Қарахан мемлекеті - ертедегі мемлекет

1 Қарахан мемлекеті
2 Әулие ата күмбезі Қазақстан әэулет өнерінің үздік үлгілері
3 Қарахан әулетінің негізін салушы
4 Қарахан әулетінің бірінші билеушісі
5 Қарахан мемлекетінде жоғарғы өкімет билігі

1. Қазақстан тарихы очерктер 44-66 беттер.
2. Қазақстан тарихы Ч.Мусин 61-66 беттер.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Қарахан мемлекеті - ертедегі мемлекет. Қарахан мемлекеті Х-ХІІІ ғ.
қамтыған. Шығыс Түркістан, Жетісу және Маураннахрдың едәуір бөлігін
қамтыды. Қарахан әулетінің атына байланысты осылай аталған. Негізгі түркі
тайпаларынан құралды, солардың ішінде Қарлұқ, Қаңлы, Шігіл және Яғма басты
рөл атқарып, соңғысынан қарахан әулеті тарады. 922 жылы Қарахан
мемлекетінің басшысы Харун боғра хан Бұхарды басып алды, 996-999 жылы оның
ізбасары I Насыр бүкіл Мауераннахрды жаулап алды. Қарахан әулеті Шығыс
Түркістан, Жетісуды, Талас және Сырдария алқаптарын биледі. Қарахан
мемлекетнің астанасы эәуелі Қашқар, Баласағұн, Өзген, содан кейін қайтадан
Қашқар болды. Ал бұрын Батыс Алтайда тұрған Қарлұқтар бұл кезде Шу, Талас
алқаптарына қоныстанды. Қарахан әулетінің басшысы Тамғаш хан, оның Талас
алқабындағы мирасқор әмірлері Арслан хандар деп аталады.
Қарахан мемлекеті жер үлестеріне бөлініп, оларды Қарахан әулеті
тегінен шыққандар — Ілек Хандар басқарды. Жер бөліп беру жүйесі иқта деп
аталады.

Көшпелі мал шаруашылығы басым аймақтарда иқта жер учаскесінен емес,
көшпелі қауымдардың санына қарай берілді.
Бұрынғы қалаларда сауда-саттық күшейіп, жаңа қалалар салынды. X
ғасырда Қазақстан жері арқылы маңызды сауда жолдары өтті. Солардың бірі Шу
өзені алқабын бойлап, Іле Алатауының сілемдері мен Талғарға дейін жетті де,
одан әрі тармақталып кетті. Бір тармағы Шелекті басып өтіп, Шығыс
Түркістанға дейін, екіншісі Іле өзені мен Алакөлден өтіп, Монғолияға дейін
созылды. 960 жылы Қарахан мемлекетінде ислам ресми мемлекеттік дін ретінде
қабылданды. Мәдениет дамыды. Түркі тілінде шығармалар шығармалар жазылды.
Мысалы, Жүсіп Баласағұнидың Құдадғу білік, Махмұт Қашқаридың Диуни лұғат
ат-түрк атты туындылары. Баласағұн қаласының айналасы төртбұрышты қорғаныс
дуалмен қоршалған.
Әулие Ата, Сатұқ Бұғра Қарахан-қолбасшы, Қарахан хандығының негізін
қалаушы. Шамамен 908 жылы дүниеге келіп, 955 жылы қайтыс болған. Аңыз
бойынша, Сатұқ Қараханның түсіне көктен түскен, тұла бойынан нұр шашқан ақ
сақалды, ақ шашты кісі еніп, оған түркі тілінде: Ислам дінін қабылда! Сен
бұл дүниеде және бұдан кейінгі дүниеде мұратыңа жетесің-дейді. Сатұқ ислам
дінін қабылдауға ниет қылады. Сатұқ Бұғра Қарахан діни уағыз бен қылышқа
екі қатар сүйене отырып, Қашқардан Сырға дейінгі халықты мұсылман дініне
кіргізеді. Қарлұқ қағандығының орталығы Баласағұнды бағындырады. Сатұқ
Бұғра Қарахан Артұшта (Қашқария) жерленген.
Әулие Ата, Ша-Махмуд Харун Бұғра Қарахан-Қарахан әулетінен Әулие ата
атанған екінші хан. Ол 946 жылы дүниеге келіп, 992 жылы қайтыс болған. Ол
атасы Сатұқ Бұғра Қараханның ұстанған бағытын жалғастырды. Талас өзенінің
шығысы мен батысындағы елді түгелдей өзіне қаратып, Ша-Махмуд Харун Бұғра
мемлекеттің жарық күні, мұсылман дінінің алтын діңгегі атанды. Өз
Самани әулеті билеушілерінен Испиджабты (Сайрамды, 990), көп ұзамай
Самарқан мен Шашты, 992 жылы Бұқараны алады. Ол осы жылы Түркістан
маңындағы Қошқарбасы деген жерде дүниеден өтті. Қабірі Тараз қаласында.
Басына XI ғасырда кесене тұрғызылған.
Баласағұн-орта ғасырдағы Қарахан мемлекетінің астанасы. Тарихи
деректерде Баласағұн X ғасырдың өзінде гүлденген үлкен қала ретінде аталды.
VІІІ ғасырларда қаланың аты түркі тілінде Беклік, яғни Бекініс де п
аталған. Ал, атақты бабамыз, ұлы ғалым Махмұт Қашқари Баласағұн қаласының
Күз-ұлыс неме Күз-Орда деген басқа аттары болғанын айтқан. Баласағұн
қаласының орны Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі Шу өзенінің жағасында
орналасқан. Баласағұн қаласы Ү-ХІІІ ғасырларда өркениет орталығы болған.
Әулие Ата күмбезі-Қазақстанда XI ғасырдан сақталған сәулет өнері
ескерткіші. Қазіргі Тараз қаласының батыс шетінде орналасқан. Кесене
Қарахан әулетінен шыққан белгілі хан Ша-Махмуд Бұғра Қарахан қабірінің
басына орнатылған. Күмбезі ғана құлаған кесененің төрт қабырғасы мен жылтыр
кірпішпен өрнектелген қос мұнарасы өткен XIX ғасырдың 90-жылдарына дейін
сақталған. 1905 жылы оның құлаған бөлігі түгелдей бұзып алынып, орнына 1906
жылы жаңа кесене салынған. Жаңа құрылысты сол кездегі Ташкент қаласының
шианы Сайд Бакханов қаржыландырылған. Кейінгі салынған кесене алғашқысына
ұқсамайды. Әулие Ата күмбезі төрт бұрышты, ортаңғы кең бөлмеден және үш
кіші бөліктен тұрады. Орталық бөлменің төбесі киіз үйге ұқсатылып жабылған.
Артқы жағында екі мұнарасы бар. Кесененің қас беті оңтүстікке қараған, ал
кірер есігі оюмен безендірілген. Қабырғаларының ішкі жағы кесененің бұрынғы
өз кірпіштерімен қаланып, сыртқы жағын қалауға жаңа кірпіш пайдаланылған.
Әулие ата күмбезі Қазақстан әэулет өнерінің үздік үлгілерінің бірі.
Батыс Қарахан қағандығы-Мәуераннахрдағы орта ғасырлық мемлекет.
Қарахан мемлекетінде Әли Арслан хан мен Хасан Боғра хан балалары арасында
билік үшін күрес үдей түсіп, 1041 жылдары мемлекеттің Шығыс Қарахан
қағандығы және Батыс Қарахан қағандығы болып бөлінуіне алып келді. Әли
Арслан хан ұрпағының үлесіне тиген Батыс Қарахан қағандығының территориясы
Мәуереннахрды және Ферғананың батыс бөлігін қамтыды. Сырдария өңірі екі
қағандықтың үнемі талас жеріне айналып, оған иелік ету қағандықтардың әл-
қуатына орай өзгеріп отырды. Батыс Қарахан қағандығы астанасы алғашында
Өзкент, одан соң Самарқан қаласы болды. Мемлекет басшысы хоқан лауазымын
иемденді. Батыс Қарахан мемлекетіндей үлестің басқару жүйесі сақталды. Іс-
қағаздары түркі және араб тілдерінде жүргізілді.
Қарахан қағанаты Шығыс Түркістан, Жетісу, Сырдария, Талас, Шу өңірін
құтты қоныс етті. Оның құрылуы 940 жылдан басталады. Қағанаттың орталық
астанасы Шу өзені бойындағы Баласағұн, кейінірек Ордакент (Тараз) қаласы.
Қарахан мемлекеттің Үзтен, Мерке, Құлан сияқты қалаларында ірі алыпсатар
алпауыттары мен қолөнершілері мекендеген.
Қарахан әулетінің негізін салушы Сатұқ Боғрахан (915-955 жж.) болып
есептелінеді. Ол Қарлұқ хандығының іргесін көтеріп, мәртебесін
асырушылардың бірі - Білге құл Қадырханның немересі. Сатұқ Тараз және
Қашқар қалаларын өзіне қаратып, 942 жылы Баласағұндағы билеушіні құлатып,
өзін жоғары қаған деп жариялайды. Қарахан мемлекетінің өз тарихы осы
уақыттан басталды. Мемлекеттің күшеюіне қарлық, шігіл, ягма тайпалары үлкен
үлес қосты. Сатұқ өлгеннен кейін билік оның баласы Мұсаға көшті, ол 960
жылы Қарахан мемлекетінің халқын ислам дініне қаратты. Оның астана қаласы
Қашғар болды. Сатұқтың екінші баласы Сүлеймен-ілек Баласағұнды иеленді.
Кейін бұл өңірді оның ұлы Хасан Боғра-хан мұра етіп алды.
Мұса өлген соң, Қарақан жеріндегі жоғарғы қаған атағы оның баласы Әли
Арсылан ханға көшті. Оның енші жерінің орталығы Қашғар болды. Сонымен қатар
ол Тараз бен Баласағұнның да билеушісі болып есептелді. Қарахан
мемлекетінің саяси тарихы Әли Арсылан өмір сүрген алғашқы ондаған жылдың
өзінде-ақ негізінен ықпалды әрі күшті екі отбасы әулетінің - Әли Арсылан
хан мен Хасан (Харун) Боғра ханның ұрпақтары арасындағы өзара қырқысқан
күреске толы болды. Алғашқы кезде Әли (Әлилер) ұрпағының ықпалы күштірек
болса, ал кейін бұл ықпал Хасан (Хасанилерге) ұрпақтарына көшті.
X ғ. 80-ші жылдарында Орта Азиядағы күшті Саманилер мемлекеті
феодалдық талас-тартыстардың нәтижесінде әлсірей бастады. Оны Қарахан
мемлекетінің билеушілері пайдаланды. 990 жылы Қарахан билеушілерінің бірі
Хасан (Харун) Боғра хан Исфиджабты бағындырды. Ал 992 жылы қарахандықтар
шығыста Хотанды, батыста Бұхараны басып алды. 999 жылы Қарахан билеушісі
Әли Арсыланның баласы Насыр Орта Азиядағы Саманилер мемлекетіне ойсырата
соққы берді. Қарахан хандығы қиян-кескі ұзақ соғыстардан кейін 1004-1005
жылдары Мәуеренахр жерін түгелдей өзіне қаратты. Осыдан кейін Қарахан
мемлекеті ХІ-ғасырдың 30 жылдары Шығыс және Батыс қағанаты болып екіге
бөлінді: 1. Жетісу және Шығыс Түркістан жері Шығыс қағанатына қарап, оның
орталығы әуелі Орда (Баласағұнға жақын), кейін Қашғар қаласы болды. 2.
Мәуеренахр жерлері -Батыс қағанатына қарап, оның орталығы Үзкент, кейінірек
Самарқанд болды.
Жетісу мен Шығыс Түркістанды XI ғ. басында Хасан әулетінен шыққан
Туған хан билеп тұрды. Бірақ онымен Боғра-хан Харунның баласы Қадырхан
Жүсіп бәсекелес болды. 1005 жылы Қадыр-хан Жүсіп Туған ханды Қашғардан
тықсырып шығарды.
1017-1018 жж. Жетісу Шығыстан көшпелі тайпалар шабуылына ұшырады.
Олармен шайқастан кейін көп ұзамай Туған хан дүние салды.
Қарахандық жалғыз тарихшы-имам Абул Футухал Гафира әл-Алманидың
"Тарихи Қашқар" кітабынан бір ғана үзінді Жамал Қаршидың (XIII ғ.)
еңбегінен табылып, қарахандықтардың шығу тегі туралы азды-көпті мәлімет
берді. В.В.Бартольд қарахандықтардың тегін іздеуде үш тайпаны (қарлұқ,
яғма, шігіл (чигиль) атаумен шектеледі. Осылардан белгілі болғаны —
шігілдер мен яғмалар, түркештер тайпаларының біреуі, тухсиляр, орхон
түркілерінің қалдықтары қарлұқ тайпалар одағыньң құрамына кірді және бұл
тайпалардың одағы тарихта IX ғасырдан бері бірге деп есептелінеді. Сонымен
Қарахан мемлекеті шігіл мен яғма тайпасынан құрылды.
Қарахан әулетінің бірінші билеушісі Білге Құл Қадыр қаған болды.
Самарқан мен Бұхараны билеп тұрған кезінде онымен саманилер әмірлерінің
бірі соғыс жүргізген. Бұл әмір С.Г.Кляшторныйдың анықтауы бойынша 840 жылы
Жетісу түркілеріне шабуыл жасаған, Исфиджабты жаулап алған Нұх Ибн Асат
болып шықты. Дәл сол жылы Білге Құл Қадыр қарлұқ яғбу қаған титулын алды.
Кейіннен ол Қарахан династиясының негізін салды.
Қарахан мемлекетіндегі билік екі тайпаның ақсүйектері арасында
бөлінді. IX ғасырда Қарахан тайпалық одағының негізін құраған шігілдер мен
яғмалар тайпасы болатын. Шығыс бөлігінің қағаны шігіл тайпасынан шыққан. Ол
Арслан Қара қаған деп аталды. Оның астанасы Баласағұн мен Қашқарда болды.
Батыс бөлігінің қағаны яғни кіші қаған яғмадан еді. Ол Богра Қара қаған деп
аталды. Астанасы Таразда. кейінірек Самарқанда болды. Осылайша
билеушілердің күрделі иерархиясы өмір сүрді.
Қарахан қағаны Оғылшақ тұсыңда Самани әмірі- Исмаил Ибн Ахмад 893
жылы Таразға жорық жасады. Олар (ирандықтар) 893 жылы Тараз (Әулиеата)
қаласын басып алып, оған қоса түркілердің қимақ тайпасының жерін, кейіннен
ұлан байтақ жерге иелік еткен қыпшақ халқы шыққан аймақты, Ертіске барар
жолды жаулап алды.
Қарахандықтар мен Саманилер арасында ұзаққа созылған ауыр соғыс
басталды. Ақыр соңында түркілер жеңіп шықты. Саманилер мемлекетін
түркілердің жаулап алуы X ғасырдың соңында Қашқарда емес, Баласағұнда іске
асты. 922 жылы Богра ханның Самарқан және Бұхараға алғашқы сәтті жорығы
жасалды. Содан соң ол Баласағұнға қайтып оралды, сол жерде сол жылы (923ж.)
Богра хан қайтыс болды.
Бірінші болып ислам дінін қабылдаған (960 ж.) Сатух Богра ханның
немересі Богра хан Харунның түркі мирастығының қол астындағы аздаған түркі
иелігі орналасқан Исфиджаб немесе Сайрамды меншіктенуі оның алғашқы қадамы
болды.
Саманилердің деспоттық ұмтылыстары ақсүйеқтер арасында наразылық
тудырмай қоймады. Соғыс ғасырдан астам уақытқа созылып, Саманилердің Орта
Азияда күйреуіне әкелді және Қарахандықтар билігі Амударияға дейін таралды.
Зиравшан жазығынан солтүстікке қарай созылып жатқан Саманилер жері бірнеше
жылдан кейін жасаған бейбіт шарт бойынша қарахандықтар қолына өтті. Тағы да
бірнеше жылдан кейін - 999 жылы қарахандықтар Самарқан мен, Бұхараны
иеленді. Өз мирастығын қайта орнатуға тырысқан Саманилердің соңғы
әрекеттері (XI ғ. басы) елдегі орныққан түркі үстемдігін шын мәнінде
әлсірете алмады.
Осы кезде Қадыр-хан едәуір күшейіп, Шығыс Қарахан мемлекетіндегі
бүкіл билік оның қолына көшеді. 1032 жылы Қадырханның иелігіне Жетісу,
Исфиджаб пен Тараз өңірлері және Шығыс Түркістан жері қарады. Бірақ осыған
қарамастан Шығыс Қарахан қағандығында билік үшін күрес шиеленісе түсті.
1056 жылы Қадырханның ұлы Иинал-тегін өкімет мұралығы жолындағы
күресте інісі Сүлейменнің иелігін басып алды, бірақ ол көп ұзамай Ииналды у
беріп өлтіреді. Таққа Иинал-тегінің баласы Ибраһим ие болады, ол біраздан
кейін Барысхан әміршілігімен соғыста қаза табады. Осыдан кейін Шығыс
қағанатын он бес жыл бойы 1059-1074 жж. Қадыр-хан Жүсіптің баласы Юсуф
Тоғрулхан мен Бограхан Харун басқарады. Олардың тұсында Ферғана Шығыс
қағанатқа күшпен қосылады, ал екі қағанат арасындағы шекара Сырдарияны
бойлай өтеді. Тоғұрыл хан өлгеннен кейін оның орнына баласы мұрагер болып
тағайындалады. Алайда екі ай өткеннен кейін Тоғұрыл тегінің немере ағасы
Боғра хан Харун (1074-1102 жж.) билікті басып алып, Баласағұнда, Қашғар мен
Қотанда өз иелігін жүргізді. Тап осы кезде Қарахан мемлекетіне саяси қуаты
әбден толысқан Салжұқ мемлекеті тарапынан қатты қауіп төнді. Сөйтіп, 1089
жылы Салжұқ сұлтаны Мәлік шах (1072-1092 жж.) көп әскерімен Батыс
қағанаттың орталығы Самарқандты басып алды. Салжұқ әскері Узкентке
жеткеннен кенін Боғра-хан өзін Мәлік шахтың боданымын деп мойындауға мәжбүр
болды. Салжұқтар Қарахан мемлекетінің ішкі істеріне көп араласпай, онда
өздеріне қолайлы хандарды тағайындаумен шектелді. Бұл кезде Шығыс түрік
қағанатының билеушісі Тоғұрыл Қашғарды басып алды.
1102 жылы Боғра-хан өлгеннен кейін Тараз бен Баласағұнды билеуші
Қадыр-хан Жабырайыл салжұқтардың Орта Азиядағы үстемдігіне қарсы шықты.
Мәуеренахрды басып алған ол салжұқтардың жеріне беттеді, бірақ Термез
түбінде жеңіліске ұшырап тұтқынға түсті. Осыдан кейін Салжұқ сұлтаны Санжар
Ибрахим Тамғаш ханның шөбересі Арсылан ханды (1102-1130 жж) Мәуеренахрдың
билеушісі етіп тағайындады. Арсылан ханда салжұқтардан бөлек тәуелсіз
саясат жүргізуге әрекеттенді. Оның бұл саясатын дін басылары, ақсүйек-
феодалдары, әскери басылары қолдамады. Оларға қарсы күресте Арсылан баласы
Насырмен бірлесіп елді билемекші болды. Бұған дін басылары қарсы шығып,
Насырды у беріп өлтірді. Арсылан көмекке салжұқ билеушісі Санжар сұлтанды
шақырды. Ол әскерімен келіп Самарқандты басып алды. 1130 жылы Арсылан
ауырып, Балқы қаласында қайтыс болды. Осы оқиғалардан кейін, XII ғасырдың
бірінші жартысында Қарахан мемлекеті іс жүзінде тарихи сахнадан шығып
қалды. Қарахан мемлекетінің ыдырап құлауына шығыстан көшіп келген қидан
тайпаларының да үлкен әсері тиді.
Қарахан мемлекетінде жоғарғы өкімет билігі хаканның қолында болған.
Ол мұрагерлікке қалып отырған. Қарахан феодалдық қоғамының үстем тап
өкілдеріне хаканның ұрпақтары тегіндер, ілек хандар, бектер, нәменгерлер,
нөкерлер жатқан. Ханға ең жақын адамдардың бірі уәзір болған. Уәзір жоғарғы
билеушінің ең жақын көмекшісі және кеңесшісі болып саналды. Хан сарайы,
оның басты ордасы мемлекеттік және әкімшілік басқару орталығы болып
есептелді. Хан төңірегінде сарай адамдары топтасты. Олардың арасында сарай
күзетінің бастығы (Қапығ-башы), есік қорғаушылар (қорықшылар), қазынашылар
(ағнашылар), елшілер, хат жүргізушілер, аспазшылар және т.б. қызмет етті.
Тарихи деректемелерге қарағанда мемлекеттік әкімшілік құрылымдары
бірегей болмай, олардың отырықшы және көшпелі аймақтарда өз ерекшеліктері
болған. Мәселен, отырықшы егіншілік аймақтарында толық болмаса да,
негізінен саманилер тұсында қолданылған құрылымдар сақталды. Жетісу мен
Мауеренахр алқаптарында бұрынғыша қоныс және қала басшылары (мехтарлар,
әкімдер, раистар) билігін жүргізді. Сонымен бірге бұрынғы сахиб-барида
(мәліметшілік қызметтерді қоса атқаратын пошта бастықтары), мұстауфалар
(қаржы-салық қызметкерлері) және басқа лауазымдар сақталды.
Қарахан мемлекетінің мал шаруашылығымен айналысатын далалық аймақтағы
халықты басқару тәртібі басқаша болды. Мұнда да билеу сатылық принциптерге
негізделе тұрса да, көшпелі қауымдардың әкімшілік басқаруы рулық-тайпалық
басшы топтар арқылы жүргізілді. Олардың басында бектер мен хандарға
бағынатын ру басылары тұрды. Қарахан бектерінде едәуір кең өкілеттік болды.
Олар тәртіп сақталуын қадағалады, сонымен қатар сот үкімдерінің және
әдеттегі құқық (төру) нормаларының орындалуын бақылау міндеттелді, сондай-
ақ шекараларды қорғау да соларға жүктелді.
Қарахан мемлекетіндегі аса маңызды әлеуметтік-саяси иститут әскери-
мұралық жүйе болған. Хандар елді өзіне жақын адамдармен және уәзірлермен
бірігіп басқарды. Мемлекет бірнеше үлестерге бөлінді. Олардың бастылары:
Тараз, Исфиджаб, Баласағұн. Хан мемлекеттік немесе әскери қызметі үшін
феодалдарға жер беріп, сол жердегі халықтан салық жинауға рұқсат еткен.
Мұндай жерлер икта, ал оны иеленуші мукта деп аталған. Икта институты
Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысының шаруашылық және саяси
өмірінде елеулі рөл атқарған. Иктаны берудің бірнеше түрі болған. Ол
муктаның қоғамдағы орнына байланысты болып отырды. Мәселен, егер мукта
қаған әулетінен болса, ірі жер үлестері, ал орташа үлестік жерлер бектерге,
кіші үлестік жерлер тәуелді қызметкерлерге таратылған.
Қарахандардағы жер иеленудің тағы бір көп тараған түрі әскери -
үлестік жерлер. Ол әскери қызмет үшін берілген. Үлеске берілетін жердің
көлемі әскери қызметкердің дәрежесіне, сіңірген еңбегіне, қоғам алдындағы
бет-беделіне байланысты болған. Үлестік жер алғандар да, иктадорларда
өздерінің билеушілерінің алдында, қажет болған кезде қару-жарағымен
қаруланған сарбаздарымен қызметке дайын тұрған. Иктамен қатар жер
иеленушіліктің басқа түрлері де болды. Олар ислам дін иелеріне қарасты -
вакфтық жерлер. Діни мекемелердің пайдасына сондай-ақ атақты және бай жер
иеленушілер мен көшпелі әскери басылары өсиет етіп қалдырған жерлер беріліп
отырған. Бұл жерлерден мемлекет пайдасына алым салық төленбеген.
Қарахан феодалдық қоғамында шаруаларды қанаудың бір түрі - жалға
үлестік жер беру орын алған. Араб-парсы деректерінде үлестік жер алған
шаруалар мұзарлар немесе барзұгар деп аталған. Бұлардың басым көпшілігі
өзінің суармалы жері жоқ шаруалар болған. Үлескер жерден алынған өнімнің
денін салық түрінде мемлекетке және жер иелеріне төлеп отырған. Шаруаларды
қанаудың екінші бір түрі - коммендация жер иелігі. Оның мәні: әлсіз адам
өзінің жер телімін күштінің қамқорлығына береді, ол күшті адам әлсіз адамды
басқалардан қорғауға тиіс. Шаруалар өздерін басқа феодалдар мен
шенеуніктердің үстемдігінен қорғағаны үшін де салық төлеген. Егіншілер
сияқты, көшпелілер де феодал шонжарларды паналауға тырысты. Олар өздерінің
малын барымталаудан қорғау үшін бай феодалдың қамқорлығына тапсырды. Бұл
үшін шаруалар сан алуан міндеткерлік атқарды. Көбінесе олар өз
феодалдарының малын бағуға және мүлкін басқалардың шабуылынан қорғауға
міндеттенді, яғни феодал-шонжарға тәуелділікке түсті.
Бұл айтылған әлеуметтік жағдайлар, жер иеленудің әр ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.