Қазақтың шоқ жұлдызы

Жоспар
Кіріспе

1 Шәкәрім Құдайбердіұлы
2 Ш.Уәлиханов

Шәкәрім Құдайбердіұлы өмір сүрген ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдыңбас кезі қоғамдағы саяси, әдеби, мәдени, рухани өзгерістермен ерекше.
Шәкәрім Құдайбердіұлы - қазақтың әдеби, мәдени өміріне жас мұра қалдырған ақын. Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданында дүниеге келген. Абайдың немере інісі, Құнанбайдың бәйбішесі Күнкеден туған Құдайбердінің ұлы Шәкәрім әкесінен жастай айрылған соң, атасы Құнанбай жетімдік тауқыметін көрмесін деп, бауырына басып, еркін өсіреді. Абай мектебі, ұлы ақынның өнер – білім, әдеби ортасы Шәкәрімге көп ықпал етеді.
1905-1906 жылы Шәкәрім ел, жер көру, басқа халықтардың тұрмыс , мәдениетімен танысу үшін Араб, Түрік, Еуропа елдерін аралайды. Меккене қажылыққа барып, Стамбул кітапханасында болады. Ел көріп, жер тану ақынға өмір, қоғам, жаратылысқа жаңа көзқараспен баға беруге мүмкіндік береді. Патша үкіметі кезінде құлағанда Шәкәрім бостандық келді деп түсінді. «Бостандық туы жарқырап», «Б остандық таңы атты» деген өлеңдер жазған.
1931 ж. Мемлекеттік саяси басқарма өкілдері ақынды атып өлтіріп, тек 1988 ж ғана халқымен қауышып, Шәкәрім Құдайбердіұлының есімі қазақ әдебиетімен қайта табысады.
Шәкәрім өлеңдерінің тақырыбы, көркемдік мазмұны сан қилы. ақын шығармаларында Қорқыт есімі жиі кездеседі. Ақын жырындағы Қорқыт – ХIV ғасырдың оғыз – қыпшақ елдеріндегі жыршы әрі аңыз кейіпкері «Дадем Қоқыт жырлары» 12 жырдан тұрады.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Шәкәрім Құдайбердіұлы
(1858-1931)

Шәкәрім Құдайбердіұлы өмір сүрген ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ
ғасырдыңбас кезі қоғамдағы саяси, әдеби, мәдени, рухани өзгерістермен
ерекше.
Шәкәрім Құдайбердіұлы - қазақтың әдеби, мәдени өміріне жас мұра
қалдырған ақын. Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан
облысы Абай ауданында дүниеге келген. Абайдың немере інісі, Құнанбайдың
бәйбішесі Күнкеден туған Құдайбердінің ұлы Шәкәрім әкесінен жастай
айрылған соң, атасы Құнанбай жетімдік тауқыметін көрмесін деп, бауырына
басып, еркін өсіреді. Абай мектебі, ұлы ақынның өнер – білім, әдеби ортасы
Шәкәрімге көп ықпал етеді.
1905-1906 жылы Шәкәрім ел, жер көру, басқа халықтардың тұрмыс ,
мәдениетімен танысу үшін Араб, Түрік, Еуропа елдерін аралайды. Меккене
қажылыққа барып, Стамбул кітапханасында болады. Ел көріп, жер тану ақынға
өмір, қоғам, жаратылысқа жаңа көзқараспен баға беруге мүмкіндік береді.
Патша үкіметі кезінде құлағанда Шәкәрім бостандық келді деп түсінді.
Бостандық туы жарқырап, Б остандық таңы атты деген өлеңдер жазған.
1931 ж. Мемлекеттік саяси басқарма өкілдері ақынды атып өлтіріп, тек
1988 ж ғана халқымен қауышып, Шәкәрім Құдайбердіұлының есімі қазақ
әдебиетімен қайта табысады.
Шәкәрім өлеңдерінің тақырыбы, көркемдік мазмұны сан қилы. ақын
шығармаларында Қорқыт есімі жиі кездеседі. Ақын жырындағы Қорқыт – ХIV
ғасырдың оғыз – қыпшақ елдеріндегі жыршы әрі аңыз кейіпкері Дадем Қоқыт
жырлары 12 жырдан тұрады. Сонымен бірге Қорқыт - өлімнен қашқан аңыз
кейіпкері. Ақынның жастық, м ахаббат туралы жазған жырлары бар. Жастық
туралы, Шын сырым, Серігім жалғыз Әупіш қасымдағы, Жарымды жанам
сүйді, сүйе алмай тәнім сүйді т.б. өлеңдерінде ыстық сүйіспеншілік, шын
таза сөзім жырланады. 1897 ж жазылған Жастарға деген өлеңінде ол ұстазы,
ақылшысы Абай дәстүрін жалғастырушы екенін көрсетеді.
Шәкәрім Құдайбердіұлының лирикалық туындыларының негізгі бір
ерекшелігі – ойшыл, философтығында. Шәкәрім мұрасының қомақты саласы –
поэмалары ақынның Еңлік – Кебек (1891); Қалқаман мамыр (1888))
дастандары қазақ елінің тұрмыс, тарихынан жазылған Ләйлі – Мәжнүн дастаны
жәзира дәстүрі негізінде шығыс аңызы желісімен шығарылған Ләйлі – Мәжнүн,
Еңлік – Кебек, Қалқаман – Мам ыр дастандары сүйіспеншілікті, адал
махаббатты, таза сезімді жыр еткен шығармалар. Қалқаман – Мамыр поэмасы:
Қалқаман мен Мамыр бірін – бірі сүйген ғашықтар, арқы тегі аталас
жандардың балалары, қазақ салтын берік ұстанатын, заңның құрбандары,
еркекшора болып өскен Мамырдың әрі сұоу, әрі есті екені айтылады.
Ақылды да сұлу қыздың Қалқаманды өзіне тең етуі де жігіттің қызға сай
екенін дәлелдеген. Бірін – бірі ұнатқан жастардың ісі.
Мінді де екі ғашық кетіп қалды,
Ауылға бір сағатта жетіп барды.
Не қылса да қылдым деп бір жұмысты,
Бара сала Олжаға кісі салды, -
деп өрбиді. Тобықтының ел ағасы, жұрт бірлігін, тыныштығын тілеуші Әнет
Бабаның:
Бабаң мұны естіп қайғы жеді
Бір жаман түс көріп ем бүгін, - деді, -
Бітімсіз іс кез болып қалар ма екен,
Көкенайдың мінезі қатаң еді, -
деп қайыруы алдағы жамандықтан белгі беретіндей. Көкенай – Мәмбетайдый
бастаушысы, өзі батыр, мінезі қатты кісі Мамырды атып өлтіріп, Қалқаманды
өлтіру керек деген талабынан айнымайды. Әнет баба: Қалқаман жүйрік атпен
шауып өтсін, Көкенай сонда атсын, өлтірсе, оғы тисе, өзі айтқан жол. Онан
кетсе, түкте жоқ, бітімі сол деп бұйырады.
Көкенайдың оғынан жааланған Қалқаман нағашыларына кетіп қалады.
Ел қылып Тобықтыны тұра алмаймын,
Ешкіммен ойнап – күліп жүре алмаймын,
Өлерде аямады – қайда аяйды,
Сендерге енді мойын бұра алмаймын, -
деуінде батырлық та, ерлік те бар. Шәкәрімнің шығыс аңызы желісімен жазған
поэмасы (Дәйлі – Мәжнүн 1922 ж, Шолпан журналында жарияланған. Ләйлі –
Мәжнүн хикаясы Физули, Низами, Науан шығрмаларына нәр берген. Шәкәрімнің
Дәйлі – Мәжнүн - аңыз желісін сақтап, өз жанынан шығарған поэма.
Шәкәрім Құбайдердіұлы ақын, білімді жол ғана емес, халық тарихын
жетік білген, этникалық; этнографиялық ерекшеліктеріне мән бере, түпкі
пайда, зиянын салмақтап, баға бере білген.
Ақының Үш анық атты ғылыми шығармасында дүние, әлем, оның тетігі,
жаратылыс бірлігі деген ғасырлар бойы жауабы толық ашылмай, айтыс –
тартысқа толы тақырыпқа өз көзқарасын білдіреді, талдау жасайды. Шәкәрім
Құдайбердіұлының ел аузынан естігенін жазып қана қоймай, тарихтан нақты
дәлел елтіріп, түрлі мәліметтерді қолданып терең іздеген байқалады.

Ш.Уәлиханов
Ш.Уәлиханов қазақтың ұлы ғалымы, анықтауышы – демократ Ш.Ш.Уәлиханов
отандық ғылым мен әдебиет тарихында үлкен орын алады. Оның қысқа да жақын
өмірі мен ғылыми қызметі көп ғасырғы өмірі дамуының рухани ізденістерінің
тамаша қорытындысы, биік жалғасы болды, қоғамдық ой – сана, пікір – тұжырым
биіктей өркендеуіне ықпал етті.
Шоқан (шын аты – Мұхаммедханафя) Ш.Уәлиханов 1835 жылдың ноябрь
аяғында Құсмұрын бекінісінде атақты аға сұлтан Ш.Уәлихановтың бекінісінде
атақты аға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.