Цитоплазма, құрылысы және қызметі

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Цитоплазма, құрылысы және қызметі

Ағзалар жасушасы үш бөліктен: қабықша, цитоплазма және ядродан құралады. Цитоплазма - плазмалық жасуша арқылы бөлінген жасушаның ядросын қоршап жатқан қоймалжың зат. Ол -динамикалық күрделі, көп қосымшалы жасуша жүйесі, жасушаның метоболизмдік жұмысшы аппараты, онда негізгі метаболизмдік процестер жүреді. Цитоплазмада цитоплазма, органеллалар және тұрақсыз қосылыстарды ажыратады. Цитоплазма негізін гиалоплазма түзетіндіктен, құрамы әр текті болады. Жасушаның ішкі құрылымын белгілеу үшін 1840 жылы чех ғалымы Пуркинье "протоплазма" деген терминді ұсынған. Протоплазма жасушаны құрайтын тірі зат кариоплазма мен цитоплазмаға бөлінеді. Бұл екі терминді (кариоплазма және цитоплазма) ғылымға енгізген 1882 жылы польшалық ботаник Страсбургер болды .

Цитоплазма - плазмалық жасуша арқылы бөлінген жасушаның қоймалжың ішкі ортасы болып табылады. Ал ағза тіршілігіне қажетті аноидтар гиалоплазма және қалып (матрица) деп аталатын массадан орналасады. Цитоплазма - жас жасуша кеңістігін толтырып тұратын түссіз, мөлдір, қоймалжың клегейлі, түйіршікті зат. Цитоплазманы алғаш рет чех ғалымы Ян Пуркине 1840 жьшы неміс ботанигі Х. Моль 1846 жылдары ашып сипаттап жазды. Цитоплазманың серпімділік, жартылай өткізгіштік және басқа сұйық заттармен араласпайтын ерекше қасиеттері бар.

Цитоплазманың басты қасиеттерінің бірі - үнемі қозғалыста болуында. Қозғалысы көбіне айналмалы және тасқынды түрде болады. Айналмалы қозғалыста зат алмасу процесі жақсы жүреді. Цитоплазма қозғалысымен бірге ондағы органоидтар да қозғалады. Цитоплазманың барлық жағдайы, қозғалысы сыртқы ортаға тығыз байланысты. Оның қозғалысын хара балдырынан, не элодея, валмеснерия өсімдіктерінен байқауға болады. Цитоплазманың химиялық құрамы күрделі. Оның құрамы орта жағдайында өзгеруі мүмкін. Оның құрамында 30%-тен артық су болады. Су кейбір органикалық заттар мен тұздардың ерігіштік қасиетін арттырып, оның бір жасушадан екінші жасушаға ауысуына көмектеседі. Су көміртегін ассимиляциялау үшін және барлық тіршілік процесіне қажет. Судан басқа цитоплазманың құрамында 60-70% ақуыз, липоид, амин қышқылдары, витаминдер, фосфатидтер және басқа заттар болады. Цитоплазма - жасушаның күрделі құрылымды кешені. Мұнда тірі жасушаға тән тіршілік белгілерінің бәрі бар. Цитоплазма өсімдік жасушасының барлық тірі компоненттерінің қажетті тіршілік орны субстраты.

Жасуша цитоплазмасында мембраналы және мембранасыз компоненттер кездеседі. Мембранасыз компоненттерге микротүтікшелер, құрамында микротүтікшелер кездесетін органоидтар, микрофилламенттер және микрофибрилдер жатады.

Мембраналы органоидтарға эңцоплазмалық торлар (тегіс немесе афанулярлы және кедір-бұдыр немесе гранулярлы), лизасомалар, Гольджи комплексі (аппараты) және митохондриялар мен пластидтер жатады.

Цитоплазма әр түрлі қызмет атқаратын органеллалар жүйесі орналасқан. Мысалы рибосомалар - ақуызты синтездейді, хлоропластарда - фотосинтез процесі жүреді. Митохондрияларда - диссимиляция, гольджи аппаратында - полисахаридтерді синтездеу және бөліп шығару. т. б. процестер жүреді. Жоғарыда айтылғандай, биологияға «протоплазма» деген ұғымды 1839 жылы чех ғалымы Я. Пуркинье енгізсе, 1862 жылы Келликер ядроны қоршап жатқан сұйықтықты «цитоплазма» (грекше «cytas» - жасуша, «plasma» - сұйықтық зат) деп аталады.

Цитоплазманы жарық микроскопымен зерттегенде оның бірыңғай қоймалжың, мөлдір зат екені байқалған. Нәтижесінде цитоплазма туралы бұрынғы түсініктің ауқымы кеңейе түсті, оның субмикроскопиялық құрылыстық элементтері ашылып, хлоропласт, митохондрия т. б. органелларының зат алмасуына қатынасы, олардың бір-біріне әсері, жасушаның даму барысында олардың пайда болуы мен өзгерістерге ұшырауы туралы көптеген мәліметтер жинақталды.

Эукариоттық жасушалардың цитоплазмасы гиалоплазмадан, органоидтардан және кірінділерден тұрады. Жасушада белгілі функцияларды атқаратын цитоплазманың ерекше жіктелген бөлігін органоидтар (органеллалар) деп атайды. Органоидтарды мембраналы және мембранасыз деп екіге бөледі. Мембраналы органоидтарға эндоплазмалық тор, Гольбжи аппараты, митохондриялар, лизасомалар және мероксисомалар, ал мембранасыз органоидтарға рибосомалар, жасуша орталықтары, микротүтікшелер, микрофибриллалар, микрофилламенттер, кірінділер мен талшықтар жатады.

Гиалоплазма (грекше "hyakos" - әйнек - түссіз масса деген мағынаны білдіреді) -цитоплазманың негізгі түссіз күрделі қоймалжың (коллоидты) (жүйесі, яғни цитоплазманың түп негізі матриксі, маңызды бөлігі, оның ішкі ортасы. Электронды микроскопта цитоплазманың матриксі гомогенді немесе электрондық тығыздығы төмен ұсақ дәнді зат. Гиалоплазманың құрамында түрлі глобулалық ақуыздар мен цитоплазмалық матрикстің ферменттері болады. Бұлар эукариоттық жасушалардағы ақуыздардың жалпы санының 20-25 пайызын құрайды. Бактерия жасушаларының гиалоплазмасы барлық ақуыздардың 50 пайызын қамтиды. Гиалоплазма матриксында гликолиз ферменттері, қант метоболизміне қатысатын ферменттер, азоттық негіздер, амин қышқылдары, майлар және т. б күрделі заттар болады. Жасушаның осмостық және буфферлік қасиеттері де гиалоплазманың құрамы мен құрылымына байланысты. Гиалоплазма АТФ молекулалары жинақталатын орын. Мұнда гликоген, май тамшылары сияқты қоректік заттар жиналады.

Соңғы жылдары метовольтты электронды микроскоптың көмегімен К. Р. Портер жасушаның гиалоплазмасынан микротрабекулярлық торды байқаған. Грабекуля жүйесі гиалоплазмадағы бүкіл жұқа түтікшелерді, жіпшелерді, мембраналы органоидтарды және плазматикалық мембрананы біріктіріп тұратын тор. Трабекулярлық тордың түйісетін немесе қосылатын нүктелеріне рибосомалар (полисомалар) орналасады. Сонымен трабекуля жүйесі гиалоплазманы ақуыздарға бай полимерлі фазаға және тарбекулялар арасындағы сұйықтық фазаға бөледі. Трабекуля жүйесі жасушаның ішкі тірігі болумен қатар, цитоплазмадағы ферменттердің орналасуын реттеп отырады. Трабекуля жүйесі қозғалмалы жүйе. Ол сырттан келген әсерлердің салдарынан ыдырап та кете алады.

Гиалоплазманың қызметі:

1. Байланыстырушы (жасушаның барлық бөліктерін бір-бірінен байланыстыруды қамтамасыз етеді) .

2. Тасымалдаушы өзінің қоймалжың жабысқақтығына, қозғалыстық қасиетіне негізделген заттардың қозғалысын қамтамасыз етеді.

3. Компоненттері (сынар-бір нәрсенің құрамындағы бөлік) - барлық метаболизм процесіне қатысатын нақты ішкі орта.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.