Математикадан оқушылардың шығармашылық қызметін қамтамасыз ететін сыныптан тыс жұмыстар өткізудің мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... . 3

І тарау. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... . 6

1.1 Оқушылардың шығармашылық қызметінің мәні мен сипаттамалық ерекшеліктері ... 6

1.2 Математикадан сыныптан тыс жұмыстар . оқушылардың белсенді шығармашылық қызметінің алғы шарты ... .. ... ... 21

ІІ тарау. МАТЕМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ ... ... 30

2.1 Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың әдістемелік
негіздері ... ... ... .. 30

2.2 Математикадан сыныптан тыс жұмысындағы оқушылардың шығармашылық қызметін дамытудың жолдары ... ... ... . 39

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... . 57

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.. 59

Бүгінгі жалпы білім беретін орта мектеп қоғамның алға қойған міндеттерін орындау үшін баланың табиғи мүмкіндіктерін, қабілетін дамытып кең профильді және дүниежүзілік деңгейдегі жоғары мәдениет пен қажетті білім қорын жинақтаған, өз алдына жауапты шешімдер қабылдай алатын, әр істе белсенді шығармашылық әрекет жасауға қабілетті жас ұрпақты тәрбиелеуі тиіс.
Оқушыларды шығармашылық жолмен оқыту, көптеген ғалымдардың көзқарасы бойынша, ХХІ ғасырда іске асуға тиісті негізгі - өзекті проблема.
Оқыту процесінде мектеп оқушыларын сыныптан тыс өз бетіндік жұмыстар арқылы ойлануға үйрететін шығармашылық жұмыстар дидакт ғалымдардың (Р.Г.Лемберг, М.Жұмабаев, М.Дулатов, А.К.Көбесов, М.И.Махмутов, М.А.Данилов, Т.И.Шамова), сондай-ақ психологтар Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн, В.В.Давыдов, М.Мұқанов, В.А.Крутецкий, В.А.Понамарев, Т.Тәжібаев және т.б. мазмұнды еңбектерінде кеңінен талданған.
Оқушының даму деңгейіне сай білім беріп қана қоймай, сонымен бірге олардың белгілі ғылым саласына қатысты қабілетін дамытуға, өз ортасындағы өзгерістерге сай білімін өз бетінше толықтыруға және оны жаңа жағдайларға шығармашылықпен қолдана білуге дағдылануы қажет. Сондықтан оқушылардың оқу процесіндегі таным қызметінің белсенділігін арттыру математиканы оқытудың ең негізгі бірінші дәрежелі проблемасы ретінде біздің зерттеу жұмысымызда басшылыққа алынды.
Шығармашылық қызмет математиканың сыныптан тыс жұмыстарындағы оқушылардың өз бетіндік жұмыстарымен тығыз байланысты болатыны осы зерттеудің өзекті мәселесі.

1. Әбілқасымова А.Е.Студенттердің танымдық ізденім-паздығын қалыптастыру. - Алматы: "Білім", 1994,
2. Ахметов М. Математиканы оқытуда оқушылардың ғылыми-диалектикалық ойлауын қалыптастыру: (студенттерге арналған құрал). - Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1993.
3. Балк М.Б.,Балк Г.Д. Математика после уроков: Кн. для учителя. - М:Просвещение.
4. Дырченко И.М. Разивитие математических способностей учащихся на внеклассных занятиях: Автореферат - дисс... канд.пед.наук, Ташкент, 1963.
5. Кадыров И. Взаимосвязь внеклассных и факультативных занятий по математике: Кн.для учителя.-М:Просвещение, 1983.
6. Сергеев В.Н. Проблемы развития форм и методов внеклассной работы по математике:Автореф.дисс...канд.наук.-Омск,1979.
7. Тонян Г.А. Математические олимпиады, как средство повышения математические культуры учащихся:Автореф.дисс...канд.пед.наук.-М,1971.
8. Махмутов М.И. Теория и практика проблемного обучения.-Казань:Татариздат,1972.
9. Матюшкин А.М. Проблемная ситуация в мышлении и обучении.-М:Педагогика,1969.
10. Пидкасистый П.И. самостоятельная познавательная деятельность школьников в обучении. Терия экспериментального исследования. –М.:Педагогика,1980.
11. Коменский Я.А. Педагогика в чехоcлавакии .- М : Педагогика,1970.
12. Песталоцци И.Г. Избранные педагогические сочинения . В 2-х т / Под ред. В.Н.Столетова .- М :Педагогика,1981.
13. Дистервег А. Избранные педагогические сочинения .- М : Учпедгиз,1956.- 93. Қаңлыбаев Қ. Геометрия есептерін шешу ізденістері. // информатика-физика-математика.-1995.-N1.
14. Қаңлыбаев Қ.., Кострикина Н.П., Майкотов Н. Алгебрадан таңдамалы есептер. Алматы – Республикалық баспа кабинеті. 1999
15. Канлыбаев К.,Касаткина В.Б., Шестакова Л.С. Сборник заданий для проведения писменного экзамена по математике в ІІ-Х классах общеобразовательных учебных заведений (классов) с углубленным изучением математики. - Алматы: - Республиканский издат. кабинет, 1996
16. Қаңлыбаев Қ., Майкотов Н. Математикалық олимпиада есептері:(Олимпиадаға даярлануға арналған құрал).-Алматы:Арна,
17. Қаңлыбаев Қ. Геометриядан таңдамалы есептер:орта мектептің жоғары класс оқушыларының сыныптан тыс оқуына арналған.-Алматы:Рауан,1992
18. Кострикина Н.П. Задачи повышенной трудности в курсе алгебры 7-9 классов:КН.для учителя.-М:Просвещение,1992.
19. Макарычев Ю.Н., Миндюк Н.Г. Допольнительные главы к школьному учебнику 8 кл.-М:Просвещение,1996.
20. Прасолов В.В. Задача по планиметрии. І,ІІ часть.-М:Наука,1991.
21. Шклярский Д.О., Ченцов Н.Н., Яглом И.М. Избранные задачи и теоремы элементарной математики.-М:Наука,1977.
22. Яглом И.М. Геометрические преобразования.Ч.ІІ (линейные и круговые преобразования).-М,1956.
23. Сабалақов А. Математика тарихынан.-А:Мектеп, 1966
24. Машанов А. Әл-Фараби және Абай.-Алматы:Қазақстан,1994.
25. Көбесов А. Педагогические наследие Аль Фараби:Автореф.доктор...дисс.-Ташкент,1990.
26. Қаңлыбаев Қ. Кибернетика кереметтері мен құпиялары. // білім және еңбек. - 1984.
27. Қаңлыбаев Қ. Математикадан сыныптан тыс жұмыстарда оқушылардың шығармашылық қызметін дамытудың жолдары. Үздіксіз педагогикалық білім берудің үрдісі. Абай атындағы АЛМУ-дың 70 жыл. арн. х/а ғыл.прак.конферен. 23-24 сәуір, 1998.

Пән: Математика, Геометрия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І тарау. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... . 6

1.1 Оқушылардың шығармашылық қызметінің мәні мен сипаттамалық ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 6

1.2 Математикадан сыныптан тыс жұмыстар - оқушылардың белсенді шығармашылық
қызметінің алғы шарты ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21

ІІ тарау. МАТЕМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

2.1 Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың әдістемелік
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30

2.2 Математикадан сыныптан тыс жұмысындағы оқушылардың шығармашылық
қызметін дамытудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... 39

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... . 59

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі жалпы білім беретін орта мектеп
қоғамның алға қойған міндеттерін орындау үшін баланың табиғи
мүмкіндіктерін, қабілетін дамытып кең профильді және дүниежүзілік
деңгейдегі жоғары мәдениет пен қажетті білім қорын жинақтаған, өз алдына
жауапты шешімдер қабылдай алатын, әр істе белсенді шығармашылық әрекет
жасауға қабілетті жас ұрпақты тәрбиелеуі тиіс.
Оқушыларды шығармашылық жолмен оқыту, көптеген ғалымдардың көзқарасы
бойынша, ХХІ ғасырда іске асуға тиісті негізгі - өзекті проблема.
Оқыту процесінде мектеп оқушыларын сыныптан тыс өз бетіндік жұмыстар
арқылы ойлануға үйрететін шығармашылық жұмыстар дидакт ғалымдардың
(Р.Г.Лемберг, М.Жұмабаев, М.Дулатов, А.К.Көбесов, М.И.Махмутов,
М.А.Данилов, Т.И.Шамова), сондай-ақ психологтар Л.С.Выготский,
С.Л.Рубинштейн, В.В.Давыдов, М.Мұқанов, В.А.Крутецкий, В.А.Понамарев,
Т.Тәжібаев және т.б. мазмұнды еңбектерінде кеңінен талданған.
Оқушының даму деңгейіне сай білім беріп қана қоймай, сонымен бірге
олардың белгілі ғылым саласына қатысты қабілетін дамытуға, өз ортасындағы
өзгерістерге сай білімін өз бетінше толықтыруға және оны жаңа жағдайларға
шығармашылықпен қолдана білуге дағдылануы қажет. Сондықтан оқушылардың оқу
процесіндегі таным қызметінің белсенділігін арттыру математиканы оқытудың
ең негізгі бірінші дәрежелі проблемасы ретінде біздің зерттеу жұмысымызда
басшылыққа алынды.
Шығармашылық қызмет математиканың сыныптан тыс жұмыстарындағы
оқушылардың өз бетіндік жұмыстарымен тығыз байланысты болатыны осы
зерттеудің өзекті мәселесі.
Математикадан сыныптан тыс орындалатын жұмыстардың мазмұны мен
ұйымдастыру формасы, материалдары, олар туралы кейбір ұсыныстар М.Б.Балк,
М.Гарднер, А.П.Деморяда, И.Я.Деп-ман, А.Кордемский, Ф.Ф.Нагибин,
Я.Перельман, Д.Пойа, В.Д.Чистяков, Ф.М.Шустеф, И.М.Яглом, С.У.Ұзақовтың
мазмұнды жұмыстарында баяндалған.
Біздіңше, математикадан оқу процесінде оқушылардың шығармашылық
қызметін дамыту ғылыми педагогикалық әдебиеттерде жеткілікті
қарастырылмаған және математикадан жаңа оқулықтар мен бағдарламалар оған
бейімделмеген.
Осы дипломның өзекті мәселелерінің бірі-оқушылардың математикадан
сыныптан тыс жұмысына сүйеніп, жеке басының ерекшеліктерін ескере отырып,
олардың әртүрлі деңгейдегі шығармашылығын дамыту, сол арқылы ақыл-ойының
кемелденуіне мүмкіндіктер тудыру. Зерттеу тақырыбы бойынша диссертациялар,
монографиялар, ғылыми-әдістемелік мақалалармен танысып, мектеп практикасына
талдау жасағанда шығармашылық мәселесіне математиканың сыныптан тыс
жұмыстарында жеткілікті түрде назар аударылмағандығын байқадық. Ал бұл
оқушының жеке басының ақыл-ойының даму деңгейіне едәуір дәрежеде кедергі
келтіреді, сонымен қатар оқушылардың оқу мен шығармашылық қызметке деген
қызығушылығын төмендетеді. Осы жағдайда оқушының сыныптан тыс жұмыстарда
шығармашылық қызметін дамытудың нақты мүмкіндігі мен оны мектеп
практикасында іске асыру деңгейі арасында қарама-қайшылықтар бар екені
байқалады. Орта мектеп оқушыларының шығармашылық қызметін сыныптан тыс
жұмыстарда дамытудағы осы қайшылықты шешуде теориялық талдаулардың
жеткіліксіздігі және жалпы білім беретін орта мектептегі сыныптан тыс
жұмыстардың зерттеуге сай бағыты әдістемелік жағынан толықтырылмағандығы
анықталды. Осы аталған проблемаларды математиканы оқыту процесінде шешудің
теориялық мәні мен практикалық қажеттігі зерттеу тақырыбын
"Математикадан сыныптан тыс жұмыстарда оқушылардың шығармашылық қызметін
дамытудың әдістемелік жолдары" деп анықтауға мүмкіндік берді.
Зерттеу объектісі - орта мектепте математиканы оқыту процесі.
Зерттеу пәні - математикадан сыныптан тыс жұмыстар барысында
оқушылардың шығармашылық қызметін қалыптастыру процесі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - математикадан оқушылардың шығармашылық
қызметін қамтамасыз ететін сыныптан тыс жұмыстар өткізудің мазмұнын
анықтап, оның әдістемелік жолдарын көрсету. Осы мақсаттан мынандай
міндеттер туындайды.
1. Оқушылардың шығармашылық қызметі түсінігі мен оның компоненттерін
анықтап, жүйелеу;
2. Математиканың сыныптан тыс жұмыстарында шығармашылық қызметті тиімді
ұйымдастыру мен оны іске асырудың әдістемесін ұсыну;
3. Ұсынылған әдістеменің тиімділігін педагогикалық эксперимент жүргізу
арқылы сәйкес ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беру.
Зерттеу жүргізілген тірек оқу орындары:
Алматы қаласындағы №13, №162 мектептердің жоғарғы сынып оқушылары.
Эксперимент жұмысының әртүрлі кезеңдерінде оған 10 мұғалім және 70 оқушы
қатысты.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Диплом кіріспеден, дербес екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушылардың шығармашылық қызметінің мәні мен сипаттық ерекшеліктері
Оқушылардың шығармашылық қызметі туралы мәселе көне заманнан бастау
алады. Сократтың өзі-ақ оқыту барысында оқушылардың танымдық белсенділігі
мен ізденімпаздық шығармашылығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап
көрсеткен-ді. Архимедтің өзі белгілі әдіс – эвристикалық әдісті
геометриялық фигуралар мен денелердің беттерінің ауданы мен көлемдерін
есептеуге қолданған. Ежелгі Рим философтарының түсіндірулерінде білімді
игеруде оқушылардың белсенді шығармашылығы айтарлықтай рөл атқарады деген
пікір айтылады. Оқытуды күшейту құралы ретіндегі оқушылардың шығармашылық
ізденімпаздығы туралы пікір Я.А.Коменскийдің еңбектерінде, сонан соң
И.Г.Песталоцци мен А.Дистервегтің еңбектерінде тереңдетіледі. Мәселен,
А.Дистервег оқыту барысында баланың шығармашылық ізденімпаздығы оның ақыл-
ой қабілетін дамытудың аса маңызды құралдарының бірі деп есептейді. Декарт
жаңа теорияны ашу кезінде ойдың тізбектілігін орнықтыруға ұмтылды.
Математикалық зерттеу жұмысында басшылыққа алынатын арнайы ереже
ойластырды, оның осы күнге дейін зор мәні бар. Математикалық шығармашылық
туралы математиканың теориясымен айналысатын үлкен математик, ғалым-
мамандардың айтқандарының мәні зор.
Математикалық ойлау лабораториясына енуге, математикалық ойлау
логикасын шешуге, математикалық зерттеулердің бағыттаушы элементтерін
табуға, математикалық шығармашылықтың мәнін ашуға Архимед те, Декарт та,
Пуанкаре де, т.б. ұлы ойшылдар жан-жақты атсалысқан.
Архимед геометриялық денелердің ауданы мен көлемін табудың ерекше
тәсілін пайдаланған. Декарт математикалық зерттеулер жүргізудің арнайы
ережелерін құрастырды. А.Пуанкаре "Наука и метод" деген еңбегінде арнайы
зерттеусіз-ақ, өз тәжірибесіне сүйене отырып математикалық шығармашылықтың
мәнін ашуға ұмтылады. Оның ойынша математикалық шығармашылықтың негізгі
элементі ойлау төмендегі қасиеттермен сипатталады:
1) естің өзгешелігімен, талқылаудағы күрделі математикалық
дәлелдеулерді есте сақтау қабілетімен;
2) математикалық ой қорытудың (ойлаудың), ойша тұжырымдаудың дұрыс
орналасуымен; шығармашылық процеспен бірге болатын эмоциальды
әсерленгіштігімен сипатталады.
Шығармашылық процестің дайындық, қорытынды екі кезеңін атай келіп
Пуанкаре екінші кезеңді өзінің сипаты жөнінен "кенеттен шешім қабылдайтын"
ерекше сипаттағы шығарма-шылықтың түрі деп атады. "Бір сөзбен айтқанда
пайымсыздық саналылықтан жоғары ма?"
Ж.Адамар Пуанкареге жауап бере келіп, былай деп жазады: "Сонымен,
санасыздықтың құпиясын, дәлірек айтқанда ерекше түрдегі құпияны өзі түсіне
ала ма деген мәселе. Шынында да кез келген ақыл-ой процесі қандай болғанына
қарамастан адамдағы бар болатын кез келген ой құпия болып табылады. Бұл
ақыл-ой процестері бұдан мыңдаған жылдар бұрын өмір сүрген адамдардың ми
қыртыстарының жұмыс істеу тәсілдерімен байланысты. Санасыз ойлаудан саналы
ойлауға өту, яғни "жоғары" немесе "төмен" ойлау деген мәселелердің ешқандай
мағынасы жоқ деп есептеймін, ойлауда "аса басымдылық" деген мәселелердің
ешқайсысы ғылыми мәселе болып табылмайды, оң аяғың сол аяғыңнан биік емес".
Республика ғалымдары шығармашылықты жаңа материалдық рухани байлықтарды
жарыққа шығаратын күрделі адам қызметінің процесі ретінде анықтайды.
Көптеген ғалымдардың көзқарасы бойынша шығармашылықтың ерекшелігі келесі
екі белгі бойынша анықталады: біріншісі "заттарды не шын құбылыстың
процестерін ойша немесе көрнекі сезімдік тұрғыдан түрлендіру"; екіншісі-
жаңалығы мен өзіндік ерекше сонылығы. Шығармашылық негізінен соны- "онда
қарама-қарсы еліктеу, алгоритм бойынша дайын үлгі шаблон бойынша әрекетке
еліктеу".
Сонымен шығармашылық адам әрекетінің идеальды немесе материалдық
жемісі ретінде анықталады, шығармашылықтың өзіндік жаңалығы, қоғамдық мәні
мен құндылығы бар. Шығармашылықты бұлайша сипаттағанда оның мақсаты,
әрекеттің нәтижесі анықталады, бірақ оның ішкі мәні ашылмайды.
Шығармашылық дегеніміз адамның белсенділігі мен дербестігінің жоғарғы
формасы. Шығармашылық актіні сипаттаушы маңызды ерекшелік ашылыстың
кенеттен болатыны, болжамның кездейсоқтығы, логикалық және интуициялық
ойлаудың ерекше сипаты болып табылады. Бұл туралы Т.Рибо, Г.М.Якобсон,
Ж.Адамар, А.Пуанкаре, Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн, Я.А.Пономарев,
Ю.А.Самарин, В.Н.Пушкин және тағы психологтар жазды.
Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттерге талдау жасау бізді
келесідей қорытындылар жасауға мәжбүр етті. Шығармашылық адамның ойлау
қызметінің ең жоғарғы формасы бола тұрып, мынадай кезеңдерден тұрады:
1) дайындық;
2) "инкубациялану" кезеңі;
3) болжам (тапқырлық);
4) проблеманың шешімі;
5) тексеру.
Философия мен психология ғылымдары адамның шығармашылық ойлау
қызметінің проблемаларын шешу барысында оның аналитикалық және эвристикалық
(тапқырлық) түрлері болуы мүмкін деп есептейді. Ойлау әрекетінің
аналитикалық түрінің құрылымы:
1) қиындықты сезіну және пробллемалық жағдайға талдау жасау;
2) негізгі қиындықты анықтау және проблеманы тұжырымдау;
3) шешімнің белгілі алгоритмін қолдану жолын іздеу;
4) проблеманы шешу және тексеру.
Шығармашылықпен ойлау заңдылығын зерттеуге байланысты ғалымдар ойлай
алмаушылықтың табиғатына яғни логикасыз ойлауға, интуициялық ойлауға аса
назар аударады. Ж.Адамар: "Санасыздықтың болуына ешбір күмән жоқ. Сондай-ақ
біз ұғынылмаған ақыл-ой процестерінің де болатынын атап өтуіміз керек".
Эвристикалық түрдегі ойлау әрекетінің құрылымы әр түрлі, әзірше оның
табиғаты жөнінде көптеген нәрселер белгісіз. Эвристиканың кейбір кезеңдері
аналитикалық ойлауға жақын. Бірақ өзіндік ерекшелігі де бар:
1) қиындықты сезіну және проблемалық жағдайды талдау;
2) негізгі қиындықты анықтау және проблеманы тұжырымдау;
3) а) шешімнің тәсілдеріне болжам жасау жолмен іздеу және олардың
дамуы (жаңа алгоритмді конструкциялау) немесе
б) болжам жасау және шешімді интуициялық жолмен табу, нәтижеде
кенеттен тапқырлық жасау;
4) табылған шешімді практикада қолдану жолмен гипотезаның дұрыстығын
тексеруден тұрады.
Екінші кезеңде оқушыдағы барлық белгілі білім, білік, дағдыны
тексеріп негізгі және қосымша белгісіздерді анықтаймыз, ойлау әрекетінің
табиғатын түсіне алмай шығармашылық ойлау әрекетінің үшінші кезеңіне
көшеміз (шығармашылықтың негізгі мәні). Эвристикалық түрдегі ойлауда болжау
ерекше роль атқарады. Жоғарыда көрсетілген шығармашылық әрекеттің бес
кезеңінің ішінде негізгі және шын мәніндегі шығармашылық көрсетілген
алғашқы үш кезең болып табылады. Қалғандары логикалық ойлаумен табылады.
Бұл үшінші кезең шығармашылықтың негізгі мәнін білдіреді.
Оқушылар әрекетінің шығармашылық түрі қандай да бір жаңалықты ашуға
бағытталған сыртқы дүниенің қандай да болса бір заты не ақыл-ойдың белгілі
құрылымы не адамның өзінде байқалатын сезгіштік арқылы сипатталады". Өзара
байланысты бұрын білген екі объектіні қайта еске түсіру және олардан жаңа
байланыстар ашу оқушының өнімді шығармашылық қызметі болады, бұл жаңа
байланыс оқушының еңбектенуі нәтижесінде пайда болады, бұл процестер
адамның іс-әрекетінің барлық түрлерінде байқалады.
Проблеманың шешілу принциптерін өз бетінше іздеген кезде адамның
шығармашылық әрекеті басталады деп сендіреді ғалымдар. Оқушының ең жоғарғы
деңгейдегі шығармашылық өз бетінше жұмысы-бұл проблеманы қою және оның
шешілу жолын табу деген сөз. Жаңа білімді меңгеру процесі оқушыға
меңгерілген шындықтарды өз бетінше тексеруге мүмкіндік беретіндей, қарама-
қайшы фактілердің өзара қақтығысында оның сенімділігін анықтау сияқты
мәселелер шығармашылық ойлаудың дамуы мен қалыптасуы арқылы қатар жүреді.
Сонымен, оқушының шығармашылық қызметі өзінің мәні жөнінен прогрестің алғы
шарты ретінде, жеке адамның ақыл-ойының дамуы тұрғысынан алғанда, ғылым мен
техниканың дамуындағы объективті табыс.
Оқушының ойлау қабілетінің дамуы шығармашылық сипаттағы есептерді
шешу арқылы ғана емес, сондай-ақ оқу-танымдық әрекеттің басқа да түрлері
арқылы дамиды (стандартты типті есептерді, жаттығулар мен логикалық
есептерді т.б. шешу арқылы). Оқушының ақыл-ойының дамуы шығармашылық
ойлаудың дамуынан, шығармашылыққа деген арнайы қабілеттің қалыптасуынан,
сондай-ақ басқа да танымның және практикалық әрекеттің компоненттерінен,
еске сақтаудың дамуынан, логикалық және аналитикалық ойлаудан,
интелектуальды дағдылар мен біліктен және басқалардан тұрады. Сөзсіз,
оқушының өздігінен орындайтын жұмысы, тіпті оның негізіне таза еске түсіру-
таным қызметі жатса да ол оқушыны білімсіздіктен білімділікке өткізетін
қозғаушы күш болады. Еске түсіру әрекеті оқушының білімін сандық жағынан
байытады, оқушының танымдық есептерді шеше білу дағдысын қалыптастырады,
алайда оның тиімділігі-мұғалім жүйелі түрде оқушының өзіндік танымдық
белсенділігін дамытқанда ғана өлшеусіз өседі. Ол үшін еске түсіру
әрекетінің өз шеңберінде білімді жай еске түсіру, танымдық есептерді шешу
тәсілін дәлме-дәл көшіру таным белсенділігінің барынша жоғары баспалдағына
шығармашылық әрекетті үнемі түрлендіру арқылы көтерілу қажет. Басқа сөзбен
айтқанда жинақталған білім мен оқу проблемасын шешу жөніндегі оқушының
жинақтаған тәжірибесі негізінде біртіндеп шығармашылық пен еске сақтауы
үйлескен күрделірек жұмыстармен оқушылар айналысуы керек. Еске түсіру
сипатындағы бұрын оқушылар меңгерген білімдерді мұғалім арнайы тәсілдермен
оқушылардың шығармашылық қызметі дамитындай түрде еске түсіреді.
Математикадан оқушыларға жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстардың
өзіндік ерекшеліктері бар, ол негізінен оқушылардың өз қалауы бойынша
жүргізілетін ерікті жұмыс. Егер мұғалім класта өтілетін сабақ кезінде
оқушылардың сабаққа қатысуы туралы оншалықты алаңдамайды, өйткені жалпы
дәстүрге енген заңдар мен қалыптасқан әдет бойынша олар сабаққа келуге
міндетті. Ал, сыныптан тыс жұмыстардағы оқушылардың қатысуын оларды
қызықтыру, ынтасын арттыру. өтілетін материалдардың мазмұнды болуы мен
ондағы себеп-салдарлар оқушыларды өзіне баурап қызықтыра алатын болуы
арқылы қамтамасыз етуі керек. Бұл көбінесе өтілетін материалдың мазмұнына,
жұмысты ұйымдастыру әдісіне және мұғалімнің шеберлігіне тікелей байланысты.
Сондықтан сыныптан тыс жұмыста кластағы сабаққа қарағанда қызығушылық,
материалдың мазмұны мен дәлелді болуы, ынта, қабілет сияқты ұғымдар зор
роль атқарады.
а) Қызығушылық туралы ұғым
Психологияда қызығушылық туралы ұғым "объектіге сезіммен қарау, оған
ерекше назар аудару" арқылы анықталады. Тануға деген қызығушылық
оқушылардың шығармашылық әрекетке бейімділігі, олардың қабілеттілігінің,
дербестігінің дамуының пәрменділігінің негізі болып табылады, ал кейде ол
кәсіптік бағдарлаудың негізі болып табылады. Қызығушылықтың негізіне
оқушының білім мазмұны мен оның күшті әсері арқылы қалыптасқан ондағы үнемі
туындайтын қажеттілік жатады.
Республиканың психологтары мен дидактері қызығушылық проблемасын әр
түрлі аспектіде зерттеді: қызығушылықты оқытудың пәрменділігін арттыру
құралы ретінде, оқытудың мазмұнын оның себеп-салдарларының дәлелді болуы
ретінде, оқып-үйренуге тиісті кейбір заттарға ерекше назар аудару, көңіл
бөлу ретінде қарастырады; жалпы алғанда қызығушылықтың табиғаты зерттелуде.
Қызығушылыққа өте жақын ұғым - зейін, ол әрқашан адамның өмір
тәжірибесіндегі іс-әрекетіне, таным процестеріне тікелей қатысты болып,
оның қызығуын, бағытын көрсетеді.
Кез келген жұмысты бастарда оған қызығушылық, әсіресе оқушылардың
қызығушылығы әлсіз, тұрақты болмайды, ол қызығушылықтың пәрменділігін
арттырып кеңейту, әсер ететіндей орнықты қызығушылықты тәрбиелеп, дамыту
керек. Бұл үшін оқушылар оқып үйренуге тиісті объектінің мәнін түсініп,
пәрменді шығармашылық әрекетке араласуы керек. Бұл арада
1) білім жағымды сезімдік әсерленушілік туғызатындай болуы;
2) оқушылардың таяудағы қажетті мүдделері тікелей ескерілген болуы;
3) олар өздерінің қабілеті мен күшіне деген сенімі мол, бастама
көтерушілік ерекшелігі дамыған болуы керек.
Оқушылардың математика пәніне деген қызығушылығын тиімді түрде
қалыптастырудың негізгі шарттары: мұғалімнің ықпалы, туысқандары мен
жолдастарының ықпалы, кластағы және сыныптан тыс сабақтарды шеберлікпен
өткізе білу, математиканың мәнін сезіну, математиканы үйренудегі және оның
есептерін проблемалық-шығармашылық тұрғыдан шеше білу, сыныптан тыс
жұмыстарға белсене қатысу, өзіне өзі сенетін қанағаттанғандық сезім
қалыптастыру, т.с.с. болып табылады.
Математикаға қызығушылық оқушының рухани әлемін кеңейтеді, пәннің
ішкі сырын терең білуге мүмкіндік тудырады, математикалық білімдерді мықты
және ұзақ еске сақтайды, көз алдыға елестету арқылы математиканың жаңа
қырларын ашуға көмектеседі, білімдінің назары барынша терең және анық та
зор, орнықты сезімге айналып, сезгіштік қабілеті артады.
ә) Ынталандыру, оқу материалының дәлелділігінің математикадан
сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруда және оқушылардың танымдық әрекетінде
зор маңызы бар. Ынталандыру әрекетті қозғаушы қоғамдық мәні және объективті
сипаты бар құбылыс. Ал, оқу материалының дәлелді болуы ынталандыруды
туғызатын әрекеттің дербес негізі, яғни дәлел - жеке адамның ерекшелігін
көрсетуші. "Дәлел - адамның қандай да бір қажеттілігін қанағаттандыру үшін
саналы түрде ізденуді туғызатын әрекет. Дәлел қажеттіліктің негізінде туа
отырып аз не көп бейнелеумен пара пар. Дәлел белгілі бір негіздегі және
адамның еркін анықтайды, адамның қоғамға деген талабының қатысын көрсетеді.
Дәлел белгілі бір адам үшін маңызды роль атқарады. Адамның әрекеті мен
қылығын жеке адам әрекетінің қандай мәні бар екенін бағалауда дәлелдің баға
жетпес мәні бар".
Сонымен, ынталандыру - адамдар әрекетінің пәрменділігін арттырып күш
беруші, өзіндік серпін беретін, белсенділігін арттыратын, қоғамдық мәніне
байланысты өсетін күш, ал дәлел - адамның ұғынған әрекетке ұмтылысы. Басқа
сөзбен айтқанда дәлел - адамның нақты жағдайларға сәйкес өзінің қылығы
немесе адамның белгілі бір жұмысты орындау барысында сапалы түрде
басшылыққа алатын тілегі мен қызығушылығы туралы түсінік. Сонымен, дәлел
өзінің пайда болуында ынталандыруға қарағанда барынша дербес ұғым.
Ынталандыру мен дәлелдің арасында тығыз байланыс бар, оқушылардың қоғамдық
белсенділігі мен шығармашылық инциативасының дамуы мәселесіне енетін, тығыз
байланыстарды ашатын және бұл байланыстарды біліктілікпен қолданатын
құбылыс болып табылады. Оқушылардың белсенді әрекеті әдетте қандай да бір
ғана рет ынталандырумен пайда болмайды, қайта олардың (ынталандырудың)
бүтіндей бір жүйесі арқылы толық қанды ынталану пайда болады. Біз бірінші
орынға оқушылардың өз әрекетінің қоғамдық мәнін сезінуін, әрекетке
қызығушылығы қабілеттілік пен біліктілікке сенімі сияқты ынталануды
жатқызамыз. Бұл ынталандырудың тиімділігі мен оқушылардың қызметінің
дербестік деңгейін анықтауда іске асырылатын қандай да бір сыныптан тыс
жұмысқа оқушылардың жеке басының құштарлығы басты көрсеткіш болып табылады.
б) Қабілеттілік, бейімділік, дарындылық оқушылардың шығармашылық
қызметтерінің дамуының ең басты белгілері Математикадан сыныптан тыс
жұмыстардың алдына қойылатын басты мақсаттардың бірі оқушылардың
математикаға деген қабілеттілігі мен бейімділігін білу, олардың қабілетін
одан әрі дамыту болып табылады.
Қабілеттілік - белгілі бір іс-әрекетті орындауда елеулі мәні бар жеке
адамның қасиеті. Әдетте қабілеттілік адамның психологиялық ерекшелігіне
қарай тапсырылған жұмыс түріне (оқуға деген қабілеттілік, ойындағы
қабілеттілік, қажетті материалды еске түсіру, көз алдыға елестету, ойша
амалдар орындау т.б.) орындалған талаптарға сәйкес бағаланады. Бұл арада
бірінші жағынан қажетті білім, білік дағдыны тез және дұрыс меңгеріп,
екінші жағынан ол білімдерді қолданудың сонылығы маңызды роль атқарады.
Оқыту процесінде қабілеттіліктің бірінші аталған пайда болатын
түрлері жеңіл байқалады, ал шешуші мәнге ие болатын шығармашылық әрекет
соңынан байқалады. Оқу озаттары барлық мұғалімдердің тапсырмаларын орындай
отырып, тапсырманы орындаудың сонылығы жөнінен басқалардан ерекшеленбейді,
бұл әсіресе әр оқушы ерекше жеке тапсырма орындайтын, оны орындау әр
оқушытен ерекше шығармашылықты талап ететін математикадан жүргізілетін
сыныптан тыс жұмыстарда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.