Жуалы ауданы әкімиятының жұмыспен қамту және әлеуметтік-бағдарламалар бөлімінің жалпы сипаттамасы
КІРІСПЕ
1.ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ЖӘНЕ СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ . ҚОҒАМНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ФАКТОРЫ
1.1 Қызмет көрсету және сервистік қызметтің түрлері мен нысандары
1.2 Қызмет көрсету аясы және оның рыноктық экономикадағы орны
1.3 Қызметтер рыногындағы бәсеке
1.4 Қызмет көрсету маркетингінің ерекшелігі
2 ЖУАЛЫ АУДАНЫ ӘКІМИЯТЫНЫҢ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК.БАҒДАРЛАМАЛАР БӨЛІМІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ.
2.1 Мекеменің міндеттері, функциялары және құқық
2.2 Мекеменің басқару ұйымдастыру құрылымы
2.3 Мекеменің негізгі құралдарын талдау
2.4 Мекеменің жоспарлаған әлеуметтік жұмыстарының талдауы
2.5 Жамбыл облысы мен Жуалы ауданы әкімиятының жұмыспен қамту
және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің қызметінің орындалуын
талдау және ондағы негізгі мәселелері
3 ӘЛЕМЕТТІК . МӘДЕНИ СЕРВИСТІ ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ
3.1 Жуалы ауданындағы әлеуметтік .мәдени сервисті жетілдірудегі маркетингтік әдісті қолдану шаралары.
3.2 Облыстағы жұмысбастылықты қамтамасыз ету бойынша шараларды
эксперттік әдіспен негіздеу
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ЖӘНЕ СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ . ҚОҒАМНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ФАКТОРЫ
1.1 Қызмет көрсету және сервистік қызметтің түрлері мен нысандары
1.2 Қызмет көрсету аясы және оның рыноктық экономикадағы орны
1.3 Қызметтер рыногындағы бәсеке
1.4 Қызмет көрсету маркетингінің ерекшелігі
2 ЖУАЛЫ АУДАНЫ ӘКІМИЯТЫНЫҢ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК.БАҒДАРЛАМАЛАР БӨЛІМІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ.
2.1 Мекеменің міндеттері, функциялары және құқық
2.2 Мекеменің басқару ұйымдастыру құрылымы
2.3 Мекеменің негізгі құралдарын талдау
2.4 Мекеменің жоспарлаған әлеуметтік жұмыстарының талдауы
2.5 Жамбыл облысы мен Жуалы ауданы әкімиятының жұмыспен қамту
және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің қызметінің орындалуын
талдау және ондағы негізгі мәселелері
3 ӘЛЕМЕТТІК . МӘДЕНИ СЕРВИСТІ ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ
3.1 Жуалы ауданындағы әлеуметтік .мәдени сервисті жетілдірудегі маркетингтік әдісті қолдану шаралары.
3.2 Облыстағы жұмысбастылықты қамтамасыз ету бойынша шараларды
эксперттік әдіспен негіздеу
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қызмет аясы еңбек және қоғамдық өзара қатынастың жетілдіруіне тікелей және жанама әсер етеді, өмір салтының қалыптасуына қатысады, қала мен ауыл арасындағы әлеуметтік-экономикалық және мәдени-түрмыстық айырмашылықтардың жойылуына әсер етеді. Сөйтіп оның халықшаруашылық маңыздылығы халықтың өмірлік маңызды мүдделерімен тікслей байланыстылығымен түсіндіріледі Қызмет көрсету аясының маңызды әлеуметтік-экономикалық функциясы қызмет формасымда өндірілетін халық үшін қосымша өмірлік игіліктерді құру болып табылады
Қызмет саласы халық өмірінің бірқатар маңызды әлеуметтік-зкопомикалық мәселелері шешуге көмектеседі Ол халықтың әрдайым өсіп отыратын материалды-тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандырады, оның бос уақытын көбейтеді, денсаулықты нығайтады және көңіл-күйін жоғарылатады, өмір сүру деңгейін ұзартады, қала және ауыл халқының еңбек және тұрмыс жағдайын жақсартуға маңызды әсер етеді. Ол сондай-ақ жалпы ұлттық өнімнің және ұлттық табыстың өсуіне әсер етеді Материалды, еңбек және қаржы ресурстарым үнемдейді, қоғамдық еңбек өнімділігінің жүйелі өсуіне әсер етеді
Қазіргі сатыдағы қызмет аясының маңыздылығының өсуі оның салаларындағы қосымша еңбек көлемімен дәлелденеді Қазіргі қазақстандық жағдайдың ерекшелігі өндіріс пен қызмет аясында жиналған әлемдік тәжірибені ескере отырып, менеджменттің және маркетинттің бір уақытылы қызмет етуі мен дамуы болым табылады. Бүгінгі күні әр қызмет ондіруші қатаң бәсекелестік ортада қызмет етеді, бұл өлемдік қызмет аясының кеңею теиденциясымен негізделеді. Соның ішінде қызметтендіру үрдісі әлемнің әр елінің тіршілік әрекетінің барлық жақтарым қозғайды, сонымен қатар ол дамыған елдердегі жалпы ішкі онімнің 80%-ын және дамушы елдерде 55%-ын қамтамасыз етеді. Осындай текті экономикалық көрсеткіштер қарастырылып отырған мәселенің дамуы мен жетілдіруін негізді және терең талдаудың қажеттілігін дәлелдейді.
Соңғы жылдары кәсіпкерлік және ісксрлік өрісіндегі қызмет аясының салаларын дамытудың жалпы және жеке мәселелері бойынша іс-әрекеті халықтың материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, болашағы бар салаларды зерттеумен айналысатын, экономикалық ғылымның дамуына маңызды үлес қосқан көптеген мазмұнды және өзекті зерттеулер жарияланды.
Берілген жұмыста қызмет көрсету аясының кейбір теориялық, әдіснамалық және тәжірибелік аспектілері талданады, әлеуметтік-экономикалық категория ретінде қызметтің рөлі, экономикадағы орны анықталады. Қызмет көрсету аясы қоғамдық өндіріс тиімділігіне әсер ететін әлеуметтік-экономикалық дамудың маңызды факторы ретінде ғылыми жоспарда талданады. Халыққа материалдық және материалдық емес сипаттағы, сондай-ақ әлеуметгік-мәдени мақсаттағы қызметтерді көрсету аясының практикалық іс-әрекеті де қарастырылады. Бәсекелестік күрес жағдайларында әрекет түріне және көлеміне тәуслсіз әр кәсіпорын рынокта табысты қызмет ету үшін және сұранысты қанағаттандыру үшін маркетингтің белгілі құралдарын қолданады.
Қызмет саласы халық өмірінің бірқатар маңызды әлеуметтік-зкопомикалық мәселелері шешуге көмектеседі Ол халықтың әрдайым өсіп отыратын материалды-тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандырады, оның бос уақытын көбейтеді, денсаулықты нығайтады және көңіл-күйін жоғарылатады, өмір сүру деңгейін ұзартады, қала және ауыл халқының еңбек және тұрмыс жағдайын жақсартуға маңызды әсер етеді. Ол сондай-ақ жалпы ұлттық өнімнің және ұлттық табыстың өсуіне әсер етеді Материалды, еңбек және қаржы ресурстарым үнемдейді, қоғамдық еңбек өнімділігінің жүйелі өсуіне әсер етеді
Қазіргі сатыдағы қызмет аясының маңыздылығының өсуі оның салаларындағы қосымша еңбек көлемімен дәлелденеді Қазіргі қазақстандық жағдайдың ерекшелігі өндіріс пен қызмет аясында жиналған әлемдік тәжірибені ескере отырып, менеджменттің және маркетинттің бір уақытылы қызмет етуі мен дамуы болым табылады. Бүгінгі күні әр қызмет ондіруші қатаң бәсекелестік ортада қызмет етеді, бұл өлемдік қызмет аясының кеңею теиденциясымен негізделеді. Соның ішінде қызметтендіру үрдісі әлемнің әр елінің тіршілік әрекетінің барлық жақтарым қозғайды, сонымен қатар ол дамыған елдердегі жалпы ішкі онімнің 80%-ын және дамушы елдерде 55%-ын қамтамасыз етеді. Осындай текті экономикалық көрсеткіштер қарастырылып отырған мәселенің дамуы мен жетілдіруін негізді және терең талдаудың қажеттілігін дәлелдейді.
Соңғы жылдары кәсіпкерлік және ісксрлік өрісіндегі қызмет аясының салаларын дамытудың жалпы және жеке мәселелері бойынша іс-әрекеті халықтың материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, болашағы бар салаларды зерттеумен айналысатын, экономикалық ғылымның дамуына маңызды үлес қосқан көптеген мазмұнды және өзекті зерттеулер жарияланды.
Берілген жұмыста қызмет көрсету аясының кейбір теориялық, әдіснамалық және тәжірибелік аспектілері талданады, әлеуметтік-экономикалық категория ретінде қызметтің рөлі, экономикадағы орны анықталады. Қызмет көрсету аясы қоғамдық өндіріс тиімділігіне әсер ететін әлеуметтік-экономикалық дамудың маңызды факторы ретінде ғылыми жоспарда талданады. Халыққа материалдық және материалдық емес сипаттағы, сондай-ақ әлеуметгік-мәдени мақсаттағы қызметтерді көрсету аясының практикалық іс-әрекеті де қарастырылады. Бәсекелестік күрес жағдайларында әрекет түріне және көлеміне тәуслсіз әр кәсіпорын рынокта табысты қызмет ету үшін және сұранысты қанағаттандыру үшін маркетингтің белгілі құралдарын қолданады.
1. «Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға» атты ҚР Президентінің халыққа жолдауы, Егемен Қазақстан, 6.03.2009
2. «Қазақстанның әлемдегі бәсекелестікке қабілетті 50 елдің қатарына кіруі» атты ҚР Президентінің халыққа жолдауы, Егемен Қазақстан, 1.03.2006
3. ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңы
4. ҚР «Мемлекеттік адрестік көмек туралы» Заңы
5. Алимбаев А. А. Экономиканы мемлекеттік реттеу.Алматы, 1999
6. Асанова Г. Защита рынка труда// Знамя труда 2005 . 10 қазан
7. Бижанова Б. М. Рынок труда: занятость и безработица, основные направления регулирования в переходный период. -Тараз, 2006
8. Бижанова Б., Балакирева Н. Современные тенденции демографической ситуации в РК и ее влияние на рынок труда// Аль-Пари. 2005.№ 4. -54 б.
9. Бекхожаева А. Трудовой потенциал Казахстана: перспективы сохранения эффективного использования и наращивания// Аль-Пари. 2006.№2-3.-59 б
10. Борисов Е. Ф. Экономическая теория. Курс лекций для студентов высших учебных заведений. -Москва,2006
11. Булатова А. С. Экономика.- Москва, 2007
12. Бакирова А. Основные направления реформирования региональных рынков труда// Саясат. 2006. № 11. - 25 б.
13. Вишневская М. Российский рынок рабочей силы и опыт Запада// Мировая экономика и международные отношения. 2005. №8. -44-49 б.
14. Гендлер Г. Гильдингерш М. Социальные последствия безработицы.// Человек и труд. 2004. № 1
15. Галиев Д. Безработица и национальная безопасность Казахстана. Современный Казахстан: экономика, политика, общество. Том 2. -Алматы, 2006. –564 б.
16. Джумамбаев С. К. Рынок труда в Казахстанской экономике. Алматы: «Гылым», 2004
17. Джанбурчин К. Рынок труда в Казахстане: общие тенденции развития и предложения по ее совершенствованию// Аль-Пари. 2005. №6. –69 б.
18. Елкин С. Е. Экономические и социальные последствия безработицы. Экономический вестник. -М., 2005
19. Жусупов Б. Рынок труда. (Исследование безработицы в РК)// Панорама, 2006.-11 октября. -10 бет
20. Килибаев У. Зарубежный опыт регулирования занятости и социальная защита// Вопросы труда. 2006. № 4. -12-17 б.
21. Кадырова Г. Проблемы занятости в Мангистауской области// Труд в Казахстане. 2005. №10. –8 б.
22. Кошанов А. К. Обновление концепции занятости и рынка труда в условиях устойчивого экономического развития страны// Саясат. 2005. № 3.
23. Кушлин В. И., Волгин Н. А.Государственное регулирование рыночной экономики. -М.: Экономика, 2006. –598 б.
24. Кауш И. Стратегия занятости// Труд в Казахстане. 2005. № 5. –4 б.
25. Карсон Роберт Б. Что знают экономисты. Основы экономической политики на 1990-е годы и в перспективе. Пер. с англ. - М.: СП «Квадрат»,2006. –320 б
26. Казахстан на пути к новой модели развития: тенденции, потенциал и императивы роста. Материалы международной научно-практической конференции. Алматы: Экономика, 2005. Часть 1,3,5
27. Любушин Н.П. «Анализ финансово – экономической деятельности предприятия» М ,– 2002г
28. Мягенькая Г., Лебедева В., Ауельбеков Б. Микрокредитование – механизм борьбы с безработицей// Аль-Пари. 2004. № 1. –29 б.
29. Мукатаев М. Безработица и бедность преодолимы// Знамя труда, 2.03.2006. -1 б.
30. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. ҚР Президенті Н.А.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдау, Астана, 2006 ж.
31. Нурланов А. Борьба с бедностью и безработицей: опыт, проблемы, пути решения// Труд в Казахстане. 2005. № 6. –16 б.
32. 32.Никифорова А. Рынок труда// Труд в Казахстане 2005. № 9. –4 б.
33. 33.О состоянии рынка труда в РК// Деловая неделя. 2006, 26 ақпан. № 31.–11 б
34. Овчаренко Е.К., Ильина О.П., Балыбердин Е.В. Финансово-экономические расчеты в Excel. -Москва, 2004 . – 275 б.
35. 35.Притворова Т. Повышение эффективности активных программ содействия занятости населения// Труд в Казахстане. 2005. № 6. –7 б.
36. 36.Смагулова Ш. А. Макроэкономика. –Алматы:Жеты жаргы, 2003
37. Сарыкулова Л. Региональные аспекты формирования рынка труда (на примере Жамбылской области)// Транзитная экономика. 2003. №5-6. –141 б.
38. Сарыкулова Л. Основныне напрвления государственной полититки на рынке труда в Казахстане// Транзитная экономика. 2004. №3.
39. Уркунчиев Е.М., Нұрмұхамбетова З.С. Экономикалық әлеуметтану: курстық жұмысты орындауғы арналған әдістемелік құрал. –Тараз: ТарМУ, 2003. –37 б.
40. Усенова Г. Особенности рынка труда в РК и регионах// Труд в Казахстане 2005. №3. –7 б.
41. Усенова Г. Государственное регулирование рынка труда// Труд в Казахстане. 2006. №10. –4 б.
42. Хайек Ф. Безработица и денежная политика. Правительство как генератор «Делового цикла»// «Экономические науки». 2004. №11. -57-64 б.
43. Ханзен Ханс – Петер, Создание и сохранение рабочих мест// Труд в Казахстане. 2004. №7. –13 б.
44. Шумилова Л. Портрет безработицы // Знамя труда. 30.05.2006. –4 б.
45. Ыдырыс С.С., Бижанова Б.М. Анализ современного состояния проблем безработицы в РК и Южном регионе// Саясат. 2004, ақпан
2. «Қазақстанның әлемдегі бәсекелестікке қабілетті 50 елдің қатарына кіруі» атты ҚР Президентінің халыққа жолдауы, Егемен Қазақстан, 1.03.2006
3. ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңы
4. ҚР «Мемлекеттік адрестік көмек туралы» Заңы
5. Алимбаев А. А. Экономиканы мемлекеттік реттеу.Алматы, 1999
6. Асанова Г. Защита рынка труда// Знамя труда 2005 . 10 қазан
7. Бижанова Б. М. Рынок труда: занятость и безработица, основные направления регулирования в переходный период. -Тараз, 2006
8. Бижанова Б., Балакирева Н. Современные тенденции демографической ситуации в РК и ее влияние на рынок труда// Аль-Пари. 2005.№ 4. -54 б.
9. Бекхожаева А. Трудовой потенциал Казахстана: перспективы сохранения эффективного использования и наращивания// Аль-Пари. 2006.№2-3.-59 б
10. Борисов Е. Ф. Экономическая теория. Курс лекций для студентов высших учебных заведений. -Москва,2006
11. Булатова А. С. Экономика.- Москва, 2007
12. Бакирова А. Основные направления реформирования региональных рынков труда// Саясат. 2006. № 11. - 25 б.
13. Вишневская М. Российский рынок рабочей силы и опыт Запада// Мировая экономика и международные отношения. 2005. №8. -44-49 б.
14. Гендлер Г. Гильдингерш М. Социальные последствия безработицы.// Человек и труд. 2004. № 1
15. Галиев Д. Безработица и национальная безопасность Казахстана. Современный Казахстан: экономика, политика, общество. Том 2. -Алматы, 2006. –564 б.
16. Джумамбаев С. К. Рынок труда в Казахстанской экономике. Алматы: «Гылым», 2004
17. Джанбурчин К. Рынок труда в Казахстане: общие тенденции развития и предложения по ее совершенствованию// Аль-Пари. 2005. №6. –69 б.
18. Елкин С. Е. Экономические и социальные последствия безработицы. Экономический вестник. -М., 2005
19. Жусупов Б. Рынок труда. (Исследование безработицы в РК)// Панорама, 2006.-11 октября. -10 бет
20. Килибаев У. Зарубежный опыт регулирования занятости и социальная защита// Вопросы труда. 2006. № 4. -12-17 б.
21. Кадырова Г. Проблемы занятости в Мангистауской области// Труд в Казахстане. 2005. №10. –8 б.
22. Кошанов А. К. Обновление концепции занятости и рынка труда в условиях устойчивого экономического развития страны// Саясат. 2005. № 3.
23. Кушлин В. И., Волгин Н. А.Государственное регулирование рыночной экономики. -М.: Экономика, 2006. –598 б.
24. Кауш И. Стратегия занятости// Труд в Казахстане. 2005. № 5. –4 б.
25. Карсон Роберт Б. Что знают экономисты. Основы экономической политики на 1990-е годы и в перспективе. Пер. с англ. - М.: СП «Квадрат»,2006. –320 б
26. Казахстан на пути к новой модели развития: тенденции, потенциал и императивы роста. Материалы международной научно-практической конференции. Алматы: Экономика, 2005. Часть 1,3,5
27. Любушин Н.П. «Анализ финансово – экономической деятельности предприятия» М ,– 2002г
28. Мягенькая Г., Лебедева В., Ауельбеков Б. Микрокредитование – механизм борьбы с безработицей// Аль-Пари. 2004. № 1. –29 б.
29. Мукатаев М. Безработица и бедность преодолимы// Знамя труда, 2.03.2006. -1 б.
30. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. ҚР Президенті Н.А.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдау, Астана, 2006 ж.
31. Нурланов А. Борьба с бедностью и безработицей: опыт, проблемы, пути решения// Труд в Казахстане. 2005. № 6. –16 б.
32. 32.Никифорова А. Рынок труда// Труд в Казахстане 2005. № 9. –4 б.
33. 33.О состоянии рынка труда в РК// Деловая неделя. 2006, 26 ақпан. № 31.–11 б
34. Овчаренко Е.К., Ильина О.П., Балыбердин Е.В. Финансово-экономические расчеты в Excel. -Москва, 2004 . – 275 б.
35. 35.Притворова Т. Повышение эффективности активных программ содействия занятости населения// Труд в Казахстане. 2005. № 6. –7 б.
36. 36.Смагулова Ш. А. Макроэкономика. –Алматы:Жеты жаргы, 2003
37. Сарыкулова Л. Региональные аспекты формирования рынка труда (на примере Жамбылской области)// Транзитная экономика. 2003. №5-6. –141 б.
38. Сарыкулова Л. Основныне напрвления государственной полититки на рынке труда в Казахстане// Транзитная экономика. 2004. №3.
39. Уркунчиев Е.М., Нұрмұхамбетова З.С. Экономикалық әлеуметтану: курстық жұмысты орындауғы арналған әдістемелік құрал. –Тараз: ТарМУ, 2003. –37 б.
40. Усенова Г. Особенности рынка труда в РК и регионах// Труд в Казахстане 2005. №3. –7 б.
41. Усенова Г. Государственное регулирование рынка труда// Труд в Казахстане. 2006. №10. –4 б.
42. Хайек Ф. Безработица и денежная политика. Правительство как генератор «Делового цикла»// «Экономические науки». 2004. №11. -57-64 б.
43. Ханзен Ханс – Петер, Создание и сохранение рабочих мест// Труд в Казахстане. 2004. №7. –13 б.
44. Шумилова Л. Портрет безработицы // Знамя труда. 30.05.2006. –4 б.
45. Ыдырыс С.С., Бижанова Б.М. Анализ современного состояния проблем безработицы в РК и Южном регионе// Саясат. 2004, ақпан
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1.ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ЖӘНЕ СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ – ҚОҒАМНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ФАКТОРЫ
1. Қызмет көрсету және сервистік қызметтің түрлері мен нысандары
2. Қызмет көрсету аясы және оның рыноктық экономикадағы орны
3. Қызметтер рыногындағы бәсеке
1.4 Қызмет көрсету маркетингінің ерекшелігі
2 ЖУАЛЫ АУДАНЫ ӘКІМИЯТЫНЫҢ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК-БАҒДАРЛАМАЛАР
БӨЛІМІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ.
2.1 Мекеменің міндеттері, функциялары және құқық
2.2 Мекеменің басқару ұйымдастыру құрылымы
2.3 Мекеменің негізгі құралдарын талдау
2.4 Мекеменің жоспарлаған әлеуметтік жұмыстарының талдауы
2.5 Жамбыл облысы мен Жуалы ауданы әкімиятының жұмыспен қамту
және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің қызметінің орындалуын
талдау және ондағы негізгі мәселелері
3 ӘЛЕМЕТТІК – МӘДЕНИ СЕРВИСТІ ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ
3.1 Жуалы ауданындағы әлеуметтік -мәдени сервисті жетілдірудегі
маркетингтік әдісті қолдану шаралары.
3.2 Облыстағы жұмысбастылықты қамтамасыз ету бойынша шараларды
эксперттік әдіспен негіздеу
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Қызмет аясы еңбек және қоғамдық өзара қатынастың жетілдіруіне тікелей
және жанама әсер етеді, өмір салтының қалыптасуына қатысады, қала мен ауыл
арасындағы әлеуметтік-экономикалық және мәдени-түрмыстық айырмашылықтардың
жойылуына әсер етеді. Сөйтіп оның халықшаруашылық маңыздылығы халықтың
өмірлік маңызды мүдделерімен тікслей байланыстылығымен түсіндіріледі Қызмет
көрсету аясының маңызды әлеуметтік-экономикалық функциясы қызмет формасымда
өндірілетін халық үшін қосымша өмірлік игіліктерді құру болып табылады
Қызмет саласы халық өмірінің бірқатар маңызды әлеуметтік-зкопомикалық
мәселелері шешуге көмектеседі Ол халықтың әрдайым өсіп отыратын материалды-
тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандырады, оның бос уақытын көбейтеді,
денсаулықты нығайтады және көңіл-күйін жоғарылатады, өмір сүру деңгейін
ұзартады, қала және ауыл халқының еңбек және тұрмыс жағдайын жақсартуға
маңызды әсер етеді. Ол сондай-ақ жалпы ұлттық өнімнің және ұлттық табыстың
өсуіне әсер етеді Материалды, еңбек және қаржы ресурстарым үнемдейді,
қоғамдық еңбек өнімділігінің жүйелі өсуіне әсер етеді
Қазіргі сатыдағы қызмет аясының маңыздылығының өсуі оның салаларындағы
қосымша еңбек көлемімен дәлелденеді Қазіргі қазақстандық жағдайдың
ерекшелігі өндіріс пен қызмет аясында жиналған әлемдік тәжірибені ескере
отырып, менеджменттің және маркетинттің бір уақытылы қызмет етуі мен дамуы
болым табылады. Бүгінгі күні әр қызмет ондіруші қатаң бәсекелестік ортада
қызмет етеді, бұл өлемдік қызмет аясының кеңею теиденциясымен негізделеді.
Соның ішінде қызметтендіру үрдісі әлемнің әр елінің тіршілік әрекетінің
барлық жақтарым қозғайды, сонымен қатар ол дамыған елдердегі жалпы ішкі
онімнің 80%-ын және дамушы елдерде 55%-ын қамтамасыз етеді. Осындай текті
экономикалық көрсеткіштер қарастырылып отырған мәселенің дамуы мен
жетілдіруін негізді және терең талдаудың қажеттілігін дәлелдейді.
Соңғы жылдары кәсіпкерлік және ісксрлік өрісіндегі қызмет аясының
салаларын дамытудың жалпы және жеке мәселелері бойынша іс-әрекеті халықтың
материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған,
болашағы бар салаларды зерттеумен айналысатын, экономикалық ғылымның
дамуына маңызды үлес қосқан көптеген мазмұнды және өзекті зерттеулер
жарияланды.
Берілген жұмыста қызмет көрсету аясының кейбір теориялық, әдіснамалық
және тәжірибелік аспектілері талданады, әлеуметтік-экономикалық категория
ретінде қызметтің рөлі, экономикадағы орны анықталады. Қызмет көрсету аясы
қоғамдық өндіріс тиімділігіне әсер ететін әлеуметтік-экономикалық дамудың
маңызды факторы ретінде ғылыми жоспарда талданады. Халыққа материалдық және
материалдық емес сипаттағы, сондай-ақ әлеуметгік-мәдени мақсаттағы
қызметтерді көрсету аясының практикалық іс-әрекеті де қарастырылады.
Бәсекелестік күрес жағдайларында әрекет түріне және көлеміне тәуслсіз әр
кәсіпорын рынокта табысты қызмет ету үшін және сұранысты қанағаттандыру
үшін маркетингтің белгілі құралдарын қолданады.
Қызмет көрсету аясының келесі даму перспективасы, ең бірінші шағын
және орта бизнестің, рыноктық инфрақұрылымның дамуымен, делдал және
коммерциялық қызмет келемі мен ассортиментінің, сервистік қызмет жасаудың
кеңеюімен, импорттық тұтынушылық тауарлардың жеке саудагерлерінің көтерме
саудамен және берілген субъекттерге салық салу механизмін жетілдірумен
айналысатын ресми заңды тұлғаларға айналуымен байланысты. Рыноктық
қатынастарға отумен байланысты шаруашылық етудің жаңа формаларының дамуы
оларды тіркеу, бухгалтерлік, құқықтық, ақпараттық кеңес беру қызметтеріне
қажетгіліктің пайда болуына алып келді. Банк қызметтерін
коммерциализациялау банк қызметтерінің спектрін кеңейтуді талап етті,
олардың көлемі және клиенттер тобы көбейді. Соңғы жылдары мүлдем жаңа
дәстүрлі емес қызмет түрлері пайда болды, негізінен әлеуметтік сипаттағы
кызметтср, мысалы үй жұмысшылар қызметі, танысу қызметі, жеткізу қызметі,
Интернет дүкендер және басқалар. Қоғамды ақпараттандыру байланыстың жаңа
құралдарының және қызметтерінің дамуына (факс, телекс, ұялы байланыс)
ақпараттық кеңестік және инженерингтік қызметтерге қажеттіліктердің пайда
болуына алып келді.
Қызмет аясы салаларының көп бөлігі ақылы қызмет жүргізуге негізделген
рыноктық механизмінің әрекет ету жағдайларында тиімді дамыды (ең алдымен
өндірістік қызметтер). Ақылы қызмет рыногы тауарлы рынокпен жиынтық ретінде
қарастырылады және рыноктық қатынастарға тән тандарға тәуелді болады. Бірақ
ақылы қызмет рыногы мен тауарлы рыногы арасында толық теңдік жоқ. Олардың
айырмашылығы ерекше текті тауар ретіндегі қызмет спецификасымен, сондай-ақ
ақылы қызмет рыногында қалыптасатын экономикалық қатынастар спецификасымен
де негізделген
1.ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ЖӘНЕ СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ – ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ФАКТОРЫ
1.1 Қызмет көрсету және сервистік қызметтің түрлері мен нысандары
Шетелдегі сервис – бұл бұрынан белгілі және өндіруші – кәсіпорының
маркетинг қызметінің қабылданған үлгісі. Біздің еліміздің экономикасында
бұл сектор жаңа ғана дамып келеді.Мұны жоғары білікті кадрлардың
жоқтығымен, мемелекет экономикасындағы отандық өндірушілердің берік емес
және тұрақсыз жағдаймен,тауар өндіру технологиясы мен оның алдағы уақытта
қызмет көрсетуінің артта қалушылығымен түсіндіруге болады. Дегенмен, ішкі
нарықта бәсекелестік ортаны бірте-бірте қалыптастыру, кәсіпкерлерді
әлеуетті клинттер ушін күрес құралы ретінде сервистік қызметті белсенді
түрде пайдалануға итермелейді.
Сервис- маркетингтің функциясы ретінде оны пайданалудың барлық кезеңі
ішінде, алынган өнімдерді (тауарларды) тиімді пайдалануды қамтамасыз ету
үшін,сатып алушыларға көрсетілетін қызметтер кешені түрінде
таныстырылған.Нақтылай айтсақ, сервис-бұл өнімдерді өткізумен және
пайданалумен байланысты қызметтердің кешені.
Шынында да тиімді пайдалану деген нені білдіреді?Оған былайша жауап беруге
болады.Біріншіден, тауардың барлық параметрлерінің оның тұтыну қасиеттеріне
толық сәйкес келуі; екіншіден, оны пайдаланудың (тұтынудың) барлық
мерзімінде бұйымның жұмыс қабілетін қамтамасыз етуге жасаушы –
фирмалардың жауапкершілігі болып шығады.
Қызметін жүргізуі ретіндік сервистің мазмұны өнімдердің бір түрлері үшін
маңызды, ал өнімдердің басқа бір түрлері үшін атқаратын рөлі шамалы болуы
мүмкін.Мәселен, өндіріске арналған тауарларды өткізу мен күрделі тұрмыстық
техникалар үшін сервистің рөлі өлшеусіз.Оған керісінше,киім, кеңсе
тауарларын өткізуге сервис соншалықты қатыспайды. Бірақ, кез келген
жағдайда нарықтағы үлесті көбірек жеңіп алуға және болашақта өз жағдайын
нығайтуға мүдделі кәсіпкер, тұрақты түрде сервисті назарынан шығармауы
тиіс.Қазірдің өзінде сервистің сапасы – коммерциялық табысқа жетудің
кілті деген пікір кең түрде таралып үлгерген.
Сервистік қызмет маркетингі әлемдік тәжірибеде қабылданган кейбір
қағидалардың сақталуын болжайды.
Ұсыныстың міндеттілігі. Егер өндіруші-фирма одан ары қарай сервисті талап
етуші бұйымдарды шығарып,осыған орай оны тұтынушыларға ұсынбайтын болса,
онда ол нарық жағдайындағы жеңіліс табуы мүмкін.
Пайдаланудың міндетті еместігі. Нарық қызметкерінің сервисті сатып алушыға
таңып қоюы міндетті емес. Клиент одан ары қарай сервистің қажеттілігі
туралы шешім қабылдай отырып, өзін мүлде еркін сезінуі тиіс.
Сервистің ыңғайлығы. Маркетинг сатып алушыға ыңғайлы болатындай жерде,
сондай үлгідегі және белгілі уақытта сервистік қызмет көрсетуден тұрады.
Сервистің икемділігі. Сатып алушыларға ұсынылатын фирмалардың сервистік
шараларының шеңбері аса алуан түрлі болуға тиісті.Нарықтағы туындаған
жағдайларға қатысты сервистік қызметтің ауқымы ең қажетті аз мөлшерден ең
жоғарғы қалыпты мөлшерлерге дейін ауытқуы мүмкін.Осыған орай фирма клиентке
кеңес беруге дайын болуға тиісті.
Сурет 1.Қазіргі заманғы сервистің қағидалары
Сервистің техникалық бірдейлігі. Қазіргі заманғы өндірістің тұрақты
жетілдірілуі, өнімдерді жасау технологиясының өзін жиі түрде күрт
күрделендіріп жібереді.Мұндай жағдайларға құрал-жабдықтардың техникалық
деңгейі мен сервис технологиясының өндіріске сәйкес болуы аса
маңызды.Әйтпесе, сервистің қажетті сапасына сену өте қиын болады.
Сервистің ақпараттық қайтарымдылығы. Фирмалар қызметінің табысты болуы
көптеген жағдайларда әртүрлі тектегі ақпараттарды жинау мен өңдеуге қатысты
болады.Сервистің қызметкерлері тек қана маңызды экономикалық ,
техникалык,әлеуметтік және басқа акпараттардың көздері ғана болып
саналмайды, сонымен бірге жиі турде тамаша нарықтық идеялардың авторлары
болады.
Сервис өндірістң кепілдік берілген сәйкестігі. Нарық қызметкерінің
өндірістік мүмкіндіктерін сервистің мүмкіндіктерімен қатал және қатаң түрде
салыстырып,өлшей білуі аса маңызды. Бұл кәсіпкерлердің ыңғайсыз жағдайларды
болдырмауына мүмкіндік беріп және клиентті өзіңе өзің қызмет көрсет
шартына әкелмейді.
Сервис аясындағы ақылды баға саясаты.Баға саясатын дұрыс таңдау – бұл
қазіргі заманғы маркетингтің ең күрделі мәселесі.Бұл мәселе бойынша
маркетологтардың пікірлері де әр түрлі.Бірі,сервис-бұл тұтыну үшін қуатты
және өте белгілі қосымша пайда көзі деп санайды. Ал,екінші бірлерінің көз
қарасы тұрғысынан,ол, бір-біріне қарама-қайшы диаметрлі.Нарықтық
қатынастардың белсенді түрде қалыптасуда екендігін ескере отырып, сервис
саласындағы баға белгілеу идеясын келесі түрде білдіруге болады: сервис
қосымша пайданың соншалықты пайда көзі емес, фирмалардың товарын алу үшін
және сатып алушылардың оларға деген сенімдерін нығайту құралының
ынталандырушысы болуға тиісті.
Өнімдерді сату кезіндегі сатып алушыларға көрсетілетін қызметтер
барынша алуан түрлі болуы мүмкін.Сервистің негізгі түрлері бөліп көрсетуге
көмектесуші басты классификация өлшемдеріне, уақытша параметрлер мен
жұмыстардың мазмұнын жатқызуға болады.
Сурет 2.Сервистің негізгі түрлері.
Уақытша параметрлер бойынша сервис келесі түрлерге бөлінеді:
Сурет 3. Сервистік қызметтер түрлері.
Көптеген тауарлар тапсырыс алынбай тұрып-ақ маңызды түрдегі сервистік
қызметті талап етеді. Ұсыныстар (тапсырыстар) төбеден алынбайды: белгілі
бір мөлшер қажет, қаржылық есептеулердің, үлгілердің көптеген сандарының
материалдарды таңдауда, бірнешеуі ғана іріктеліп алынуы мүмкін. Сатуға
дайындықпен және өзіндік сатумен, сондай-ақ сатып алушыларды тартумен
байланысты қызметтер сату алдындағы қызмет деп аталады. Сату алдындағы
сервистің негізгі міндеттері сатушыға, сол сияқты сатып алушыға
ыңғайлылықты қамтамасыз етуден тұрады.
Сервистің бұл түрі фирмалардың қызметкерлерімен, сол сияқты сауда
қызметкерлерімен немесе бірлескен түрде жүзеге асырылады. Сату алдындағы
қызметтер өзіне жұмыстың келесі түрлерін кіргізеді:
- сататын орынға жеткізіп бергеннен соң дайын өнімдерге тауарлық түр
беру: орауынан ашу, құру немесе реттеу (тауарға берілген техникалық
құжаттамаларға сәйкес), тасымалдау кезінде бүлінген жерлерін түзеу;
- каталогтар мен прейскуранттар жүйесін әзірлеу, техникалық
құжаттамаларды соған сәйкес тілге аудару;
- мөлшерлері бойынша реттеу, өнімдерді сатып алушыларға көрсету, тауарды
қалай пайдалану керектігін үйрету;
- өнімдерді сынап көру, дәмін татып көру, өлшеуден өткізу;
- өнімдерді ресімдеу және оны сұрыптау;
- өнімдерді пайдаланумен байланыста сатып алушыға кеңес беру;
- өнімдерді өткізумен және көптеген басқа мәселелермен байланысты
ұйымдастыру шаралары.
Нарық қызметкері тауарды сататын фирманың, оның сапасына толық жауап
беретіндігін есте ұстауы тиіс. Тауар орауларынан жазылып, техникалық
бұйымдар жиналып, киімдер үтіктелген болуы қажет.
Сату алдындағы қызметтер-кәсіпорындардың нарықтағы жұмысының қажетті
элементтері болып саналады. Сатушы сатып алушыға өз тауарын қаншалықты
сапалы түрде көрсете алады, оның бәсекелестер алдындағы алдағы уақыттағы
басымдығы көп жағдайда соған қатысты.
Кейбір тауарлар тек сату алдындағы ғана емес, сонымен бірге сатып
алғаннан соңғы сервисті де қажетсінеді.
Сатудан соңғы сервис, өнімдерді сату сәтінен бастап оны қайта
ұқсатқанға дейінгі сатып алушыға көрсетілетін қызметтің барлық түрлерін
кіргізеді.Сатудан соңғы қызмет көрсетудің төрт негізгі үлгісі бар:
- оқыту;
- белгілеу;
- кепілдік беру арқылы қызмет көрсету;
- кепілдік берілген уақыт өткеннен кейінгі жөндеу қызметтері.
Алғашқы оқыту қызмет көрсетудің неғұрлым маңызды элементі болып
саналады, өйткені сатып алушы өндірушінің нұсқаулары өздігінше түсінуі
мүмкін.Егер нұсқауды түсіну қиындыққа түсетін болса, онда тауарға деген
басқаша қатынас пайда болуы мүмкін.Мұндай жағдайдың туындау мүмкігдішін
алдын-ала көре білу қажет.Оны былайша жүзеге асыруға болады: сауда жасау
кезінде сатып алушыға сатушының өзі түсіндіреді немесе сату кезінде тауарға
қосымша түсіндіретін материалдарды қосып береді.
Оқыту және кепілдік беру арқылы қызмет көрсету- тұтынушылардың тауарды
пайдалануының алғашқы кезінде фирманың тегін түрде жүзеге асыратын
қызметтерінің барлық кешені болып саналады. Бұл қызметтерді беру мерзімдері
әртүрлі болуы мүмкін, дәл осы кешен бәсекелестік күрестегі күшті құрал бола
алады.
Орнату және қызмет көрсету, негізінен, станоктар, жабдықтар, тұрмыстық
приборлар үшін қажет.Мәселен, техникаларды( майлау, реттеу, тарту және
т.б.).мерзімдік профилактикалық тексерістерден өткізу пайданалуы
мүмкін.Приборлар мен аппаратуралар үшін осылардың барлығы, жұмыс жасау
мерзімнің белгілі бір уақыты өткеннен кейін тетіктер мен бөлшектердің
айырбасталуы қағидалары бойынша толықтырылады.Тұрмыстық техникалардың
көптеген түрлері үшін, тек істен шығып қалған кезде ғана жөндеу қағидасы
бойынша әрекет етеді.
Тағы бір маңызды сәт – кепілдік беру туралы мәселелер.Коммерциалық
кепілдік беру, негізінен жабдықтау бойынша контрактының бөлігі болып
саналады, белгілі бір жағдайда оның ұзартылатындығына қарамастаң,
кепілдіктер жиі түрде бір жылға беріледі.Мысалы: Минск маркалы
тоңазытқышына кепілдік берілген қызмет көрсету мерзімі 1 жылды құрайды,ал
Snaige тоғазытқышына кепілді қызмет көрсету мерзімі – 3 жыл.
Кепілдік мерзімі өткеннен кейінгі жөндеу немесе сервис айрықша
келісім бойынша жузеге асырылады және тұтүнүшылардың кезеңдер ішінде
сатушы-фирма ақылы түрде жоспарлы – ескерту және күрделі жөндеулер
жүргізуі,қосалқы бөлшектермен жабдықтауы, кеңестер беруі, персоналды
қосымша оқытуды жүзеге асырады.
Кепілдік мерзім өткеннен кейінгі қызмет көрсетудің негізгі міндеті –
ұзақ мерзімді пайданалатын тауарлардың жұмыс жасау қалпын ұстап тұру болып
саналады.
Сатып алушылар көзқарасы тұрғысынаң,көмек көрсету түралы өтінішті
тез қабылдай білу қабілетті; бөлшектерді аыйрбастауға тапсырыстарды
орындаудың жылдамдығы;қызмет көрсететін қызметкерлердің техникалық
құзырлылығы;кепілдік мерзім өткеннен кейінгі сервистік қызметке ақылды баға
саясаты,сатудан кейінгі қызмет көрсету аясындағы фирмалар қызметі,
тиімділік өлшемдері болып саналатындығын зерттеулер көрсетті.
Соңғы уақытта жоғарыда қарастырылған сервистің жіктеуіне орындалған
жұмыстардың мазмұны мен байланысты жаңалары қосылды.
Қазіргі жағдайдағы кез келген техниканың пайдаланудың тиімділігі, бір
жағынан, оны қоршаған ортаға қатарға қою мүмкіндіктеріне, екінші жағынан
сатып алынған тауарды пайдалану үшін қазіргі нарықтан және өзіндік меншікті
интеллектінен көп пайданы сығып алу пайдаланғышының қабілеттілігіне
қатысты болады.Бірте-бірте таза техникалық жұмыстардан гөрі интеллектуалдық
қызметтер көбірек орын алатын болады.мысалы, бұл оны пайдалану жөніндегі
нұсқау немесе оның учаскесін өңдеу мәселелері бойынша фермер үшін кеңес
берудің жеке кешені ғана емес, микратолқынды пеште тамақ пісірудің айырықша
жиынтық рецептері болуы мүмкін.Осы жерден жұмыс мазмұны бойынша сервистің:
-қатаң;
-жұмсақ деп бөлінеді.
Қатаң сервис- жұмыс қабілетін ұстап тұрумен, тауарлардың берілген
жұмыс параметрлерінен бас тартпаушылығымен байланысты қызметтерінің барлық
түрлері.
Жұмсақ сервис – аталмыш тұтынушылардағы жұмыстың нақтылы жағдайларында
тауарларды неғұрлым тиімді пайдаланумен, сондай-ақ олар үшін тауарлардың
пайдалылық аясын кеңейтумен байланысты, интеллектуалдық қызметтердің
кешені.
Тікелей және жанама сервис түрлері бар. Өндіруші фермерді сатып алған
тракторымен жерді өңдеудің неғұрлым тиімды жұмыс тәртібін білікті түрде
қамтамасыз еткенде-бұл тікелей сервис болып саналады. Егер өндіруші зауытын
ресми өкілі клиенттермен жақсы қатынасты ұстап тұру мақсатында фермердің
зайыбын тегін бухгалтерлік курсқа оқытуға шақырса- бұл жанама сервис.Яғни,
тауарды алумен тікелей байланысты қызметтер тікелей сервиске, ал тауарды
сатып алуға тікелей қатынасы жоқ қызметтер- жанама сервиске жатады.
-Тұтынушылар таурларды қандайда бір қажеттіліктерді қанағаттандыру
үшін сатып алады.Көрсетілген қызмет сатып алушылар сенімнің тауарларға
сәйкес келушіліглн қамтамасыз етуге көмектксе алатындай болуы тиіс. Бұл
бағыттарды кәсіпкерлердің қызметі: Сіз біздің өнімдерімізді сатып алып
және пайдаланыңыз – ал біз қалған қолдан келгеннәң бәрін жасаймыз қағидасы
бойынша құрылуы қажет. Жақсы ұйымдастырылған сервис өнімнің бәсекеқабілетін
арттырады, ұсынылатын тауарларға деген сұраныстың, кәсіпорының коммерциялық
табысының көбеюіне және оның беделінің артуына әсерін тигізеді. Сервистік
қызмет көрсетуді тиімді ұйымдастыру, кәсіпкерлердің қосымша кірістерінің
көзі болвп қызмет етуі мүмкін. Сондықтан күшті сервистік қызмет құру – бұл
нарық жағдайында жұмыс жасаушы барлық фирмалардың жанашырлықпен қарайтын
нәрсесі болуы тиіс.
Сервис қызметін ұйымдастыру: фирмалардың шамасы, оның тауарларының
сипаты мен алуан түрлілігі, жасалатын операциялардың ауқымы, өткізу
аудандары мен оның үлгілері, сатып алушылардың қажеттіліктері және т.б.
факторлардың әсерімен болады.
Тұтастай алғанда фирмалар, сервистік қызметтерді ұыймдастырған кезде,
бәрқатар мәселелерді шешуі қажет:
- сервис шеңберіне қандай қызметтерді кіргізуі қажет;
- сервистің қандай деңгейін сатып алашыларға ұсынуға болады;
- сервисті қандай үлгіде ұйымдастырған дұрыс.
Ұсынылатын қызметтер кешені туралы мәселелерді шешу кезінде тұтынушылардың
қызметтерге және олардың маңыздылығына деген салыстырмалы талап-тәлектерін
зерттеп-үйрену қажет.Мысалы,канадалық өнеркәсіп жабдықтарын сатып алушылар
қызметтердің мыңадай түрлерін атаған:
- жабдықтаудың сенімділігі;
- баға бойынша ұсыныстарды берудің жеделдігі;
- техникалық кеңеестер алудың мүмкіндіктері;
- жеңілдіктер беру;
- сатудан кейінгі қызмет көрсету;
- байланысқа түсудің қарапайымдылығы;
- тауарды айырбастап беру кепілі;
- жабдықтаушының кең өндірістік мүмкіндігі;
- жеке тапсырыс бойынша тауарларды әзірлеудің мүмкіндігі;
- несие беру мүмкіндігі;
- сынап көру үшін жабдықтардың болуы.
Сатып алушыларға қандай қызметтерді ұсыну қажеттігі міселелерін шеше
отырып, жаңалардың қолдаушылығында ие болып немесе жоғалтып алған сенімді
қайтаруға тырысудан гөрі ескі клиенттерді сақтау арзан болатынын есте
ұстау қажет.
Шағымдарға жауап беруде клиенттердің нені қалағысы келетінін білуі осы
тәсілердің бірі болып саналады.Шағымдардың жиі түспегені дұрыс, бірақ шағым
түсе қалған кезде, оған қайтарылатын жауап фирманың жақсы жарнамасы бола
билуі тиіс.Шағым жасаушылар кқбінесе өздері жете білмей тұрып, тек қана
өзінің ғана емес, һзгелердің де атынан сөйлейді.Сондықтан туындаған
шағымдардың себептердің тездетіп жоюға мүмкіндік беретің жауап берудің
өзіндік әдістерін әзірлеу қажет. Егер мүмкін болса, шағымды өзінің
пайдасына пайдалана білген тіпті тиімді.
Сервистің қандай деңгейін ұсынған болмақ? Қазіргі замаңғы сервис
үлгісінде бұл маңызды сұраққа қызмет көрсету стандарттары жауап береді.
Бұл – сервистің мамандарымен, фирмалардың техниктерімен және
экономистерімен әзірленетін ұйымдық-нұсқаулық әдістемелік құжаттар болып
саналады.Олар, оның орындалуы сатып алушылардың жоғары қанағаттанушылық
дәрежесіне кепілдік беретін сервистік жұмыстардың жекелеген түрлерін
ұйымдастыру және қамтамасыз ету мақсаттарына деген талаптардан тұрады.
Құжат көпмақсаттық белгіленулерді орындайды. Ол сонымен бірмезгілде жұмыс
нұсқаулығы және бақылау – бағалау материалы ретінде қатысады. Мұндай
стандарттар жүйксі сервистің сапалық деңгейәнәң негізін қалыптастырады.
Сервистің ұйымдастырылу формасы әрқилы болуы мүмкін. Бұл бағыттағы
фирмалардың шешімі клиенттердің артықшылық берушіліктеріне және
бәсекелестердің пайданалатын келістіріне қатысты мүмкін.Негізінен, ірі
фирмалардың өз сервистік қызметтері бар, мысалы, өндірүші-кәсіпорындар
сервистік білімдерін ашады.
Жиі жағдайда сервис өзіне фирмалардың өткізу қызметін алады, мысалы,
тауарды сатушы дилерлер.Мәселен, өздерінің сатып алушыларына сервистік
қызмет көрсетуді ұсынатын ЖШС HI-TEX фирмасы жапон аудио және
видеотехника өндірушілурінің Қарағандағы ресми өкілі болып саналады.
Сервиситі сондай-ақ өндіруші кәсіпорынмен келісім бойынша немесе ақылы
қызмет көрсетуші дербес фирмалар жүзеге асырады.
Сервистік қызметті ұйымдастыруда сатылған өнімдерді тұтынатын
жерлердегі кепілді-кеңес беруші орталықтар, оқу орталықтары, тауарларды
көрсететін залдар, жөндеу шеберханалары, техникалық қызмет көрсету
станциялары және т.б. маңызды рөл атқарады.
Сервисті ұйымдастырудың жоғарыда аталып өткен үлгілері фирмалардың
сервистік саясатын икемді етуге мүмкіндік береді. Сыртқы экономикалық
байланыстар стратегиясы және басқару бойынша белгілі маман Жак Горовиц
тиімді сервисті ұйымдастырудың келксі сегіз ережесін ұсынады.
1. Стратегия. Кәсіпкер нарықтағы қызметінің табысты болуы үшін сатып
алушуныі сервистің қандай деңгейін өте жақсы деп санайтындығын анықтауы
тиіс. Сервистің тура осы деңгейі сатып алушыға кепілдік беруі арқылы
уәде етілуі қажет.
2. Сатып алушылармен байланыс. Кәсіпкерлердің коммуникациялық саясат
құралдарын белсенді түрде пайдалануы – бұл фирмалар мен клиенттер
арасындағы берік байланыстарды қалыптастурыдың сенімді жолы. Дегенмен
атап қту керек, егер сатып алушылардың қалауы уәде етілген
кепілдіктерден асыл болса, онда абыржушылықтың болуын туғызбай қоймады.
Оған керісінше, олардың тілектерінен асып түсетін сервистің
кепілдіктері, сатып алушылардың жағымды эмоцияларын туғызады.
3. Кәсіпорынның өз персоналына қоятын талаптарының айқындығы. Сервисті
қызметтің барлық қызметкерлерінің орындауы үшін міндетті қызмет көрсету
стандарттары әзірленуі тиіс.
4. Жабдықтаудың айқын жүйесі. Сервистік қызмет қызметкерлерінің шақыру
ережесі мен қосалқы бөлшектерді жеткізу жүйесі шекті түрде қарапайым
болұға тиіс.
5. Сервистік қызмет персоналын оқыту. Қызмет көрсету стандарты сервистік
қызмет қызметкерлерінің барлығына жеткізілуі қажет.
6. Мақсат-қызмет көрсету ақаулардың болмауы. Сервистік қызмет персоналын
оқыту және жаттықтыру жолдарымен клиенттерге қызмет кқрсетуде қате
әрекеттерді болдырмау.
7. Біздің клиентіміз-айна. Сервистің сапасын объективті бағалауға бірден-
бірі қабілетті-
бұл клиенттер болып саналады. Олардың компаниялардың ұсынатын
сервистік
қызметіне қатынастарын анықтау үшін клиенттерден жүйелі түрде
сұрау жүргізіп отыру қажет. Директ мейл (Сауалнамаларды клиенттердің
мекенжайларына салу арқылы) жүйесі бойынша сауалнама жүргізу – ең сенімді
құрал.
8. Шығармашылық. Тауарды сатып алу – бұл бар болғаны сатып алушының
фирмамен тіл табусуының басы ғана.Тұтынушы жақсы сервис нәтижесінде ғана
толық қанағаттанушылықты сезінеді. Сондықтан сервистің әдістерін үнемі
жетілдіру, коммуникация мен байланыстың қазіргі замаңғы құралдарын
пайдалану керек.
Жоғарыда көрсетілгендерді қорытындылай келгенде мынаны байқауға болады,
қызмет көрсетудің көлемі мен сапасы сатып алушы тауарды алғаш сатып алған
кезде де, сол сияқты қайыра сауда жасауға шешім қабылдағанда да оған әсер
ететін болады.Сервистік қызметтің жоғары деңгейі, клиенттердәң тұрақты
бекуіне, сатып алушылардың тауардың белгілі бір маркасына сенімнің
орнығуына ықпал тигізетін болады.Осылардың барлығы сауданың тұрақтылығын
және кәсіпорын кірісінің өсіун қамтамасыз етеді.
Ғылыми-техникалық революция өндірістік және өндірістік емес салалар
арасында еңбекті бөлу пропорцияларындағы белгілі өзгерістерді ұйғарады. Осы
салалардың экономикалық көрсеткіштерінің салыстырылуы қоғам дамуының
объективті заңдылықтарын айқындайды, ал республиканың экономикалық
потенциалының деңгейі өндірістік емес салаға салынатын капитал салымдарының
сәйкес өсімін негіздейді, бұл өз кезегінде халықтың өмірлік деңгейін
жоғарылатады, оның рухани қажеттіліктерін кеңейтеді, жұмыс күшінің ұдайы
өндірісін жетілдіреді [38].
Қызмет көрсету аясы экономиканың барлық салалары жұмысшыларының
сапалық сипатына әсер етеді, олардың күш жігерін мамандандырылған
функцияларға шоғырландыруға және еңбек ресурстарын өндірістік емес
салаларда қолдану үшін босатуға мүмкіндік береді, яғни тек өзінің негізгі
фуикцияларын орындап қана қоймай, сондай-ақ материалдық өндіріске де өз
әсерін тигізеді. Ол өндіріс құралдары мен тұтыну заттарының өндірісін
дамытуға көмектесе отырып, материалды игіліктердің негізгі тұтынушыларының
бірі болып табылады, ал материалдық өндіріс өндірістік емес сапа жасайтын
көптеген қызметтерге сұранысты тудырады. Өндірістік емес сфера материалдық
өндірісте өз базасын таба отырып өзінің салаларын дамытуды жеделдетуге
ынталы болып келеді. Екі саланың дамуының өзара байланысты үрдісінің жұмыс
жасауы халықтың Материалды және рухани игіліктерді үзіліссіз тұтынуымен
негізделеді.
Қызмет сферасының және оның салаларының жұмысшылары материалды
игіліктердің тек тұтынушылары ғана болып табылмайды. Өз еңбегімен олар
халыққа қызмет ете отырып материалды емес рухани құндылықтарды құрады.
Олардың ортақ мақсаты - адамдардың түрлі қажеттіліктерін максималды
қанағаттандыру және өмір сүру деңгейін жоғарылату болғанымен де, екі
сферада бұл мәселені түрліше шешеді. Қызмет сферасы әлеуметгік, сондай-ақ
экономикалық функцияларды да орындайды. Мысалы білім беру адамдардың рухани
қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, жұмысшы күшін ұдайы ондіру факторы
болып келеді.
Қазіргі қогамда қызметтер тұтынудың маңызды элементі және адамдардың
өмір сүру қалпын жетілдіру шарты болып табылады Қызмет көрсету сферасының
салаларын дамыту қоғам мүшелерінің тіршілік іс-әрекетінің көптеген
критерийлерін өзгертуге әсер етеді. Және бұл өзгерістер қоғамдық өндіріс
құрылымындағы өзгерістерге, оның тиімділігін жоғарылатуга әсер етеді.
Егер қазіргі ғылым жөнінде айтатын болсақ, онда "қызметтер" түсінігіне
қатысты экономистердің түрлі көзқарастары бар: бірінші жағдайда, қызмет
көрсетудің айрықша еңбегі ретінде қарастырылады, ал басқа жағдайда ол
өндірістік емес тұтыну ретінде беріледі, үшінші жағдайда, оны материалдық
өндіріс сферасындағы өндірілген табысты тұтыну ретінде қарастырады.
Қызмет, ең алдымен, әлеуметтік категория ретінде көрінеді, себебі ол
қызметтерді талдау кезінде және оны халыққа ұсыну кезінде көрінетін күрделі
экономикалық қатынастардың құрамдас бөлігі болып табылады. Қызметтің
негізгі мәні адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған тұтыну
құны. Тұтыну құнын аныктау үшін "қызмет" түсінігін айыру қажет Мысалы,
материалды қызметтер бұрынғы тұтыну құнының әсер ету үрдісінде ондіріледі
(яғни заттар өндіріліп оның құны өскенде). Егер материалдық емес сипаттагы
игіліктер жөнінде сөз болатын болса, басқаша айтқанда таза қызметтер
жөнінде болатын болса, "қызмет" түсінігінің мазмұны белгілі бір заттар
түріндегі жаңа тұтыиу құндарын өндірумен байланысты емес, ол тек таза
тұтыну үрдісі, іс-эрекеттүрінде берілуі.
Менеджмент және маркетинг тұрғысынан қызмет дегеніміз қажеттілікті
немесе мұқтаждықты қанағаттандыра алатындардың барлыгы және ол назар
аударту, сатып алу, колдану және тұтыну мақсатында рынокқа ұсынылады.
Қызмет болып бірінші жақ екінші жаққа ұсыныла алатын кез келген шара немесе
іс-әрекет, ол сезілмейді және ешкімнің иелігіне отпейді Оның ұсынылуы
материалды өніммен байланысты болуы мүмкін.
Қызметті әлеуметтік-экономикалық категория ретінде зерттей отырып, біз
бұл түсініктің екі жақты мазмұнын сскеруіміз тиіс: ерекше тұтыну құны
ретіндегі қызмет және белгілі экономикалық қатынастарды білдіретін
экономикалық категория ретіндегі қызмет Бұл жағдайда біз қызметті, оның
ондірілуі, көрсетілуі және тұтынылуы кезінде көрінетін ерекше күн ретінде
қабылдаймыз.
Сонымен, қызмет қоғамдық, ұдайы өндіріс үрдісіндегі экономикалық
қатынастардың белгілі формасы ретінде к;арастырылады Бұл қатынастарды
талдау қызметтерді өндіруші мен тұтынушы арасындағы тікелей және жанама
байланыстарымен сипатталады. Бұл жағдайда қызмет көрсету сферасында
экономикалық мазмұны бойынша түрлі сипаттағы, түрлі салаларға жататын іс-
әрекет түрлері жиналады. Әлеуметтік-экономикалық категория ретіндегі
қызметтің мәні туралы айтсақ, ең алдымен, біз оның негізгі екі түрін бөліп
қарастырамыз: Материалды қызмет (зат, өнім және т.б.) және таза қызмет (іс-
әрекет). Бұл түрлердің екеуі де жалпы анықтаманы жоққа шығармайды, яғни
жалпы қызметтер.
Қызмет деп жеке сұраныстарға сәйкес материапдық, материалдық емес
сипаттағы және әлеуметтік - мәдени мақсаттағы игіліктерді нақты
тұтынушыларға дейін жеткізумен байланысты іс-эрекет түріндегі еңбекті
тұтыну және материалды игіліктер түріндегі (заттар) еңбек өнімдері бойынша
өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы қатынастар жүйесін тұсінеміз. Әлі де
экоіюмикалық әдебиеттерде жүрген "қызмет түсінігінің жеткіліксіз толық және
терең анықтамасы көбіне осы әлеуметтік-экономикалық категорияның
күрделілігімен түсіндіріледі.
Түтынушыға тауармен көрсетілетін қызмет - бұл адамның өз өміріндегі
күнделікті белгілі бір материалдық және рухани игіліктерді қолдануы. Адамға
қызметтерді көптеген тұтыну заттары көрсетеді тұрғын үй - коммуналды, сауда
білім беру, мәдениет, көлік, байланыс және т.б. Бұл нақты сезілетін заттың
қызметтері.
Жоғарыда айтылғандай, қызмет материалды және таза болуы мүмкін.
Материалды қызмет көрсету кезінде қызмет еңбек затында
материализациялынанды. Мысалы, материалдық қызметтер – бұл машиналарды
жөндеу бойынша, аяқ киім тігу бойынша қызметтер және т.б. болып табылады.
Еңбек затында материализацияланады. Мысалы, материалдық қызметтер – бұл
машиналарды жөндеу бойынша, аяқ киі тігу бойынша қызметтер және т.б. болып
табылады. Еңбек заты заттандырылған тұтыну құны болып табылады, ол қызметті
өндіруші тұлғаның (немесе ұжымның) ықпалына тиеді. Материалдық қызмет тауар
сияқты өзінің обхектісіне жылжу жалында барлық сатыдан өтеді: өндіру –
айырбас – бөлу – тұтыну. Қызметтің объектісі қызметті өндірушімен
байланысқа баратын, яғни қызметті алатын адам болып табылады.
Материалдық қызмет жеке талғамдар мен сұраныстарға сәйкес материалды
тұтыну құндарын өндірге және тұтынуға байланысты қалыптасатын белгілі
экономикалық қатынас. Оларды қоғамның барлық мүшелерінің қажеттіліктерін
қанағаттандыру дайындығына дейін жеткізудің ұйымдастырушылық сипаты бар.
Материалдық қызметтердің өндірістік функциялары заттай формадағы жаңа
материалды игіліктерді құруда көрінеді (қоғамдық тамақтану
кәсіпорындарындағы тамақ жасау, киімді жеке тапсырыс бойынша тігу және
т.б.), түрлі энергия және өнімдер формасындағы материалды тұтыну құны
ретінде (жылу, газ, жасылдандыру және т.б.), бұрын құрылған материалды
игіліктерді ұдайы өндіру үрдісін жалғастыру түрінде (сұрыптау бойынша,
орау, тасымалдау бойынша операциялар), материалды игіліктердің тұтыну құнын
қайта қалыптастыруда көрінеді (тұрғын үй – шаруашылығын жөндеу, тұрмыс
техникасын жөндеу және т.б.). Қызмет көрсету аясында өндіруші еңбекпен
құрылатын тұтыну құндары (заттай түрінде) және оларды құны бойынша жалпы
ұлттық өнім және ұлттық табыс құрамына жатқызу осы маңызды халық шаруашылық
көрсеткіштерінің шамасы туралы толық және нақты көрініс береді.
Таза қызмет көрсету барысында оның өндірушісі қажеттілікті
қанағаттандыру үшін адамға іс-әрекет түрінде әсер етеді (мысалы,
дәрігердің, шаштараздың, оқытушының инфакұрылым рыногының жұмысшыларының
қызметі және т.б.). Егер материалдық қызмет көрсету кезінде еңбек үрдісінің
үш кезеңі болса. еңбектің өзі, еңбек заты және еңбек құралдары онда таза
(материалды емес) қызмет көрсетуде тек еңбек құралы мен еңбектің өзі
қатысады (еңбек заты бұл жерде адамның өзі болып отыр). Яғни таза қызмет
көрсеткенде қызметтің заты мен объектісі бір тұлға - адам болып келеді.
Таза қызмет жылжудың тек үш сатысынан өтеді: өндіріс-айырбас (жартылай) -
тұтыну Таза қызметтің орындайтын функциясы жоғары текті-рухани санаткерлік,
мәдени қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады
Таза қызметті өндіретін адамдардың еңбегі жартылай құн кұрады. Таза
қызмет еңбекті тұтынуға байланысты қатынасты білдіреді, және бұл еңбек
ерекше түр ретінде тауарда толығымен көрінбейді. Бұл жерде таза қызмет
ретіндегі еңбек жеке тұлғаның немесе жалпы қоғамның рухани қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатында қолданылуы мүмкін.
Қызметтер тек материалды, сауда, тасымалдау және басқа да
қажеттіліктерді ғана емес, сондай-ақ адамдардың мәдени-тұрмыстық
сұраныстары мен қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, олардың көп қырлы
қоғамдық пайдалықтары болатынын айта кету қажет Бірқатар қызмет кәсіби
білікті жұмысшы күшінің қалыптасуына әрекет етеді (мысалы жоғары және басқа
оқу орындарының, денсаулық сақтау және мәдениет мекемелерінің қызметі және
т.б.). Қызметтер, адамды тұлға ретінде қалыптастыратын басқа да қоғамдық
функцияларды орындайды.
Таза қызмет қоғамның барлық мүшелерінің қоғамдық қажеттіліктерін
қанағаттандыру үшін әрекет ретінде түтынылатын пайдалы еңбек әрекетіне
деген қатынасты білдіреді Таза қызметгер, сондай-ақ жоғарғы ретті
қажеттіліктерді де қанағаттандырады - әрекет нысанында құрылатын рухани,
интеллектуалды, мәдени игіліктер.
Адамдардың қажеттіліктерінің табиғаты өзгеше, олар тек материалды
өндіріс аясының еңбек онімдерімен ғана қанағаттанбайды. Осы
қажеттіліктердің көбісі тұтынушылардың жеке қалауларын ескеріп өндірген
қызметгермен қанағаттандырылады. Қызмет аясындағы жұмысшылар еңбегі
сапасының тиімділігін жоғарылата отырып, іс - жүзінде ғылым мен
инфрақұрылымының жұмысшыларының жетістіктерін, алдыңғы қатарлы тәжірибені,
қызмет көрсетудің прогрессивті формалары мен әдістерін енгізе отырып,
шаруашылық механизмінің жетілдірілуі қамтамасыз етіледі.
Онімді еңбек дегеніміз жалпы жұмысшылардың еңбегі болып табылады,
олардың әрекет ету нәтижесінде жалпы ұлттық өнім және ұлттық табыс
құрылады. Ғылыми -техникалық революция, жалғасып келе жатқан қоғамдық еңбек
болінісінің үрдісі жаппы жұмысшылардың өнімді еңбегінің шеңберін әр уақытта
кеңейтіп отырады. Жалпы жұмысшылар кұрамына тек материалды өндіріс аясында
тікелей жұмыс істейтін жұмысшылар ғана емес, сондай-ақ инженерлер,
техниктер, өндіріспен байланысты ғылым өкілдері жатады. Ғылыми - техникалық
прогресс нәтижесімен қатар, өнімді жұмысшылар санының азаюы да қатар жүріп
отырады, ал қоғамдық еңбек өнімділігінің тез өсуі өндірістік емес салада
қызмет ететін жұмысшылардың санын өсіруге мүмкіндік береді, яғни өндірістік
емес салада қызмет ететін жұмысшылардың аз санының есебінен көп көлемде
материалды игіліктер құрылады, онімді еңбектің үлес салмагы азаяды,
адамдардың өсіп отырған қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған
өндірістік емес еңбек үлесі оседі.
Шаруашылық ету тәжірибесі қызмет көрсету аясында құрастырылған,
кешендік, бірлескен еңбектің қолданылатынын көрсетеді. Сондықтан, қоғам
қызмет көрсету аясының пайдасына жұмыс күшін саналы түрде бөле отырып, осы
қызмет корсету аясының салаларында жұмыс күшінің әрбір қосымша бірлігі
максималды тиімділікпен қолданылуына мүдделі.
Қызмет өндірісі мен саланың дамуы, ең алдымен, жалпы ұлттық өнімнің,
жұмыс күшінің және сәйкес экономикалық қатынастың ұдайы өндіріске қатысуына
қарай қарастырылады. Осының салдарынан жұмыс күшін ұдайы өндіру үшін қажет
омірлік игіліктерді қазір қызметтің белгілі-бір бөлігіне жатқызбау мүмкін
болмай отыр.
Халыққа материалдық сипаттагы қызмет көрсету салаларыныц жоғары өсу
қарқыны көптеген маңызды экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешудің
қажетті алғы шарты болып отыр. Халықты әлеуметтік-мәдени бағыттағы
игіліктермен қамтамасыз ету адамдар арасындағы өзара қатынасты жетілдіруге,
тұлғаның қалыптасуына, халықтардың әлеуметтік топтары арасындагы, қала мен
ауыл арасындағы, республиканың түрлі аймақтары арасындағы әлеуметтік-
экомомикалық және мәдени-тұрмыстық айырмашылықтарды жоюға маңызды әсер
етеді.
Қазіргі жағдайда қызмет аясының салалары және оның жұмысшылары адам
дамуының белгілі бір әлеуметтік-экономикалық функцияларын орындайды:
материалдық өндіріс аясында және қызмет сферасында өндірілген
материалдық және рухани игіліктер тұтынушылардың жеке талғамдары мен
сұраныстарына сәйкес жеткізіледі және тұтынушылар арасындағы осы
игіліктердің болуын айғақтайды; заттардың тұтыну құнын қайта құра отырып,
халықтардың тұтынуына дайындайды, яғни қызмет аясының салалары тауар-
заттардың өндірісін толықтырады;
өмірлік игіліктер тұтыну үрдісінің өзіне қызмет етеді (қоғамдық
тамақтану, коммуналдық және тұрмыстық қызмет көрсету);
жұмысшы күшінің ұдайы өсуіне және қызмет ету дәрежесіне белсенді әсер
етеді;
саналы демалу үшін, халықтың бос уақытын үнемдеу үшін жақсы жағдай
жасайды;
үй шаруашылығындағы еңбектің қысқаруына және жеңілдеуіне әрекет етеді,
сондай-ақ халықтың тұрмысын жақсартады және қала мен ауыл тұрғындарының
өмірлік деңгейлерінің жақындасуына алып келеді.
(онымсн қызмет аясы - жұмыс күшінің ұдайы өндірісіне, түтынушылардың
материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, еңбек
өнімі материалдық және материалдық емес сипаттагы және адам дамуындағы
әлеуметтік-мәдени мақсаттағы қызметтер болып келетін экономикалық
салаларының жиынтығы.
Қызмет көрсету аясының еңбек өнімі ретіндегі қызмет қызметтің барлық
түрін қамтиды, яғни жеке, әлеуметтік және өндірістік мақсаттағы қызметтер.
Қызмет көрсету сферасы оның шектелу критерийіне сәйкес объективті түрде
келесі сфераларға болінеді: ондіріске, халыққа, қоғамға қызмет көрсету
Халыққа қызмет көрсету сферасының салалары өндіріс функцияларын орымдайды -
еңбек өнімдерін дайындап, оны тұтынушыға жеткізу және тұтынушылардың
материалды игіліктерге және қызметтерге қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсатында қызмет көрсету Қызметтерді топтастыру белгілері сатып алу себебі
мен тәжірибесі, рыноктық сегменттеу, қызметтерді жабдықтаушының мақсаттары,
меншік сипаты, реттеулілігі және т.б. болуы мүмкін (1-кесте).
Қазақстан тәжірибесінде Статистика бойынша агенттігі қызметтерді
келесідей түрлендіреді: тұрмыстық, жолаушы-келіктік, байланыс, тұрғын үй-
коммуналдық, білім беру жүйесі, мектепке дейінгі балаларды бағу бойынша
мекемелер, мәдени, туристік-экскурсиялық, дене шынықтыру және спорт,
демсаулық сақтау, шипажай-курорттық және емдеу, құқықтық сипаттағы және
банк мекемелері және т.б.
Қызмет көрсету саласында жинақталған әр алуан іс-әрекет түрлері сан-
қилы қызмет түрлерін де ұсынады. Олардың топтастырылуы еңбек сипатына
сәйкес келеді. Соңғы тұтынушы тұрғысынан қызметтердің келесі түрлерін бөліп
көрсетуге болады
ондірістік мақсаттағы қызметтер (жүк көлігі, өндіріске
қызмет көрсету бойынша байланыс, материалды-
техникалық жабдықтау және т.б.);
жеке қызметтер:
а) материалды-тұрмыстық немесе тұтынушылық сипаттагы
(жолаушы көлік, сауда, қоғамдық тамақтану, тұрғын үй-коммуналдық, тұрмыстық
қызмет көрсету);
б) тұлғаның, адамның қалыптасуымен байланысты әлеуметтік-
мәдени қызметтер (білім беру, денсаулық сақтау, дене шынықтыру
және спорт, театралды-ойын-сауық және мәдени-ағартушылық);
әлеуметтік қызметтер (мемлекетгік басқару органдарына және қоғамдық
ұйымдарға, қоғамдық тәртіпті қорғау органдарына қызмет көрсету және т.б.).
Кесте 1
Қызметтердің топтастырылуы
Топтастыру белгілері Қызметтер түрлері
Сатып алу себептері мен практикасы • жеке мұқтаждық үшін - іскерлік
мұқтаждық үшін
мәнділігі -қызмет корсету
аясының жұмысшыларының нәтижесі
ретінде; - тауар немесе зат ретінде
рыноктық сегменттеу - соңғы тұтынушылар үшін; -
тұтынушы-ұйымдар үшін
меншік сипаты - пайда табуға бағытталған
қызмеітер; - коммерциялық емес
реттеуділігі - жеке; - қоғамдық
Сендетіндігі - реттелетін; - реттелмейтін
Әсердің бағыты - сезілетін; - сезілмейтін
Байланысу дәрежесі - адамға бағытталған; - физикалық
объектігс бағытталған
Проекті және құрал - жабдықты - жоғары дәрежелі байланыс; - орта
қодану дәрежелі байланыс; - томен дәрежелі
байланыс
биіктілік деңгейі - адам еңбегін қолдануға
негізделген; - техниканы қолдануға
негізделген
Автоматтандыру деңгшейі - біліісгілігі жоқ жұмысшылармен
орындалатын; - білікті жұмысшылармен
орындалатын; - кәсіби білікті
жұмысшылардың қызметі
- автоматтандырылған; - біліктілігі
жоқ операторлардың комегімен
орындалатын; - білікті операторлар
комегімен орындалатын.
Коптеген мемлекеттік, коммерциялық емес қызметтердің сыртқы әсерлері
бар, соның арқасында оларды жеке игіліктер ретінде қарастыруга мүкіндік
бермейді. Қоғамдық игіліктер ретінде қызметтер келесідей сипатталады:
болінбеушілік, яғни оларды жеке тұлғаларға бере ала
ал маушылығында;
қызметтерді қолдану үрдісінен тұлғаны бөліп
шығарудың мүмкін еместігі;
белгілі қызмет түрін тұтынуды нормалау күрделілігі
[37]
Материапдық игіліктерді және қызметтерді өндіру үрдісінде қай салалар
немесе мекемелер өндірістік, жеке және әлеуметтік қызметтерді көрсетумен
айналысатынын шектеу қиын. Оларды кешенді түрде көрсететін салалар да бар.
Мысалы, ғылыми және сауда жұмысшылары жекелей азамаггарга да, сондай-ақ
өндірістік кәсіпорындарға да қызмет көрсетеді Басқа қызмсттер түрлерінің де
бағыты осындай, бұл оларды қолдану аясының кеңдігі мен көп қырлылығы туралы
-жеке гигиенадан бастап адам ойының шыңына дейін екендігін дәлелдейді.
Қоғамдық өндірістің өсуі әлеуметтік сипаттағы қызметтерді (әлеуметтік
қамсыздандыру, денсаулық сақтау, ағарту және т.б.) көрсетуге қажетті
қаражат бөлу үшін жағдайлар жасайды. Осыған байланысты өндіріс пен қызмет
көрсетуге кететін шығындарды өтеудің түрлі көздері пайда болады, осыдан
келіп олар ақылы және ақысыз болып бөлінеді. Егер ақысыз қызметтерге
(әлеуметтік қамсыздандыру, денсаулық сақтау, ағарту және т.б.) кететін
шығындар ұлттық табыстан алынатын субсидиялар, грант, несие түріндегі
тікелей алымдар есебінен, сондай-ақ қайырымдылық қорлар есебінен (мысалы,
Сорос қорының, ЮСЭИД, ТАСИС жобаларының, "Болашақ" мемлекетгік білім беру
бағдарламасының қаржыландырулары және т.б.) қалыптасса, онда ақылы
қызметтер шығыны өздерінің жеке ресурстар есебінен, яғни кызмет көрсету
сферасында құрылған еңбек өнімінің есебінен қамтамасыз етіледі. Осыдан
материалдық шығындар өтеліп ұлттық табыс құрылады. Демек қалыпты жұмысшы
күшінің әрекет етуіне қажетті қызмет көлемі халық табысының
деңгейіне тәуелді болып келеді.
1.2 Қызмет көрсету аясы және оның рыноктық экономикадағы орны
Ортақ ауылшаруашылық кешенінің күрделі бөлігі бола отырып, қызмет
көрсету аясы озінің даму және жетілу үрдісінде, оның әлеуметтік-
экономикалық мәнін тереңірек түсінуге мүмкіндік бсретін сапалы жаңа
қырларға ие болды.
Біріншіден, қызмет жұмысшылардың еңбек нәтижесі бола отырып, өмірлік
игіліктерді өндірудің құрамдас бөлігі болды, ол өз кезегінде оның қоғамдық
пайдалылығын да анықтайды. Екіншіден, ірі әлеуметтік-экономикалық
мәселелерді шешуде, халықтың тұрмыс халін жоғарылатуда, қала мен ауыл
арасындағы айырмашылықтарды жоюда, үй және қойма шаруашылығындағы еңбек
ресурстарын рационалды қолдануда, қоғамдық еңбек шығындарын үнемдеуде,
адамдардың бос мақытының масштабын кеңейтуде қызмет көрсету аясының
әлеуметтік функциясы өсіп отыр, үшіншіден, қызмет көрсету аясының
салаларының экономикапық тәуелсіздігі нақтыланды және дәл анықтапды, яғни
осыдан келіп жеке көрсеткіштер, нормативтер, стандарттар, техникалық
қызметтер жүйесін ұдайы өндіру, қалыптастыру және негіздеу үрдісінде жаңа
мақсатты функциялар айқындалды.
Рыноктық экономикада қызметтерді коммерция-зациялау дәрежесіне көп
көңіл бөлінеді. Осыдан келіп коммерңиялық және бейкоммерциялық қызметтерді
бөлуге тура келеді Біріншісінің тауарлық сипаты бар және пайда алу немесе
басқа экономикалық пайда алу мақсатында өндіріледі; екіншісі саяси
экономикалық, әлеуметтік этикалық және т.б. себептерге байланысты
коммерциялана алмайды, яғни рынок құлдырайды. Халықтың өмір сүру деңгейінің
өсуіне байланысты коммерциялық сипаттағы қызметтер үлесі осіп отыр, ол
адамдардың төлем қабілетті сұранысына сәйкес қызмет корсету деңгейінің
толық дифференциациялануын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қызмет көрсету аясын көптеген қызмет түрлерін өндірумен айналысатын
кәсіпорындар (фирмалар), мекемелер, ұйымдар және басқа қызмет түрлерінің
кешені ретінде анықтауға болады. Рыноктық экономикада оған рыноктық және
рыноктық емес секторлар кіреді, біріншісі қызмет рыногын құрайды, ал
екіншісі - халыққа мемлекеттік және бейкоммерциялық қызмет көрсету жүйесі.
Қызмет рыногының ерекше қырлары келесілер болып табылады [30]
рыноктық үрдістердің жоғарғы қозғалыстығы, бұл қызметтердегі сапа
тұрақсыздығы және олардың сақталмау қасиеттерімен байланысты;
• территориалды сегменттеу, бұл әдетте қызмет аясының өндірістік
қорларын қатаң территориалды бекітілуімен анықталады (жолдар, қойма
кешендері және т.б.);
қызметтерді өндіру мен тұтынудың жергілікті сипаты, ол қызметтерді
өндіру мен тұтыну үрдістерінің кеңістікте және уақытта бөлінбеушілігімен
түсіндіріледі;
капитал айнапымының жоғары жылдамдығы, бұл қызмет көрсету аясына
салынған капитал құрылымындағы айналым капиталының жоғары рөлімен
анықталады;
• рыноктық конъюнктура өзгерістерінің жоғары сезімталдығы, бұны
қызметтердің негізгі екі қасиетгерімен түсіндіруге болады: жинақталмай-
тындығымен (рыноктық конъюнктура ауытқуларын өтеу мүмкінсіздігі) және
утилитарлы сипатымен, яғни қызметтердің тауарлы материалды құндылықтарды
ондіруге тәуелділігімен;
• қызметтерді өндіруді ұйымдастыру ерекшелігі, бұл қызмет көрсету
аясындагы көптеген шағын және орта кәсіпорындар санының болуы;
қызметтерді көрсету үрдісінің ерекшелігі, бұл қызметтерді өндірушілер
мен тұтынушылар арасындагы тікелей байланыстармен көрінеді;
қызметтерді дифференциациялаудың жоғары дәрежесі, оларды өндіруді
жекешелендіру мен тұтынуды персонификациялаумен байланысты; қызметтерді
көрсету бойынша іс-әрекет нәтижесінің анықсыздығы.
Қазіргі уақытта қызмет көрсету аясына менеджмент және маркетингің
қазіргі әдістерін енгізу мүмкіндіктері мен маситтабтары келесімен
негізделген:
рыноктың толуы, тұтынушыларга ең кең қызмет спектрін ұсыну;
ең ірі қызметтерді ондіруші фирмалардың арасындағы қатаң бәсекелестік;
қызмет рыногында өндіруші-сатушылардың мүдделерінен
тұтынушылар (клиенттердің) мүдделерінің асып түсуі, яғни рынок тұтынушылар
рыногы болып келеді.
Әдстте қызмет өндіруші компаниялар маркетинг және менеджмснтті жасау
және оны қолдану мәселелері бойынша өнеркәсіптік кәсіпорындардан артта
қалады. Бұл бірқатар факторлармен түсіндіріледі:
көптеген сервистік фирмалар жұмысшылардың техникалық біліктілігіне
көңіл бөледі; коптеген қызмет өндіруші фирмалар көлемі бойынша ірі емес,
сондықтан олардың маркетинг бойынша маманы жоқ;
түрлі қызмет түрлерін көрсетуге лицензия берудің қатаң ережелері кейде
маркетинг қызметін қолдануға қажеттілікті және бәсекелестікті шектейді;
түтынушыларда көбінесе қызмет аясындагы бірқатар кәсіптер туралы
(дәрігерлер, заңгерлер) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1.ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ЖӘНЕ СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ – ҚОҒАМНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ФАКТОРЫ
1. Қызмет көрсету және сервистік қызметтің түрлері мен нысандары
2. Қызмет көрсету аясы және оның рыноктық экономикадағы орны
3. Қызметтер рыногындағы бәсеке
1.4 Қызмет көрсету маркетингінің ерекшелігі
2 ЖУАЛЫ АУДАНЫ ӘКІМИЯТЫНЫҢ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК-БАҒДАРЛАМАЛАР
БӨЛІМІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ.
2.1 Мекеменің міндеттері, функциялары және құқық
2.2 Мекеменің басқару ұйымдастыру құрылымы
2.3 Мекеменің негізгі құралдарын талдау
2.4 Мекеменің жоспарлаған әлеуметтік жұмыстарының талдауы
2.5 Жамбыл облысы мен Жуалы ауданы әкімиятының жұмыспен қамту
және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің қызметінің орындалуын
талдау және ондағы негізгі мәселелері
3 ӘЛЕМЕТТІК – МӘДЕНИ СЕРВИСТІ ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ
3.1 Жуалы ауданындағы әлеуметтік -мәдени сервисті жетілдірудегі
маркетингтік әдісті қолдану шаралары.
3.2 Облыстағы жұмысбастылықты қамтамасыз ету бойынша шараларды
эксперттік әдіспен негіздеу
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Қызмет аясы еңбек және қоғамдық өзара қатынастың жетілдіруіне тікелей
және жанама әсер етеді, өмір салтының қалыптасуына қатысады, қала мен ауыл
арасындағы әлеуметтік-экономикалық және мәдени-түрмыстық айырмашылықтардың
жойылуына әсер етеді. Сөйтіп оның халықшаруашылық маңыздылығы халықтың
өмірлік маңызды мүдделерімен тікслей байланыстылығымен түсіндіріледі Қызмет
көрсету аясының маңызды әлеуметтік-экономикалық функциясы қызмет формасымда
өндірілетін халық үшін қосымша өмірлік игіліктерді құру болып табылады
Қызмет саласы халық өмірінің бірқатар маңызды әлеуметтік-зкопомикалық
мәселелері шешуге көмектеседі Ол халықтың әрдайым өсіп отыратын материалды-
тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандырады, оның бос уақытын көбейтеді,
денсаулықты нығайтады және көңіл-күйін жоғарылатады, өмір сүру деңгейін
ұзартады, қала және ауыл халқының еңбек және тұрмыс жағдайын жақсартуға
маңызды әсер етеді. Ол сондай-ақ жалпы ұлттық өнімнің және ұлттық табыстың
өсуіне әсер етеді Материалды, еңбек және қаржы ресурстарым үнемдейді,
қоғамдық еңбек өнімділігінің жүйелі өсуіне әсер етеді
Қазіргі сатыдағы қызмет аясының маңыздылығының өсуі оның салаларындағы
қосымша еңбек көлемімен дәлелденеді Қазіргі қазақстандық жағдайдың
ерекшелігі өндіріс пен қызмет аясында жиналған әлемдік тәжірибені ескере
отырып, менеджменттің және маркетинттің бір уақытылы қызмет етуі мен дамуы
болым табылады. Бүгінгі күні әр қызмет ондіруші қатаң бәсекелестік ортада
қызмет етеді, бұл өлемдік қызмет аясының кеңею теиденциясымен негізделеді.
Соның ішінде қызметтендіру үрдісі әлемнің әр елінің тіршілік әрекетінің
барлық жақтарым қозғайды, сонымен қатар ол дамыған елдердегі жалпы ішкі
онімнің 80%-ын және дамушы елдерде 55%-ын қамтамасыз етеді. Осындай текті
экономикалық көрсеткіштер қарастырылып отырған мәселенің дамуы мен
жетілдіруін негізді және терең талдаудың қажеттілігін дәлелдейді.
Соңғы жылдары кәсіпкерлік және ісксрлік өрісіндегі қызмет аясының
салаларын дамытудың жалпы және жеке мәселелері бойынша іс-әрекеті халықтың
материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған,
болашағы бар салаларды зерттеумен айналысатын, экономикалық ғылымның
дамуына маңызды үлес қосқан көптеген мазмұнды және өзекті зерттеулер
жарияланды.
Берілген жұмыста қызмет көрсету аясының кейбір теориялық, әдіснамалық
және тәжірибелік аспектілері талданады, әлеуметтік-экономикалық категория
ретінде қызметтің рөлі, экономикадағы орны анықталады. Қызмет көрсету аясы
қоғамдық өндіріс тиімділігіне әсер ететін әлеуметтік-экономикалық дамудың
маңызды факторы ретінде ғылыми жоспарда талданады. Халыққа материалдық және
материалдық емес сипаттағы, сондай-ақ әлеуметгік-мәдени мақсаттағы
қызметтерді көрсету аясының практикалық іс-әрекеті де қарастырылады.
Бәсекелестік күрес жағдайларында әрекет түріне және көлеміне тәуслсіз әр
кәсіпорын рынокта табысты қызмет ету үшін және сұранысты қанағаттандыру
үшін маркетингтің белгілі құралдарын қолданады.
Қызмет көрсету аясының келесі даму перспективасы, ең бірінші шағын
және орта бизнестің, рыноктық инфрақұрылымның дамуымен, делдал және
коммерциялық қызмет келемі мен ассортиментінің, сервистік қызмет жасаудың
кеңеюімен, импорттық тұтынушылық тауарлардың жеке саудагерлерінің көтерме
саудамен және берілген субъекттерге салық салу механизмін жетілдірумен
айналысатын ресми заңды тұлғаларға айналуымен байланысты. Рыноктық
қатынастарға отумен байланысты шаруашылық етудің жаңа формаларының дамуы
оларды тіркеу, бухгалтерлік, құқықтық, ақпараттық кеңес беру қызметтеріне
қажетгіліктің пайда болуына алып келді. Банк қызметтерін
коммерциализациялау банк қызметтерінің спектрін кеңейтуді талап етті,
олардың көлемі және клиенттер тобы көбейді. Соңғы жылдары мүлдем жаңа
дәстүрлі емес қызмет түрлері пайда болды, негізінен әлеуметтік сипаттағы
кызметтср, мысалы үй жұмысшылар қызметі, танысу қызметі, жеткізу қызметі,
Интернет дүкендер және басқалар. Қоғамды ақпараттандыру байланыстың жаңа
құралдарының және қызметтерінің дамуына (факс, телекс, ұялы байланыс)
ақпараттық кеңестік және инженерингтік қызметтерге қажеттіліктердің пайда
болуына алып келді.
Қызмет аясы салаларының көп бөлігі ақылы қызмет жүргізуге негізделген
рыноктық механизмінің әрекет ету жағдайларында тиімді дамыды (ең алдымен
өндірістік қызметтер). Ақылы қызмет рыногы тауарлы рынокпен жиынтық ретінде
қарастырылады және рыноктық қатынастарға тән тандарға тәуелді болады. Бірақ
ақылы қызмет рыногы мен тауарлы рыногы арасында толық теңдік жоқ. Олардың
айырмашылығы ерекше текті тауар ретіндегі қызмет спецификасымен, сондай-ақ
ақылы қызмет рыногында қалыптасатын экономикалық қатынастар спецификасымен
де негізделген
1.ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ЖӘНЕ СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ – ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ФАКТОРЫ
1.1 Қызмет көрсету және сервистік қызметтің түрлері мен нысандары
Шетелдегі сервис – бұл бұрынан белгілі және өндіруші – кәсіпорының
маркетинг қызметінің қабылданған үлгісі. Біздің еліміздің экономикасында
бұл сектор жаңа ғана дамып келеді.Мұны жоғары білікті кадрлардың
жоқтығымен, мемелекет экономикасындағы отандық өндірушілердің берік емес
және тұрақсыз жағдаймен,тауар өндіру технологиясы мен оның алдағы уақытта
қызмет көрсетуінің артта қалушылығымен түсіндіруге болады. Дегенмен, ішкі
нарықта бәсекелестік ортаны бірте-бірте қалыптастыру, кәсіпкерлерді
әлеуетті клинттер ушін күрес құралы ретінде сервистік қызметті белсенді
түрде пайдалануға итермелейді.
Сервис- маркетингтің функциясы ретінде оны пайданалудың барлық кезеңі
ішінде, алынган өнімдерді (тауарларды) тиімді пайдалануды қамтамасыз ету
үшін,сатып алушыларға көрсетілетін қызметтер кешені түрінде
таныстырылған.Нақтылай айтсақ, сервис-бұл өнімдерді өткізумен және
пайданалумен байланысты қызметтердің кешені.
Шынында да тиімді пайдалану деген нені білдіреді?Оған былайша жауап беруге
болады.Біріншіден, тауардың барлық параметрлерінің оның тұтыну қасиеттеріне
толық сәйкес келуі; екіншіден, оны пайдаланудың (тұтынудың) барлық
мерзімінде бұйымның жұмыс қабілетін қамтамасыз етуге жасаушы –
фирмалардың жауапкершілігі болып шығады.
Қызметін жүргізуі ретіндік сервистің мазмұны өнімдердің бір түрлері үшін
маңызды, ал өнімдердің басқа бір түрлері үшін атқаратын рөлі шамалы болуы
мүмкін.Мәселен, өндіріске арналған тауарларды өткізу мен күрделі тұрмыстық
техникалар үшін сервистің рөлі өлшеусіз.Оған керісінше,киім, кеңсе
тауарларын өткізуге сервис соншалықты қатыспайды. Бірақ, кез келген
жағдайда нарықтағы үлесті көбірек жеңіп алуға және болашақта өз жағдайын
нығайтуға мүдделі кәсіпкер, тұрақты түрде сервисті назарынан шығармауы
тиіс.Қазірдің өзінде сервистің сапасы – коммерциялық табысқа жетудің
кілті деген пікір кең түрде таралып үлгерген.
Сервистік қызмет маркетингі әлемдік тәжірибеде қабылданган кейбір
қағидалардың сақталуын болжайды.
Ұсыныстың міндеттілігі. Егер өндіруші-фирма одан ары қарай сервисті талап
етуші бұйымдарды шығарып,осыған орай оны тұтынушыларға ұсынбайтын болса,
онда ол нарық жағдайындағы жеңіліс табуы мүмкін.
Пайдаланудың міндетті еместігі. Нарық қызметкерінің сервисті сатып алушыға
таңып қоюы міндетті емес. Клиент одан ары қарай сервистің қажеттілігі
туралы шешім қабылдай отырып, өзін мүлде еркін сезінуі тиіс.
Сервистің ыңғайлығы. Маркетинг сатып алушыға ыңғайлы болатындай жерде,
сондай үлгідегі және белгілі уақытта сервистік қызмет көрсетуден тұрады.
Сервистің икемділігі. Сатып алушыларға ұсынылатын фирмалардың сервистік
шараларының шеңбері аса алуан түрлі болуға тиісті.Нарықтағы туындаған
жағдайларға қатысты сервистік қызметтің ауқымы ең қажетті аз мөлшерден ең
жоғарғы қалыпты мөлшерлерге дейін ауытқуы мүмкін.Осыған орай фирма клиентке
кеңес беруге дайын болуға тиісті.
Сурет 1.Қазіргі заманғы сервистің қағидалары
Сервистің техникалық бірдейлігі. Қазіргі заманғы өндірістің тұрақты
жетілдірілуі, өнімдерді жасау технологиясының өзін жиі түрде күрт
күрделендіріп жібереді.Мұндай жағдайларға құрал-жабдықтардың техникалық
деңгейі мен сервис технологиясының өндіріске сәйкес болуы аса
маңызды.Әйтпесе, сервистің қажетті сапасына сену өте қиын болады.
Сервистің ақпараттық қайтарымдылығы. Фирмалар қызметінің табысты болуы
көптеген жағдайларда әртүрлі тектегі ақпараттарды жинау мен өңдеуге қатысты
болады.Сервистің қызметкерлері тек қана маңызды экономикалық ,
техникалык,әлеуметтік және басқа акпараттардың көздері ғана болып
саналмайды, сонымен бірге жиі турде тамаша нарықтық идеялардың авторлары
болады.
Сервис өндірістң кепілдік берілген сәйкестігі. Нарық қызметкерінің
өндірістік мүмкіндіктерін сервистің мүмкіндіктерімен қатал және қатаң түрде
салыстырып,өлшей білуі аса маңызды. Бұл кәсіпкерлердің ыңғайсыз жағдайларды
болдырмауына мүмкіндік беріп және клиентті өзіңе өзің қызмет көрсет
шартына әкелмейді.
Сервис аясындағы ақылды баға саясаты.Баға саясатын дұрыс таңдау – бұл
қазіргі заманғы маркетингтің ең күрделі мәселесі.Бұл мәселе бойынша
маркетологтардың пікірлері де әр түрлі.Бірі,сервис-бұл тұтыну үшін қуатты
және өте белгілі қосымша пайда көзі деп санайды. Ал,екінші бірлерінің көз
қарасы тұрғысынан,ол, бір-біріне қарама-қайшы диаметрлі.Нарықтық
қатынастардың белсенді түрде қалыптасуда екендігін ескере отырып, сервис
саласындағы баға белгілеу идеясын келесі түрде білдіруге болады: сервис
қосымша пайданың соншалықты пайда көзі емес, фирмалардың товарын алу үшін
және сатып алушылардың оларға деген сенімдерін нығайту құралының
ынталандырушысы болуға тиісті.
Өнімдерді сату кезіндегі сатып алушыларға көрсетілетін қызметтер
барынша алуан түрлі болуы мүмкін.Сервистің негізгі түрлері бөліп көрсетуге
көмектесуші басты классификация өлшемдеріне, уақытша параметрлер мен
жұмыстардың мазмұнын жатқызуға болады.
Сурет 2.Сервистің негізгі түрлері.
Уақытша параметрлер бойынша сервис келесі түрлерге бөлінеді:
Сурет 3. Сервистік қызметтер түрлері.
Көптеген тауарлар тапсырыс алынбай тұрып-ақ маңызды түрдегі сервистік
қызметті талап етеді. Ұсыныстар (тапсырыстар) төбеден алынбайды: белгілі
бір мөлшер қажет, қаржылық есептеулердің, үлгілердің көптеген сандарының
материалдарды таңдауда, бірнешеуі ғана іріктеліп алынуы мүмкін. Сатуға
дайындықпен және өзіндік сатумен, сондай-ақ сатып алушыларды тартумен
байланысты қызметтер сату алдындағы қызмет деп аталады. Сату алдындағы
сервистің негізгі міндеттері сатушыға, сол сияқты сатып алушыға
ыңғайлылықты қамтамасыз етуден тұрады.
Сервистің бұл түрі фирмалардың қызметкерлерімен, сол сияқты сауда
қызметкерлерімен немесе бірлескен түрде жүзеге асырылады. Сату алдындағы
қызметтер өзіне жұмыстың келесі түрлерін кіргізеді:
- сататын орынға жеткізіп бергеннен соң дайын өнімдерге тауарлық түр
беру: орауынан ашу, құру немесе реттеу (тауарға берілген техникалық
құжаттамаларға сәйкес), тасымалдау кезінде бүлінген жерлерін түзеу;
- каталогтар мен прейскуранттар жүйесін әзірлеу, техникалық
құжаттамаларды соған сәйкес тілге аудару;
- мөлшерлері бойынша реттеу, өнімдерді сатып алушыларға көрсету, тауарды
қалай пайдалану керектігін үйрету;
- өнімдерді сынап көру, дәмін татып көру, өлшеуден өткізу;
- өнімдерді ресімдеу және оны сұрыптау;
- өнімдерді пайдаланумен байланыста сатып алушыға кеңес беру;
- өнімдерді өткізумен және көптеген басқа мәселелермен байланысты
ұйымдастыру шаралары.
Нарық қызметкері тауарды сататын фирманың, оның сапасына толық жауап
беретіндігін есте ұстауы тиіс. Тауар орауларынан жазылып, техникалық
бұйымдар жиналып, киімдер үтіктелген болуы қажет.
Сату алдындағы қызметтер-кәсіпорындардың нарықтағы жұмысының қажетті
элементтері болып саналады. Сатушы сатып алушыға өз тауарын қаншалықты
сапалы түрде көрсете алады, оның бәсекелестер алдындағы алдағы уақыттағы
басымдығы көп жағдайда соған қатысты.
Кейбір тауарлар тек сату алдындағы ғана емес, сонымен бірге сатып
алғаннан соңғы сервисті де қажетсінеді.
Сатудан соңғы сервис, өнімдерді сату сәтінен бастап оны қайта
ұқсатқанға дейінгі сатып алушыға көрсетілетін қызметтің барлық түрлерін
кіргізеді.Сатудан соңғы қызмет көрсетудің төрт негізгі үлгісі бар:
- оқыту;
- белгілеу;
- кепілдік беру арқылы қызмет көрсету;
- кепілдік берілген уақыт өткеннен кейінгі жөндеу қызметтері.
Алғашқы оқыту қызмет көрсетудің неғұрлым маңызды элементі болып
саналады, өйткені сатып алушы өндірушінің нұсқаулары өздігінше түсінуі
мүмкін.Егер нұсқауды түсіну қиындыққа түсетін болса, онда тауарға деген
басқаша қатынас пайда болуы мүмкін.Мұндай жағдайдың туындау мүмкігдішін
алдын-ала көре білу қажет.Оны былайша жүзеге асыруға болады: сауда жасау
кезінде сатып алушыға сатушының өзі түсіндіреді немесе сату кезінде тауарға
қосымша түсіндіретін материалдарды қосып береді.
Оқыту және кепілдік беру арқылы қызмет көрсету- тұтынушылардың тауарды
пайдалануының алғашқы кезінде фирманың тегін түрде жүзеге асыратын
қызметтерінің барлық кешені болып саналады. Бұл қызметтерді беру мерзімдері
әртүрлі болуы мүмкін, дәл осы кешен бәсекелестік күрестегі күшті құрал бола
алады.
Орнату және қызмет көрсету, негізінен, станоктар, жабдықтар, тұрмыстық
приборлар үшін қажет.Мәселен, техникаларды( майлау, реттеу, тарту және
т.б.).мерзімдік профилактикалық тексерістерден өткізу пайданалуы
мүмкін.Приборлар мен аппаратуралар үшін осылардың барлығы, жұмыс жасау
мерзімнің белгілі бір уақыты өткеннен кейін тетіктер мен бөлшектердің
айырбасталуы қағидалары бойынша толықтырылады.Тұрмыстық техникалардың
көптеген түрлері үшін, тек істен шығып қалған кезде ғана жөндеу қағидасы
бойынша әрекет етеді.
Тағы бір маңызды сәт – кепілдік беру туралы мәселелер.Коммерциалық
кепілдік беру, негізінен жабдықтау бойынша контрактының бөлігі болып
саналады, белгілі бір жағдайда оның ұзартылатындығына қарамастаң,
кепілдіктер жиі түрде бір жылға беріледі.Мысалы: Минск маркалы
тоңазытқышына кепілдік берілген қызмет көрсету мерзімі 1 жылды құрайды,ал
Snaige тоғазытқышына кепілді қызмет көрсету мерзімі – 3 жыл.
Кепілдік мерзімі өткеннен кейінгі жөндеу немесе сервис айрықша
келісім бойынша жузеге асырылады және тұтүнүшылардың кезеңдер ішінде
сатушы-фирма ақылы түрде жоспарлы – ескерту және күрделі жөндеулер
жүргізуі,қосалқы бөлшектермен жабдықтауы, кеңестер беруі, персоналды
қосымша оқытуды жүзеге асырады.
Кепілдік мерзім өткеннен кейінгі қызмет көрсетудің негізгі міндеті –
ұзақ мерзімді пайданалатын тауарлардың жұмыс жасау қалпын ұстап тұру болып
саналады.
Сатып алушылар көзқарасы тұрғысынаң,көмек көрсету түралы өтінішті
тез қабылдай білу қабілетті; бөлшектерді аыйрбастауға тапсырыстарды
орындаудың жылдамдығы;қызмет көрсететін қызметкерлердің техникалық
құзырлылығы;кепілдік мерзім өткеннен кейінгі сервистік қызметке ақылды баға
саясаты,сатудан кейінгі қызмет көрсету аясындағы фирмалар қызметі,
тиімділік өлшемдері болып саналатындығын зерттеулер көрсетті.
Соңғы уақытта жоғарыда қарастырылған сервистің жіктеуіне орындалған
жұмыстардың мазмұны мен байланысты жаңалары қосылды.
Қазіргі жағдайдағы кез келген техниканың пайдаланудың тиімділігі, бір
жағынан, оны қоршаған ортаға қатарға қою мүмкіндіктеріне, екінші жағынан
сатып алынған тауарды пайдалану үшін қазіргі нарықтан және өзіндік меншікті
интеллектінен көп пайданы сығып алу пайдаланғышының қабілеттілігіне
қатысты болады.Бірте-бірте таза техникалық жұмыстардан гөрі интеллектуалдық
қызметтер көбірек орын алатын болады.мысалы, бұл оны пайдалану жөніндегі
нұсқау немесе оның учаскесін өңдеу мәселелері бойынша фермер үшін кеңес
берудің жеке кешені ғана емес, микратолқынды пеште тамақ пісірудің айырықша
жиынтық рецептері болуы мүмкін.Осы жерден жұмыс мазмұны бойынша сервистің:
-қатаң;
-жұмсақ деп бөлінеді.
Қатаң сервис- жұмыс қабілетін ұстап тұрумен, тауарлардың берілген
жұмыс параметрлерінен бас тартпаушылығымен байланысты қызметтерінің барлық
түрлері.
Жұмсақ сервис – аталмыш тұтынушылардағы жұмыстың нақтылы жағдайларында
тауарларды неғұрлым тиімді пайдаланумен, сондай-ақ олар үшін тауарлардың
пайдалылық аясын кеңейтумен байланысты, интеллектуалдық қызметтердің
кешені.
Тікелей және жанама сервис түрлері бар. Өндіруші фермерді сатып алған
тракторымен жерді өңдеудің неғұрлым тиімды жұмыс тәртібін білікті түрде
қамтамасыз еткенде-бұл тікелей сервис болып саналады. Егер өндіруші зауытын
ресми өкілі клиенттермен жақсы қатынасты ұстап тұру мақсатында фермердің
зайыбын тегін бухгалтерлік курсқа оқытуға шақырса- бұл жанама сервис.Яғни,
тауарды алумен тікелей байланысты қызметтер тікелей сервиске, ал тауарды
сатып алуға тікелей қатынасы жоқ қызметтер- жанама сервиске жатады.
-Тұтынушылар таурларды қандайда бір қажеттіліктерді қанағаттандыру
үшін сатып алады.Көрсетілген қызмет сатып алушылар сенімнің тауарларға
сәйкес келушіліглн қамтамасыз етуге көмектксе алатындай болуы тиіс. Бұл
бағыттарды кәсіпкерлердің қызметі: Сіз біздің өнімдерімізді сатып алып
және пайдаланыңыз – ал біз қалған қолдан келгеннәң бәрін жасаймыз қағидасы
бойынша құрылуы қажет. Жақсы ұйымдастырылған сервис өнімнің бәсекеқабілетін
арттырады, ұсынылатын тауарларға деген сұраныстың, кәсіпорының коммерциялық
табысының көбеюіне және оның беделінің артуына әсерін тигізеді. Сервистік
қызмет көрсетуді тиімді ұйымдастыру, кәсіпкерлердің қосымша кірістерінің
көзі болвп қызмет етуі мүмкін. Сондықтан күшті сервистік қызмет құру – бұл
нарық жағдайында жұмыс жасаушы барлық фирмалардың жанашырлықпен қарайтын
нәрсесі болуы тиіс.
Сервис қызметін ұйымдастыру: фирмалардың шамасы, оның тауарларының
сипаты мен алуан түрлілігі, жасалатын операциялардың ауқымы, өткізу
аудандары мен оның үлгілері, сатып алушылардың қажеттіліктері және т.б.
факторлардың әсерімен болады.
Тұтастай алғанда фирмалар, сервистік қызметтерді ұыймдастырған кезде,
бәрқатар мәселелерді шешуі қажет:
- сервис шеңберіне қандай қызметтерді кіргізуі қажет;
- сервистің қандай деңгейін сатып алашыларға ұсынуға болады;
- сервисті қандай үлгіде ұйымдастырған дұрыс.
Ұсынылатын қызметтер кешені туралы мәселелерді шешу кезінде тұтынушылардың
қызметтерге және олардың маңыздылығына деген салыстырмалы талап-тәлектерін
зерттеп-үйрену қажет.Мысалы,канадалық өнеркәсіп жабдықтарын сатып алушылар
қызметтердің мыңадай түрлерін атаған:
- жабдықтаудың сенімділігі;
- баға бойынша ұсыныстарды берудің жеделдігі;
- техникалық кеңеестер алудың мүмкіндіктері;
- жеңілдіктер беру;
- сатудан кейінгі қызмет көрсету;
- байланысқа түсудің қарапайымдылығы;
- тауарды айырбастап беру кепілі;
- жабдықтаушының кең өндірістік мүмкіндігі;
- жеке тапсырыс бойынша тауарларды әзірлеудің мүмкіндігі;
- несие беру мүмкіндігі;
- сынап көру үшін жабдықтардың болуы.
Сатып алушыларға қандай қызметтерді ұсыну қажеттігі міселелерін шеше
отырып, жаңалардың қолдаушылығында ие болып немесе жоғалтып алған сенімді
қайтаруға тырысудан гөрі ескі клиенттерді сақтау арзан болатынын есте
ұстау қажет.
Шағымдарға жауап беруде клиенттердің нені қалағысы келетінін білуі осы
тәсілердің бірі болып саналады.Шағымдардың жиі түспегені дұрыс, бірақ шағым
түсе қалған кезде, оған қайтарылатын жауап фирманың жақсы жарнамасы бола
билуі тиіс.Шағым жасаушылар кқбінесе өздері жете білмей тұрып, тек қана
өзінің ғана емес, һзгелердің де атынан сөйлейді.Сондықтан туындаған
шағымдардың себептердің тездетіп жоюға мүмкіндік беретің жауап берудің
өзіндік әдістерін әзірлеу қажет. Егер мүмкін болса, шағымды өзінің
пайдасына пайдалана білген тіпті тиімді.
Сервистің қандай деңгейін ұсынған болмақ? Қазіргі замаңғы сервис
үлгісінде бұл маңызды сұраққа қызмет көрсету стандарттары жауап береді.
Бұл – сервистің мамандарымен, фирмалардың техниктерімен және
экономистерімен әзірленетін ұйымдық-нұсқаулық әдістемелік құжаттар болып
саналады.Олар, оның орындалуы сатып алушылардың жоғары қанағаттанушылық
дәрежесіне кепілдік беретін сервистік жұмыстардың жекелеген түрлерін
ұйымдастыру және қамтамасыз ету мақсаттарына деген талаптардан тұрады.
Құжат көпмақсаттық белгіленулерді орындайды. Ол сонымен бірмезгілде жұмыс
нұсқаулығы және бақылау – бағалау материалы ретінде қатысады. Мұндай
стандарттар жүйксі сервистің сапалық деңгейәнәң негізін қалыптастырады.
Сервистің ұйымдастырылу формасы әрқилы болуы мүмкін. Бұл бағыттағы
фирмалардың шешімі клиенттердің артықшылық берушіліктеріне және
бәсекелестердің пайданалатын келістіріне қатысты мүмкін.Негізінен, ірі
фирмалардың өз сервистік қызметтері бар, мысалы, өндірүші-кәсіпорындар
сервистік білімдерін ашады.
Жиі жағдайда сервис өзіне фирмалардың өткізу қызметін алады, мысалы,
тауарды сатушы дилерлер.Мәселен, өздерінің сатып алушыларына сервистік
қызмет көрсетуді ұсынатын ЖШС HI-TEX фирмасы жапон аудио және
видеотехника өндірушілурінің Қарағандағы ресми өкілі болып саналады.
Сервиситі сондай-ақ өндіруші кәсіпорынмен келісім бойынша немесе ақылы
қызмет көрсетуші дербес фирмалар жүзеге асырады.
Сервистік қызметті ұйымдастыруда сатылған өнімдерді тұтынатын
жерлердегі кепілді-кеңес беруші орталықтар, оқу орталықтары, тауарларды
көрсететін залдар, жөндеу шеберханалары, техникалық қызмет көрсету
станциялары және т.б. маңызды рөл атқарады.
Сервисті ұйымдастырудың жоғарыда аталып өткен үлгілері фирмалардың
сервистік саясатын икемді етуге мүмкіндік береді. Сыртқы экономикалық
байланыстар стратегиясы және басқару бойынша белгілі маман Жак Горовиц
тиімді сервисті ұйымдастырудың келксі сегіз ережесін ұсынады.
1. Стратегия. Кәсіпкер нарықтағы қызметінің табысты болуы үшін сатып
алушуныі сервистің қандай деңгейін өте жақсы деп санайтындығын анықтауы
тиіс. Сервистің тура осы деңгейі сатып алушыға кепілдік беруі арқылы
уәде етілуі қажет.
2. Сатып алушылармен байланыс. Кәсіпкерлердің коммуникациялық саясат
құралдарын белсенді түрде пайдалануы – бұл фирмалар мен клиенттер
арасындағы берік байланыстарды қалыптастурыдың сенімді жолы. Дегенмен
атап қту керек, егер сатып алушылардың қалауы уәде етілген
кепілдіктерден асыл болса, онда абыржушылықтың болуын туғызбай қоймады.
Оған керісінше, олардың тілектерінен асып түсетін сервистің
кепілдіктері, сатып алушылардың жағымды эмоцияларын туғызады.
3. Кәсіпорынның өз персоналына қоятын талаптарының айқындығы. Сервисті
қызметтің барлық қызметкерлерінің орындауы үшін міндетті қызмет көрсету
стандарттары әзірленуі тиіс.
4. Жабдықтаудың айқын жүйесі. Сервистік қызмет қызметкерлерінің шақыру
ережесі мен қосалқы бөлшектерді жеткізу жүйесі шекті түрде қарапайым
болұға тиіс.
5. Сервистік қызмет персоналын оқыту. Қызмет көрсету стандарты сервистік
қызмет қызметкерлерінің барлығына жеткізілуі қажет.
6. Мақсат-қызмет көрсету ақаулардың болмауы. Сервистік қызмет персоналын
оқыту және жаттықтыру жолдарымен клиенттерге қызмет кқрсетуде қате
әрекеттерді болдырмау.
7. Біздің клиентіміз-айна. Сервистің сапасын объективті бағалауға бірден-
бірі қабілетті-
бұл клиенттер болып саналады. Олардың компаниялардың ұсынатын
сервистік
қызметіне қатынастарын анықтау үшін клиенттерден жүйелі түрде
сұрау жүргізіп отыру қажет. Директ мейл (Сауалнамаларды клиенттердің
мекенжайларына салу арқылы) жүйесі бойынша сауалнама жүргізу – ең сенімді
құрал.
8. Шығармашылық. Тауарды сатып алу – бұл бар болғаны сатып алушының
фирмамен тіл табусуының басы ғана.Тұтынушы жақсы сервис нәтижесінде ғана
толық қанағаттанушылықты сезінеді. Сондықтан сервистің әдістерін үнемі
жетілдіру, коммуникация мен байланыстың қазіргі замаңғы құралдарын
пайдалану керек.
Жоғарыда көрсетілгендерді қорытындылай келгенде мынаны байқауға болады,
қызмет көрсетудің көлемі мен сапасы сатып алушы тауарды алғаш сатып алған
кезде де, сол сияқты қайыра сауда жасауға шешім қабылдағанда да оған әсер
ететін болады.Сервистік қызметтің жоғары деңгейі, клиенттердәң тұрақты
бекуіне, сатып алушылардың тауардың белгілі бір маркасына сенімнің
орнығуына ықпал тигізетін болады.Осылардың барлығы сауданың тұрақтылығын
және кәсіпорын кірісінің өсіун қамтамасыз етеді.
Ғылыми-техникалық революция өндірістік және өндірістік емес салалар
арасында еңбекті бөлу пропорцияларындағы белгілі өзгерістерді ұйғарады. Осы
салалардың экономикалық көрсеткіштерінің салыстырылуы қоғам дамуының
объективті заңдылықтарын айқындайды, ал республиканың экономикалық
потенциалының деңгейі өндірістік емес салаға салынатын капитал салымдарының
сәйкес өсімін негіздейді, бұл өз кезегінде халықтың өмірлік деңгейін
жоғарылатады, оның рухани қажеттіліктерін кеңейтеді, жұмыс күшінің ұдайы
өндірісін жетілдіреді [38].
Қызмет көрсету аясы экономиканың барлық салалары жұмысшыларының
сапалық сипатына әсер етеді, олардың күш жігерін мамандандырылған
функцияларға шоғырландыруға және еңбек ресурстарын өндірістік емес
салаларда қолдану үшін босатуға мүмкіндік береді, яғни тек өзінің негізгі
фуикцияларын орындап қана қоймай, сондай-ақ материалдық өндіріске де өз
әсерін тигізеді. Ол өндіріс құралдары мен тұтыну заттарының өндірісін
дамытуға көмектесе отырып, материалды игіліктердің негізгі тұтынушыларының
бірі болып табылады, ал материалдық өндіріс өндірістік емес сапа жасайтын
көптеген қызметтерге сұранысты тудырады. Өндірістік емес сфера материалдық
өндірісте өз базасын таба отырып өзінің салаларын дамытуды жеделдетуге
ынталы болып келеді. Екі саланың дамуының өзара байланысты үрдісінің жұмыс
жасауы халықтың Материалды және рухани игіліктерді үзіліссіз тұтынуымен
негізделеді.
Қызмет сферасының және оның салаларының жұмысшылары материалды
игіліктердің тек тұтынушылары ғана болып табылмайды. Өз еңбегімен олар
халыққа қызмет ете отырып материалды емес рухани құндылықтарды құрады.
Олардың ортақ мақсаты - адамдардың түрлі қажеттіліктерін максималды
қанағаттандыру және өмір сүру деңгейін жоғарылату болғанымен де, екі
сферада бұл мәселені түрліше шешеді. Қызмет сферасы әлеуметгік, сондай-ақ
экономикалық функцияларды да орындайды. Мысалы білім беру адамдардың рухани
қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, жұмысшы күшін ұдайы ондіру факторы
болып келеді.
Қазіргі қогамда қызметтер тұтынудың маңызды элементі және адамдардың
өмір сүру қалпын жетілдіру шарты болып табылады Қызмет көрсету сферасының
салаларын дамыту қоғам мүшелерінің тіршілік іс-әрекетінің көптеген
критерийлерін өзгертуге әсер етеді. Және бұл өзгерістер қоғамдық өндіріс
құрылымындағы өзгерістерге, оның тиімділігін жоғарылатуга әсер етеді.
Егер қазіргі ғылым жөнінде айтатын болсақ, онда "қызметтер" түсінігіне
қатысты экономистердің түрлі көзқарастары бар: бірінші жағдайда, қызмет
көрсетудің айрықша еңбегі ретінде қарастырылады, ал басқа жағдайда ол
өндірістік емес тұтыну ретінде беріледі, үшінші жағдайда, оны материалдық
өндіріс сферасындағы өндірілген табысты тұтыну ретінде қарастырады.
Қызмет, ең алдымен, әлеуметтік категория ретінде көрінеді, себебі ол
қызметтерді талдау кезінде және оны халыққа ұсыну кезінде көрінетін күрделі
экономикалық қатынастардың құрамдас бөлігі болып табылады. Қызметтің
негізгі мәні адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған тұтыну
құны. Тұтыну құнын аныктау үшін "қызмет" түсінігін айыру қажет Мысалы,
материалды қызметтер бұрынғы тұтыну құнының әсер ету үрдісінде ондіріледі
(яғни заттар өндіріліп оның құны өскенде). Егер материалдық емес сипаттагы
игіліктер жөнінде сөз болатын болса, басқаша айтқанда таза қызметтер
жөнінде болатын болса, "қызмет" түсінігінің мазмұны белгілі бір заттар
түріндегі жаңа тұтыиу құндарын өндірумен байланысты емес, ол тек таза
тұтыну үрдісі, іс-эрекеттүрінде берілуі.
Менеджмент және маркетинг тұрғысынан қызмет дегеніміз қажеттілікті
немесе мұқтаждықты қанағаттандыра алатындардың барлыгы және ол назар
аударту, сатып алу, колдану және тұтыну мақсатында рынокқа ұсынылады.
Қызмет болып бірінші жақ екінші жаққа ұсыныла алатын кез келген шара немесе
іс-әрекет, ол сезілмейді және ешкімнің иелігіне отпейді Оның ұсынылуы
материалды өніммен байланысты болуы мүмкін.
Қызметті әлеуметтік-экономикалық категория ретінде зерттей отырып, біз
бұл түсініктің екі жақты мазмұнын сскеруіміз тиіс: ерекше тұтыну құны
ретіндегі қызмет және белгілі экономикалық қатынастарды білдіретін
экономикалық категория ретіндегі қызмет Бұл жағдайда біз қызметті, оның
ондірілуі, көрсетілуі және тұтынылуы кезінде көрінетін ерекше күн ретінде
қабылдаймыз.
Сонымен, қызмет қоғамдық, ұдайы өндіріс үрдісіндегі экономикалық
қатынастардың белгілі формасы ретінде к;арастырылады Бұл қатынастарды
талдау қызметтерді өндіруші мен тұтынушы арасындағы тікелей және жанама
байланыстарымен сипатталады. Бұл жағдайда қызмет көрсету сферасында
экономикалық мазмұны бойынша түрлі сипаттағы, түрлі салаларға жататын іс-
әрекет түрлері жиналады. Әлеуметтік-экономикалық категория ретіндегі
қызметтің мәні туралы айтсақ, ең алдымен, біз оның негізгі екі түрін бөліп
қарастырамыз: Материалды қызмет (зат, өнім және т.б.) және таза қызмет (іс-
әрекет). Бұл түрлердің екеуі де жалпы анықтаманы жоққа шығармайды, яғни
жалпы қызметтер.
Қызмет деп жеке сұраныстарға сәйкес материапдық, материалдық емес
сипаттағы және әлеуметтік - мәдени мақсаттағы игіліктерді нақты
тұтынушыларға дейін жеткізумен байланысты іс-эрекет түріндегі еңбекті
тұтыну және материалды игіліктер түріндегі (заттар) еңбек өнімдері бойынша
өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы қатынастар жүйесін тұсінеміз. Әлі де
экоіюмикалық әдебиеттерде жүрген "қызмет түсінігінің жеткіліксіз толық және
терең анықтамасы көбіне осы әлеуметтік-экономикалық категорияның
күрделілігімен түсіндіріледі.
Түтынушыға тауармен көрсетілетін қызмет - бұл адамның өз өміріндегі
күнделікті белгілі бір материалдық және рухани игіліктерді қолдануы. Адамға
қызметтерді көптеген тұтыну заттары көрсетеді тұрғын үй - коммуналды, сауда
білім беру, мәдениет, көлік, байланыс және т.б. Бұл нақты сезілетін заттың
қызметтері.
Жоғарыда айтылғандай, қызмет материалды және таза болуы мүмкін.
Материалды қызмет көрсету кезінде қызмет еңбек затында
материализациялынанды. Мысалы, материалдық қызметтер – бұл машиналарды
жөндеу бойынша, аяқ киім тігу бойынша қызметтер және т.б. болып табылады.
Еңбек затында материализацияланады. Мысалы, материалдық қызметтер – бұл
машиналарды жөндеу бойынша, аяқ киі тігу бойынша қызметтер және т.б. болып
табылады. Еңбек заты заттандырылған тұтыну құны болып табылады, ол қызметті
өндіруші тұлғаның (немесе ұжымның) ықпалына тиеді. Материалдық қызмет тауар
сияқты өзінің обхектісіне жылжу жалында барлық сатыдан өтеді: өндіру –
айырбас – бөлу – тұтыну. Қызметтің объектісі қызметті өндірушімен
байланысқа баратын, яғни қызметті алатын адам болып табылады.
Материалдық қызмет жеке талғамдар мен сұраныстарға сәйкес материалды
тұтыну құндарын өндірге және тұтынуға байланысты қалыптасатын белгілі
экономикалық қатынас. Оларды қоғамның барлық мүшелерінің қажеттіліктерін
қанағаттандыру дайындығына дейін жеткізудің ұйымдастырушылық сипаты бар.
Материалдық қызметтердің өндірістік функциялары заттай формадағы жаңа
материалды игіліктерді құруда көрінеді (қоғамдық тамақтану
кәсіпорындарындағы тамақ жасау, киімді жеке тапсырыс бойынша тігу және
т.б.), түрлі энергия және өнімдер формасындағы материалды тұтыну құны
ретінде (жылу, газ, жасылдандыру және т.б.), бұрын құрылған материалды
игіліктерді ұдайы өндіру үрдісін жалғастыру түрінде (сұрыптау бойынша,
орау, тасымалдау бойынша операциялар), материалды игіліктердің тұтыну құнын
қайта қалыптастыруда көрінеді (тұрғын үй – шаруашылығын жөндеу, тұрмыс
техникасын жөндеу және т.б.). Қызмет көрсету аясында өндіруші еңбекпен
құрылатын тұтыну құндары (заттай түрінде) және оларды құны бойынша жалпы
ұлттық өнім және ұлттық табыс құрамына жатқызу осы маңызды халық шаруашылық
көрсеткіштерінің шамасы туралы толық және нақты көрініс береді.
Таза қызмет көрсету барысында оның өндірушісі қажеттілікті
қанағаттандыру үшін адамға іс-әрекет түрінде әсер етеді (мысалы,
дәрігердің, шаштараздың, оқытушының инфакұрылым рыногының жұмысшыларының
қызметі және т.б.). Егер материалдық қызмет көрсету кезінде еңбек үрдісінің
үш кезеңі болса. еңбектің өзі, еңбек заты және еңбек құралдары онда таза
(материалды емес) қызмет көрсетуде тек еңбек құралы мен еңбектің өзі
қатысады (еңбек заты бұл жерде адамның өзі болып отыр). Яғни таза қызмет
көрсеткенде қызметтің заты мен объектісі бір тұлға - адам болып келеді.
Таза қызмет жылжудың тек үш сатысынан өтеді: өндіріс-айырбас (жартылай) -
тұтыну Таза қызметтің орындайтын функциясы жоғары текті-рухани санаткерлік,
мәдени қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады
Таза қызметті өндіретін адамдардың еңбегі жартылай құн кұрады. Таза
қызмет еңбекті тұтынуға байланысты қатынасты білдіреді, және бұл еңбек
ерекше түр ретінде тауарда толығымен көрінбейді. Бұл жерде таза қызмет
ретіндегі еңбек жеке тұлғаның немесе жалпы қоғамның рухани қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатында қолданылуы мүмкін.
Қызметтер тек материалды, сауда, тасымалдау және басқа да
қажеттіліктерді ғана емес, сондай-ақ адамдардың мәдени-тұрмыстық
сұраныстары мен қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, олардың көп қырлы
қоғамдық пайдалықтары болатынын айта кету қажет Бірқатар қызмет кәсіби
білікті жұмысшы күшінің қалыптасуына әрекет етеді (мысалы жоғары және басқа
оқу орындарының, денсаулық сақтау және мәдениет мекемелерінің қызметі және
т.б.). Қызметтер, адамды тұлға ретінде қалыптастыратын басқа да қоғамдық
функцияларды орындайды.
Таза қызмет қоғамның барлық мүшелерінің қоғамдық қажеттіліктерін
қанағаттандыру үшін әрекет ретінде түтынылатын пайдалы еңбек әрекетіне
деген қатынасты білдіреді Таза қызметгер, сондай-ақ жоғарғы ретті
қажеттіліктерді де қанағаттандырады - әрекет нысанында құрылатын рухани,
интеллектуалды, мәдени игіліктер.
Адамдардың қажеттіліктерінің табиғаты өзгеше, олар тек материалды
өндіріс аясының еңбек онімдерімен ғана қанағаттанбайды. Осы
қажеттіліктердің көбісі тұтынушылардың жеке қалауларын ескеріп өндірген
қызметгермен қанағаттандырылады. Қызмет аясындағы жұмысшылар еңбегі
сапасының тиімділігін жоғарылата отырып, іс - жүзінде ғылым мен
инфрақұрылымының жұмысшыларының жетістіктерін, алдыңғы қатарлы тәжірибені,
қызмет көрсетудің прогрессивті формалары мен әдістерін енгізе отырып,
шаруашылық механизмінің жетілдірілуі қамтамасыз етіледі.
Онімді еңбек дегеніміз жалпы жұмысшылардың еңбегі болып табылады,
олардың әрекет ету нәтижесінде жалпы ұлттық өнім және ұлттық табыс
құрылады. Ғылыми -техникалық революция, жалғасып келе жатқан қоғамдық еңбек
болінісінің үрдісі жаппы жұмысшылардың өнімді еңбегінің шеңберін әр уақытта
кеңейтіп отырады. Жалпы жұмысшылар кұрамына тек материалды өндіріс аясында
тікелей жұмыс істейтін жұмысшылар ғана емес, сондай-ақ инженерлер,
техниктер, өндіріспен байланысты ғылым өкілдері жатады. Ғылыми - техникалық
прогресс нәтижесімен қатар, өнімді жұмысшылар санының азаюы да қатар жүріп
отырады, ал қоғамдық еңбек өнімділігінің тез өсуі өндірістік емес салада
қызмет ететін жұмысшылардың санын өсіруге мүмкіндік береді, яғни өндірістік
емес салада қызмет ететін жұмысшылардың аз санының есебінен көп көлемде
материалды игіліктер құрылады, онімді еңбектің үлес салмагы азаяды,
адамдардың өсіп отырған қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған
өндірістік емес еңбек үлесі оседі.
Шаруашылық ету тәжірибесі қызмет көрсету аясында құрастырылған,
кешендік, бірлескен еңбектің қолданылатынын көрсетеді. Сондықтан, қоғам
қызмет көрсету аясының пайдасына жұмыс күшін саналы түрде бөле отырып, осы
қызмет корсету аясының салаларында жұмыс күшінің әрбір қосымша бірлігі
максималды тиімділікпен қолданылуына мүдделі.
Қызмет өндірісі мен саланың дамуы, ең алдымен, жалпы ұлттық өнімнің,
жұмыс күшінің және сәйкес экономикалық қатынастың ұдайы өндіріске қатысуына
қарай қарастырылады. Осының салдарынан жұмыс күшін ұдайы өндіру үшін қажет
омірлік игіліктерді қазір қызметтің белгілі-бір бөлігіне жатқызбау мүмкін
болмай отыр.
Халыққа материалдық сипаттагы қызмет көрсету салаларыныц жоғары өсу
қарқыны көптеген маңызды экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешудің
қажетті алғы шарты болып отыр. Халықты әлеуметтік-мәдени бағыттағы
игіліктермен қамтамасыз ету адамдар арасындағы өзара қатынасты жетілдіруге,
тұлғаның қалыптасуына, халықтардың әлеуметтік топтары арасындагы, қала мен
ауыл арасындағы, республиканың түрлі аймақтары арасындағы әлеуметтік-
экомомикалық және мәдени-тұрмыстық айырмашылықтарды жоюға маңызды әсер
етеді.
Қазіргі жағдайда қызмет аясының салалары және оның жұмысшылары адам
дамуының белгілі бір әлеуметтік-экономикалық функцияларын орындайды:
материалдық өндіріс аясында және қызмет сферасында өндірілген
материалдық және рухани игіліктер тұтынушылардың жеке талғамдары мен
сұраныстарына сәйкес жеткізіледі және тұтынушылар арасындағы осы
игіліктердің болуын айғақтайды; заттардың тұтыну құнын қайта құра отырып,
халықтардың тұтынуына дайындайды, яғни қызмет аясының салалары тауар-
заттардың өндірісін толықтырады;
өмірлік игіліктер тұтыну үрдісінің өзіне қызмет етеді (қоғамдық
тамақтану, коммуналдық және тұрмыстық қызмет көрсету);
жұмысшы күшінің ұдайы өсуіне және қызмет ету дәрежесіне белсенді әсер
етеді;
саналы демалу үшін, халықтың бос уақытын үнемдеу үшін жақсы жағдай
жасайды;
үй шаруашылығындағы еңбектің қысқаруына және жеңілдеуіне әрекет етеді,
сондай-ақ халықтың тұрмысын жақсартады және қала мен ауыл тұрғындарының
өмірлік деңгейлерінің жақындасуына алып келеді.
(онымсн қызмет аясы - жұмыс күшінің ұдайы өндірісіне, түтынушылардың
материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, еңбек
өнімі материалдық және материалдық емес сипаттагы және адам дамуындағы
әлеуметтік-мәдени мақсаттағы қызметтер болып келетін экономикалық
салаларының жиынтығы.
Қызмет көрсету аясының еңбек өнімі ретіндегі қызмет қызметтің барлық
түрін қамтиды, яғни жеке, әлеуметтік және өндірістік мақсаттағы қызметтер.
Қызмет көрсету сферасы оның шектелу критерийіне сәйкес объективті түрде
келесі сфераларға болінеді: ондіріске, халыққа, қоғамға қызмет көрсету
Халыққа қызмет көрсету сферасының салалары өндіріс функцияларын орымдайды -
еңбек өнімдерін дайындап, оны тұтынушыға жеткізу және тұтынушылардың
материалды игіліктерге және қызметтерге қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсатында қызмет көрсету Қызметтерді топтастыру белгілері сатып алу себебі
мен тәжірибесі, рыноктық сегменттеу, қызметтерді жабдықтаушының мақсаттары,
меншік сипаты, реттеулілігі және т.б. болуы мүмкін (1-кесте).
Қазақстан тәжірибесінде Статистика бойынша агенттігі қызметтерді
келесідей түрлендіреді: тұрмыстық, жолаушы-келіктік, байланыс, тұрғын үй-
коммуналдық, білім беру жүйесі, мектепке дейінгі балаларды бағу бойынша
мекемелер, мәдени, туристік-экскурсиялық, дене шынықтыру және спорт,
демсаулық сақтау, шипажай-курорттық және емдеу, құқықтық сипаттағы және
банк мекемелері және т.б.
Қызмет көрсету саласында жинақталған әр алуан іс-әрекет түрлері сан-
қилы қызмет түрлерін де ұсынады. Олардың топтастырылуы еңбек сипатына
сәйкес келеді. Соңғы тұтынушы тұрғысынан қызметтердің келесі түрлерін бөліп
көрсетуге болады
ондірістік мақсаттағы қызметтер (жүк көлігі, өндіріске
қызмет көрсету бойынша байланыс, материалды-
техникалық жабдықтау және т.б.);
жеке қызметтер:
а) материалды-тұрмыстық немесе тұтынушылық сипаттагы
(жолаушы көлік, сауда, қоғамдық тамақтану, тұрғын үй-коммуналдық, тұрмыстық
қызмет көрсету);
б) тұлғаның, адамның қалыптасуымен байланысты әлеуметтік-
мәдени қызметтер (білім беру, денсаулық сақтау, дене шынықтыру
және спорт, театралды-ойын-сауық және мәдени-ағартушылық);
әлеуметтік қызметтер (мемлекетгік басқару органдарына және қоғамдық
ұйымдарға, қоғамдық тәртіпті қорғау органдарына қызмет көрсету және т.б.).
Кесте 1
Қызметтердің топтастырылуы
Топтастыру белгілері Қызметтер түрлері
Сатып алу себептері мен практикасы • жеке мұқтаждық үшін - іскерлік
мұқтаждық үшін
мәнділігі -қызмет корсету
аясының жұмысшыларының нәтижесі
ретінде; - тауар немесе зат ретінде
рыноктық сегменттеу - соңғы тұтынушылар үшін; -
тұтынушы-ұйымдар үшін
меншік сипаты - пайда табуға бағытталған
қызмеітер; - коммерциялық емес
реттеуділігі - жеке; - қоғамдық
Сендетіндігі - реттелетін; - реттелмейтін
Әсердің бағыты - сезілетін; - сезілмейтін
Байланысу дәрежесі - адамға бағытталған; - физикалық
объектігс бағытталған
Проекті және құрал - жабдықты - жоғары дәрежелі байланыс; - орта
қодану дәрежелі байланыс; - томен дәрежелі
байланыс
биіктілік деңгейі - адам еңбегін қолдануға
негізделген; - техниканы қолдануға
негізделген
Автоматтандыру деңгшейі - біліісгілігі жоқ жұмысшылармен
орындалатын; - білікті жұмысшылармен
орындалатын; - кәсіби білікті
жұмысшылардың қызметі
- автоматтандырылған; - біліктілігі
жоқ операторлардың комегімен
орындалатын; - білікті операторлар
комегімен орындалатын.
Коптеген мемлекеттік, коммерциялық емес қызметтердің сыртқы әсерлері
бар, соның арқасында оларды жеке игіліктер ретінде қарастыруга мүкіндік
бермейді. Қоғамдық игіліктер ретінде қызметтер келесідей сипатталады:
болінбеушілік, яғни оларды жеке тұлғаларға бере ала
ал маушылығында;
қызметтерді қолдану үрдісінен тұлғаны бөліп
шығарудың мүмкін еместігі;
белгілі қызмет түрін тұтынуды нормалау күрделілігі
[37]
Материапдық игіліктерді және қызметтерді өндіру үрдісінде қай салалар
немесе мекемелер өндірістік, жеке және әлеуметтік қызметтерді көрсетумен
айналысатынын шектеу қиын. Оларды кешенді түрде көрсететін салалар да бар.
Мысалы, ғылыми және сауда жұмысшылары жекелей азамаггарга да, сондай-ақ
өндірістік кәсіпорындарға да қызмет көрсетеді Басқа қызмсттер түрлерінің де
бағыты осындай, бұл оларды қолдану аясының кеңдігі мен көп қырлылығы туралы
-жеке гигиенадан бастап адам ойының шыңына дейін екендігін дәлелдейді.
Қоғамдық өндірістің өсуі әлеуметтік сипаттағы қызметтерді (әлеуметтік
қамсыздандыру, денсаулық сақтау, ағарту және т.б.) көрсетуге қажетті
қаражат бөлу үшін жағдайлар жасайды. Осыған байланысты өндіріс пен қызмет
көрсетуге кететін шығындарды өтеудің түрлі көздері пайда болады, осыдан
келіп олар ақылы және ақысыз болып бөлінеді. Егер ақысыз қызметтерге
(әлеуметтік қамсыздандыру, денсаулық сақтау, ағарту және т.б.) кететін
шығындар ұлттық табыстан алынатын субсидиялар, грант, несие түріндегі
тікелей алымдар есебінен, сондай-ақ қайырымдылық қорлар есебінен (мысалы,
Сорос қорының, ЮСЭИД, ТАСИС жобаларының, "Болашақ" мемлекетгік білім беру
бағдарламасының қаржыландырулары және т.б.) қалыптасса, онда ақылы
қызметтер шығыны өздерінің жеке ресурстар есебінен, яғни кызмет көрсету
сферасында құрылған еңбек өнімінің есебінен қамтамасыз етіледі. Осыдан
материалдық шығындар өтеліп ұлттық табыс құрылады. Демек қалыпты жұмысшы
күшінің әрекет етуіне қажетті қызмет көлемі халық табысының
деңгейіне тәуелді болып келеді.
1.2 Қызмет көрсету аясы және оның рыноктық экономикадағы орны
Ортақ ауылшаруашылық кешенінің күрделі бөлігі бола отырып, қызмет
көрсету аясы озінің даму және жетілу үрдісінде, оның әлеуметтік-
экономикалық мәнін тереңірек түсінуге мүмкіндік бсретін сапалы жаңа
қырларға ие болды.
Біріншіден, қызмет жұмысшылардың еңбек нәтижесі бола отырып, өмірлік
игіліктерді өндірудің құрамдас бөлігі болды, ол өз кезегінде оның қоғамдық
пайдалылығын да анықтайды. Екіншіден, ірі әлеуметтік-экономикалық
мәселелерді шешуде, халықтың тұрмыс халін жоғарылатуда, қала мен ауыл
арасындағы айырмашылықтарды жоюда, үй және қойма шаруашылығындағы еңбек
ресурстарын рационалды қолдануда, қоғамдық еңбек шығындарын үнемдеуде,
адамдардың бос мақытының масштабын кеңейтуде қызмет көрсету аясының
әлеуметтік функциясы өсіп отыр, үшіншіден, қызмет көрсету аясының
салаларының экономикапық тәуелсіздігі нақтыланды және дәл анықтапды, яғни
осыдан келіп жеке көрсеткіштер, нормативтер, стандарттар, техникалық
қызметтер жүйесін ұдайы өндіру, қалыптастыру және негіздеу үрдісінде жаңа
мақсатты функциялар айқындалды.
Рыноктық экономикада қызметтерді коммерция-зациялау дәрежесіне көп
көңіл бөлінеді. Осыдан келіп коммерңиялық және бейкоммерциялық қызметтерді
бөлуге тура келеді Біріншісінің тауарлық сипаты бар және пайда алу немесе
басқа экономикалық пайда алу мақсатында өндіріледі; екіншісі саяси
экономикалық, әлеуметтік этикалық және т.б. себептерге байланысты
коммерциялана алмайды, яғни рынок құлдырайды. Халықтың өмір сүру деңгейінің
өсуіне байланысты коммерциялық сипаттағы қызметтер үлесі осіп отыр, ол
адамдардың төлем қабілетті сұранысына сәйкес қызмет корсету деңгейінің
толық дифференциациялануын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Қызмет көрсету аясын көптеген қызмет түрлерін өндірумен айналысатын
кәсіпорындар (фирмалар), мекемелер, ұйымдар және басқа қызмет түрлерінің
кешені ретінде анықтауға болады. Рыноктық экономикада оған рыноктық және
рыноктық емес секторлар кіреді, біріншісі қызмет рыногын құрайды, ал
екіншісі - халыққа мемлекеттік және бейкоммерциялық қызмет көрсету жүйесі.
Қызмет рыногының ерекше қырлары келесілер болып табылады [30]
рыноктық үрдістердің жоғарғы қозғалыстығы, бұл қызметтердегі сапа
тұрақсыздығы және олардың сақталмау қасиеттерімен байланысты;
• территориалды сегменттеу, бұл әдетте қызмет аясының өндірістік
қорларын қатаң территориалды бекітілуімен анықталады (жолдар, қойма
кешендері және т.б.);
қызметтерді өндіру мен тұтынудың жергілікті сипаты, ол қызметтерді
өндіру мен тұтыну үрдістерінің кеңістікте және уақытта бөлінбеушілігімен
түсіндіріледі;
капитал айнапымының жоғары жылдамдығы, бұл қызмет көрсету аясына
салынған капитал құрылымындағы айналым капиталының жоғары рөлімен
анықталады;
• рыноктық конъюнктура өзгерістерінің жоғары сезімталдығы, бұны
қызметтердің негізгі екі қасиетгерімен түсіндіруге болады: жинақталмай-
тындығымен (рыноктық конъюнктура ауытқуларын өтеу мүмкінсіздігі) және
утилитарлы сипатымен, яғни қызметтердің тауарлы материалды құндылықтарды
ондіруге тәуелділігімен;
• қызметтерді өндіруді ұйымдастыру ерекшелігі, бұл қызмет көрсету
аясындагы көптеген шағын және орта кәсіпорындар санының болуы;
қызметтерді көрсету үрдісінің ерекшелігі, бұл қызметтерді өндірушілер
мен тұтынушылар арасындагы тікелей байланыстармен көрінеді;
қызметтерді дифференциациялаудың жоғары дәрежесі, оларды өндіруді
жекешелендіру мен тұтынуды персонификациялаумен байланысты; қызметтерді
көрсету бойынша іс-әрекет нәтижесінің анықсыздығы.
Қазіргі уақытта қызмет көрсету аясына менеджмент және маркетингің
қазіргі әдістерін енгізу мүмкіндіктері мен маситтабтары келесімен
негізделген:
рыноктың толуы, тұтынушыларга ең кең қызмет спектрін ұсыну;
ең ірі қызметтерді ондіруші фирмалардың арасындағы қатаң бәсекелестік;
қызмет рыногында өндіруші-сатушылардың мүдделерінен
тұтынушылар (клиенттердің) мүдделерінің асып түсуі, яғни рынок тұтынушылар
рыногы болып келеді.
Әдстте қызмет өндіруші компаниялар маркетинг және менеджмснтті жасау
және оны қолдану мәселелері бойынша өнеркәсіптік кәсіпорындардан артта
қалады. Бұл бірқатар факторлармен түсіндіріледі:
көптеген сервистік фирмалар жұмысшылардың техникалық біліктілігіне
көңіл бөледі; коптеген қызмет өндіруші фирмалар көлемі бойынша ірі емес,
сондықтан олардың маркетинг бойынша маманы жоқ;
түрлі қызмет түрлерін көрсетуге лицензия берудің қатаң ережелері кейде
маркетинг қызметін қолдануға қажеттілікті және бәсекелестікті шектейді;
түтынушыларда көбінесе қызмет аясындагы бірқатар кәсіптер туралы
(дәрігерлер, заңгерлер) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz