Баянауыл өлкесінің тарихи-мәдени ескерткіштері

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Баянауыл өлкесінің тарихи-мәдени ескерткіштері

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институтының 3 курс студенті Болатхан Б. Б.

Қазақ мемелекеттік қыздар педагогика институтының аға оқытушысы Жақсыбекова Д. К.

Бүгінгі таңда Қазақстанда туристердің демалуына жағдай жасауды ұйымдастыру, республиканың туристік потенциялын көтері мәселелері жан-жақты қарастырылуда. Туризмнің дамуына республиканың саяси-әлеуметтік жағдайының тұрақтылығы және басқа мемлекеттермен халықаралық қарым-қатынасы әсер етеді.

Біздің еліміз таңғажайып тарихи-мәдени ескерткіштерге бай. Оның ғасырлар бойғы тарихы және халқымыздың ежелгі мәдениеті, тарихи ескерткіштері, байлықтары мен бірегей мұрасы, әдет ғұрыптары мен салт-дәстүрлері, осының барлығы туристердің үлкен қызығушылығын тудырады.

Қазақстанның тарихи-мәдени шетелге таныстыру ел беделіне оң ықпал етері сөзсіз. Елімізде ежелден аты аңызға айналған және бүгінгі күнге дейін болып келген қаншама тарихи-мәдени орындар бар, сондай өлкелердің бірі Павлодар облысына қарасты Баянауыл киелі елді мекені.

Баянауыл - Павлодар облысының күн батысында, қарт Ертістің сол жақ жағалауында орналасқан. Жерінің жалпы көлемі 18, 5 мың шаршы шақырым. Батыстан шығысқа қарай 40-50 км-ге, солтүстіктен-оңтүстікке қарай 20-25 км-ге созылып жатыр. Биіктігі 600-1000м. ең биік жері - Ақбеттауы (1026м) . Тау басы қия, жартасты келеді. Таудың етегінен басына дейін өскен балқарағай, аққайың орманы, әсем құзды алуан бейнелі алып жартастары, әртүрлі формадағы таулары, үңгірлері, тау ерекшеліктерінен аққан бұлақтары табиғатына ерекше көрік береді. Сондай-ақ Баянауыл өңірінен адамның тасқа салған суретін, ежелгі қазақ қоныстарының орнын, қасиетті Әулиетас үңгірін және басқа да археологиялық ескерткіштерді кездестіруге болады. Ескерткіш - кең мағынасында елдің, халықтың мәдени мұрасының жалпылама атауы. Тарихи-мәдени ескерткіштердің жиынтығы, мұражай және көрмелік маңызы бар заттар мен жылжымайтын ескерткіштерді қамтиды.

Баянауыл тауларындағы табиғаты аса көркем жерлердің бірі Жасыбай. Адам тұрмысына ерте дәуірлерден-ақ қолайлы болғанына ескілікті жәдігерлер куәлік етеді. Атбастау тауында көне дәуірден сақталған ізтаңбаларда, ерліктің белгісі болып табылатын найзалы жауынгердің суреттері салынған. Сол сияқты бұл жерде ғұндар кие тұтқан бұғының, бақсы-абыздар көлік ретінде мінген түйенің суреттері бейнеленген.

Жасыбай көлінің оңтүстік таулы қабырғасындағы жартаста - көне замандағы адамдардың болашақ ұрпақтарына қалдырған сурет мұражайына ұқсас «Драверт» гроты (қуысы) бар, ол сол кездегі адамдардың өмір-салты мен күнкөріс әрекеттерін бейнелейтін көне мәдени ескерткіш болып саналады. Күрең қызыл, яғни охра түстес бояумен салынған тастағы суреттерді 1926 жылы қазіргі Жасыбай көлінің оңтүстік - шығыс жағалауында орыс географы және саяхатшысы П. Л. Драверт тауып, суреттеген. Баянауыл тау жотасындағы алғашқы қауым адамдары жасаған осы және тағыда басқа бірқатар суреттерді 70 жылдары Павлодар өлкетану ғалымдары Л. Гайдученко, А. Сафонова, С. А. Музалевский, П. И. Онеприенко және басқалары зерттеді. Бірақ мамандар зерттеу нәтижиелеріне жете алмады, өйткені олар жайлы публикациялық сипаттағы мәліметтер тек жергілікті баспасөз беттерінде ғана жарық көрген.

Жартастағы үңгір тәріздес қуыстардың қабырғалары мен төбе жағында ерекше техникамен орындалған ежелгі кескіндеменің үңгірлері болып табылатын Баянауыл тау - орманды алқабының петроглифтері Сарыарқаның ежелгі мәдениетінің өзгеше қабатын айқындайды. Бұл суреттердің салттық сипаты бар және негізінен антропоморфты бейнелер түрінде бейнеленген, олардың көпшілігі сумен шайылған немесе үңгірлерде туристер жаққан оттың әсерінен бүлінген. Драверт үңгірлерінің суреттері өткен ғасырдың 20 жылдардың соңынан белгілі бола бастаған, тарихи ескерткіштер 60 жылдардың басынан жергілікті демалушылардың жиналатын жеріне айналды, сондықтан бұл суреттердің сақталуына кері әсерін тигізді. Аталған суреттерді П. Л. Драверттің «Грот с писаницей на озере Джасыбай в окрестностях Баян-Аула» атты еңбегінде, «тас жазбаларынан 15 фигураны көруге болады, ондағы 10 мүсін адамының әртүрлі қалыпта тұратындығын бейнелесе, соның ішінде 3 ер адам мүсініне жататындығын айқын көруге болады. Кіші келген үңгір, адамның мұнда өмір сүруі үшін емес, пұтқа табынушылардың храмы дін заттарын сақтау ретінде арналған, ал күнтізбедегі суреттер діни немесе сиқырлық мағынасын береді» деп жазған. Көршілес үңгірлер біршама кең және сиымды болып, яғни бұлар ыңғайлы баспана болған, өйткені оның күмбездері қатты ысталған».

Жасыбай жерін қазақтың арғы бабалары тас, қола, темір дәуірлерінде де ғұн, түрік заманында да қоныс қылған. Қазақтың әйгілі батырлары Олжабай, Жасыбай, Жалаңтөс осы жерлерді мекендеген. Жамбақы тау құзының батысындағы «Қоңыр әулие» ғажайып үңгірінің ортасындағы табиғи жаратылған «қазан тасқа» төбесіндегі гранит тастан су тамшылап тұрады. Ендік бағытында созылған үңгірдің ұзындығы 30м, ені 2, 5м. биіктігі 1, 8-2м. кіре берісі кеңдеу болып басталады да түбіне қарай біртіндеп тарылып, тастағы жарлымдардан енген судан түзген көлшікпен бітеді. Үңгірдің табаны тегіс, бүйірі қуыс болып келеді. Бұл үңгірді ежелгі заманнан киелі санаған, жоғарыда айтылған «қазан тастың» қасиетті болып келеді, су ауырған адамдардың әр түрлі дерттерден емделіп, тәңірден тілек тілеп, түнейтін қасиетті орыны болған. Сондықтан бұл үңгір «Қоңыр әулие» атанған.

Көл жиегінің «Найзатас» пен «Үңгір тас» аралығындағы өзекті ала біткен қанды қарағаш орманын осыдан 40 ғасыр өтіп кеткен мамонт заманының ескерткіші ретінде қалаған, табиғаттың «ғасырлар саябағы» іспеттес. Бұл саябақты сақтап қалған, Ақбеттау тауынан ағып шығатын бұлақ болды, халық оны «Әулие бұлақ» деп атады. Ол құрамында қажетті мөлшердегі йод, фтор және натрит химиялық қоспалары бар асқазанға шипалы «асханалық су болып табылады. 1996 жылдан бастап Әулие бұлақтан «Баянауыл» миниралды табиғи ауыз суы алынып, ел игілігіне жаратылып келеді.

Келесі тарихи-мәдени ескерткіштің бірі Мәстек абыздың зираты Далба тауы баурайындағы Қарағайлы бұлақ, Мұрынтал ауылының ортасында орналасқан көне қорым ішінде. Өз дәуірінде ерекше қасиеттерімен танылған Мәстек абыздың өмірі, көне көз қариялардың айтуы бойынша осы жерлерде өткен.

Түрік кезеңінің әйел мүсін тасы да, Баянауыл өңірінен табылған. Әйел адамның басында қазақы сәукеле бейнеленген. Ер адамның қолында тостаған болуы, бақсы-абыз белгісі. Қанжар суреті салынуы - батырлықты білдіреді. Көп жағдайда ер адамның мүсініндегі бейнесі малдас құрып отырған күйінде салынған.

Тарихы мен табиғаты ерекше Баянауыл өлкесінде жазушы Әбіш Кекілбаев айтқандай «аспан астындағы мұражайлар» көптеп кезедеседі.

Бұл тарихи жәдігерлердің туристік-экскурсиялық саяхаттарда алатын орны ерекше. Тарихи-мәдени ескерткіштердің қазірге дейін жеткен нысандарының ішінде қорғандар мен мазарлардың маңызы зор.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.