалық дамуы – мектептегі оқу мен оның
өздігінен оқуына тығыз байланысты. Оқушының ойлау қабілетінің дамуына оқу
процесінде қолайлы жағдай туады. Білім мен ойлау арасында тығыз байланыс
бар.
Оқыту - екі жақты процесс. Оқыту оқушы мен мұғалімнің өзара
бірлесіп жасайтын әрекетінен тұратын күрделі процесс. Өйткені, оқыту-
мұғалімнің білім берудегі негізгі іс-әрекеті болса, оқу- баланың өзінің
танымдық, практикалық әрекеті.
Оқыту – жоспарлы процесс. Мұғалім оқушылардың жалпы рухани
дамуын жүйелі қамтамасыз етуі үшін оқыту процесін жоспарланған,
ұйымдастырылған түрде жүзеге асырады. Оқушы білімді қысқартылған,
педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы жазылған
оқу құралдарының көмегіне сүйене отыра меңгереді.
Оқыту–бұл күрделі процесс.Ол тұлғаға білім беру,тәрбиелеу және
ақыл –ойы мен творчестволық қаблетін,демек біліктілігі мен дағдысын дамыту
негізінде жүзеге асырылады.Мұның мәнісі,жеке тұлғаға біртұтас
(комплексті) ықпал жасауды көздейді. Осы негізде,оқыту процесінің бірінші
қызметі -оқушларға білім беру.Білім беру,біріншіден, ғылым негіздеріне сай
оқушыларды нақты фактілермен, қағида және түсініктер –мен, заңдылықтармен
қаруландыруды қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айланасындағы
әр түрлі құбылыстарға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Екінші қызметі –тәрбиелеу. Оқыту барысында
оқушыларды
теориялық білімдер жүйесімен қаруландырып, жеке тұлғалық қасиеттерін
қалыптастырып дамыту. Сонымен бірге оқыту барысында тәрбиенің мақсат,
міндеттері және мазмұнымен тәсілдері анықталады. Оқытуда тәрбиемен оқытудың
байланысы біржақты қарастырылмайды, керісінше біртұтастық принципке
негізделіп, бірлікте қолданылады. Демек , тұлғаға білім бере отырып, оны
тәрбиелейміз, тәрбиелей отыра білім береміз. Сөйтіп, тәрбие процесі дұрыс
ұйымдастырылған жағдайда оқытудың барысына қолайлы ықпал етеді, соның
негізінде тұлғаның танымдық қызметі мен оқуға деген қызығушылығы артады.
Үшінші қызметі-дамыту. Оқыту барысында оқушыларға білім беру,
оларды тәрбиелеу негізінде тұлғаның ақыл-ойы, сана-сезімі, шығармашылық
қабілеті т.б. көптеген тұлғалық қасиеттерінің дамуына, біліктіліктері
шындалып, қабілеттерінің артынуына оң әсер етеді. Демек , тұлға жан-жақты
қалыптасып дамиды (байқағыштығы, ойы, есі, қиялы секілді психикалық
процестері де қарастырылады).
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды
ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде
жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Дидактиканың ғылыми негізін салған чех педагогы Ян Амос Каменский
(1592-1670). Оның “Великая дидактика” кітабында (1632) оқытудың мақсаты,
әдістері мен принциптері және сынып сабақ жүйесі баяндалған.
Педагогика ғылымының Дидактика саласында белгілі қазақ педагог-
ғалымдары, ағарту ісінің қайраткерлері Ыбырай Алтынсарин, Мағжан Жұмабаев,
Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов, Шәрапи Әлжанов
т.б. өз уақыттарында шығармашылықпен еңбектеніп, бірсыпыра үлестерін қосты.
Қазақстан ұлы педагогы Ыбырай Алтынсарин (1841-1889) қазақ
балаларын оқыту, оларға білім беру жайлы оқыту әдістері мен тәсілдерін
зерттеді. Оның ғылыми әдістемелік анықтамасы бойынша оқыту әдістері – бұл
балалардың сабаққа, ғылымға өздігімен білім алуға ынталарын арттыратын,
сезімін оятатын жол.
Ы.Алтынсарин бірнеше оқу құралдарының солардың ішінде орыс тілін
қазақтарға үйрету туралы бастауыш құрал кітабының, мектептер үшін оқу
жоспарларының, оқу пәндер бағдарламаларының авторы. Осы оқулықтармен оқу
құжаттарын мектептерде ұтымды қолдануда ұйымдастырған алғашқы қазақ
педагогы.
Мағжан Жұмабаев ұлы ақын, ағартушы, қысқа өмірінің көбін ұстаздықпен
өткерген, жастарды қалай оқытып, өмірге дайындаудың жолын қалада зерттеген
педагог. Оның Педагогика кітабы ең алғашқы рет 1922 жылы Қызылжар
қаласында, одан кейін 1922 жылы Ташкент қаласында (Түркістан ббаспасөз
махкамасы) шығарылды. Мағжан осы кітабында Дидактика және әдістеме
мәселелерін оқыту мен білім берудің негізі днп қарастырған. Оның 1917-18
жылдары Омбы қаласында курста қазақ балаларына, 1919-20 жылдары Орынборда
мұғалімдер курсында, 1928 жылы Бурабайдағы арнйы орта мектепте оқыған
дәрістері оқыту процесін жақсартудың негізі болса, ал екіншіден, Мағжан
Жумабаевтің шығармашылық іздену жұмысына ежелгі грек философтары Сократтың,
Аристотелдің, сол кездің атақты педагог психологтары С.Л.Рубинштейннің
(1889-1960), А.А.Смирновтың (1894-1975), т.б. ғалымдардың еңбектері игі
әсер етті.
Жоғарыда айтылған ғалым-педагогтардың дидактикаға байланысты ой –
пікірлері, олардың еңбектерінде қарастырылған.
Шетел, Ресей, Қазақстан педагог-ғалымдарының еңбектері дидактикалық
проблемаларды шешудің, сонымен бірге кейбір нақты сұрақтардың жауабын
анықтаудың негізі. Мәселен, нені оқыту керек, қалай оқыту керек, не үшін
оқыту керек деген дидактика сұрақтарына қазіргі заман талаптарына сәйкес
жауап берілуі тиіс. Мысалы: Нені оқыту керек( Оқушыларды кең білім
шеңберімен қаруландыру, олардың бойында адамгершілік қасиеттерін
қалыптастыру керек. Сондықтан білім беру мазмұнын мектеп реформасына, жалпы
білім беру бағдарламасы талаптарына және жаңашыл мұғалімдердің идеяларына
сәйкес ғылым негізінде дәлелдеп, іске асыру қажет.
Тұтас педагогикалық процесте оқыту мен тәрбиенің қазіргі кездегі
әдістерін тиімді пайдалану. Ол үшін оқыту әдістерін, формаларын жетілдіру
және дәлелдеу керек.
Қоғамдық өмірдің барлық саласына оқушыларды белсенді қатысуға
даярлау керек. Ол үшін мектепте оқытудың мақсатын, міндеттерін, принциптері
мен заңдылықтары дәлелдеу және жүзеге асыру.
Дидактиканың негізгі категориялары: білім беру, оқыту, сабақ беру,
оқыту принциптері, оқыту процесі және оның компоненттері, міндеттері,
мазмұны, формалары, әдістері, құралдары, оқытудың нәтижесі.
Дидактиканың дамуы білім беру мен оқыту прблемаларын терең зерттеуге
, педагогикалық озат тәжірибені жинақтауға және оны оқыту мен тәрбие
процесін енгізуге байланысты.
Дидактика көптеген проблемаларды зерттейді. Солардың ішінде жалпы орта
білім беру тұжырымдамасы, үздіксіз халыққа білім беру жүйесі. Бұл жерде
оқыту тұжырымдамасына сәйкес кейбір көкейтесті мәсәлелер қарастырылады.
1. Жалпы және кәсіптік білім беру мазмұнын, оқу жоспарын,
бағдарламаларды, оқу құралдарын жетілдіру, жаңарту.
2. Әрбір пән бойынша сабақ берудің сапасын арттыру.
3. Политехникалық білім, еңбек тәрбиесі мен оқыту, кәсіптік бағдар беру.
4. Жалпы білім беру мазмұнын ізгілендіру және гуманитарландыру.
Жалпы және кәсіптік білім берудің мақсаты – жастардың жан-жақты
дамытып, өмірге, еңбек іс-әрекетіне және кәсіптік орта, жоғары оқу
орындарына түсуге даярлау.
Білім берудің қазіргі кездегі жоғары талаптарға сай жазылған оқу
бағдарламалары мен оқулақтарға байланысты. Жалпы білім беру мазмұнына
оқылатын пәндердің үш негізгі циклдері кіреді: ғылыми жаратылыс,
гуманитарлық циклдер, еңбек және дене шынықтыру дайындығы.
Білім беруді жетілдірудің негізгі талаптарының бірі – оқу пәндері
бойынша сабақ беру деңгейін арттыру, оқу пәндерінің негізгі ұғымдары мен
жетекші идеялары барынша айқын баяндалатын болсын, оларға ғылым мен
практиканың жаңа жетістіктерінің қажетті түрде көрініс табуы қамтамасыз
етілсін, - деп мектеп реформасында жазылған.
Оқыту процесінің табысты болуы: біріншіден, мұғалімнің 03 пәнінен
теориялық және практикалық дайындығына, оқу працесін ұйымдастыра және
басқара білуіне; екіншіден, білім дағдысына, жоғары мәдениеттілігіне, ғылым
мен техника жетістіктеріне пайдалана білуіне;үіншіден, мұғалім оқушылар
арасындағы адамгершілік өзара қатынас және бірлікке байланысты.
Оқыту пәндері бойынша әрбір сабақты шығармашылықпен өткізу жайлы
жаңашыл мұғалімдердің еңбектерін терең зерттеп, тиімді етіп пайдалана
білген жөн.
Оқыту – оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатына
бағытталған алдын-ала жоспарланған іс-әрекет.
Оқыту мазмұны - өкімет арнайы таңдап анықтаған белгілі салада жұмыс
істеу үшін қажетті адамзат тәжірбиесінің бөлшегі. Ол-оқытудың нәтижесі
болатын білім, білік, дағды, тұлғалық қасиеттер жиынтығы.
2. Оқыту процесінің мәні, оның ерекшеліктері мен қызметі.
Оқыту процесі – білімді, біліктілік пен дағдыны меңгертетін,
оқушылардың дүниетанымын, күшқайратын, қабілеттерін тәрбиелеп дамытатын іс-
әрекет барысы. Оқу барысында оқушының сана-сезімі, адамгершілік қасиеттері,
эстетикалық талғамы, тұлғалық қасиеттері қалыптасып дамиды.
Оқытудың психологиялық, педагогикалық ерекшеліктеріне назар
аударайық.
Оқыту – мақсатты процесс. Оқытудың басты мақсаты, әдіс-тәсілдері
мазмұны мен міндеттері қоғам талабынан туындап, ұдайы өсіп, жаңарады.
Оқыту- таным процесі. Танымның ерекшелігі оқушыда білімге деген
қызығушылығы ұдайы өсіп арта түседі.
Оқытудың міндеті- оқушыны айнала ортамен (табиғат, қоғам)және
адам дамытуының негізгі заңдылықтарымен қаруландыру. Оқушы дүние тануда
бұрын ғылымда белгілі болған,зерттеліп дәлелденген жаңалықтарды,
заңдылықтар мен тұжырымдарды әрі қарай дамыта түседі.
Оқытуда ғылым негіздерін оқып үйренудің өзі, ғылым ьарихы мен,
оның әдістері мен танысу, ұлы ғалымдар мен қызметі жайлы ақпарат алады.
Оқыту- даму негізі. Педагогикалық процесс өзіне тән негізгі екі
белгіні: организмнің өзіндік дамуына жүйелі түрдегі көмек және жеке бастың
жан-жақты жетілуін түйістіреді.
Балалардың өзіндік дамытуына әсер ететін негізгі фактордың бірі
- өзара қарым-қатынас жасау іс-әрекетті.Сөйтіп, оқыту процесі –мұғалімнің
баламен үнемі рухани қарым-қатынас, ынтымақтастық жағдайда болуын қажет
етеді. Оқыту процесінде бала тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы ғана емес,
оның оқу іс-қимылы мен өзінің психикалық процестерін басқару, ұйымдастыра
білуі (іс-әрекетін білуі, бағалауы, өзін-өзі басқару) оқытудағы субъекті
екенін айқындайды. Оқыту процесінде бала логикалық ойлау болмысының жалпы
тәсілдерін қолдануға және дербес шығармашылық әрекет жасауға дағдыланады.
Оқушының жалпы психикалық дамуы – мектептегі оқу мен оның
өздігінен оқуына тығыз байланысты. Оқушының ойлау қабілетінің дамуына оқу
процесінде қолайлы жағдай туады. Білім мен ойлау арасында тығыз байланыс
бар.
Оқыту - екі жақты процесс. Оқыту оқушы мен мұғалімнің өзара
бірлесіп жасайтын әрекетінен тұратын күрделі процесс. Өйткені, оқыту-
мұғалімнің білім берудегі негізгі іс-әрекеті болса, оқу- баланың өзінің
танымдық, практикалық әрекеті.
Оқыту – жоспарлы процесс. Мұғалім оқушылардың жалпы рухани
дамуын жүйелі қамтамасыз етуі үшін оқыту процесін жоспарланған,
ұйымдастырылған түрде жүзеге асырады. Оқушы білімді қысқартылған,
педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы жазылған
оқу құралдарының көмегіне сүйене отыра меңгереді.
Оқыту–бұл күрделі процесс.Ол тұлғаға білім беру,тәрбиелеу және
ақыл –ойы мен творчестволық қаблетін,демек біліктілігі мен дағдысын дамыту
негізінде жүзеге асырылады.Мұның мәнісі,жеке тұлғаға біртұтас
(комплексті) ықпал жасауды көздейді. Осы негізде,оқыту процесінің бірінші
қызметі -оқушларға білім беру.Білім беру,біріншіден, ғылым негіздеріне сай
оқушыларды нақты фактілермен, қағида және түсініктер –мен, заңдылықтармен
қаруландыруды қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айланасындағы
әр түрлі құбылыстарға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Екінші қызметі –тәрбиелеу. Оқыту барысында оқушыларды теориялық
білімдер жүйесімен қаруландырып, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырып
дамыту. Сонымен бірге оқыту барысында тәрбиенің мақсат, міндеттері және
мазмұнымен тәсілдері анықталады. Оқытуда тәрбиемен оқытудың байланысы
біржақты қарастырылмайды, керісінше біртұтастық принципке негізделіп,
бірлікте қолданылады. Демек , тұлғаға білім бере отырып, оны тәрбиелейміз,
тәрбиелей отыра білім береміз. Сөйтіп, тәрбие процесі дұрыс ұйымдастырылған
жағдайда оқытудың барысына қолайлы ықпал етеді, соның негізінде тұлғаның
танымдық қызметі мен оқуға деген қызығушылығы артады.
Үшінші қызметі-дамыту. Оқыту барысында оқушыларға білім беру,
оларды тәрбиелеу негізінде тұлғаның ақыл-ойы, сана-сезімі, шығармашылық
қабілеті т.б. көптеген тұлғалық қасиеттерінің дамуына, біліктіліктері
шындалып, қабілеттерінің артынуына оң әсер етеді. Демек , тұлға жан-жақты
қалыптасып дамиды (байқағыштығы, ойы, есі, қиялы секілді психикалық
процестері де қарастырылады).
Даму қызметінің ерекшелігі сол, ол өз алдына жеке өмір сүрмейді,
керісінше оқытудың білім беру мен тәрбиелеу қызметінің жалғасы болып
есептеледі. Сондықтан, дамудың қарқынды, жан-жақты әрі терең болуы білім
беру мен тәрбиенің қандай дәрәжеде іске асырылуына байланысты. Бұдан
шығатын қорытынды, оқытудың білім беру мен тәрбиелеу қызметінің негізі
болып санлса, даму өз алдына олардың қызметінің нәтижелі болуына қолайлы
ықпал етеді.
3. Педагогикалық процестің құрылымы
Педагогикалық процесс-тәлім-тәрбиелік қарым-қатынастарды ұйымдастырудың
тәсілі. Педагогикалық процесті ұйымдастыратын педагог. Педагогикалық
процесс- бірнеше элеметтен құрылатын жүйе. Педагогикалық процестің үш
құрылымы болады: педагогикалық, әдістемелік, психологиялық.
Педагогикалық процестің педагогикалық құрылымы: мақсат-
принциптер-мазмұн-әдістер-құралдар- түрлер.
Мақсат-ұстаз бен шәкірт арасындағы педагогикалық қатынастардың
нәтижесі. Принциптер мақсатқа жету жолдарын анықтайды. Мазмұн-мақсатқа жету
жолында оқушыларға берілетін тұлғалар тәжірбиесінің бөлігі. Әдістер-
мұғалім мен оқушының мазмұнды жетілдіру- қабылдуға арналған іс-әрекеттері.
Құралдар- мазмұнмен жұмыс жасайтын материалдық тәсілдер мен әдістер.
Педагогикалық процестің әдістемелік жүесін жасау үшін мақсат
бірнеше міндеттерге бөлінеді. Әрбір міндет ұстаз бен шәкірт іс-
әрекеттерінің кезеңдерін анықтайды. Мысылы, сабақтың әдістемелік құрылымы:
сабаққа дайындалуы, сабақты өткізу, сабақты талдау; экскурсияның
әдістемелік құрылымы: дайындық, керекті жерге бару, бақылау, көргенді
бекіту, нәтижені талдау.
Педагогикалық процестің психикалық құрылымы: танымдық процестер
(қабылдау, ойлау, есте сақтау, ақпарат сіңіру), оқуға қызығушылық (оқуға
қызығуды, қабілетті, ынтаны айқындау), қуат (көтеріңкі не түсіңкі дене мен
жан күш-қуаты, белсенділік, еңбекқорлық не шаршау динамикасы).
Оқыту адамның қызметінің бір ғана түрі, ол екі жақты сипатта
болады. Ол мұғалім мен оқушылар арасында оқудың мақсат- міндеттерін жүзеге
асыруға байланысты бір мезгілде өзара қарым-қатынастыары мен оқу
әрекеттерінен тұрады. Оқу әрекеті дегенде: мұғалімдер тарапынан білім беру
қызметіне басшылық болса, оқу- бұл оқушылар тарапынан білімдерді белсенді
түрде меңгеруі, таным әрекеті. Мұғалім оқушыларға білім беруде қаншалықты
белсенділік танытқанымен, егерде ондай белсенділік оқушылар тарапынан
қолдау таппаса оқыту нәтижелі болмайды. Сондықтан, белгілі бір мақсатқа
бағытталған мұндай өзара қарым-қатынаста біржақты көзқарас болмауы тиіс.
Оқыту процесі тек мұғалім мен оқушылар арасындағы оқу әрекетінен
құралмайды, сонымен бірге оқытудың басқа да элементтері бар. Олар мыналар:
1. Оқытудың мақсаттылығы. Мұнда мұғалімнің оқылатын тақырыптың мақсат-
міндеттерін айқын қарастыруы көзделеді.
2. Оқытудың мазмұны. Жас ұрпақты ғылымның жетістіктерін меңгеруді,
білімдерін дамытуды міндеттейді.
3. Оқыту формалары мен тәсілдері. Оқыту мазмұнын қандай амал- тәсілдермен,
нақтылы практикалық жолдармен меңгеруді баяндайды.
4. Оқыту нәтижесін талдау және бағалау. Мұғалімнің және оқушының оқу
әрекетінің құрылымын бірлесе отыра сараптама жұмыстарын жүргізуі,
оқушылардың оқу әрекетінің сапасына көзқарасын білдіріп, бағалап және
білім деңгейін тексеріп отыруы. Оқушылардың өзін-өзі қадағалап,
тексеріп отыруы.
Мектеп тарихының бастапқы кезеңінен оқыту, білімдер жүйесін
оқушылардың меңгеруі белгілі бір дидактикалық буындардан немесе
кезеңдерден тұрады:
1. Оқушыға берілетін білім мақсаты мен қажетін түсіндіру және оларды
әрекетке бағыттайтын мотивтерді туғызу. Осыған орай оқу міндеттерін
(тапсырмаларды ) анықтау.
2. Оқушыға жаңа берілетін білімді баяндау және оны қабылдауға жағдай
туғызу.
3. Оқушының білімді қабылдауы және оның санасында жаңа білімнің қорытылып,
ғылыми ұғымдар мен тұжырымдардың қалыптасуына мүмкіндік беру.
4. Берілген білімді бекітуге басшылық ету.
5. Білімді практикада қолдануға қаракет ету.
6. Оқушының білімі мен дағдысының сапасы және деңгейін есепке алу, тексеру
және бағалау.
Оқыту процесінде мұндай басқару жүйесі оқушылардың білім алудағы
таным әрекетінің ерекшеліктеріне байланысы, білімді жүйелі түрде ұғынуға
мүмкіндік туғызады.
Демек, білімді бекіту кезінде жаңа білімді қайталау, жаттығу,
практикада қолдану т.б. оқыту процесінің элементтері қолданылады.
Ұйымдастыру жағынан алғанда, дидиактикалық әр кезеңнің өзіне тән
ерекшелігі болатынын ұмытпаған жөн.
Білім алудың мотивы мен мақсатын анықтау- белгілі бір мақсатқа
жетуге бағытталады. Сөйтіп, ол оқушының білім алудағы әрекеті де мотив пен
мақсатқа сәйкес іске асады .
Түрткі-әрекеттің себебін, оны неге жасау керектігін анықтайды.
Мақсат-әрекеттің нәтижесі қандай болуға тиісті екенін анықтайды.
Баланың оқудағы негізгі түрткісінің бірі -қызығу .
Оқу жұмысының жемісті болуы, ең алдымен, балада білімге деген
қызығушылықтың нәтижесі болып табылады. Мүмкін бала өзі оқуға талпынбаса,
күшпен зорлап оқыту мүмкін емес. Қызығуды туғызу үшін оқушыларға берілетін
білімнің мақсаты мен қажетін түсіндіріп, олврға нақты оқу міндеттерін
үйрету керек.
Қызығуды туғызудың шарттары мен амалдары көп. Солардың ішінен
мына төмендегідей үш процесті атап көрсеткен пайдалы:
1. Оқу материалының мазмұны (ондағы жаңалықтар, қазіргі ғылым мен
техникадағы жаңа табыстар, оның прктика үшін пайдасы т.б.).
2. Оқуды ұйымдастыру, басқару процесінің ерекшелітері (оның әдістері мен
формалары т.б.). Мысалы оқытудың проблемалық сипаты, оқушылардың
творчестволық және практикалық жұмыстарды өздігінен орындауы, көрнекі
құралдары мен техникалық құралдар т.б.
3. Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктері. Мысалы,
сабақта мұғалім мен оқушылар арасында жылы шырайлы педагогикалық қарым-
қатынастың болуы, еркін, жағымды ерекше жағдай, мұғалімнің көңіл-күйі, ақ
жарқын болуы, оқушылардың бір-біріне көмек беруі, өзара ойын-жарыс
ұйымдастыру т.б.
Жаңа оқу материалын танымдық қабылдау.
Оқушының білімді меңгеруі жаңа оқу материалын қабылдаудан
басталады. Қабылдау-адамға тікелей әсер ететін заттардың немесе
құбылыстардың адам санасында бейнелеу процесі. Сабақ үстінде оқушылардың
жаңа материалмен танысуы түйсіктен және қабылдадан басталады. Ал, түйсік
сананың сыртқы әлемімен байланысты. Сезім мүшелерімізге әсер етіп, оның
миымызда бейнелуін түйсік деп атайды.
Білімді жан –жақты меңгеру және түсіну үшін оқу материалын
қабылдау- бақылау жеткіліксіз. Одан әрі оқушылар қорытындылар жасауға тиіс.
Бұл оқушылардың білім мазмұнын жете түсініп, ұғынуы және белсенді де терең
ойлау әрекетінің нәтижесінде ғана жүзеге асады.
Ұғыну –бұл саналы түрде ғылыми білімді, заңдылықтарды ұғу,
фактілерді жинақтау процесі, қорытынды шығару. Ұғыну прцесінде оқылатын
материал терең ойластырылады, дәлелденіледі және бекітіледі.
Ұғым, қарапйым және ғылыми ұғым екіге бөлінеді. Қарапайым ұғым
дегеніміз баланың оқудан емес, өмірден көріп-білгендерінен туатын әртүтлі
құбылыстар жөніндегі түсінігі. Ғылыми ұғымдар тек оқыту процесінде
жинақталатын мәліметтер, қағидалар мен құбылыстар туралы білім, түсінік.
Ұғымның қалыптасуы-өте күрделі процесс, ол –оқушылардан белгілі
ойлау амалдарын қолдануды тлап етеді. Ойлау-талдау (анализ), синтез,
дерексіздендіру (абстракция), жалпылау сияқты операциялардан тұрады.
Оқушыларда ұғымды қалыптсатыру үшін мұғалім оларды осындай ойлау
операцияларын қолдануға үйретеді.
Абстаракциялау деп заттардың негізгі қасиеттерін, оның екінші
дәрежелі қасиеттерінен бөліп алып, жалпылап қаруды айтады.
Білімді бекіту.
Оқыту процесінде оқушылардың алған білімдерін бекітіп отырудың
маңызы ерекше.
Бекіту- бұл оқушылардың білімді берік ұғынудың тиімді әдіс-
тәсілі. Сабақта жаңа материалды қабылдаудан кейін бекіту әт түрлі
практикалық, лабороториялық жұмыстар негізінде жүзеге асады.
Бекітудің бұдан да басқа әдіс-тәсілдері бар. Өтілген оқу
материалын бөліктерге қайталап отыру: күнделікті қайталау, тақырыптық
қайталау, есте қалдырудың тәсілдерін үйрету т.с.с.
Білім мен дағдыны практикада қолдану.
Білімді жан-жақты меңгеру, оны практикада қолдануды қажет етеді.
Білім мен дағдының сапасы мен нәтижесінің көрсеткіші практика. Егер оқушы
білімді прктикада қолдана алмаса, бұл оның білімді үстірт
қабылдағандығынан, жете түсінбегеннен болады. Білімді практикада қолданудың
оқу процесінде екі түрі жиі кездеседі. Бірінші-білімді жаңа материалды
ұғыну үстінде қолдану, екіншісі-жаңа оқу міндеттерін шешу үстінде қолдану.
Бұл кезде оқушы бұрын алған білімін жаңа мәселелерді шешуге байланыстырып,
өздігінен әрекет жасай алады.
Білім мен дағды оқыту процесінде түрлі практикалық және
лабороториялық жұмыстарда кеңінен қолданылады. Мұндай жағдайда оқушылар
өздігінен бақылау, тәжірибе жасау, іздену әрекеттеріне негізделген
жұмыстарды орындайды.
Оқушылардың білімі мен дағдысын тексеру, оны талдау және
бағалау. Оқыту процесінде бұл жұмыс өз алдына дербес практикалық буын болып
табылады және оқытудың әрбір кезеңінің құрамынан да орын алады.
Оқытудың білім алудағы жетістіктерін, табыстарын және
мүмкіндіктерін талдап, айтып берудің және оны бағалаудың маңызы ерекше.
Мұғалім мен оқушы үшін мұндай жұмыс, кибернетикалық тілмен айтқанда кері
байланыс болып табылады. Мұны мұғалім оқытудың әрбір кезеңінде: жаңа
білімді қабылдау, оны ұғыну, бекіту, практикада қолдану кездерінде іске
асырады. Сонымен қатар бір жұмыс оқыту процесінің белгілі кезеңіндегі
(тоқсан және жыл аяғында) дербес буын ретінде қолданылады.
Бағаны дұрыс қоюдың оқушылар үшін тәрбиелік маңызы ерекше: ол
–оқуға деген стимул, мотив функцияларын атқаруы мүмкін.
Оқыту процесінің жоғарыда айтылған буындардың маңызы мен орнын
бөлуімен қатар, олардың бімен өзара тығыз байланысты болатынын, біртұтас
процесс екенін ұмытпау керек. Сондықтап білім мен дағдыны меңгеру жолын
біртұтас процесс деп қараған жөн. Ол – қабылдау, түсіну, бекіту, қолдану
сияқты өзара байланысты құрамнан тұрады.
1.2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің мәні.
Ерте кезден бастап-ақ, ойшылдар білім мен ақыл-ой тәрбиесінің
ара қатынасын, олардың бала дамуына өсерін зерттей бастаған. Бізге белгілі
алғашқы дидактиктердың бірі Квинтилиан мектеп алдына баланың қабілеттеріне,
ақылының қасиеттеріне, мінез-құлық ерекшеліктерге сүйене отырьш, оның
ойының және тілінің дамуын қамтамасыз етуді қойған.
XVII ғасырдағы Я. А. Коменскийдің дидактикалық жүйесінің негізгі
қағидаларының бірінде де баланың ақыл-ой күшін, қабілеттерін дамыту олардың
білімге деген құштарлығын оятып, лаулата түседі делінген.
И. Т. Песталоцци баланың ақыл-ойын барлық қабілет-қасиеттерін дамыту
идеясымен арқауланған бастауышта оқыту әдістемесін жасауға әрекет етеді.
Дамыта оқыту ұлы неміс педагогы А. Дистервегтің әйгілі "Неміс
мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық" (Руководство к образованию
немецких учителей) атты еңбегінің де негізі болып табылады. Дамыта оқыту
деп ол баланың білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқытуды атаған.
"Жаман" мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін
ізденуге жетелейді" — деген.
Орыстың ұлы ағартушысы К. Д. Ушинский де өз дидактикалық еңбектерінде
бастауыш мектеп жасындағы балаларды оқыта отырып дамыту мәселелеріне ерекше
тоқталып, арнайы әдістеме жасаған.
Осылай бола тұрғанмен, "дамыта оқыту" деген терминге көзқарастар мен
пікірлер әртүрлі. Себебі "дамыта оқыту" ұғымына берілген түсініктер әртүрлі
және "дамытпайтын оқыту бола ма? деген сұрақтар жиі қойылады.
Алайда дәстүрлі оқыту бала дамуына тек қондырғы болып, дамуға стихиялы
әсер етсе, "дамудың соңында жүрсе", ал екінші жағдайда "окыту дамуды өзімен
бірге ала жүреді" деген Л. С. Выготскийдің пікірінен көп нәрсе аңғаруға
болады. Алғашқыда, оқытудың тиімділігі алынған білімінің көлемімен,
сапасымен өлшенсе, соңғыда білімнің тиімділігі қабілеттің деңгейімен,
әрекеттің негізгі түрлерінің қаншалықты дамығандығымен өлшенеді.
"Дамыта оқыту' деген термин психология ғылымының қойнауында туып,
баланың дамуын қарастырған (Ж. Пиаже), ойлаудың әртүрлі деңгейін, типтерін
(Л. В. Выготский, А. Н. Леонтьев, С. Л. Рубинштейн) және басқа да
психиканың функциясын зерттеген (Б. Г. Ананьев, Г. С. Костюк, A. A.
Люблинская, Н. А. Менчинская) және т.б., іс-әрекет теориясының
психологиясын жасаған (А. Н. Леонтьев, П. Я. Галъперин) еңбектерінде жан-
жақты талданды. Нәтижеде дамыта оқыту проблемасына арналған екі іргелі
эксперимент жасалып, оның бірін Д. Б. Эльконин, В. В. Давыдов, ал екіншісін
Л. В. Занков басқарады.
Зерттеулердің мақсаты Л. С. Выготскийдің 1930 жылдардың басында жасаған
оқыту мен дамытудың ара қатынасы жайлы болжамының дұрыстығын тексеру,
нақтылау. Өткізілген зерттеу жұмыстары бастауышта математикалық білім беру
ісіне үлкен өзгерістер енгізді. Мысалы 1969 жылы арифметика курсы
математикаға ауыстырылды. Бірақ бұл курста да негізгі назар баланың ауызша
және жазбаша есептеу дағдыларын қалыптастыру, жай типтік есептер шығаруында
болып қалды. Оқыту әдістері, сабақ ұйымдастыру түрлері, білім, білік, дағды
қалыптастыруға бағытталғандықтан, дамыта оқыту идеясы жүзеге аспады.
Одан кейін 20 жыл көлемінде дамыта оқыту психология мен педагогика
ғылымдарының келелі мәселесіне айналды. Жүйенің авторлары "дамыта оқыту деп
— оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму зандылықтарына
сәйкестендірілген оқытуды" атайды. Оқыту арқылы баланың психикасында жана
құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер болуы тиіс деп
есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі — баланы оқыта отырып жалпы
дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға
дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай
ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.
Мақсаты балаларға дайын пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығын
берумен шектелетін, нәтижесінде догмалық ойлауы басым, дайын нұсқаулар мен
бұйрықтарды орындай білетін адамдарды тәрбиелейтін қазіргі мектепте орын
алып отырған дәстүрлі оқыту жүйесі мұндай адамдарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I-тарау. Бастауыш сыныпта оқыту процесінде мұғалімнің дидактикалық
қағидаларды қолдану теориясы ... ... ... ... ... ... 5
1. Оқу процесінде оқыту принциптерін ісе асыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 29
II-тарау. Оқыту процесінде дидактикалық принциптер мен ережелерді қолдану
2.1. Мұғалімнің дидактикалық принциптер мен заңдылықтарды
қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе.
Тақырыптың көкейкестілігі:
Қазақсан Республикасының тәуелсіздігіне орай елімізде жүріп жатқан
реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын ғана қамтып қоймай,
сонымен бірге әлеуметтік – гуманитарлық салада да зор өзгерістер жасалуда.
Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау – соның айқын айғағы. Соған орай
жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын нәтижелі іске асыру
педагогикалық оқу орындарында білім алып жатқан болашақ жас мамандардың
білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне байланысты
болатындығы бәрімізге мәлім. Мектепте аса маңызды міндетті шешуде
Дидактиканың атқаратын қызметі айрықша.
Білімді игерудегі мектептептің негізгі міндеті – оқушылардың
машықтануын, сонымен қатар олардың шығармашылық қақабілеттерін,
ізденістерін дамыту. Осы мақсатпен білімнің қандай да бір саласында бар
қорытындыға және олардың негізінде жаңа ерекше бұйымдарды, жобаларды, т.б.
жасауға байланысты шығармашылық сипаттағы жұмыстардың сан алуан түрлері
қолданылады.
Әр пәннің сипатына қарай шығармашылық жұмыстар сан алуан бола
алады: баяндап жазу, есеп құрастыру және шығару, конструкциялау,
тәжірибиелік жұмыстар, т.б. Оқытудың алғашқы жылдары оқу материалдарын
игеруге көп көңіл бөлінеді, бірақ бұл үрдісте де оқушылардың
шығармашылықпен келуі едәуір орын алады. Балалардың есепті басқа амалдармен
шығаруға, мақалаларды өзінше атауға, материалды өзінше баяндауға, суретке
жапсыруда, қайсыбір қолдан жасалған бұйымдарды даярлауда өзіндік
элементтерді негізуге тырысуларын мақтаудың өзі – мұның бәрі балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамытуда оқытудың ықпалын едәуір күшейте түседі.
Мектеп дербес ойлап әрекет жасай алатын жас ұрпақты баулуы тиіс.
Оқушылардың абстракциясын, өзіндік ойлау мүмкіндіктерін арттыру
жолдарын іздестіру, қарастыру қажет.
Әр таруға, әр тақырыпқа әр қырымен келуге болады.Бұл дипломдық
жұмыста ол мәселелердің бәрін қамту қиын, мүмкін емес. Сондықтан да
мұғалімнің сабақ өту барысында дидактикалық принциптерді, ережелерді, әр
түрлі дидактикалық ойындарды тиімді қолдануда оқушылардың өзіндік ойлауға
қалыптастырудың мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Оқушыларды ойлай білуге дағдыландыру, білімді, жан-жақты болуға
үйрету, еліміздің керекті мүшесі болуды саналарына сіңіру, дарынды болуға
тәрбиелеу мақсатымен осы зерттеу жұмысымды таңдадым.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды
ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде
жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Зерттеудің объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептердегі бастауыш
сыныпты оқыту және тәлім – тәрбие беру сапасын жетілдіру.
Зерттеудің мақсаты. Республика экономикасының өркендеуі кезеңіндегі жалпы
білім беретін мектептерінің педагогикалық проблемаларын айқындау, жас
буынды оқыту және тәрбиелеу процестерін жетілдіру тәсілдерін көрсету, оны
іске асыру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқыту мен дамытудың арақатынасын анықтау.
2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесін дәстүр лі оқыту жүйесімен салыстыру.
3. Дамыта оқытудың жай дәстүрлі оқытудан оқыту мазмұнындағы
өзгешеліктерін; мақсаттағы айырмашылықтарын; дидактикалық
принциптердегі өзгешеліктерін; әдіс-тәсілдеріндегі өзгешеліктерін;
мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштерін
салыстыру.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І – тарау. Бастауыш сыныпта оқыту процесінде мұғалімнің дидактикалық
қағидаларды қолдану теориясы.
Қазіргі замангы педагогикада оқыту принциптері оқытудың белгілі
объективті заңдылықтарын өрнектейді және бастапқы ереже есебінде
тұсіндіріледі, ол өз кезегінде оқытушы, мұгалімнің қызметін аныктайды,
оқушылардың танымдық қызметін көрсетеді. Окыту принципі оқыту стратегиясы
мен тактикасын камтамасыз етеді, оқу процесінің кұрылуына, жұмыс істеуіне
қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.
Оқу-тәрбие процесін интенсификациялау - оқуды күшейту және арттыру, еңбек
өнімділігін арттыру оқу процесіне қатысушылардың белсенділігін, даярлығын,
салалығын талаптарга лайықтау, оқу процесіне керек кұрал-жабдықтармен
камтамасыз ету, арнайы жабдықталған оқу кабинеттерін оқытуға қажет
компьютерлермен, окытудың жаңа техникалық құралдарымен қамтамасыз ету.
Педагогикалық процесс- оқыту мең тәрбие жұмыстарынық бірлігі. Қоғамның
әлеуметтік-экономикалық жаңаруы білім берудің концептуалдық базасын
негіздеуге және айқыңдауға ерекше мәнділік сипат берді. Педагогикалық білім
беру тұжырымдамасы (авторлары Т.С.Садықов, Н.Д.Хмель, Қ.Қ.Жанпейісова,
С.Қ.Қалиев, А.А.Бейсенбаева, Н.Н.Хан, С.А.Ұзақбаева, А.Н.Ильясова)
Қазақстан Республикасында терең қызығушылық тудырды.
Табысты оқыту үшін оның мәні мен маңызын білумен бірге терең
заңдылықтарын білу маңызды екендігі мәлім, сонда оқу процесін
интенсификациялау маныздылығы байқалады. Оқытудың зандылықтары:
тұлғаны жан-жақты және үйлесімді дамыту міндетін шешу
үшін оның бағытты оқытылуы;
оқу процесін интенсификациялау үшін оқу процесіне
қатысушылардың белсенді-танымдық сипатта болуы;
• оқушыларға талап қоюмен қатар оларды құрметтей білу, оқу
процесінде жеке артықшылықтарын бағалау, нығайту арқылы оқуға
ынталандыру бойынша оқу процесін интенсификациялау;
білім алу процесінде қол жеткізген табыстарынан қуанышта
рын қамтамасыз ету, ынталандыруды әділетті жүргізу арқылы оқуға
ынтасын арттыру;
оқыту процесінде оқушылардың шығармашылық қабілетін
ашып, дамытып, олардың оң, ізгі қасиеттерін дамытып, сапалы
өзгерістерін жетілдіру;
оқу процесінде оқушьиіардыд жеке және жас ерекшеліктерін
есепке алып, оқу процесін интенсификациялау:
оқу процесінде оқушылардың белсенділігін арттырып, сы-
ныпта, ұжымда оқу процесіне ықпалын ұлғайтып, саналы және сапа-
лы оқуға мән беру арқылы оқу процесін интенсификациялау;
мектеп, отбасы және қоғамдық ұйымдардың педагогикалық
келісімділігін, бірлігін пайдалану арқылы оқу процесін жақсарту;
мектеп, ата-аналар, оқушылардың бірлескен, ынтымақтасқан
қозғаушы күшін тиянақты дамыту, оқу процесін жетілдіруге
бағыттау.
Егер оқу процесінде оқыту заңдылықтары ғылыми тұрғыдан жеткілікті
негізделген десек, онда ол оқу процесін ұйымдастыруда басты талаптар болып
есептеледі, оны жүзеге асыру бойынша табысты оқытылу орындалады деуге
болады. Педагогикадағы дидактикалық принциптер сауатты, ойластырылған
мақсатқа сай іске асырылса, оқу процесін интенсивті өткізуге негіз
қаланады.
Маңызды дидактикалық принцип, әрине, ғылымилығы ол оқу процесін
интенсификациялауды жүзеге асыруға ерекше негіз болып табылады, жеке пәндер
бойынша мектепте оқытылатын материалдар ғылыми теория, ұғым, фактілер
жүйесі, жүйелі тәсілдеме ретінде иайданылуы сабақтың тиімділігін арттырады.
Ең алдымен оқу материалдарын таңдап алу, оны жүйелеу, ретін байқау, кажетті
мәліметтерді салыстыру, өтілген оқу материалына негіздеу, байланыстыру,
жинақтаған. игерген біліміне сүйену арқылы оқыту әдістерін қалап алу мәнді
интенсификациялауға жеткілікті болады.
Оқу процесінің интенсификациялануына оқыту процесінің көрнекілік
принципі жеткілікті дәрежеде сапаландыруға ықпал етеді, оқытудың техникалық
құралдары. мультимедия бағдарламалары, компьютерлерді бірін-бірі толықтыра
үйлестіре пайдалану, мол оқу-әдістемелік электрондық материалдарды
пайдалану, сондай-ақ, әрине плакаттар, графиктік материалдар, диаграммалар,
приборлар, аппаратура, жабдықтар, модельдер, карталар, буклеттер, қолдан
жасалатын эпифильмдер, транспаранттар, бейнефильмдер, телефильмдер, аудио
және видеожазбалар, т.б. сабақтың тақырыбына қатысты қолдан жасалған,
монтаждалған, біріктіріліп түсірілген пәнге қатысты материалдар, оқулықтар
мен оқу-әдістемелік құралдар, ғылыми-әдістемелік журналдардан алынып,
сызылған материалдар, тәжірибелер жасалып, түсіріліп алынған мол
материалдарды таңдау арқылы пайдалану. Көрнекіліктерді түрлі-түсті етіп
жасау, алдын-ала ойластыру, кеңесу, шәкірттерді қатыстыру оқу материалын
игеруге жеткізеді, оқушыларды ретпен көрсетуге қатыстыру, кейде жаңа оқу
материалдарын баяндау, түсінік беру сияқты сабақты өтуде мол түрлендіру,
дәстүрлі емес сабақтар өту оқу процесін интенсификациялауға жеткізеді.
Оқыту барысында біздің сезім мүшслеріміз қабылдаушы-талдаушыларымыз іске
косылса, сезім талдаушыларымыз терең түсінуге, тиянақты білуге, есте ұзақ
сақталуына, мұқият талдауға, тыңғылықты игеруге себепкер болады, олай болса
оқу процссі интенсификацияланады, мақсатымыздың орындалуын қамтамасыз
етеміз.
Оқытудың проблемалы сипатта болуы ойлау белсенділігін, теориялық білімді
ұштау, практикада қолдана білу, оны терең игеруге қатысты өзін-өзі оқуға
ынталандыруы бойынша оқу процесін интенсификациялауды қажет етеді. Оқушы
оқу материалдарын игеруде проблемаларға кездеседі; ол алдына оны шешуге
қатысты мәселелер мен міндеттерді қояды, міндеттерді табысты, ұтымды шешу
үшін танымдық процесс, қызығушылық артады, ойлау белсенділігі күшейеді,
сондықтан оқушы қосымша ізденіс жасайды, түрлі амалдар орындайды,
қайталайды, пысықтайды, саралайды, талдайды, синтездейді, салыстырады,
қорытындылайды, өзі пайымдау жасайды, өзін-өзі жетілдіреді, өзін-өзі
міндеттейді, өзін-өзі ризашылық жасағанша оқу белсенділігін арттырады,
әрекет әдетке, дағдыға айналады, ізденісті шығармашылық қалыптасады.
Мысалы, физика және астрономия оқулығы VII сыныпта, физика пәні "Архимед
күші" тақырыбын өтуде оқушыларға өмірден белгілі фактілерге негіздеп талдау
жасау орынды: кейбір денелер: бөрене, қайық т.б. суда жүзеді, басқа
денелер; металл, тас т.б. суға батып кетеді, металл бөлшектер суға батып
кетеді, ал алып болаттан жасалған кемелер өзендер мен мұхит айдындарында
емін-еркін жүзіп жүреді. Мұны қалай түсінуге болады? Келтірілген мысал
балалар алдына сұрақ-жауап беруге проблема туындатады, білімдеріне сүйенуге
ұмтылыс жасайды, оларды танымдық проблема білуге, үлкен ғылыми әлемге алып
келеді, оқуға-білуге әрекет жолдарын іздестіреді. Оңай тәжірибелерді
көрсету, белсенділіктерін арттырып, жаңа оқу материал игеруге
ынталандырады, тәжірибе, теория, көрсетулер "жаңалық ашуға" ойша талдау
жасауға үйретеді; осылай оқу процесін интенсификациялауға жақындатады.
Белсенділік және саналылық- маңызды дидактикалық принции, оқу матсриалын
баяндауда, зерггелетін қубылыстарды саналыбелсен-ділікпен зсрделеу,
шығармашынықпен игеруге негіз калайды. БіздІң қоғамның белсенді және саналы
болашығын даярлауға бағытталған мақсат, оқу материалдарын зерделеу, әрине,
саналы болғанда оқуға мән-мағына береді, тәртіпті, отаншыл азамат болуын,
ертен қалаған мамандығына ие болуына негіз болатын білім игеру сапасына
тәуелділікте екендігін ұғуында. Белсенділік пен саналық- басты құрал,
тұлғаны тәрбиелеу және дамыту оқыту арқылы қалыптастырылады. Белсенділік
пен саналылық оқыту процесінде оқу материалын зерделеу, бақылау сұрақтарын
жауап беру, жаттығуларды сапалы орындау, есептерді шығару, компьютерде
тапсырмаларды жасау, тест-тренинг жүргізу, практикалық жұмыстарды сауатты
орындау табиғат, қоғамдық өмір құбылыстарын өзінше түсіндіруге, үйде
қажетті тапсырмаларды дұрыс орындау, уақытқа да сапалы орындау үшін
білімнің, іскерліктің, дағдының кажеттілігін ұға білуде.
Оқу материалын игеру - оны түсініктілік деңгейде ұғу, білу, теориялық
ойлардың қолданбалы маңызын саналы жақсы білуге, игеруге, ұғуға және оларды
практикада қолдана білуге жеткізеді. Оқу процесін интенсификациялау арқылы
мұғалім оқу процесінде оқушылардың белсенділігін, саналығын туындатып,
қолдап, қуаттау мәселесін ұтымды шешуі аркылы мақсатына жетеді.
Оқу материалын баяндауда, түсіндіруде, тәжірибесіне негіздеуде, біліміне
сүйенуде оқушылардың жас және жеке ерекшеліктерін ескеру қажет, бірлескен
еңбек зая кетпейді, бірі-түсініп, бірі түсінбей қалмайды, оқу процесін
интенсификациялау есепке алуды, жан-жақты ойластыруды міндеттейді.
Оқытудың жүйелілігі мен бірізділігінде оқушылардың білімін тексерудің
және бағалаудың орны бөлек: олар кейбір кемшілікітердің орнын толықтыруға,
оқу материалдарын қайталап өзін-өзі бағалауға үйретеді. Оқытудың беріктігі
білімнің негіздерін игеру, іскерлік және дағдылану бойынша анықталады, ол
үшін оқу материалдарын ойлы, сабақтастықпен теориялық және іс-тәжірибелік
бағытта игеру бекітілсе, қайталанылын пысықталса, екінші жағынан, оны үнемі
толықтырып, жаңғырту қажет. Шәкірттердің терең, тиянакты білім алулары
үшін, шәкірттердің білім деңгейлеріне қатысты оқу материалдарын жеткізу
үшін ұстаз ғылыми, әдістемелік, оқу әдебиетін оқып, оқыту технологияларын
игеру керек.
Оқытудың білім беру, дамыту және тәрбиелеу функцияларының
бірлігі арқылы маңызды міңдеттср орындалады: оқушылардың
ғылыми білімдер жүйесі, практикалық іскерлігі және дағдылары дамытылады,
ойлау қабілеті мен естері артады.
Ол міндеттерді жүзеге асыру ушін оқу сабақтарын өткізуге дайындалуда
педагог нақты білім беру, дамыту және тәрбиелеу міндеттерін шешеді.
1.1. Оқу процесінде оқыту принциптерін ісе асыру ерекшеліктері.
Дидактика - бұл ежелгі грек сөзі, яғни didaktikos – үйретуші,
didaskalos- мұғалім деген ұғымды білдіреді. Дидактика білім беру мен
оқытудың теориялық және әдістемелік негіздерін зерттейтін педагогика
ғылымының саласы.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды
ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде
жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Дидактиканың ғылыми негізін салған чех педагогы Ян Амос Каменский
(1592-1670). Оның “Великая дидактика” кітабында (1632) оқытудың мақсаты,
әдістері мен принциптері және сынып сабақ жүйесі баяндалған.
(VI I ғ. Швейцар педагогы Иоганн Генрих Песталоций (1746-1827)
дамытып оқу принциптерінің жүйесін дәлелдеді, бастауыш білім беру
әдістерінің негізін жасады.
(IX ғ. Неміс педагогы Фридрих Вильгельм Адольф Дистервек (1790-
1966) дамытып оқыту дидактикасын баяндады. Оқыту процесінде әр түрлі
ережелерді қолдана білуді атап көрсетті: көрнектілік, еліктіргіштік,
жігерлілік, оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескеру, жақыннан қашыққа,
оңайдан күрделілікке көшу.
К.Д.Ушинский Ресейде орыс дидактикасының дамытуына игі әсерін
тигізді, ал кеңес өкіметі жылдарында Н.К.Крупская, П.П.Блонский,С.Т.Шацкий
т.б. үлкен үлес қосты.
Белгілі педагог ғалымдардың Б.П.Есипов, М.А.Данилов, Л.В.Занков,
М.Н.Скаткин т.б. оқыту мәселелері жөніндегі еңбектері жарияланды. Олар
оқыту принциптерінің жүйесін, оқытуды ұйымдастырудың әдістері мен
формаларын дәлелдеді.
Педагогика ғылымының Дидактика саласында белгілі қазақ педагог-
ғалымдары, ағарту ісінің қайраткерлері Ыбырай Алтынсарин, Мағжан Жұмабаев,
Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов, Шәрапи Әлжанов
т.б. өз уақыттарында шығармашылықпен еңбектеніп, бірсыпыра үлестерін қосты.
Қазақстан ұлы педагогы Ыбырай Алтынсарин (1841-1889) қазақ
балаларын оқыту, оларға білім беру жайлы оқыту әдістері мен тәсілдерін
зерттеді. Оның ғылыми әдістемелік анықтамасы бойынша оқыту әдістері – бұл
балалардың сабаққа, ғылымға өздігімен білім алуға ынталарын арттыратын,
сезімін оятатын жол.
Ы.Алтынсарин бірнеше оқу құралдарының солардың ішінде орыс тілін
қазақтарға үйрету туралы бастауыш құрал кітабының, мектептер үшін оқу
жоспарларының, оқу пәндер бағдарламаларының авторы. Осы оқулықтармен оқу
құжаттарын мектептерде ұтымды қолдануда ұйымдастырған алғашқы қазақ
педагогы.
Мағжан Жұмабаев ұлы ақын, ағартушы, қысқа өмірінің көбін ұстаздықпен
өткерген, жастарды қалай оқытып, өмірге дайындаудың жолын қалада зерттеген
педагог. Оның Педагогика кітабы ең алғашқы рет 1922 жылы Қызылжар
қаласында, одан кейін 1922 жылы Ташкент қаласында (Түркістан ббаспасөз
махкамасы) шығарылды. Мағжан осы кітабында Дидактика және әдістеме
мәселелерін оқыту мен білім берудің негізі днп қарастырған. Оның 1917-18
жылдары Омбы қаласында курста қазақ балаларына, 1919-20 жылдары Орынборда
мұғалімдер курсында, 1928 жылы Бурабайдағы арнйы орта мектепте оқыған
дәрістері оқыту процесін жақсартудың негізі болса, ал екіншіден, Мағжан
Жумабаевтің шығармашылық іздену жұмысына ежелгі грек философтары Сократтың,
Аристотелдің, сол кездің атақты педагог психологтары С.Л.Рубинштейннің
(1889-1960), А.А.Смирновтың (1894-1975), т.б. ғалымдардың еңбектері игі
әсер етті.
Жоғарыда айтылған ғалым-педагогтардың дидактикаға байланысты ой –
пікірлері, олардың еңбектерінде қарастырылған.
Шетел, Ресей, Қазақстан педагог-ғалымдарының еңбектері дидактикалық
проблемаларды шешудің, сонымен бірге кейбір нақты сұрақтардың жауабын
анықтаудың негізі. Мәселен, нені оқыту керек, қалай оқыту керек, не үшін
оқыту керек деген дидактика сұрақтарына қазіргі заман талаптарына сәйкес
жауап берілуі тиіс. Мысалы: Нені оқыту керек( Оқушыларды кең білім
шеңберімен қаруландыру, олардың бойында адамгершілік қасиеттерін
қалыптастыру керек. Сондықтан білім беру мазмұнын мектеп реформасына, жалпы
білім беру бағдарламасы талаптарына және жаңашыл мұғалімдердің идеяларына
сәйкес ғылым негізінде дәлелдеп, іске асыру қажет.
(VI I ғ. Швейцар педагогы Иоганн Генрих Песталоций (1746-1827)
дамытып оқу принциптерінің жүйесін дәлелдеді, бастауыш білім беру
әдістерінің негізін жасады.
(IX ғ. Неміс педагогы Фридрих Вильгельм Адольф Дистервек (1790-
1966) дамытып оқыту дидактикасын баяндады. Оқыту процесінде әр түрлі
ережелерді қолдана білуді атап көрсетті: көрнектілік, еліктіргіштік,
жігерлілік, оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескеру, жақыннан қашыққа,
оңайдан күрделілікке көшу.
К.Д.Ушинский Ресейде орыс дидактикасының дамытуына игі әсерін
тигізді, ал кеңес өкіметі жылдарында Н.К.Крупская, П.П.Блонский,С.Т.Шацкий
т.б. үлкен үлес қосты.
Белгілі педагог ғалымдардың Б.П.Есипов, М.А.Данилов, Л.В.Занков,
М.Н.Скаткин т.б. оқыту мәселелері жөніндегі еңбектері жарияланды. Олар
оқыту принциптерінің жүйесін, оқытуды ұйымдастырудың әдістері мен
формаларын дәлелдеді.
Қалай оқыту керек( Тұтас педагогикалық процесте оқыту мен тәрбиенің
қазіргі кездегі әдістерін тиімді пайдалану. Ол үшін оқыту әдістерін,
формаларын жетілдіру және дәлелдеу керек.
Не үшін оқыту керек( Қоғамдық өмірдің барлық саласына оқушыларды
белсенді қатысуға даярлау керек. Ол үшін мектепте оқытудың мақсатын,
міндеттерін, принциптері мен заңдылықтары дәлелдеу және жүзеге асыру.
Дидактиканың негізгі категориялары: білім беру, оқыту, сабақ беру,
оқыту принциптері, оқыту процесі және оның компоненттері, міндеттері,
мазмұны, формалары, әдістері, құралдары, оқытудың нәтижесі.
Дидактиканың дамуы білім беру мен оқыту прблемаларын терең зерттеуге
, педагогикалық озат тәжірибені жинақтауға және оны оқыту мен тәрбие
процесін енгізуге байланысты.
Дидактика көптеген проблемаларды зерттейді. Солардың ішінде жалпы орта
білім беру тұжырымдамасы, үздіксіз халыққа білім беру жүйесі. Бұл жерде
оқыту тұжырымдамасына сәйкес кейбір көкейтесті мәсәлелер қарастырылады.
1. Жалпы және кәсіптік білім беру мазмұнын, оқу жоспарын,
бағдарламаларды, оқу құралдарын жетілдіру, жаңарту.
2. Әрбір пән бойынша сабақ берудің сапасын арттыру.
3. Политехникалық білім, еңбек тәрбиесі мен оқыту, кәсіптік бағдар беру.
4. Жалпы білім беру мазмұнын ізгілендіру және гуманитарландыру.
Жалпы және кәсіптік білім берудің мақсаты – жастардың жан-жақты дамытып,
өмірге, еңбек іс-әрекетіне және кәсіптік орта, жоғары оқу орындарына түсуге
даярлау.
Білім берудің қазіргі кездегі жоғары талаптарға сай жазылған оқу
бағдарламалары мен оқулақтарға байланысты. Жалпы білім беру мазмұнына
оқылатын пәндердің үш негізгі циклдері кіреді: ғылыми жаратылыс,
гуманитарлық циклдер, еңбек және дене шынықтыру дайындығы.
Білім беруді жетілдірудің негізгі талаптарының бірі – оқу пәндері
бойынша сабақ беру деңгейін арттыру, оқу пәндерінің негізгі ұғымдары мен
жетекші идеялары барынша айқын баяндалатын болсын, оларға ғылым мен
практиканың жаңа жетістіктерінің қажетті түрде көрініс табуы қамтамасыз
етілсін, - деп мектеп реформасында жазылған.
Оқыту процесінің табысты болуы: біріншіден, мұғалімнің 03 пәнінен
теориялық және практикалық дайындығына, оқу працесін ұйымдастыра және
басқара білуіне; екіншіден, білім дағдысына, жоғары мәдениеттілігіне, ғылым
мен техника жетістіктеріне пайдалана білуіне;үіншіден, мұғалім оқушылар
арасындағы адамгершілік өзара қатынас және бірлікке байланысты.
Оқыту пәндері бойынша әрбір сабақты шығармашылықпен өткізу жайлы
жаңашыл мұғалімдердің еңбектерін терең зерттеп, тиімді етіп пайдалана
білген жөн.
Оқыту – оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатына
бағытталған алдын-ала жоспарланған іс-әрекет.
Оқыту мазмұны - өкімет арнайы таңдап анықтаған белгілі салада жұмыс
істеу үшін қажетті адамзат тәжірбиесінің бөлшегі. Ол-оқытудың нәтижесі
болатын білім, білік, дағды, тұлғалық қасиеттер жиынтығы.
Балалардың өзіндік дамытуына әсер ететін негізгі фактордың бірі - өзара
қарым-қатынас жасау іс-әрекетті.Сөйтіп, оқыту процесі –мұғалімнің баламен
үнемі рухани қарым-қатынас, ынтымақтастық жағдайда болуын қажет етеді.
Оқыту процесінде бала тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы ғана емес, оның оқу
іс-қимылы мен өзінің психикалық процестерін басқару, ұйымдастыра білуі (іс-
әрекетін білуі, бағалауы, өзін-өзі басқару) оқытудағы субъекті екенін
айқындайды. Оқыту процесінде бала логикалық ойлау болмысының жалпы
тәсілдерін қолдануға және дербес шығармашылық әрекет жасауға дағдыланады.
Оқушының жалпы психикалық дамуы – мектептегі оқу мен оның
өздігінен оқуына тығыз байланысты. Оқушының ойлау қабілетінің дамуына оқу
процесінде қолайлы жағдай туады. Білім мен ойлау арасында тығыз байланыс
бар.
Оқыту - екі жақты процесс. Оқыту оқушы мен мұғалімнің өзара
бірлесіп жасайтын әрекетінен тұратын күрделі процесс. Өйткені, оқыту-
мұғалімнің білім берудегі негізгі іс-әрекеті болса, оқу- баланың өзінің
танымдық, практикалық әрекеті.
Оқыту – жоспарлы процесс. Мұғалім оқушылардың жалпы рухани
дамуын жүйелі қамтамасыз етуі үшін оқыту процесін жоспарланған,
ұйымдастырылған түрде жүзеге асырады. Оқушы білімді қысқартылған,
педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы жазылған
оқу құралдарының көмегіне сүйене отыра меңгереді.
Оқыту–бұл күрделі процесс.Ол тұлғаға білім беру,тәрбиелеу және
ақыл –ойы мен творчестволық қаблетін,демек біліктілігі мен дағдысын дамыту
негізінде жүзеге асырылады.Мұның мәнісі,жеке тұлғаға біртұтас
(комплексті) ықпал жасауды көздейді. Осы негізде,оқыту процесінің бірінші
қызметі -оқушларға білім беру.Білім беру,біріншіден, ғылым негіздеріне сай
оқушыларды нақты фактілермен, қағида және түсініктер –мен, заңдылықтармен
қаруландыруды қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айланасындағы
әр түрлі құбылыстарға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Екінші қызметі –тәрбиелеу. Оқыту барысында
оқушыларды
теориялық білімдер жүйесімен қаруландырып, жеке тұлғалық қасиеттерін
қалыптастырып дамыту. Сонымен бірге оқыту барысында тәрбиенің мақсат,
міндеттері және мазмұнымен тәсілдері анықталады. Оқытуда тәрбиемен оқытудың
байланысы біржақты қарастырылмайды, керісінше біртұтастық принципке
негізделіп, бірлікте қолданылады. Демек , тұлғаға білім бере отырып, оны
тәрбиелейміз, тәрбиелей отыра білім береміз. Сөйтіп, тәрбие процесі дұрыс
ұйымдастырылған жағдайда оқытудың барысына қолайлы ықпал етеді, соның
негізінде тұлғаның танымдық қызметі мен оқуға деген қызығушылығы артады.
Үшінші қызметі-дамыту. Оқыту барысында оқушыларға білім беру,
оларды тәрбиелеу негізінде тұлғаның ақыл-ойы, сана-сезімі, шығармашылық
қабілеті т.б. көптеген тұлғалық қасиеттерінің дамуына, біліктіліктері
шындалып, қабілеттерінің артынуына оң әсер етеді. Демек , тұлға жан-жақты
қалыптасып дамиды (байқағыштығы, ойы, есі, қиялы секілді психикалық
процестері де қарастырылады).
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды
ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде
жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Дидактиканың ғылыми негізін салған чех педагогы Ян Амос Каменский
(1592-1670). Оның “Великая дидактика” кітабында (1632) оқытудың мақсаты,
әдістері мен принциптері және сынып сабақ жүйесі баяндалған.
Педагогика ғылымының Дидактика саласында белгілі қазақ педагог-
ғалымдары, ағарту ісінің қайраткерлері Ыбырай Алтынсарин, Мағжан Жұмабаев,
Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов, Шәрапи Әлжанов
т.б. өз уақыттарында шығармашылықпен еңбектеніп, бірсыпыра үлестерін қосты.
Қазақстан ұлы педагогы Ыбырай Алтынсарин (1841-1889) қазақ
балаларын оқыту, оларға білім беру жайлы оқыту әдістері мен тәсілдерін
зерттеді. Оның ғылыми әдістемелік анықтамасы бойынша оқыту әдістері – бұл
балалардың сабаққа, ғылымға өздігімен білім алуға ынталарын арттыратын,
сезімін оятатын жол.
Ы.Алтынсарин бірнеше оқу құралдарының солардың ішінде орыс тілін
қазақтарға үйрету туралы бастауыш құрал кітабының, мектептер үшін оқу
жоспарларының, оқу пәндер бағдарламаларының авторы. Осы оқулықтармен оқу
құжаттарын мектептерде ұтымды қолдануда ұйымдастырған алғашқы қазақ
педагогы.
Мағжан Жұмабаев ұлы ақын, ағартушы, қысқа өмірінің көбін ұстаздықпен
өткерген, жастарды қалай оқытып, өмірге дайындаудың жолын қалада зерттеген
педагог. Оның Педагогика кітабы ең алғашқы рет 1922 жылы Қызылжар
қаласында, одан кейін 1922 жылы Ташкент қаласында (Түркістан ббаспасөз
махкамасы) шығарылды. Мағжан осы кітабында Дидактика және әдістеме
мәселелерін оқыту мен білім берудің негізі днп қарастырған. Оның 1917-18
жылдары Омбы қаласында курста қазақ балаларына, 1919-20 жылдары Орынборда
мұғалімдер курсында, 1928 жылы Бурабайдағы арнйы орта мектепте оқыған
дәрістері оқыту процесін жақсартудың негізі болса, ал екіншіден, Мағжан
Жумабаевтің шығармашылық іздену жұмысына ежелгі грек философтары Сократтың,
Аристотелдің, сол кездің атақты педагог психологтары С.Л.Рубинштейннің
(1889-1960), А.А.Смирновтың (1894-1975), т.б. ғалымдардың еңбектері игі
әсер етті.
Жоғарыда айтылған ғалым-педагогтардың дидактикаға байланысты ой –
пікірлері, олардың еңбектерінде қарастырылған.
Шетел, Ресей, Қазақстан педагог-ғалымдарының еңбектері дидактикалық
проблемаларды шешудің, сонымен бірге кейбір нақты сұрақтардың жауабын
анықтаудың негізі. Мәселен, нені оқыту керек, қалай оқыту керек, не үшін
оқыту керек деген дидактика сұрақтарына қазіргі заман талаптарына сәйкес
жауап берілуі тиіс. Мысалы: Нені оқыту керек( Оқушыларды кең білім
шеңберімен қаруландыру, олардың бойында адамгершілік қасиеттерін
қалыптастыру керек. Сондықтан білім беру мазмұнын мектеп реформасына, жалпы
білім беру бағдарламасы талаптарына және жаңашыл мұғалімдердің идеяларына
сәйкес ғылым негізінде дәлелдеп, іске асыру қажет.
Тұтас педагогикалық процесте оқыту мен тәрбиенің қазіргі кездегі
әдістерін тиімді пайдалану. Ол үшін оқыту әдістерін, формаларын жетілдіру
және дәлелдеу керек.
Қоғамдық өмірдің барлық саласына оқушыларды белсенді қатысуға
даярлау керек. Ол үшін мектепте оқытудың мақсатын, міндеттерін, принциптері
мен заңдылықтары дәлелдеу және жүзеге асыру.
Дидактиканың негізгі категориялары: білім беру, оқыту, сабақ беру,
оқыту принциптері, оқыту процесі және оның компоненттері, міндеттері,
мазмұны, формалары, әдістері, құралдары, оқытудың нәтижесі.
Дидактиканың дамуы білім беру мен оқыту прблемаларын терең зерттеуге
, педагогикалық озат тәжірибені жинақтауға және оны оқыту мен тәрбие
процесін енгізуге байланысты.
Дидактика көптеген проблемаларды зерттейді. Солардың ішінде жалпы орта
білім беру тұжырымдамасы, үздіксіз халыққа білім беру жүйесі. Бұл жерде
оқыту тұжырымдамасына сәйкес кейбір көкейтесті мәсәлелер қарастырылады.
1. Жалпы және кәсіптік білім беру мазмұнын, оқу жоспарын,
бағдарламаларды, оқу құралдарын жетілдіру, жаңарту.
2. Әрбір пән бойынша сабақ берудің сапасын арттыру.
3. Политехникалық білім, еңбек тәрбиесі мен оқыту, кәсіптік бағдар беру.
4. Жалпы білім беру мазмұнын ізгілендіру және гуманитарландыру.
Жалпы және кәсіптік білім берудің мақсаты – жастардың жан-жақты
дамытып, өмірге, еңбек іс-әрекетіне және кәсіптік орта, жоғары оқу
орындарына түсуге даярлау.
Білім берудің қазіргі кездегі жоғары талаптарға сай жазылған оқу
бағдарламалары мен оқулақтарға байланысты. Жалпы білім беру мазмұнына
оқылатын пәндердің үш негізгі циклдері кіреді: ғылыми жаратылыс,
гуманитарлық циклдер, еңбек және дене шынықтыру дайындығы.
Білім беруді жетілдірудің негізгі талаптарының бірі – оқу пәндері
бойынша сабақ беру деңгейін арттыру, оқу пәндерінің негізгі ұғымдары мен
жетекші идеялары барынша айқын баяндалатын болсын, оларға ғылым мен
практиканың жаңа жетістіктерінің қажетті түрде көрініс табуы қамтамасыз
етілсін, - деп мектеп реформасында жазылған.
Оқыту процесінің табысты болуы: біріншіден, мұғалімнің 03 пәнінен
теориялық және практикалық дайындығына, оқу працесін ұйымдастыра және
басқара білуіне; екіншіден, білім дағдысына, жоғары мәдениеттілігіне, ғылым
мен техника жетістіктеріне пайдалана білуіне;үіншіден, мұғалім оқушылар
арасындағы адамгершілік өзара қатынас және бірлікке байланысты.
Оқыту пәндері бойынша әрбір сабақты шығармашылықпен өткізу жайлы
жаңашыл мұғалімдердің еңбектерін терең зерттеп, тиімді етіп пайдалана
білген жөн.
Оқыту – оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатына
бағытталған алдын-ала жоспарланған іс-әрекет.
Оқыту мазмұны - өкімет арнайы таңдап анықтаған белгілі салада жұмыс
істеу үшін қажетті адамзат тәжірбиесінің бөлшегі. Ол-оқытудың нәтижесі
болатын білім, білік, дағды, тұлғалық қасиеттер жиынтығы.
2. Оқыту процесінің мәні, оның ерекшеліктері мен қызметі.
Оқыту процесі – білімді, біліктілік пен дағдыны меңгертетін,
оқушылардың дүниетанымын, күшқайратын, қабілеттерін тәрбиелеп дамытатын іс-
әрекет барысы. Оқу барысында оқушының сана-сезімі, адамгершілік қасиеттері,
эстетикалық талғамы, тұлғалық қасиеттері қалыптасып дамиды.
Оқытудың психологиялық, педагогикалық ерекшеліктеріне назар
аударайық.
Оқыту – мақсатты процесс. Оқытудың басты мақсаты, әдіс-тәсілдері
мазмұны мен міндеттері қоғам талабынан туындап, ұдайы өсіп, жаңарады.
Оқыту- таным процесі. Танымның ерекшелігі оқушыда білімге деген
қызығушылығы ұдайы өсіп арта түседі.
Оқытудың міндеті- оқушыны айнала ортамен (табиғат, қоғам)және
адам дамытуының негізгі заңдылықтарымен қаруландыру. Оқушы дүние тануда
бұрын ғылымда белгілі болған,зерттеліп дәлелденген жаңалықтарды,
заңдылықтар мен тұжырымдарды әрі қарай дамыта түседі.
Оқытуда ғылым негіздерін оқып үйренудің өзі, ғылым ьарихы мен,
оның әдістері мен танысу, ұлы ғалымдар мен қызметі жайлы ақпарат алады.
Оқыту- даму негізі. Педагогикалық процесс өзіне тән негізгі екі
белгіні: организмнің өзіндік дамуына жүйелі түрдегі көмек және жеке бастың
жан-жақты жетілуін түйістіреді.
Балалардың өзіндік дамытуына әсер ететін негізгі фактордың бірі
- өзара қарым-қатынас жасау іс-әрекетті.Сөйтіп, оқыту процесі –мұғалімнің
баламен үнемі рухани қарым-қатынас, ынтымақтастық жағдайда болуын қажет
етеді. Оқыту процесінде бала тек мұғалімнің әсерін қабылдаушы ғана емес,
оның оқу іс-қимылы мен өзінің психикалық процестерін басқару, ұйымдастыра
білуі (іс-әрекетін білуі, бағалауы, өзін-өзі басқару) оқытудағы субъекті
екенін айқындайды. Оқыту процесінде бала логикалық ойлау болмысының жалпы
тәсілдерін қолдануға және дербес шығармашылық әрекет жасауға дағдыланады.
Оқушының жалпы психикалық дамуы – мектептегі оқу мен оның
өздігінен оқуына тығыз байланысты. Оқушының ойлау қабілетінің дамуына оқу
процесінде қолайлы жағдай туады. Білім мен ойлау арасында тығыз байланыс
бар.
Оқыту - екі жақты процесс. Оқыту оқушы мен мұғалімнің өзара
бірлесіп жасайтын әрекетінен тұратын күрделі процесс. Өйткені, оқыту-
мұғалімнің білім берудегі негізгі іс-әрекеті болса, оқу- баланың өзінің
танымдық, практикалық әрекеті.
Оқыту – жоспарлы процесс. Мұғалім оқушылардың жалпы рухани
дамуын жүйелі қамтамасыз етуі үшін оқыту процесін жоспарланған,
ұйымдастырылған түрде жүзеге асырады. Оқушы білімді қысқартылған,
педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы жазылған
оқу құралдарының көмегіне сүйене отыра меңгереді.
Оқыту–бұл күрделі процесс.Ол тұлғаға білім беру,тәрбиелеу және
ақыл –ойы мен творчестволық қаблетін,демек біліктілігі мен дағдысын дамыту
негізінде жүзеге асырылады.Мұның мәнісі,жеке тұлғаға біртұтас
(комплексті) ықпал жасауды көздейді. Осы негізде,оқыту процесінің бірінші
қызметі -оқушларға білім беру.Білім беру,біріншіден, ғылым негіздеріне сай
оқушыларды нақты фактілермен, қағида және түсініктер –мен, заңдылықтармен
қаруландыруды қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айланасындағы
әр түрлі құбылыстарға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Екінші қызметі –тәрбиелеу. Оқыту барысында оқушыларды теориялық
білімдер жүйесімен қаруландырып, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырып
дамыту. Сонымен бірге оқыту барысында тәрбиенің мақсат, міндеттері және
мазмұнымен тәсілдері анықталады. Оқытуда тәрбиемен оқытудың байланысы
біржақты қарастырылмайды, керісінше біртұтастық принципке негізделіп,
бірлікте қолданылады. Демек , тұлғаға білім бере отырып, оны тәрбиелейміз,
тәрбиелей отыра білім береміз. Сөйтіп, тәрбие процесі дұрыс ұйымдастырылған
жағдайда оқытудың барысына қолайлы ықпал етеді, соның негізінде тұлғаның
танымдық қызметі мен оқуға деген қызығушылығы артады.
Үшінші қызметі-дамыту. Оқыту барысында оқушыларға білім беру,
оларды тәрбиелеу негізінде тұлғаның ақыл-ойы, сана-сезімі, шығармашылық
қабілеті т.б. көптеген тұлғалық қасиеттерінің дамуына, біліктіліктері
шындалып, қабілеттерінің артынуына оң әсер етеді. Демек , тұлға жан-жақты
қалыптасып дамиды (байқағыштығы, ойы, есі, қиялы секілді психикалық
процестері де қарастырылады).
Даму қызметінің ерекшелігі сол, ол өз алдына жеке өмір сүрмейді,
керісінше оқытудың білім беру мен тәрбиелеу қызметінің жалғасы болып
есептеледі. Сондықтан, дамудың қарқынды, жан-жақты әрі терең болуы білім
беру мен тәрбиенің қандай дәрәжеде іске асырылуына байланысты. Бұдан
шығатын қорытынды, оқытудың білім беру мен тәрбиелеу қызметінің негізі
болып санлса, даму өз алдына олардың қызметінің нәтижелі болуына қолайлы
ықпал етеді.
3. Педагогикалық процестің құрылымы
Педагогикалық процесс-тәлім-тәрбиелік қарым-қатынастарды ұйымдастырудың
тәсілі. Педагогикалық процесті ұйымдастыратын педагог. Педагогикалық
процесс- бірнеше элеметтен құрылатын жүйе. Педагогикалық процестің үш
құрылымы болады: педагогикалық, әдістемелік, психологиялық.
Педагогикалық процестің педагогикалық құрылымы: мақсат-
принциптер-мазмұн-әдістер-құралдар- түрлер.
Мақсат-ұстаз бен шәкірт арасындағы педагогикалық қатынастардың
нәтижесі. Принциптер мақсатқа жету жолдарын анықтайды. Мазмұн-мақсатқа жету
жолында оқушыларға берілетін тұлғалар тәжірбиесінің бөлігі. Әдістер-
мұғалім мен оқушының мазмұнды жетілдіру- қабылдуға арналған іс-әрекеттері.
Құралдар- мазмұнмен жұмыс жасайтын материалдық тәсілдер мен әдістер.
Педагогикалық процестің әдістемелік жүесін жасау үшін мақсат
бірнеше міндеттерге бөлінеді. Әрбір міндет ұстаз бен шәкірт іс-
әрекеттерінің кезеңдерін анықтайды. Мысылы, сабақтың әдістемелік құрылымы:
сабаққа дайындалуы, сабақты өткізу, сабақты талдау; экскурсияның
әдістемелік құрылымы: дайындық, керекті жерге бару, бақылау, көргенді
бекіту, нәтижені талдау.
Педагогикалық процестің психикалық құрылымы: танымдық процестер
(қабылдау, ойлау, есте сақтау, ақпарат сіңіру), оқуға қызығушылық (оқуға
қызығуды, қабілетті, ынтаны айқындау), қуат (көтеріңкі не түсіңкі дене мен
жан күш-қуаты, белсенділік, еңбекқорлық не шаршау динамикасы).
Оқыту адамның қызметінің бір ғана түрі, ол екі жақты сипатта
болады. Ол мұғалім мен оқушылар арасында оқудың мақсат- міндеттерін жүзеге
асыруға байланысты бір мезгілде өзара қарым-қатынастыары мен оқу
әрекеттерінен тұрады. Оқу әрекеті дегенде: мұғалімдер тарапынан білім беру
қызметіне басшылық болса, оқу- бұл оқушылар тарапынан білімдерді белсенді
түрде меңгеруі, таным әрекеті. Мұғалім оқушыларға білім беруде қаншалықты
белсенділік танытқанымен, егерде ондай белсенділік оқушылар тарапынан
қолдау таппаса оқыту нәтижелі болмайды. Сондықтан, белгілі бір мақсатқа
бағытталған мұндай өзара қарым-қатынаста біржақты көзқарас болмауы тиіс.
Оқыту процесі тек мұғалім мен оқушылар арасындағы оқу әрекетінен
құралмайды, сонымен бірге оқытудың басқа да элементтері бар. Олар мыналар:
1. Оқытудың мақсаттылығы. Мұнда мұғалімнің оқылатын тақырыптың мақсат-
міндеттерін айқын қарастыруы көзделеді.
2. Оқытудың мазмұны. Жас ұрпақты ғылымның жетістіктерін меңгеруді,
білімдерін дамытуды міндеттейді.
3. Оқыту формалары мен тәсілдері. Оқыту мазмұнын қандай амал- тәсілдермен,
нақтылы практикалық жолдармен меңгеруді баяндайды.
4. Оқыту нәтижесін талдау және бағалау. Мұғалімнің және оқушының оқу
әрекетінің құрылымын бірлесе отыра сараптама жұмыстарын жүргізуі,
оқушылардың оқу әрекетінің сапасына көзқарасын білдіріп, бағалап және
білім деңгейін тексеріп отыруы. Оқушылардың өзін-өзі қадағалап,
тексеріп отыруы.
Мектеп тарихының бастапқы кезеңінен оқыту, білімдер жүйесін
оқушылардың меңгеруі белгілі бір дидактикалық буындардан немесе
кезеңдерден тұрады:
1. Оқушыға берілетін білім мақсаты мен қажетін түсіндіру және оларды
әрекетке бағыттайтын мотивтерді туғызу. Осыған орай оқу міндеттерін
(тапсырмаларды ) анықтау.
2. Оқушыға жаңа берілетін білімді баяндау және оны қабылдауға жағдай
туғызу.
3. Оқушының білімді қабылдауы және оның санасында жаңа білімнің қорытылып,
ғылыми ұғымдар мен тұжырымдардың қалыптасуына мүмкіндік беру.
4. Берілген білімді бекітуге басшылық ету.
5. Білімді практикада қолдануға қаракет ету.
6. Оқушының білімі мен дағдысының сапасы және деңгейін есепке алу, тексеру
және бағалау.
Оқыту процесінде мұндай басқару жүйесі оқушылардың білім алудағы
таным әрекетінің ерекшеліктеріне байланысы, білімді жүйелі түрде ұғынуға
мүмкіндік туғызады.
Демек, білімді бекіту кезінде жаңа білімді қайталау, жаттығу,
практикада қолдану т.б. оқыту процесінің элементтері қолданылады.
Ұйымдастыру жағынан алғанда, дидиактикалық әр кезеңнің өзіне тән
ерекшелігі болатынын ұмытпаған жөн.
Білім алудың мотивы мен мақсатын анықтау- белгілі бір мақсатқа
жетуге бағытталады. Сөйтіп, ол оқушының білім алудағы әрекеті де мотив пен
мақсатқа сәйкес іске асады .
Түрткі-әрекеттің себебін, оны неге жасау керектігін анықтайды.
Мақсат-әрекеттің нәтижесі қандай болуға тиісті екенін анықтайды.
Баланың оқудағы негізгі түрткісінің бірі -қызығу .
Оқу жұмысының жемісті болуы, ең алдымен, балада білімге деген
қызығушылықтың нәтижесі болып табылады. Мүмкін бала өзі оқуға талпынбаса,
күшпен зорлап оқыту мүмкін емес. Қызығуды туғызу үшін оқушыларға берілетін
білімнің мақсаты мен қажетін түсіндіріп, олврға нақты оқу міндеттерін
үйрету керек.
Қызығуды туғызудың шарттары мен амалдары көп. Солардың ішінен
мына төмендегідей үш процесті атап көрсеткен пайдалы:
1. Оқу материалының мазмұны (ондағы жаңалықтар, қазіргі ғылым мен
техникадағы жаңа табыстар, оның прктика үшін пайдасы т.б.).
2. Оқуды ұйымдастыру, басқару процесінің ерекшелітері (оның әдістері мен
формалары т.б.). Мысалы оқытудың проблемалық сипаты, оқушылардың
творчестволық және практикалық жұмыстарды өздігінен орындауы, көрнекі
құралдары мен техникалық құралдар т.б.
3. Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктері. Мысалы,
сабақта мұғалім мен оқушылар арасында жылы шырайлы педагогикалық қарым-
қатынастың болуы, еркін, жағымды ерекше жағдай, мұғалімнің көңіл-күйі, ақ
жарқын болуы, оқушылардың бір-біріне көмек беруі, өзара ойын-жарыс
ұйымдастыру т.б.
Жаңа оқу материалын танымдық қабылдау.
Оқушының білімді меңгеруі жаңа оқу материалын қабылдаудан
басталады. Қабылдау-адамға тікелей әсер ететін заттардың немесе
құбылыстардың адам санасында бейнелеу процесі. Сабақ үстінде оқушылардың
жаңа материалмен танысуы түйсіктен және қабылдадан басталады. Ал, түйсік
сананың сыртқы әлемімен байланысты. Сезім мүшелерімізге әсер етіп, оның
миымызда бейнелуін түйсік деп атайды.
Білімді жан –жақты меңгеру және түсіну үшін оқу материалын
қабылдау- бақылау жеткіліксіз. Одан әрі оқушылар қорытындылар жасауға тиіс.
Бұл оқушылардың білім мазмұнын жете түсініп, ұғынуы және белсенді де терең
ойлау әрекетінің нәтижесінде ғана жүзеге асады.
Ұғыну –бұл саналы түрде ғылыми білімді, заңдылықтарды ұғу,
фактілерді жинақтау процесі, қорытынды шығару. Ұғыну прцесінде оқылатын
материал терең ойластырылады, дәлелденіледі және бекітіледі.
Ұғым, қарапйым және ғылыми ұғым екіге бөлінеді. Қарапайым ұғым
дегеніміз баланың оқудан емес, өмірден көріп-білгендерінен туатын әртүтлі
құбылыстар жөніндегі түсінігі. Ғылыми ұғымдар тек оқыту процесінде
жинақталатын мәліметтер, қағидалар мен құбылыстар туралы білім, түсінік.
Ұғымның қалыптасуы-өте күрделі процесс, ол –оқушылардан белгілі
ойлау амалдарын қолдануды тлап етеді. Ойлау-талдау (анализ), синтез,
дерексіздендіру (абстракция), жалпылау сияқты операциялардан тұрады.
Оқушыларда ұғымды қалыптсатыру үшін мұғалім оларды осындай ойлау
операцияларын қолдануға үйретеді.
Абстаракциялау деп заттардың негізгі қасиеттерін, оның екінші
дәрежелі қасиеттерінен бөліп алып, жалпылап қаруды айтады.
Білімді бекіту.
Оқыту процесінде оқушылардың алған білімдерін бекітіп отырудың
маңызы ерекше.
Бекіту- бұл оқушылардың білімді берік ұғынудың тиімді әдіс-
тәсілі. Сабақта жаңа материалды қабылдаудан кейін бекіту әт түрлі
практикалық, лабороториялық жұмыстар негізінде жүзеге асады.
Бекітудің бұдан да басқа әдіс-тәсілдері бар. Өтілген оқу
материалын бөліктерге қайталап отыру: күнделікті қайталау, тақырыптық
қайталау, есте қалдырудың тәсілдерін үйрету т.с.с.
Білім мен дағдыны практикада қолдану.
Білімді жан-жақты меңгеру, оны практикада қолдануды қажет етеді.
Білім мен дағдының сапасы мен нәтижесінің көрсеткіші практика. Егер оқушы
білімді прктикада қолдана алмаса, бұл оның білімді үстірт
қабылдағандығынан, жете түсінбегеннен болады. Білімді практикада қолданудың
оқу процесінде екі түрі жиі кездеседі. Бірінші-білімді жаңа материалды
ұғыну үстінде қолдану, екіншісі-жаңа оқу міндеттерін шешу үстінде қолдану.
Бұл кезде оқушы бұрын алған білімін жаңа мәселелерді шешуге байланыстырып,
өздігінен әрекет жасай алады.
Білім мен дағды оқыту процесінде түрлі практикалық және
лабороториялық жұмыстарда кеңінен қолданылады. Мұндай жағдайда оқушылар
өздігінен бақылау, тәжірибе жасау, іздену әрекеттеріне негізделген
жұмыстарды орындайды.
Оқушылардың білімі мен дағдысын тексеру, оны талдау және
бағалау. Оқыту процесінде бұл жұмыс өз алдына дербес практикалық буын болып
табылады және оқытудың әрбір кезеңінің құрамынан да орын алады.
Оқытудың білім алудағы жетістіктерін, табыстарын және
мүмкіндіктерін талдап, айтып берудің және оны бағалаудың маңызы ерекше.
Мұғалім мен оқушы үшін мұндай жұмыс, кибернетикалық тілмен айтқанда кері
байланыс болып табылады. Мұны мұғалім оқытудың әрбір кезеңінде: жаңа
білімді қабылдау, оны ұғыну, бекіту, практикада қолдану кездерінде іске
асырады. Сонымен қатар бір жұмыс оқыту процесінің белгілі кезеңіндегі
(тоқсан және жыл аяғында) дербес буын ретінде қолданылады.
Бағаны дұрыс қоюдың оқушылар үшін тәрбиелік маңызы ерекше: ол
–оқуға деген стимул, мотив функцияларын атқаруы мүмкін.
Оқыту процесінің жоғарыда айтылған буындардың маңызы мен орнын
бөлуімен қатар, олардың бімен өзара тығыз байланысты болатынын, біртұтас
процесс екенін ұмытпау керек. Сондықтап білім мен дағдыны меңгеру жолын
біртұтас процесс деп қараған жөн. Ол – қабылдау, түсіну, бекіту, қолдану
сияқты өзара байланысты құрамнан тұрады.
1.2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің мәні.
Ерте кезден бастап-ақ, ойшылдар білім мен ақыл-ой тәрбиесінің
ара қатынасын, олардың бала дамуына өсерін зерттей бастаған. Бізге белгілі
алғашқы дидактиктердың бірі Квинтилиан мектеп алдына баланың қабілеттеріне,
ақылының қасиеттеріне, мінез-құлық ерекшеліктерге сүйене отырьш, оның
ойының және тілінің дамуын қамтамасыз етуді қойған.
XVII ғасырдағы Я. А. Коменскийдің дидактикалық жүйесінің негізгі
қағидаларының бірінде де баланың ақыл-ой күшін, қабілеттерін дамыту олардың
білімге деген құштарлығын оятып, лаулата түседі делінген.
И. Т. Песталоцци баланың ақыл-ойын барлық қабілет-қасиеттерін дамыту
идеясымен арқауланған бастауышта оқыту әдістемесін жасауға әрекет етеді.
Дамыта оқыту ұлы неміс педагогы А. Дистервегтің әйгілі "Неміс
мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық" (Руководство к образованию
немецких учителей) атты еңбегінің де негізі болып табылады. Дамыта оқыту
деп ол баланың білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқытуды атаған.
"Жаман" мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін
ізденуге жетелейді" — деген.
Орыстың ұлы ағартушысы К. Д. Ушинский де өз дидактикалық еңбектерінде
бастауыш мектеп жасындағы балаларды оқыта отырып дамыту мәселелеріне ерекше
тоқталып, арнайы әдістеме жасаған.
Осылай бола тұрғанмен, "дамыта оқыту" деген терминге көзқарастар мен
пікірлер әртүрлі. Себебі "дамыта оқыту" ұғымына берілген түсініктер әртүрлі
және "дамытпайтын оқыту бола ма? деген сұрақтар жиі қойылады.
Алайда дәстүрлі оқыту бала дамуына тек қондырғы болып, дамуға стихиялы
әсер етсе, "дамудың соңында жүрсе", ал екінші жағдайда "окыту дамуды өзімен
бірге ала жүреді" деген Л. С. Выготскийдің пікірінен көп нәрсе аңғаруға
болады. Алғашқыда, оқытудың тиімділігі алынған білімінің көлемімен,
сапасымен өлшенсе, соңғыда білімнің тиімділігі қабілеттің деңгейімен,
әрекеттің негізгі түрлерінің қаншалықты дамығандығымен өлшенеді.
"Дамыта оқыту' деген термин психология ғылымының қойнауында туып,
баланың дамуын қарастырған (Ж. Пиаже), ойлаудың әртүрлі деңгейін, типтерін
(Л. В. Выготский, А. Н. Леонтьев, С. Л. Рубинштейн) және басқа да
психиканың функциясын зерттеген (Б. Г. Ананьев, Г. С. Костюк, A. A.
Люблинская, Н. А. Менчинская) және т.б., іс-әрекет теориясының
психологиясын жасаған (А. Н. Леонтьев, П. Я. Галъперин) еңбектерінде жан-
жақты талданды. Нәтижеде дамыта оқыту проблемасына арналған екі іргелі
эксперимент жасалып, оның бірін Д. Б. Эльконин, В. В. Давыдов, ал екіншісін
Л. В. Занков басқарады.
Зерттеулердің мақсаты Л. С. Выготскийдің 1930 жылдардың басында жасаған
оқыту мен дамытудың ара қатынасы жайлы болжамының дұрыстығын тексеру,
нақтылау. Өткізілген зерттеу жұмыстары бастауышта математикалық білім беру
ісіне үлкен өзгерістер енгізді. Мысалы 1969 жылы арифметика курсы
математикаға ауыстырылды. Бірақ бұл курста да негізгі назар баланың ауызша
және жазбаша есептеу дағдыларын қалыптастыру, жай типтік есептер шығаруында
болып қалды. Оқыту әдістері, сабақ ұйымдастыру түрлері, білім, білік, дағды
қалыптастыруға бағытталғандықтан, дамыта оқыту идеясы жүзеге аспады.
Одан кейін 20 жыл көлемінде дамыта оқыту психология мен педагогика
ғылымдарының келелі мәселесіне айналды. Жүйенің авторлары "дамыта оқыту деп
— оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму зандылықтарына
сәйкестендірілген оқытуды" атайды. Оқыту арқылы баланың психикасында жана
құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер болуы тиіс деп
есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі — баланы оқыта отырып жалпы
дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға
дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай
ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.
Мақсаты балаларға дайын пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығын
берумен шектелетін, нәтижесінде догмалық ойлауы басым, дайын нұсқаулар мен
бұйрықтарды орындай білетін адамдарды тәрбиелейтін қазіргі мектепте орын
алып отырған дәстүрлі оқыту жүйесі мұндай адамдарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz