Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару органдары
1 Мемлкет және құқық туралы түсінік.
2 Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару органдарының жүйесі
3 Қазақстан Республикасының сот жүйесі және құқық қорғау органдары
4 Қазақстан Республикасы әкімшілік құқығының негіздері
5 Қазақстан Республикасы азаматтық құқығының негіздері
6 Қазақстан Республикасының отбасы құқығының негіздері
7 Қазақстан Республикасының қаржы құқығының негіздері
8 Қазақстан Республикасының салық құқығының негіздері
9 Қазақстан Республикасының еңбек және әлеуметтік қамтамасыз ету құқығының негіздері
2 Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару органдарының жүйесі
3 Қазақстан Республикасының сот жүйесі және құқық қорғау органдары
4 Қазақстан Республикасы әкімшілік құқығының негіздері
5 Қазақстан Республикасы азаматтық құқығының негіздері
6 Қазақстан Республикасының отбасы құқығының негіздері
7 Қазақстан Республикасының қаржы құқығының негіздері
8 Қазақстан Республикасының салық құқығының негіздері
9 Қазақстан Республикасының еңбек және әлеуметтік қамтамасыз ету құқығының негіздері
«Құқық негіздері» пәні қоғамдық ғылымдардың бір саласы ретінде мемлекет пен құқық құбылыстарының пайда болуын және олардың бір- бірімен байланысын, осы құбылыстардың теориялық негіздерін, құқықтың салаларын, олардың әдіс-тәсілдерін біліп түсінуге мүмкіндік беретін, пән. Сонымен қатар бұл пән қазіргі кезеңде қалыптасып келе жатқан мемлекеттің жаңа түрі құқықтық мемлекетті, оның белгілері мен ерекшеліктерін оқып түсінуге, бұндай мемлекттік дамудың демократия мен азаматтық қоғам орнатуға алғы шарттар жасауға көмектесетінін түсіндіретін қоғамдық пәннің бір саласы.
Құқық негіздері пәнінің әдіс-тәсілдері:
1.Жалпылама әдістер ( диалектикалық-материалистік)
2.Жалпы ғылыми әдістер ( талдау, жүйелеу, синтездеу)
3.Жекеленген әдістер (салыстырмалы, міндеттеу, социологиялық, статистикалық т. б.)
Жалпы заң ғылымдары жүйесі жағынан бірнеше топқа бөлінеді:
1.Теориялық заң ғылымдары. Оларға мемлкект және құқық теориясы жатады.
2.Мемлекет пен құқық тарихы. Оларға Қазақстан Республикасы, басқа да елдердің мемлекті мен құқығының тарихы жатады.
3.Салалық заң ғылымдары ( азаматтық, конституциялық, әкімшілік, қылмыстық, еңбек т.б.)
4.Арнаулы заң ғылымдары (криминалистика, сот медицинасы, сот психиатриясы, экспертиза, сот статистикасы т.б.)
2.Мемлекет ұғымы, оның белгілері, түрлері, құрылымы және теориялық негіздері.
Мемлекет мәселесін қарастыруды алдымен қоғамнан бастауымыз керек Қоғам- адамдардың ұйымдасуы мен өмір сүруінің нысаны болып табылады. Оның шеңберінде материалдық және рухани игіліктер өндіріліп, тұтынылып айырбасталауы белгілі бір тәртіпті, адмдар арасындағы қарым-қатнастардың орнықтылығы мен тұрақтылығын нығайтуды қажет етеді Ол үшін адамдардың мінез-құлығын басқару және реттеуді жүзеге асыратын ерекше құрал керек. Содай құрал ретінде мемлекет пайда болған. Мемлекет қоғамның негізінде пайда болады және сол қоғамның даму нәтижесі болып табылады. Адамдар алдымен қауымға, содан кейін туыстық жағынан біріккен руларға бірікті. Бірнеше рулар тайпаға айналды.Өндіргіш күштердің дамуы нәтижесінде басы артық өнім пайда болды Соның негізінде жеке меншік шықты, әлеуметтік таптар қалыптасты. Нәтижесінде қоғамдағы қалыптасқан қайшылықтарды үйлестіріп, оны ұйымдастыратын ұйым мемлекет пайда болды. Мемлекет – қоғамды басқаруды жүзеге асыра отрырып оның өмір сүруін қамтамасыз ететін адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша формасы болып табылады. Мемлекеттің саяси ұйым ретіндегі белгілері:
1. Аумағының ( территориясының) болуы. Мемлекет сол территорияда үстемдік етіп,заң шығарушы, атқарушы және сот билігін жүзеге асырады.
2.Саяси билігінің болуы. Мемлекет арнайы ұйымдар армия, сот,құқық қорғау органдары арқылы саяси билікті жүзеге асырып қоғамның тұрақтылықғы мен дамуын қамтамасыз етеді.
3. Тәуелсіздігі және егемендігі; Мемлекет өз билігін ішкі және сыртқы жағдайлардан тәуелсіз жүргізеді.
4. Мемлекттік биліктің жариялық сипаты; Биліктің жариялылығы дегеніміз сол билікті мемлекет азаматтарының қолдап, мойындауы, биліктің заң негізінде жүзеге асырылуы
5. Заң шығару, оған бағындыруды жүзеге асыруы. Мемлекет қоғамды заңдар шығару соның негізінде қоғамдық қатнастарды реттеу арқылы басқарады.Ол үшін арнайы органдар құрады.
( сот, прокуратура құқық қорғау органдары,т.б.)
6.Халықтан салық жинау. Салық жинау арқылы мемлекет өзінің өмір сүруіне қажетті қаражатты қамтамасыз етеді. Осы мақсатта арнайы органдар құрады. Салық жинауға тек мемлекеттің ғана құқығы бар.
7.Мемлекеттік рәміздері мен мемлекеттік тілінің болуы. Мемлекеттік рәміздерге мемлекеттің жалауы, гимні,гербі жатады. Ең алғаш жалау ертедегі гректерде болған. Ал римдіктер найзаға байланған төртбұрышты матадан жасалған жалауды пайдаланды. Мемлекеттік жалау қазіргі түрде ең алғаш Данияда 1219 жылы, Щвейцарияда 1229 жылы, 1785жылы АҚШ-та, 1805жылы Италияда шықты. Мемлекет басқару қызметін атқаратын және оның көмегімен қоғамның тіршілігін қамтамасыз ететін, оған қажетті алғышарттар жасайтын ұйым.
Мемлекеттің нысанының түрлері:
1. Басқару нысаны
2. Мемлекеттік құрылымы
3. Саяси режимі.
Басқару формасына қарай мемлекеттің екі түрі бар. Олар: монархия және республика. Монархия- мемлекеттік биліктің атадан балаға мұрагерлікпен берілуімен сипатталады. Монархия абсолютті және конституциялы болып екіге бөлінеді. Республика- мемлекеттік билікті заңмен белгіленген мерзім ішінде сайланатын бір немесе бірнеше органдардың атқаруымен сипатталады. Республиканың үш түрі бар: президенттік республика және парламенттік республика. Аумақтық құрылымы жағынан мем лекеттің үш түрі бар: унитарлы, федеративті, конфедеративті. Унитарлы мемлекет біртұтас, құрамында дербестігі бар (автономды) мемлекеттік құрылымдары жоқ, әкімшілік- аумақтық бөліністерден тұратын мемлекет. Унитарлы мемлекетте жоғарғы билік органдары, басқару, сот органдары бүкіл ел үшін біртұтас, бір конституция, бір құқықтық жүйе, бір азаматтық болады. Федеративті мемлекеттер дегеніміз құрамында екі, үш немесе одан да көп мемлекеттер немесе бірқатар дербестігі бар мемлекеттік құрылымдар кіретін мемлекет. Конфедерациялық мемлекет дегеніміз бірнеше мемлекеттердің белгілі бір мақсаттарға сәйкес бірігуі немесе одағы. Ондай мақсаттар экономикалық, әскери, дипломатиялық немесе этникалық мақсаттар болуы мүмкін. Конфедерацияға біріге отырып мемлекеттер тәуелсіздігін сақтайды. Конфедерацияға бұған дейін конфедерация болып 1781 жылдан бастап федерацияға көшкен АҚШ-ты, 1815-1848 жылдардағы швецар одағын құрған Щвейцарияны жатқызуға болады. Мемлекеттің басқару түрлерін, мемлекеттің пайда болуын шартты түрде екі түрлі модельге бөліп қарастыруға болады. Олар батыстық және шығыстық модельдер. Саяси режим дегеніміз – мемлекетте саяси биліктің жүзеге асырылу әдістері мен тәсілдері. Саяси режим демократиялық және антидемократиялық болып екіге бөлінеді. Антидемократиялық режимдерге авторитарлық және тоталитарлық режимдер жатады.
Құқық негіздері пәнінің әдіс-тәсілдері:
1.Жалпылама әдістер ( диалектикалық-материалистік)
2.Жалпы ғылыми әдістер ( талдау, жүйелеу, синтездеу)
3.Жекеленген әдістер (салыстырмалы, міндеттеу, социологиялық, статистикалық т. б.)
Жалпы заң ғылымдары жүйесі жағынан бірнеше топқа бөлінеді:
1.Теориялық заң ғылымдары. Оларға мемлкект және құқық теориясы жатады.
2.Мемлекет пен құқық тарихы. Оларға Қазақстан Республикасы, басқа да елдердің мемлекті мен құқығының тарихы жатады.
3.Салалық заң ғылымдары ( азаматтық, конституциялық, әкімшілік, қылмыстық, еңбек т.б.)
4.Арнаулы заң ғылымдары (криминалистика, сот медицинасы, сот психиатриясы, экспертиза, сот статистикасы т.б.)
2.Мемлекет ұғымы, оның белгілері, түрлері, құрылымы және теориялық негіздері.
Мемлекет мәселесін қарастыруды алдымен қоғамнан бастауымыз керек Қоғам- адамдардың ұйымдасуы мен өмір сүруінің нысаны болып табылады. Оның шеңберінде материалдық және рухани игіліктер өндіріліп, тұтынылып айырбасталауы белгілі бір тәртіпті, адмдар арасындағы қарым-қатнастардың орнықтылығы мен тұрақтылығын нығайтуды қажет етеді Ол үшін адамдардың мінез-құлығын басқару және реттеуді жүзеге асыратын ерекше құрал керек. Содай құрал ретінде мемлекет пайда болған. Мемлекет қоғамның негізінде пайда болады және сол қоғамның даму нәтижесі болып табылады. Адамдар алдымен қауымға, содан кейін туыстық жағынан біріккен руларға бірікті. Бірнеше рулар тайпаға айналды.Өндіргіш күштердің дамуы нәтижесінде басы артық өнім пайда болды Соның негізінде жеке меншік шықты, әлеуметтік таптар қалыптасты. Нәтижесінде қоғамдағы қалыптасқан қайшылықтарды үйлестіріп, оны ұйымдастыратын ұйым мемлекет пайда болды. Мемлекет – қоғамды басқаруды жүзеге асыра отрырып оның өмір сүруін қамтамасыз ететін адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша формасы болып табылады. Мемлекеттің саяси ұйым ретіндегі белгілері:
1. Аумағының ( территориясының) болуы. Мемлекет сол территорияда үстемдік етіп,заң шығарушы, атқарушы және сот билігін жүзеге асырады.
2.Саяси билігінің болуы. Мемлекет арнайы ұйымдар армия, сот,құқық қорғау органдары арқылы саяси билікті жүзеге асырып қоғамның тұрақтылықғы мен дамуын қамтамасыз етеді.
3. Тәуелсіздігі және егемендігі; Мемлекет өз билігін ішкі және сыртқы жағдайлардан тәуелсіз жүргізеді.
4. Мемлекттік биліктің жариялық сипаты; Биліктің жариялылығы дегеніміз сол билікті мемлекет азаматтарының қолдап, мойындауы, биліктің заң негізінде жүзеге асырылуы
5. Заң шығару, оған бағындыруды жүзеге асыруы. Мемлекет қоғамды заңдар шығару соның негізінде қоғамдық қатнастарды реттеу арқылы басқарады.Ол үшін арнайы органдар құрады.
( сот, прокуратура құқық қорғау органдары,т.б.)
6.Халықтан салық жинау. Салық жинау арқылы мемлекет өзінің өмір сүруіне қажетті қаражатты қамтамасыз етеді. Осы мақсатта арнайы органдар құрады. Салық жинауға тек мемлекеттің ғана құқығы бар.
7.Мемлекеттік рәміздері мен мемлекеттік тілінің болуы. Мемлекеттік рәміздерге мемлекеттің жалауы, гимні,гербі жатады. Ең алғаш жалау ертедегі гректерде болған. Ал римдіктер найзаға байланған төртбұрышты матадан жасалған жалауды пайдаланды. Мемлекеттік жалау қазіргі түрде ең алғаш Данияда 1219 жылы, Щвейцарияда 1229 жылы, 1785жылы АҚШ-та, 1805жылы Италияда шықты. Мемлекет басқару қызметін атқаратын және оның көмегімен қоғамның тіршілігін қамтамасыз ететін, оған қажетті алғышарттар жасайтын ұйым.
Мемлекеттің нысанының түрлері:
1. Басқару нысаны
2. Мемлекеттік құрылымы
3. Саяси режимі.
Басқару формасына қарай мемлекеттің екі түрі бар. Олар: монархия және республика. Монархия- мемлекеттік биліктің атадан балаға мұрагерлікпен берілуімен сипатталады. Монархия абсолютті және конституциялы болып екіге бөлінеді. Республика- мемлекеттік билікті заңмен белгіленген мерзім ішінде сайланатын бір немесе бірнеше органдардың атқаруымен сипатталады. Республиканың үш түрі бар: президенттік республика және парламенттік республика. Аумақтық құрылымы жағынан мем лекеттің үш түрі бар: унитарлы, федеративті, конфедеративті. Унитарлы мемлекет біртұтас, құрамында дербестігі бар (автономды) мемлекеттік құрылымдары жоқ, әкімшілік- аумақтық бөліністерден тұратын мемлекет. Унитарлы мемлекетте жоғарғы билік органдары, басқару, сот органдары бүкіл ел үшін біртұтас, бір конституция, бір құқықтық жүйе, бір азаматтық болады. Федеративті мемлекеттер дегеніміз құрамында екі, үш немесе одан да көп мемлекеттер немесе бірқатар дербестігі бар мемлекеттік құрылымдар кіретін мемлекет. Конфедерациялық мемлекет дегеніміз бірнеше мемлекеттердің белгілі бір мақсаттарға сәйкес бірігуі немесе одағы. Ондай мақсаттар экономикалық, әскери, дипломатиялық немесе этникалық мақсаттар болуы мүмкін. Конфедерацияға біріге отырып мемлекеттер тәуелсіздігін сақтайды. Конфедерацияға бұған дейін конфедерация болып 1781 жылдан бастап федерацияға көшкен АҚШ-ты, 1815-1848 жылдардағы швецар одағын құрған Щвейцарияны жатқызуға болады. Мемлекеттің басқару түрлерін, мемлекеттің пайда болуын шартты түрде екі түрлі модельге бөліп қарастыруға болады. Олар батыстық және шығыстық модельдер. Саяси режим дегеніміз – мемлекетте саяси биліктің жүзеге асырылу әдістері мен тәсілдері. Саяси режим демократиялық және антидемократиялық болып екіге бөлінеді. Антидемократиялық режимдерге авторитарлық және тоталитарлық режимдер жатады.
Дәріс-1
Мемлкет және құқық туралы түсінік.
1.Құқық негіздері пәні, әдістері және жүйесі.
Құқық негіздері пәні қоғамдық ғылымдардың бір саласы ретінде мемлекет пен құқық құбылыстарының пайда болуын және олардың бір- бірімен байланысын, осы құбылыстардың теориялық негіздерін, құқықтың салаларын, олардың әдіс-тәсілдерін біліп түсінуге мүмкіндік беретін, пән. Сонымен қатар бұл пән қазіргі кезеңде қалыптасып келе жатқан мемлекеттің жаңа түрі құқықтық мемлекетті, оның белгілері мен ерекшеліктерін оқып түсінуге, бұндай мемлекттік дамудың демократия мен азаматтық қоғам орнатуға алғы шарттар жасауға көмектесетінін түсіндіретін қоғамдық пәннің бір саласы.
Құқық негіздері пәнінің әдіс-тәсілдері:
1.Жалпылама әдістер ( диалектикалық-материалистік)
2.Жалпы ғылыми әдістер ( талдау, жүйелеу, синтездеу)
3.Жекеленген әдістер (салыстырмалы, міндеттеу, социологиялық, статистикалық т. б.)
Жалпы заң ғылымдары жүйесі жағынан бірнеше топқа бөлінеді:
1.Теориялық заң ғылымдары. Оларға мемлкект және құқық теориясы жатады.
2.Мемлекет пен құқық тарихы. Оларға Қазақстан Республикасы, басқа да елдердің мемлекті мен құқығының тарихы жатады.
3.Салалық заң ғылымдары ( азаматтық, конституциялық, әкімшілік, қылмыстық, еңбек т.б.)
4.Арнаулы заң ғылымдары (криминалистика, сот медицинасы, сот психиатриясы, экспертиза, сот статистикасы т.б.)
2.Мемлекет ұғымы, оның белгілері, түрлері, құрылымы және теориялық негіздері.
Мемлекет мәселесін қарастыруды алдымен қоғамнан бастауымыз керек Қоғам- адамдардың ұйымдасуы мен өмір сүруінің нысаны болып табылады. Оның шеңберінде материалдық және рухани игіліктер өндіріліп, тұтынылып айырбасталауы белгілі бір тәртіпті, адмдар арасындағы қарым-қатнастардың орнықтылығы мен тұрақтылығын нығайтуды қажет етеді Ол үшін адамдардың мінез-құлығын басқару және реттеуді жүзеге асыратын ерекше құрал керек. Содай құрал ретінде мемлекет пайда болған. Мемлекет қоғамның негізінде пайда болады және сол қоғамның даму нәтижесі болып табылады. Адамдар алдымен қауымға, содан кейін туыстық жағынан біріккен руларға бірікті. Бірнеше рулар тайпаға айналды.Өндіргіш күштердің дамуы нәтижесінде басы артық өнім пайда болды Соның негізінде жеке меншік шықты, әлеуметтік таптар қалыптасты. Нәтижесінде қоғамдағы қалыптасқан қайшылықтарды үйлестіріп, оны ұйымдастыратын ұйым мемлекет пайда болды. Мемлекет - қоғамды басқаруды жүзеге асыра отрырып оның өмір сүруін қамтамасыз ететін адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша формасы болып табылады. Мемлекеттің саяси ұйым ретіндегі белгілері:
1. Аумағының ( территориясының) болуы. Мемлекет сол территорияда үстемдік етіп,заң шығарушы, атқарушы және сот билігін жүзеге асырады.
2.Саяси билігінің болуы. Мемлекет арнайы ұйымдар армия, сот,құқық қорғау органдары арқылы саяси билікті жүзеге асырып қоғамның тұрақтылықғы мен дамуын қамтамасыз етеді.
3. Тәуелсіздігі және егемендігі; Мемлекет өз билігін ішкі және сыртқы жағдайлардан тәуелсіз жүргізеді.
4. Мемлекттік биліктің жариялық сипаты; Биліктің жариялылығы дегеніміз сол билікті мемлекет азаматтарының қолдап, мойындауы, биліктің заң негізінде жүзеге асырылуы
5. Заң шығару, оған бағындыруды жүзеге асыруы. Мемлекет қоғамды заңдар шығару соның негізінде қоғамдық қатнастарды реттеу арқылы басқарады.Ол үшін арнайы органдар құрады.
( сот, прокуратура құқық қорғау органдары,т.б.)
6.Халықтан салық жинау. Салық жинау арқылы мемлекет өзінің өмір сүруіне қажетті қаражатты қамтамасыз етеді. Осы мақсатта арнайы органдар құрады. Салық жинауға тек мемлекеттің ғана құқығы бар.
7.Мемлекеттік рәміздері мен мемлекеттік тілінің болуы. Мемлекеттік рәміздерге мемлекеттің жалауы, гимні,гербі жатады. Ең алғаш жалау ертедегі гректерде болған. Ал римдіктер найзаға байланған төртбұрышты матадан жасалған жалауды пайдаланды. Мемлекеттік жалау қазіргі түрде ең алғаш Данияда 1219 жылы, Щвейцарияда 1229 жылы, 1785жылы АҚШ-та, 1805жылы Италияда шықты. Мемлекет басқару қызметін атқаратын және оның көмегімен қоғамның тіршілігін қамтамасыз ететін, оған қажетті алғышарттар жасайтын ұйым.
Мемлекеттің нысанының түрлері:
1. Басқару нысаны
2. Мемлекеттік құрылымы
3. Саяси режимі.
Басқару формасына қарай мемлекеттің екі түрі бар. Олар: монархия және республика. Монархия- мемлекеттік биліктің атадан балаға мұрагерлікпен берілуімен сипатталады. Монархия абсолютті және конституциялы болып екіге бөлінеді. Республика- мемлекеттік билікті заңмен белгіленген мерзім ішінде сайланатын бір немесе бірнеше органдардың атқаруымен сипатталады. Республиканың үш түрі бар: президенттік республика және парламенттік республика. Аумақтық құрылымы жағынан мем лекеттің үш түрі бар: унитарлы, федеративті, конфедеративті. Унитарлы мемлекет біртұтас, құрамында дербестігі бар (автономды) мемлекеттік құрылымдары жоқ, әкімшілік- аумақтық бөліністерден тұратын мемлекет. Унитарлы мемлекетте жоғарғы билік органдары, басқару, сот органдары бүкіл ел үшін біртұтас, бір конституция, бір құқықтық жүйе, бір азаматтық болады. Федеративті мемлекеттер дегеніміз құрамында екі, үш немесе одан да көп мемлекеттер немесе бірқатар дербестігі бар мемлекеттік құрылымдар кіретін мемлекет. Конфедерациялық мемлекет дегеніміз бірнеше мемлекеттердің белгілі бір мақсаттарға сәйкес бірігуі немесе одағы. Ондай мақсаттар экономикалық, әскери, дипломатиялық немесе этникалық мақсаттар болуы мүмкін. Конфедерацияға біріге отырып мемлекеттер тәуелсіздігін сақтайды. Конфедерацияға бұған дейін конфедерация болып 1781 жылдан бастап федерацияға көшкен АҚШ-ты, 1815-1848 жылдардағы швецар одағын құрған Щвейцарияны жатқызуға болады. Мемлекеттің басқару түрлерін, мемлекеттің пайда болуын шартты түрде екі түрлі модельге бөліп қарастыруға болады. Олар батыстық және шығыстық модельдер. Саяси режим дегеніміз - мемлекетте саяси биліктің жүзеге асырылу әдістері мен тәсілдері. Саяси режим демократиялық және антидемократиялық болып екіге бөлінеді. Антидемократиялық режимдерге авторитарлық және тоталитарлық режимдер жатады.
Мемлекттің пайда болуы туралы теориялар:
Мемлекттің пайда болуы туралы теориялар:
1. Теологиялық теория мемлекет құдай әмірімен жаралды деп түсіндірді (Ф. Аквинский, А. Аврелли)
2.Патриархалдық теория мемлекеттің пайда болуын отбасының өсуімен байланыстырды, және мемлекетте болып жатқан процесстердің реттелуін отбасымен сабақтастырды (Аристотель, Платон Фильмер)
3.Органикалық теория мемлекетті тірі организмге ұқсастырады (Г. Спенсер)
4.Қоғамдық келісім теориясы. Бұл теория бойынша мемлекет адамдар арасындағы ерікті келісім нәтижесінде пайда болды. Адамдар өзінің күнделікті тіршілігінде тәртіпті сақтау үшін, әртүрлі қолсұғушылықтардан қорғану үшін мемлекетке бірігуге келіседі, және сол мемлекетке қажетті билікті береді.(Г. Гротций, Спиноза, Д.Локк, Т.Гоббс,П. Гольбах, Ж.Ж. Руссо Ш.Монтескье)
5.Күштеу теориясы. Бұл теория бойынша мемлекет бір тайпаның екінші тайпаны жаулап алып, бағындырылған тайпаны басқару үшін құрылған. (Е. Дюринг, Л. Гумплович, К. Каутский)
6.Психологиялық теорияның түсіндеруі бойынша мемлекет адамдардың бірігіп өмір сүруге психологиялық қажеттілігінен туындайды.(Петражицкий
6.Материалистік (таптық) теория. Мемлекет таптардың арасындағы қайшылықтар нәтижесінде туындайды, мемлекет бір таптың екіншіні қанау құралы деп түсіндірді. (К. Маркс, Ф. Энгельс, В. Ленин)
3.Құқық ұғымы, оның белгілері, құрылымы, жүйесі және теориялық негіздері. Құқық дегеніміз мемлекет шығарған, бекіткен, орындалуы мемлекеттік аппараттың күшімен қамтамасыз етілетін, жалпыға бірдей міндетті, нормаларының жиынтығы. Ең алғашқы жазбаша құқықтық нормаларға ежелгі Вавилондағы (1901жылы француз археологиялық экспедициясы Сузы қаласынан тапқан) 282 баптан тұратын Хамурппи патшаның заңдарын жатқызуға болады. Құқықтың қоғам өмірінде қызметі: 1.Реттеушілік қызметі- қоғамдық қатнастырдың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін адамдар арсындағы, адамдар мен мемлекет арасындағы қатнастарды нақты құқықтық нормалармен реттеуінен көрінеді
2.Қорғаушылық қызметі-азаматтардың құқықтыры мен бостандықтарын қауіпті әрекеттерден қорғауда мемлекеттік органдардың қызметі нәтижесінде жүзеге асады.
3.Гуманистік қызметі- құқықтың қоғамдық әділеттілік, адамгершілік құндылықтарды насихаттауында
4.Тәрбиелік қызметі- заңды түсініп біліп, орындауға тәбиелеуінде.
5.Идеологиялық қызметі құқық белгілі бір құндылықтарды насихаттай отырып қоғамдық санаға ықпал етуінде жүзеге асады.
Құқық туралы негізгі теориялар: табиғи, тарихи, реалистік, социологиялық, нормативтік, психологиялық, материалистік теориялар.
Құқықтың белгілері: жүйелілігі, нормативті сипаты, формальді анықтылығы, мемлекеттің күшіне сүйенуі, жалпыға міндеттілігі. Құқықтың жүйелілігінің негізін конституция құрайды басқа заңдар соған сәйкес болуы керек. Құқықтың нормативтік сипаты- рұқсат етілген тыйым, салынған және атқаруға міндетті әрекеттерді нормалап анықтау арқылы қоғамдық қатнастарды реттеуінде. Құқықтың формальді анықтылығы оның қағидаларының нақтылығынан көрінеді. Заңда әрбір ұғым, әрбір сөз сол заңда көрсетіліп түсіндірілген мағынада ғана қолданылуы тиіс. Құқықтағы тұжырымдарды өздігінше өзгертуге ешкімнің құқы жоқ.. Құқық мемлекеттің күшіне сүйенеді. Мемлекет оның органдары құқықтың жүзеге асуына көмектеседі, жағдай жасайды. Құқық жалпыға бірдей міндетті, әрбір азамат заңдарды орындауға міндетті.
Құқықтық мемлекет дегеніміз бүкіл іс қимылы заң талабы шеңберінде әрекет ететін, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары қамтамасыз етілетін, оған кепілдіктер беретін мемлекет. Құқықтық мемлекеттің белгілері:
1)мемлекеттік биліктің үш тармаққа бөлінуі;
2)заң үстемдігі;
3)заң алдында адамдардың теңдігі;
4)мемлекет пен жеке тұлғаның өзара жауапкершілігі;
5)азаматтардың құқықтық санасының және құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейде болуы;
6)барлық қоғам мүшелерінің заңды орындауын бақылау; дамыған азаматтық қоғам, нарықтық экономика, құқық қорғау органдарының тиімді жүесінің болуы, заңдардың халқаралық құқық нормаларға сәйкестігі т.б.
Құқықтың қайнар көздері: құқықтық әдет, құқықтық прецедент (үлгі), құқықтық нормативтік шарттар, нормативтік- құқықтық актілер. Құқықтық әдет - қоғам тарихында, мемлекеттің қалыптасу кезеңінде пайда болған халықтың әдет- ғұрпымен тығыз байланысты (Ману заңы, вараврлық правдалар, Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы, Жеті жарғы т.б.) Құқықтық прецедент - соттың немесе мемлекеттік органның нақты бір істі қарап, шешім қабылдаған үлгі. Құқықтық нормативтік шарттар - қоғамдық қатнастарды реттейтін екі немесе бірнеше жақтар жасаған шарт (халқаралық шарттар, ұжымдық шарттар т.б.) Нормативті құқықтық актілер - мемлекет қабылдаған және қорғайтын құқықтың қайнар көзі. Нормативті актілер заң және заңға бағынышты актілер болып бөлінеді. Нормативті құқықтық актілерді жасау құқықтық шығармашылық (заң шығармашылық) деп аталады. Заң шығармашылық мынандай сатылардан тұрады:
1) Заң шығару бастамасы
2) Құзіретті органдардың заң жобасын дайындау туралы қаулы қабылдауы
3) Нормативті актінің жобасын дайындау және оны алдын ала талқылау
4) Парламентте талқылау
5) Нормативті актіні қабылдау, бекіту
6) Қабылданған актіні жариялау
Нормативтік- құқықтық актілерді жүйелеудің үш түрі бар: кодификация, инкортация, консолидация.
Кодификация- нормативтік актілерді мазмұнын өзгертіп, бір-біріне сәйкестіріп жүйелеу.
Инкортация - нормативтік актілерді мазмұнын өзгертпей сала бойынша, алфавит бойынша немесе шыққан уақытына сәйкес жүйелеу.
Консолидация - бір құқықтық саладағы нормативтік актілерді мазмұнын өзгертпей жүйелеу.
Құқықты жүзеге асырудың төмендегідей тәсілдері бар:
- құқықты сақтау (тыйым салынған әрекеттерді жасамау, одан бас тарту);
- құқықты орындау ( жүктелген міндеттерді орындау үшін белсенді әрекеттер жасау);
-құқықты пайдалану (тұлғаның өзіне берілген құқықтыр мен бостандықтарды пайдалану еркі);
- құқықты қолдану (құзырлы мемлекеттік органдардың құқықты жүзеге асыруға бағытталған қызметі);
Құқықтық норма дегеніміз - қоғамдағы қатнас субъектілірінің құқықтыры мен міндеттерін реттеп, басқарып отыратын жалпыға бірдей, мемлекетпен қамтамасыз етілетін ереже.
Құқықтық норманың құрылымы үш элементтен тұрады. Олар: диспозиция, гипотеза, санкция.
1.Гипотеза құқықтық норманың жорамалы, құқықтық норманы қолдану немесе қолданбау үшін қажетті мән-жайларды көрсетеді.
2.Диспозиция мінез-құлық ережесі, яғни субъектілердің құқықтары мен міндеттері.
3.Санкция көрсетілген нақты диспозицияны орындағаны немесе орындамағаны үшін қолданылатын шара.
Құқықтық нормының түрлері:
1.Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл шаруашылық, құрылыс, мәдениет, экономика, әлеуметтік т.б. бағыттағы нормалар;
2. Құқықтың әр саласына қарай конституциялық, азаматтық, қылмыстық, еңбек, отбасы, әкімшілік т.б. саладағы нормалар;
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші және қорғаушы нормалар;
4. Мазмұнына қарай құқықтық нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші, тыйым салушы, ерік беруші;
5.Пайдаланатын тәсіліне қарай императивтік және диспозитивтік нормаларболып бөлінеді.
Құқықтық қатнастар дегеніміз - құқыққа байланысты, құқық негізінде туындайтын қатнастар.
Құқықтық қатнастардың түрлері: материалды және процессуалды
Құықтық қатнастың құрамы: субъект, объект, субъективті құқық, заңды міндеттер
Құқықтық қатнастың субъектісі - жеке адам және заңды тұлғалар.
Құқықтық қатнастың объектісі - құқықтық қатнас бағыттталған нәрсе.
Субъективтік құқық - құқықтық қатнасқа түсушілердің құқықтары
Заңды міндеттер - құқықтық қатнасқа түсушілердің міндеттері
Құқықтық қатнастардың пайда болу, өзгеру және аяқталу негіздері - заңды айғақтар болып табылады. Заңды айғақтардың түрлері: оқиғалар және әрекеттер.
Оқиғалар - адам еркіне байланысты емес өмір жағдайы. Әрекеттер - адамның еркіне байланысты пайда болатын заңды айғақтар. Әрекеттер құқыққа сай (заңды әрекет) және құқыққа қарсы (заңсыз әрекет) болып бөлінеді. Заңды әрекет - заңның талаптарына сәйкес келетін, субъектілірдің құқықтарын бұзбайтын мінез- құлық. Заңсыз әрекет- заң талаптарын бұзатын, субъективтік құқықтарға нұқсан келтіретін әрекет.
Құқық бұзушылық - құқыққа қарсы, қоғамға қауіпті, кінәлі, жазаланатын әрекет немесе әрекетсіздік.
Құқық бұзушылықтың түрлері: теріс қылық және қылмыс. Теріс қылық әкімшілік, азаматтық және тәртіптік болып бөлінеді. Қылмыс теріс қылықтан шектен тыс қауіптілігімен ерекшеленеді. Сондықтан қатаң жазаланады.
Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығының негіздері
1. Конституциялық құқық және оның әдіс- тәсілдері мен жүйесі.
Конституциялық құқық - Қазақстан мемлекеті мен қоғамының құрылысын, мемлекеттік билікті ұйымдастыруды, азамат пен мемлекет арасындағы қатнастарды реттейтін құқық саласы.
Конституциялық құқық нормаларымен мемлекет пен қоғам өмірінің саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалары реттеледі. Конституциялық құқық Қазақстан Республикасының құқық жүйесінің жетекші саласының бірі болып табылады. Конституция деген (термин) ұғым латынның constututio деген сөзінен шыққан, жарлық, жарғы деген мағынаны білдіріді. Ең алғашқы конституция 1787 жылы АҚШ-та сонан соң 1789 жылы Францияда қабылданды. Конституция қоғам мен мемлекетте ең жоғарғы заңдық күші бар негізгі заң болып табылады. Конституциялық құқықтың қайнар көздеріне ҚР Конституциясы, ҚР конституциялық заңдары, ҚР заңдары, ҚР президентінің заңдық күші бар жарлықтары, Парламент пен үкімет шығарған заңдық актілер, ҚР басқа мемлекеттермен жасалған келісімдері, жалпыға танымал халқаралық нормативтік актілер, ҚР конституциялық кеңесінің актілері, жергілікті мемлекеттік басқару органдарының актілері жатады.
Конституциялық құқық төрт түрлі әдіспен реттеледі. Олар: міндеттеу, тыйым салу, рұқсат ету және тану. Конституция дегеніміз мемлекет пен азаматтардың, азаматтардың өзара қатнастарын реттейтін, мемлекеттік органдар жүйесі, қоғамдық құрылыс пен мемлекттік құрылымды бекітетін жоғарғы заңдық күші бар нормативтік акт. Конституция мемлекеттің негізгі заңы ретінде мынандай қызметтер атқарады:
1) құқықтың басты қайнар көзі ретінде заңдық қызмет атқарады.;
2)идеологиялық қызметі. Қоғамдағы ең жоғарғы құндылық адам өмірі, құқықтыры мен бостандықтарын дәріптейді;
3) мемлекетік билікті жүзеге асырудың құқықтық негізін анықтайды;
4) экономикалық қызметі. Конституция елдегі меншіктің формалары мен меншіктік қатнастарды анықтайды;
Конституцияның басқа нормативті құқықтық актілерден бірнеше қасиеттерімен ерекшеленеді:
1) конституцияның үстемдігі; Ол ең жорарғы заңдық күші бар, нормативті акті. конституцияның үстемдігін сол конституцияның өзі бекітеді.
2) құрылтайлық сипаты, конституция мемлекеттік құрылыс пен мемлекттік биліктің формасын бекітеді;
3) конституция тура және тікелей әрекетімен сипатталады, оның нормалары заң шығарушы, атқарушы және сот билігінің органдары үшін міндетті болып табылады;
4) конституцияны қабылдау мен өзгертудің ерекше тәртібінің болуы; конституцияны қабылдау, оған толықтырулар мен өзгертулер енгізу тек конституцияда бекітілген ерекше жолмен, оған құзіреті бар органның еркімен жүзеге асады;
5) конституцияны құқықтық қорғау; яғни конституциялық заңдылықты сақтау
Конституцияның негізгі қағидаттары(принциптері):
1.Экономикалық қағидат
2) Демократиялық қағидат
3) Билікті бөлу қағидаты
4) Қазақстандық патриотизм қағидаты
Қазақстан Республикасының қазіргі конституциясы бесінші ата заң болып табылады.(1926ж., 1937ж., 1978ж., 1193ж., 1995ж.) Қазіргі қолданыстағы конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдум арқылы қабылданған және оған 2007 жылы маусымда өзгертулер мен толықтырулар енгізілген. Конституция кіріспеден (преамбуладан),негізгі мәтіннен, қорытынды және өтпелі ережелерден тұрады. Кіріспеде Ата Заңды қабылдаудың себептері мен мақсаты айтылады. I-бөлім Жалпы ережелер деп аталып, Қазақстан республикасының конституциялық құрылымына жалпы сипаттама береді. II бөлім Адам және азамат деп аталады. Ол Қазақстан Республикасындағы тұлғаның конституциялық мәртебесін айқындайды. Президент деп аталатын III бөлім мемлекет басшысының мәртебесін ашады. IV - VIII бөлімдерде мемлекеттік органдардың (Парламент,Үкімет, соттар т.б.) мәртебесі, қызметі туралы айтылады. Қорытынды және өтпелі ережелер деп аталатын IX бөлім жаңа Конституцияны күшіне енгізу нормаларын бекітеді. Бұрынғы конституцияның қай кезден бастап жойылғанын нақтылайды.
2.Қазақстан Республикасының конституциялық қоғамдық құрылымы.
Конституциялық құрылыс деп қоғам мен мемлекеттің саяси және әлеуметтік- экономикалық ұйымын, ондағы жеке адамдардың конституция нормаларымен бекітілген қоғамдық қатнастарының жиынтығын айтамыз.
ҚР қоғамдық конституциялық құрылымы конституцияның жалпы бөлімінде айқындалған Демократиялық мемлекетте мемлекеттік құрылым үш принцип негізінде қалыптасады. Олар:
1) халықтың билігі, биліктің үш тармаққа бөліну принципі; 2) заң үстемдігі;
3) азаматтың құқықтары мен бостандықтарының мемлекет мүдделерінен басымдығы;
Қазақстан Республикасының қоғамдық құрылымының конституциялық негіздері төмендігідей :
1.ҚР территориясы біртұтастығы; Конституцияның 2-бабында егемендік Републикасының барлық аумағына қатысты екендігі, ҚР территориясы біртұтастығы атап көрсетілген
2.Республикалық басқару формасы; Конституция бойынша елде республикалық билік формасы бекітілген. Мемлекеттегі жоғарғы органдар сайлау арқылы қалыптасқан парламент қатысуымен құрылады. ҚР президенттік республика деп жарияланған. Ол президенттің мемлекеттік биліктегі бірқатар белсенділігінмен қатар парламенттік республикаға тән үкімет басшысының болуы президенттің парламентті тарату құқығы және заңдарды қалыддау құқығының болуымен сипатталады.
3.Халық билігі; Конституция 1-бабаында ҚР демократиялық мемлекет деп атап көрсетілген. ҚР халық конституцияны қабылдауға референдумға қатыса алады, мемлекет басшысы президентті парламент сайлап белгіленген уақыт өткен соң оларды қайта сайлауға құқықы бар. Мемлекет ұлтына, жынысына нәсіліне, дініне қарамастан азшылықтың мүддесі ескеріліп құқықтырын қорғауды жүзеге асырады. Азаматтарға сөз бостандығы, ар-ождан бостандығы, ұлты мен тілін таңдау, ұйымдар құру, мемлекеттік қызметке тең дәрежеде қатысуға мүмкіндік береді.
4.Заң үстемдігі, мемлекеттің құқықтық сипаты; Мемлекет заң үстедігі, биліктің үш тармаққа бөлінуі, мемлекет пен азаматтардың заң алдында өзара жауапкершілігіне негізделген мемлекет құру;
5.Мемлекеттің зайырлылық сипаты; Діни ұйымдар мемлекеттен бөлінген бір діннен екіншіге көшуге, қалаған діндіге сенуге құқық берілген, бірақ мемлекеттік міндетті дін жоқ . Діни негізде саяси партиялар құруға,тыйым салынған;
6.Мемлекеттің әлеуметтік сипаты; ҚР мемлекет халыққа қызмет етеді,әлеуметтік салада білім беру, денсаулық сақтау,ғылым мен мәдениетті дамытуға, тұрмысы төмендерге әлеуметтік қамқорлық көрсетуді жүзеге асырады.
7.Унитарлық сипаты; ҚР унитарлы мемлекет екендігі, онда дербестігі бар территориялардың жоқтығы мен мемлекеттің біртұтастығынан көрінеді.
8.Саяси және идеологиялық плюрализм; Республикада идеолгиялық плюрализм (әртүрлілік) танылады саяси және идеолгиялық плюрализм саяси партиялар құру және саяси өмірге араласудың барлық түрлерінің болуымен анықталады.
9.Экономикалық плюрализм Республикада мемлекеттік және жеке тең дәрежеде танылып қорғалуымен сипатталады.(констит.5 бап)
10.Адам және азаматтың құқықтыры мен бостандықтарының қоғамдағы ең жоғарғы құндылық болуы. Азаматты құрметтеу, оны қорғау мемлекеттің негізгі атрибуты міндеті болып табылады
( констит.6 бап) .
11.Адам және азаматтың құқықтыры мен бостандықтарының қоғамдағы ең жоғарғы құндылық болуы;.
3.Қазақстан Республикасындағы адам және азаматтың конституциялық құқықтары, бостандықтары және міндеттері. Гуманизм - құқықтық мемлекетке тән негізгі құндылық. конституциясының 1- бабының 1- тармағында : Адам, және адамның өмірі, құұқықтары мен бостандықтары мемлекеттің ең қымбат қазынасы делінген. Ал конституцияның Адам және азамат деп аталатын II бөлімінде 12 баптың 1-тармағында ҚР адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі делінген.
1. Адамның жеке құқықтары мен бостандықтары Бұл құқықтыр мен бостандықтар адам туылғаннан бастап беріледі және олар адамның азаматтығына байланысты емес, табиғи құқықтарымен байланысты.
2.Саяси құқықтары. Бұл құқықтар мен бостандықтар адамның мемлекеттік билікті жүзеге асыруға қатысуына байланысты
3.Әлеуметтік- экономикалық құқықтары мен бостандықтары: Демократиялық мемлекетте азаматтардлың құқықтары мен бостандықтары жарияланып қана қоймай оларға кепілдіктер беріледі. Кепілдіктер экономикалық саяси әлеуметтік заңдық кепілдіктер болып бөлінеді.. Кепілдік қамтамасыз ету деген мағынаны білдіреді
Азамат- өз отанының ұлы (немесе қызы) деген ұғымды білдіреді. Мысалы заң кепілдігіне әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы корғау, білікті заң көмегін алу құқықтары, кінәсіздік презумпциясын жатқызуға болады. ҚРазаматтарының конституциялық міндеттері:
1) ҚР конституциясы мен заңдарын сақтауға, басқа адмдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге;
2) өз отаны ҚР қорғауға;
3) салықтар мен алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеуге;
4) тарихи және мәдени мұралар мен ескерткіштерді қорғауға міндетті;
5) табиғатты сақтап табиғи байлықтарды ұқыпты қарауға;
6) орта білім алуға міндетті;
Азаматтық дегеніміз - азаматтың мемлекетпен өзара құқықтық саяси байланысы. Азаматтық Қазақстан Республикасының 1991жылы 20 желтоқсанда қабылданған Азаматтық туралы заңымен реттеледі. Заң бойынша азаматтық үш элементтен тұрады:
1)адамның мемлекетпен байланысының тұрақты болуы;
2)адамның мемлекетпен байланысының саяси құқықтық сипатта болуы;
3)мемлекет пен азаматтың арасындағы өзара құқық пен міндеттердің белгіленуі;
Қазақстан Республикасының азаматтығы мынандай төрт жағдайда беріледі:
1) туу бойынша;
2)Қазақстан Республикасы азаматтығына қабылдануы нәтижесінде
3) Қазақстан Республикасы халқаралық шарттарында қарастырылған негіздер бойынша
4) Қазақстан Республикасы азаматтығы туралы заңда қарастырылған немесе өзге де негіздер бойынша
Азаматтықтан айыру:
1)басқа мемлекетте әскери қызметке, қауіпсіздік қызметіне, полиция, юстиция органдарына басқа да мемлекеттік басқару органдарына қызметке орналасуы салдарынан;
2)азаматтықты жалған мәліметтер немесе жалған құжаттар арқылы алса;
3)Қазақстан Республикасының мемлекет аралық шарттарында көзделген негіздер бойынша;
4)Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрған азамат үш жылға шейін консулдық тіркелмесе;
Азаматтық мәселелері бойынша шешім қабылдау Қазақстан Республикасының Президентінің өкілеттілігіне жатады.
4.Қазақстан Республикасындағы сайлау жүйесі
Сайлау құқығы конституциялық құқықтың құрамдас бөлігі болып табылады. ҚР сайлау құқығының қайнар көздеріне ҚР конституңциясы, Қазақстан Республикасының Сайлау туралы конституциялық заңы (28.09.1995.қаб. 21.06..2007ж. өзгертіген, толықтырылған) және ҚР Жергілікті өкілдік және атқарушы органдар туралы (10.12.1993 ж.) заңы жатады. Қазақстан Республикасының президентін, парламент төменгі палатасы мәжіліс депутаттарын, сенат депутаттарын және жергілікті өкілдік органдар маслихаттар депутаттарын сайлау жалпыға бірдей сайлау құқығы негізінде жүзеге асырылады.
Сайлау жүйесі дегеніміз өкілетті органдарға және басқарудың әртүрлі сатыларына елде қалыптасқан заңға сәйкес азаматтардың өзі қалаған өкілдеріне дауыс беруін ұйымдастыру және өткізу жүйесі. Сайлау құқығы екі мағынада қолданылады. Объективті және субъективті Объективті сайлау құқығы - мемлекеттік органдардың сайлауды ұйымдастыруы мен өткізу тәртібін реттейтін құқық саласы. Субъективті сайлау құқығы - азаматтардың сайлау және сайлану құқығы.Субъективті сайлау құқығының 2 екі түрге бөлінеді:
1) белсенді сайлау құқығы-азаматтардың сайлау құқығын білдіреді;
2) бәсең сайлау құқығы азаматтардың сайлану құқығын білдіреді;
Сайлау президенттік, парламенттік, жергілікті басқару органдарына сайлау болып жіктеледі. Қазақстан Республикасында сайлауды ұйымдастыру мен өткізудің негізгі принциптері: 1) сайлаудың жалпыға бірдейлік принципі сайлау мен сайлану құқығына қойылатын талаптар мен шектеулер ҚР конституциясымен анықталады; 2)Сайлауға қатысуға теңдік принципі ; әрбір сайлаушы бір дауысқа ие бола алады; 3) Тікелей сайлау құқығын жүзеге асыру принципі; ҚР президенті, мәжіліс және маслихаттар депутаттарын халық тікелей дауыс беру арқылы сайлайды. Ал сенат депутаттарын сайлау жанама сайлау негіізінде жүзеге асады. 4) жасырын дауыс беру принципі; бұл принцип ҚР аумағында өткізлетін сайлаудың барлық түрлерінде сақталып қамтамасыз етіледі. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жердегі ҚР азаматтарының сайлауға қатысуы жүзеге асырылады. 5) сайлау бостандығы принципі сайлау құқығын еркін жүзеге
асыруға негізделген. Сайлауға қатысуға мәжбүрлеуге немесе азаматтың еркін шектеуге ешкімнің қақысы жоқ. Бұл принциптер ҚР аумағында өткізлетін сайлаудың барлық түрлерінде сақталып қамтамасыз етіледі. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жердегі ҚР азаматтарының сайлауға қатысуы жүзеге асырылады.
Сайлау органдары: Сайлауды әзірлеу мен өткізуді ұйымдастыратын мемлекеттік органдар- сайлау комиссиялары. Сайлау комиссияларының жүйесі: 1)орталық сайлау комиссиясы; 2) аумақтық сайлау комиссиясы; 3) округтік сайлау комиссиясы; 4)учаскелік сайлау комиссияларынан тұрады. Сайлау комиссияларының өкілеттілік мерзімі 5 жыл. Аумақтық, округтік және учаскелік сайлау комиссияларының мүшелерін саяси партиялардың ұсыныстары негізінде тиісті маслихаттар сайлайды. Әрбір партия тиісті сайлау комиссиясына бір кандидат ұсына алады. Ұсынылған кандидат ұсынып отырған партияның мүшесі болмауы қажет. Сайлау комиссиясын құруға бір ай уақыт қалғанға шейінгі мерзімде саяси партиялар өз кандидаттарын ұсынбаса, маслихаттар сайлау комиссиясының мүшелерін басқа қоғамдық ұйымдардан жоғары тұрған сайлау комиссиясыныі ұсынысымен сайлайды. Ұсынылған кандидаттар сайлау комиссиясының жұмысына қатысатыны туралы өтініштрін қоса тапсыруы керек.Сайлау комиссиясының төрағасы, төрағаның орынбасары, хатшысы оның алғашқы отырысында сайланады. Сайлау комиссиясын құру туралы шешім, оның құрамы,орналасқан жері бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады. Сайлау комиссиясының өз құзіреті шеңберіндегі қабылдаған шешімдерін тиісті аумақтағы барлық мемлекеттік органдар, ұйымдар лауазымды адамдар орындауға міндетті. Орталық сайлау комиссиясы республикалық сайлау комисияларының біртұтас жүйесіне басшылық жасайтын тұрақты орган болып табылады. ОСК президенттің ұсынуы бойынша Парламент Мәжілісі сайлайды және қызметтен босатады. ОСК төрағасын, оның орынбасарын және хатшысын мәжіліс сайлайды. ОСК аппараты құрылады. ОСК жұмысы мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.
Орталық сайлау комиссиясының қызметі:
1)сайлау туралы заңның орындалуын бақылайды, бірыңғай қолданылуын қамтамасыз етеді;
2)өз құзіреті шеңберінде Республика аумағында міндетті шешімдер қабылдайды. Президент Парламент Мәжілісі депутаттарының сайлауын әзірлеуге, өткізуге басшылық жасайды;
3) парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлауға сайлау округтерін құрады, оларды нөмірлерін бекітеді, оны ақпарат құралдарында жариялайды;
4)сайлау науқанын өткізуге жұмсалатын шығыстардың сметасын жасап, оны ҚР үкіметіне ұсынады;
5)сайлау комиссияларына басшылық жасап, олардың шешімдерін жояды немесе тоұтата тұрады;
6)республикалық бюджеттің сайлау науқанын өткізуге арнап бөлген қаражатын сайлау комиссияларына бөледі;
7)аумақтық және округтік комиссиялардың шешімдері мен әрекеттеріне байланысты түскен шағымдар мен арыздарды қарайды;
8)саяси партиялардың өкілдерімен сайлауды ұйымдастыру мен өткізу жөнінде семинарлар өткізеді;
9)сайлау жүйелері саласанда халқаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;
10) республика бойынша Президентті, Парламент депутаттарын сайлау қорытындыларын шығарады, оларды тіркейді, бұлтуралы ақпарат құралдарында жариялайды;
11)Президент және Парламент депутататрын сайлау кезінде қайта дауыс беру мен қайта сайлауды тағайындайды және өткізілуін ұйымдастырады;
12)Сайлау туралы конституциялық заңның бұзылуына байланысты тиісті сайлау комиссиясының қызметін тоқтату туралы өтінішпен сайлау комиссиясын құратын органға немесе сотқа жүгінеді;
Аумақтық сайлау комиссияларына- облыстық ( республикалық маңызы бар қалалар мен респулбика астанасы), аудандық, қалалық, қаладағы аудандық сайлау комиссиялары жатады. Аумақтық сайлау комиссиялары жеті адамнан тұрады. Қызметі:
1)Президент, Парламент және маслихаттар депутаттарын сайлауды әзірлеу мен өткізуді жүзеге асырады;
2)төменгі тұрған округтік және учаскелік сайлау комиссияларының қызметіне басшылық жасайды, олардың шешімдерінің күшін жояды немесе тоқтата тұрады;
3)сенат депудаттарнын сайлауда кандидаттарды тіркейді, тиісті куәліктер береді;
4)мәслихаттар депутаттарын сайлау жөнінде сайлау округтерін құрады, олардың тізімдерін жариялайды;
5)мәслихаттар депудаттарын сайлаудың қорытындысын шығарады, оларды тіркейді. Округтік және учаскелік сайлау комиссияларының әрқайсысы жеті адамнан тұрады. Округтік сайлау комиссияларының құрамы сайлау тағайындалғаннан кейін он күннен кешіктірілмей бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.
3-дәріс. Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару
органдарының жүйесі
1. Мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары, олардың қызметі
Мемлекеттік билік үш тармаққа бөлінеді: заң шығанушы, атқарушы және сот билігі. Заң шығарушы биліктің жоғарғы органы - парламент, атқарушы биліктің жоғарғы органы - үкімет, және сот билігінің жоғарғы органы - жоғарғы сот. Жергілікті басқаруды жүзеге асыратындарға жататындар: 1)жергілікті өкілетті орган - маслихаттар, олар облыстық (оған теңестірілген қалалық), аудандақ(оған теңестірілген қалалық) болып бөлінеді.
2)жергілікті атқарушы органдар - әкімшіліктер, олар облыстық, аудандық, округтік (ауылдық) болып бөлінеді.
3) жергілікті сот билігін облыстық (оған теңестірілген қалалық), аудандақ (оған теңестірілген қалалық) соттар және әскери соттар құайды
Мемлекет басшысы президент биліктің үш тармағының жұмысын үйлестіре отырып басқарады.
Қазақстан Республикасының Президенті - мемлекеттің басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындап, ел ішінде және халықаралық қатнастарда Қазақстан Республикасы атынан өкілдік ететін ең жоғарғы лауазымды тұлға. Мемлекет басшысы - президент лауазымы ең алғаш рет АҚШ - та пайда болған. Қазіргі кезде президент қызметі көптеген елдерде орнықты. Республика президенті мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының үйлесімді жұмыс істеуін, мемлекеттік органдардың халық алдында жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының. президенті конституцияның 41- бабына сәйкес жалпыға бірдей тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы 5 жыл мерзімге сайланады. Республика президенті болып тумысынан республика азаматы болып табылатын, 40 жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген, респулбикада кемінде 15 жыл тұрған республика азаматы ғана сайлана алады.
ҚР президентінің қызметі конституция және Қазақстан Республикасының президенті туралы (26.12.1995ж.қаб.19.06.2007.ж.өзгер тілген) конституциялық заңымен реттеледі. Аталған конституциялық заңда
Қ,Р. Президентінің Парламентке қатысты уәкілеттігіне: 1)парламенттің кезекті және кезектен тыс сайлауын шақырады: 2)сенаттың 15 депутатын тағайындайды 3) конституцияда көрсетілген негізде парламентті немесе парламент мәжілісін таратып жіберуге құқы бар; 4) парламентке конституцияға түзетулар мен өзгерістер енгізуге ұсыныс жасауға;4) парламент палаталарының кез келген отырыстарына қатысуға уәкілеттілігі жатады. ҚР Президентін Үкіметке қатысты уәкілеттілігіне жататындар: 1)үкімет басшысы премьер министрді тағайындайды және жұмыстан босатады; 2)үкіметтің құқрылымын анықтайды министрліктер мен ведомтсволардықұру қайта құруға құқы бар, үкімет мүшелерін тағайындайды және босата алады. 3) үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; 5)үкіметке заң жобаларын мәжіліске ұсынуды тапсырады; 6)үкіметті және оның жекеленген мүшелерін отставкағажібереді; Президенттің ҚР жоғарғы сотына қатысты уәкілеттілігі: 1) жоғарғы сот екңесінің ұсынуымен сенатқы жоғарғы соттың төағасы мен судьяларын ұсынады 2) жоғарғы сот кеңесінің ұсынуымен жерлгілікті соттардың төағаларын тағайындайды және жұмыстан босатады Сенаттың келісімімен 5 жылға ҚР бас прокурорын тағайындайдыжәне басатады; ҚР орталық Сайлау комиссиясының төрағасын және екі мүшесін тағайындайды; Праламент сенатының келісімімен ҚР ұлттық банкінің төрағасын және оның көмекшілерін тағайындайды және қызметәнен босатады;референдум өткізу туралы шешеім қабылдайды;халыққа жыл сайын жолдау жолдайды; ҚР азаматтығына қабылдайды; азаматтарға жасаған қылмыстары үшін кешірім жасайды; ҚР бүкіл аумағында заңдық күші бар актілер қабылдайды
Қазақстан Республикасының Парламенті - заң шығару қызметін жүзеге асыратын ең жоғарғы өкілді орган. Парламент қызметі Қазақстан Республикасының парламенті туралы конституциялық заңында (16.11.1995 ж. Қаб. 19.06.2007 ж. өзгертілген) қарастырылған.Тұрақты негізде жұмыс істейтін екі палатадан, сенат және мәжілістен тұрады. Сенат - 47 депутаттан тұрады. Ол жанама сайлаумен жасырын дауыс беру арқылы 6 жылға сайланады. Депутаттардың жартысы 3 жыл сайын қайта сайланып тұрады.
Мәжіліс - 107 депутаттан тұрады. Мәжіліс депутаттарының өкілеттілік мерзімі 5 жыл. Жасы 25 - ке толған, жоғары білімі бар, республика аумағында үш жыл тұрған республика азаматы парламент депутаты болып сайлана алады. Заң шығару бастамасы тек мәжілісте ғана жүзеге асырылады. Президент, парламент депутаттары, үкімет заң шығару бастамасын жасай алады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі - атқарушы билікті жүзеге асырады. Қызметін Қазақстан Республикасының үкіметі туралы конституциялық заңы негізінде атқарады. Үкіметке салалар бойынша министрліктер, комитеттер және агенттіктер қарайды. Үкіметтің қызметі президенттің уәкілетті мерзімімен белгіленед.і Үкімет қаулылары үкімет мүшелерінің көпшілік даусымен қабылданып, премьер министрдің қолымен бекітіледі. Үкімет басшысы-премьер министр. Ол нұсқаулар шығарады. Үкімет қаулылары мен премьер министрдің нүсқаулары бүкіл республика аумағында орындалуға міндетті..Үкіметтің қаулысын Президент немесе Үкімет өзі күшін жоюуы мүмкін. Қазақстан Республикасының үкіметі қызмтінің негізгі бағыттары жоғарыда аталған конституциялық заңда айқындалған.
Қазақстан Республикасының соттар жүйесі республикада сот төрелігін жүзеге асырады. Соттар жүйесі Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, облыстық соған теңестірілген соттар, аудандық (калалық) соттар және әскери соттардан құралады. Соттарды ұйымдастыру ҚР конституциясы және Қазақстан Республикасының Соттар жүйесі және соттардың мәртебесі туралы конституциялық заңымен (25.12.2000 ж.) ал олардың қызметі сот істерін жүргізу заңдарымен, азаматтық істерді жүргізу кодексі және қылмыстық істерді жүргізу кодексімен реттеледі.
2. Жергілікті өкілетті және атқарушы органдар, олардың қызметі
Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы заңында: жергілікті өкілдік органдар маслихаттар - халық сайлайтын, халықтың еркін білдіретін оны жүзеге асыру үшін шаралар белгілейтін жүзеге асырылуын бақылайтын ораган делінген. Аталған заңда маслихаттардың қызметінің негізгі бағыттары анықталған.
Маслихаттың өз құқығы шеңберінде қабылданатын шешімдері оның актілері болып табылады Маслихаттардың жергілікті бюджеттің кірістерін қысқартуды немесе шығыстарын ұлғайтуды көздейтін шешімдері әкім құптаған жағдайда ғана қарауға енгізілуі мүмкін. Ал азаматтардың құқықтар мен бостандықтарына, міндеттеріне қатысты шешімдері заңға сәйкес ресми жариялануы тиіс. Маслихаттар депутатардың жалпы санының үштен екісінің дауысымен әкімге сенімсіздік білдіруге, ҚР президентіне әкімді қызметінен босату туралы мәселе қоюға құқылы. Әкім ұсынған аумақты дамытудың жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларды, бюджеттің орындалуы туралы есептерді маслихаттың екі рет бекітпеуі заңға сәйкес әкімге сенімсіздік білдірудің негізі болады.
Жергілікті атқарушы органдар - әкімшіліктер әкім басқаратын өз құзіреті негізінде тиісті аумақта мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган. Жергілікті атқарушы органдардың қарауына аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әуеуметтік бағдарламаларын, жергілікті бюджетті әзірлеу, олардың орындалуын қамтамасыз ету, коммуналдық меншікті басқарут.б.жатады
4-дәрісҚазақстан Республикасының сот жүйесі және құқық қорғау органдары
1.Қазақстан Республикасындағы сот және соттар жүйесі.
Соттарды ұйымдастыру Қазақстан Республикасының конституциясы және Соттар жүйесі және соттардың мәртебесі туралы конституциялық заңымен (25.12.2000 ж.) ал олардың қызметі сот істерін жүргізу заңдарымен, азаматтық істерді жүргізу кодексі және қылмыстық істерді жүргізу кодексімен реттеледі. Заң бойынша Қазақстан территориясында мамандандырылған соттар (шаруашылық, салықтық, отбасы, соттары, кәмелетке толмағандардың істерін қарайтын соттар т. б.) құруға болады. Бұндай соттардың мәртебесі аудандық (қалалық) соттармен тең. Сонымен қатар округтік сотар құруға болады. Аталған соттар бір-бірімен соттың әртүрлі звеносы ретінде байланысады. Мәртебесі тең соттар сот жүйесінің бір қатарын (звеносын) құрайды. Қазақстан Республикасының сот жүйесі үш қатардын тұрады: аудандық (қалалық), облыстық, жоғарғы сот.
Соттар қызметінің негізгі принциптері:
1) заңдылық;
2) соттардың тәуелсіздігі,
3) азаматтардың заң және сот алдындағы теңдігі;
4) тараптардың теңдігі мен өзара бәсекелестігіне негізделу;
5)кінәсіздік презумпциясы;
6)істерді соттық талқылаудың жариялылығы принципі;
Инстанция-соттық істерді қарау мен тексерудің ретін көрсетеді. Қазақстан Республикасында төрт инстанциядан тұратын сот жүйесі бар.
1) Бірінші инстанция соттары қылмыстық істерді нақты қарайды; 2)апплеяциялық соттар- екінші инстанция соттары бірінші инстанция соттың әлі күшіне енбеген шешіміне аппеляциялық шағымдарды қарайды;
3)кассациялық соттар-үшінші инстанция соттары,әлі күшіне енбеген бірінші инстанция соттрының шешімдеріне және аппеляциялық соттар шешіміне кассациялық шағымдарды қарайды;
4) қадағалау инстанциясында соттар әлі күшіне енбеген өзіне дейінгі соттардың шешімдері мен үкімдеріне шағымдар мен қарсылықтардың негізінде істерді қарайды;
2. Құқық қорғау органдары, олардың қызметі
Елімізде заңдылық пен құқықтық тәртіптің сақталуын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар құқық қорғау органдары деп аталады. Құқық қорғау органдарының қызметіне:
1)конституциялық бақылау;
2)сот істерін жүргізуді ұйымдастыру;
3)әділ сот төрелігін жүзеге асыру;
4) прокурорлық бақылау;
5)қылмысты істерді ашу мен тексеру;
6)іс жүргізу барысында азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін заңдық көмек көрсету жатады. Құқық қорғау қызметінің прициптері:
1.Құқықтық заңдылық принципі;
2.Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының басымдылығы;
3. Азаматтар мен заңды тұлғалардың заң алдында теңдігі;
4.Жариялылық принципі;
5.Жан- жақтылық, толықтық, дәлелдік принципі;
6.Әркімнің білікті заңгерлік көмек алуға және қорғану құқығына кепілдік принципі;
Прокуратура ҚР конституциясының 83 бабы және ҚР прокуратурасы туралы 12.12.1995 ж заңы бойынша ҚР Президентіне бағынышты және оған есеп беретін мемлекеттік орган.
Прокурорлық қызметтің мақсаты- заңдылықтың сақталуын, заң үстемдігін қамтамасыз ету, азаматтардың, ұйымдар мен бірлестіктердің, жалпы мемлекеттің экономикалық-әлеуметтік, саяси құқықтырын қорғауды қамтамасыз ету.
Ішкі істер органдары ҚР президентінің заңдық күші бар ҚР ішкі істер органдары туралы жарлығына сәйкес (21.12.1995ж қабылданып 09.12.1998ж түзетулер енгізілген) ішкі істер органдары анықтау, алдын ала тергеу және жедел іздестіруді жүзеге асыратын, қоғамдық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ететін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, мемлекет мүддесіне нұқсан келтіретін қылмыстық істерді тауып, тексеретін, қылмыстармен күресетін, оларды болдырмау үшін бақылау, қадағалау, тексеру, анықтау, тәрбиелеу жұмыстарын жүргіетін органдар болып табылады.
ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті ҚР президентінің заңдық күші бар ҚР ұлттық қауіпсіздік органдары туралы (12.12.1995 ж.) жарлығына сәйкес тікелей президентке бағынатын мемлекет пен азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін республиканың конституциялық құрылымын,суверенитетін,территориял ық тұтастығын, экономикалық, ғылыми техникалық және қорғаныс потенциалын қорғауды жүзеге асыратын арнайы органдар болып табылады.
Адвокаттар алқасы конституцияның 13 бабы бойынша әрбір азамат сотта өз құқықатыр мен бостандықтарын қорғау үшін білікті заңдық көмек, адвокаттық көмек алуға құқықы бар деп көрсетілген. Адвокаттық қызмет туралы (05.12.1997 ж.) заңда адвокатура заңды және жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға әкімшілік, азаматтық және қылмыстық істірді жүргізгенде заңды көмек көсететін ұйым деп атап көрсетіледі. Адвокаттар алқасы - тәуелсіз, өзін-өзі қаржыландыратын, коммерциялық емес мемлекеттік ұйым.
Нотариат нотариаттық қызмет Қазақстан Рспубликасының Нотариат туралы (14.07.1997 ж.) заңы бойынша жүзеге асырылады. Нотариустар нотариалдық әректтер жасау арқылы жеке және заңды түлғалардың құқықтары мен бостандықытарын, заңды мүдделерін қорғайды. Нотариус төмендегідей қызмет атқарады:
1)мәмлелерді заңдастырады;
2) шаруашылық құжаттарды заңдастырады;
3) мұрагерлікке қалған мүлікті қорғайды;
4) мүлікке мұрагерлік құқық беретін құжаттарды береді;
5) ортақ мүліктеі әркімнің үлесі туралы куәлік береді;
6) мүлікті иелену мен пайдалану құқығынан айырады және иелену мен пайдалану құқығын қайтарады;
7) құжаттардың көшірмелерін заңдастырады;
8) құжаттарды басқа тілге аударғанда оның көшірмеснің заңды екенін куәландырады;
9) құжаттарды сақтайды; т.б. нотариаттық әректтер жасайды.
Әділет органдары Қазақстан Республиасының Әділет органдары туралы (18.03.2002 ж.)заңы негізінде өз құзреті шеңберінде мемлекеттік органдардың мемлекеттік кызмет атқарушы лауазымды адамдардың қызметінде заңдылықтың сақталуын қадағалай отырып жеке азаматтар мен ұйымдардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын атқарушы орган болып табылады.Әділет органдарының қызметі жоғарыда аталған заңда нақтыланған
Салық және кеден органдары ҚР Президентінің 22 қаңтар 2001жылы шыққан Құқық қорғау қызметін жетілдіру шаралары туралы жарлығына сәйкес бұғанға дейінгі мемлекеттік салық полициясы үкімет құрамына кірмейтін Қазақстан Республикасныңі қаржы полициясы болып құрылды. Бұл органға экнономика және қаржы саласындағы құқық бұзушылықпен күресу жүктелді. Қаржы полициясының департаменті қаржы саласындағы құқық бұзушылықты тауып, жедел іздестіру, анықтау және алдын-ала тексеру жұмыстарын жүргізуге құқылы. Департамент өз мүлкі, символдары, мөрі, банкте есеп шоты бар заңды тұлға болып табылады. 2003 жылғы 23 желтоқсандағы ҚР президентінің жарлығы бойынша Қаржы департаменті ҚР экономикалық қылмыстар және сыбайлас жемқорлықпен күрес жөніндегі агенттік болып өзгертілді. Агенттікке экономикалық қылмыстар мен сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды анықтау, жедел іздестіру, алдын-ала тергеу жұмыстары жүктелді. Агенттіктің құзреті мен мақсат- міндеттері ҚР үкімет інің 29 қаңтар 2004 жылы шыққан ережесінде нақтыланған. Агенттіктің қызметі:
1) елдегі кримогендік жағдайға, экономикалық қылмыстарды туғызатын жағдайларды анықтап, оған талдау жасау;
2)салық полициясы органдарының жұмысының негізгі бағыттарын анықтау;
3) Өте күрделі салықтық және экономикалық қымыстарды тексеру; т.б.
Кеден ісінің міндеті - ҚР кедендік шекара арқылы елдің территориясына келетін товарлвр мен транспортқа кедендік салық мөшерін белгілеу, салықты жинау, кедендік құжаттарды беріп кедендік бақылауды жүзеге асыру. Кеден ісі Қазақстан Республикасындағы Кеден ісі туралы заңымен айқындалады.
5-дәріс. Қазақстан Республикасы әкімшілік құқығының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлкет және құқық туралы түсінік.
1.Құқық негіздері пәні, әдістері және жүйесі.
Құқық негіздері пәні қоғамдық ғылымдардың бір саласы ретінде мемлекет пен құқық құбылыстарының пайда болуын және олардың бір- бірімен байланысын, осы құбылыстардың теориялық негіздерін, құқықтың салаларын, олардың әдіс-тәсілдерін біліп түсінуге мүмкіндік беретін, пән. Сонымен қатар бұл пән қазіргі кезеңде қалыптасып келе жатқан мемлекеттің жаңа түрі құқықтық мемлекетті, оның белгілері мен ерекшеліктерін оқып түсінуге, бұндай мемлекттік дамудың демократия мен азаматтық қоғам орнатуға алғы шарттар жасауға көмектесетінін түсіндіретін қоғамдық пәннің бір саласы.
Құқық негіздері пәнінің әдіс-тәсілдері:
1.Жалпылама әдістер ( диалектикалық-материалистік)
2.Жалпы ғылыми әдістер ( талдау, жүйелеу, синтездеу)
3.Жекеленген әдістер (салыстырмалы, міндеттеу, социологиялық, статистикалық т. б.)
Жалпы заң ғылымдары жүйесі жағынан бірнеше топқа бөлінеді:
1.Теориялық заң ғылымдары. Оларға мемлкект және құқық теориясы жатады.
2.Мемлекет пен құқық тарихы. Оларға Қазақстан Республикасы, басқа да елдердің мемлекті мен құқығының тарихы жатады.
3.Салалық заң ғылымдары ( азаматтық, конституциялық, әкімшілік, қылмыстық, еңбек т.б.)
4.Арнаулы заң ғылымдары (криминалистика, сот медицинасы, сот психиатриясы, экспертиза, сот статистикасы т.б.)
2.Мемлекет ұғымы, оның белгілері, түрлері, құрылымы және теориялық негіздері.
Мемлекет мәселесін қарастыруды алдымен қоғамнан бастауымыз керек Қоғам- адамдардың ұйымдасуы мен өмір сүруінің нысаны болып табылады. Оның шеңберінде материалдық және рухани игіліктер өндіріліп, тұтынылып айырбасталауы белгілі бір тәртіпті, адмдар арасындағы қарым-қатнастардың орнықтылығы мен тұрақтылығын нығайтуды қажет етеді Ол үшін адамдардың мінез-құлығын басқару және реттеуді жүзеге асыратын ерекше құрал керек. Содай құрал ретінде мемлекет пайда болған. Мемлекет қоғамның негізінде пайда болады және сол қоғамның даму нәтижесі болып табылады. Адамдар алдымен қауымға, содан кейін туыстық жағынан біріккен руларға бірікті. Бірнеше рулар тайпаға айналды.Өндіргіш күштердің дамуы нәтижесінде басы артық өнім пайда болды Соның негізінде жеке меншік шықты, әлеуметтік таптар қалыптасты. Нәтижесінде қоғамдағы қалыптасқан қайшылықтарды үйлестіріп, оны ұйымдастыратын ұйым мемлекет пайда болды. Мемлекет - қоғамды басқаруды жүзеге асыра отрырып оның өмір сүруін қамтамасыз ететін адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша формасы болып табылады. Мемлекеттің саяси ұйым ретіндегі белгілері:
1. Аумағының ( территориясының) болуы. Мемлекет сол территорияда үстемдік етіп,заң шығарушы, атқарушы және сот билігін жүзеге асырады.
2.Саяси билігінің болуы. Мемлекет арнайы ұйымдар армия, сот,құқық қорғау органдары арқылы саяси билікті жүзеге асырып қоғамның тұрақтылықғы мен дамуын қамтамасыз етеді.
3. Тәуелсіздігі және егемендігі; Мемлекет өз билігін ішкі және сыртқы жағдайлардан тәуелсіз жүргізеді.
4. Мемлекттік биліктің жариялық сипаты; Биліктің жариялылығы дегеніміз сол билікті мемлекет азаматтарының қолдап, мойындауы, биліктің заң негізінде жүзеге асырылуы
5. Заң шығару, оған бағындыруды жүзеге асыруы. Мемлекет қоғамды заңдар шығару соның негізінде қоғамдық қатнастарды реттеу арқылы басқарады.Ол үшін арнайы органдар құрады.
( сот, прокуратура құқық қорғау органдары,т.б.)
6.Халықтан салық жинау. Салық жинау арқылы мемлекет өзінің өмір сүруіне қажетті қаражатты қамтамасыз етеді. Осы мақсатта арнайы органдар құрады. Салық жинауға тек мемлекеттің ғана құқығы бар.
7.Мемлекеттік рәміздері мен мемлекеттік тілінің болуы. Мемлекеттік рәміздерге мемлекеттің жалауы, гимні,гербі жатады. Ең алғаш жалау ертедегі гректерде болған. Ал римдіктер найзаға байланған төртбұрышты матадан жасалған жалауды пайдаланды. Мемлекеттік жалау қазіргі түрде ең алғаш Данияда 1219 жылы, Щвейцарияда 1229 жылы, 1785жылы АҚШ-та, 1805жылы Италияда шықты. Мемлекет басқару қызметін атқаратын және оның көмегімен қоғамның тіршілігін қамтамасыз ететін, оған қажетті алғышарттар жасайтын ұйым.
Мемлекеттің нысанының түрлері:
1. Басқару нысаны
2. Мемлекеттік құрылымы
3. Саяси режимі.
Басқару формасына қарай мемлекеттің екі түрі бар. Олар: монархия және республика. Монархия- мемлекеттік биліктің атадан балаға мұрагерлікпен берілуімен сипатталады. Монархия абсолютті және конституциялы болып екіге бөлінеді. Республика- мемлекеттік билікті заңмен белгіленген мерзім ішінде сайланатын бір немесе бірнеше органдардың атқаруымен сипатталады. Республиканың үш түрі бар: президенттік республика және парламенттік республика. Аумақтық құрылымы жағынан мем лекеттің үш түрі бар: унитарлы, федеративті, конфедеративті. Унитарлы мемлекет біртұтас, құрамында дербестігі бар (автономды) мемлекеттік құрылымдары жоқ, әкімшілік- аумақтық бөліністерден тұратын мемлекет. Унитарлы мемлекетте жоғарғы билік органдары, басқару, сот органдары бүкіл ел үшін біртұтас, бір конституция, бір құқықтық жүйе, бір азаматтық болады. Федеративті мемлекеттер дегеніміз құрамында екі, үш немесе одан да көп мемлекеттер немесе бірқатар дербестігі бар мемлекеттік құрылымдар кіретін мемлекет. Конфедерациялық мемлекет дегеніміз бірнеше мемлекеттердің белгілі бір мақсаттарға сәйкес бірігуі немесе одағы. Ондай мақсаттар экономикалық, әскери, дипломатиялық немесе этникалық мақсаттар болуы мүмкін. Конфедерацияға біріге отырып мемлекеттер тәуелсіздігін сақтайды. Конфедерацияға бұған дейін конфедерация болып 1781 жылдан бастап федерацияға көшкен АҚШ-ты, 1815-1848 жылдардағы швецар одағын құрған Щвейцарияны жатқызуға болады. Мемлекеттің басқару түрлерін, мемлекеттің пайда болуын шартты түрде екі түрлі модельге бөліп қарастыруға болады. Олар батыстық және шығыстық модельдер. Саяси режим дегеніміз - мемлекетте саяси биліктің жүзеге асырылу әдістері мен тәсілдері. Саяси режим демократиялық және антидемократиялық болып екіге бөлінеді. Антидемократиялық режимдерге авторитарлық және тоталитарлық режимдер жатады.
Мемлекттің пайда болуы туралы теориялар:
Мемлекттің пайда болуы туралы теориялар:
1. Теологиялық теория мемлекет құдай әмірімен жаралды деп түсіндірді (Ф. Аквинский, А. Аврелли)
2.Патриархалдық теория мемлекеттің пайда болуын отбасының өсуімен байланыстырды, және мемлекетте болып жатқан процесстердің реттелуін отбасымен сабақтастырды (Аристотель, Платон Фильмер)
3.Органикалық теория мемлекетті тірі организмге ұқсастырады (Г. Спенсер)
4.Қоғамдық келісім теориясы. Бұл теория бойынша мемлекет адамдар арасындағы ерікті келісім нәтижесінде пайда болды. Адамдар өзінің күнделікті тіршілігінде тәртіпті сақтау үшін, әртүрлі қолсұғушылықтардан қорғану үшін мемлекетке бірігуге келіседі, және сол мемлекетке қажетті билікті береді.(Г. Гротций, Спиноза, Д.Локк, Т.Гоббс,П. Гольбах, Ж.Ж. Руссо Ш.Монтескье)
5.Күштеу теориясы. Бұл теория бойынша мемлекет бір тайпаның екінші тайпаны жаулап алып, бағындырылған тайпаны басқару үшін құрылған. (Е. Дюринг, Л. Гумплович, К. Каутский)
6.Психологиялық теорияның түсіндеруі бойынша мемлекет адамдардың бірігіп өмір сүруге психологиялық қажеттілігінен туындайды.(Петражицкий
6.Материалистік (таптық) теория. Мемлекет таптардың арасындағы қайшылықтар нәтижесінде туындайды, мемлекет бір таптың екіншіні қанау құралы деп түсіндірді. (К. Маркс, Ф. Энгельс, В. Ленин)
3.Құқық ұғымы, оның белгілері, құрылымы, жүйесі және теориялық негіздері. Құқық дегеніміз мемлекет шығарған, бекіткен, орындалуы мемлекеттік аппараттың күшімен қамтамасыз етілетін, жалпыға бірдей міндетті, нормаларының жиынтығы. Ең алғашқы жазбаша құқықтық нормаларға ежелгі Вавилондағы (1901жылы француз археологиялық экспедициясы Сузы қаласынан тапқан) 282 баптан тұратын Хамурппи патшаның заңдарын жатқызуға болады. Құқықтың қоғам өмірінде қызметі: 1.Реттеушілік қызметі- қоғамдық қатнастырдың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін адамдар арсындағы, адамдар мен мемлекет арасындағы қатнастарды нақты құқықтық нормалармен реттеуінен көрінеді
2.Қорғаушылық қызметі-азаматтардың құқықтыры мен бостандықтарын қауіпті әрекеттерден қорғауда мемлекеттік органдардың қызметі нәтижесінде жүзеге асады.
3.Гуманистік қызметі- құқықтың қоғамдық әділеттілік, адамгершілік құндылықтарды насихаттауында
4.Тәрбиелік қызметі- заңды түсініп біліп, орындауға тәбиелеуінде.
5.Идеологиялық қызметі құқық белгілі бір құндылықтарды насихаттай отырып қоғамдық санаға ықпал етуінде жүзеге асады.
Құқық туралы негізгі теориялар: табиғи, тарихи, реалистік, социологиялық, нормативтік, психологиялық, материалистік теориялар.
Құқықтың белгілері: жүйелілігі, нормативті сипаты, формальді анықтылығы, мемлекеттің күшіне сүйенуі, жалпыға міндеттілігі. Құқықтың жүйелілігінің негізін конституция құрайды басқа заңдар соған сәйкес болуы керек. Құқықтың нормативтік сипаты- рұқсат етілген тыйым, салынған және атқаруға міндетті әрекеттерді нормалап анықтау арқылы қоғамдық қатнастарды реттеуінде. Құқықтың формальді анықтылығы оның қағидаларының нақтылығынан көрінеді. Заңда әрбір ұғым, әрбір сөз сол заңда көрсетіліп түсіндірілген мағынада ғана қолданылуы тиіс. Құқықтағы тұжырымдарды өздігінше өзгертуге ешкімнің құқы жоқ.. Құқық мемлекеттің күшіне сүйенеді. Мемлекет оның органдары құқықтың жүзеге асуына көмектеседі, жағдай жасайды. Құқық жалпыға бірдей міндетті, әрбір азамат заңдарды орындауға міндетті.
Құқықтық мемлекет дегеніміз бүкіл іс қимылы заң талабы шеңберінде әрекет ететін, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары қамтамасыз етілетін, оған кепілдіктер беретін мемлекет. Құқықтық мемлекеттің белгілері:
1)мемлекеттік биліктің үш тармаққа бөлінуі;
2)заң үстемдігі;
3)заң алдында адамдардың теңдігі;
4)мемлекет пен жеке тұлғаның өзара жауапкершілігі;
5)азаматтардың құқықтық санасының және құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейде болуы;
6)барлық қоғам мүшелерінің заңды орындауын бақылау; дамыған азаматтық қоғам, нарықтық экономика, құқық қорғау органдарының тиімді жүесінің болуы, заңдардың халқаралық құқық нормаларға сәйкестігі т.б.
Құқықтың қайнар көздері: құқықтық әдет, құқықтық прецедент (үлгі), құқықтық нормативтік шарттар, нормативтік- құқықтық актілер. Құқықтық әдет - қоғам тарихында, мемлекеттің қалыптасу кезеңінде пайда болған халықтың әдет- ғұрпымен тығыз байланысты (Ману заңы, вараврлық правдалар, Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы, Жеті жарғы т.б.) Құқықтық прецедент - соттың немесе мемлекеттік органның нақты бір істі қарап, шешім қабылдаған үлгі. Құқықтық нормативтік шарттар - қоғамдық қатнастарды реттейтін екі немесе бірнеше жақтар жасаған шарт (халқаралық шарттар, ұжымдық шарттар т.б.) Нормативті құқықтық актілер - мемлекет қабылдаған және қорғайтын құқықтың қайнар көзі. Нормативті актілер заң және заңға бағынышты актілер болып бөлінеді. Нормативті құқықтық актілерді жасау құқықтық шығармашылық (заң шығармашылық) деп аталады. Заң шығармашылық мынандай сатылардан тұрады:
1) Заң шығару бастамасы
2) Құзіретті органдардың заң жобасын дайындау туралы қаулы қабылдауы
3) Нормативті актінің жобасын дайындау және оны алдын ала талқылау
4) Парламентте талқылау
5) Нормативті актіні қабылдау, бекіту
6) Қабылданған актіні жариялау
Нормативтік- құқықтық актілерді жүйелеудің үш түрі бар: кодификация, инкортация, консолидация.
Кодификация- нормативтік актілерді мазмұнын өзгертіп, бір-біріне сәйкестіріп жүйелеу.
Инкортация - нормативтік актілерді мазмұнын өзгертпей сала бойынша, алфавит бойынша немесе шыққан уақытына сәйкес жүйелеу.
Консолидация - бір құқықтық саладағы нормативтік актілерді мазмұнын өзгертпей жүйелеу.
Құқықты жүзеге асырудың төмендегідей тәсілдері бар:
- құқықты сақтау (тыйым салынған әрекеттерді жасамау, одан бас тарту);
- құқықты орындау ( жүктелген міндеттерді орындау үшін белсенді әрекеттер жасау);
-құқықты пайдалану (тұлғаның өзіне берілген құқықтыр мен бостандықтарды пайдалану еркі);
- құқықты қолдану (құзырлы мемлекеттік органдардың құқықты жүзеге асыруға бағытталған қызметі);
Құқықтық норма дегеніміз - қоғамдағы қатнас субъектілірінің құқықтыры мен міндеттерін реттеп, басқарып отыратын жалпыға бірдей, мемлекетпен қамтамасыз етілетін ереже.
Құқықтық норманың құрылымы үш элементтен тұрады. Олар: диспозиция, гипотеза, санкция.
1.Гипотеза құқықтық норманың жорамалы, құқықтық норманы қолдану немесе қолданбау үшін қажетті мән-жайларды көрсетеді.
2.Диспозиция мінез-құлық ережесі, яғни субъектілердің құқықтары мен міндеттері.
3.Санкция көрсетілген нақты диспозицияны орындағаны немесе орындамағаны үшін қолданылатын шара.
Құқықтық нормының түрлері:
1.Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл шаруашылық, құрылыс, мәдениет, экономика, әлеуметтік т.б. бағыттағы нормалар;
2. Құқықтың әр саласына қарай конституциялық, азаматтық, қылмыстық, еңбек, отбасы, әкімшілік т.б. саладағы нормалар;
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші және қорғаушы нормалар;
4. Мазмұнына қарай құқықтық нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші, тыйым салушы, ерік беруші;
5.Пайдаланатын тәсіліне қарай императивтік және диспозитивтік нормаларболып бөлінеді.
Құқықтық қатнастар дегеніміз - құқыққа байланысты, құқық негізінде туындайтын қатнастар.
Құқықтық қатнастардың түрлері: материалды және процессуалды
Құықтық қатнастың құрамы: субъект, объект, субъективті құқық, заңды міндеттер
Құқықтық қатнастың субъектісі - жеке адам және заңды тұлғалар.
Құқықтық қатнастың объектісі - құқықтық қатнас бағыттталған нәрсе.
Субъективтік құқық - құқықтық қатнасқа түсушілердің құқықтары
Заңды міндеттер - құқықтық қатнасқа түсушілердің міндеттері
Құқықтық қатнастардың пайда болу, өзгеру және аяқталу негіздері - заңды айғақтар болып табылады. Заңды айғақтардың түрлері: оқиғалар және әрекеттер.
Оқиғалар - адам еркіне байланысты емес өмір жағдайы. Әрекеттер - адамның еркіне байланысты пайда болатын заңды айғақтар. Әрекеттер құқыққа сай (заңды әрекет) және құқыққа қарсы (заңсыз әрекет) болып бөлінеді. Заңды әрекет - заңның талаптарына сәйкес келетін, субъектілірдің құқықтарын бұзбайтын мінез- құлық. Заңсыз әрекет- заң талаптарын бұзатын, субъективтік құқықтарға нұқсан келтіретін әрекет.
Құқық бұзушылық - құқыққа қарсы, қоғамға қауіпті, кінәлі, жазаланатын әрекет немесе әрекетсіздік.
Құқық бұзушылықтың түрлері: теріс қылық және қылмыс. Теріс қылық әкімшілік, азаматтық және тәртіптік болып бөлінеді. Қылмыс теріс қылықтан шектен тыс қауіптілігімен ерекшеленеді. Сондықтан қатаң жазаланады.
Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығының негіздері
1. Конституциялық құқық және оның әдіс- тәсілдері мен жүйесі.
Конституциялық құқық - Қазақстан мемлекеті мен қоғамының құрылысын, мемлекеттік билікті ұйымдастыруды, азамат пен мемлекет арасындағы қатнастарды реттейтін құқық саласы.
Конституциялық құқық нормаларымен мемлекет пен қоғам өмірінің саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалары реттеледі. Конституциялық құқық Қазақстан Республикасының құқық жүйесінің жетекші саласының бірі болып табылады. Конституция деген (термин) ұғым латынның constututio деген сөзінен шыққан, жарлық, жарғы деген мағынаны білдіріді. Ең алғашқы конституция 1787 жылы АҚШ-та сонан соң 1789 жылы Францияда қабылданды. Конституция қоғам мен мемлекетте ең жоғарғы заңдық күші бар негізгі заң болып табылады. Конституциялық құқықтың қайнар көздеріне ҚР Конституциясы, ҚР конституциялық заңдары, ҚР заңдары, ҚР президентінің заңдық күші бар жарлықтары, Парламент пен үкімет шығарған заңдық актілер, ҚР басқа мемлекеттермен жасалған келісімдері, жалпыға танымал халқаралық нормативтік актілер, ҚР конституциялық кеңесінің актілері, жергілікті мемлекеттік басқару органдарының актілері жатады.
Конституциялық құқық төрт түрлі әдіспен реттеледі. Олар: міндеттеу, тыйым салу, рұқсат ету және тану. Конституция дегеніміз мемлекет пен азаматтардың, азаматтардың өзара қатнастарын реттейтін, мемлекеттік органдар жүйесі, қоғамдық құрылыс пен мемлекттік құрылымды бекітетін жоғарғы заңдық күші бар нормативтік акт. Конституция мемлекеттің негізгі заңы ретінде мынандай қызметтер атқарады:
1) құқықтың басты қайнар көзі ретінде заңдық қызмет атқарады.;
2)идеологиялық қызметі. Қоғамдағы ең жоғарғы құндылық адам өмірі, құқықтыры мен бостандықтарын дәріптейді;
3) мемлекетік билікті жүзеге асырудың құқықтық негізін анықтайды;
4) экономикалық қызметі. Конституция елдегі меншіктің формалары мен меншіктік қатнастарды анықтайды;
Конституцияның басқа нормативті құқықтық актілерден бірнеше қасиеттерімен ерекшеленеді:
1) конституцияның үстемдігі; Ол ең жорарғы заңдық күші бар, нормативті акті. конституцияның үстемдігін сол конституцияның өзі бекітеді.
2) құрылтайлық сипаты, конституция мемлекеттік құрылыс пен мемлекттік биліктің формасын бекітеді;
3) конституция тура және тікелей әрекетімен сипатталады, оның нормалары заң шығарушы, атқарушы және сот билігінің органдары үшін міндетті болып табылады;
4) конституцияны қабылдау мен өзгертудің ерекше тәртібінің болуы; конституцияны қабылдау, оған толықтырулар мен өзгертулер енгізу тек конституцияда бекітілген ерекше жолмен, оған құзіреті бар органның еркімен жүзеге асады;
5) конституцияны құқықтық қорғау; яғни конституциялық заңдылықты сақтау
Конституцияның негізгі қағидаттары(принциптері):
1.Экономикалық қағидат
2) Демократиялық қағидат
3) Билікті бөлу қағидаты
4) Қазақстандық патриотизм қағидаты
Қазақстан Республикасының қазіргі конституциясы бесінші ата заң болып табылады.(1926ж., 1937ж., 1978ж., 1193ж., 1995ж.) Қазіргі қолданыстағы конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдум арқылы қабылданған және оған 2007 жылы маусымда өзгертулер мен толықтырулар енгізілген. Конституция кіріспеден (преамбуладан),негізгі мәтіннен, қорытынды және өтпелі ережелерден тұрады. Кіріспеде Ата Заңды қабылдаудың себептері мен мақсаты айтылады. I-бөлім Жалпы ережелер деп аталып, Қазақстан республикасының конституциялық құрылымына жалпы сипаттама береді. II бөлім Адам және азамат деп аталады. Ол Қазақстан Республикасындағы тұлғаның конституциялық мәртебесін айқындайды. Президент деп аталатын III бөлім мемлекет басшысының мәртебесін ашады. IV - VIII бөлімдерде мемлекеттік органдардың (Парламент,Үкімет, соттар т.б.) мәртебесі, қызметі туралы айтылады. Қорытынды және өтпелі ережелер деп аталатын IX бөлім жаңа Конституцияны күшіне енгізу нормаларын бекітеді. Бұрынғы конституцияның қай кезден бастап жойылғанын нақтылайды.
2.Қазақстан Республикасының конституциялық қоғамдық құрылымы.
Конституциялық құрылыс деп қоғам мен мемлекеттің саяси және әлеуметтік- экономикалық ұйымын, ондағы жеке адамдардың конституция нормаларымен бекітілген қоғамдық қатнастарының жиынтығын айтамыз.
ҚР қоғамдық конституциялық құрылымы конституцияның жалпы бөлімінде айқындалған Демократиялық мемлекетте мемлекеттік құрылым үш принцип негізінде қалыптасады. Олар:
1) халықтың билігі, биліктің үш тармаққа бөліну принципі; 2) заң үстемдігі;
3) азаматтың құқықтары мен бостандықтарының мемлекет мүдделерінен басымдығы;
Қазақстан Республикасының қоғамдық құрылымының конституциялық негіздері төмендігідей :
1.ҚР территориясы біртұтастығы; Конституцияның 2-бабында егемендік Републикасының барлық аумағына қатысты екендігі, ҚР территориясы біртұтастығы атап көрсетілген
2.Республикалық басқару формасы; Конституция бойынша елде республикалық билік формасы бекітілген. Мемлекеттегі жоғарғы органдар сайлау арқылы қалыптасқан парламент қатысуымен құрылады. ҚР президенттік республика деп жарияланған. Ол президенттің мемлекеттік биліктегі бірқатар белсенділігінмен қатар парламенттік республикаға тән үкімет басшысының болуы президенттің парламентті тарату құқығы және заңдарды қалыддау құқығының болуымен сипатталады.
3.Халық билігі; Конституция 1-бабаында ҚР демократиялық мемлекет деп атап көрсетілген. ҚР халық конституцияны қабылдауға референдумға қатыса алады, мемлекет басшысы президентті парламент сайлап белгіленген уақыт өткен соң оларды қайта сайлауға құқықы бар. Мемлекет ұлтына, жынысына нәсіліне, дініне қарамастан азшылықтың мүддесі ескеріліп құқықтырын қорғауды жүзеге асырады. Азаматтарға сөз бостандығы, ар-ождан бостандығы, ұлты мен тілін таңдау, ұйымдар құру, мемлекеттік қызметке тең дәрежеде қатысуға мүмкіндік береді.
4.Заң үстемдігі, мемлекеттің құқықтық сипаты; Мемлекет заң үстедігі, биліктің үш тармаққа бөлінуі, мемлекет пен азаматтардың заң алдында өзара жауапкершілігіне негізделген мемлекет құру;
5.Мемлекеттің зайырлылық сипаты; Діни ұйымдар мемлекеттен бөлінген бір діннен екіншіге көшуге, қалаған діндіге сенуге құқық берілген, бірақ мемлекеттік міндетті дін жоқ . Діни негізде саяси партиялар құруға,тыйым салынған;
6.Мемлекеттің әлеуметтік сипаты; ҚР мемлекет халыққа қызмет етеді,әлеуметтік салада білім беру, денсаулық сақтау,ғылым мен мәдениетті дамытуға, тұрмысы төмендерге әлеуметтік қамқорлық көрсетуді жүзеге асырады.
7.Унитарлық сипаты; ҚР унитарлы мемлекет екендігі, онда дербестігі бар территориялардың жоқтығы мен мемлекеттің біртұтастығынан көрінеді.
8.Саяси және идеологиялық плюрализм; Республикада идеолгиялық плюрализм (әртүрлілік) танылады саяси және идеолгиялық плюрализм саяси партиялар құру және саяси өмірге араласудың барлық түрлерінің болуымен анықталады.
9.Экономикалық плюрализм Республикада мемлекеттік және жеке тең дәрежеде танылып қорғалуымен сипатталады.(констит.5 бап)
10.Адам және азаматтың құқықтыры мен бостандықтарының қоғамдағы ең жоғарғы құндылық болуы. Азаматты құрметтеу, оны қорғау мемлекеттің негізгі атрибуты міндеті болып табылады
( констит.6 бап) .
11.Адам және азаматтың құқықтыры мен бостандықтарының қоғамдағы ең жоғарғы құндылық болуы;.
3.Қазақстан Республикасындағы адам және азаматтың конституциялық құқықтары, бостандықтары және міндеттері. Гуманизм - құқықтық мемлекетке тән негізгі құндылық. конституциясының 1- бабының 1- тармағында : Адам, және адамның өмірі, құұқықтары мен бостандықтары мемлекеттің ең қымбат қазынасы делінген. Ал конституцияның Адам және азамат деп аталатын II бөлімінде 12 баптың 1-тармағында ҚР адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі делінген.
1. Адамның жеке құқықтары мен бостандықтары Бұл құқықтыр мен бостандықтар адам туылғаннан бастап беріледі және олар адамның азаматтығына байланысты емес, табиғи құқықтарымен байланысты.
2.Саяси құқықтары. Бұл құқықтар мен бостандықтар адамның мемлекеттік билікті жүзеге асыруға қатысуына байланысты
3.Әлеуметтік- экономикалық құқықтары мен бостандықтары: Демократиялық мемлекетте азаматтардлың құқықтары мен бостандықтары жарияланып қана қоймай оларға кепілдіктер беріледі. Кепілдіктер экономикалық саяси әлеуметтік заңдық кепілдіктер болып бөлінеді.. Кепілдік қамтамасыз ету деген мағынаны білдіреді
Азамат- өз отанының ұлы (немесе қызы) деген ұғымды білдіреді. Мысалы заң кепілдігіне әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы корғау, білікті заң көмегін алу құқықтары, кінәсіздік презумпциясын жатқызуға болады. ҚРазаматтарының конституциялық міндеттері:
1) ҚР конституциясы мен заңдарын сақтауға, басқа адмдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге;
2) өз отаны ҚР қорғауға;
3) салықтар мен алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеуге;
4) тарихи және мәдени мұралар мен ескерткіштерді қорғауға міндетті;
5) табиғатты сақтап табиғи байлықтарды ұқыпты қарауға;
6) орта білім алуға міндетті;
Азаматтық дегеніміз - азаматтың мемлекетпен өзара құқықтық саяси байланысы. Азаматтық Қазақстан Республикасының 1991жылы 20 желтоқсанда қабылданған Азаматтық туралы заңымен реттеледі. Заң бойынша азаматтық үш элементтен тұрады:
1)адамның мемлекетпен байланысының тұрақты болуы;
2)адамның мемлекетпен байланысының саяси құқықтық сипатта болуы;
3)мемлекет пен азаматтың арасындағы өзара құқық пен міндеттердің белгіленуі;
Қазақстан Республикасының азаматтығы мынандай төрт жағдайда беріледі:
1) туу бойынша;
2)Қазақстан Республикасы азаматтығына қабылдануы нәтижесінде
3) Қазақстан Республикасы халқаралық шарттарында қарастырылған негіздер бойынша
4) Қазақстан Республикасы азаматтығы туралы заңда қарастырылған немесе өзге де негіздер бойынша
Азаматтықтан айыру:
1)басқа мемлекетте әскери қызметке, қауіпсіздік қызметіне, полиция, юстиция органдарына басқа да мемлекеттік басқару органдарына қызметке орналасуы салдарынан;
2)азаматтықты жалған мәліметтер немесе жалған құжаттар арқылы алса;
3)Қазақстан Республикасының мемлекет аралық шарттарында көзделген негіздер бойынша;
4)Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрған азамат үш жылға шейін консулдық тіркелмесе;
Азаматтық мәселелері бойынша шешім қабылдау Қазақстан Республикасының Президентінің өкілеттілігіне жатады.
4.Қазақстан Республикасындағы сайлау жүйесі
Сайлау құқығы конституциялық құқықтың құрамдас бөлігі болып табылады. ҚР сайлау құқығының қайнар көздеріне ҚР конституңциясы, Қазақстан Республикасының Сайлау туралы конституциялық заңы (28.09.1995.қаб. 21.06..2007ж. өзгертіген, толықтырылған) және ҚР Жергілікті өкілдік және атқарушы органдар туралы (10.12.1993 ж.) заңы жатады. Қазақстан Республикасының президентін, парламент төменгі палатасы мәжіліс депутаттарын, сенат депутаттарын және жергілікті өкілдік органдар маслихаттар депутаттарын сайлау жалпыға бірдей сайлау құқығы негізінде жүзеге асырылады.
Сайлау жүйесі дегеніміз өкілетті органдарға және басқарудың әртүрлі сатыларына елде қалыптасқан заңға сәйкес азаматтардың өзі қалаған өкілдеріне дауыс беруін ұйымдастыру және өткізу жүйесі. Сайлау құқығы екі мағынада қолданылады. Объективті және субъективті Объективті сайлау құқығы - мемлекеттік органдардың сайлауды ұйымдастыруы мен өткізу тәртібін реттейтін құқық саласы. Субъективті сайлау құқығы - азаматтардың сайлау және сайлану құқығы.Субъективті сайлау құқығының 2 екі түрге бөлінеді:
1) белсенді сайлау құқығы-азаматтардың сайлау құқығын білдіреді;
2) бәсең сайлау құқығы азаматтардың сайлану құқығын білдіреді;
Сайлау президенттік, парламенттік, жергілікті басқару органдарына сайлау болып жіктеледі. Қазақстан Республикасында сайлауды ұйымдастыру мен өткізудің негізгі принциптері: 1) сайлаудың жалпыға бірдейлік принципі сайлау мен сайлану құқығына қойылатын талаптар мен шектеулер ҚР конституциясымен анықталады; 2)Сайлауға қатысуға теңдік принципі ; әрбір сайлаушы бір дауысқа ие бола алады; 3) Тікелей сайлау құқығын жүзеге асыру принципі; ҚР президенті, мәжіліс және маслихаттар депутаттарын халық тікелей дауыс беру арқылы сайлайды. Ал сенат депутаттарын сайлау жанама сайлау негіізінде жүзеге асады. 4) жасырын дауыс беру принципі; бұл принцип ҚР аумағында өткізлетін сайлаудың барлық түрлерінде сақталып қамтамасыз етіледі. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жердегі ҚР азаматтарының сайлауға қатысуы жүзеге асырылады. 5) сайлау бостандығы принципі сайлау құқығын еркін жүзеге
асыруға негізделген. Сайлауға қатысуға мәжбүрлеуге немесе азаматтың еркін шектеуге ешкімнің қақысы жоқ. Бұл принциптер ҚР аумағында өткізлетін сайлаудың барлық түрлерінде сақталып қамтамасыз етіледі. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жердегі ҚР азаматтарының сайлауға қатысуы жүзеге асырылады.
Сайлау органдары: Сайлауды әзірлеу мен өткізуді ұйымдастыратын мемлекеттік органдар- сайлау комиссиялары. Сайлау комиссияларының жүйесі: 1)орталық сайлау комиссиясы; 2) аумақтық сайлау комиссиясы; 3) округтік сайлау комиссиясы; 4)учаскелік сайлау комиссияларынан тұрады. Сайлау комиссияларының өкілеттілік мерзімі 5 жыл. Аумақтық, округтік және учаскелік сайлау комиссияларының мүшелерін саяси партиялардың ұсыныстары негізінде тиісті маслихаттар сайлайды. Әрбір партия тиісті сайлау комиссиясына бір кандидат ұсына алады. Ұсынылған кандидат ұсынып отырған партияның мүшесі болмауы қажет. Сайлау комиссиясын құруға бір ай уақыт қалғанға шейінгі мерзімде саяси партиялар өз кандидаттарын ұсынбаса, маслихаттар сайлау комиссиясының мүшелерін басқа қоғамдық ұйымдардан жоғары тұрған сайлау комиссиясыныі ұсынысымен сайлайды. Ұсынылған кандидаттар сайлау комиссиясының жұмысына қатысатыны туралы өтініштрін қоса тапсыруы керек.Сайлау комиссиясының төрағасы, төрағаның орынбасары, хатшысы оның алғашқы отырысында сайланады. Сайлау комиссиясын құру туралы шешім, оның құрамы,орналасқан жері бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады. Сайлау комиссиясының өз құзіреті шеңберіндегі қабылдаған шешімдерін тиісті аумақтағы барлық мемлекеттік органдар, ұйымдар лауазымды адамдар орындауға міндетті. Орталық сайлау комиссиясы республикалық сайлау комисияларының біртұтас жүйесіне басшылық жасайтын тұрақты орган болып табылады. ОСК президенттің ұсынуы бойынша Парламент Мәжілісі сайлайды және қызметтен босатады. ОСК төрағасын, оның орынбасарын және хатшысын мәжіліс сайлайды. ОСК аппараты құрылады. ОСК жұмысы мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.
Орталық сайлау комиссиясының қызметі:
1)сайлау туралы заңның орындалуын бақылайды, бірыңғай қолданылуын қамтамасыз етеді;
2)өз құзіреті шеңберінде Республика аумағында міндетті шешімдер қабылдайды. Президент Парламент Мәжілісі депутаттарының сайлауын әзірлеуге, өткізуге басшылық жасайды;
3) парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлауға сайлау округтерін құрады, оларды нөмірлерін бекітеді, оны ақпарат құралдарында жариялайды;
4)сайлау науқанын өткізуге жұмсалатын шығыстардың сметасын жасап, оны ҚР үкіметіне ұсынады;
5)сайлау комиссияларына басшылық жасап, олардың шешімдерін жояды немесе тоұтата тұрады;
6)республикалық бюджеттің сайлау науқанын өткізуге арнап бөлген қаражатын сайлау комиссияларына бөледі;
7)аумақтық және округтік комиссиялардың шешімдері мен әрекеттеріне байланысты түскен шағымдар мен арыздарды қарайды;
8)саяси партиялардың өкілдерімен сайлауды ұйымдастыру мен өткізу жөнінде семинарлар өткізеді;
9)сайлау жүйелері саласанда халқаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;
10) республика бойынша Президентті, Парламент депутаттарын сайлау қорытындыларын шығарады, оларды тіркейді, бұлтуралы ақпарат құралдарында жариялайды;
11)Президент және Парламент депутататрын сайлау кезінде қайта дауыс беру мен қайта сайлауды тағайындайды және өткізілуін ұйымдастырады;
12)Сайлау туралы конституциялық заңның бұзылуына байланысты тиісті сайлау комиссиясының қызметін тоқтату туралы өтінішпен сайлау комиссиясын құратын органға немесе сотқа жүгінеді;
Аумақтық сайлау комиссияларына- облыстық ( республикалық маңызы бар қалалар мен респулбика астанасы), аудандық, қалалық, қаладағы аудандық сайлау комиссиялары жатады. Аумақтық сайлау комиссиялары жеті адамнан тұрады. Қызметі:
1)Президент, Парламент және маслихаттар депутаттарын сайлауды әзірлеу мен өткізуді жүзеге асырады;
2)төменгі тұрған округтік және учаскелік сайлау комиссияларының қызметіне басшылық жасайды, олардың шешімдерінің күшін жояды немесе тоқтата тұрады;
3)сенат депудаттарнын сайлауда кандидаттарды тіркейді, тиісті куәліктер береді;
4)мәслихаттар депутаттарын сайлау жөнінде сайлау округтерін құрады, олардың тізімдерін жариялайды;
5)мәслихаттар депудаттарын сайлаудың қорытындысын шығарады, оларды тіркейді. Округтік және учаскелік сайлау комиссияларының әрқайсысы жеті адамнан тұрады. Округтік сайлау комиссияларының құрамы сайлау тағайындалғаннан кейін он күннен кешіктірілмей бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.
3-дәріс. Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару
органдарының жүйесі
1. Мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары, олардың қызметі
Мемлекеттік билік үш тармаққа бөлінеді: заң шығанушы, атқарушы және сот билігі. Заң шығарушы биліктің жоғарғы органы - парламент, атқарушы биліктің жоғарғы органы - үкімет, және сот билігінің жоғарғы органы - жоғарғы сот. Жергілікті басқаруды жүзеге асыратындарға жататындар: 1)жергілікті өкілетті орган - маслихаттар, олар облыстық (оған теңестірілген қалалық), аудандақ(оған теңестірілген қалалық) болып бөлінеді.
2)жергілікті атқарушы органдар - әкімшіліктер, олар облыстық, аудандық, округтік (ауылдық) болып бөлінеді.
3) жергілікті сот билігін облыстық (оған теңестірілген қалалық), аудандақ (оған теңестірілген қалалық) соттар және әскери соттар құайды
Мемлекет басшысы президент биліктің үш тармағының жұмысын үйлестіре отырып басқарады.
Қазақстан Республикасының Президенті - мемлекеттің басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындап, ел ішінде және халықаралық қатнастарда Қазақстан Республикасы атынан өкілдік ететін ең жоғарғы лауазымды тұлға. Мемлекет басшысы - президент лауазымы ең алғаш рет АҚШ - та пайда болған. Қазіргі кезде президент қызметі көптеген елдерде орнықты. Республика президенті мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының үйлесімді жұмыс істеуін, мемлекеттік органдардың халық алдында жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының. президенті конституцияның 41- бабына сәйкес жалпыға бірдей тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы 5 жыл мерзімге сайланады. Республика президенті болып тумысынан республика азаматы болып табылатын, 40 жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген, респулбикада кемінде 15 жыл тұрған республика азаматы ғана сайлана алады.
ҚР президентінің қызметі конституция және Қазақстан Республикасының президенті туралы (26.12.1995ж.қаб.19.06.2007.ж.өзгер тілген) конституциялық заңымен реттеледі. Аталған конституциялық заңда
Қ,Р. Президентінің Парламентке қатысты уәкілеттігіне: 1)парламенттің кезекті және кезектен тыс сайлауын шақырады: 2)сенаттың 15 депутатын тағайындайды 3) конституцияда көрсетілген негізде парламентті немесе парламент мәжілісін таратып жіберуге құқы бар; 4) парламентке конституцияға түзетулар мен өзгерістер енгізуге ұсыныс жасауға;4) парламент палаталарының кез келген отырыстарына қатысуға уәкілеттілігі жатады. ҚР Президентін Үкіметке қатысты уәкілеттілігіне жататындар: 1)үкімет басшысы премьер министрді тағайындайды және жұмыстан босатады; 2)үкіметтің құқрылымын анықтайды министрліктер мен ведомтсволардықұру қайта құруға құқы бар, үкімет мүшелерін тағайындайды және босата алады. 3) үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; 5)үкіметке заң жобаларын мәжіліске ұсынуды тапсырады; 6)үкіметті және оның жекеленген мүшелерін отставкағажібереді; Президенттің ҚР жоғарғы сотына қатысты уәкілеттілігі: 1) жоғарғы сот екңесінің ұсынуымен сенатқы жоғарғы соттың төағасы мен судьяларын ұсынады 2) жоғарғы сот кеңесінің ұсынуымен жерлгілікті соттардың төағаларын тағайындайды және жұмыстан босатады Сенаттың келісімімен 5 жылға ҚР бас прокурорын тағайындайдыжәне басатады; ҚР орталық Сайлау комиссиясының төрағасын және екі мүшесін тағайындайды; Праламент сенатының келісімімен ҚР ұлттық банкінің төрағасын және оның көмекшілерін тағайындайды және қызметәнен босатады;референдум өткізу туралы шешеім қабылдайды;халыққа жыл сайын жолдау жолдайды; ҚР азаматтығына қабылдайды; азаматтарға жасаған қылмыстары үшін кешірім жасайды; ҚР бүкіл аумағында заңдық күші бар актілер қабылдайды
Қазақстан Республикасының Парламенті - заң шығару қызметін жүзеге асыратын ең жоғарғы өкілді орган. Парламент қызметі Қазақстан Республикасының парламенті туралы конституциялық заңында (16.11.1995 ж. Қаб. 19.06.2007 ж. өзгертілген) қарастырылған.Тұрақты негізде жұмыс істейтін екі палатадан, сенат және мәжілістен тұрады. Сенат - 47 депутаттан тұрады. Ол жанама сайлаумен жасырын дауыс беру арқылы 6 жылға сайланады. Депутаттардың жартысы 3 жыл сайын қайта сайланып тұрады.
Мәжіліс - 107 депутаттан тұрады. Мәжіліс депутаттарының өкілеттілік мерзімі 5 жыл. Жасы 25 - ке толған, жоғары білімі бар, республика аумағында үш жыл тұрған республика азаматы парламент депутаты болып сайлана алады. Заң шығару бастамасы тек мәжілісте ғана жүзеге асырылады. Президент, парламент депутаттары, үкімет заң шығару бастамасын жасай алады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі - атқарушы билікті жүзеге асырады. Қызметін Қазақстан Республикасының үкіметі туралы конституциялық заңы негізінде атқарады. Үкіметке салалар бойынша министрліктер, комитеттер және агенттіктер қарайды. Үкіметтің қызметі президенттің уәкілетті мерзімімен белгіленед.і Үкімет қаулылары үкімет мүшелерінің көпшілік даусымен қабылданып, премьер министрдің қолымен бекітіледі. Үкімет басшысы-премьер министр. Ол нұсқаулар шығарады. Үкімет қаулылары мен премьер министрдің нүсқаулары бүкіл республика аумағында орындалуға міндетті..Үкіметтің қаулысын Президент немесе Үкімет өзі күшін жоюуы мүмкін. Қазақстан Республикасының үкіметі қызмтінің негізгі бағыттары жоғарыда аталған конституциялық заңда айқындалған.
Қазақстан Республикасының соттар жүйесі республикада сот төрелігін жүзеге асырады. Соттар жүйесі Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, облыстық соған теңестірілген соттар, аудандық (калалық) соттар және әскери соттардан құралады. Соттарды ұйымдастыру ҚР конституциясы және Қазақстан Республикасының Соттар жүйесі және соттардың мәртебесі туралы конституциялық заңымен (25.12.2000 ж.) ал олардың қызметі сот істерін жүргізу заңдарымен, азаматтық істерді жүргізу кодексі және қылмыстық істерді жүргізу кодексімен реттеледі.
2. Жергілікті өкілетті және атқарушы органдар, олардың қызметі
Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы заңында: жергілікті өкілдік органдар маслихаттар - халық сайлайтын, халықтың еркін білдіретін оны жүзеге асыру үшін шаралар белгілейтін жүзеге асырылуын бақылайтын ораган делінген. Аталған заңда маслихаттардың қызметінің негізгі бағыттары анықталған.
Маслихаттың өз құқығы шеңберінде қабылданатын шешімдері оның актілері болып табылады Маслихаттардың жергілікті бюджеттің кірістерін қысқартуды немесе шығыстарын ұлғайтуды көздейтін шешімдері әкім құптаған жағдайда ғана қарауға енгізілуі мүмкін. Ал азаматтардың құқықтар мен бостандықтарына, міндеттеріне қатысты шешімдері заңға сәйкес ресми жариялануы тиіс. Маслихаттар депутатардың жалпы санының үштен екісінің дауысымен әкімге сенімсіздік білдіруге, ҚР президентіне әкімді қызметінен босату туралы мәселе қоюға құқылы. Әкім ұсынған аумақты дамытудың жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларды, бюджеттің орындалуы туралы есептерді маслихаттың екі рет бекітпеуі заңға сәйкес әкімге сенімсіздік білдірудің негізі болады.
Жергілікті атқарушы органдар - әкімшіліктер әкім басқаратын өз құзіреті негізінде тиісті аумақта мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган. Жергілікті атқарушы органдардың қарауына аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әуеуметтік бағдарламаларын, жергілікті бюджетті әзірлеу, олардың орындалуын қамтамасыз ету, коммуналдық меншікті басқарут.б.жатады
4-дәрісҚазақстан Республикасының сот жүйесі және құқық қорғау органдары
1.Қазақстан Республикасындағы сот және соттар жүйесі.
Соттарды ұйымдастыру Қазақстан Республикасының конституциясы және Соттар жүйесі және соттардың мәртебесі туралы конституциялық заңымен (25.12.2000 ж.) ал олардың қызметі сот істерін жүргізу заңдарымен, азаматтық істерді жүргізу кодексі және қылмыстық істерді жүргізу кодексімен реттеледі. Заң бойынша Қазақстан территориясында мамандандырылған соттар (шаруашылық, салықтық, отбасы, соттары, кәмелетке толмағандардың істерін қарайтын соттар т. б.) құруға болады. Бұндай соттардың мәртебесі аудандық (қалалық) соттармен тең. Сонымен қатар округтік сотар құруға болады. Аталған соттар бір-бірімен соттың әртүрлі звеносы ретінде байланысады. Мәртебесі тең соттар сот жүйесінің бір қатарын (звеносын) құрайды. Қазақстан Республикасының сот жүйесі үш қатардын тұрады: аудандық (қалалық), облыстық, жоғарғы сот.
Соттар қызметінің негізгі принциптері:
1) заңдылық;
2) соттардың тәуелсіздігі,
3) азаматтардың заң және сот алдындағы теңдігі;
4) тараптардың теңдігі мен өзара бәсекелестігіне негізделу;
5)кінәсіздік презумпциясы;
6)істерді соттық талқылаудың жариялылығы принципі;
Инстанция-соттық істерді қарау мен тексерудің ретін көрсетеді. Қазақстан Республикасында төрт инстанциядан тұратын сот жүйесі бар.
1) Бірінші инстанция соттары қылмыстық істерді нақты қарайды; 2)апплеяциялық соттар- екінші инстанция соттары бірінші инстанция соттың әлі күшіне енбеген шешіміне аппеляциялық шағымдарды қарайды;
3)кассациялық соттар-үшінші инстанция соттары,әлі күшіне енбеген бірінші инстанция соттрының шешімдеріне және аппеляциялық соттар шешіміне кассациялық шағымдарды қарайды;
4) қадағалау инстанциясында соттар әлі күшіне енбеген өзіне дейінгі соттардың шешімдері мен үкімдеріне шағымдар мен қарсылықтардың негізінде істерді қарайды;
2. Құқық қорғау органдары, олардың қызметі
Елімізде заңдылық пен құқықтық тәртіптің сақталуын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар құқық қорғау органдары деп аталады. Құқық қорғау органдарының қызметіне:
1)конституциялық бақылау;
2)сот істерін жүргізуді ұйымдастыру;
3)әділ сот төрелігін жүзеге асыру;
4) прокурорлық бақылау;
5)қылмысты істерді ашу мен тексеру;
6)іс жүргізу барысында азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін заңдық көмек көрсету жатады. Құқық қорғау қызметінің прициптері:
1.Құқықтық заңдылық принципі;
2.Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының басымдылығы;
3. Азаматтар мен заңды тұлғалардың заң алдында теңдігі;
4.Жариялылық принципі;
5.Жан- жақтылық, толықтық, дәлелдік принципі;
6.Әркімнің білікті заңгерлік көмек алуға және қорғану құқығына кепілдік принципі;
Прокуратура ҚР конституциясының 83 бабы және ҚР прокуратурасы туралы 12.12.1995 ж заңы бойынша ҚР Президентіне бағынышты және оған есеп беретін мемлекеттік орган.
Прокурорлық қызметтің мақсаты- заңдылықтың сақталуын, заң үстемдігін қамтамасыз ету, азаматтардың, ұйымдар мен бірлестіктердің, жалпы мемлекеттің экономикалық-әлеуметтік, саяси құқықтырын қорғауды қамтамасыз ету.
Ішкі істер органдары ҚР президентінің заңдық күші бар ҚР ішкі істер органдары туралы жарлығына сәйкес (21.12.1995ж қабылданып 09.12.1998ж түзетулер енгізілген) ішкі істер органдары анықтау, алдын ала тергеу және жедел іздестіруді жүзеге асыратын, қоғамдық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ететін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, мемлекет мүддесіне нұқсан келтіретін қылмыстық істерді тауып, тексеретін, қылмыстармен күресетін, оларды болдырмау үшін бақылау, қадағалау, тексеру, анықтау, тәрбиелеу жұмыстарын жүргіетін органдар болып табылады.
ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті ҚР президентінің заңдық күші бар ҚР ұлттық қауіпсіздік органдары туралы (12.12.1995 ж.) жарлығына сәйкес тікелей президентке бағынатын мемлекет пен азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін республиканың конституциялық құрылымын,суверенитетін,территориял ық тұтастығын, экономикалық, ғылыми техникалық және қорғаныс потенциалын қорғауды жүзеге асыратын арнайы органдар болып табылады.
Адвокаттар алқасы конституцияның 13 бабы бойынша әрбір азамат сотта өз құқықатыр мен бостандықтарын қорғау үшін білікті заңдық көмек, адвокаттық көмек алуға құқықы бар деп көрсетілген. Адвокаттық қызмет туралы (05.12.1997 ж.) заңда адвокатура заңды және жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға әкімшілік, азаматтық және қылмыстық істірді жүргізгенде заңды көмек көсететін ұйым деп атап көрсетіледі. Адвокаттар алқасы - тәуелсіз, өзін-өзі қаржыландыратын, коммерциялық емес мемлекеттік ұйым.
Нотариат нотариаттық қызмет Қазақстан Рспубликасының Нотариат туралы (14.07.1997 ж.) заңы бойынша жүзеге асырылады. Нотариустар нотариалдық әректтер жасау арқылы жеке және заңды түлғалардың құқықтары мен бостандықытарын, заңды мүдделерін қорғайды. Нотариус төмендегідей қызмет атқарады:
1)мәмлелерді заңдастырады;
2) шаруашылық құжаттарды заңдастырады;
3) мұрагерлікке қалған мүлікті қорғайды;
4) мүлікке мұрагерлік құқық беретін құжаттарды береді;
5) ортақ мүліктеі әркімнің үлесі туралы куәлік береді;
6) мүлікті иелену мен пайдалану құқығынан айырады және иелену мен пайдалану құқығын қайтарады;
7) құжаттардың көшірмелерін заңдастырады;
8) құжаттарды басқа тілге аударғанда оның көшірмеснің заңды екенін куәландырады;
9) құжаттарды сақтайды; т.б. нотариаттық әректтер жасайды.
Әділет органдары Қазақстан Республиасының Әділет органдары туралы (18.03.2002 ж.)заңы негізінде өз құзреті шеңберінде мемлекеттік органдардың мемлекеттік кызмет атқарушы лауазымды адамдардың қызметінде заңдылықтың сақталуын қадағалай отырып жеке азаматтар мен ұйымдардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын атқарушы орган болып табылады.Әділет органдарының қызметі жоғарыда аталған заңда нақтыланған
Салық және кеден органдары ҚР Президентінің 22 қаңтар 2001жылы шыққан Құқық қорғау қызметін жетілдіру шаралары туралы жарлығына сәйкес бұғанға дейінгі мемлекеттік салық полициясы үкімет құрамына кірмейтін Қазақстан Республикасныңі қаржы полициясы болып құрылды. Бұл органға экнономика және қаржы саласындағы құқық бұзушылықпен күресу жүктелді. Қаржы полициясының департаменті қаржы саласындағы құқық бұзушылықты тауып, жедел іздестіру, анықтау және алдын-ала тексеру жұмыстарын жүргізуге құқылы. Департамент өз мүлкі, символдары, мөрі, банкте есеп шоты бар заңды тұлға болып табылады. 2003 жылғы 23 желтоқсандағы ҚР президентінің жарлығы бойынша Қаржы департаменті ҚР экономикалық қылмыстар және сыбайлас жемқорлықпен күрес жөніндегі агенттік болып өзгертілді. Агенттікке экономикалық қылмыстар мен сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды анықтау, жедел іздестіру, алдын-ала тергеу жұмыстары жүктелді. Агенттіктің құзреті мен мақсат- міндеттері ҚР үкімет інің 29 қаңтар 2004 жылы шыққан ережесінде нақтыланған. Агенттіктің қызметі:
1) елдегі кримогендік жағдайға, экономикалық қылмыстарды туғызатын жағдайларды анықтап, оған талдау жасау;
2)салық полициясы органдарының жұмысының негізгі бағыттарын анықтау;
3) Өте күрделі салықтық және экономикалық қымыстарды тексеру; т.б.
Кеден ісінің міндеті - ҚР кедендік шекара арқылы елдің территориясына келетін товарлвр мен транспортқа кедендік салық мөшерін белгілеу, салықты жинау, кедендік құжаттарды беріп кедендік бақылауды жүзеге асыру. Кеден ісі Қазақстан Республикасындағы Кеден ісі туралы заңымен айқындалады.
5-дәріс. Қазақстан Республикасы әкімшілік құқығының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz