Адамның пайда болуы
1 Адамның пайда болуы
2 Ежелгі замандағы және орта ғасырлардағы алғашқы тұрмыс туралы ұғым
2 Ежелгі замандағы және орта ғасырлардағы алғашқы тұрмыс туралы ұғым
Грекше антропос адам логос ғылым деген сөзден құралған антропалогия адам жөніндегі ғылым деген ұғымды білдіреді.
Антропалогияның әсіресе адамның пайда болуы туралы мәселені нақтылай түсудегі орны ерекше.Бұл ғылым арқылы ежелгі адамдар-дың бас сүйектеріне қарай отырып олардың сөйлеу ойлай дәрежесі туралы пайымдаулар жасалынады. Сүйектін қалдықтары бойынша адамның ауру әки сау болғандығы, тіршілік ортасы туралы да мәліметтер алуға болады.
Сонау ежелгі замандарданақ озық ойлы, білімді адамдар адамдар-дың маймылдарға ұқсас екендігін байқаған. Мысалы, ұлы ойшыл Аристотель маймылдардың дене құрлысын зерттеп, олардың адам-дарға ұқсас екендігін айтты.Ал келесі бір табиғат тарихы туралы көлемді еңбек жазған Үлкен Плиний атты ғұлама:”Маймылдардың барлық түрі басқа жануарларға қарағанда адамға жақын”деп жазған екен.
XVIII-XIX ғасырларда өсімдіктер мен жануарлар туралы еңбектер жарық көрді. Маймылдардың бірнеше түрі анықталды.Олардың дене құрлысы, қабілет-қасиеті зерттелді.Бұл зерттеулердің көбі маймылдар-дың адамға ұқсас екенің көрсетті. Тіпті, Жан Ламарк атты қылмысты маймылдардың бірте-бірте дамудың барысында адамға айналуы мүл-кін деген пікір айтты.
Бұл кезеңде адамдардың дене құрлысы, денсаулығы туралы да ғылыми түсініктер дами түскен еді. Ол түсініктер де адамның май-мылға ұқсастығын дәлелей түсті. Атақты қылмысты Чарлз Дарвин маймылдардың ең жетілген, дамыған түрі бірте-бірте адамға айнал-ды деген тұжырым жасаған. Осылайша адамдардың дене бітімін басқа жан-жануарлармен салыстыра зерттеу басталды. Соның нәтижесінде адамдардың басқа жан-жануарларға қарағанда маймыл-дарға өте ұқсас екендігі туралы пікір кең таралды. Алғашқы адамдар-дың қалыптасуы, тұрмыс-тіршілігі туралы болжаулар мен көзқарастар жүйесі пайда болды. Ол бойынша адамдардың қалыптуы төменде-гінше сипатталды.
Ең алғашқы адамдар маймылдар сиақты болғанымен, олардан ерекше еді. Маймылдар тәрізді үсті-басын жүн басқан олар тобыр-тобыр болып тіршілік етті. Бірақ маймылдар сияқты ағашта емес, негізінен, жерде мекендеді. Тік жүре алатынды. Бұл алғашқы адамдар-дың басқа жануарлардан, маймылдардан да артықшылығы еді. Қолы-мен жеміс жеріп жеді. Тастан, ағаштан, сүйектен еңбек құралдарын, қарулар жасады. Сөйтіп еңбек ете бастады. Бұл олардың басқа жануарлардан үлкен ерекшелігі болатын. Соның арқасында ойлау қабілеті артты.
Антропалогияның әсіресе адамның пайда болуы туралы мәселені нақтылай түсудегі орны ерекше.Бұл ғылым арқылы ежелгі адамдар-дың бас сүйектеріне қарай отырып олардың сөйлеу ойлай дәрежесі туралы пайымдаулар жасалынады. Сүйектін қалдықтары бойынша адамның ауру әки сау болғандығы, тіршілік ортасы туралы да мәліметтер алуға болады.
Сонау ежелгі замандарданақ озық ойлы, білімді адамдар адамдар-дың маймылдарға ұқсас екендігін байқаған. Мысалы, ұлы ойшыл Аристотель маймылдардың дене құрлысын зерттеп, олардың адам-дарға ұқсас екендігін айтты.Ал келесі бір табиғат тарихы туралы көлемді еңбек жазған Үлкен Плиний атты ғұлама:”Маймылдардың барлық түрі басқа жануарларға қарағанда адамға жақын”деп жазған екен.
XVIII-XIX ғасырларда өсімдіктер мен жануарлар туралы еңбектер жарық көрді. Маймылдардың бірнеше түрі анықталды.Олардың дене құрлысы, қабілет-қасиеті зерттелді.Бұл зерттеулердің көбі маймылдар-дың адамға ұқсас екенің көрсетті. Тіпті, Жан Ламарк атты қылмысты маймылдардың бірте-бірте дамудың барысында адамға айналуы мүл-кін деген пікір айтты.
Бұл кезеңде адамдардың дене құрлысы, денсаулығы туралы да ғылыми түсініктер дами түскен еді. Ол түсініктер де адамның май-мылға ұқсастығын дәлелей түсті. Атақты қылмысты Чарлз Дарвин маймылдардың ең жетілген, дамыған түрі бірте-бірте адамға айнал-ды деген тұжырым жасаған. Осылайша адамдардың дене бітімін басқа жан-жануарлармен салыстыра зерттеу басталды. Соның нәтижесінде адамдардың басқа жан-жануарларға қарағанда маймыл-дарға өте ұқсас екендігі туралы пікір кең таралды. Алғашқы адамдар-дың қалыптасуы, тұрмыс-тіршілігі туралы болжаулар мен көзқарастар жүйесі пайда болды. Ол бойынша адамдардың қалыптуы төменде-гінше сипатталды.
Ең алғашқы адамдар маймылдар сиақты болғанымен, олардан ерекше еді. Маймылдар тәрізді үсті-басын жүн басқан олар тобыр-тобыр болып тіршілік етті. Бірақ маймылдар сияқты ағашта емес, негізінен, жерде мекендеді. Тік жүре алатынды. Бұл алғашқы адамдар-дың басқа жануарлардан, маймылдардан да артықшылығы еді. Қолы-мен жеміс жеріп жеді. Тастан, ағаштан, сүйектен еңбек құралдарын, қарулар жасады. Сөйтіп еңбек ете бастады. Бұл олардың басқа жануарлардан үлкен ерекшелігі болатын. Соның арқасында ойлау қабілеті артты.
Адамның пайда болуы
Грекше антропос адам логос ғылым деген сөзден құралған
антропалогия адам жөніндегі ғылым деген ұғымды білдіреді.
Антропалогияның әсіресе адамның пайда болуы туралы мәселені
нақтылай түсудегі орны ерекше.Бұл ғылым арқылы ежелгі адамдар-дың
бас сүйектеріне қарай отырып олардың сөйлеу ойлай дәрежесі туралы
пайымдаулар жасалынады. Сүйектін қалдықтары бойынша адамның ауру әки
сау болғандығы, тіршілік ортасы туралы да мәліметтер алуға болады.
Сонау ежелгі замандарданақ озық ойлы, білімді адамдар адамдар-дың
маймылдарға ұқсас екендігін байқаған. Мысалы, ұлы ойшыл Аристотель
маймылдардың дене құрлысын зерттеп, олардың адам-дарға ұқсас екендігін
айтты.Ал келесі бір табиғат тарихы туралы көлемді еңбек жазған
Үлкен Плиний атты ғұлама:”Маймылдардың барлық түрі басқа жануарларға
қарағанда адамға жақын”деп жазған екен.
XVIII-XIX ғасырларда өсімдіктер мен жануарлар туралы еңбектер жарық
көрді. Маймылдардың бірнеше түрі анықталды.Олардың дене құрлысы,
қабілет-қасиеті зерттелді.Бұл зерттеулердің көбі маймылдар-дың адамға
ұқсас екенің көрсетті. Тіпті, Жан Ламарк атты қылмысты маймылдардың
бірте-бірте дамудың барысында адамға айналуы мүл-кін деген пікір
айтты.
Бұл кезеңде адамдардың дене құрлысы, денсаулығы туралы да ғылыми
түсініктер дами түскен еді. Ол түсініктер де адамның май-мылға
ұқсастығын дәлелей түсті. Атақты қылмысты Чарлз Дарвин маймылдардың ең
жетілген, дамыған түрі бірте-бірте адамға айнал-ды деген тұжырым
жасаған. Осылайша адамдардың дене бітімін басқа жан-жануарлармен
салыстыра зерттеу басталды. Соның нәтижесінде адамдардың басқа жан-
жануарларға қарағанда маймыл-дарға өте ұқсас екендігі туралы пікір
кең таралды. Алғашқы адамдар-дың қалыптасуы, тұрмыс-тіршілігі туралы
болжаулар мен көзқарастар жүйесі пайда болды. Ол бойынша адамдардың
қалыптуы төменде-гінше сипатталды.
Ең алғашқы адамдар маймылдар сиақты болғанымен, олардан ерекше
еді. Маймылдар тәрізді үсті-басын жүн басқан олар тобыр-тобыр болып
тіршілік етті. Бірақ маймылдар сияқты ағашта емес, негізінен, жерде
мекендеді. Тік жүре алатынды. Бұл алғашқы адамдар-дың басқа
жануарлардан, маймылдардан да артықшылығы еді. Қолы-мен жеміс жеріп
жеді. Тастан, ағаштан, сүйектен еңбек құралдарын, қарулар жасады. Сөйтіп
еңбек ете бастады. Бұл олардың басқа жануарлардан үлкен ерекшелігі
болатын. Соның арқасында ойлау қабілеті артты.
Тобыр болып жүргендіктен бір-біріне бір нәрсені айту, түсіндіру
қажеттігі пайда болды.Одан сөз бен сөйлеу келіп шықты. Ойлауы мен
сөйлеуінің арқасында алғашқы адамдардың миы жетіле түсті. Ал мидың
дамуы олардың дене құылысын, әсіресе, сезу, есту, көру мүшелерін
дамытты. Сөйтіп, замандар өте келе саналы адамдар қа-лыптасты.
Адамдардың пайда болуы туралы ғылыми түсініктер жүйесі осын-дай
еді. Әр түрлі ғылым саласының мамандары бұл жүйені дұрыс деп
есептеді. Бірақ ол кезде әлі де нақты, дәлелді деректер болма-ды.
Кешікпей ондай деректер табылды да.
Ежелгі замандағы және орта ғасырлардағы алғашқы тұрмыс туралы ұғым
Алғашқы тұрмыстық қоғамның тарихы-тарихи ғылымның біршама саласы.
Ол өткен ғасырдың екінші жартысында пайда болып, әрі,тек жүз жылдай
уақыттан бері ғана өмір сүріп келеді. Алайда, бұл бұ-рын адамдар
адамзат тарихының бастапқы кезі туралы ұғымды көз келтіруге әрекет
жасамады деген сөз емес. Өзінің өткен шағында деген ынта қою
адамдарға өз дамуының өте ерте кезеңдерінде-ақ туған. Қалай олған
кезде де этнографтар зерттеген ең артта қалған халықтар да
өздерінің алыстағы өткен шағы туралы, ата-бабалары-ның іс-әрекеттері
мен ерліктері туралы, рулар мен тайпалардың шығу жайында ауызекі
әңгіме-аңыздар табылған. Сонау ежелгі за-манға көршілерінің тіршілік
еткен шағын қадағалау, олардың өткен шағына көз жіберу әрекеттері де
жатады.
Таптық қоғамының пайда болуымен адамдардың ең көне жағы-дайлары
туралы алғашқы тұрмыстық аңыздар өмірлері жартылай аң тәрізді өткені
жайынданемесе алмын ғасыр туралы адамдар еңбек-сіз және қамқорсыз
өмір сүрген, жауынгерлік пен соғыс дегендрді білмеген т.б. мифтерге
айналды. Рас, мифалогиядан түпкілікті қол үзбеген алғашқы тұрмыстық
тарихи деректерді жүйелі баяндауды жалпы біз тұңғыш кездестіретін,
антик гректер мен римдіктерде бой көрсетеді. Антик тарихшылар үшін
цивилизацияланған дүние Жерор-та теңізімен шектелді, ал оның шегінен
тыс жарде олар варвар-лар деп аталған халықтар мекендеген орасан
үлкен кеңістік жат-ты.Бұл халықтардың көпшілігіне қоғамның алғашқы
тұрмыстық құрылысы сақталды.
Варварлық дүние антик авторларға онша мәлім еді, саяхатшылар
олардың арасында сирек болып, әрі бұлардың қысқа мерзімді де үстірт
бақылауларында асырып айтулар мен қиялдаулар аз болған жоқты.
Дегенмен де,нақ антик заманда алғашқы тұрмыс халықтары-ның әуелгі
сипаттамалары пайда болды. Мәселен, Геродотты (б.э.-ға дейінгі 484-
425 жылдар) скифтерді, пигмейларді және көптеген басқа да тайпаар мен
халықтарды, Ксенофонттағы Кіші Азия халық-тары (б.э.-ға дейінгі 430-350
жылдар), Страбондағы (б.э.-ға дейінгі 63 жылшамасы мен б.э.-дың 20
жылы) Европа мен Азия халық-тары, Цезерь (б.э.-ға дейінгі 100-44 жыл-
дар)мен Тациттегі, (б.э.-ға дейінгі 55-120 жылдар) германдықтар және
т.б.осындай Герадот пен Страбон кейбір варвар халықтарда коллективтік
меншік бар екендігін бай-қаған. Герадот ликийліктер ана тағынан үрім
бұтарын тарататынды-ғын, бұларда әйелдер өзіне күйеу таңдап
алатындығын, сармат әйелдері жауынгер екендігін және күйеуге жауды
өлтіргеннең ғана барып шығатындығын жазды. Жиынтығына кейін матриархат
деп ат тағылған осы әдет-ғұрыптары пайымдауға мүмкіндік беретін
басқа фактілерді сипаттап жазу, қалайда аник тарихшыларды тұрпайды
халықтар туралы мәліметтердің көмегімен гректер мен римдіктердің
өздерінің тарихқа дейінгі өткен шағын анықтау мүмкіндігі туралы
қорытындыға әкеледі. Ұзақ уақыт бойы бұл бақылаулар күлкілі
оқиғаларды тіркеу ғана болып қала берді. Дегенмен антик философ-тар
өздернің болжамдары дерексіз сипатта болып, кейде тамаша болжаулар айт
қанымен, алғашқы тұрмыстың жалпы көріністін көз алдыға келтіруге
тырысты. Мәселен, ежелгі дәуірің ұлы материалисі Демократ (б.э.-ға
дейінгі 470-380 жылдар) жер бетіндегі алғашқы адамдар жайылымға шығып
және көріп жүріп, олар жердің аса мол табиғи азықтарын және кездейсоқ
ағаш жемістерін қорек етіп, тағыл-ып және аңша өмір сүрдідеп
есептегеі. Өздеріне тамақ т абу, жауын-шашын мен аңдардан тасалану
қажеттігі адамдарды табиғатпен кү-ресудің тәсілдерін іздеуге мәжбүр
етті.Демокрттің жолын қуушы көне римдік философ және ақын Лукреций
Кар (б.э.-ға дейінгі 99-55 жылдар) Заттар табиғи туралы поэмасында
тағылық күйден отты, киім-кешекті, баспананы т.с. ойлап тапқанға
дейінгі ең көне адамзат дамуының көрінісің суреттеп жазды, ол сол
кезде таралып кеткен адамдарды құдайдың жаратқандығы туралы, жер
бетіндегі адам өм-ірі осыдан басталады-мыс деген алтын ғасыр жайын
да күлкі етті, әрі жоқшылық қуған адамдар аса маңызды өнер ойлап
тапты, деді. Ол еңбек құралдары даярланып шығарылған материал бойынша
үш кезеңге (ғасырға) тас, мыс (қола) және темір ғасырына болуді ұсынады:
Бұрын қуатты қол тырнақтар қару болды,
Тістер,тастар,сынған ағаш бұтақтарды және жалын,
Мыс пен темір жыныстары табылған соң.
Дегенмен әуелі темірден гөрі мыс қолданылды,өйткені ол жұмсақ әрі анағұр-
лым мол еді.
Осы болжаумен ол он тоғыз ғасыр бұрын осы заманғы ариало-гияның
ең маңызды қағидаларын болжап білді.
Орта ғасырларда шіркеу мен схластика ғыламды жаншып басып келді.
Осы кезде ежелгі заманға қарағанға гөрі адамдардың өткен шағы
туралы және беймәлім елдердің халықтары жайлы барып тұрған қисынсыз
ойдан шығарылған қауесеттер таратылды. Орта ғасырдағы географтармен
шежірешілер ит басты адамдар киноцефалдар туралы немесе көрпе сияқты
өзінің орасан үлкен құлақтарына оранған фанезийліктер жайындағы
аңызды шың деп біледі. Адамзаттың шығуы және оның әуел бастапқы
тарии проблемаларына келетің болсақ бұл жөнінде библия аңыздарында
айтылып қойылған деп саналды. Ал қалайда осы қиын жағдайлардын озінде
де жер және оны мекендеген халықтар жайындағы білім молайып кеңейе
түсті. Осы білімдер алғашқы тұрмыс тарихын зерттейтін көзі болды.
Араб географтары Шығыс Европа мен Азия халықтарын сипаттамасын
құрастырды.
XIII ғасырдағы орта Азия халықтары туралы тамаша деректер қытай
геогрофы Чан-Чунь нің сапар жазбаларында сақталған. Сауда байланыстарын
орнату үшін, Шығысқа аттанған саяхатшылар Плано Карпини, Рубрук,
Марко Поло және басқалар европалықтардың шы-ғыс халықтарымен
таңыстығын кеңейте түсті. Шығыс елдеріне үзақ сапар шеккен үш жыл
Үндістанда түрған және оның халықтарының тұрмысын сипаттап жазған
твер көпесі Афанасий Никитиннің үш теңіздің ар жағына сапарын да
атап көрсетен жөн.
Европада этнографиялық білімдердің қорланып жиналуындағы нағыз
төнкеріліс XV ғасырдың аяғында ұлы географиялық жаналық-тар ашылған
кездерден басталды. Хрестафор Колумб Америка жағалауларына 1492 жылы
жетті. 1497 жылы Васко да Гама Европадан Индияға баратын теңіз жолын
тапты.1519-1521 жылдары Магилан дүние жүзін аралап саяхат жасады.
Осылардан кейін бірен саран Еворпаға ондаған және жүздеген артта қалған
халықтар туралы толып жатқан сан алуан мәліметтерді әкелген көпестермен
жаулап алушылар тасқының теңіз сыртындағы елдерге лап қойды. Хрестиан
миссионер-лері көптеген бағалы этнографиялық байқаулар жасады.
Жаңа Дүние халықтарын сипаттап жазу алғашқы тұрмыс өмірінің
айқын бейнесін ашты бұл бүкіл адамзаттың алғашқы тұрмыстық өткен
шағы туралы пікірге итермелейді Француз миссионер-изуиті Жозеф-
Франсуа Лафито Америка жергілікті халықтарының этнографиялық
мағлұматтарына қарап осы пікірді дәлелдеуге тырысқандардың бірі болды
Ол ирокиздер мен гурондардың тұрмысын ұзақ уақыт бойы тікелей
бақылады Алғашқы тұрмыс заманының әдет –ғұрыптарымен салыстырғандағы
америка тағы адамдарының әдет-ғұрыптары деген кітабы онда үндістердің
өмірі туралы көптеген бағалы деректері болғандықтан емес сондай-ақ
кейін де алғашқы қоғам туралы ғылымда үлкен роль атқарған онда
зерттеудің жаңа салыстырмалы әдісін қолданғандықтан да зор маңызға ие
болған еді Лафито ирокездермен гурондардың қоғамдық
құрлысы көне халықтардың қоғамдық құрлысынна ұқсас болуға
тиісті тағы адамдардың әдет-ғұрптары антик авторларда бар көптеген
дүниелерді оңай ұғып түсінуге мүмкіндік береді деген пікір айтты
XVIII ғасырдың аяғына дейін алғашқы тұрмыстық халықтармен
таныстығы барғансайын үсті-үстіне кеңейте түскен,жана жерлерді ашу көбейе
берді.Кейбір саяхатшылар(Лаперус,Мопердюс,Бугенв иль және басқалар)
өздерінің ашқандары жайлы тамаша сипаттама қалдырды. Джеймс Кукдың әйгілі
жорықтары Европалықтар үшін Океания халықтарын ашты.
XVIII ғасырдың басталуымен этнография орбитасына шығыс европалық
және азиялық Солтүстіктің байтақ саласы еңеді. Мүны зерттейде орыс
ғалымдары аса маңызды рөль атқарды. 1715 жылы Россияда тұңғыш рет
Григорий Новидскидің ғылыми этнография-лық еңбегі Отстияц халқы туралы
қысыаша сипаттама жасады. Россия ғылым академиясы жабдықтаған ұлы
солтүстік немесе бірінші академиялық экспедиция аса бағалы
этнографиялық материал жинады. Бұл экспедицияға қатысқандар Миллер,
Гнелин Сибир халықтары туралы толып жатқан жана мәліметтер
хабарлады. Осы экспедиция отрядтарының біріне қатысқан Комчатканы
зерттеп шыққан Крашенниковтың Комчатка жерінің сипаттамасы деген
еңбегінен тұрады мұнда XVIII ғасырда әлі метал дегенді Мұлде
дерлік білмейтің рулық құрлыста өмір сұрудің ительмендер туралы
материялдар бар. Комчатканы зерттеп шыққан осы отрядқа екінші бір
қатысушы Стейлердің еңбегіндеде көптегін қызықты байқаулар бар.
Екіншы академиялық экспедиция Сибир халықтары туралы
бірқатар бағалы мәліметтер бар.Оған қатынасқандар Паллас, Геор- ги,
Зуйев тунгустардың, хантылардың, ненсілердің және басқады халықтардың
тұрмысын, әдет-ғұрпын, дінің фалклорын толық сипаттап жазып
берді.Олардың рулық қатынастарын кейбір жақтарын атап көсетті.
Леппехин, Паволжье Урал және Россияның солтүстік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Грекше антропос адам логос ғылым деген сөзден құралған
антропалогия адам жөніндегі ғылым деген ұғымды білдіреді.
Антропалогияның әсіресе адамның пайда болуы туралы мәселені
нақтылай түсудегі орны ерекше.Бұл ғылым арқылы ежелгі адамдар-дың
бас сүйектеріне қарай отырып олардың сөйлеу ойлай дәрежесі туралы
пайымдаулар жасалынады. Сүйектін қалдықтары бойынша адамның ауру әки
сау болғандығы, тіршілік ортасы туралы да мәліметтер алуға болады.
Сонау ежелгі замандарданақ озық ойлы, білімді адамдар адамдар-дың
маймылдарға ұқсас екендігін байқаған. Мысалы, ұлы ойшыл Аристотель
маймылдардың дене құрлысын зерттеп, олардың адам-дарға ұқсас екендігін
айтты.Ал келесі бір табиғат тарихы туралы көлемді еңбек жазған
Үлкен Плиний атты ғұлама:”Маймылдардың барлық түрі басқа жануарларға
қарағанда адамға жақын”деп жазған екен.
XVIII-XIX ғасырларда өсімдіктер мен жануарлар туралы еңбектер жарық
көрді. Маймылдардың бірнеше түрі анықталды.Олардың дене құрлысы,
қабілет-қасиеті зерттелді.Бұл зерттеулердің көбі маймылдар-дың адамға
ұқсас екенің көрсетті. Тіпті, Жан Ламарк атты қылмысты маймылдардың
бірте-бірте дамудың барысында адамға айналуы мүл-кін деген пікір
айтты.
Бұл кезеңде адамдардың дене құрлысы, денсаулығы туралы да ғылыми
түсініктер дами түскен еді. Ол түсініктер де адамның май-мылға
ұқсастығын дәлелей түсті. Атақты қылмысты Чарлз Дарвин маймылдардың ең
жетілген, дамыған түрі бірте-бірте адамға айнал-ды деген тұжырым
жасаған. Осылайша адамдардың дене бітімін басқа жан-жануарлармен
салыстыра зерттеу басталды. Соның нәтижесінде адамдардың басқа жан-
жануарларға қарағанда маймыл-дарға өте ұқсас екендігі туралы пікір
кең таралды. Алғашқы адамдар-дың қалыптасуы, тұрмыс-тіршілігі туралы
болжаулар мен көзқарастар жүйесі пайда болды. Ол бойынша адамдардың
қалыптуы төменде-гінше сипатталды.
Ең алғашқы адамдар маймылдар сиақты болғанымен, олардан ерекше
еді. Маймылдар тәрізді үсті-басын жүн басқан олар тобыр-тобыр болып
тіршілік етті. Бірақ маймылдар сияқты ағашта емес, негізінен, жерде
мекендеді. Тік жүре алатынды. Бұл алғашқы адамдар-дың басқа
жануарлардан, маймылдардан да артықшылығы еді. Қолы-мен жеміс жеріп
жеді. Тастан, ағаштан, сүйектен еңбек құралдарын, қарулар жасады. Сөйтіп
еңбек ете бастады. Бұл олардың басқа жануарлардан үлкен ерекшелігі
болатын. Соның арқасында ойлау қабілеті артты.
Тобыр болып жүргендіктен бір-біріне бір нәрсені айту, түсіндіру
қажеттігі пайда болды.Одан сөз бен сөйлеу келіп шықты. Ойлауы мен
сөйлеуінің арқасында алғашқы адамдардың миы жетіле түсті. Ал мидың
дамуы олардың дене құылысын, әсіресе, сезу, есту, көру мүшелерін
дамытты. Сөйтіп, замандар өте келе саналы адамдар қа-лыптасты.
Адамдардың пайда болуы туралы ғылыми түсініктер жүйесі осын-дай
еді. Әр түрлі ғылым саласының мамандары бұл жүйені дұрыс деп
есептеді. Бірақ ол кезде әлі де нақты, дәлелді деректер болма-ды.
Кешікпей ондай деректер табылды да.
Ежелгі замандағы және орта ғасырлардағы алғашқы тұрмыс туралы ұғым
Алғашқы тұрмыстық қоғамның тарихы-тарихи ғылымның біршама саласы.
Ол өткен ғасырдың екінші жартысында пайда болып, әрі,тек жүз жылдай
уақыттан бері ғана өмір сүріп келеді. Алайда, бұл бұ-рын адамдар
адамзат тарихының бастапқы кезі туралы ұғымды көз келтіруге әрекет
жасамады деген сөз емес. Өзінің өткен шағында деген ынта қою
адамдарға өз дамуының өте ерте кезеңдерінде-ақ туған. Қалай олған
кезде де этнографтар зерттеген ең артта қалған халықтар да
өздерінің алыстағы өткен шағы туралы, ата-бабалары-ның іс-әрекеттері
мен ерліктері туралы, рулар мен тайпалардың шығу жайында ауызекі
әңгіме-аңыздар табылған. Сонау ежелгі за-манға көршілерінің тіршілік
еткен шағын қадағалау, олардың өткен шағына көз жіберу әрекеттері де
жатады.
Таптық қоғамының пайда болуымен адамдардың ең көне жағы-дайлары
туралы алғашқы тұрмыстық аңыздар өмірлері жартылай аң тәрізді өткені
жайынданемесе алмын ғасыр туралы адамдар еңбек-сіз және қамқорсыз
өмір сүрген, жауынгерлік пен соғыс дегендрді білмеген т.б. мифтерге
айналды. Рас, мифалогиядан түпкілікті қол үзбеген алғашқы тұрмыстық
тарихи деректерді жүйелі баяндауды жалпы біз тұңғыш кездестіретін,
антик гректер мен римдіктерде бой көрсетеді. Антик тарихшылар үшін
цивилизацияланған дүние Жерор-та теңізімен шектелді, ал оның шегінен
тыс жарде олар варвар-лар деп аталған халықтар мекендеген орасан
үлкен кеңістік жат-ты.Бұл халықтардың көпшілігіне қоғамның алғашқы
тұрмыстық құрылысы сақталды.
Варварлық дүние антик авторларға онша мәлім еді, саяхатшылар
олардың арасында сирек болып, әрі бұлардың қысқа мерзімді де үстірт
бақылауларында асырып айтулар мен қиялдаулар аз болған жоқты.
Дегенмен де,нақ антик заманда алғашқы тұрмыс халықтары-ның әуелгі
сипаттамалары пайда болды. Мәселен, Геродотты (б.э.-ға дейінгі 484-
425 жылдар) скифтерді, пигмейларді және көптеген басқа да тайпаар мен
халықтарды, Ксенофонттағы Кіші Азия халық-тары (б.э.-ға дейінгі 430-350
жылдар), Страбондағы (б.э.-ға дейінгі 63 жылшамасы мен б.э.-дың 20
жылы) Европа мен Азия халық-тары, Цезерь (б.э.-ға дейінгі 100-44 жыл-
дар)мен Тациттегі, (б.э.-ға дейінгі 55-120 жылдар) германдықтар және
т.б.осындай Герадот пен Страбон кейбір варвар халықтарда коллективтік
меншік бар екендігін бай-қаған. Герадот ликийліктер ана тағынан үрім
бұтарын тарататынды-ғын, бұларда әйелдер өзіне күйеу таңдап
алатындығын, сармат әйелдері жауынгер екендігін және күйеуге жауды
өлтіргеннең ғана барып шығатындығын жазды. Жиынтығына кейін матриархат
деп ат тағылған осы әдет-ғұрыптары пайымдауға мүмкіндік беретін
басқа фактілерді сипаттап жазу, қалайда аник тарихшыларды тұрпайды
халықтар туралы мәліметтердің көмегімен гректер мен римдіктердің
өздерінің тарихқа дейінгі өткен шағын анықтау мүмкіндігі туралы
қорытындыға әкеледі. Ұзақ уақыт бойы бұл бақылаулар күлкілі
оқиғаларды тіркеу ғана болып қала берді. Дегенмен антик философ-тар
өздернің болжамдары дерексіз сипатта болып, кейде тамаша болжаулар айт
қанымен, алғашқы тұрмыстың жалпы көріністін көз алдыға келтіруге
тырысты. Мәселен, ежелгі дәуірің ұлы материалисі Демократ (б.э.-ға
дейінгі 470-380 жылдар) жер бетіндегі алғашқы адамдар жайылымға шығып
және көріп жүріп, олар жердің аса мол табиғи азықтарын және кездейсоқ
ағаш жемістерін қорек етіп, тағыл-ып және аңша өмір сүрдідеп
есептегеі. Өздеріне тамақ т абу, жауын-шашын мен аңдардан тасалану
қажеттігі адамдарды табиғатпен кү-ресудің тәсілдерін іздеуге мәжбүр
етті.Демокрттің жолын қуушы көне римдік философ және ақын Лукреций
Кар (б.э.-ға дейінгі 99-55 жылдар) Заттар табиғи туралы поэмасында
тағылық күйден отты, киім-кешекті, баспананы т.с. ойлап тапқанға
дейінгі ең көне адамзат дамуының көрінісің суреттеп жазды, ол сол
кезде таралып кеткен адамдарды құдайдың жаратқандығы туралы, жер
бетіндегі адам өм-ірі осыдан басталады-мыс деген алтын ғасыр жайын
да күлкі етті, әрі жоқшылық қуған адамдар аса маңызды өнер ойлап
тапты, деді. Ол еңбек құралдары даярланып шығарылған материал бойынша
үш кезеңге (ғасырға) тас, мыс (қола) және темір ғасырына болуді ұсынады:
Бұрын қуатты қол тырнақтар қару болды,
Тістер,тастар,сынған ағаш бұтақтарды және жалын,
Мыс пен темір жыныстары табылған соң.
Дегенмен әуелі темірден гөрі мыс қолданылды,өйткені ол жұмсақ әрі анағұр-
лым мол еді.
Осы болжаумен ол он тоғыз ғасыр бұрын осы заманғы ариало-гияның
ең маңызды қағидаларын болжап білді.
Орта ғасырларда шіркеу мен схластика ғыламды жаншып басып келді.
Осы кезде ежелгі заманға қарағанға гөрі адамдардың өткен шағы
туралы және беймәлім елдердің халықтары жайлы барып тұрған қисынсыз
ойдан шығарылған қауесеттер таратылды. Орта ғасырдағы географтармен
шежірешілер ит басты адамдар киноцефалдар туралы немесе көрпе сияқты
өзінің орасан үлкен құлақтарына оранған фанезийліктер жайындағы
аңызды шың деп біледі. Адамзаттың шығуы және оның әуел бастапқы
тарии проблемаларына келетің болсақ бұл жөнінде библия аңыздарында
айтылып қойылған деп саналды. Ал қалайда осы қиын жағдайлардын озінде
де жер және оны мекендеген халықтар жайындағы білім молайып кеңейе
түсті. Осы білімдер алғашқы тұрмыс тарихын зерттейтін көзі болды.
Араб географтары Шығыс Европа мен Азия халықтарын сипаттамасын
құрастырды.
XIII ғасырдағы орта Азия халықтары туралы тамаша деректер қытай
геогрофы Чан-Чунь нің сапар жазбаларында сақталған. Сауда байланыстарын
орнату үшін, Шығысқа аттанған саяхатшылар Плано Карпини, Рубрук,
Марко Поло және басқалар европалықтардың шы-ғыс халықтарымен
таңыстығын кеңейте түсті. Шығыс елдеріне үзақ сапар шеккен үш жыл
Үндістанда түрған және оның халықтарының тұрмысын сипаттап жазған
твер көпесі Афанасий Никитиннің үш теңіздің ар жағына сапарын да
атап көрсетен жөн.
Европада этнографиялық білімдердің қорланып жиналуындағы нағыз
төнкеріліс XV ғасырдың аяғында ұлы географиялық жаналық-тар ашылған
кездерден басталды. Хрестафор Колумб Америка жағалауларына 1492 жылы
жетті. 1497 жылы Васко да Гама Европадан Индияға баратын теңіз жолын
тапты.1519-1521 жылдары Магилан дүние жүзін аралап саяхат жасады.
Осылардан кейін бірен саран Еворпаға ондаған және жүздеген артта қалған
халықтар туралы толып жатқан сан алуан мәліметтерді әкелген көпестермен
жаулап алушылар тасқының теңіз сыртындағы елдерге лап қойды. Хрестиан
миссионер-лері көптеген бағалы этнографиялық байқаулар жасады.
Жаңа Дүние халықтарын сипаттап жазу алғашқы тұрмыс өмірінің
айқын бейнесін ашты бұл бүкіл адамзаттың алғашқы тұрмыстық өткен
шағы туралы пікірге итермелейді Француз миссионер-изуиті Жозеф-
Франсуа Лафито Америка жергілікті халықтарының этнографиялық
мағлұматтарына қарап осы пікірді дәлелдеуге тырысқандардың бірі болды
Ол ирокиздер мен гурондардың тұрмысын ұзақ уақыт бойы тікелей
бақылады Алғашқы тұрмыс заманының әдет –ғұрыптарымен салыстырғандағы
америка тағы адамдарының әдет-ғұрыптары деген кітабы онда үндістердің
өмірі туралы көптеген бағалы деректері болғандықтан емес сондай-ақ
кейін де алғашқы қоғам туралы ғылымда үлкен роль атқарған онда
зерттеудің жаңа салыстырмалы әдісін қолданғандықтан да зор маңызға ие
болған еді Лафито ирокездермен гурондардың қоғамдық
құрлысы көне халықтардың қоғамдық құрлысынна ұқсас болуға
тиісті тағы адамдардың әдет-ғұрптары антик авторларда бар көптеген
дүниелерді оңай ұғып түсінуге мүмкіндік береді деген пікір айтты
XVIII ғасырдың аяғына дейін алғашқы тұрмыстық халықтармен
таныстығы барғансайын үсті-үстіне кеңейте түскен,жана жерлерді ашу көбейе
берді.Кейбір саяхатшылар(Лаперус,Мопердюс,Бугенв иль және басқалар)
өздерінің ашқандары жайлы тамаша сипаттама қалдырды. Джеймс Кукдың әйгілі
жорықтары Европалықтар үшін Океания халықтарын ашты.
XVIII ғасырдың басталуымен этнография орбитасына шығыс европалық
және азиялық Солтүстіктің байтақ саласы еңеді. Мүны зерттейде орыс
ғалымдары аса маңызды рөль атқарды. 1715 жылы Россияда тұңғыш рет
Григорий Новидскидің ғылыми этнография-лық еңбегі Отстияц халқы туралы
қысыаша сипаттама жасады. Россия ғылым академиясы жабдықтаған ұлы
солтүстік немесе бірінші академиялық экспедиция аса бағалы
этнографиялық материал жинады. Бұл экспедицияға қатысқандар Миллер,
Гнелин Сибир халықтары туралы толып жатқан жана мәліметтер
хабарлады. Осы экспедиция отрядтарының біріне қатысқан Комчатканы
зерттеп шыққан Крашенниковтың Комчатка жерінің сипаттамасы деген
еңбегінен тұрады мұнда XVIII ғасырда әлі метал дегенді Мұлде
дерлік білмейтің рулық құрлыста өмір сұрудің ительмендер туралы
материялдар бар. Комчатканы зерттеп шыққан осы отрядқа екінші бір
қатысушы Стейлердің еңбегіндеде көптегін қызықты байқаулар бар.
Екіншы академиялық экспедиция Сибир халықтары туралы
бірқатар бағалы мәліметтер бар.Оған қатынасқандар Паллас, Геор- ги,
Зуйев тунгустардың, хантылардың, ненсілердің және басқады халықтардың
тұрмысын, әдет-ғұрпын, дінің фалклорын толық сипаттап жазып
берді.Олардың рулық қатынастарын кейбір жақтарын атап көсетті.
Леппехин, Паволжье Урал және Россияның солтүстік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz