Халықаралық құқықтағы халықаралық шарттар институты
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАРДЫ ЖАСАУДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ ТӘЖІРИБЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясы халықаралық шарттарды жасасу тәртібін реттейтін маңызды халықаралық құжат ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. Халықаралық шарт . халықаралық шарттар құқығының объектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.3. 1986 жылы Вена конвенциясына салыстырмалы талдау.
1969.1986 ж.ж ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАР ЖАСАСУ ЕРЕКШІЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.1. ҚР Конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2. Халықаральқ шарт Қазақстан Республикасьньң шетелдік мемлекеттермен өзара катынасының кұқықтық негізі ретіңде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.3. Қазақстан Республикасының Заңы “Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы” ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
БИБЛИОГРАФИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАРДЫ ЖАСАУДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ ТӘЖІРИБЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясы халықаралық шарттарды жасасу тәртібін реттейтін маңызды халықаралық құжат ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. Халықаралық шарт . халықаралық шарттар құқығының объектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.3. 1986 жылы Вена конвенциясына салыстырмалы талдау.
1969.1986 ж.ж ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАР ЖАСАСУ ЕРЕКШІЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.1. ҚР Конституциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2. Халықаральқ шарт Қазақстан Республикасьньң шетелдік мемлекеттермен өзара катынасының кұқықтық негізі ретіңде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.3. Қазақстан Республикасының Заңы “Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы” ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
БИБЛИОГРАФИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
Тақырыптың өзектілігі. Халықаралық құкықтық теориясында халықаралык шарт негізгі әрі басты құкық көзі ретінде қарастырылады. Халықаралық шарттар қазіргі кездегі халықаралық кұқықтық барлық жүйесін қамтиды, бұл тек қана әдеттегі ғана емес, сонымен бірге бұрынғы шарттарды да өзгертудің және әсіресе халықаралық құқықтык барлык салаларында маңызды жақа нормаларды құру құралы ретінде колданылады. Сондыктан халықаралық шарттар құқығында болып жатқан өзгерістер халықаралық құқыктың басқа салаларын да міндетті түрде козғайды. Мұның бәрі халықаралык шарттардың қазіргі халықаралық кұкьіқ жүйесіндегі айрыкша алар орнын айқындап береді.
Халықаралық құқық нормалары осы құқықтың субъектілерінің өздерімен, бәрінен бүрын мемлекеттермен кұрылады. Бұл егеменді елдердің еріктерін еркін түрде келісу және осы келісілген еріктерді олардың арасында жасалатын нақты халықаралық шарттарда көрсету жолымен жүреді.
Шарт бұл екі жакты немесе көп жакты саяси, экономикалық, мәдени және баска да қатынастар аумағындағы келісім. Шарттар мемлекеттер арасындағы қандайда бір мәселелерге катысты катынастардың жалпы кағидаларын айқындайды және осы қатынастардың жалпы құқықтық базасын құрады. Шарттарға көбінесе мемлекет басшылары атынан қол қойылады және ол сол уақыттан бастап бекітуі е жатады. Олар үзақ мерзімге жасалады (бес, он, және одан да көп жылдарға).
Шарттарды олардың мәндік мазмұны бойынша, реттелетін нысан бойынша ажырату да қолданылады: саяси- экономикалык; мәдени-ынтымақтастық саласындағы шарттар (құқықтық мәселелері, көлік және байланыс мәселелері, денсаулық және т.б. бойынша).
Мәселенің өңделу жағдайы. Бұл мәселе әлі толық көлемде қарастырылмағандықтан өз жұмысымда шетел әдебиеттерінде көрсетілген мағлұматты өңдей отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасының ерекшеліктерін ескеру жолымен жаңа жайттарды талқылауды жөн көрдім. Лукашук И.И, Бекешев К.А, Талалаев А.Н, және өзге де шетелдік авторлардын еңбектерін зерттеу бағдарымен осы мәселенін әлі толық зерттелінбегендігі көрініп тұр 1969 және 1986жылдардағы Вена Конвенциялары осы жана мың жылдықта қайта қарастырылып, жаңа бір құжат пайда болу қажеттілігі туып отыр. Кәзіргі таңда әлемде 500 мыңнан астам екіжақты және көпжақты шарттар бар, яғни олардындұрыс және адал орындалуы келелі мәселеге айналып отыр
Халықаралық құқық нормалары осы құқықтың субъектілерінің өздерімен, бәрінен бүрын мемлекеттермен кұрылады. Бұл егеменді елдердің еріктерін еркін түрде келісу және осы келісілген еріктерді олардың арасында жасалатын нақты халықаралық шарттарда көрсету жолымен жүреді.
Шарт бұл екі жакты немесе көп жакты саяси, экономикалық, мәдени және баска да қатынастар аумағындағы келісім. Шарттар мемлекеттер арасындағы қандайда бір мәселелерге катысты катынастардың жалпы кағидаларын айқындайды және осы қатынастардың жалпы құқықтық базасын құрады. Шарттарға көбінесе мемлекет басшылары атынан қол қойылады және ол сол уақыттан бастап бекітуі е жатады. Олар үзақ мерзімге жасалады (бес, он, және одан да көп жылдарға).
Шарттарды олардың мәндік мазмұны бойынша, реттелетін нысан бойынша ажырату да қолданылады: саяси- экономикалык; мәдени-ынтымақтастық саласындағы шарттар (құқықтық мәселелері, көлік және байланыс мәселелері, денсаулық және т.б. бойынша).
Мәселенің өңделу жағдайы. Бұл мәселе әлі толық көлемде қарастырылмағандықтан өз жұмысымда шетел әдебиеттерінде көрсетілген мағлұматты өңдей отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасының ерекшеліктерін ескеру жолымен жаңа жайттарды талқылауды жөн көрдім. Лукашук И.И, Бекешев К.А, Талалаев А.Н, және өзге де шетелдік авторлардын еңбектерін зерттеу бағдарымен осы мәселенін әлі толық зерттелінбегендігі көрініп тұр 1969 және 1986жылдардағы Вена Конвенциялары осы жана мың жылдықта қайта қарастырылып, жаңа бір құжат пайда болу қажеттілігі туып отыр. Кәзіргі таңда әлемде 500 мыңнан астам екіжақты және көпжақты шарттар бар, яғни олардындұрыс және адал орындалуы келелі мәселеге айналып отыр
а) Нормативтік құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасьшың Конституциясы, 30 тамыз 1995ж.
2. Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеқесінін қаулысы,
20 сәуір 2001ж.
3. Қазақстан Республикасьшын Парламент статусы туралы
Конституциялық заң.
|
4. Қазақстан Республикасының Президенті туралы Конституциялық
заң.
5. Қазақстан Республикасыньщ Президентінің 1995 жылғы 12
желтоқсандағы ҚР халықаралық шарттарьш жасау, орындау және
бузу тәртібі туралы жарлығы.
6. Қазақстан Республикасының Заңы “Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы” 30.05.2005.
7. Халықаралық шарттар қуқығы туралы Вена конвенциясы, 1969ж,
23 мамыр.
8. Халықаралық шарттарға қатысты мемілекеттердін құқық мирасқорлығы туралы 1978 ж. Вена Конвенциясы
9. Мемлекетаралық ұйымдар аралык шарттар құқығы туралы Вена Конвенциясы, 1986 ж, 21 наурыз.
ә) Ғылыми әдебиеттер:
1. Лукашук И.И Международные право. Общая часть.М.,-1996.
2. Курс международного права.В 7 т. М., 1991.
3. Халықаралык қуқық.М.: Заң әдебиеті ., 1987.
4. Халықаралык қуқық ,М., 1994.
5. Миронов Н.В. «Халықаралық шарттар" М.,1980ж
6. П.Шуршалов В.М. «Халықаралық шарттар қуқыгы" М., 1979ж
7. Матарадзе Л.Н. Халықаралык шарттық формалар. Тбилиси, 1971ж
8. Лукашук И.И. Халықаралық шарггағы жақтар. М., Заң әдебиеті, 1966ж
9. Бекяшев К.А. Международные публичное право. М.,2001.
10.Талалаев А.Н. Халықаралық шарттар күкығы: Халықаралық ұйымдар қагысуымен шарттар. М., Халықаралық қатынастар, 1989ж
11.Талалаев А.Н. Халықаралық шарттар құқығы: Жалпы сұрақтар. М., Халықаралық қатынастар. 1980ж
12.Талалаев А.Н. Халықаралық шарттар кұқығы, 1986ж
13.Лукашук И.И Структура и форма международных договоров. Саратов., 1960.
14. Перетерский И.С Толкование международных договоров. –М.,1995.
15. Коломкорян Р.А. Фактор времени в праве международных договоров. М.,1989.
16. Elias T.O. The modern law of Treaties. London, 1974.
17. Encyclopedia of Public International Law. Oxford, 1984.
18. Klabbers J. The Concept of Treaty in International Law. The Hague, 1996.
19. Konton M. The Termination and Revision of Treaties in the Light of New Customary Law. N.Y., 1994.
20. Perez J.B. Las Reservas a los Tratados Internacionales. Barcelona, 1996.
21. Rosenne Sh. Developments in the Law of Treaties 1945-1986. Cambridge, 1989.
1. Қазақстан Республикасьшың Конституциясы, 30 тамыз 1995ж.
2. Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеқесінін қаулысы,
20 сәуір 2001ж.
3. Қазақстан Республикасьшын Парламент статусы туралы
Конституциялық заң.
|
4. Қазақстан Республикасының Президенті туралы Конституциялық
заң.
5. Қазақстан Республикасыньщ Президентінің 1995 жылғы 12
желтоқсандағы ҚР халықаралық шарттарьш жасау, орындау және
бузу тәртібі туралы жарлығы.
6. Қазақстан Республикасының Заңы “Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы” 30.05.2005.
7. Халықаралық шарттар қуқығы туралы Вена конвенциясы, 1969ж,
23 мамыр.
8. Халықаралық шарттарға қатысты мемілекеттердін құқық мирасқорлығы туралы 1978 ж. Вена Конвенциясы
9. Мемлекетаралық ұйымдар аралык шарттар құқығы туралы Вена Конвенциясы, 1986 ж, 21 наурыз.
ә) Ғылыми әдебиеттер:
1. Лукашук И.И Международные право. Общая часть.М.,-1996.
2. Курс международного права.В 7 т. М., 1991.
3. Халықаралык қуқық.М.: Заң әдебиеті ., 1987.
4. Халықаралык қуқық ,М., 1994.
5. Миронов Н.В. «Халықаралық шарттар" М.,1980ж
6. П.Шуршалов В.М. «Халықаралық шарттар қуқыгы" М., 1979ж
7. Матарадзе Л.Н. Халықаралык шарттық формалар. Тбилиси, 1971ж
8. Лукашук И.И. Халықаралық шарггағы жақтар. М., Заң әдебиеті, 1966ж
9. Бекяшев К.А. Международные публичное право. М.,2001.
10.Талалаев А.Н. Халықаралық шарттар күкығы: Халықаралық ұйымдар қагысуымен шарттар. М., Халықаралық қатынастар, 1989ж
11.Талалаев А.Н. Халықаралық шарттар құқығы: Жалпы сұрақтар. М., Халықаралық қатынастар. 1980ж
12.Талалаев А.Н. Халықаралық шарттар кұқығы, 1986ж
13.Лукашук И.И Структура и форма международных договоров. Саратов., 1960.
14. Перетерский И.С Толкование международных договоров. –М.,1995.
15. Коломкорян Р.А. Фактор времени в праве международных договоров. М.,1989.
16. Elias T.O. The modern law of Treaties. London, 1974.
17. Encyclopedia of Public International Law. Oxford, 1984.
18. Klabbers J. The Concept of Treaty in International Law. The Hague, 1996.
19. Konton M. The Termination and Revision of Treaties in the Light of New Customary Law. N.Y., 1994.
20. Perez J.B. Las Reservas a los Tratados Internacionales. Barcelona, 1996.
21. Rosenne Sh. Developments in the Law of Treaties 1945-1986. Cambridge, 1989.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Халықаралық құқықтағы халықаралық шарттар институты
Орындаған:
ХҚ-11Қ группасының студенті
Кажибаев Т.Ж.
Ғылыми жетекші:
халықаралық құқық магистрі
Жанибеков А.Қ.
Қорғауға жіберілді
Кафедра жетекшісі, з.ғ.к., доцент
Досымбекова М.С.
___________________________
___ _______________ 2006 ж.
Алматы
2006
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАРДЫ ЖАСАУДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ
ТӘЖІРИБЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
1.1. 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясы
халықаралық шарттарды жасасу тәртібін реттейтін маңызды халықаралық
құжат
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .6
1.2. Халықаралық шарт – халықаралық шарттар құқығының объектісі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.3. 1986 жылы Вена конвенциясына салыстырмалы талдау.
1969-1986
ж.ж ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАР
ЖАСАСУ ЕРЕКШІЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..24
2.1. ҚР
Конституциясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2. Халықаральқ шарт Қазақстан Республикасьньң шетелдік
мемлекеттермен өзара катынасының кұқықтық негізі
ретіңде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.3. Қазақстан Республикасының Заңы “Қазақстан Республикасының
халықаралық шарттары
туралы” ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
БИБЛИОГРАФИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Халықаралық құкықтық теориясында халықаралык
шарт негізгі әрі басты құкық көзі ретінде қарастырылады. Халықаралық
шарттар қазіргі кездегі халықаралық кұқықтық барлық жүйесін қамтиды, бұл
тек қана әдеттегі ғана емес, сонымен бірге бұрынғы шарттарды да өзгертудің
және әсіресе халықаралық құқықтык барлык салаларында маңызды жақа
нормаларды құру құралы ретінде колданылады. Сондыктан халықаралық шарттар
құқығында болып жатқан өзгерістер халықаралық құқыктың басқа салаларын да
міндетті түрде козғайды. Мұның бәрі халықаралык шарттардың қазіргі
халықаралық кұкьіқ жүйесіндегі айрыкша алар орнын айқындап береді.
Халықаралық құқық нормалары осы құқықтың субъектілерінің өздерімен,
бәрінен бүрын мемлекеттермен кұрылады. Бұл егеменді елдердің еріктерін
еркін түрде келісу және осы келісілген еріктерді олардың арасында жасалатын
нақты халықаралық шарттарда көрсету жолымен жүреді.
Шарт бұл екі жакты немесе көп жакты саяси, экономикалық, мәдени және
баска да қатынастар аумағындағы келісім. Шарттар мемлекеттер арасындағы
қандайда бір мәселелерге катысты катынастардың жалпы кағидаларын айқындайды
және осы қатынастардың жалпы құқықтық базасын құрады. Шарттарға көбінесе
мемлекет басшылары атынан қол қойылады және ол сол уақыттан бастап бекітуі
е жатады. Олар үзақ мерзімге жасалады (бес, он, және одан да көп жылдарға).
Шарттарды олардың мәндік мазмұны бойынша, реттелетін нысан бойынша
ажырату да қолданылады: саяси- экономикалык; мәдени-ынтымақтастық
саласындағы шарттар (құқықтық мәселелері, көлік және байланыс мәселелері,
денсаулық және т.б. бойынша).
Мәселенің өңделу жағдайы. Бұл мәселе әлі толық көлемде
қарастырылмағандықтан өз жұмысымда шетел әдебиеттерінде көрсетілген
мағлұматты өңдей отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасының
ерекшеліктерін ескеру жолымен жаңа жайттарды талқылауды жөн көрдім.
Лукашук И.И, Бекешев К.А, Талалаев А.Н, және өзге де шетелдік авторлардын
еңбектерін зерттеу бағдарымен осы мәселенін әлі толық зерттелінбегендігі
көрініп тұр 1969 және 1986жылдардағы Вена Конвенциялары осы жана мың
жылдықта қайта қарастырылып, жаңа бір құжат пайда болу қажеттілігі туып
отыр. Кәзіргі таңда әлемде 500 мыңнан астам екіжақты және көпжақты шарттар
бар, яғни олардындұрыс және адал орындалуы келелі мәселеге айналып отыр
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Осы зерттеудін негізгі мақсаты
болып осы халықаралық шарттарды жасасуга байланысты халықаралық құықық
субъектілерінін құқыққаблеттілігін талдау, Халықаралық шарттардың
формасымен құрлысын анықтау және шарт жасасу мәселесін анализдеу табылады.
Әр шартты жасаған кезде аталған сатылардың бәрінен өтуі міндетті емес. Бұл
шарттың түрлері мен тараптардың келісуіне байланысты болады. Бірақ әрбір
халықаралық шарт мәтінді әзірлеу, оны қабылдау және шарттың міндеттілігіне
мемлкет келісімін білдірген сатылардан өтеді.
Халықаралық шарттарды жасаудың төрт сатысын шартты түрде бөліп алып
қарауға болады: 1) мақсаты халықаралық шарттардың жобасын жасау болып
табылатын келіссөздер; 2) шарт мәтінінің аутенттілігін бекіту; 3) шарттың
өзінде қарастырылған қол қоюмен, бекітумен, қабылдаумен, қосылумен
айқындалған шарттың міндеттілігіне келісім беру2; 4) шартты тіркеу мен
жария ету.
Алайда халықаралық шарттардың көрсетілген сатылардың бәрінен өтуі
міндетті емес. Олардың кейбіреулері, мысалы, қүжатты бекітудің болмауы да
мүмкін.
Көп жақты шарттарға бірін-бірі мойындамайтын мемлекеттер мен
үкіметтердін қатысуы – күнделікті жағдай. Бірак шарттар іске асрылуы үшін,
тараптар бір-бірін ең болмаса шарттық қаулыларды орындауга қажетті көлемде
мойындауы тиіс. Оарт біткеннен кейін мұндай мойындау да жойылады. Көп жақты
шарттарға бірге қатысу ресми мойындауды қажет етпейді.
Зерттеудің пәні мен объектісі. Зерттеудің пәні халықаралық шарттарды
дайындау мен рәсімдеудің, дишюматиялық келіссөздерден бастап және шарт
мәтінін жариялауға дейінгі, барлық заңи мәселелері болып табылады.
Зерттеудің әдістері. Мен озімнін дипломдық жұмысымды жазу барысында
әр түрлі ғылыми әдістерді қолдандым эмперикалық зерттеуде Қазақстан
Республикасы мен өзге мемлекеттерінін заңнамасында халықаралық шарттарға
байланысты корсетілген жайыптарды салыстырдым. Эмперико-теориялық әдістерге
жүгіну жолымен екіжақты және копжақты халықаралық шарттардыоқу барысында
анализдеу мен синтездеу жолдарын қолдандым, әрі осы шарттармен
конвенциялардағы индукция мен дидукция әдістерін қолдана отырып олардын
жүзеге асу механизмін талдадым.
Қорғауға жіберілетін ережелер. Зертеу барысында томендегідей
ережелерді ұсынуға бел бұрдым:
1. 1969 және 1986жылдардағы Вена Конвенциялары осы жана мың жылдықта
қайта қарастырылып, жаңа бір құжат пайда болу қажеттілігі туып отыр.
2. Дүниежүзінде және халықаралық ұйымдар жанында халықаралық шарттар
орындалуын бақылайтын және мемілекеттерді олардын орындалуына
міндеттейтін арнайы органдарды құру қажеттігі.
3. Біріккен Ұлттар Ұйымының халықаралық шарттарға байланысты
өкілеттігін арттыру.
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы. Теориялық маңызына
келетін болсақ, халықаралық шарттар институтын оқу процесінде оқып үирену
мен қолдану қажеттігі туындайды, әрі халықаралық шарттарға байланысты
ұлттық заңнаманы жетілдіру қажеттігі пайда болады. Тәжирбеде халықаралық
шарттарды жасасуға байланысты мемілекеттік органдары мен лауазымды
тұлғалардын өкілеттілігін ерекше атап өтуге жөн көрдім. Мемлекеттер
халықаралық шарттарды "өздерінің жоғарғы мемлекетік және мемлекеттік
баскару билігінің атынан жасайды. Шарттарды жасау кезіндегі мемлекеттің
өкілеттеу, тиісті органдарды аныктау мен оларды қүзырлы ету тәртібі
мемлекеттің ішкі істері болып саналады және мемлекеттердің
конституцияларымен, ішкі мемлееттік кұкыкпен реттеледі.
Көп жағдайларда мемлекеттік органдар халыкаралық шарттарды жасаған
кезде соған арнайы өкілеттенген тұлғалар арқылы әрекеттенсді. Ол үшін
оларға өкілеттік деп аталатын айрықша құжаггар беріледі.
Өкілеттерде келіссөздерді жүргізу, шарттарды қабылдау, оның
аутенттілігін бекіту, қол қою және басқа да шарттың міндеттілігін білдіру
тәсілдеріне құқықтар белгіленеді. Өкілеттер шарттың барлық жасалу
сатыларына берілмеуі де мүмкін, мысалы, тек шартқа келіссөздерді, кол кою
құқығысыз жүргізуге.
Мына түлғалар өкілеттікке мұқтаж емес және өз мемлекеттерін ех
оffiсіо өкілеттей алады деп саналады:
а) мемлекет басшылары, үкімет басшылары мен сыртқы істер
министрлігі – шарт жасауға қатысты барлық актілерді іске асыру
мақсатында;
б) дипломатиялық өкілдіктер басшылары - тіркеуші мемлекеттер мен
мемлекеттер арасындағы шарттар мәтінін қабылдау мақсатында;
в) халықаралық конференцияларда немесе қандай да бір халықаралық
үйымдарда оларды өкілеттеуг өкілеттенген өкілдер осындай
конференцияда, осындай ұйымда немесе осындай органда шарт мәтінін кабылдау
мақсатында.
Мен – Халықаралық құқық Асоциациясынын мүшесімін, яғни халықаралық
шарттар институтынын дамуына үлес қосуға бел бұрдым, әрі бірнеше
конференцяиаларға қатысу барысында халықаралық шарттарды орындаудағы
мемлекеттердін рөлін анықтау мен бекіту қазіргі таңда толық қанды
зерттелінбегендігі анықталып отыр.
Жұмыстың құрылысы мен көлемі. Менің дипломдық жұмысым кіріспеден,
екі бөлімнен және қортыдыдан тұрады. Жұмыстын жалпы колемі 50 беттен
тұрады.
1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАРДЫ ЖАСАУДЫҢ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҮҚЫҚТАҒЫ ТӘЖІРИБЕСІ
1.1. 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясы
халықаралық шарттарды жасасу тәртібін реттейтін маңызды халықаралық құжат
ретінде.
Халықаралық шарттарға 1969 жылғы 23 мамырдағы халықаралық шарттар күқығы
туралы Вена конвенциясы арналған. Шарттарға қатысты мемлекеттердің құқық
сабақтастығы туралы Вена конвенциясы, 1986 жылғы 21 наурыздағы мемлекеттер
мен халыкаралық үйымдар арасындағы немесе халықаралық ұйымдар арасындағы
шарттар құқығы туралы Б¥¥ Вена конвенциясы.
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына қатысты мәселелері
Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Қазақстан Республикасы
Президентінің 2005 жылғы 30-ы мамырдағы Қазақстан Республикасының
халықаралық келісім-шарттарын жасау, орындау және бұзу тәртібі туралы заң
күші бар жарлығымен реттестіріледі.
Осы жарлық мемлекеттің шарттық қызметінің конституциялық негіздерін
саралай реттестірген, олар халықаралық шарттар мен 1969 жылғы Вена
конвенциясынын жалпылай мойындалған құқық нормаларына толық сәйкес
берілген.
Халыкаралық шарттың пәрмені халықаралық-құкықтық нормаларды және
олардан шығатын құқық пен міндеттерді туындатады дегенді білдіреді. Сонымен
қатар 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясында
бекітілген халықаралық шарттардың нақты шарттары халықаралық құкық
нормаларымен анықталады, шарттың пәрмені көбінесе осы шарт қатысушыларының
өзіне байланысты болады, олар шарттың күшіне ену тәртібі мен мерзімін, оны
тоқтату мен тоқтата тұруын анықтайды. Бүл шарттар халықаралық шарт
пәрменінің уақытша шегін айқындайды[1].
Көп жағдайларда халықаралық шарт қатысушыларының еркіне шарт
пәрменінің аясын және қолданылуын, оның пәрмені мен оны кеңістікте
қолдануға байланысты болады.
Енді шарттарды жасаудың әр сатысына егжей-тегжейлі тоқталамыз.
Бірінші сатының мәні өте маңызды тараптардың еріктерін келістіруге және
халықаралық шарттың мемлекеттер үшін жарамды мәтінін жасауға бағытталған
келіссөздер. Келіссөздер мен мәтінді құрастырудың маңыздылығы мынада, дәл
осы сатыда тараптардың ниеттері аныкталады, әртүрлі көзқарастар келісіледі,
өзара дегендеріне көніп ымыраға келеді, келісіп жаткан тараптарға жарамды
болашақ халықаралық шарттардың қаулысы қалыптастырылады.
Халықаралық шарттарды жасау жөніндегі келіссөздердің маңызының зор
екендігін ескере отырып, әлемдегі мемлекеттердің көпшілігінің
конституциялық зандылықтары келіссөздер жүргізу қүқығын мемлекеттердің
жоғарғы атқару және заңдылық органдарының кұзырына жатқызады.
Халықаралық қүқықтың негізгі қағидаларын ұстана отырып.
конференциялардың қызметінің процедурасы конференция жүмысының барлық
сатыларында тараптардың теңдігін қамтамасыз етуі керек; оған қатысушылардың
барлығының абыройы мен мүдделерін, құқығын қорғауы тиіс; мәселелерді
талқылаудың өте демократиялық түрлеріне кепілдік беруі керек; толық
еріктілікі негізінде тараптардың көзқарастарының табысты келісімге келуіне
көмектесуі тиіс; бір мемлекеттің екінші мемлекетке қатысты күш көрсетуі мен
еркіне бағындыру мүмкіндігіне жол бермеуі керек.
Осы ережелерді бұза отырып, әдетте, әзірленген шарттардың жүзеге
асырылуы мен занды күшіне әсерін тигізеді'. Сонымен, 1969 жылғы вена
конвенциясының 46-5366. Халықаралық шарттардың жарымсыз болатын нақты
жағдайларын атап көрсеткен[2]. Мысалы, келіссөздер барысында
мемлекеттердің өкілдерін алдау, сатып алу, мәжбүр етеді және т.б..
Халықаралық үйымдардың, оның ішінде БҰҰ халықаралық шарттар
әзірлеген кездердегі көп көмегін атап айту қажет.
БҰ¥, мемлекеттердің әрекеттерін келістіру жөніндегі орталық болғандықтан,
өзінің жарғысына сәйкес конвенцияларды әзірлеу жөніндегі жұмыстарды
жүргізуге құқылы.
Халықаралық шарттың күшіне енуі.
Danta sunt servanda қағидасы тек қолданыстағы халықаралық Іпарттарға ғана
қатысты, яғни күшіне енген және өз пәрменін әлі токтатпаған. Сондықтан
шарттың күшіне ену мерзімін бекітудің маңызы зор.
Халықаралық шарт күшіне енді сөзі халықаралык шарттың оның қатысушылары
үшін міндетті болғаньш және осы ережелерді бұзу, оның ішінде бүзушы-
мемлекетті де белгілі бір халыкаралык-күкықтық салдарға алып келетінін
білдіреді. Күшіне енуден шарттың жекелеген ережелерінің пәрмепіне^енуін
айыра білу керек.
Халыкаралық шарттың күшіне ену сәті оны ратификациялау, ратификациялық
грамоталар алмасқан немесе ратификациялық грамотаны сактауға берген кез
болуы мүмкін. Мүндай ІІІарттар көбіыесе ратификациялауға жататын шарттарда
карастырылады. Кейбір жағдайларда шарт күшіые енуі үшін оны
ратификациялайтын мемлекеттер көрсетіледі.
Қазіргі кезде ортақ көп жақты піарттардың тиімділігін арггыруда белгілі бір
рөлді оның тезірек күшіне енуі ойнайды. Халықаралык
шарттардың күшіне ену тездігі тек ратификацияны немесе қосылуды жүзеге
асырушы мемлекеттердің санына ғана байланысты болмайды, сонымен бірге оны
жүргізу процедурасына да байланысты болады.
Шарттарды жасау тәртібі.
Әрбір халықаралық шарт, халықаралық-құқықтық акт болар алдында, халықаралық
субъектілер арасында тиісті түрде жасалуы тиіс.
Мемлекеттер шарттарды өздерінің жоғарғы мемлекеттік билік пен басқару
органдарының атынан жасайды.
“Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы”
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, халықаралық шарттарды ' жасау
Казақстан Республикасы Президентінің құзырына, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Сыртқы Істер Министрлігінің,
министрліктердің, мемлекеттік комитеттер мен басқа да ҚР орталық атқару
органдарының құзырына берілген. Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей
бағынатын және есеп беретін министрліктер де, мемлекеттік комитеттер мен
басқа да орталық органдар, Қазақстан Республикасы СІМ бірге немесс олармен
келісе отырып Қазақстан Республикасы Үкіметіне өз құзырындағы мәселелер
бойынша халықаралық шартгар жасау туралы үсыныстар енгізеді.
Бұл ұсыныстарды қарап шыққан Қазақстан Республикасы
Үкіметі оларды Қазақстан Республикасы Президентіне ұсынады[3].
Үкіметтің қарауына қатысты мәселелер бойынша халықаралық шарттар жасау
туралы ұсыныстарды Қазақстан Республикасы Үкіметіне Қазақстан Республикасы
Сыртқы Істср Министрлігі енгізеді, сонымен бірге онымен бірлесе немесе
келісе отырып, басқа да министрліктер, мемлекеттік комитеттер, Қазақстан
Республикасы Президентіне тікелей бағынатым жопе сссп беретін'министрліктер
де, мешіекеттік комитеттер мен басқа ла орталық органдар енгізеді.
Ал мекемеаралық шартгарға? келетін болсак, оларды жасау бойынша
үсыныстар Қазакстан Республикасы Сыртқы Істер Министрлігімен міндетті түрде
келісе отырып Қазақстан Республикасы Үкіметіне соңғы мемлекеттік
органдармен енгізіледі.
Мемлекеттер шарттарды оған арнайы өкілеттенген тұлғалар
арқылыжасайды.
Келіссөздер жүргізетін және шарттарға қол коятын өкілетті түлғаларды
немесе делегациялардың қүқығын растау үшін оларға мемлекет атынан осындай
сипаттағы жүмыстарды жүргізуге халықаралық тәжірибеде қабыдцанған
өкілеттіктер беріледі[4].
Осылайша, өкілеттік - бүлар ерекше қүжаттар, онда келіссөздар
жүргізуге, шарт мәтінін қабылдауға, онын аутенттілігін бекітуге, мемлекет
үшін шарттың міндеттілігіне келісім беруге күкығы расталады2 (1969жылғы
Вена конвенциясының 76.).
Әрине, өкілеттілік шамасы әрдайым басқа мемлекеттермен келіссөздер
жүргізуге түлғаларды тағайындауға кұкык берілгенчшкі мемлекеттік күқық
женіндегі органмен айқындалып отырады 3.
ҚР Президентінің.30-ы мамыр 2005ж. Жарлығының 8 б. сәйкес мемлекет аралык
сипатта келіссездер жүргізу мен шарттарға қол қою өкілеттілігі Қазақстан
Республикасы Президентімен беріледі, ал Үкімеггің карауына катысты
мәселелер бойынша – Республика Үкіметімен. Бұл өкілеттіліктер Қазақстан
Республикасы Президентінің немесе Республика Үкіметінің тапсырмасы бойынша
Қазақстан Республикасы Сыртқы Істер Министрлігімен де берілуі мүмкін.
Мекемеаралық шарттарды жасау туралы келіссөздерді жүргізу
өкілеттілігі Министрмен, мемлкеттік комитеттің төрағасымен, басқа да
Қазақстан Республикасының орталық атқару органдарының басшыларымен, сондай-
ақ Республика Президентіне тікелей бағынышты және есеп беретін мемлекеттік
органның басшысымен деберіледі:
Дегенмен атап өткен жөн, 1969 жылғы Вена конвенциясы да, халықаралық
құқық нормаларына сай 17.01.92ж. Заң да арнайы өкілеттіксіз келіссөздер
жүргізуге және халықаралық шарттарға қол қоюға құқылы тұлғаларды айқындап
берген.
Міне халықаралық шарттар қүқығы туралы Вена конвейциясының 76.2т.
мемлекет басшылары, үкімет басшылары мен сыртқы істер министрлері өз
мемлекеттері атынан қажетті өкілеттіксіз-ақ өкілеттейтінін нақтылап берді.
Алайда, 1969ж. Вена конвенциясының 76. айтылғандай, дипломатиялық
өкілдіктер басшылары мен ХҰ жанындағы өкілдіктер басшылары мемлекеттерін
өкілетсіз тек қана мәтін қабылдаған кезде ғана өкілеттей алады; ал қол
қоюға оларға арнайы өкілеттік қажет.
“Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы”
Қазақстан Республикасының Заңы төртінші бөлігіне назар аударайық, онда да
арнайы өкілеттіксіз келіссөздер жүргізу қүқығы бар тұлғалар көрсетілген:
мекемеаралық сипаттағы шартар бойынша – Республика Министрі, Республиканың
Мемлекеттік комитетінің Төрағасы, басқа да Респубдиканың орталық атқару
органцарьшың басшысы, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей
бағынышты және есеп беретін мемлекеттік органның басшысы[5].
Өйткені өкілдердің өкілеггіктері олардың шарт жасау бойынша қызметінің
құқықтық негізі болып табылады, осы өкілеттікті асыра сілтеу немесе бұзуды
занды күшінен айырыдған заңсыз әрекет деп карау керек. өкілеттікті бұза
отырып қол койылган кұжаттар мемлекеттерді міндетгемейді және
байланыстырмайды. Сондықтан, мемлекет өкілдері халықаралык шарт жасау
себебімен келіссөздер жургізу үшін, олардын жұмыстары өкілеттіктерді
тексеруден басталады.
Екі жақты шарттар жасаған кезде қатысушылар өкілеттіктер алмасады,
ал көп жақты (арнайы конференцияларда немесе халыкаралык ұйымдар шегінде)
шарттар жасаған кезде өкілеттіктер хатшылыққа немесе өкілеттіктерді
тексеретін арнайы комитсттерге беріледі.[6]
Келіссөздер жүргізуге өкілсттілік алған тұлғалармен тиісті мекемелер
беретін нүскаулардың мәні басқаша блады. Нүсқаулар, әдетте. құпия
сақталады. Олармен бекітілетін түлғалардың мінез-қүлқының шегі осы ел үшін
занды мәртебеге ие болады, соның аркасында екінші жақ қандай да бір шамада
бұл нұсқаулармен санасуының қажеті шамалы. Нұсқауды бүза отырып қол
қойылған шарт занды күшін жоймайды.
Халыкаралық шарттарды жасау тәртібі мен сатылары. 1969 жылғы Вена
конвенциясьг халыкаралық*шартты жасау терминіне анықтама бермегенімен,
бүл ұғымға бірқатар нақты сатылар мен заңды әрекеттерді кіргізеді: шарт
мәтінін құрастыру және қабылдау, мәтіннің аутенттілігін орнату, шартқа кол
кою, ратификациялау және шарттың міндеттілігіне келісімді білдеретін
бекіту, қабылдау, қосылу, құжаттар алмасу сиякты басқа да қүжагграды
қүрайтын әдістер. Ратификациялық грамоталар алмасу немесе сақтауға өткізу
де жасау сатысына жатады. Кейбір заңгерлер жасауға шарттың күшіне енуін де
жатқызып жүр[7].
Әр шартты жасаған кезде аталған сатылардың бәрінен өтуі міндетті
емес. Бүл шарттың түрлері мен тараптардың келісуіне байланысты болады.
Бірақ әрбір халықаралык шарт мәтінді әзірлеу, оны қабылдау және шарттың
міндеттілігіне мемлкет келісімін білдірген сатылардан өтеді.
Мемлекеттер халыкаралык шарттарды өздерінің жоғарғы мемлекетік және
мемлекеттік басқару билігінің атынан жасайды. Шарттарды жасау кезіндегі
мемлекеттің өкілеттеу, тиісті органдарды анықтау мен оларды қүзырлы ету
тәртібі мемлекеттің .ішкі істері болып саналады және мемлекеттердін
конституцияларымен, ішкі мемлееттік қүқықпен реттеледі.
Өкілеттер мен өкілдер
Көп жағдайларда мемлекеттік органдар халықаралық шарттарды жасаған кезде
соған арнайы өкілеттенген түлғалар аркылы әрекеттенеді. Ол үшін оларға
өкілеттік деп аталатын айрықша құжаттар беріледі. Өкілеттерде келіссөздерді
жүргізу, шарттарды қабылдау, оның аутенттілігіп бекіту, қол кою жәпе баска
да шарттың міндеттілігін білдіру тәсілдеріне құқықтар белгіленеді.
ікілеттер шарттың барлык жасалу сатыларына берілмеуі де мүмкін, мысалы, тек
шартка келіссөздерді, кол кою кұқығысыз жүргізуге.
1969 жылғы Вена конвенциясының 7 бабына сәйкес мына түлғалар өкілеттікке
мүқтаж емес жоне өз мемлекетгерін ех officio өкілеттей алады деп саналады:
а) мемлекет басшылары, үкімет басшылары меп сыртқы істер
министрлігі - шарт жасауға қатысты барлық актілсрді іскс асыру
мақсатында;
б) Дипломатиялық өкілдіктер басіиылары - тіркеуші мемлекеттер
мен мемлекеттер арасындағы шарттар мотінін кабылдау максатында;
в) халықаралық конференцияларда немесе қанДай да бір
халықаралық үйымдарда оларды өкілеттеуге өкілеттенген өкілдер -
осындай конференцияда, осындай үйымда немесе осындай органда
шарт мәтінін қабылдау мақсатында.
Халыкаралык шарттарды жасаудың төрт сатысып шартты түрде бөліп алып қарауға
болады: 1) мақсаты халыкаралық шарттардың жобасын жасау болып табылатын
келіссөздер; 2) шарт мәтінінің аутенттілігін бекіту; 3) шарттың өзінде
қарастырылган қол коюмен. бекітумен, қабылдаумен, ааеіооіаі нсмссе
қосылумен айкындалған шарггың міндеггілігіне келісім беру2; 4) шартты
тіркеу мен жария ету.
Алайда халықаралық шарттардың көрсетілгсн сатылардың зәрінен өтуі міндетті
емес. Олардың кейбіреулері, мысалы, құжаггы 5екітудің болмауы да мүмкін.
Көп жақты шарттарға бірін бірі мойъшдамайтып мсмлекеттер мен
үКіметтердің қатысуы - күнделікті жағдай. Бірақ шаргітар іске асрылуы
үшігі, тараптар бір-бірін ец болмаса шарттық қаулыларды орындауға қажетті
көлемде мойындауы тиіс. Оарт біткеннен кейін мүндай мойындау да жойылады.
Көп жақты шарттарға бірге қатысу ресми мойындауды қажет етпейді[8].
"Енді шарттарды жасаудың ор сатысына егжей-тегжейлі токталамыз.
Бірінші сатынын мәні өте маңызды тараптардың еріктерін келістіруге және
халыкаралык шарттыц мемлекеттер үглін жарамды мәтінін жасауға бағьггталган
келіссөздер. Келіссөздер мен мәтінді құрастырудың маңыздылығы мынада, дәе
осы сатыда тараптардың нисттері аныкталады, әртүрлі көзқарастар келісіледі,
өзара дегендеріне көніп ымыраға келелі, келісіп жаткан тараптарі-а жарамды
болашақ халыкаралык шарттардың каулысы қалыктастырылады.
Халықаралык шарттарды жасау жөніндегі келіссөздердің маңызының зор
екендігін ескере отырып, әлемдсгі мемлекеттердің көпшілігінін.
конституциялық зандылықтары келіссездер жүргізу күқығын мемлекеттердің
жоғаргы атқару және зандылық органдарының қүзырына жаткызады'.
Халықаралық қүқықтың негізгі кағидаларын ұстана отырып, конфсренциялардың
қызметінің процедурасы конференция жұмысының барлык сатыларында тараптардың
тендігін қамтамасыз етуі керек; оған қатысушылардын барлығының абыройы мен
мүдделерін, құқығын корғауы тиіс; мәселелерді талкылаудың өте демократиялық
түрлеріне кепілдік беруі керек; толык еріктілікі негізінде тараптардың
көзқарастарыпың табысты кслісімгс келуіне көмктесуі тиіс; бір мемлекеттін
екінаіі мемлекетке қатысты күш көрсетуі мен еркіне бағындыру мүмкіндігіію
жол берімеуі керск[9].
ОсІІІ ережслерді бұзо, одетгс, әзірленген шарттардың жүзеге асырылуы мен
занды күшіне әсерін тигізеді '. Сонымен, 1969 жылғы вена конвевдиясының 46-
5366. Халықаралык шарттардъш жарымсыз болатын нақты жағдайларып атап
көрсеткен2. Мысалы, келіссөздер барысында мемлекеттердің өкілдерін алдау,
сатып аду, мәжбүр стааі және т.б..
Халықаралық үйымдардың, оның ішінде БҰҰ халыкаралық шарттар әзірлеген
кездердегі көп көмегін атап айту кажет.
БҰҰ, мемлекеттердің әрекеттерін келістіру жөніндегі орталық болғандықтан,
өзінің Жарғысына сәйкес конвенцияларды әзірлеу жөніндегі жұмыстарды
жүргізуге құқылы.
Енді келесі сатысын қарастырайық - шарт мәтінінің аутенттілігін бекіту.
Мәтіннің аутенттілігі дегеніміз ~мынаны білдіреді: біріншіден , келіссөздер
барысында дайындалған шарттың мәтіні ақырғы болып табылады және ары қарай
өзгертуге жатпайды1; екіншіден, тараптар шартқа қол қоюға келіскен барлық
тілдердегі мотіндср түпнүсқа, тең монді болыи табылады.
1969 жылғы Вена конвенциясынын 10 б. сәйкес мәтіннің аутенттілігін
бекіту кол қою, ad referendum немесе мемлекет өкілдерімен шарт мәтінін
немесе осы мәтін бар конференцияның корытынды актісін парафирлеу жолымен
жүзеге асырады.
Көбінесе аутентгілікті бекіту шартка қол коюмен қатар келеді.
Егер.де халықаралық шарттың келісілген жобасын қандай да бір себептермен
кейінге шегерілетін болса, онда парафирлеу қолданылады, яғни шарттың мәтіні
келіссөз жүргізген тұлғалардың аты-жөндерінің басқы әріптерімен бұрыштама
қойылады, Парафирлеу үшін, шарт жасасудың аралык сатысы ретінде, арнайы
өкілеттілік талап етілмейді1.
Шарт толығымен де, келіссөз барысында келісілген бөліктері де парафирленуі
мүмкін. Жартылай парафирлеу дегенімізлекілдердің тиісті қаулыларды ақтық
түрде келіскендерін және оларға
кайта айналып соқпайтындарын білдіреді.
Осылайша, шарт жасаудың үшінші сатысын қарастыруға жакындап қалдық, ал
дәлірек айтсақ - мемлекеттін шарттың міндеттілігіне келісуін білдіру әдісі.
Мүндай әдістердің бірі ақырғы қол кою болып табылады, ол кезде халыкаралық
шарт бекітуге жатпайды.
Мүндай кол қою: I) мемлекеттің осы шарттың ол үшін мІндетті екендігіне
ақтық келісімін бекітеді; 2) мемлекетке шарт өз күшіне енгенге дейін шартты
оның нысаны мен максатынан айыратын әрекеттерге бармау міндетін жүктейді;
3) егер де шарт қол қойған сәттен бастап ез күшіне енетін болса, онда дәл
сол сәттен бастап мемлекеттер үшін шарттың барлык қаулылары толық күшіне
енеді[10].
Өзінше бекітілетін шартка қол кою келісімгс қатысушыларға шартгық
міндеттерді жүктемейді, дегенмен онын, белгілі бір салдары болады. Орнықкан
тәжірибелерге сойкес мұндай кол қоюлар әр тарап келісілген құжатты бекіту
үшін конституциялык органдарға жіберуінің, кол жеткен келіпімінің мәнін
төмендетпеудің немесе қол койылған шарттың беделін түсірмеудің завды негізі
болып табылады[11].
Екі жақты шарттарға кол кою альтернат (кезектесу) кағидасы негізіндс жүзеге
асырылады.
Екі жақты шарттың осы келісіп жатқан мемлекеттерге арналған бір
данасында, осы мемлекеттің атауы, оның өкілдерінін қолдары, мөрлері, сондай-
ак осы мемлекеттіц тілінде жазылғап шарттың мәтіні бірінші бетіне қойылады.
ғол кою үшін бірінші орын болып мәтінНің астындағы сол жақтағы орын
саналады (араб тіліндегі мәтіндс оц жагынан) немесе егер дс қолдар бірінің
астыпа бірі койылатын болса - үстіндегі орын[12].
Щарттың екінші елге арналған данасында колдар кері ретпен қойылады.
Көп жакты шарттарға кол қойған кезде екілдердің қолдары бірінін астына бірі
орыс, агылшын немссс баскд да алфавит (алфавитті өкілдердің өздері тавдап
алады) ретімен койылады.
Альтернат өзінше бір мемлекеттердің егеменді тендік қағидасын білдіру болып-
табылады.
Егер де көп жақты шарт бірнеіпс данада жасалшн болса және әркайсысының
өзінің депозитариясы (сақтаушысы) бар болса, ондашартқа қатысу үшін
мемлекеттің осы даналардың кез-келгеніне қол коюы жеткілікті болады1.
Халықаралық шарттардың көбісі, әдеттегідей, бекіту сатысынан өтетінін атап
кетелік.
Ратификация'
Халықаралық шарттарды ратификациялау бұл Іпартты мемлекеттің жоғарғы
органымен бекітуі (әдетте басшымен).
Вегіа конвенциясының 14 бабына сойкес:
Мемлекеттердің шарттардың міндеттілігіне келісетіні ратификациямен
білдіріледі, егер де:
а) мұндай келісім ратифкациямен білдірілетіні шартта қарастырылған;
Ь) шартқа қатысушы мемлекеттер ратификацияныц қажеттілігі туралы келіскені
анықталса;
с) мемлекеттін өкілі шартқа ратификациялау кеерк деген ІІІартпен қол қойса;
d) мемлекеттің шартқа ратификациялау қажет деген шартпен қол кою ниеті оның
өкілінің өкілетігінен немесе келіссөздергкезінде білдірілсе.
Вена конвенциясының 40 бабы күрделірек мәселеге - көп жақты келісім-
шарттарға түзетулер енгізу процедураларына тоқталады, ягни келісім-шарттың
барлық қатысушылары арасындағы ресми кслісімнің жасалуына, бірак кейбір
қатысушылар арасындағы осы Іпарттың пәрменін өзгерткісі келген келісім
туралы емес.
Әрине, көпжакты шарттарға қатысушы мемлекеттер Іпартқа очгеріс енгізу
туралы кез-келген тәртіпті әзірлей алады.
Ратификация - бұл мемлекеттік биліктің жоғарғы заң орнының шартты бекітуі,
соның нәтижесінде ол осы мемлекст үшін міндетті болатын күшке кіреді
1969 жылғы вена конвенциясының 146. сәйкес мемлекеттердің шарттардың ол
үшін міндеттілігіие келісім беруі ратификациямен айқындалады, егер де:
а) шартта осындай келісім ратификациямен айқындалатыны карастырылса;
б) келіссөзге қатысушы мемлекеттер ратификация жасау қажеттігі туралы
келіскендіктері белгілі болса;
в) мемлекеттің өкілі ратификациялау керек дегеп шартпен кол қойған болса;
д)мемлекеттің Іпартқа ратифрйсациялау керек деген Іпартпен қол қою ниеті
оның өкілінің өкілеггтігіне жатпайтын болса немесе келіссөз жүргізу кезінде
айтылса.
Ратификациялау институтын сактаудың қажеттігі тек завды ғана
емес,сонымен бірге саяси қорытындылармен де анықталады.
Ратификация халықаралық шарттьщ мазмұпып таіъі да бір рет асықпай
карап шығуға, өзінің өкілдерінің орекеттсрін кадагалауға; сондай-ақ
коғамдық пікірді калыптастыруга мумкіндік береді. Кевдеікол қойылган шарггы
косыміпа талдап Іпығу мемлекеттін оны ратификациялаудан бас тартуына әкеп
тірейді[13].
Қазіргі теория мен практика әр мемлекеттің өкілдерімен жасалған
халыкаралық шартарды ретификациялаудан тәуелсіз түрде бас тарту күкығын
мойындауға келіп тіреледі. Мұндай жагдайда толықеркіндік пен міндеттерді
еркін түрде қабылдау сакталады.
Жалпы ратификациядан негізсіз бас тарту немесе оны екінші тарапқа қысым
көрсету құралы ретінде пайдалану теория мен практикада теріс бағайанатьшын
айта кеткіміз келеді.
Адалдық кағидасының әрекеті шарт жасау процесіне де таралады
Әдетте ратификациялауды жүзеге асыру мерзімі шарттарда көрсетілмейтіндігін
де атап кетеміз.
Шартты ратификациялағаннан кейін мемлекеттердің ратификациялык грамотаны
қайтарып алуға құкығы болмайды, өйткені мұндай әрекеттер жасау рапіа 8іті
зегүапсіа кағидасының беделінтүсіреді[14].
Ратификациялық грамотаға қол кою - халықаралық шарттарды
ратификациялау процесінід маңызды бөлігі. Бұл құжаттарсыз
ратификациялау да болмайды. Ратификациялық грамота үш бөлімнен түрады.
Кіріспе бөлімінде Іпартты ратификааиялайтын орган, ратификацияланатын
шарпъің атауы, орны мен күні көрсетіледі. Негізгі бөлімде осы шарттың толық
мәтіні мем түсініктемелер болса, солар, сондай-ак барлық косымшалары мен
косымша келісімдердің мәтіні болады, олар осы шарттың бөлінбес бөлігін
қүрайды. Қорытынды бөліміндс осы шарттың дәл және мүлтіксіз орындалатыны
туралы салтанатты мәлімдеме жазылады. Осы жерге мөр басылып, кол қойылады.
Ратификациялық грамоталар алмасу екі жақты Іиарттарды жасаған кезде
жүргізіледі, және де сол шартка қол қоймаған мемлекеттің астанасында, яғни
контрагант -мемлекеттің астанасында2. Көп жакты шарттарды жасаған кезде
айырбастаудың
орнына ратификациялық грамоталарды депозитарийге сақтауға беру колданылады,
оны келісіп жатқан мемлекетгердің өздері айкындайды.
Мыналар депозитариий болуы мүмкін: бір немесе бірнеше мемлекет, халықаралық
ұйым немесе осындай ұйымнын басты
лауазымдық атқарушы тұлғасы (мысалы, БҰҰ Бас хатшысы - БҰҰ
аясында жасалған бірқатар көп жакты шарттардың депозитарилері)1.
Егер депозитарий бірнеше мемлексттср болатын болса, онда ратификацияны
сактауға өткізу процедурасы олардың өркайсысында жүргізіледі. Сонымен, 1968
жылғы ядролық қаруды таратпау туралы Оарттың ратификациялык грамоталарын
өткізу процедурасы 1970 жылы 5 наурызда Мәскеу мен Вапшингтонда жөне 1970
жылғы 6 наурызда Лондонода 3 депозитарий-мсмлекеттердің-астанала рында
өткізілді2.
Депозитарий кызметі халықаралық сипатта болады және алаламай
жүргізілуі тиіс. Оларды жүзеге асыру үшін депозитарийдің кызметін
пайдаланып отырған мемлекетпен катынасына әсер етпеуі тиіс, мысалы, өзара
мойындау немесе дипломатиялық катынастарына.
Депозитарий қызметін алаламай жүзеге асыру пошта жәшігі концепциясын
кабылдауды білдірмейді. Депозитарий қойылған колдардың сойкестігін,
актілердін ратификация пемесе бірігу туршіы ексндігін, тиісті шарттардың
қаулыларының түсінігі жәме Вена конвенциясынікі екенін аныктауғы күкылы
және міндетті. Біракодан асыра алмайды. Өзі ақтык шешім кабылдай алмайды,
тск өзінің пікірін тиісті мемлекетке жеткізіп отырады. Оның депозитаримен
келіспеген кезінде сошъі іске катысты деректерді барлык кол қойғандар мен
кедісіп жатқандардың құлағына жеткізеді, актык шешімді қабылдау кұқығы
соларда болады[15].
Ратификациялык грамоталар алмасу және оларды сактауға беру хапамада
көрсетілетінін атап кеткен жөн. Аұл құжатқа алмасу мен өткізуді іске
асыратын ' тұлғалар кол қоядьг: сыртқы істер мекемелерінін басшылары немесе
олардын орынбасарлары, дипломатиялық өкілдіктер басшылары мен немесе соған
арнайы өкілеттенген тұлғалармен. Алмасу немесе өткізу туралы хатгаманың
дәлелдемелік мәні зор. Ал алмасудыд өзі немесе сақтауга өткізу салтанатты
түрде жургізіледі. Бұл туралы баспасөз бетінде жарияланады.
Ратификациялық грамоталарды сақтауға өткізген кезде мемлекет өткізу туралы
хаттаманын куалындырылған көшірмесін алады; бір мезгілде қалған барлык
катысушыларға жасалған әткізу туралы хабарлама және осы туралы хаттаманың
куаландырылған көшірмесі жібереледі. Бірак бұл хабарлама таза ақпараттық
сипатта болады. мемлекеттердің шарттың ол үшін міңцетгілігіне келісім беруі
оны сақтауға өткізген соттен бастап кушіне еріеді, егер шарттың әзінде
басқалай қарастырылмаса.
Кейде халықаралык шарггарда жасалған ратификация, кабылданғаны және т.б.
туралы хабарламалар карастырылады. Мұндай жағдайда хабарламаны тиісті
құжаттармен алмасудың немесе олардыгсактауға еткізудің қарапайымдатылған
түрі ретінде карастыруға болады. Бұл жерде мемлекеттің оған халықаралық
піарттың міндеггілігіне келісім беруі қалған катысушылар шартты немесе
депозитаримен хабарламаны алған кезде бекітіледі (1969 жылғы халықаралық
шарттар құкығы туралы Вена Конвенциясының 16 б.)'.
Халықаралық күқыкта мемлекеттің кандай органы ратификация актін жасауға
құкылы екендігін аныктайтын нормалар жок, өйткені мемлекет бұл органды өз
еркінше аныктайды.
1.2. Халықаралық шарт — халықаралық шарттар құқыгының объектісі ретінде.
Халықаралық шарт осы мағынада - бұл мемлекеттер немесе басқа да халықаралық
қүқық субъектілері арасындағы олардың ортақ мүддесін білдіретін мәселелер
бойынша жасалған айқын білдірілген келісім және ол өзара кұқық пен
міндеттер алу жолымен олардың өзара қатынасын реттейді. Міне осындай кен
түсінілетін халыкаралық шарттар оларға қатысушы мемлекеттер мен баска
халықаралық құкық субъектілерінің түріне, шарттың түрі мен атауына, олар
реттейтін объектіге, сондай-ақ солар жасайтын процедураларға қарамастан өз
пәрменін халықаралық шарттардың барлығына таратады. Бір ауыз сөзбен айтсақ,
халықаралық шарттар күқығының объектісі мемлекеттер арасындағы шарттар
болып табылады. Бүл термин осы мағынада 1969 жылғы халыкаралық шарттар
қүкығы туралы Вена конвенциясында қолданылады.
Халыкаралық шарттардьщ тараптары халықаралык күкык субъектілерінің бәрі
бола алады, яғни ез тәуелсіздігі үшін күре"сіп жаткан мемлекеттер, үлттар
және мемлекет аралык үйымдар. Дәл занды мағынада халықаралық шарттардың
тарабы деп немесе қатысушысы шартқа өзінің катысатынын нақты рәсімдеген
және
шарт олар үшін күшіне енген халықаралық құқық субъектілері деп түсіну
керек. Қалған жағдайларда келісім жасап жатқан мемлекет, келіссөздерге
катысушы мемлекеттер немесе шартқа қатысуға кұқылы мемлекет деп қана
айтуға болады. Халықаралық шарттар күқығы туралы Вена конвенциясының
аныктауы бойынша келісім жасап жатқан мемлекет дегеніміз шарггың күшінс
енген-енбегеніне қарамастан оны өзіне міндетті деп келіскен мемлекет.
Келіссөздерге қатысушы мемлекеттер шартты қурастыруға және мәтінін
қабылдауга қатысқан мемлекет.
Халықаралық шарттарды токтату қурылымы, турлсрі және
әдістері, оның салдары
Әдетте токтату термині шарт өзінің занды күшін өзінің барлық
қатысушыларына қатысты жойған кезде қолданылады. Егер мұпдай тоқтату көп
жақты шарт катысушыларының біріне немесе бірнешеуіне катысты болатын болса,
омда шарттан ІІІығу туралы айтылғаны. Көп жакты шарттарды токтатудың
ерекшеліктерінің бірі мұнда ол өз пәрменін бір мемлекет үшін жоюы, ал
гқалған катысушылар үшін сақтап қалуы мүмкін. Кейдс көп жақты шарттарда
катысушылардын шьгғуы келісім-шартты толық токтатуға алып келетін минимум
карастырылады.
Халықаралық шарттарды заңсыз тоқтату айыпты мемлекет пен зардап тартқан
тараптар үшін халықаралық-құқықтық жауапкершіліктен туындайтын салдары бар
халықаралық деликтті жасау жағдайының бірі болып табылады. Халыкдралық шарт
қүқығы, оның ішінде Вена конвенциясы мұндай жағдайларда колданылмайды,
сондықтан бұл жердс олар карастырылмайды.
Халықаралық шарггардың кері күшінің жоқтығы Егер шарттарда баскаша
қарастырылмаса немесе басқаша бекітілмесе, онда халыкаралық шарттың
кері күші болмайды. Ол тек шарт :күшіне енгеннен кейін осы
қатысушыға катысты болған фактілер мен окиғаларға байланысты гана
қолданылады.
Кей жағдайларда осы шарттың кері күші жоқтығы арнайы көрсетіледі. Алайда
бұл шарттарда кері күші бар нормалар болмайды деген сөз емес. Сондықтан
Вена конвенциясында шарт күшіне енгенге дейін колданылатын да нормалар
баршылық, өйткені олар баска көздерден алынады, ' әрине бәрінен бұрын Б¥¥
Жарғысынан алынады.
Халықаралык шарттардьщ мсрзімі Іерзім халыкаралық шарттардың өзімен
аныкталады. Халықаралық шарттар белгілі бір уақытка, белгісіз
уақытқа жасалады, тіпті мерзімсіз болуы да мүмкін немесе шарттың мерзімі
болашақтағы тараптардың арнайы келісімімен бектілетіні айтылуы да мүмкін.
Щарттьщ белгілі мерзімі деп дәл күнтізбелік күнмен алдын ала белгіленген
кесімді уакытты санаймыз. Кесімді мерзім шартсыз кесімді және шарггы
кесімді болуы мүмкін.
Шартсыз кесімді мерзім - бұл кесімді мерзім, бірақ осы мерзім өткеннен
кейін кслесі кесімді мерзііаа енетіні туралы қосымша шарт айтылады, егер
келіскен тараптардың бірі шартта карастырылған мерзімде өзінін бас
тартатыны туралы ескерту жасамаса. Мүндай шартты шарттың мерзімін автоматты
түрде кесімді-мерзімге созу деп айтуға болады. Халықаралық шарттардашартты-
кесімді мерзім әдетте мына түрде айтылады: Осы келісім оған кол койған
сәттен бастап күшіне енеді және келіскен тараптардың бірі шартта
қарастырылған мерзімде өзінін бас тартатыны туралы ескерту жасамаса кейінгі
5 жылға автоматты түрде ұзартылады.
1.3 1986 жылы Вена конвенциясына салыстырмалы талдау. 1969-1986 ж.ж.
1986 жылы Венада мемлекеттер мен халыкаралык үйымдар арасындағы немесе
халықаралық ұйымдар арасындағы келісім-шарттар құқығы бойынша БҮҮ
дипломатиялық Конференциясы өтті. Конференция тиісті конвенция қабылдады.
(21 наурыз 1986 ж).
Конвенция өз күшіне енген жоқ. 1969 жылғы халықаралык шарттар бо йынша Вена
конвенциясын еске ала отырып, мемлекет аралық шарттар және халыкаралық
үйымдар арасындағы шарттардың маңыздылығын еске ала отырып, ұлттар
арасындағы бейбітшілік пен халықаралық катынастарын дамуын кадағалайды.
'Сонымен қатар халыкаралық ұйымдар шарт жасауға, сондай-ақмақсатқа жетумен
функцияларын қадағалап отырады.
Мемлекеттер мен халықаралық үйымдардың халыкаралык шарттарды тоқтату және
тоқтата тұру және олардың жарамсыздығын мойындауға қатысты процедуралары
шарттық қүқыктың аса маңызды және күрделі мәселелеріне жатады.
1968-1969 және 1986 жылдардағы шарт қүкығы жөніндегі Вена конференциясында
осы мәселенің ортадан орын алуы тегін емес. Халықаралык шарттарды токтату
және токтата түру және олардың
жарамсыздығын мойындауға қатысты лаулар калай реттеледі деген сүрақтың
дұрыстығына осы шарттардын конвенция ретіндегі тиімді әрекеті байланысты
болады.
1968-1969 жылдардағы шарт кұқығы жөніндегі Вена
конференциясында батыс мемлекетерінің ынталары конвенцияға
міндетті юрисдикция енгізуге бағытталған еді. 1969 жылғы Вена
конвенциясындағы 66 бапта халықаралық құқықтың имперетивтік
нормаларына қайшы келетін шарттарды токтату олардың
жапрамсыздығын мойындауға қатысты дауларға байланысты БҮ¥
Халыкіаралық Сотының міндетгі юрисдикциясы қарастырылган.
Шарт кұқығы жөніндегі Вена конвенциясына көптеген
мемлекетердің катыспай қалуының басты себебі осы ереже болды.
Дегенмен батыс мемлекеттері Вена конвенциясының 66 бабы
сияқты халықаралык міндетті юрисдикциясы бар баптың
халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттар туралы
конвенцияда болуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға шешім
қабылдады.
Мемлекеттер мен халықаралық уйымдар арасындағы шарт
құқығы жөніндегі Вена конференциясының нәтижелері осындай болды, 1986
жылғы 20 наурызда қабылданған конвенция халықаралык кұқықты
кодификациялаудағы жаңа кадам болып табылады. Онда халықаралык
шарттарды жасаған кезде күш қолдану немесе күшпен қоркытуға
тиым салу, халықаралык шартарды адал сактау, халыкдралық
күқықтың импёративті нормаларына қайшы келетін шарттардың жарамсыздығы
сияқты және халықаралык қүкық пен халықаралық Шарт құқығының қазіргі
алдыңғы қатарлы бірқатар қағидалары бекітілді. Жаңа конвенция 1969 жылғы
Вена конвенциясына қарағанда барлық мемлекеттердің қол қою немесе қосылу
туралы құқытарын қарастырған, яғни ол ортак көп жақты шарттардың әмбебаптық
кағйдасын растайды. Конвенцияда халықаралык шарттарды жасау процесіндегі
халыкаралык үйымдардын ерекшелігін білліретін нормалар бар.
Конвенцияда былай делінген: Шарт халықаралық кұкықпен реттелетін және
жазбаша түрде жасалған халыкаралық келісімді білдіреді; 1) бір немесе
бірнеше мемлекеттер, жәые бір пемесе бірнеше халықаралық ұйымдар арасындағы
немесе
2) мұндай шартың бір күжатта, екі немесе бір-бірімен өзара байланысқан
бірнеше кұжаттарда берілгенінс жәнс оның нақты атауына
байланыссыз халықаралық ұйымдар арасында.
Бүл аныктама 1969 жылғы Вена конвенциясында бсрілген халыкаралық шарттарды
қайталай келе, халықаралық ұйымдарды оның қатысушылары ретінде қосады. Ал
оның түрлерінің шыкаралық шарт ұғымын аріыктау үшін шешуші мағынасы
болмайды.
Халықаралык үйымдар қатыскан халықаралық шарттар жою жолымен де
тоқтатылуы мүмкін. Халыкаралык шарттарды жою деп осы шарт тараптарының
келісімдері бойынша оларды міндеттейтін күштің жойылуын санауға болады.
Денонсация сияқты мүндай жою да халықаралық шарттарды күкытық жою әдісі
бодып табылады. Халыкаралық қүқык субъектілері өзара келісім
бойыншаиіыкдралык шарт жасайды. Әрине, барлык субъектілер, оның ішінде
халыкаралык ұйымдар да, өзара келісім бойынша бұрын өздері жасаған
шарттарды кез-келген уақытта тоқтата алады. Кей жағдайларда тоқтату осы
бапта карастырылғандай барлык келісім жасаған мемлекеттер және халыкаралық
ұйымдармен кеңесе отырып жасалады[16].
Бүл мәселе Вена конвенциясында 1968 жылы шарттар құқығы бойынша редакциялык
комитетте пайда болған еді, онда кейбір келісуіпі мемлекеттерге қатысты
күоііне енбей қалуы да мүмкіндігі көрсетілген. Сондықтан олар олі ІІІарт
катысушылары бола қойған жок, демек, оны тоқтату туралы шешім қабылдауға
қатыса алмайды, бірақ осы мәселе бойынша олармен кеңес өткізе алады[17].
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАР ЖАСАСУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Қазақстан Республикасынын Конституциясы. Казақстан Республикасында
халықаралық шарттарды
ратификациялау Қазақстан Республикасы Парламентімен
жүргізіледі. Тиісті қүқыктық норма Қазакстан Республикасының
Конституциясында бекіткен (Қазақстан Республикасынын
Парламенті туралы Заңның 546. және заң күпіі бар Казакстан
Республикасының халықаралык шарттарды жасау, орындау және
бүзу тәртібі туралы Президенттің Жарлығымен Мемлекеттің
негізгі заңы және Қазақстан Республикасынын халықаралық шарт
туралы арнайы заңында, ол 30.05.2005ж. Қазакстан Республикасы
Президентінің Жарлығы болып табылады, Қазакстан Республикасы
ратификациялаған халықаралық шарттардың оның зандары алдында
басымдығы және тікелей оның барлық аумағында колданылатыны
тікелей айтылған, яғни бүл жерде сөз тек кана мемлекеттін, жоғарғы
зақ органының ратификация актісін тиісті түрде рәсімдеуі туралы
гана емес, сонымен бірге міндетті түрде осы конституциялык
процедураға жататын халыкаралык шарттарйың белгілі бір тізілімі
туралы болып отыр. Мүндай Казақстан Республикасында
ратификациялануға жататын халықаралық шарттар мыналар.
1) оларды орындау қолданыстағыны өзгертуді немесе жаңа зан кабылдауды талап
ететін, сондай-ақ Қазакстан Республикасынын заңдарында
карастырылғандарға қарағанда басқаша тәртіптер орнатушы
халыкаралық шарттар;
2)Казақстан Республикасының баска мемлекеттермен аумақтық
шектесуі туралы, мемлекеттік шекараның өтуі туралы шарттарды
қоса, сондай-ак таза экономикалык аймақты жәнс Қазақстан
Республикасының континенталдық шельфын шектеу туралы;
3)Халықаралык катынастар негіздері туралы, қарусыздану
немесе қарулануды халықаралык денгейде бақылау бойынша,
халыкаралык бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету, сондай-
ақ бейбітшілік шарттар мен ұжымдык қауіпсіздік туралы шарттар;
4)Қазақстан Республикасынын халықаралық одақтарға,
халықаралық үйымдарға және баска да бірлестіктерге қатысуы
туралы, егер де мұндай шарттар оларга Қазақстан Республикасының
егеменді құкығының бір белігінгжүзеге асыруды беруді карастырган болса
немесе Қазакстан Республикасы үшін олардың органдарының
шешімдерінің заңды міндеттілігін бекіткен болса.
Республика Парламенті Қазакстан Республикасының оларды жасаған кезде
артынан ратификациялу туралы мемлекет келіскен халыкаралық шарттарды
ратификациялай алады.
Бірақ Парламент қандай да болмасын халықаралық шарттарды ратификациялау
алдында, оларды Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі
сарапталуы тиіс. Халыкаралық шарттардың Конституция нормаларына сәйкестігін
қарау құқығы Казақстан Республикасының Конституциялық Кенесінің қүзырына
берілген, оған мемлекет басшыларынан басқа, екі Палатаның да-Парламент
Сенаты мен Мәжілісінің Төрагалары, Парламент депутаттарының жалпы санының
бестен бірінен кем емес бөлігі, сондай-ақ Республиканын Премьер-Министрі
өтініш жасай алады. Халықаралық шарттарды Конституцияға сай келмейді деп
тапқан жағдайда, олар Парламентпен түбегейлі бекітіле алмайды және күшіне
енбейді.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасывда ратификация туралы үсыныс енгізудің
мынадай тәртіптері бар:
1)мемлекетаралық сипаттағы Республиканьщ халықаралык
шарттарына қатысты үсыныстар Сырткы Істер Министрлігінің
ұсынуы бойыніш, сондай-ак Үкімет жүйесіне кіретін
минстрліктермен, мемдекеттік комитсттермен, басқа да орталык
атқару органдарымен бірге немесе онымен баскалырының келісуі
бойынша, Қазакстан Республикасы Президентінің атына Үкіметпен
енгізіледі. Республика Президентіне тікелей бағынатын мемлскеттік
органдардың да сондай қүқығы бар.
2)Қазақстан Республикасы Үкіметінің халықаралық
шарттарына катысты ұсыныстар Сырткы Істер Министрлігімен,
баска да минстрліктермен, мемлекеттік комитеттермен, баска да
орталық аткару органдарымен, сондай-ақ Республика Президентіне
тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдармен
Республика Үкіметіне енгізіледі.
Осылайша, көрсетілген екі жағдайда мемлекет басшысы да, мемлекеттік
баскарудың жоғарғы органы да, Республиканың тиісті органдарынан түскен
ұсыныстарды қарапөз шешімдерін шыгарады және осы халықаралык шарттарды
Қазақстан Республикасы Парламентіне ратификациялауға үсынады. Соңғы
ратификациялауға ұсынылған халықаралық шарттарды өздерінін екі Палатасының
да бөлек отырыстарында - әуелі Мәжілісте, сонан соң Сснатта карайды және
тиісті заң қабылдайды. Бұл заңға кол қойылып халықка жария етілуі тиіс,
және осы процедураларды Парламент орындағаннан кейін ғана мемлекет басшысы
ратификациялық грамотаға қол қояды.
Енді мемлекеттің шарттың міндеттілігі оған бекітілгенмен бірдей болатын
түрін карастырайық, ол шартты жасау оның құзырына кіретін органмен
мақұлданғанын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Халықаралық құқықтағы халықаралық шарттар институты
Орындаған:
ХҚ-11Қ группасының студенті
Кажибаев Т.Ж.
Ғылыми жетекші:
халықаралық құқық магистрі
Жанибеков А.Қ.
Қорғауға жіберілді
Кафедра жетекшісі, з.ғ.к., доцент
Досымбекова М.С.
___________________________
___ _______________ 2006 ж.
Алматы
2006
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАРДЫ ЖАСАУДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ
ТӘЖІРИБЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
1.1. 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясы
халықаралық шарттарды жасасу тәртібін реттейтін маңызды халықаралық
құжат
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .6
1.2. Халықаралық шарт – халықаралық шарттар құқығының объектісі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.3. 1986 жылы Вена конвенциясына салыстырмалы талдау.
1969-1986
ж.ж ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАР
ЖАСАСУ ЕРЕКШІЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..24
2.1. ҚР
Конституциясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2. Халықаральқ шарт Қазақстан Республикасьньң шетелдік
мемлекеттермен өзара катынасының кұқықтық негізі
ретіңде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.3. Қазақстан Республикасының Заңы “Қазақстан Республикасының
халықаралық шарттары
туралы” ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
БИБЛИОГРАФИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Халықаралық құкықтық теориясында халықаралык
шарт негізгі әрі басты құкық көзі ретінде қарастырылады. Халықаралық
шарттар қазіргі кездегі халықаралық кұқықтық барлық жүйесін қамтиды, бұл
тек қана әдеттегі ғана емес, сонымен бірге бұрынғы шарттарды да өзгертудің
және әсіресе халықаралық құқықтык барлык салаларында маңызды жақа
нормаларды құру құралы ретінде колданылады. Сондыктан халықаралық шарттар
құқығында болып жатқан өзгерістер халықаралық құқыктың басқа салаларын да
міндетті түрде козғайды. Мұның бәрі халықаралык шарттардың қазіргі
халықаралық кұкьіқ жүйесіндегі айрыкша алар орнын айқындап береді.
Халықаралық құқық нормалары осы құқықтың субъектілерінің өздерімен,
бәрінен бүрын мемлекеттермен кұрылады. Бұл егеменді елдердің еріктерін
еркін түрде келісу және осы келісілген еріктерді олардың арасында жасалатын
нақты халықаралық шарттарда көрсету жолымен жүреді.
Шарт бұл екі жакты немесе көп жакты саяси, экономикалық, мәдени және
баска да қатынастар аумағындағы келісім. Шарттар мемлекеттер арасындағы
қандайда бір мәселелерге катысты катынастардың жалпы кағидаларын айқындайды
және осы қатынастардың жалпы құқықтық базасын құрады. Шарттарға көбінесе
мемлекет басшылары атынан қол қойылады және ол сол уақыттан бастап бекітуі
е жатады. Олар үзақ мерзімге жасалады (бес, он, және одан да көп жылдарға).
Шарттарды олардың мәндік мазмұны бойынша, реттелетін нысан бойынша
ажырату да қолданылады: саяси- экономикалык; мәдени-ынтымақтастық
саласындағы шарттар (құқықтық мәселелері, көлік және байланыс мәселелері,
денсаулық және т.б. бойынша).
Мәселенің өңделу жағдайы. Бұл мәселе әлі толық көлемде
қарастырылмағандықтан өз жұмысымда шетел әдебиеттерінде көрсетілген
мағлұматты өңдей отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасының
ерекшеліктерін ескеру жолымен жаңа жайттарды талқылауды жөн көрдім.
Лукашук И.И, Бекешев К.А, Талалаев А.Н, және өзге де шетелдік авторлардын
еңбектерін зерттеу бағдарымен осы мәселенін әлі толық зерттелінбегендігі
көрініп тұр 1969 және 1986жылдардағы Вена Конвенциялары осы жана мың
жылдықта қайта қарастырылып, жаңа бір құжат пайда болу қажеттілігі туып
отыр. Кәзіргі таңда әлемде 500 мыңнан астам екіжақты және көпжақты шарттар
бар, яғни олардындұрыс және адал орындалуы келелі мәселеге айналып отыр
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Осы зерттеудін негізгі мақсаты
болып осы халықаралық шарттарды жасасуга байланысты халықаралық құықық
субъектілерінін құқыққаблеттілігін талдау, Халықаралық шарттардың
формасымен құрлысын анықтау және шарт жасасу мәселесін анализдеу табылады.
Әр шартты жасаған кезде аталған сатылардың бәрінен өтуі міндетті емес. Бұл
шарттың түрлері мен тараптардың келісуіне байланысты болады. Бірақ әрбір
халықаралық шарт мәтінді әзірлеу, оны қабылдау және шарттың міндеттілігіне
мемлкет келісімін білдірген сатылардан өтеді.
Халықаралық шарттарды жасаудың төрт сатысын шартты түрде бөліп алып
қарауға болады: 1) мақсаты халықаралық шарттардың жобасын жасау болып
табылатын келіссөздер; 2) шарт мәтінінің аутенттілігін бекіту; 3) шарттың
өзінде қарастырылған қол қоюмен, бекітумен, қабылдаумен, қосылумен
айқындалған шарттың міндеттілігіне келісім беру2; 4) шартты тіркеу мен
жария ету.
Алайда халықаралық шарттардың көрсетілген сатылардың бәрінен өтуі
міндетті емес. Олардың кейбіреулері, мысалы, қүжатты бекітудің болмауы да
мүмкін.
Көп жақты шарттарға бірін-бірі мойындамайтын мемлекеттер мен
үкіметтердін қатысуы – күнделікті жағдай. Бірак шарттар іске асрылуы үшін,
тараптар бір-бірін ең болмаса шарттық қаулыларды орындауга қажетті көлемде
мойындауы тиіс. Оарт біткеннен кейін мұндай мойындау да жойылады. Көп жақты
шарттарға бірге қатысу ресми мойындауды қажет етпейді.
Зерттеудің пәні мен объектісі. Зерттеудің пәні халықаралық шарттарды
дайындау мен рәсімдеудің, дишюматиялық келіссөздерден бастап және шарт
мәтінін жариялауға дейінгі, барлық заңи мәселелері болып табылады.
Зерттеудің әдістері. Мен озімнін дипломдық жұмысымды жазу барысында
әр түрлі ғылыми әдістерді қолдандым эмперикалық зерттеуде Қазақстан
Республикасы мен өзге мемлекеттерінін заңнамасында халықаралық шарттарға
байланысты корсетілген жайыптарды салыстырдым. Эмперико-теориялық әдістерге
жүгіну жолымен екіжақты және копжақты халықаралық шарттардыоқу барысында
анализдеу мен синтездеу жолдарын қолдандым, әрі осы шарттармен
конвенциялардағы индукция мен дидукция әдістерін қолдана отырып олардын
жүзеге асу механизмін талдадым.
Қорғауға жіберілетін ережелер. Зертеу барысында томендегідей
ережелерді ұсынуға бел бұрдым:
1. 1969 және 1986жылдардағы Вена Конвенциялары осы жана мың жылдықта
қайта қарастырылып, жаңа бір құжат пайда болу қажеттілігі туып отыр.
2. Дүниежүзінде және халықаралық ұйымдар жанында халықаралық шарттар
орындалуын бақылайтын және мемілекеттерді олардын орындалуына
міндеттейтін арнайы органдарды құру қажеттігі.
3. Біріккен Ұлттар Ұйымының халықаралық шарттарға байланысты
өкілеттігін арттыру.
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы. Теориялық маңызына
келетін болсақ, халықаралық шарттар институтын оқу процесінде оқып үирену
мен қолдану қажеттігі туындайды, әрі халықаралық шарттарға байланысты
ұлттық заңнаманы жетілдіру қажеттігі пайда болады. Тәжирбеде халықаралық
шарттарды жасасуға байланысты мемілекеттік органдары мен лауазымды
тұлғалардын өкілеттілігін ерекше атап өтуге жөн көрдім. Мемлекеттер
халықаралық шарттарды "өздерінің жоғарғы мемлекетік және мемлекеттік
баскару билігінің атынан жасайды. Шарттарды жасау кезіндегі мемлекеттің
өкілеттеу, тиісті органдарды аныктау мен оларды қүзырлы ету тәртібі
мемлекеттің ішкі істері болып саналады және мемлекеттердің
конституцияларымен, ішкі мемлееттік кұкыкпен реттеледі.
Көп жағдайларда мемлекеттік органдар халыкаралық шарттарды жасаған
кезде соған арнайы өкілеттенген тұлғалар арқылы әрекеттенсді. Ол үшін
оларға өкілеттік деп аталатын айрықша құжаггар беріледі.
Өкілеттерде келіссөздерді жүргізу, шарттарды қабылдау, оның
аутенттілігін бекіту, қол қою және басқа да шарттың міндеттілігін білдіру
тәсілдеріне құқықтар белгіленеді. Өкілеттер шарттың барлық жасалу
сатыларына берілмеуі де мүмкін, мысалы, тек шартқа келіссөздерді, кол кою
құқығысыз жүргізуге.
Мына түлғалар өкілеттікке мұқтаж емес және өз мемлекеттерін ех
оffiсіо өкілеттей алады деп саналады:
а) мемлекет басшылары, үкімет басшылары мен сыртқы істер
министрлігі – шарт жасауға қатысты барлық актілерді іске асыру
мақсатында;
б) дипломатиялық өкілдіктер басшылары - тіркеуші мемлекеттер мен
мемлекеттер арасындағы шарттар мәтінін қабылдау мақсатында;
в) халықаралық конференцияларда немесе қандай да бір халықаралық
үйымдарда оларды өкілеттеуг өкілеттенген өкілдер осындай
конференцияда, осындай ұйымда немесе осындай органда шарт мәтінін кабылдау
мақсатында.
Мен – Халықаралық құқық Асоциациясынын мүшесімін, яғни халықаралық
шарттар институтынын дамуына үлес қосуға бел бұрдым, әрі бірнеше
конференцяиаларға қатысу барысында халықаралық шарттарды орындаудағы
мемлекеттердін рөлін анықтау мен бекіту қазіргі таңда толық қанды
зерттелінбегендігі анықталып отыр.
Жұмыстың құрылысы мен көлемі. Менің дипломдық жұмысым кіріспеден,
екі бөлімнен және қортыдыдан тұрады. Жұмыстын жалпы колемі 50 беттен
тұрады.
1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАРДЫ ЖАСАУДЫҢ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҮҚЫҚТАҒЫ ТӘЖІРИБЕСІ
1.1. 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясы
халықаралық шарттарды жасасу тәртібін реттейтін маңызды халықаралық құжат
ретінде.
Халықаралық шарттарға 1969 жылғы 23 мамырдағы халықаралық шарттар күқығы
туралы Вена конвенциясы арналған. Шарттарға қатысты мемлекеттердің құқық
сабақтастығы туралы Вена конвенциясы, 1986 жылғы 21 наурыздағы мемлекеттер
мен халыкаралық үйымдар арасындағы немесе халықаралық ұйымдар арасындағы
шарттар құқығы туралы Б¥¥ Вена конвенциясы.
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына қатысты мәселелері
Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Қазақстан Республикасы
Президентінің 2005 жылғы 30-ы мамырдағы Қазақстан Республикасының
халықаралық келісім-шарттарын жасау, орындау және бұзу тәртібі туралы заң
күші бар жарлығымен реттестіріледі.
Осы жарлық мемлекеттің шарттық қызметінің конституциялық негіздерін
саралай реттестірген, олар халықаралық шарттар мен 1969 жылғы Вена
конвенциясынын жалпылай мойындалған құқық нормаларына толық сәйкес
берілген.
Халыкаралық шарттың пәрмені халықаралық-құкықтық нормаларды және
олардан шығатын құқық пен міндеттерді туындатады дегенді білдіреді. Сонымен
қатар 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясында
бекітілген халықаралық шарттардың нақты шарттары халықаралық құкық
нормаларымен анықталады, шарттың пәрмені көбінесе осы шарт қатысушыларының
өзіне байланысты болады, олар шарттың күшіне ену тәртібі мен мерзімін, оны
тоқтату мен тоқтата тұруын анықтайды. Бүл шарттар халықаралық шарт
пәрменінің уақытша шегін айқындайды[1].
Көп жағдайларда халықаралық шарт қатысушыларының еркіне шарт
пәрменінің аясын және қолданылуын, оның пәрмені мен оны кеңістікте
қолдануға байланысты болады.
Енді шарттарды жасаудың әр сатысына егжей-тегжейлі тоқталамыз.
Бірінші сатының мәні өте маңызды тараптардың еріктерін келістіруге және
халықаралық шарттың мемлекеттер үшін жарамды мәтінін жасауға бағытталған
келіссөздер. Келіссөздер мен мәтінді құрастырудың маңыздылығы мынада, дәл
осы сатыда тараптардың ниеттері аныкталады, әртүрлі көзқарастар келісіледі,
өзара дегендеріне көніп ымыраға келеді, келісіп жаткан тараптарға жарамды
болашақ халықаралық шарттардың қаулысы қалыптастырылады.
Халықаралық шарттарды жасау жөніндегі келіссөздердің маңызының зор
екендігін ескере отырып, әлемдегі мемлекеттердің көпшілігінің
конституциялық зандылықтары келіссөздер жүргізу қүқығын мемлекеттердің
жоғарғы атқару және заңдылық органдарының кұзырына жатқызады.
Халықаралық қүқықтың негізгі қағидаларын ұстана отырып.
конференциялардың қызметінің процедурасы конференция жүмысының барлық
сатыларында тараптардың теңдігін қамтамасыз етуі керек; оған қатысушылардың
барлығының абыройы мен мүдделерін, құқығын қорғауы тиіс; мәселелерді
талқылаудың өте демократиялық түрлеріне кепілдік беруі керек; толық
еріктілікі негізінде тараптардың көзқарастарының табысты келісімге келуіне
көмектесуі тиіс; бір мемлекеттің екінші мемлекетке қатысты күш көрсетуі мен
еркіне бағындыру мүмкіндігіне жол бермеуі керек.
Осы ережелерді бұза отырып, әдетте, әзірленген шарттардың жүзеге
асырылуы мен занды күшіне әсерін тигізеді'. Сонымен, 1969 жылғы вена
конвенциясының 46-5366. Халықаралық шарттардың жарымсыз болатын нақты
жағдайларын атап көрсеткен[2]. Мысалы, келіссөздер барысында
мемлекеттердің өкілдерін алдау, сатып алу, мәжбүр етеді және т.б..
Халықаралық үйымдардың, оның ішінде БҰҰ халықаралық шарттар
әзірлеген кездердегі көп көмегін атап айту қажет.
БҰ¥, мемлекеттердің әрекеттерін келістіру жөніндегі орталық болғандықтан,
өзінің жарғысына сәйкес конвенцияларды әзірлеу жөніндегі жұмыстарды
жүргізуге құқылы.
Халықаралық шарттың күшіне енуі.
Danta sunt servanda қағидасы тек қолданыстағы халықаралық Іпарттарға ғана
қатысты, яғни күшіне енген және өз пәрменін әлі токтатпаған. Сондықтан
шарттың күшіне ену мерзімін бекітудің маңызы зор.
Халықаралық шарт күшіне енді сөзі халықаралык шарттың оның қатысушылары
үшін міндетті болғаньш және осы ережелерді бұзу, оның ішінде бүзушы-
мемлекетті де белгілі бір халыкаралык-күкықтық салдарға алып келетінін
білдіреді. Күшіне енуден шарттың жекелеген ережелерінің пәрмепіне^енуін
айыра білу керек.
Халыкаралық шарттың күшіне ену сәті оны ратификациялау, ратификациялық
грамоталар алмасқан немесе ратификациялық грамотаны сактауға берген кез
болуы мүмкін. Мүндай ІІІарттар көбіыесе ратификациялауға жататын шарттарда
карастырылады. Кейбір жағдайларда шарт күшіые енуі үшін оны
ратификациялайтын мемлекеттер көрсетіледі.
Қазіргі кезде ортақ көп жақты піарттардың тиімділігін арггыруда белгілі бір
рөлді оның тезірек күшіне енуі ойнайды. Халықаралык
шарттардың күшіне ену тездігі тек ратификацияны немесе қосылуды жүзеге
асырушы мемлекеттердің санына ғана байланысты болмайды, сонымен бірге оны
жүргізу процедурасына да байланысты болады.
Шарттарды жасау тәртібі.
Әрбір халықаралық шарт, халықаралық-құқықтық акт болар алдында, халықаралық
субъектілер арасында тиісті түрде жасалуы тиіс.
Мемлекеттер шарттарды өздерінің жоғарғы мемлекеттік билік пен басқару
органдарының атынан жасайды.
“Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы”
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, халықаралық шарттарды ' жасау
Казақстан Республикасы Президентінің құзырына, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Сыртқы Істер Министрлігінің,
министрліктердің, мемлекеттік комитеттер мен басқа да ҚР орталық атқару
органдарының құзырына берілген. Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей
бағынатын және есеп беретін министрліктер де, мемлекеттік комитеттер мен
басқа да орталық органдар, Қазақстан Республикасы СІМ бірге немесс олармен
келісе отырып Қазақстан Республикасы Үкіметіне өз құзырындағы мәселелер
бойынша халықаралық шартгар жасау туралы үсыныстар енгізеді.
Бұл ұсыныстарды қарап шыққан Қазақстан Республикасы
Үкіметі оларды Қазақстан Республикасы Президентіне ұсынады[3].
Үкіметтің қарауына қатысты мәселелер бойынша халықаралық шарттар жасау
туралы ұсыныстарды Қазақстан Республикасы Үкіметіне Қазақстан Республикасы
Сыртқы Істср Министрлігі енгізеді, сонымен бірге онымен бірлесе немесе
келісе отырып, басқа да министрліктер, мемлекеттік комитеттер, Қазақстан
Республикасы Президентіне тікелей бағынатым жопе сссп беретін'министрліктер
де, мешіекеттік комитеттер мен басқа ла орталық органдар енгізеді.
Ал мекемеаралық шартгарға? келетін болсак, оларды жасау бойынша
үсыныстар Қазакстан Республикасы Сыртқы Істер Министрлігімен міндетті түрде
келісе отырып Қазақстан Республикасы Үкіметіне соңғы мемлекеттік
органдармен енгізіледі.
Мемлекеттер шарттарды оған арнайы өкілеттенген тұлғалар
арқылыжасайды.
Келіссөздер жүргізетін және шарттарға қол коятын өкілетті түлғаларды
немесе делегациялардың қүқығын растау үшін оларға мемлекет атынан осындай
сипаттағы жүмыстарды жүргізуге халықаралық тәжірибеде қабыдцанған
өкілеттіктер беріледі[4].
Осылайша, өкілеттік - бүлар ерекше қүжаттар, онда келіссөздар
жүргізуге, шарт мәтінін қабылдауға, онын аутенттілігін бекітуге, мемлекет
үшін шарттың міндеттілігіне келісім беруге күкығы расталады2 (1969жылғы
Вена конвенциясының 76.).
Әрине, өкілеттілік шамасы әрдайым басқа мемлекеттермен келіссөздер
жүргізуге түлғаларды тағайындауға кұкык берілгенчшкі мемлекеттік күқық
женіндегі органмен айқындалып отырады 3.
ҚР Президентінің.30-ы мамыр 2005ж. Жарлығының 8 б. сәйкес мемлекет аралык
сипатта келіссездер жүргізу мен шарттарға қол қою өкілеттілігі Қазақстан
Республикасы Президентімен беріледі, ал Үкімеггің карауына катысты
мәселелер бойынша – Республика Үкіметімен. Бұл өкілеттіліктер Қазақстан
Республикасы Президентінің немесе Республика Үкіметінің тапсырмасы бойынша
Қазақстан Республикасы Сыртқы Істер Министрлігімен де берілуі мүмкін.
Мекемеаралық шарттарды жасау туралы келіссөздерді жүргізу
өкілеттілігі Министрмен, мемлкеттік комитеттің төрағасымен, басқа да
Қазақстан Республикасының орталық атқару органдарының басшыларымен, сондай-
ақ Республика Президентіне тікелей бағынышты және есеп беретін мемлекеттік
органның басшысымен деберіледі:
Дегенмен атап өткен жөн, 1969 жылғы Вена конвенциясы да, халықаралық
құқық нормаларына сай 17.01.92ж. Заң да арнайы өкілеттіксіз келіссөздер
жүргізуге және халықаралық шарттарға қол қоюға құқылы тұлғаларды айқындап
берген.
Міне халықаралық шарттар қүқығы туралы Вена конвейциясының 76.2т.
мемлекет басшылары, үкімет басшылары мен сыртқы істер министрлері өз
мемлекеттері атынан қажетті өкілеттіксіз-ақ өкілеттейтінін нақтылап берді.
Алайда, 1969ж. Вена конвенциясының 76. айтылғандай, дипломатиялық
өкілдіктер басшылары мен ХҰ жанындағы өкілдіктер басшылары мемлекеттерін
өкілетсіз тек қана мәтін қабылдаған кезде ғана өкілеттей алады; ал қол
қоюға оларға арнайы өкілеттік қажет.
“Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы”
Қазақстан Республикасының Заңы төртінші бөлігіне назар аударайық, онда да
арнайы өкілеттіксіз келіссөздер жүргізу қүқығы бар тұлғалар көрсетілген:
мекемеаралық сипаттағы шартар бойынша – Республика Министрі, Республиканың
Мемлекеттік комитетінің Төрағасы, басқа да Респубдиканың орталық атқару
органцарьшың басшысы, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей
бағынышты және есеп беретін мемлекеттік органның басшысы[5].
Өйткені өкілдердің өкілеггіктері олардың шарт жасау бойынша қызметінің
құқықтық негізі болып табылады, осы өкілеттікті асыра сілтеу немесе бұзуды
занды күшінен айырыдған заңсыз әрекет деп карау керек. өкілеттікті бұза
отырып қол койылган кұжаттар мемлекеттерді міндетгемейді және
байланыстырмайды. Сондықтан, мемлекет өкілдері халықаралык шарт жасау
себебімен келіссөздер жургізу үшін, олардын жұмыстары өкілеттіктерді
тексеруден басталады.
Екі жақты шарттар жасаған кезде қатысушылар өкілеттіктер алмасады,
ал көп жақты (арнайы конференцияларда немесе халыкаралык ұйымдар шегінде)
шарттар жасаған кезде өкілеттіктер хатшылыққа немесе өкілеттіктерді
тексеретін арнайы комитсттерге беріледі.[6]
Келіссөздер жүргізуге өкілсттілік алған тұлғалармен тиісті мекемелер
беретін нүскаулардың мәні басқаша блады. Нүсқаулар, әдетте. құпия
сақталады. Олармен бекітілетін түлғалардың мінез-қүлқының шегі осы ел үшін
занды мәртебеге ие болады, соның аркасында екінші жақ қандай да бір шамада
бұл нұсқаулармен санасуының қажеті шамалы. Нұсқауды бүза отырып қол
қойылған шарт занды күшін жоймайды.
Халыкаралық шарттарды жасау тәртібі мен сатылары. 1969 жылғы Вена
конвенциясьг халыкаралық*шартты жасау терминіне анықтама бермегенімен,
бүл ұғымға бірқатар нақты сатылар мен заңды әрекеттерді кіргізеді: шарт
мәтінін құрастыру және қабылдау, мәтіннің аутенттілігін орнату, шартқа кол
кою, ратификациялау және шарттың міндеттілігіне келісімді білдеретін
бекіту, қабылдау, қосылу, құжаттар алмасу сиякты басқа да қүжагграды
қүрайтын әдістер. Ратификациялық грамоталар алмасу немесе сақтауға өткізу
де жасау сатысына жатады. Кейбір заңгерлер жасауға шарттың күшіне енуін де
жатқызып жүр[7].
Әр шартты жасаған кезде аталған сатылардың бәрінен өтуі міндетті
емес. Бүл шарттың түрлері мен тараптардың келісуіне байланысты болады.
Бірақ әрбір халықаралык шарт мәтінді әзірлеу, оны қабылдау және шарттың
міндеттілігіне мемлкет келісімін білдірген сатылардан өтеді.
Мемлекеттер халыкаралык шарттарды өздерінің жоғарғы мемлекетік және
мемлекеттік басқару билігінің атынан жасайды. Шарттарды жасау кезіндегі
мемлекеттің өкілеттеу, тиісті органдарды анықтау мен оларды қүзырлы ету
тәртібі мемлекеттің .ішкі істері болып саналады және мемлекеттердін
конституцияларымен, ішкі мемлееттік қүқықпен реттеледі.
Өкілеттер мен өкілдер
Көп жағдайларда мемлекеттік органдар халықаралық шарттарды жасаған кезде
соған арнайы өкілеттенген түлғалар аркылы әрекеттенеді. Ол үшін оларға
өкілеттік деп аталатын айрықша құжаттар беріледі. Өкілеттерде келіссөздерді
жүргізу, шарттарды қабылдау, оның аутенттілігіп бекіту, қол кою жәпе баска
да шарттың міндеттілігін білдіру тәсілдеріне құқықтар белгіленеді.
ікілеттер шарттың барлык жасалу сатыларына берілмеуі де мүмкін, мысалы, тек
шартка келіссөздерді, кол кою кұқығысыз жүргізуге.
1969 жылғы Вена конвенциясының 7 бабына сәйкес мына түлғалар өкілеттікке
мүқтаж емес жоне өз мемлекетгерін ех officio өкілеттей алады деп саналады:
а) мемлекет басшылары, үкімет басшылары меп сыртқы істер
министрлігі - шарт жасауға қатысты барлық актілсрді іскс асыру
мақсатында;
б) Дипломатиялық өкілдіктер басіиылары - тіркеуші мемлекеттер
мен мемлекеттер арасындағы шарттар мотінін кабылдау максатында;
в) халықаралық конференцияларда немесе қанДай да бір
халықаралық үйымдарда оларды өкілеттеуге өкілеттенген өкілдер -
осындай конференцияда, осындай үйымда немесе осындай органда
шарт мәтінін қабылдау мақсатында.
Халыкаралык шарттарды жасаудың төрт сатысып шартты түрде бөліп алып қарауға
болады: 1) мақсаты халыкаралық шарттардың жобасын жасау болып табылатын
келіссөздер; 2) шарт мәтінінің аутенттілігін бекіту; 3) шарттың өзінде
қарастырылган қол коюмен. бекітумен, қабылдаумен, ааеіооіаі нсмссе
қосылумен айкындалған шарггың міндеггілігіне келісім беру2; 4) шартты
тіркеу мен жария ету.
Алайда халықаралық шарттардың көрсетілгсн сатылардың зәрінен өтуі міндетті
емес. Олардың кейбіреулері, мысалы, құжаггы 5екітудің болмауы да мүмкін.
Көп жақты шарттарға бірін бірі мойъшдамайтып мсмлекеттер мен
үКіметтердің қатысуы - күнделікті жағдай. Бірақ шаргітар іске асрылуы
үшігі, тараптар бір-бірін ец болмаса шарттық қаулыларды орындауға қажетті
көлемде мойындауы тиіс. Оарт біткеннен кейін мүндай мойындау да жойылады.
Көп жақты шарттарға бірге қатысу ресми мойындауды қажет етпейді[8].
"Енді шарттарды жасаудың ор сатысына егжей-тегжейлі токталамыз.
Бірінші сатынын мәні өте маңызды тараптардың еріктерін келістіруге және
халыкаралык шарттыц мемлекеттер үглін жарамды мәтінін жасауға бағьггталган
келіссөздер. Келіссөздер мен мәтінді құрастырудың маңыздылығы мынада, дәе
осы сатыда тараптардың нисттері аныкталады, әртүрлі көзқарастар келісіледі,
өзара дегендеріне көніп ымыраға келелі, келісіп жаткан тараптарі-а жарамды
болашақ халыкаралык шарттардың каулысы қалыктастырылады.
Халықаралык шарттарды жасау жөніндегі келіссөздердің маңызының зор
екендігін ескере отырып, әлемдсгі мемлекеттердің көпшілігінін.
конституциялық зандылықтары келіссездер жүргізу күқығын мемлекеттердің
жоғаргы атқару және зандылық органдарының қүзырына жаткызады'.
Халықаралық қүқықтың негізгі кағидаларын ұстана отырып, конфсренциялардың
қызметінің процедурасы конференция жұмысының барлык сатыларында тараптардың
тендігін қамтамасыз етуі керек; оған қатысушылардын барлығының абыройы мен
мүдделерін, құқығын корғауы тиіс; мәселелерді талкылаудың өте демократиялық
түрлеріне кепілдік беруі керек; толык еріктілікі негізінде тараптардың
көзқарастарыпың табысты кслісімгс келуіне көмктесуі тиіс; бір мемлекеттін
екінаіі мемлекетке қатысты күш көрсетуі мен еркіне бағындыру мүмкіндігіію
жол берімеуі керск[9].
ОсІІІ ережслерді бұзо, одетгс, әзірленген шарттардың жүзеге асырылуы мен
занды күшіне әсерін тигізеді '. Сонымен, 1969 жылғы вена конвевдиясының 46-
5366. Халықаралык шарттардъш жарымсыз болатын нақты жағдайларып атап
көрсеткен2. Мысалы, келіссөздер барысында мемлекеттердің өкілдерін алдау,
сатып аду, мәжбүр стааі және т.б..
Халықаралық үйымдардың, оның ішінде БҰҰ халыкаралық шарттар әзірлеген
кездердегі көп көмегін атап айту кажет.
БҰҰ, мемлекеттердің әрекеттерін келістіру жөніндегі орталық болғандықтан,
өзінің Жарғысына сәйкес конвенцияларды әзірлеу жөніндегі жұмыстарды
жүргізуге құқылы.
Енді келесі сатысын қарастырайық - шарт мәтінінің аутенттілігін бекіту.
Мәтіннің аутенттілігі дегеніміз ~мынаны білдіреді: біріншіден , келіссөздер
барысында дайындалған шарттың мәтіні ақырғы болып табылады және ары қарай
өзгертуге жатпайды1; екіншіден, тараптар шартқа қол қоюға келіскен барлық
тілдердегі мотіндср түпнүсқа, тең монді болыи табылады.
1969 жылғы Вена конвенциясынын 10 б. сәйкес мәтіннің аутенттілігін
бекіту кол қою, ad referendum немесе мемлекет өкілдерімен шарт мәтінін
немесе осы мәтін бар конференцияның корытынды актісін парафирлеу жолымен
жүзеге асырады.
Көбінесе аутентгілікті бекіту шартка қол коюмен қатар келеді.
Егер.де халықаралық шарттың келісілген жобасын қандай да бір себептермен
кейінге шегерілетін болса, онда парафирлеу қолданылады, яғни шарттың мәтіні
келіссөз жүргізген тұлғалардың аты-жөндерінің басқы әріптерімен бұрыштама
қойылады, Парафирлеу үшін, шарт жасасудың аралык сатысы ретінде, арнайы
өкілеттілік талап етілмейді1.
Шарт толығымен де, келіссөз барысында келісілген бөліктері де парафирленуі
мүмкін. Жартылай парафирлеу дегенімізлекілдердің тиісті қаулыларды ақтық
түрде келіскендерін және оларға
кайта айналып соқпайтындарын білдіреді.
Осылайша, шарт жасаудың үшінші сатысын қарастыруға жакындап қалдық, ал
дәлірек айтсақ - мемлекеттін шарттың міндеттілігіне келісуін білдіру әдісі.
Мүндай әдістердің бірі ақырғы қол кою болып табылады, ол кезде халыкаралық
шарт бекітуге жатпайды.
Мүндай кол қою: I) мемлекеттің осы шарттың ол үшін мІндетті екендігіне
ақтық келісімін бекітеді; 2) мемлекетке шарт өз күшіне енгенге дейін шартты
оның нысаны мен максатынан айыратын әрекеттерге бармау міндетін жүктейді;
3) егер де шарт қол қойған сәттен бастап ез күшіне енетін болса, онда дәл
сол сәттен бастап мемлекеттер үшін шарттың барлык қаулылары толық күшіне
енеді[10].
Өзінше бекітілетін шартка қол кою келісімгс қатысушыларға шартгық
міндеттерді жүктемейді, дегенмен онын, белгілі бір салдары болады. Орнықкан
тәжірибелерге сойкес мұндай кол қоюлар әр тарап келісілген құжатты бекіту
үшін конституциялык органдарға жіберуінің, кол жеткен келіпімінің мәнін
төмендетпеудің немесе қол койылған шарттың беделін түсірмеудің завды негізі
болып табылады[11].
Екі жақты шарттарға кол кою альтернат (кезектесу) кағидасы негізіндс жүзеге
асырылады.
Екі жақты шарттың осы келісіп жатқан мемлекеттерге арналған бір
данасында, осы мемлекеттің атауы, оның өкілдерінін қолдары, мөрлері, сондай-
ак осы мемлекеттіц тілінде жазылғап шарттың мәтіні бірінші бетіне қойылады.
ғол кою үшін бірінші орын болып мәтінНің астындағы сол жақтағы орын
саналады (араб тіліндегі мәтіндс оц жагынан) немесе егер дс қолдар бірінің
астыпа бірі койылатын болса - үстіндегі орын[12].
Щарттың екінші елге арналған данасында колдар кері ретпен қойылады.
Көп жакты шарттарға кол қойған кезде екілдердің қолдары бірінін астына бірі
орыс, агылшын немссс баскд да алфавит (алфавитті өкілдердің өздері тавдап
алады) ретімен койылады.
Альтернат өзінше бір мемлекеттердің егеменді тендік қағидасын білдіру болып-
табылады.
Егер де көп жақты шарт бірнеіпс данада жасалшн болса және әркайсысының
өзінің депозитариясы (сақтаушысы) бар болса, ондашартқа қатысу үшін
мемлекеттің осы даналардың кез-келгеніне қол коюы жеткілікті болады1.
Халықаралық шарттардың көбісі, әдеттегідей, бекіту сатысынан өтетінін атап
кетелік.
Ратификация'
Халықаралық шарттарды ратификациялау бұл Іпартты мемлекеттің жоғарғы
органымен бекітуі (әдетте басшымен).
Вегіа конвенциясының 14 бабына сойкес:
Мемлекеттердің шарттардың міндеттілігіне келісетіні ратификациямен
білдіріледі, егер де:
а) мұндай келісім ратифкациямен білдірілетіні шартта қарастырылған;
Ь) шартқа қатысушы мемлекеттер ратификацияныц қажеттілігі туралы келіскені
анықталса;
с) мемлекеттін өкілі шартқа ратификациялау кеерк деген ІІІартпен қол қойса;
d) мемлекеттің шартқа ратификациялау қажет деген шартпен қол кою ниеті оның
өкілінің өкілетігінен немесе келіссөздергкезінде білдірілсе.
Вена конвенциясының 40 бабы күрделірек мәселеге - көп жақты келісім-
шарттарға түзетулер енгізу процедураларына тоқталады, ягни келісім-шарттың
барлық қатысушылары арасындағы ресми кслісімнің жасалуына, бірак кейбір
қатысушылар арасындағы осы Іпарттың пәрменін өзгерткісі келген келісім
туралы емес.
Әрине, көпжакты шарттарға қатысушы мемлекеттер Іпартқа очгеріс енгізу
туралы кез-келген тәртіпті әзірлей алады.
Ратификация - бұл мемлекеттік биліктің жоғарғы заң орнының шартты бекітуі,
соның нәтижесінде ол осы мемлекст үшін міндетті болатын күшке кіреді
1969 жылғы вена конвенциясының 146. сәйкес мемлекеттердің шарттардың ол
үшін міндеттілігіие келісім беруі ратификациямен айқындалады, егер де:
а) шартта осындай келісім ратификациямен айқындалатыны карастырылса;
б) келіссөзге қатысушы мемлекеттер ратификация жасау қажеттігі туралы
келіскендіктері белгілі болса;
в) мемлекеттің өкілі ратификациялау керек дегеп шартпен кол қойған болса;
д)мемлекеттің Іпартқа ратифрйсациялау керек деген Іпартпен қол қою ниеті
оның өкілінің өкілеггтігіне жатпайтын болса немесе келіссөз жүргізу кезінде
айтылса.
Ратификациялау институтын сактаудың қажеттігі тек завды ғана
емес,сонымен бірге саяси қорытындылармен де анықталады.
Ратификация халықаралық шарттьщ мазмұпып таіъі да бір рет асықпай
карап шығуға, өзінің өкілдерінің орекеттсрін кадагалауға; сондай-ақ
коғамдық пікірді калыптастыруга мумкіндік береді. Кевдеікол қойылган шарггы
косыміпа талдап Іпығу мемлекеттін оны ратификациялаудан бас тартуына әкеп
тірейді[13].
Қазіргі теория мен практика әр мемлекеттің өкілдерімен жасалған
халыкаралық шартарды ретификациялаудан тәуелсіз түрде бас тарту күкығын
мойындауға келіп тіреледі. Мұндай жагдайда толықеркіндік пен міндеттерді
еркін түрде қабылдау сакталады.
Жалпы ратификациядан негізсіз бас тарту немесе оны екінші тарапқа қысым
көрсету құралы ретінде пайдалану теория мен практикада теріс бағайанатьшын
айта кеткіміз келеді.
Адалдық кағидасының әрекеті шарт жасау процесіне де таралады
Әдетте ратификациялауды жүзеге асыру мерзімі шарттарда көрсетілмейтіндігін
де атап кетеміз.
Шартты ратификациялағаннан кейін мемлекеттердің ратификациялык грамотаны
қайтарып алуға құкығы болмайды, өйткені мұндай әрекеттер жасау рапіа 8іті
зегүапсіа кағидасының беделінтүсіреді[14].
Ратификациялық грамотаға қол кою - халықаралық шарттарды
ратификациялау процесінід маңызды бөлігі. Бұл құжаттарсыз
ратификациялау да болмайды. Ратификациялық грамота үш бөлімнен түрады.
Кіріспе бөлімінде Іпартты ратификааиялайтын орган, ратификацияланатын
шарпъің атауы, орны мен күні көрсетіледі. Негізгі бөлімде осы шарттың толық
мәтіні мем түсініктемелер болса, солар, сондай-ак барлық косымшалары мен
косымша келісімдердің мәтіні болады, олар осы шарттың бөлінбес бөлігін
қүрайды. Қорытынды бөліміндс осы шарттың дәл және мүлтіксіз орындалатыны
туралы салтанатты мәлімдеме жазылады. Осы жерге мөр басылып, кол қойылады.
Ратификациялық грамоталар алмасу екі жақты Іиарттарды жасаған кезде
жүргізіледі, және де сол шартка қол қоймаған мемлекеттің астанасында, яғни
контрагант -мемлекеттің астанасында2. Көп жакты шарттарды жасаған кезде
айырбастаудың
орнына ратификациялық грамоталарды депозитарийге сақтауға беру колданылады,
оны келісіп жатқан мемлекетгердің өздері айкындайды.
Мыналар депозитариий болуы мүмкін: бір немесе бірнеше мемлекет, халықаралық
ұйым немесе осындай ұйымнын басты
лауазымдық атқарушы тұлғасы (мысалы, БҰҰ Бас хатшысы - БҰҰ
аясында жасалған бірқатар көп жакты шарттардың депозитарилері)1.
Егер депозитарий бірнеше мемлексттср болатын болса, онда ратификацияны
сактауға өткізу процедурасы олардың өркайсысында жүргізіледі. Сонымен, 1968
жылғы ядролық қаруды таратпау туралы Оарттың ратификациялык грамоталарын
өткізу процедурасы 1970 жылы 5 наурызда Мәскеу мен Вапшингтонда жөне 1970
жылғы 6 наурызда Лондонода 3 депозитарий-мсмлекеттердің-астанала рында
өткізілді2.
Депозитарий кызметі халықаралық сипатта болады және алаламай
жүргізілуі тиіс. Оларды жүзеге асыру үшін депозитарийдің кызметін
пайдаланып отырған мемлекетпен катынасына әсер етпеуі тиіс, мысалы, өзара
мойындау немесе дипломатиялық катынастарына.
Депозитарий қызметін алаламай жүзеге асыру пошта жәшігі концепциясын
кабылдауды білдірмейді. Депозитарий қойылған колдардың сойкестігін,
актілердін ратификация пемесе бірігу туршіы ексндігін, тиісті шарттардың
қаулыларының түсінігі жәме Вена конвенциясынікі екенін аныктауғы күкылы
және міндетті. Біракодан асыра алмайды. Өзі ақтык шешім кабылдай алмайды,
тск өзінің пікірін тиісті мемлекетке жеткізіп отырады. Оның депозитаримен
келіспеген кезінде сошъі іске катысты деректерді барлык кол қойғандар мен
кедісіп жатқандардың құлағына жеткізеді, актык шешімді қабылдау кұқығы
соларда болады[15].
Ратификациялык грамоталар алмасу және оларды сактауға беру хапамада
көрсетілетінін атап кеткен жөн. Аұл құжатқа алмасу мен өткізуді іске
асыратын ' тұлғалар кол қоядьг: сыртқы істер мекемелерінін басшылары немесе
олардын орынбасарлары, дипломатиялық өкілдіктер басшылары мен немесе соған
арнайы өкілеттенген тұлғалармен. Алмасу немесе өткізу туралы хатгаманың
дәлелдемелік мәні зор. Ал алмасудыд өзі немесе сақтауга өткізу салтанатты
түрде жургізіледі. Бұл туралы баспасөз бетінде жарияланады.
Ратификациялық грамоталарды сақтауға өткізген кезде мемлекет өткізу туралы
хаттаманын куалындырылған көшірмесін алады; бір мезгілде қалған барлык
катысушыларға жасалған әткізу туралы хабарлама және осы туралы хаттаманың
куаландырылған көшірмесі жібереледі. Бірак бұл хабарлама таза ақпараттық
сипатта болады. мемлекеттердің шарттың ол үшін міңцетгілігіне келісім беруі
оны сақтауға өткізген соттен бастап кушіне еріеді, егер шарттың әзінде
басқалай қарастырылмаса.
Кейде халықаралык шарггарда жасалған ратификация, кабылданғаны және т.б.
туралы хабарламалар карастырылады. Мұндай жағдайда хабарламаны тиісті
құжаттармен алмасудың немесе олардыгсактауға еткізудің қарапайымдатылған
түрі ретінде карастыруға болады. Бұл жерде мемлекеттің оған халықаралық
піарттың міндеггілігіне келісім беруі қалған катысушылар шартты немесе
депозитаримен хабарламаны алған кезде бекітіледі (1969 жылғы халықаралық
шарттар құкығы туралы Вена Конвенциясының 16 б.)'.
Халықаралық күқыкта мемлекеттің кандай органы ратификация актін жасауға
құкылы екендігін аныктайтын нормалар жок, өйткені мемлекет бұл органды өз
еркінше аныктайды.
1.2. Халықаралық шарт — халықаралық шарттар құқыгының объектісі ретінде.
Халықаралық шарт осы мағынада - бұл мемлекеттер немесе басқа да халықаралық
қүқық субъектілері арасындағы олардың ортақ мүддесін білдіретін мәселелер
бойынша жасалған айқын білдірілген келісім және ол өзара кұқық пен
міндеттер алу жолымен олардың өзара қатынасын реттейді. Міне осындай кен
түсінілетін халыкаралық шарттар оларға қатысушы мемлекеттер мен баска
халықаралық құкық субъектілерінің түріне, шарттың түрі мен атауына, олар
реттейтін объектіге, сондай-ақ солар жасайтын процедураларға қарамастан өз
пәрменін халықаралық шарттардың барлығына таратады. Бір ауыз сөзбен айтсақ,
халықаралық шарттар күқығының объектісі мемлекеттер арасындағы шарттар
болып табылады. Бүл термин осы мағынада 1969 жылғы халыкаралық шарттар
қүкығы туралы Вена конвенциясында қолданылады.
Халыкаралық шарттардьщ тараптары халықаралык күкык субъектілерінің бәрі
бола алады, яғни ез тәуелсіздігі үшін күре"сіп жаткан мемлекеттер, үлттар
және мемлекет аралык үйымдар. Дәл занды мағынада халықаралық шарттардың
тарабы деп немесе қатысушысы шартқа өзінің катысатынын нақты рәсімдеген
және
шарт олар үшін күшіне енген халықаралық құқық субъектілері деп түсіну
керек. Қалған жағдайларда келісім жасап жатқан мемлекет, келіссөздерге
катысушы мемлекеттер немесе шартқа қатысуға кұқылы мемлекет деп қана
айтуға болады. Халықаралық шарттар күқығы туралы Вена конвенциясының
аныктауы бойынша келісім жасап жатқан мемлекет дегеніміз шарггың күшінс
енген-енбегеніне қарамастан оны өзіне міндетті деп келіскен мемлекет.
Келіссөздерге қатысушы мемлекеттер шартты қурастыруға және мәтінін
қабылдауга қатысқан мемлекет.
Халықаралық шарттарды токтату қурылымы, турлсрі және
әдістері, оның салдары
Әдетте токтату термині шарт өзінің занды күшін өзінің барлық
қатысушыларына қатысты жойған кезде қолданылады. Егер мұпдай тоқтату көп
жақты шарт катысушыларының біріне немесе бірнешеуіне катысты болатын болса,
омда шарттан ІІІығу туралы айтылғаны. Көп жакты шарттарды токтатудың
ерекшеліктерінің бірі мұнда ол өз пәрменін бір мемлекет үшін жоюы, ал
гқалған катысушылар үшін сақтап қалуы мүмкін. Кейдс көп жақты шарттарда
катысушылардын шьгғуы келісім-шартты толық токтатуға алып келетін минимум
карастырылады.
Халықаралық шарттарды заңсыз тоқтату айыпты мемлекет пен зардап тартқан
тараптар үшін халықаралық-құқықтық жауапкершіліктен туындайтын салдары бар
халықаралық деликтті жасау жағдайының бірі болып табылады. Халыкдралық шарт
қүқығы, оның ішінде Вена конвенциясы мұндай жағдайларда колданылмайды,
сондықтан бұл жердс олар карастырылмайды.
Халықаралық шарггардың кері күшінің жоқтығы Егер шарттарда баскаша
қарастырылмаса немесе басқаша бекітілмесе, онда халыкаралық шарттың
кері күші болмайды. Ол тек шарт :күшіне енгеннен кейін осы
қатысушыға катысты болған фактілер мен окиғаларға байланысты гана
қолданылады.
Кей жағдайларда осы шарттың кері күші жоқтығы арнайы көрсетіледі. Алайда
бұл шарттарда кері күші бар нормалар болмайды деген сөз емес. Сондықтан
Вена конвенциясында шарт күшіне енгенге дейін колданылатын да нормалар
баршылық, өйткені олар баска көздерден алынады, ' әрине бәрінен бұрын Б¥¥
Жарғысынан алынады.
Халықаралык шарттардьщ мсрзімі Іерзім халыкаралық шарттардың өзімен
аныкталады. Халықаралық шарттар белгілі бір уақытка, белгісіз
уақытқа жасалады, тіпті мерзімсіз болуы да мүмкін немесе шарттың мерзімі
болашақтағы тараптардың арнайы келісімімен бектілетіні айтылуы да мүмкін.
Щарттьщ белгілі мерзімі деп дәл күнтізбелік күнмен алдын ала белгіленген
кесімді уакытты санаймыз. Кесімді мерзім шартсыз кесімді және шарггы
кесімді болуы мүмкін.
Шартсыз кесімді мерзім - бұл кесімді мерзім, бірақ осы мерзім өткеннен
кейін кслесі кесімді мерзііаа енетіні туралы қосымша шарт айтылады, егер
келіскен тараптардың бірі шартта карастырылған мерзімде өзінін бас
тартатыны туралы ескерту жасамаса. Мүндай шартты шарттың мерзімін автоматты
түрде кесімді-мерзімге созу деп айтуға болады. Халықаралық шарттардашартты-
кесімді мерзім әдетте мына түрде айтылады: Осы келісім оған кол койған
сәттен бастап күшіне енеді және келіскен тараптардың бірі шартта
қарастырылған мерзімде өзінін бас тартатыны туралы ескерту жасамаса кейінгі
5 жылға автоматты түрде ұзартылады.
1.3 1986 жылы Вена конвенциясына салыстырмалы талдау. 1969-1986 ж.ж.
1986 жылы Венада мемлекеттер мен халыкаралык үйымдар арасындағы немесе
халықаралық ұйымдар арасындағы келісім-шарттар құқығы бойынша БҮҮ
дипломатиялық Конференциясы өтті. Конференция тиісті конвенция қабылдады.
(21 наурыз 1986 ж).
Конвенция өз күшіне енген жоқ. 1969 жылғы халықаралык шарттар бо йынша Вена
конвенциясын еске ала отырып, мемлекет аралық шарттар және халыкаралық
үйымдар арасындағы шарттардың маңыздылығын еске ала отырып, ұлттар
арасындағы бейбітшілік пен халықаралық катынастарын дамуын кадағалайды.
'Сонымен қатар халыкаралық ұйымдар шарт жасауға, сондай-ақмақсатқа жетумен
функцияларын қадағалап отырады.
Мемлекеттер мен халықаралық үйымдардың халыкаралык шарттарды тоқтату және
тоқтата тұру және олардың жарамсыздығын мойындауға қатысты процедуралары
шарттық қүқыктың аса маңызды және күрделі мәселелеріне жатады.
1968-1969 және 1986 жылдардағы шарт қүкығы жөніндегі Вена конференциясында
осы мәселенің ортадан орын алуы тегін емес. Халықаралык шарттарды токтату
және токтата түру және олардың
жарамсыздығын мойындауға қатысты лаулар калай реттеледі деген сүрақтың
дұрыстығына осы шарттардын конвенция ретіндегі тиімді әрекеті байланысты
болады.
1968-1969 жылдардағы шарт кұқығы жөніндегі Вена
конференциясында батыс мемлекетерінің ынталары конвенцияға
міндетті юрисдикция енгізуге бағытталған еді. 1969 жылғы Вена
конвенциясындағы 66 бапта халықаралық құқықтың имперетивтік
нормаларына қайшы келетін шарттарды токтату олардың
жапрамсыздығын мойындауға қатысты дауларға байланысты БҮ¥
Халыкіаралық Сотының міндетгі юрисдикциясы қарастырылган.
Шарт кұқығы жөніндегі Вена конвенциясына көптеген
мемлекетердің катыспай қалуының басты себебі осы ереже болды.
Дегенмен батыс мемлекеттері Вена конвенциясының 66 бабы
сияқты халықаралык міндетті юрисдикциясы бар баптың
халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттар туралы
конвенцияда болуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға шешім
қабылдады.
Мемлекеттер мен халықаралық уйымдар арасындағы шарт
құқығы жөніндегі Вена конференциясының нәтижелері осындай болды, 1986
жылғы 20 наурызда қабылданған конвенция халықаралык кұқықты
кодификациялаудағы жаңа кадам болып табылады. Онда халықаралык
шарттарды жасаған кезде күш қолдану немесе күшпен қоркытуға
тиым салу, халықаралык шартарды адал сактау, халыкдралық
күқықтың импёративті нормаларына қайшы келетін шарттардың жарамсыздығы
сияқты және халықаралык қүкық пен халықаралық Шарт құқығының қазіргі
алдыңғы қатарлы бірқатар қағидалары бекітілді. Жаңа конвенция 1969 жылғы
Вена конвенциясына қарағанда барлық мемлекеттердің қол қою немесе қосылу
туралы құқытарын қарастырған, яғни ол ортак көп жақты шарттардың әмбебаптық
кағйдасын растайды. Конвенцияда халықаралык шарттарды жасау процесіндегі
халыкаралык үйымдардын ерекшелігін білліретін нормалар бар.
Конвенцияда былай делінген: Шарт халықаралық кұкықпен реттелетін және
жазбаша түрде жасалған халыкаралық келісімді білдіреді; 1) бір немесе
бірнеше мемлекеттер, жәые бір пемесе бірнеше халықаралық ұйымдар арасындағы
немесе
2) мұндай шартың бір күжатта, екі немесе бір-бірімен өзара байланысқан
бірнеше кұжаттарда берілгенінс жәнс оның нақты атауына
байланыссыз халықаралық ұйымдар арасында.
Бүл аныктама 1969 жылғы Вена конвенциясында бсрілген халыкаралық шарттарды
қайталай келе, халықаралық ұйымдарды оның қатысушылары ретінде қосады. Ал
оның түрлерінің шыкаралық шарт ұғымын аріыктау үшін шешуші мағынасы
болмайды.
Халықаралык үйымдар қатыскан халықаралық шарттар жою жолымен де
тоқтатылуы мүмкін. Халыкаралык шарттарды жою деп осы шарт тараптарының
келісімдері бойынша оларды міндеттейтін күштің жойылуын санауға болады.
Денонсация сияқты мүндай жою да халықаралық шарттарды күкытық жою әдісі
бодып табылады. Халыкаралық қүқык субъектілері өзара келісім
бойыншаиіыкдралык шарт жасайды. Әрине, барлык субъектілер, оның ішінде
халыкаралык ұйымдар да, өзара келісім бойынша бұрын өздері жасаған
шарттарды кез-келген уақытта тоқтата алады. Кей жағдайларда тоқтату осы
бапта карастырылғандай барлык келісім жасаған мемлекеттер және халыкаралық
ұйымдармен кеңесе отырып жасалады[16].
Бүл мәселе Вена конвенциясында 1968 жылы шарттар құқығы бойынша редакциялык
комитетте пайда болған еді, онда кейбір келісуіпі мемлекеттерге қатысты
күоііне енбей қалуы да мүмкіндігі көрсетілген. Сондықтан олар олі ІІІарт
катысушылары бола қойған жок, демек, оны тоқтату туралы шешім қабылдауға
қатыса алмайды, бірақ осы мәселе бойынша олармен кеңес өткізе алады[17].
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШАРТТАР ЖАСАСУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Қазақстан Республикасынын Конституциясы. Казақстан Республикасында
халықаралық шарттарды
ратификациялау Қазақстан Республикасы Парламентімен
жүргізіледі. Тиісті қүқыктық норма Қазакстан Республикасының
Конституциясында бекіткен (Қазақстан Республикасынын
Парламенті туралы Заңның 546. және заң күпіі бар Казакстан
Республикасының халықаралык шарттарды жасау, орындау және
бүзу тәртібі туралы Президенттің Жарлығымен Мемлекеттің
негізгі заңы және Қазақстан Республикасынын халықаралық шарт
туралы арнайы заңында, ол 30.05.2005ж. Қазакстан Республикасы
Президентінің Жарлығы болып табылады, Қазакстан Республикасы
ратификациялаған халықаралық шарттардың оның зандары алдында
басымдығы және тікелей оның барлық аумағында колданылатыны
тікелей айтылған, яғни бүл жерде сөз тек кана мемлекеттін, жоғарғы
зақ органының ратификация актісін тиісті түрде рәсімдеуі туралы
гана емес, сонымен бірге міндетті түрде осы конституциялык
процедураға жататын халыкаралык шарттарйың белгілі бір тізілімі
туралы болып отыр. Мүндай Казақстан Республикасында
ратификациялануға жататын халықаралық шарттар мыналар.
1) оларды орындау қолданыстағыны өзгертуді немесе жаңа зан кабылдауды талап
ететін, сондай-ақ Қазакстан Республикасынын заңдарында
карастырылғандарға қарағанда басқаша тәртіптер орнатушы
халыкаралық шарттар;
2)Казақстан Республикасының баска мемлекеттермен аумақтық
шектесуі туралы, мемлекеттік шекараның өтуі туралы шарттарды
қоса, сондай-ак таза экономикалык аймақты жәнс Қазақстан
Республикасының континенталдық шельфын шектеу туралы;
3)Халықаралык катынастар негіздері туралы, қарусыздану
немесе қарулануды халықаралык денгейде бақылау бойынша,
халыкаралык бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету, сондай-
ақ бейбітшілік шарттар мен ұжымдык қауіпсіздік туралы шарттар;
4)Қазақстан Республикасынын халықаралық одақтарға,
халықаралық үйымдарға және баска да бірлестіктерге қатысуы
туралы, егер де мұндай шарттар оларга Қазақстан Республикасының
егеменді құкығының бір белігінгжүзеге асыруды беруді карастырган болса
немесе Қазакстан Республикасы үшін олардың органдарының
шешімдерінің заңды міндеттілігін бекіткен болса.
Республика Парламенті Қазакстан Республикасының оларды жасаған кезде
артынан ратификациялу туралы мемлекет келіскен халыкаралық шарттарды
ратификациялай алады.
Бірақ Парламент қандай да болмасын халықаралық шарттарды ратификациялау
алдында, оларды Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі
сарапталуы тиіс. Халыкаралық шарттардың Конституция нормаларына сәйкестігін
қарау құқығы Казақстан Республикасының Конституциялық Кенесінің қүзырына
берілген, оған мемлекет басшыларынан басқа, екі Палатаның да-Парламент
Сенаты мен Мәжілісінің Төрагалары, Парламент депутаттарының жалпы санының
бестен бірінен кем емес бөлігі, сондай-ақ Республиканын Премьер-Министрі
өтініш жасай алады. Халықаралық шарттарды Конституцияға сай келмейді деп
тапқан жағдайда, олар Парламентпен түбегейлі бекітіле алмайды және күшіне
енбейді.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасывда ратификация туралы үсыныс енгізудің
мынадай тәртіптері бар:
1)мемлекетаралық сипаттағы Республиканьщ халықаралык
шарттарына қатысты үсыныстар Сырткы Істер Министрлігінің
ұсынуы бойыніш, сондай-ак Үкімет жүйесіне кіретін
минстрліктермен, мемдекеттік комитсттермен, басқа да орталык
атқару органдарымен бірге немесе онымен баскалырының келісуі
бойынша, Қазакстан Республикасы Президентінің атына Үкіметпен
енгізіледі. Республика Президентіне тікелей бағынатын мемлскеттік
органдардың да сондай қүқығы бар.
2)Қазақстан Республикасы Үкіметінің халықаралық
шарттарына катысты ұсыныстар Сырткы Істер Министрлігімен,
баска да минстрліктермен, мемлекеттік комитеттермен, баска да
орталық аткару органдарымен, сондай-ақ Республика Президентіне
тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдармен
Республика Үкіметіне енгізіледі.
Осылайша, көрсетілген екі жағдайда мемлекет басшысы да, мемлекеттік
баскарудың жоғарғы органы да, Республиканың тиісті органдарынан түскен
ұсыныстарды қарапөз шешімдерін шыгарады және осы халықаралык шарттарды
Қазақстан Республикасы Парламентіне ратификациялауға үсынады. Соңғы
ратификациялауға ұсынылған халықаралық шарттарды өздерінін екі Палатасының
да бөлек отырыстарында - әуелі Мәжілісте, сонан соң Сснатта карайды және
тиісті заң қабылдайды. Бұл заңға кол қойылып халықка жария етілуі тиіс,
және осы процедураларды Парламент орындағаннан кейін ғана мемлекет басшысы
ратификациялық грамотаға қол қояды.
Енді мемлекеттің шарттың міндеттілігі оған бекітілгенмен бірдей болатын
түрін карастырайық, ол шартты жасау оның құзырына кіретін органмен
мақұлданғанын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz